Rękopisy średniowieczne w zbiorach Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie

Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w KrakowieRok LVII (2012)

PL ISSN 0079-3140

ARTYKUŁY I EDYCJE

ElżbiEta KnapEK

RęKopisy śREdniowiEcznEw zbioRach bibliotEKi nauKowEj pau i pan

w KRaKowiE

zbiór rękopisów średniowiecznych biblioteki polskiej akademii umiejętności jest stosunkowo niewielki, zawiera zaledwie kilkadziesiąt pozycji, lecz znajdują się w nim unikatowe i cenne egzemplarze. Kolekcja ta powstała głównie z darów członków i współpracowników powstałego w 1815 r. towarzystwa naukowego Krakowskiego, od r. 1872 przekształconego w akademię umiejętności. najwięk-szy przyrost zasobu rękopiśmiennego przypadł na okres przed wybuchem i wojny światowej. stosunkowo dużo jeszcze rękopisów znajdowało się wówczas w rę-kach prywatnych i podlegało zwykłym transakcjom kupna-sprzedaży lub wymiany. wiele księgozbiorów pozostawało niezabezpieczonych po kasatach klasztorów lub przechowywanych w złych warunkach na plebaniach czy w dworach szlachec-kich. Gwałtowny rozwój badań historycznych i archiwalnych w XiX w. powodował wzrost zainteresowania zabytkami piśmiennictwa polskiego i rozbudzał pasje ko- lekcjonerskie. w warunkach niewoli narodowej jedyną instytucją o ponadzabo- rowym charakterze, która gwarantowała zachowanie dziedzictwa kulturowego, była akademia umiejętności w Krakowie. Rozległa działalność na polu wydawniczym i edytorskim przekonywała ofiarodawców, iż przekazane przez nich rękopisy będą służyły rozwojowi polskiej nauki.

nabytki rejestrowano w dwojaki sposób, w księgach darów oraz w dzienniku podawczym 1. zachowały się trzy księgi darów z lat 1859–1871, 1873–1887 i 1887–1890 2. na ogół wpisy w nich mają charakter sumaryczny i nie zawsze pozwalają

1 archiwum nauki pan i pau w Krakowie, dziennik podawczy tnK, sygn. tnK 44–45; dziennik podawczy au/pau, sygn. pau K i-2; zob. też: b. schnaydrowa, Ofiarodawcy Towarzystwa Nauko- wego Krakowskiego. Z badań nad proweniencją zbiorów Biblioteki PAN w Krakowie, „Rocznik biblioteki pan” (dalej: „Rocznik”), R. 21: 1975, s. 99–132; taż, Ofiarodawcy Akademii Umiejętności 1873– 1919. Z badań nad proweniencją zbiorów Biblioteki PAN w Krakowie, „Rocznik”, R. 26: 1981, s, 11–42.

2 biblioteka naukowa pau i pan w Krakowie (dalej: bibl. nauk. pau i pan) rkps 3697, 9414 i bez sygn.

ElżbiEta KnapEK10

na jednoznaczną identyfikację rękopisu. poza bieżącą ewidencją pozostawała nie- wielka grupa darów rękopiśmiennych, przekazywanych bezpośrednio na ręce sekre- tarza Generalnego au, dyrektorów wydziałów i dyrektora wydawnictwa. na ogół były to rękopisy związane z głównym nurtem badań obdarowanego profesora lub z przygotowywanymi przez niego edycjami źródłowymi.

dary napływające do towarzystwa naukowego Krakowskiego, a później aka-demii umiejętności miały różny charakter, były to zarówno pojedyncze egzemplarze, jak i całe kolekcje. pierwszym z dużych darów na rzecz wówczas jeszcze towarzystwa naukowego Krakowskiego był zapis testamentowy jana wincentego smoniewskiego (1793–1867) 3. wśród ofiarowanych przez niego rękopisów było kilkanaście dokumentów o proweniencji średniowiecznej. Kolejne kolekcje rękopi-sów średniowiecznych pochodziły z zapisu testamentowego cypriana walewskiego (1820–1873) 4, hieronima Łopacińskiego (1860–1906) 5 oraz legatu bolesława ula-nowskiego (1860–1919) 6. drugą część kolekcji b. ulanowskiego nabyła biblioteka pau w r. 1919 od jego spadkobierców. przed wybuchem ii wojny światowej zbiory rękopisów średniowiecznych biblioteki pau powiększyły się o nowe nabytki dzięki zapisowi testamentowemu ks. jana Fijałka (1864–1936) 7. w okresie powojennym zbiór rękopisów średniowiecznych uzupełniano sporadycznymi zakupami na rynku antykwarycznym.

pierwsze zestawienie rękopisów towarzystwa naukowego Krakowskiego przygotował władysław seredyński 8. Katalog ten spotkał się jednak z dużą kryty-ką. negatywnie oceniono przestarzały schemat opisu według układu rzeczowego, przez co rozbite zostały zespoły rękopiśmienne. największym jednak mankamen-tem był brak indeksów 9. Kilkakrotnie później podejmowane próby opracowania katalogu rękopisów kończyły się niepowodzeniem. zadania tego podejmowali się m.in. józef Kallenbach i stanisław windakiewicz 10. prace nabrały tempa dopiero w r. 1903, gdy uporządkowania zbioru rękopisów biblioteki au i opracowania ka-talogu podjął się jan czubek. trzy lata później uwieńczone zostały one publikacją

3 K. dziwik, Jan Wincenty Smoniewski, historyk – zbieracz – bibliofil, 1793–1867, „Rocznik”, R. 9: 1962, s. 97–109.

4 b. paloc-schnaydrowa, Cyprian Walewski. Bibliograf i kolekcjoner (1820–1873), „Rocz-nik”, R. 4: 1958, s. 367–389.

5 R. bender, Łopaciński Hieronim Rafał [w:] Polski Słownik Biograficzny (dalej: psb), t. 18, s. 394–396.

6 archiwum nauki pan i pau, dzienniki podawcze tnK/au/pau, bez. sygn. 7 j. staszel, Jan Fijałek – kapłan i uczony. Działalność w Ekspedycji Rzymskiej Polskiej Akade-

mii Umiejętności, „Rocznik”, R. 39: 1994, s. 101–179. 8 w. seredyński, Rękopismy Towarzystwa Naukowego Krakowskiego systematycznie zesta-

wione, Kraków 1869. 9 Rec.: Rękopismy Towarzystwa Naukowego Krakowskiego systematycznie zestawione przez

W. Seredyńskiego „Rocznik dla archeologów, numizmatyków i bibliografów”, R. 1871, s. 379–380.10 z. jabłoński, d. Rederowa, Zarys dziejów Biblioteki PAN w Krakowie w latach 1856–

1956, „Rocznik”, R. 1: 1955, s. 21–24.

RęKopisy śREdniowiEcznE w zbioRach bibliotEKi nauKowEj pau i pan 11

Katalogu rękopisów 11, który obejmował 1588 pozycji. Krótkie omówienie znalazło w nim 17 rękopisów średniowiecznych. sześć lat później ukazał się dodatek do katalogu, zawierający opis kolejnych 211 rękopisów (sygn. 1589–1810) 12. objął on 18 rękopisów średniowiecznych, w tym 14 z kolekcji ofiarowanej au przez h. Ło-pacińskiego. chęć szybkiego udostępnienia zasobów rękopiśmiennych czytelnikom i nawał pracy jedynego wówczas stałego bibliotekarza sprawiały, że czubek nie opi- sywał samodzielnie każdego manuskryptu w oparciu o jego autopsję, lecz korzystał z pomocy współpracowników (Karola potkańskiego, wacława tokarza, józefa za-grodzkiego) 13. posiłkował się też dostępną literaturą, obficie z niej cytując. tak było w przypadku rękopisów z kolekcji h. Łopacińskiego, które darczyńca obszernie omówił w swoich licznych artykułach. tempo prac w wielu przypadkach skutko-wało niedoskonałością odczytu, błędną identyfikacją bądź też pomijaniem niektó-rych utworów. Mimo tych braków katalog opracowany przez j. czubka ciągle służy użytkownikom.

w okresie międzywojennym polska akademia umiejętności podjęła cenną ini-cjatywę opracowania wytycznych do katalogowania rękopisów. projekt ten miał szeroki, ogólnopolski charakter 14. był on poniekąd odpowiedzią, czy też realizacją postulatów zawartych w referacie stanisława Kutrzeby pt. Inwentarz a katalog ręko- pisów, wygłoszonym na iV powszechnym zjeździe historyków polskich 15. Reali- zowany był w ramach prac Komisji historycznej pau i szeroko konsultowany wśród archiwistów i bibliotekarzy, ostatecznie zaowocował opublikowaniem w r. 1935 Wskazówki do katalogowania rękopisów w zbiorach bibliotecznych 16. proponowały one trzy modele opracowania informacji o zasobie w formie inwentarza rękopi- sów, katalogu rękopisów bądź opracowania rękopisów, które różniłyby się stopniem dokładności opisu. inwentarz miał mieć charakter opracowania wewnętrznego, umożliwiającego identyfikację poszczególnych jednostek, zaś właściwą funkcję in-formacyjną miał spełniać katalog. natomiast opracowanie rękopisów miało mieć już charakter rozprawy naukowej.

w tym okresie prace nad katalogowaniem rękopisów postępowały w bibliotece bardzo wolno ze względu na jej szczupłą obsadę personalną. w roku 1928 personel biblioteki liczył zaledwie 5 osób: dyrektor, bibliotekarz i trzech pomocników 17. do

11 j. czubek, Katalog rękopisów Akademii Umiejętności w Krakowie, Kraków 1906.12 j. czubek, Katalog rękopisów Akademii Umiejętności w Krakowie. Dodatek, Kraków 1912.13 M. świątecka, Działalność bibliotekarska Jana Czubka, „Rocznik”, R. 14: 1964, s. 146. 14 z. jabłoński, Opracowanie rękopisów bibliotecznych. Wybrane zagadnienia, ze szczególnym

uwzględnieniem problemu: inwentarz i katalog rękopisów [w:] Materiały biblioteczne z konferencji organizowanych w latach 1963–1968 przez Biuro Wydawnictw i Bibliotek PAN, wrocław–warszawa– Kraków 1971, s. 25.

15 s. Kutrzeba, Inwentarz a katalog rękopisów [w:] Pamiętnik IV Powszechnego Zjazdu Histo-ryków Polskich w Poznaniu 6–8 grudnia 1925, lwów 1925.

16 Wskazówki do katalogowania rękopisów w zbiorach bibliotecznych, Kraków 1935.17 z. jabłoński, d. Rederowa, Zarys dziejów..., 35.

ElżbiEta KnapEK12

ich obowiązków należało opracowanie i udostępnianie druków zwartych i ciąg- łych, zbiorów rękopiśmiennych, kartograficznych oraz rycin i grafik. braki perso-nalne, a także rosnące wymagania metodologiczne wobec opracowania rękopisów powodowały, iż wiele darów rękopiśmiennych długo oczekiwało na opracowanie i zinwentaryzowanie. przed wybuchem ii wojny światowej nawet nie zaczęto kata-logować materiałów z ogromnej, bo liczącej przeszło 20 mb., spuścizny ks. j. Fijał-ka, której towarzyszyła cenna kolekcja rękopisów. za niefrasobliwość ówczesnych władz akademii należy uznać fakt, iż poza ewidencją biblioteki pau pozostawały rękopisy, stanowiące podstawę przygotowywanych przez wydawnictwo pau edycji źródłowych. tak było w przypadku trzech manuskryptów średniowiecznych, zawie-rających teksty statutów synodalnych (rkpsy 12 771–12 773) 18.

w okresie okupacji niemieckiej zbiory biblioteki pau zostały włączone do staatsbibliothek Generalnej Guberni i przeniesione do gmachu biblioteki jagiel-lońskiej. po zakończeniu wojny i powrocie zbiorów do gmachu przy ulicy sław-kowskiej brak ich pełnej ewidencji znacznie skomplikował rewindykację i zwrot rękopisów wypożyczonych przed wybuchem wojny 19. wyjaśnianie kwestii własno-ściowych utrudniła śmierć osoby najlepiej zorientowanej w zasobie biblioteki pau, tj. jej dyrektora Karola piotrowicza, zamordowanego przez sowietów w r. 1940 w charkowie 20.

powojenne zamieszanie dodatkowo pogłębiły zmiany organizacyjne i własno-ściowe, związane z zawieszeniem działalności pau i przejęciem jej całego majątku przez nowo powstałą instytucję naukową o charakterze ogólnopolskim, tj. polską akademię nauk. w r. 1952 dyrekcja biblioteki pan podjęła akcję wyjaśniania stanu własnościowego rękopisów, którą objęte zostały wszystkie manuskrypty nie posiadające znaków własnościowych au/pau, tj. zarówno wypożyczone, jak i sta-nowiące własność pau, lecz których nie zdołano skatalogować przed wybuchem wojny. akcję tę prowadzono aż do całkowitego wyjaśnienia stanu własnościowego rękopisów, co trwało do r. 1968 21. skrupulatnie sprawdzono całą dokumentację do-tyczącą nabytków oraz wypożyczeń, opierając się przede wszystkim na wpisach w dzienniku podawczym i korespondencji pau, a także na rewersach i innych do-wodach wypożyczeń. zwrócono prawowitym właścicielom rękopisy wypożyczone przed r. 1939 z archiwum miasta przemyśla, biblioteki Kórnickiej, biblioteki Ra-czyńskich w poznaniu, biblioteki seminarium duchownego w płocku 22.

18 K. Grodziska, Zespół rękopisów średniowiecznych Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krako-wie [w:] Polska i jej sąsiedzi w późnym średniowieczu, Kraków 2000, s. 409.

19 z. jabłoński, d. Rederowa, Zarys dziejów..., s. 40–42.20 E. h. nieciowa, Karol Piotrowicz (1901–1940), „Rocznik”, R. 17: 1971, s. 45–52; Rozstrze-

lani w Charkowie: alfabetyczny spis 3739 jeńców polskich ze Starobielska rozstrzelanych w kwietniu– maju 1940, według źródeł sowieckich i polskich, „indeks represjonowanych”, t. 2, red. M. skrzyńska- pławińska, warszawa 1996, s. 152; Charków. Księga cmentarna Polskiego Cmentarza Wojskowego, red. j. tucholski, w. K. Roman, warszawa 2003, s. 415.

21 bibl. nauk. pau i pan, Księga akcesji rękopisów i zbiorów różnych, bez sygn., k. 81.22 ibidem.


datujący się od r. 1948 stały wzrost liczby personelu biblioteki polskiej akade-mii umiejętności, w r. 1952 przekształconej w bibliotekę polskiej akademii nauk 23, umożliwił podjęcie prac nad nowym katalogiem rękopisów. na przełomie r. 1953 i 1954 liczba personelu bibliotecznego wzrosła jeszcze niemal dwukrotnie, z 15 do 30 pracowników naukowych, z 2. do 3. naukowo-technicznych i 9. administracyj-nych 24. przyspieszyło to znacznie realizację planów, mających na celu publikację nowego informatora o zasobie rękopiśmiennym biblioteki pan. prace nad katalo-giem podjęto pod koniec lat pięćdziesiątych XX w. w r. 1962 ukazał się drukiem Katalog rękopisów Biblioteki PAN w Krakowie, sygnatury 1811–2148. w następ-nych latach systematycznie publikowane były kolejne tomy katalogu 25. w r. 2012 opublikowany został 17 tom, obejmujący sygnatury 7281–7780 26.

stopień opracowania rękopisów średniowiecznych w poszczególnych katalo-gach nie był jednolity. Różnił je poziom dokładności opisu, rozpoznanie poszcze-gólnych utworów, sposób cytowania incipitów i explicitów. wynikało to przede wszystkim z dużej rozpiętości czasu, w jakim powstawały, a także ze zbyt prze- sadnego nieraz trzymania się Wytycznych opracowania rękopisów w bibliotekach polskich, które wypracowane zostały głównie z myślą o rękopisach nowożyt- nych. w przypadku rękopisów średniowiecznych ten model opisu okazał się niewystarczający. niedługo po powrocie biblioteki w struktury pau zbiór ręko- pisów średniowiecznych w osobnym artykule scharakteryzowała Karolina Gro- dziska. szczególny nacisk położyła na przedstawienie kwestii jego kształtowania się oraz losów w czasie zawirowań wojennych i ustrojowych.

zbiór rękopisów średniowiecznych biblioteki naukowej pau i pan w Kra-kowie liczy obecnie 72 jednostki. podzielić go można na dwie, zasadnicze grupy: (1) kodeksy oraz (2) pojedyncze dokumenty i drobne fragmenty rękopisów, na które składa się m.in. makulatura wyjęta z opraw. Rękopisy biblioteczne sensu stricte to 34 kodeksy, zawierające utwory o tematyce teologicznej, liturgicznej, prawniczej, filozoficznej i medycznej. znaczna część zbioru, bo aż 21 jednostek, to rękopisy będące wytworami różnych kancelarii średniowiecznych. spośród nich 7 jednostek inwentarzowych (8 woluminów) stanowią księgi wiejskie. w niektórych z nich wpisy kontynuowane były aż do XViii w. z kolei 8 jednostek inwentarzowych liczy zbiór ksiąg wpisów oficjalatu wiślickiego z XV–XViii w. ponadto 5 jednostek

23 z. jabłoński, d. Rederowa, Zarys dziejów..., s. 42.24 [z. jabłoński], Sprawozdanie z działalności Biblioteki PAN w Krakowie za okres 1 I 1953–

31 XII 1954, „Rocznik”, R. 1, s. 304.25 zestawienie wszystkich Katalogów rękopisów opublikowanych do r. 2001 podaje: Wydawnic-

twa Biblioteki 1856–2006, oprac. M. Kremer, a, sroka, Kraków 2006, s. 83–84, w następnych latach ukazały się: Katalog rękopisów, sygn. 11 500–11 970, oprac. E. danowska, j. dziewulska, b. siera-czyńska, Kraków 2007; Katalog rękopisów, sygn. 6551–6880, oprac. E. danowska, E. Knapek, Kra- ków 2008.

26 Katalog rękopisów, sygn. 7281–7780, oprac. E. danowska, j. dziewulska, E. Knapek, b. Kor-niak, b. sieraczyńska, Kraków 2012.

ElżbiEta KnapEK14

to formularze i kopiariusze, będące ubocznym wytworem kancelarii. dużą grupę, liczącą 19 jednostek, stanowią pojedyncze dokumenty, tudzież pojedyncze karty oraz makulatura wyjęta podczas konserwacji z opraw rękopisów, inkunabułów i starodruków.

w tym miejscu warto też wspomnieć, iż w r. 1911 z ogólnego zbioru ręko-pisów j. czubek wyodrębnił zbiór dokumentów pergaminowych i opracował ich inwentarz, który ukazał się jako część Dodatku do katalogu rękopisów 27. nie prze- strzegał jednak ściśle ustalonych przez siebie kryteriów wyodrębnienia, tak iż już w momencie wyodrębniania zbiór ten zawierał 11 dokumentów papierowych. Gdy w późniejszych latach uzupełniano ten zbiór, popełniono ten sam błąd. w efekcie w r. 2011 zbiór ten liczył 626 jednostek, w tym 56 dokumentów papierowych. wśród nich są 3 średniowieczne dokumenty papierowe (perg. 374, 482 i 483). w latach 1966–1970 Kazimierz dziwik opracował i opublikował Katalog dokumentów pergaminowych 28. brak dotychczas publikacji, informującej o zawartych w nich dokumentach papierowych.

cechą wyróżniającą zbiór rękopisów średniowiecznych biblioteki naukowej pau i pan w Krakowie jest jego różnorodność. zawiera bowiem teksty o tema-tyce teologicznej, liturgicznej, prawniczej, filozoficznej, medycznej. uderza nato-miast brak występujących powszechnie w tradycyjnych kolekcjach bibliotecznych egzemplarzy biblii, za to zawiera sporą kolekcję rękopisów, będących produkta- mi kancelarii. to typowy – jak widać – zbiór różnych kolekcji profesorskich, które w dużej mierze odzwierciedlają zainteresowania badawcze darczyńców. Fakt, iż rękopisy średniowieczne były przedmiotem badań i studiów swoich byłych posiadaczy, implikuje kolejną cechę charakteryzującą tę kolekcję – jest to kolekcja stosunkowo dobrze przebadana. wiele utworów, zwłaszcza polsko- języcznych, zostało wydanych drukiem. szereg tekstów wielokrotnie cytowano, omawiano i analizowano w literaturze naukowej. jednocześnie stwierdzić na- leży, iż znajomość zawartości wielu spośród nich w dalszym ciągu jest wyryw- kowa i ogranicza się tylko do tych utworów, które zostały uprzednio zidentyfi- kowane i opisane. praktycznie poza obiegiem naukowym pozostaje natomiast szereg tekstów dotąd nierozpoznanych i niezidentyfikowanych lub błędnie opi- sanych.

Rękopisy średniowieczne biblioteki naukowej pau i pan w Krakowie nie są jednak wykorzystywane w stopniu odpowiadającym ich wartości naukowej. pilną potrzebą jest więc opracowanie katalogu rękopisów średniowiecznych wed- ług nowoczesnych metod. podstawowe zasady opracowania rękopisów podają Wytyczne opracowania rękopisów w bibliotekach polskich 29. szereg szczegóło-

27 j. czubek, Katalog rękopisów. Dodatek, s. 54–145.28 K. dziwik, Katalog dokumentów pergaminowych Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Kra-

kowie, cz. i–iii, wrocław–warszawa–Kraków 1966–1970.29 Wytyczne opracowania rękopisów w bibliotekach polskich, oprac. b. horodyski, h. więckow-

ska, wrocław 1955.


wych rozwiązań dostarczają przykłady katalogów rękopisów średniowiecznych, opracowanych przez inne biblioteki polskie, przede wszystkim bibliotekę jagiel- lońską i bibliotekę uniwersytetu wrocławskiego, a także biblioteki zagranicz-ne, głównie obszaru kultury niemieckojęzycznej. zatem opis rękopisu powinien opierać się na powszechnie przyjętym, trzyczęściowym schemacie, składającym się z:

1) krótkiego, syntetycznego opisu kodykologicznego, który powinien zawierać sygnaturę, informację o języku tekstu, o czasie jego powstania, o materiale pisar-skim (pergamin, papier), wymiarach, ilości kart/stron i kart ochronnych, rodzaju oprawy;

2) szczegółowego opisu zawartości rękopisu: tekstów o ustalonym autorstwie (lub anonimowych) z podaniem ich incipitów i explicitów;

3) opisu bibliologicznego, precyzyjnie ujmującego najważniejsze cechy ręko-pisu, tj. liczbę składek, rodzaj pergaminu i jego pochodzenie, znaki wodne papieru, pismo i zdobienia, noty marginalne i glosy, oprawę, proweniencję rękopisu i notę bibliograficzną.

wszelkie innowacje względem zasad zawartych w Wytycznych powinny mieć na uwadze przede wszystkim ułatwienie użytkownikowi korzystania z katalogu. Gruntownego przemyślenia wymaga opis katalogowy ksiąg wpisów, zwłaszcza tych, które zachowały się fragmentarycznie bądź mają przemieszane składki i karty. przytoczenie właściwej kolejności składek jest niewystarczające, gdyż nie przynosi informacji o datacji poszczególnych partii rękopisu. z reguły datę roczną wpisywa-no tylko na początku księgi, a wpisy z danego dnia oznaczano jedynie datą dzienną. w tych przypadkach zasadnym wydaje się zastosowanie opisu zbliżonego do opisu w inwentarzach archiwalnych.

przemyślenia wymaga też język katalogu. zrozumiała dla wszystkich mediewi-stów łacina, przestaje być obecnie zrozumiała dla przedstawicieli innych dyscyplin, dla których katalog może być użyteczny. stąd zatem zamiar, by planowany Katalog rękopisów średniowiecznych opublikowany był w języku polskim.

do podstawowych zadań biblioteki naukowej, obok opracowywania i udostęp-niania zbiorów, należy także ich ochrona i konserwacja. w szczególny sposób od- nosi się to do zbiorów rękopiśmiennych. Mimo ograniczonych środków finanso-wych w latach 1998–2004 poddano konserwacji 15 rękopisów średniowiecznych (sygn.: 1231, 1427, 1558, 1702, 1704, 1861, 1967, 3434, 6499, 6558, 6564, 7534, 8011, 9175, 9176) 30.

30 K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 410–413; K. Grodziska, M. Kremer, Sprawozdanie z działalności Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie za okres 1 I 2001–31 XII 2001, „Rocznik”, R. 47: 2002, s. 414; Sprawozdanie z działalności Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie za okres 1 I 2002–31 XII 2002, „Rocznik”, R. 48: 2003, s. 554–555; Sprawozdanie z działalności Biblio- teki Naukowej PAU i PAN w Krakowie za okres 1 I 2003–31 XII 2003, „Rocznik”, R. 49: 2004, s. 441; Sprawozdanie z działalności Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie za okres 1 I 2004–31 XII 2004, „Rocznik”, R. 50: 2005, s. 592.

ElżbiEta KnapEK16

I. Kodeksy

Rkps 930 31

Łac. XV w. perg. 29×25 cm. K. 10 + iV (wyklejki i karty ochronne papierowe). oprawa z XX w.: w deski powleczone brązową skórą, na którą naklejono fragmenty oryginalnej renesansowej oprawy. na przedniej okładce tłoczony tytuł: „statu-ta VEnERabilis capituli lanciciEnsis coMpERat pER V[EnERa-biliuM] d[oMinuM] nicolauM MylKowsKi c[anonicuM] l[anci-ciEnsEM] 1556”.

zawiera statuty kapituły kolegiackiej w Łęczycy z lat 1383–1467. na k. 10–11v wpisano ceremoniał liturgiczny wprowadzenia nowych prałatów, kanoników i wika-riuszy kapitulnych, na k. 14 ten sam tekst przepisano w XVii w.

na wyklejkach liczne notki własnościowe z XVi–XiX w. na k. iiv ręką z XVi w.: „supplicio tu eris adiutor. die 10 septembris 1582”, na k. iii: „anno domini 1610 die 27 junii per [...] ut in actis j. Rosokonis notarius”. nabyty przez stanisława windakiewicza w r. 1902 do zbiorów biblioteki au, informuje o tym zapiska na k. 1v: „zakupiony od anonima za 100 koron 8 lipca 1902 r. st. wind.”

tekst statutów łęczyckich opublikował b. ulanowski w tomie 5 Archiwum Ko-misji Prawniczej 32.

Rkps 1021 33

Łac., XiV w. perg. 23,2×15,6 cm. K. 89 + ii. oprawa z XVi w.: deski powleczone skórą. Rękopis zwany Membranaceo zawiera Epistola de vita Hieronimi pseudo-Euze-

biusza z cremony, częściej określane jako Epistola de morte Hieronimi.na przełomie XViii i XiX w. rękopis ten należał do biblioteki włoskiego histo-

ryka i archeologa sante Viola (1773–1838), po jego śmierci trafił do obrotu anty-kwarycznego. w jednym z rzymskich antykwariatów nabył go do swojej kolekcji Marian Gorzkowski (1830–1911). informuje o tym zapiska wniesiona ręką Gorz-kowskiego na k. iv (dawnej karcie ochronnej): „Rękopis zwany ‘membranaceo’ z XiV w. kupiony w Rzymie z biblioteki znanego archeologa sante-Viola. M. G.” w r. 1873 Gorzkowski przekazał go bibliotece au 34.

Rkps 1026 35

Łac. XV w. 21 x 14 cm. K. 212. oprawa z XV w.: w deski powleczone brązową skórą z prostym ornamentem linearnym, ślady po 2 zapięciach metalowych.

31 j. czubek, Katalog rękopisów, s. 153; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 405. 32 Statuta capitulorum Gneznensis et Poznaniensis ecclesiarumque collegiatarum Varsoviensis et

Lanciciensis, ed. b. ulanowski, Archiwum Komisji Prawniczej, t. 5: 1897, s. 531–545.33 j. czubek, Katalog rękopisów, s. 169; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 404.34 bibl. nauk. pau i pan, rkps 9414, k. 1.35 j. czubek, Katalog rękopisów, s. 170; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 407.


zawartość kodeksu stanowi Zbiór kazań oraz Żywoty świętych, m.in. św. Klary, św. Eligiusza. ponadto wpisano do niego Mariale magnum 36 oraz objaśnienie do Ave Maria i Expositio super Salve Regina, którego autorstwo przypisano tu bernardowi z clairvaux 37.

proweniencja tego kodeksu jest nieznana. przed r. 1906 trafił do zasobu biblio-teki au.

Rkps 1231 38

Łac. XiV w. 25,5×20 cm. K. 398. oprawa z XX w.: w deski powleczone brązową skórą, zapinki skórzano-metalowe.

Rękopis zawiera pierwszą część Sermones de festis et sanctis. Karty zewnętrzne, początkowe i końcowe, zachowane fragmentarycznie. na początku XX w. K. pot- kański odczytał kolofon: „Explicit prima pars sermonum de sanctis sub anno do-mini nativitatis millesimo ccc nonagesimo iio”. obecnie widoczne tylko ostatnie litery poszczególnych wersów: „[...]rs [...]u [...]iio”.

proweniencja kodeksu jest nieznana. przed r. 1906 trafił do zasobu biblioteki au.

Rkps 1544 39

Łac. t. 1. 30,7×10 cm. K. 200. t. 2, 32×10 cm. K. 369. oprawa z XX w.: w tekturę i brązową skórę na grzbiecie i narożnikach, na grzbiecie tłoczona złotem sygnatura „1544” i numer tomu „i”, „ii”.

Księgi sądowe wsi jadowniki z lat 1454–1591 oraz 1600–1792. obie księgi spi-sane są w formacie dutki. wpisy prowadzono w języku łacińskim. z lat 1457–1495 zachowała się druga, równolegle prowadzona księga (biblioteka jagiellońska 40 5341). Makulatura wyjęta podczas konserwacji z oprawy obecnie przechowywana jest osobno (bibl. nauk. pau i pan 7533, k. 2–4v).

do zbiorów biblioteki au trafił przed r. 1906 zapewne za sprawą b. ulanow-skiego. wybór zapisek z tej księgi opublikował b. ulanowski w tomie 12 Staro- dawnych Prawa Polskiego Pomników.

36 Mariale magnum to zbiór legend i apokryfów o narodzinach i życiu Marii. został on włączony przez wincentego z beauvais do Speculum historiale. zob. Apokryfy Nowego Testamentu, t. 1, Ewan-gelie apokryficzne, cz. 1, red. M. starowieyski, lublin 1980, s. 244.

37 w innych rękopisach tekst ten przypisywany jest św. bonawenturze. zob. Die lateinischen und deutschen Handschriften der Universitäts-Bibliothek Leipzig, bd. 5 Die theologischen Handschriften, tl. 1 (Ms 501–625), beschrieben von p. burkhart, leipzig 1998, s. 218.

38 j. czubek, Katalog rękopisów, s. 207; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 406.39 j. czubek, Katalog rękopisów, s. 261; Księgi sądowe wiejskie, wyd. b. ulanowski, Starodaw-

ne Prawa Polskiego Pomniki (dalej: sppp), t. 12, Kraków 1921, nr 4834–4939; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 406; t. wiśl icz, Księgi sądowe wiejskie z XV wieku [w:] Świat średniowiecza. Studia ofiarowane profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi, warszawa 2010, s. 292.

40 biblioteka jagiellońska (dalej: bj).

ElżbiEta KnapEK18

Rkps 1545 41

Łac., niem., pol. 1457–1683. 33×12 cm. K. 203. oprawa z XX w.: w tekturę i brązo-wą skórę na grzbiecie i narożnikach, na grzbiecie tłoczona złotem sygnatura „1545”.

Księga sądowa wsi wola Komborska zawierająca wpisy z lat 1457–1683. j. czubek błędnie podał, że wpisy sięgają do r. 1664. Makulatura wyjęta z oprawy podczas konserwacji obecnie przechowywana jest osobno (bibl. nauk. pau i pan 7533, k. 5–10v).

do zbiorów biblioteki au trafił przed r. 1906 zapewne dzięki b. ulanowskie-mu. jej zawartość w całości opublikował b. ulanowski w tomie 11 Starodawnych Prawa Polskiego Pomników.

Rkps 1546 42

Łac., pol. 1460–1788. 33×12 cm. K. 272. oprawa z XX w.: w tekturę i brązową skórę na grzbiecie i narożnikach, na grzbiecie tłoczona złotem sygnatura „1546”.

Księga sądowa wsi wola jasienicka pod brzozowem z lat 1460–1788. do zbiorów biblioteki au trafił przed r. 1906 zapewne za sprawą b. ulanow-

skiego. wybór zapisek z tej księgi opublikował b. ulanowski w tomie 11 Starodaw-nych Prawa Polskiego Pomników.

Rkps 1557 43

Łac. XV w. 21,2×14, 2 cm. K. 173. oprawa z XVi w.: w deski powleczone czerwoną skórą, z tłoczeniami linearno-roślinnymi; skóra mocno wytarta, przednia okładka oderwana, ślady po 2 zapinkach i zdobieniach metalowych na narożnikach.

Kodeks zawiera: Questiones super librum „Isagoges” Porphyrii, Questiones super librum „Praedicamenorum” Aristotelis, Questiones super I–II libros „De in-terpretatione” Aristotelis oraz kwestię Quolibet henryka bakela z diest, a także Questio de pluralitate formarum thuona z Vibergii. okoliczności spisania kwestii henryka bakela podano w kolofonie na k. 81: „Explicit disputatum per magistrum heynricum bakel de diest circa porphirium perdicamenta aristotelis et pert ermenias eiusdem in Erfordia et per joannem nomkini de colonia scriptum et cum diligen- cia collectum sub anno domini 1424 circa festum omnium sanctorum, dum primo veneram ad domum magistri amplony de Fago, qui feliciter vivat. amen, amen.”

na wewnętrznej stronie przedniej okładki adnotacje o zawartości kodeksu po-chodzące z XViii i XiX w. do zbiorów biblioteki tnK trafił przed r. 1869. Kodeks

41 j. czubek, Katalog rękopisów, s. 261; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 406; t. wiś- l icz, Księgi sądowe..., s. 296; Księgi sądowe wiejskie, wyd. b. ulanowski, sppp, t. 11, nr 1–521.

42 j. czubek, Katalog rękopisów, s. 261; K. Grodziska, Zespół rękopisów średniowiecznych, s. 406; t. wiśl icz, Księgi sądowe..., s. 296; Księgi sądowe wiejskie, wyd. b. ulanowski, sppp, t. 11, nr 3742–3806.

43 w. seredyński, Rękopismy Towarzystwa Naukowego Krakowskiego..., s. 75; j. czubek, Katalog rękopisów, s. 263; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 406–407.


budził zainteresowanie historyków filozofii m.in. Mieczysława Markowskiego, ste-na Ebbesena, hansa ulricha wöhlera 44. jest to jedyny znany w polskich zbiorach egzemplarz traktatów henryka bakela, drugi egzemplarz znajduje się w zbiorach biblioteki uniwersyteckiej w Erfurcie 45.

Rkps 1558 46

Łac. XV w. 20,7×15 cm. K. 127. oprawa po konserwacji w XX w.: w deski powleczone czerwoną skórą, na którą naklejono zachowane fragmenty oryginalnej okładki.

zawiera m.in. traktat De ordine et modo procedendi in confessione henryka z hesji, Libellus de futura turbulatione brygidy szwedzkiej oraz Postylla jana chryzostoma. Manuskrypt spisał Mikołaj prezbiter zwany pater w Krakowie pod-czas zarazy w r. 1466, jak podał w kolofonie na k. 126v: ,,nicolaus presbiter pa-ter scipsit tempore pestilencia cracovie anno domini cccclXVi’’. postfolium stanowi fragment dokumentu pergaminowego wystawionego przez jana, przeora klasztoru kartuzów w lapis Refugii na spiszu 47.

w r. 1862 Erazm niedzielski przekazał ten kodeks w darze tnK 48.

Rkps 1559 49

Łac. XV w. 31×20,5 cm. K. 83 + i + 2 (dodane podczas konserwacji). oprawa z XX w.: w deski powleczone brązową skórą, na którą naklejono fragmenty orygi-nalnej oprawy, na grzbiecie tłoczona złotem sygnatura „1559”.

na karcie ochronnej adnotacja ręką z XViii w. o zawartości kodeksu: „statua reverendissimi capituli cathedralis plocensis”, niżej ręką z XVi w. wpisano datę „anno 1486”. Rękopis składa się z dwóch części. pierwsza, licząca 57 kart (2–58v),

44 M. Markowski, Die Philosophischen Schriften und Anschauungen Heinrich Bakel von Diest, „studia Mediewistyczne”, t. 31: 1994, s. 105–109; thuonis de Vibergia, De plura-litate formarum, ed. s. Ebbesen, Corpus philosophorum Danicorum medii aevii, t. 13, s. 281–294; h.-u. wöhler, Ein Erfurter Quolibet des Heinrich Bakel von Diest?, „acta Mediaevalia’’, t. 22: 2009, s. 379–389.

45 Erfurt, universitätsbibliothek, dep. Erf. ca 4/437.46 w. seredyński, Rękopismy Towarzystwa Naukowego Krakowskiego..., s. 74; j. czubek,

Katalog rękopisów, s. 263; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 405.47 w XV w. w klasztorze kartuzów w lapis Refugii było trzech opatów o imieniu jan. w r. 1437

źródła wymieniają bliżej nieznanego jana. w latach 1452–1462 opatem w lapis Refugii był jan Mo-nesser z Kieżmarku, a w latach 70. jan z siedmiogrodu. zob. Zoznamy priorov a iných hodnostárov kláštorov kartuziánov na Spiši [w:] Historia Scepusii, vol. 1, red. M. homza, s. sroka, bratislava–Kra-ków 2009, s. 569–570.

48 bibl. nauk. pau i pan, rkps 3697, k. 33.49 j. czubek, Katalog rękopisów, s. 263; Statuty synodalne wieluńsko-kaliskie Mikołaja Trąby

z r. 1420, oprac. i wyd. j. Fijałek, a. Vetulani, Kraków 1915–1920–1951, s. lXX–lXXii; K. Grodzi- ska, Zespół rękopisów..., s. 401.

ElżbiEta KnapEK20

zawiera odpis statutów synodalnych wieluńsko-kaliskich Mikołaja trąby sporzą- dzony 22 iii 1487 r. przez Mikołaja, syna Marcina ze strożewa notariusza publicz- nego imperiali auctoritate. druga część, licząca 23 karty (60–82v), zawiera odpis zbioru statutów diecezji płockiej, wydanych i ogłoszonych przez biskupa płockie-go jana Kurdwanowskiego na synodzie w płocku 26 i 1423 r. po połączeniu obu odpisów, przed pierwszym i po drugim, dodano regest artykułów. na k. 83v adnotacja, informująca o dacie spisania regestów: „anno domini Mo cccco lXXX nono, indicione [Vii], pontificatus sanctissimi domini pape innocentii octavi anno sua quarto”.

proweniencja tego rękopisu jest nieznana. przed r. 1906 trafił do zasobu biblio-teki au.

Rkps 1560 50

Łac. XV w. 15,2×11 cm. K. 53. oprawa z XiX w.: w zieloną skórę, na której tło- czony złotem tytuł: „statuta regis casimiri iV etc.”

tytuł wytłoczony na oprawie rękopisu wzmiankuje jedynie dość ogólnie jego zawartości, więcej mówi dopiero zapiska ręką z XiX w. na wyklejce: ,,Rękopis ten znany jest w dziełach naukowych jako ‘sier. iV’ ”. zawiera teksty: statutu piotr- kowskiego z r. 1447, przywileju nieszawskiego z r. 1454, uchwał sejmiku łęczyc- kiego z r. 1418 i 1419, statutów mazowieckich, ogłoszonych przez janusza i księcia mazowieckiego w r. 1421, statutów wareckich z r. 1423 oraz przysięgi żydowskiej.

na początku XiX w. Kodeks Sierakowski IV stanowił jedną całość z Kodeksem Sierakowskim I–III i należał do zbiorów józefa sierakowskiego, potem towarzy-stwa przyjaciół nauk warszawskiego. przed r. 1866 uległ rozczłonkowaniu, i jego części jako Kodeks Sierakowski I–II i III trafiły do biblioteki im. baworowskich we lwowie (sier. i–ii: biblioteka narodowa, rkps akc. 9848, sier. iii: biblioteka naro-dowa, rkps 1347), a Kodeks Sierakowski IV do zbiorów biblioteki au.

pierwszą wiadomość o tym kodeksie, stanowiącym jeszcze jedną całość, po-dał hipolit Kownacki w r. 1820 51. po rozczłonkowaniu jego zawartość opisał jan wincenty bandtkie, a następnie antoni helcel i stanisław Kutrzeba 52. szczegółowa analiza kodykologiczna przeprowadzona przez wymienionych badaczy wykazała, iż z pierwotnie jednego kodeksu nie zachowała się jedna składka – nr 7, zawierająca traktat medyczny.

50 j. czubek, Katalog rękopisów, s. 263–264; K. Grodziska, Zespół rękopisów średniowiecz-nych, s. 407; Opis źródeł Słownika Staropolskiego, red. w. twardzik, Kraków 2005, s. 22.

51 h. Kownacki, O dawnych statutach polskich dotąd niewydanych w rękopiśmie starym do Jozefa hrabiego Sierakowskiego należącym, „pamiętnik warszawski”, t. 18: 1820. s. 193–213.

52 j. w. bandtkie, Compendio nominum [w:] Jus Polonicum codicibus veteribus manuscriptis et editionibus quibusque collatis, Varsoviae 1831, s. XViii–XiX; a. helcel, Historyczno-krytycz-ny wywód tak zwanego wiślickiego prawodawstwa Kazimierza Wielkiego, sppp, t. 1, Kraków 1866, s. XXXiX–Xlii; s. Kutrzeba, Przedmowa [do:] „archiwum Komisji prawniczej”, t. 2: 1921, s. XXXV–XXXViii.


Rkps 1578 53

Łac. XV w. 17×11,5 cm. K. 6 i 4. oprawa XiX w.; w tekturę i czerwoną skórę na grzbiecie i narożnikach.

Rękopis składa się z dwóch niewielkich zeszycików noszących wspólny tytuł: Kantyczki studenckie z XV w. Faktycznie każdy z tych zeszycików ma inne pocho-dzenie, powstał w innym okresie i zawiera utwory o innym charakterze. zeszycik pierwszy, liczący 6 kart, zawiera kantyczki studenckie, czyli wiersze i pieśni żaków krakowskich. spisany został w r. 1508 i zawiera m.in. wiersze łacińskie Latine de statu scolarium, De sancto bibulo collecto, Rusticorum collecta, Deo gratias, Gramma- tica rustici, Metra de sancto Gallo, Ad festa regis incliti, Epistola preoptima in illos oraz dekalog wierszowany w języku polskim. natomiast zeszycik drugi, liczący 4 karty, spisany został w ii połowie XV w. zawiera polskie i łacińskie rotuły kolędowe.

w XiX w. należał do cypriana walewskiego, który zapisem testamentowym przekazał go do zbiorów biblioteki au.

utwory zawarte w tym rękopisie były przedmiotem zainteresowania języko-znawców i historyków literatury. dekalog i kolędy w języku polskim opublikował władysław seredyński 54. nową edycję dekalogu i rotuły łacińskiej przygotował wiesław wydra 55, natomiast kolędy polskie wydawali: Michał bobowski, juliusz nowak-dłużewski i stefan nieznanowski 56. Łaciński tekst poezji żakowskiej opublikował henryk Kowalewicz 57, zaś ich przekład na język polski zygmunt Kubiak 58.

Rkps 1592 59

Łac. XV w. 19×13 cm. K. 33 (279–312). oprawa po rekonstrukcji w XX w.: w deski powleczone w połowie brązową skórą, na którą naklejono fragmenty oryginalnej oprawy z prostym ornamentem linearnym, na grzbiecie tłoczona złotem sygnatura „1592”.

53 j. czubek, Katalog rękopisów, s. 267; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 401; Opis źró- deł..., s. 50, 135.

54 w. seredyński, Trzy zabytki języka polskiego z drugiej połowy XV wieku, „sprawozdania Komisji językowej au”, t. 1: 1880, s. 150–160.

55 w. wydra, Polskie dekalogi średniowieczne, „silva Medii et Recentioris aevi”, t. 2, warszawa 1973; tenże, Polskie pieśni średniowieczne, „studia staropolskie. series nova”, t. 4: 2003.

56 M. bobowski, Polskie pieśni katolickie od najdawniejszych czasów do końca XVI wieku, Kra-ków 1930; Kolędy polskie. Średniowiecze i wiek XVI, oprac. s. nieznanowski, j. nowak-dłużewski, t. 1, warszawa 1966, s. 7–17.

57 h. Kowalewicz, Średniowieczna poezja polskich żaków, „pamiętnik literacki”, t. 64: 1973, z. 1, s. 207–210, 212–216.

58 Toć jest dziwne a nowe... Antologia literatury polskiego średniowiecza, oprac. a. jelicz, war-szawa 1987, s. 331–335; Średniowieczna poezja łacińska w Polsce, oprac. M. włodarski, wrocław– warszawa–Kraków 2007, s. 177–188, w. wydra, Polskie pieśni średniowieczne, „studia staropolskie. series nova”, t. 4: 2003.

59 j. czubek, Katalog rękopisów. Dodatek I, s. 1; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 407.

ElżbiEta KnapEK22

zawiera Conclusiones super quattuor libros sentenciarum oraz traktat o mu-zyce. Rękopis został zszyty z pięcioma inkunabułami: 1) henricus de Gorichen, Conclusiones super IV libros sententiarum, wydany w Reutlingen w r. 1480 prawdopodobnie przez oficynę Michela Greyfa (inc. 25) 60; 2) Manuale parochialium sacerdotum, opublikowany w strassburgu około 1485 r. w typografii Vitas patrum (inc. 26) 61; 3) hermannus schildesche, Speculum sacerdotum de tribus sacramentis principalibus, wydany w strassburgu około 1484 r. w oficynie johanna prüss (inc. 27) 62; 4) octavianus de Martinis, Oratio in vitam et merita s. Bonaventurae, wyda-ny przez Giovanniego Fillippa de lignamine w ulm po 14 iV 1482 r. w oficynie johanna zainer (inc. 28) 63; 5) Richardus de bury, Philobiblon seu de amore libro- rum, opublikowany w speyer po 13 i 1483 r. w oficynie johanna i Konrada hista (inc. 29) 64.

proweniencja nieznana. przed r. 1912 trafił do zasobu biblioteki au.

Rkps 1632 65

Łac. XV w. 32,5×22 cm. K. 10. oprawa z XX w.: w tekturę i brązową skórę na grzbiecie i narożnikach.

Formularz kancelarii królewskiej z czasów Kazimierza jagiellończyka. na k. 9 brulion listu z 21 Viii 1476 r. niezidentyfikowanej osoby z otoczenia dworu kró-lewskiego do nieznanego adresata mówiący o walkach mołdawsko-tureckich oraz z prośbą o pożyczkę na drogę.

w XiX w. był własnością archiwum Kapituły Katedralnej w Krakowie. przed r. 1912 wszedł do zasobu biblioteki au.

Rkps 1700 66

Łac. Francja. Xiii w. perg. 27×18,5 cm. K. 121. oprawa: w deski powleczone skórą, bardzo zniszczona; grzbiet i przednia okładka oderwane, skóra wytarta.

zawiera dwa traktaty medyczne Galena Liber interiorum i Megategni. spisane starannie w dwóch kolumnach. zdobią go trzy barwne inicjały. liczne glosy margi-nalne z XV w. świadczą o długim użytkowaniu tego kodeksu.

w XViii w. był własnością kolegium pijarów w opolu, o czym informuje not-ka proweniencyjna na dolnym marginesie k. 1: „Residentia opolensis scholarum

60 Incunabula quae in Bibliothecis Poloniae asservantur, com. M. bohonos, E. szandorowska, wrocław–warszawa–Kraków 1970, t. 1, 2681 (dalej: ip).

61 ip, t. 2, 3574.62 ip, t. 2, 4947.63 ip, t. 2, 3616.64 ip, t. 2, 4766.65 j. czubek, Katalog rękopisów, Dodatek I. s. 8; K. Grodziska, Zespół rękopisów...,

s. 402.66 j. czubek, Katalog rękopisów, Dodatek I. s. 20–21; K. Grodziska, Zespół rękopisów...,

s. 401.


piarum”. potem w jego posiadanie wszedł lubelski historyk, językoznawca i etno-graf h. Łopaciński, który swoją spuściznę naukową i kolekcję rękopisów przekazał bibliotece au.

Rkps 1701 67

Łac. pocz. XV w. 30,5×22 cm. K. 232. oprawa współczesna: w deski, powleczone skórą, bardzo zniszczona i wytarta; ślady po skórzano-metalowych zapięciach.

Kodeks zawiera bardzo popularne u schyłku średniowiecza Postilla parva Ma-cieja z legnicy, zaczynające się od słów: „Videte quoniam non mihi soli laboravi”. na wewnętrznej stronie przedniej okładki wpisano informację o zamordowaniu w bytomiu dwóch księży, piotra z Koźla i Mikołaja z pyskowic, lecz podano błędną datę 1363 zamiast 1367: „notatur annus domini 1363 feria V post nativitatis Marie passi sunt presbiter in bythom submersionem videlicet petrus plebanus de Kosle et dominus nicolaus de pyskowicze”. na kartach ochronnych zanotowano nazwy miejscowości na pograniczu Małopolski i śląska.

zapisy legacyjne z XV w. informują o pierwszych właścicielach tego kodeksu: „XV die mensis Februarii veniens petrus de szeczemin dimisit Magdalene omne debitum et fecit seu liber”. niżej wpisano notatkę o ustanowieniu prokuratora przez Magdalenę: „die Mercurii quarta mensis decembris 1431 indicione Viii, ponti-ficatus Eugenii pape quarto anno primo hora nonarum vel quasi in domo habita- cionis providi domini Mathie rectoris scole leloviensis in plateis sancte Martini sitis, Magdalena personaliter constituta de szeczemin cracoviensis diocesis consti- tuit procuratorem dominum jacobum plebanum ididem de szeczemin presentis et omnes in se sponte recipiens in causa, quam habet et habitura est cum quibu- scumque persone vel personis etc. coram domini Mathia surogato in forma meliori presentibus nicolao presbitero de drochlin, andrea jacobi de byel[e] [?] clerico wladislaviensi”. zapewne dopiero w drugiej połowie XV w. w jego posiadanie weszli kanonicy regularni z Kraśnika. o przynależności do biblioteki klasztornej informuje zapiska na dolnym marginesie k. 1a: „conventus crasniciensis canoni-corum Regularium lateranensium”. świadczą o tym również naklejka na grzbiecie z sygnaturą „a 2” oraz adnotacja na górnym marginesie k. 1a: „andreas author”. w XiX w. stał się własnością h. Łopacińskiego, który ofiarował go do zbiorów biblioteki au.

zbiory biblioteki klasztornej w Kraśniku budziły zainteresowanie wielu ba-daczy, m.in. h. Łopacińskiego, jana Łosia, jana ambrożego wadowskiego, Ewy zielińskiej 68.

67 j. czubek, Katalog rękopisów. Dodatek I, s. 21; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 401.

68 j. a. wadowski, Manuskrypta Biblioteki Seminaryjnej w Lublinie, bibl. nauk. pau i pan, rkps 2367; E. ziel ińska, Kultura intelektualna kanoników regularnych z klasztoru w Kraśniku w latach 1469–1563, lublin 2002.

ElżbiEta KnapEK24

Rkps 1702 69

Łac. 1404. 30×21,5 cm. K. 130 (zawiera karty pergaminowe: 18–19, 30–31, 42–43, 54–55, 66–67, 78–79, 90–91, 102–103, 117–118). oprawa zrekonstruowana pod-czas konserwacji w r. 2003: w deski, obciągnięte nową skórą, na którą naklejono fragmenty oryginalnej oprawy.

Kodeks zawiera dwa traktaty na temat cnót i przywar autorstwa wilhelma pe- raldusa, przeora klasztoru dominikanów w lyonie (Summa virtutum et summa vicio-rum). został sporządzony w r. 1404 przez Mikołaja Vischausen, o czym informuje kolofon na k. 124: „Expiciunt libri summa virtutum et summa viciorum sub anno domini millesimo quadringentesimo iiii proxima feria post festum sancti Gregorii per manus nycolay Vischausen sic dicto”.

Rękopis był własnością klasztoru kanoników regularnych laterańskich w Kraś- niku. na grzbiecie naklejka z sygnaturą „a 10”, na k. 1 zapiska proweniencyjna: „conventus crasniciensis canonicorum Regularium lateranensium” oraz charak-terystyczna zapiska „antonius author”. w XiX w. stał się własnością h. Łopaciń- skiego, który ofiarował go do zbiorów biblioteki au.

Rkps 1703 70

Łac. przełom XiV/XV w. 29,5×20 cm. K. 554. oprawa współczesna: w deski powleczone skórą, bardzo wytarta i zniszczona; ślady po 2 zapinkach skórzano-me-talowych oraz metalowych zdobieniach na narożnikach.

zawartość kodeksu stanowi 19 krótkich traktatów o tematyce teologicznej, tymczasem opis katalogowy wymienia jedynie sześć pozycji bez ich bliższej atry-bucji. j. czubek nie dokonał autopsji manuskryptu, lecz przytoczył niemal do-słownie opis opublikowany przez hieronima Łopacińskiego w jednym z jego arty- kułów 71. Kilka lat wcześniej h. Łopaciński opisał całą zawartość kodeksu na kartach ochronnych, co poświadcza zapiska: „nb. pagina huius voluminus con- signata et registrum in eodem voluminum contentorum operum confectum, die 19 julii 1881 anno”.

w literaturze (Łopaciński, czubek, zielińska) można odnaleźć jedynie wzmian-ki na temat 6 traktacików zawartych w tym kodeksie, często zresztą nie w pełni zidentyfikowanych. są to: Tractatus de variis speciebus hereticorum Rainera de plaisance, Contra Judeos et hereticos manicheos Guiberta z nogent, Tractatus brevis de periculis novissimorum temporum wilhelma z st. amour. spośród pozostałych dotąd nierozpoznanych tekstów wymienić należy: Casus ad summam super decre-

69 bibl. nauk. pau i pan, rkps 2367, k. 12; j. czubek, Katalog rękopisów. Dodatek I, s. 21; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 401.

70 bibl. nauk. pau i pan, rkps 2367, k. 14–15, 47–49; j. czubek, Katalog rękopisów. Doda- tek I, s. 22; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 401–402.

71 R. lubicz [h. Łopaciński], Kilka zabytków języka staropolskiego, „prace Filologiczne”, t. 5: 1895/1899, s. 83–85.


tales henryka z Merseburga, Determinaciones Maciej z janowa, Tractatus de interiori domo seu consciencia aedificanda bernarda z clairvaux, Tractatus quattuor de instinctibus henryka z Frimaria, anominowy komentarz do Poetria Nova God-fryda z Vinsauf.

ponadto wpisano do niego teksty statutów synodalnych gnieźnieńskiej prowin-cji kościelnej promulgowanych przez: arcybiskupa pełkę w r. 1233 w sieradzu; arcybiskupa janusza w r. 1262 w sieradzu; arcybiskupa jakuba świnkę w r. 1285 w Łęczycy; arcybiskupa janisława w r. 1326 w uniejowie; arcybiskupa jarosława bogorię ze skotnik w r. 1357 w Kaliszu. jako ostatnie wpisano statuty prowincjalne, wydane przez legata Gentilisa w r. 1309.

na karty ochronne użyto 2 karty pergaminowe, pochodzące z rękopisu z Xiii w., zawierające poemat dydaktyczny Doctrinale aleksandra de Villa dei.

Manuskrypt należał do biblioteki klasztoru kanoników regularnych w Kraśniku, o czym świadczy naklejona na grzbiecie kodeksu sygnatura „a 14” oraz zapiska własnościowa na k. 3: „conventus crasniciensis canonicorum Regularium latera-nensium”, a także charakterystyczna dla tego księgozbioru adnotacja na k. 1: „petrus author” i na k. 3: „petrus”. w XiX w. stał się własnością h. Łopacińskiego, który ofiarował go do zbiorów biblioteki au.

Rkps 1704 72

Łac. XV w. 31,7×22 cm. K. 179. oprawa zrekonstruowana podczas konserwacji w r. 2003: w deski obciągnięte nową skórą, na którą naklejono fragmenty oryginal-nej oprawy.

Kodeks zawiera: Sermones ab aduentu usque ad Pascham, zaś w drugiej części Gesta trium regum jana z hildesheim oraz Pasję. Rękopis spisany został w pradze, o czym mówią kolofony: na k. 131v „anno domini 1417 XXi die mensis Februarii magna hyeme ac continuo frigore per totam hyemem perserverant finita est histo-ria beatorum regum trium in domo nacionis boemorum. Rbukx mklk tpt bkk.”; na k. 175v: „Et in hoc completur passio domini nostri jesu christi sub anno domini 1416 per manus sigismundi reportata vero anno domini 1301 tempore paschali et pronunciata in domo sancte Marie Virginis nove civitatis pragensis per ma-gistrum s. ad populum necnon prescibitur declamata. Et sic est finis”. potwier-dzają to również liczne glosy czeskie w tekście kazań. na k. 131v dopisek: „tak buoh day”.

zapiska własnościowa ręką z XV w. na k. 131v: „iste est liber stanislai plebani sancti laurencii, qui dicitur jutha”. zapis legacyjny z XV w. na wewnętrznej stro-nie przedniej okładki: „istum librum legavit dominus joannes peczen pro fratribus in crasznik”. ofiarodawca janusz hanus pieczeń, wójt dziedziczny lubelski zmarł

72 bibl. nauk. pau i pan, rkps 2367, k. 23v–24; R. lubicz, Kilka zabytków..., t. 5, s. 80–83; j. czubek, Katalog rękopisów. Dodatek I, s. 22–23; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 401, Opis źródeł..., s. 128; j. Kal iszuk, Mędrcy ze Wschodu. Legenda i kult Trzech Króli w średniowiecznej Polsce, warszawa 2005, s. 79–82.

ElżbiEta KnapEK26

w r. 1457 73, zatem od r. 1457 należał do księgozbioru klasztornego. potwierdzają to również znaki własnościowe, m.in. naklejka na grzbiecie z sygnaturą „b 12” oraz charakterystyczna dla tego księgozbioru zapiska na górnym marginesie k. 1: „alber-tus author”. w XiX w. stał się własnością h. Łopacińskiego, który ofiarował go do zbiorów biblioteki au.

Rkps 1705 74

Łac. poł. XV w. 22×15 cm. K. 403. oprawa współczesna: w deski powleczone skórą, bardzo wytarta i zniszczona; brak jednego zapięcia, ślady po metalowych ozdobach na narożnikach.

Manuskrypt zawiera kazania na niedzielę i święta, w wielu przypadkach po dwa lub więcej na jedną uroczystość. brak kilku kart początkowych i końcowych.

zanim rękopis stał się własnością kanoników regularnych był przechowywany w bibliotece parafialnej, o czym świadczy notka własnościowa na wewnętrznej stro-nie przedniej okładki. niestety, jest ona uszkodzona i czytelny jest jedynie fragment: „iste liber est [...] plebani in [...]”. Rękopis nosi charakterystyczne dla księgozbioru klasztoru w Kraśniku znaki własnościowe. na grzbiecie naklejkę z sygnaturą „a 4’, na dolnym marginesie na k. 1 zapiskę „conventus crasniciensis canonicorum Regularium lateranensium” oraz na górnym marginesie k. 1 notatkę: „pawłowski author”. w XiX w. stał się własnością h. Łopacińskiego, który ofiarował go do zbiorów biblioteki au.

Rkps 1706 75

Łac. XV w. 21×16 cm. K. 129. oprawa zrekonstruowana podczas konserwacji na pocz. XX w.: w deski, obciągnięte skórą, na którą naklejono fragmenty oryginal-nej oprawy, ślady po metalowych ozdobach na narożnikach.

Rękopis nazywany jest Kancjonałem Wawrzyńca z Giesek. zawiera: Liber gene- racionis, Lamentaciones. ponadto do manuskryptu wpisano: wierszowany utwór Summa sacrificiorum per Johannem cardinalem z komentarzem, kazanie hieronima z pragi na 8 niedzielę po trójcy świętej, opis zdobycia Konstantynopola przez turków w 1453 r. oraz odpis listu bajazeta sułtana tureckiego do króla polskiego jana olbrachta z 1497 r.

zapis legacyjny z XV w. na k. 129v: „laurencius de Gyesky arcium liberalium baccalaureus ad petita domini jacobi vicarii in Magna oppathow ecclesie collegiate

73 M. Michalewiczowa, K. Myśl iński, Pieczeń Janusz, psb, t. 26, s. 51–52; K. Myśl iński, Wójt dziedziczny i rada miejska w Lublinie 1317–1504, lublin 1962, s. 74–95.

74 bibl. nauk. pau i pan, rkps 2367, k. 3v; R. lubicz, Kilka zabytków..., t. 5, s. 70–71; j. czubek, Katalog rękopisów. Dodatek I, s. 23; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 401; Opis źródeł..., s. 127.

75 R. lubicz, Kilka zabytków..., t. 5, s. 78–79; j. czubek, Katalog rękopisów. Dodatek I, s. 23; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 401–402; Opis źródeł..., s. 127.


sancti Martini in prefata hunc librum pietate motus legavit, quem sub consciencia ab eadem ecclesia alienare presumat nullus: oretur pro eo, rogat”. w XVi w. ręko-pis należał do stanisława lipnickiego kanonika i oficjała sandomierskiego w latach 1522–1550 i 1550–1560 76, o czym informował zapis na wewnętrznej stronie okładki. podczas restauracji z oprawy kodeksu wyklejono dwie karty pergaminowe i kartę papierową z inkunabułu, która zawiera ową notkę własnościową. obecnie przechowywane oddzielnie (bibl. nauk. pau i pan 7533, k. 18–20). w XiX w. rękopis stał się własnością h. Łopacińskiego, który ofiarował go do zbiorów biblio-teki au.

Manuskrypt ten był przedmiotem zainteresowania muzykologów, m.in. zdzi- sława jachimeckiego, pawła Gancarczyka, Elżbiety witkowskiej-zaremby 77.

Rkps 1707 78

Łac. pocz. XV w. 21,8×15 cm. K. 357. oprawa współczesna: w deski, pierwotnie powleczone skórą, ślady po 2. zapinkach.

w kodeksie mieszczą się żywoty świętych i kazania. brak 2. kart początko- wych i 5. ostatnich. w kodeksie znalazły się m.in. żywoty polskich świętych: św. wojciecha, św. stanisława, św. jadwigi śląskiej w dwóch redakcjach oraz pię-ciu braci polaków. spisany został na początku XV w., świadczy o tym późniejszy dopisek obok kazania na uroczystość Rozesłania apostołów (15 Vii): „anno do-mini millesimo cccc decimo, quum poloni habuerunt magnum conflictum cum prutenis et poloni obtinuerunt victoriam in divisionis apostolorum et ob hoc poloni celebrant hoc festum divisionis apostolorum”.

Rękopis posiada znaki własnościowe charakterystyczne dla księgozbioru klasz-toru w Kraśniku. na przedniej oprawie zapisana sygnatura „a 2”, na dolnym mar-ginesie k. 1 widoczny fragment adnotacji: „conventus crasniciensis canonicorum Regularium lateranensium”. w XiX w. stał się własnością h. Łopacińskiego, który ofiarował go do zbiorów biblioteki au.

Kodeks zawiera liczne glosy polskie, które były przedmiotem zainteresowania językoznawców, m.in. h. Łopacińskiego, j. Łosia, Elżbiety balcerzowej.

76 stanisław lipnicki, kanonik sandomierski od r. 1509 do śmierci, oficjał okręgowy sandomierski, kanonik poznański, pleban w Górach wysokich. zmarł przed r. 1556. zob. j. wiśniewski, Katalog prałatów i kanoników sandomierskich od 1186 do 1926, Radom 1928, s. 184–185; Wypisy źródłowe do Dziejów Wawelu z archiwaliów kapitulnych i kurialnych krakowskich 1616–1525, oprac. b. przybyszewski, Kraków 1970, nr 121, przyp. 1; p. bober, Najstarsze księgi oficjalatu sandomier-skiego, „polonia sacra”, t. 4: 1951, s. 155–159.

77 z. jachimecki, Muzyka polska w rozwoju historycznym od czasów najdawniejszych do doby obecnej, Kraków 1948, s. 85; p. Gancarczyk, Cantus planus multiplet. Polifonia chorałowa w Pol- sce XIII–XVI w. [w:] Notae musicae artis. Notacja muzyczna w źródłach polskich XI–XVI wieku, red. E. witkowska-zaremba, Kraków 1999, s. 349–401.

78 R. lubicz, Kilka zabytków..., t. 5, s. 53–62; j. czubek, Katalog rękopisów. Dodatek I, s. 23–24; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 401, Opis źródeł..., s. 126.

ElżbiEta KnapEK28

Rkps 1708 79

Łac. XV w. 21,5×15 cm. K. 150. oprawa współczesna: w deski, pierwotnie powle-czone brązową skórą, obecnie zachowaną jedynie fragmentarycznie na tylnej okła-dzinie; przednia okładka złamana, ślady po środkowej zapince.

Rękopis zawiera anonimowy komentarz do poematu Carmen Paschale Korneliu- sza seduliusza. na s. 295-296 wpisano wiersz o zachowaniu podczas powietrza mo- rowego oraz wstęp do spowiedzi powszechnej w języku polskim. do rękopisu dołą- czone są 3 luźne karty, zawierające spis miejscowości w powiecie rypińskim z r. 1431. w połowie XV w. rękopis był własnością jednego z klasztorów dominikańskich, prawdopodobnie w brześciu Kujawskim. świadczą o tym wpisane do niego formu-ły dokumentowe i drobne zapiski. na s. 296 skopiowano dokument jana baptysty z Rzymu, biskupa kameryńskiego i nuncjusza papieskiego, udzielający zakonnikowi Michałowi, kapelanowi w sieradzu, pozwolenia na wybór spowiednika. dokument wydano w brześciu Kujawskim w r. 1448, zaś na s. 299: list polecający wydany przez bogdana przeora klasztoru dominikanów w Łęczycy dla jednego z braci, uda-jącego się w sprawach tegoż klasztoru do innych klasztorów.

zapiska własnościowa na s. 1: „conventus crasniciensis canonicorum Regula-rium lateranensium”, na górnym marginesie s. 3 charakterystyczna dla tegoż księ-gozbioru adnotacja: „aurelius author”. w XiX w. stał się własnością h. Łopaciń-skiego, który ofiarował go do zbiorów biblioteki au.

Kodeks często cytowany przez językoznawców: h. Łopacińskiego, j. Łosia oraz historyków, m.in.: Marię Kowalczyk.

Rkps 1709 80

Łac. poł. XV w. 21,5×15 cm. K. 386. oprawa z XVi w.: w deski, powleczone mali-nową skórą, obecnie wytartą i zniszczoną, ślady po metalowych zapięciach.

Kodeks zawiera zbiór kazań łacińskich na święta i żywoty świętych (m.in. o św. stanisławie, św. wojciechu). h. Łopaciński ustalił, że kazania powstały w okresie obrad soboru bazylejskiego (1431–1445), a dokładniej rzecz biorąc po r. 1439, ponieważ w kazaniu na uroczystość niepokalania nMp jest odniesienie do dekretu, ustanawiającego to święto.

Kodeks nosi charakterystyczne dla księgozbioru klasztoru w Kraśniku znaki proweniencyjne. na grzbiecie naklejka z sygnaturą „a 7”, na górnym marginesie karty 1 adnotacja: „piotrowski author”, na dolnym marginesie k. 1: „conventus cra-sniciensis canonicorum Regularium lateranensium”. w XiX w. stał się własnością h. Łopacińskiego, który ofiarował go do zbiorów biblioteki au.

79 bibl. nauk. pau i pan, rkps 2367, k. 1–3, 49v–51; R. lubicz, Kilka zabytków..., t. 4, s. 627–628; j. czubek, Katalog rękopisów. Dodatek I, s. 24; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 401, Opis źródeł..., s. 122, 184.

80 bibl. nauk. pau i pan, rkps 2367, k. 4a, 51v–52; R. lubicz, Kilka zabytków..., t. 5, s. 71–75; j. czubek, Katalog rękopisów. Dodatek I, s. 24; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 401, Opis źródeł..., s. 127.


Rkps 1710 81

Łac. poł. XV w. 21×15 cm. K. 397. oprawa współczesna: w deski, pierwotnie powleczone skórą, obecnie zachowaną fragmentarycznie na przedniej okładce; śla-dy po 2. zapinkach.

w pierwszej części kodeks zawiera wypisy z różnych autorów, m.in. św. augu- styna, św. anzelma, św. hieronima, św. bernarda z clairvaux, św. bedy czcigodnego, św. Grzegorza. druga część mieści: Tractatus de Eucharistiae, sacramentio et misse officio Mikołaja stoer, Tractatus sacramentalis de sacramentis Mikołaja z błonia oraz Summa de sponsalibus et matrimoniis jana andrzejowego. ponadto wpisano do niego instrukcję dla wizytujących parafie.

traktat Mikołaj z błonia skopiował w r. 1457 podpisany w kolofonie janusz z warszyckiej woli, uczeń szkoły kolegiackiej w skalbmierzu: „Explicite sacramen-tale reportatum per janussium de warszyczska wola post nicolaum rectorem scole scarbimiriensis finitus ipso die sancti crisostomi (27 i) anno domini 1457. jesus Maria”. Karty ochronne stanowi fragment dokumentu pergaminowego z r. 1440 wydanego przez sobór bazylejski dla katedry w trydencie.

Rękopis nosi charakterystyczne dla księgozbioru klasztoru w Kraśniku znaki proweniencyjne: na grzbiecie naklejkę z sygnaturą „a 8”, na wewnętrznej stronie pergaminowej karty ochronnej i na dolnym marginesie k. 1 zapiskę: „conventus crasniciensis canonicorum Regularium lateranensium”. w XiX w. stał się własno- ścią h. Łopacińskiego, który ofiarował go do zbiorów biblioteki au.

Rkps 1711 82

Łac. Kraków. poł. XV w. i XVi w. 21,5×16 cm. K. 281 (brak 73 początkowych i kilku ostatnich kart). oprawa współczesna: w deski, pierwotnie powleczone skórą, obecnie zachowaną fragmentarycznie na tylnej okładce; przednia okładka oderwana; ślady po środkowej zapince.

Kodeks zawiera zbiór kazań na niedziele i święta głoszone w Krakowie w XV i XVi w. wpisy wnosiło kilku pisarzy. jednym z użytkowników kodeksu był andrzej, wikariusz w parafii wilkołaz. na k. 70–71v wpisał dokument objęcia pa-rafii przez jana piotrowskiego, datowany 4 Vii 1568 r. drugi wpis na k. 177v za-wiera ogłoszenie terminu uroczystego objęcia kościoła 13 Vii 1568 r.; obok dopisek „idem andreas in ecclesia divi ioannis manu propria subscripsit”. Kodeks zawiera liczne polskie glosy interlinearne. na wewnętrznych stronach opraw liczne zapiski w języku polskim i łacińskim. na tylnej oprawie notatka: „o thy chlopye brodathy nye wtarles sobye dupy”, poniżej zaklęcie przeciwko wściekliźnie.

81 bibl. nauk. pau i pan, rkps 2367, k. 4a–6; R. lubicz, Kilka zabytków..., t. 5, s. 75–78; j. czubek, Katalog rękopisów. Dodatek i, s. 24–25; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 401–402; Opis źródeł..., s. 127.

82 bibl. nauk. pau i pan, rkps 2367, k. 6v–8; R. lubicz, Kilka zabytków..., t. 4, s. 618–620; j. czubek, Katalog rękopisów. dodatek i, s. 25–26; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 401–402; Opis źródeł..., s. 176.

ElżbiEta KnapEK30

brak znaków własnościowych. w ostatnim ćwierćwieczu XiX w., gdy ręko-pis ten badał i opisywał j. a. wadowski, na grzbiecie posiadał on jeszcze naklejkę z sygnaturą „b 9”, a na górnym marginesie k. 1 adnotację: „donatianus author” 83. na karcie 1., dodanej na pocz. XX w., jan Łoś zanotował: „Rękopis ten z poł. XV wieku posiadała „jedna z dawnych bibliotek klasztornych w Królestwie polskim”. został on dokładnie opisany przez hieronima Łopacińskiego profesora gimnazjum lubelskiego w tomie V sprawozdań Komisji językowej akademii umiejętności w Krakowie w r. 1894. tamże zostały wydrukowane zawarte w tym kodeksie glosy polskie wraz z ich opracowaniem filologicznym. Kraków, 2 października 1904 roku. jan Łoś”. w XiX w. rękopis należał do h. Łopacińskiego, który przekazał go w darze dla biblioteki au.

Rękopis był przedmiotem badań językoznawców h. Łopacińskiego i j. Łosia 84.

Rkps 1712 85

Łac. 1467–1475. 21,5×13,5 cm. K. 414 + 2 (pergaminowe karty ochronne). opra-wa współczesna; w deski powleczone brązową skórą z ornamentem roślinnym, ślady po środkowej zapince i metalowych ozdobach na narożnikach.

zawartość kodeksu stanowi: Summa Innocentii IV super libros sentenciarum, Tractatus de instruccione simplicium confessorum antoniego pierozzi arcybiskupa Florencji; Summa penitencialis jana de deo zwanego hispanus, Tractatus de de-cimis andrzeja de Escobar oraz Tractatus sacramentalis de sacramentis Mikołaja z błonia i kanon mszy św. z komentarzem.

partie kodeksu kopiowali podpisani w kolofonach: Marcin ze strzyżowa oraz stanisław z Rozprzy, na k. 395v: „anno domini 1467 per me Martinum campana-torem de tarnow nacione de szkryszchow”, na k. 315v: „hec scripta sunt per me stanislaum de Rozprza clericum Gnesnensis diocesis pro amantissimo ac merito honorabili ac reverendo domino stanislao de weyskyerchen preposito hospitali tar-noviensis sibi preceptori multum faventissimo, utinam de me inutili et immerito saperet et intelligeret et de futuris provideret, peto fiat quod est petitum cum admixta promissione oris sui”. Karty ochronne stanowią dwie karty pergaminowe z rękopisu z XiV w. na antefolium w poprzek pierwotnego tekstu wpisano: „ave Maria gratia plena dominus tecum 1588”.

noty własnościowe na k. 414v: „stanislaus polikowski mansionarius ecclesie parochialis lubliniensis possessor”. na grzbiecie naklejka z sygnaturą „E 10”, wy-żej adnotacja o zawartości kodeksu: „[su]mma [in]nocentii pape quarto”. w drugiej połowie XiX w. był własnością h. Łopacińskiego, a później darował go do zbiorów biblioteki au.

83 bibl. nauk. pau i pan, rkps 2367, k. 6v.84 R. lubicz [h. Łopaciński], Glosy polskie zawarte w rękopisie z kazaniami łacińskimi z połowy

wieku XV-ego, „sprawozdania Komisji językowej”, t. 5: 1894, s. 240–336.85 j. czubek, Katalog rękopisów. Dodatek I, s. 26; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 401;

Opis źródeł..., s. 127.


Rkps 1713 86

Łac. XV w. 21,5×15,5 cm. K. 359. oprawa współczesna: w deski powleczone brą-zową skórą z prostym ornamentem linearnym, ślady po środkowej zapince i metalowych ozdobach na narożnikach.

w pierwszej części rękopis zawiera: Historia scolastica in epitomen coacta. Vetus Testamenti piotra comestora, Gesta trium regum jana z hildesheim oraz zbiór apo- kryfów (m.in. Historia Pilati, dwie odmienne wersje Ewangelium Nikodemi, Visio Tundali, Narracio de purgatorio sancti Patricii). w drugiej części mieści się Mammo- trekt łacińsko-polski popularnie zwany kaliskim. jest to przeróbka bardzo popular- nego w XiV i XV w. dzieła włoskiego franciszkanina jana Marchesini Mammo- trectus super Bibliam, będącego rodzajem słownika terminów biblijnych, ułożo- nych hasłami według rozdziałów biblijnych. Mammotrekt kaliski został opracowany w r. 1471 zapewne w kręgach zbliżonych do krakowskiego środowiska uniwersytec-kiego, gdyż przedłożony został profesorom miejscowego uniwersytetu do korekty, o czym informuje kolofon: „correctus per reverendos magistros collegii alme uni-versitatis cracoviensis finitus post festum scolastice in crastino anno lXX primo”. na wewnętrznych stronach oprawy liczne zapiski w języku polskim i łacińskim.

zapiski własnościowe z XVi w. na wewnętrznej stronie przedniej okładki: „li-ber iste domini stanislai Gezowsky”, „Generoso domino stanislao Gezowsky” oraz zapiski świadczące o wypożyczaniu kodeksu: „panye myly janye buczynszky”. potem stanowił własność klasztoru benedyktynów w Kościelnej wsi koło Kalisza; informuje o tym zapiska na górnym marginesie k. 1: „Est monasterii Koscielensis”. w połowie XiX w. stał się własnością h. Łopacińskiego, a później wszedł do zbio-rów biblioteki au.

Mammotrekt kaliski jest jedynym tego typu zabytkiem zachowanym w polskich zbiorach. był on przedmiotem badań językoznawców h. Łopacińskiego i jana Ło-sia 87. pierwszy z nich go opisał, drugi opublikował. ponad pół wieku później zo-stał wydany ponownie, łącznie z Mammotrektem lubińskim i czeskim przez wandę żurowską i Vladimira Kyasa 88.

Rkps 1861 89

Łac. 1477–1493. 32,7×12,5 cm. K. 21 + i–Vi (karty ochronne dodane podczas kon-serwacji). oprawa z r. 2000: w tekturę i brązową skórę na grzbiecie i narożnikach.

86 j. czubek, Katalog rękopisów. Dodatek I, s. 26–27; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 401, Opis źródeł..., s. 100–101, 108–109; j. Kal iszuk, Mędrcy ze Wschodu, s. 82–85.

87 h. Łopaciński, Glosariusz łacińsko-polski z r. 1471, „sprawozdania z czynności i posiedzeń au”, t. 4: 1899, nr 7, s. 5–6; j. Łoś, Mamotrekt z r. 1471, „Materiały i prace Komisji językowej”, t. 5: 1912, s. 1–172.

88 Mamotrekty staropolskie, oprac. w. żurowska-Górecka, V. Kyas, „prace instytutu języka pol-skiego”, t. 9: 1977–1980.

89 Katalog rękopisów, sygn. 1811–2148, s. 38; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 404.

ElżbiEta KnapEK32

Fragment księgi rachunkowej miasta lelowa z r. 1479. wpisy rozpoczyna nagłówek: „sequitur regestrum exactionis census sancti johannis presentibus hiis consulibus petro spyk, andrea solich, johanne Vessek, bartholomeo pawlynka anno domini Mo cccco septuagesimo nono”. na pustych kartach wciągano wpisy spraw załatwianych przed radą miasta lelowa z lat 1477–1493.

do biblioteki au trafił przed r. 1898 z daru lucjana Malinowskiego.

Rkps 1868 90

Łac., niem. 1451–1482. 21,5×15 cm. K. 131. oprawa z XX w.: w tekturę i brą-zową skórę na grzbiecie i na narożnikach, na grzbiecie tłoczona złotem sygnatura „1839”.

Księga sądowa wsi Krzemienica z lat 1451-1482. przy restauracji wyjęto z opra-wy fragment starodruku, który obecnie stanowi antefolium oraz pergaminową kartę z sakramentarza z XiV w., którą dołączono do rękopisu jako postfolium.

na s. 260 ołówkowa adnotacja: „z gminy Krzemienica powiat Łańcut 28/5 1892”. do zbiorów biblioteki akademii umiejętności przekazał go b. ulanowski. wybór zapisek z tej księgi opublikował b. ulanowski w tomie 12 Starodawnych Prawa Polskiego Pomników, a dekadę później całość niemieccy uczeni Franz a. doubek i heinrich F. schmid 91.

Rkps 1946 92

Łac., pol. 1484–1785. 22×16,5 cm i mniej. K. 266. oprawa z XViii w.: w pergamin; podczas restauracji w XX w. grzbiet wzmocniono paskiem skórzanym i wytłoczono na nim złotem sygnaturę „1946”.

Księga sądowa wsi bielcza w powiecie pilzneńskim z lat 1484–1785.proweniencja nieznana.

Rkps 1962 93

Łac. ok. 1487. 31,5×21,5 cm. K. 6. oprawa z XiX w.: w tekturę i płótno na grzbie-cie i narożnikach.

Fragment kopiariusza listów z około 1487 r. Rękopis ten był częścią większe-go kodeksu, świadczą o tym ślady dawnych foliacji 199–204 i 198–203. zawiera odpis trzech listów: 1) arcybiskupa gnieźnieńskiego zbigniewa oleśnickiego do bi-skupa krakowskiego jana Rzeszowskiego w sprawie uchwał synodu łęczyckiego

90 Katalog rękopisów, sygn. 1811–2148, s. 39; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 402.91 Księgi sądowe wiejskie, wyd. b. ulanowski, sppp, t. 12, nr 4735–4833; F. a. doubek,

h. F. schmid, Das Schöffenbuch der Dorfgemeinde Krzemienica aus den Jahren 1451–1482, leipzig 1931.

92 Katalog rękopisów, sygn. 1811–2148, s. 95; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 406.93 Katalog rękopisów, sygn. 1811–2148, s. 101; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 404.


z 1487 r.; 2) arcybiskupa zbigniewa oleśnickiego do króla Kazimierza jagielloń-czyka z żądaniem w imieniu synodu łęczyckiego wystąpienia przeciwko braciom polskim i żydom oraz zawiadomienie, iż synod zgodził się na uchwalenie propono-wanego przez zbigniewa tęczyńskiego podatku; 3) odpowiedź króla.

na pocz. XX w. był własnością ks. j. Fijałka, który przekazał go w testamencie do zbiorów biblioteki pau.

Rkps 1967 94

Łac. 1466–1518. 31×10,5 cm. K. 275. oprawa z r. 2001: w tekturę i brązową skórę na grzbiecie i narożnikach.

Księga rachunkowa klasztoru kanoników regularnych w Kłobucku. Rozpoczy-na się wpisami z r. 1465, nie jak podał j. czubek z 1466 r., i kontynuowana była do r. 1518. zawiera m.in. wykazy dziesięcin, spisy robocizn, kopie nadań na rzecz klasztoru. na k. 37 pomiędzy wpisami z r. 1471 zapisano tekst cyzjojana polskiego. Ma on charakter brudnopisu lub konceptu z licznymi skreśleniami i poprawkami. do księgi rachunkowej wpisano też kopie dokumentów wydanych dla klasztoru kłobuckiego oraz zapiski pro memoria.

na początku XX w. był własnością ks. j. Fijałka, który zapisem testamento-wym przekazał go bibliotece pau. cyzjojan polski z księgi rachunkowej klasztoru kłobuckiego opublikował w r. 1927 j. Fijałek 95, zaś zapiski pro memoria zbigniew perzanowski 96.

Rkps 1968 97

Łac. pocz. XiV w. 21,5×14,5 cm. K. 184. oprawa z XVi w.: w deski obleczone skórą z tłoczeniami linearnymi. na przedniej okładce ślady klamrowego zapięcia w postaci dwóch mosiężnych blaszek.

tytuł wpisany ręką z XVii w. na wyklejce: „scripta antiqua de virtutibus et peccatis”. w rzeczywistości zawiera Floretus minor zwany również Rosarium theologicus. jest to opracowany przez angielskich lollardów słownik teologiczny, stanowiący popularny zarys poglądów jana wiklifa 98. był on szeroko rozpowszech-niony wśród czeskich husytów. wiele jego egzemplarzy krążyło również po pol-

94 Katalog rękopisów, sygn. 1811–2148, s. 101; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 403; Opis źródeł..., s. 44.

95 j. Fi ja łek, Cyzjojan polski z r. 1471 z wiadomością o cyzjojanach w ogóle i w Polsce, „prace Filozoficzne”, t. 12: 1927, s. 443–447.

96 z. perzanowski, Spominki klasztoru kłobuckiego, „Rocznik Muzeum okręgowego w często-chowie”, z. 1: 1985, s. 95–117.

97 Katalog rękopisów, sygn. 1811–2148, s. 102; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 403.98 j. wolny, Maurycy Rwaczka i Floretus theologicus w rękopisach Biblioteki Jagiellońskiej

i innych księgozbiorach, „biuletyn biblioteki jagiellońskiej”, R. 27: 1977, s. 5–20; E. potkowski, Książka rękopiśmienna w kulturze Polski średniowiecznej, [warszawa] 1984, s. 214–215; p. Kras, Husyci w piętnastowiecznej Polsce, lublin 1998, s. 74–75.

ElżbiEta KnapEK34

sce. władze kościelne nakazywały jednak wizytatorom biskupim i archidiakonom przeglądanie księgozbiorów parafialnych pod kątem literatury zakazanej 99.

do rękopisu dołączony jest fragment listu wawrzyńca crapitus do jana laska pastora protestanckiego w latach 1603–1612 w suszcu, a następnie w Łące: „Re-verendo domino joanni lasicio pastor lanciensi domino compari et pacem K. j. opto będąc zrabowani cum corporibus et fugam consulium. Metuimus cesarei autem walachorum ut nobis auxilium et consiliom possimus larguatis abyli zjednacie nam swobodny nam za wirę ażebyście nas bym sii wam odsłużyli obiecu być s nami. lucas chorabius. laurentius crapitus”. Rękopis był własnością kościoła parafial-nego w żywcu, o czym informuje notatka ks. jana Fijałka na k. 1: „jedyny rękopis w bibliotece kościoła żywieckiego – na plebanii – od ks. proboszcza jana satkow-skiego, gdym bawił po raz pierwszy w żywcu w Rajczy 24 Viii 1911”. w 1936 r. ks. j. Fijałek przekazał ten kodeks w testamencie bibliotece pau.

jest jedynym zachowanym w polskich zbiorach egzemplarzem Floretus minor. jego szersza wersja, tzw. Floretus maior, zachowała się w zbiorach biblioteki ja-giellońskiej (rkps 1304, 1305).

Rkps 2009 100

Łac. Francja? przełom Xiii/XiV w. perg. 28×20,5 cm. K. 182 + ii (wyklejki pa-pierowe). oprawa z XViii w.: w tekturę obciągniętą brązową skórą, na grzbiecie oprawy tłoczenia roślinne.

Rękopis zawiera dwa traktaty prawnicze: Gotfryda z trani Summa super rub- ricis decretalium oraz bartłomieja z brixia Questiones dominicales. zawiera dwie całostronicowe ilustracje: na k. 100v. arbor consanguinitatis, na k. 102 arbor affi- nitatis oraz barwne inicjały w tonacji błękitnoczerwonej.

w XV w. był własnością klasztoru benedyktynów w lubniu, o czym informuje zapiska proweniencyjna na k. 1: „conventus lubinensis ordinis s. benedicti”. w XViii w. należał do króla stanisława augusta poniatowskiego, który ofiarował go adamowi naruszewiczowi. Mówi o tym zapiska na k. i: „Rękopis darowany a. naruszewiczowi przez króla stanisława augusta jako prawo kanoniczne w pol- szcze obowiązujące, a pisany r. 1452”. potem był własnością ignacego bagińskie-go z odessy, który w r. 1887 ofiarował go czytelni ludowej w cieszynie, ta zaś w r. 1931 przekazała go do zbiorów biblioteki pau.

Rkps 3434 101

Łac. pocz. XV w. perg. 10,5×8 cm. K. 64 + ii. oprawa z XViii w.: w tekturę obciągniętą bordowym aksamitem; przednia wyklejka papierowa, 2 karty ochronne jedwabne i 2 karty papierowe.

99 Statuty synodalne wieluńsko-kaliskie..., s. 94–96.100 Katalog rękopisów, sygn. 1811–2148, s. 129–130; K. Grodziska, Zespół rękopisów...,

s. 404–405.101 Katalog rękopisów, sygn. 2907–3606, s. 169; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 408.


Katalogowy opis tego rękopisu mówi dość enigmatycznie, iż zawiera on me-dytacje religijne, rozpoczynające się od słów: „amonitiones ad spiritualem vitam utiles”. Faktycznie jest to pierwsza z czteroczęściowego dzieła De imitatione Chri-sti, którego autorstwo przypisuje się niemieckiemu kanonikowi regularnemu tomaszowi ă Kempis.

do zbiorów biblioteki pan w Krakowie nabyty w r. 1955 w antykwariacie „domu Książki”.

Rkps 3910 102

Łac., pol. 1471–1597. 33×12 cm. K. 95. oprawa z XiX w.: prymitywna, w grubą ciemnobrązową skórę.

Księga sądowa wsi zawada uszewska zawierająca wpisy z lat 1471–1597, a nie jak błędnie w opisie katalogowym podano z lat 1505–1592. wiele kart luzem, uszkodzonych i przemieszanych.

na przełomie XiX i XX w. jej posiadaczem był b. ulanowski, a po jego śmierci trafiła do zbiorów biblioteki au.

Rkps 3914 103

Łac. 1337–1340. 30×22,5 cm. K. 31. oprawa w tekturę.w Katalogu błędnie opisano ten rękopis jako kopiariusz dokumentów z lat

1339–1340. w rzeczywistości jest to poszyt (obecnie k. 17–31 luzem, przemie-szane), zawierający rejestr wszystkich etapów postępowania sądowego w spo-rze między biskupem wrocławskim nankerem i jakubem kustoszem opolskim a Mikołajem wlschussilem z nysy archidiakonem opolskim o dochody z archi-diakonatu opolskiego. toczył się on w latach 1337–1340 przed audytorem stolicy apostolskiej.

na przełomie XiX i XX w. był własnością b. ulanowskiego, a po jego śmierci został przekazany do zbiorów biblioteki pau.

Rkps 6558 104

Łac. XiV–XViii w. 33×23 cm i mniej. K 271. luźne karty i składki, niektóre połą-czone oryginalnymi nićmi.

luźne karty zawierające rachunki prokuratorów kolegiaty łęczyckiej 1404–1430 oraz fragment rachunków sędziwoja jako dziekana kapituły łęczyckiej z lat 1410–

102 Katalog rękopisów, sygn. 3607–4003, s. 103; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 401.103 Katalog rękopisów, sygn. 3607–4003, s. 104.104 Sprawozdania z posiedzeń z dnia 28 XI 1900 r., „sprawozdania Komisji do badania historii

sztuki w polsce”, t. 7: 1906, kol. cXc–cXci; a. Kowalska, Wydatki kapituły łęczyckiej na rzecz kolegiaty w świetle not prokuratorów [1406–1419], „acta universitatis lodziensis. Folia historica”, t. 72: 2001, s. 4; i. skierska, Ornaty, sierpy i węgiel. O rachunkach łęczyckiej kapituły kolegiackiej w pierwszej połowie XV w. [w:] Ecclesia – cultura – potestas, Kraków 2006, s. 170–173; Katalog ręko-pisów Biblioteki PAU, sygn. 6551–6880, s. 13–14.

ElżbiEta KnapEK36

1416, a także rachunki kapituły łęczyckiej z lat 1404–1412, 1414–1420, 1422, 1424– 1430, 1433–1449, 1452. ponadto zawierają uchwałę kapituły łęczyckiej określającą wysokość refekcji dziennych z r. 1447; wyrok świętosława z sarzyna oficjała łę-czyckiego wydany 13 X 1479 r. w sprawie między janem pieniążkiem dziekanem łęczyckim i Maciejem sojką oraz fragment listu piotra z będkowa do pawła z jeżo-wa, kanonika i oficjała łęczyckiego. składki i karty przemieszane są pod względem rzeczowym i chronologicznym, a zapiski na nich prowadzono w niejednolity spo- sób, początkowo wpływy i wydatki notowano na osobnych stronach, w latach 1447– 1448 zapisywano je na jednej stronie w dwóch kolumnach.

na przełomie XiX i XX w. był własnością b. ulanowskiego, po jego śmierci trafił do zbiorów biblioteki pau. na obwolutach adnotacja ręką Kazimierza dobro-wolskiego, świadcząca o wstępnym opracowaniu przez niego rękopisu.

Rkps 6559 105

pol., łac., niem. 1485–1746. 33×12 cm. K. 324. oprawa z XViii w.: w kartę perga-minową z dokumentu; składki przyszyte w prymitywny sposób sznurkiem konop-nym; 1/3 część dolnej tylnej okładki obcięta. Rękopis zniszczony, z poszarpanymi brzegami.

Księga sądowa wsi Klimówka z lat 1485–1490, 1493–1645, 1670–1709, 1733, 1739, 1735, 1740–1746. niektóre zapiski wprowadzano niechronologicznie. przy-kładowo, na k. 27v zapiski z r. 1508 następują po zapiskach z r. 1511.

do manuskryptu dołączona koperta z napisem: „wieś Klimówka. Kętrzyński”. na przełomie XiX i XX w. był własnością b. ulanowskiego, a po jego śmierci został przekazany do zbiorów biblioteki pau.

Rkps 6560 106

Łac. 1485–1612. 32×12 cm i mniej. K. 520. składki różnej objętości, niekiedy po-łączone oryginalnymi nićmi.

Księgi wpisów oficjalatu okręgowego wiślickiego z lat 1485–1612. zawierają przemieszane składki księgi głównej acta actorum oficjała stanisława z Kazimierza z lat 1481–1488, wojciecha z Kleparza z lat 1492–1494, Marcina z pacanowa z lat 1501–1502, Marcina żdbikowskiego z lat 1519–1526, andrzeja białowodzkiego z lat 1534–1543, Łukasza z cieszkowic z lat 1543–1544, jana żeromskiego z lat 1573–1576, jakuba Vegrino z żarek z lat 1584–1588. wśród nich zachowały się pojedyncze karty z ksiąg podserii: acta obligaciones oficjała stanisława z Kazi-mierza z lat 1485–1486, acta depositiones testium oficjała Marcina z pacanowa z r. 1502, acta constitutiones procuratorum andrzeja białowodzkiego z r. 1543 oraz

105 Katalog rękopisów, sygn. 6551–6880, s. 14–15.106 K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 402; Katalog rękopisów, sygn. 6551–6880, s. 15–17;

E. Knapek, Akta oficjalatu wiślickiego z XV–XVIII wieku, „Rocznik biblioteki naukowej pau i pan w Krakowie”, R. 54: 2009, s. 11.


fragmenty brudnopisu księgi głównej oficjała piotra waligórskiego z 1603 i 1604 r. brakujące składki zawierają rękopisy: bibl. nauk. pau i pan: 1593, 6562, 6563, 6566; biblioteki zakładu narodowego im. ossolińskich 107 2944/ii, 2966/ii, 2968/ii i archiwum diecezjalnego w Kielcach, sygn. ii Kw-1. liczący 10 tomów zbiór ksiąg oficjalatu wiślickiego z lat 1474–1735 posiadała do r. 1944 biblioteka ordy-nacji Krasińskich 108.

na przełomie XiX i XX w. były własnością b. ulanowskiego, a po jego śmierci zostały przekazane do zbiorów biblioteki pau.

Rkps 6563 109

Łac. 1499–1532. 33×12 cm i mniej. K. 306. składki różnej objętości, niekiedy po-łączone oryginalnymi nićmi.

Księgi wpisów oficjalatu okręgowego wiślickiego. zawierają przemieszane składki ksiąg podserii: acta depositiones testium z lat 1499–1532, acta constitu-tiones procuratorum oficjała leonarda z Krakowa z lat 1505–1510 oraz piotra z Krzczonowic z 1510 r. i fragmenty księgi głównej acta actorum oficjała stani-sława z Gorlic z lat 1510–1512. brakujące składki zawierają rękopisy: bibl. nauk. pau i pan, 6560, boss. 2967/ii.


Rkps 6564 110

Łac., pol., XV w. i 1684. 33×20 cm i mniej. K. 73. oprawa z r. 2003: w tekturę i brązową skórę na grzbiecie i narożnikach.

Księgi wpisów oficjalatu okręgowego wiślickiego. zawierają zszyte razem składki księgi głównej acta actorum oficjała wojciecha z Kleparza z lat 1489–1491 oraz księgi podserii acta pronuntationum tegoż oficjała z lat 1489–1498. brakujące składki zawiera rękopis: bibl. nauk. pau i pan, sygn. 6564. podczas konserwa-cji wyklejono oprawę pergaminową, pochodzącą z rękopisu liturgicznego z XV w. obecnie przechowywana osobno.


107 biblioteka zakładu narodowego im. ossolińskich (dalej: boss.).108 F. pułaski, Opis 815 rękopisów Biblioteki Ordynacji Krasińskich, „biblioteka ordynacyi

Krasińskich. Muzeum Konstantego świdzińskiego”, t. 23–29, warszawa 1915, s. [36]; w. Kamie- niecki, Straty Biblioteki Ordynacji Krasińskich w zakresie zbiorów rękopiśmiennych [w:] Straty bibliotek i archiwów warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. 3: Biblioteki, war-szawa 1955, s. 161.

109 Katalog rękopisów, sygn. 6551–6880, s. 19; E. Knapek, Akta oficjalatu..., s. 11.110 K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 402; Katalog rękopisów, sygn. 6551–6880, s. 20;

E. Knapek, Akta oficjalatu..., s. 11.

ElżbiEta KnapEK38

Rkps 6566 111

Łac. XV w. i 1702. 32×20 cm i mniej. K. 262. składki różnej objętości, niektóre połączone oryginalnymi nićmi.

Księgi wpisów oficjalatu okręgowego wiślickiego. zawierają księgę główną acta actorum oficjała piotra z Korzennej z lat 1471–1475 i stanisława z Kazi-mierza z lat 1480–1486. brakujące składki zawierają rękopisy: bibl. nauk. pau i pan, 6560; bj 6904 i archiwum diecezjalnego w Kielcach, sygn. ii Kw-1.


Rkps 6641 112

Łac. Kraków. XV w. 29,5×22 cm. K. 235 + 2 (karty ochronne pergaminowe) + Vi (karty ochronne papierowe, dodane podczas konserwacji). oprawa współczesna: w deski, na grzbiecie obciągnięte brązową skórą, 2 zapinki skórzano-metalowe.

od miejsca długotrwałego przechowywania nazywany jest Kodeksem włocław-skim. zawiera traktaty prawnicze: Repertorium super iure canonico piotra de paru-sio, Tabula auctoritatum et sentenciarum Bibliae cum concordantiis decretorum et decretalium jana calderini, niepełną wersję Opinio Ostiensis pawła włodkowica; kazania okolicznościowe i mowy uniwersyteckie, m.in. stanisława ze skalbmierza, Mateusza z Krakowa, pawła z zatora, jana z Radochonic. ponadto kopiariusz kore-spondencji Macieja z Raciąża, kopiariusz korespondencji z okresu soboru w Kon- stancji i pontyfikatu Mikołaja V i piusa ii, oraz formularz czynności prawnych kan-celarii wikariusza generalnego krakowskiego z i poł. XV w.

zapiska własnościowa na przedniej wyklejce ręką z XVii w.: „Ex libris venera-bili capituli Vladislaviensis”. na pocz. XX w. kodeks był własnością ks. j. Fijałka, który zapisem testamentowym przekazał go bibliotece pau.

był przedmiotem zainteresowania wydawców źródeł: augusta sokołowskiego, józefa szujskiego, anatola lewickiego, b. ulanowskiego, aleksandra birkenmajera 113.

Rkps 7534 114

Łac., pol., XV w. 30,5×22,5 cm i mniej. K. 75 + 2 (pergamin z dawnej oprawy) + 6 kart ochronnych dodanych podczas konserwacji. oprawa z r. 2002: w biały perga-min, wiązany dwoma rzemykami.

111 K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 402–403; Katalog rękopisów, sygn. 6551–6880, s. 21; E. Knapek, Akta oficjalatu..., s. 11.

112 K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 403; Katalog rękopisów, sygn. 6551–6880, s. 86–93.113 pojedyncze formuły dokumentowe i kancelaryjne opublikowane zostały w: Codex epistola-

ris XV saeculi, t. 1, ed. a. sokołowski, j. szujski, cracoviae 1876, t. 2–3, ed. a. lewicki, cracoviae 1891–1894; Supplementum, ed. b. ulanowski, „archiwum Komisji historycznej”, t. 5, Kraków 1888, s. 332–352; a. birkenmajer, Sprawa magistra Henryka Czecha, „collectanea theologica”, t. 17: 1936, s. 207–224.

114 K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 403; Katalog rękopisów, sygn. 7281–7780, s. 243–271.


Formularz zwany popularnie od miejsca długotrwałego przechowywania wło-cławskim lub formularzem ks. stanisława chodyńskiego. zawiera wzory dokumen-tów i listów kancelarii królewskiej z lat 1355–1461, kancelarii ziemskiej krakowskiej z r. 1461, kancelarii konsystorskiej krakowskiej z 1444–1463. zamieszczono w nim tzw. formularz Jerzego, pisarza grodzkiego. Kopii tej nie znał i nie uwzględnił w wydaniu tego formularza Karol Górski 115. ponadto na okładce i w pustych miejscach zanotowano dwa utwory w języku polskim: Dawnom swyedzyl czvdze strony i Poklonyenye moy nadewszchyky namyleyschy.

spisany został w Krakowie, o czym świadczy jego zawartość oraz zapiski na oryginalnej pergaminowej oprawie. w nieokreślonym czasie znalazł się we wło-cławku. w XiX w. należał do biblioteki ks. stanisława chodyńskiego, od którego wypożyczył go b. ulanowski w celu skopiowania. potem w jego posiadanie wszedł ks. j. Fijałek, który zapisał go w testamencie bibliotece pau.

Rękopis był często cytowany przez historyków, m.in.: a. sokołowskiego, j. szujskiego, a. lewickiego, ignacego polkowskiego, żegotę paulego, b. ulanowskiego, j. Fijałka, Krystynę pieradzką, Krzysztofa stefana Kuczyńskiego 116, a także języ- koznawców j. Łosia, wiesława wydrę i wojciecha Ryszarda Rzepkę 117.

Rkps 9175 118

Łac. XV w. 23×16 cm. K. 482 + 9 niezapisanych + i, Vii (pergaminowe karty ochronne) + ii–Vi (dodane przy konserwacji). oprawa z r. 1999: w deski powleczone czerwoną skórą.

Rękopis zwany popularnie Formularzem kaliskim. w istocie jest to zbiór kilku formularzy zszytych razem pod koniec XV lub na początku XVi w. stanowią for-mularze czynności prawnych kancelarii konsystorskiej Mikołaja z Kalisza oficjała gnieźnieńskiego w latach 1443–1448 119. jedna składka zawiera formularz czynności

115 Formularz Jerzego, pisarza grodzkiego krakowskiego ok. 1399–1415, wyd. K. Górski, „toruń-skie towarzystwo naukowe. Fontes”, t. 35: 1950.

116 pojedyncze formuły dokumentowe i listowe zostały opublikowane w: Codex epistolaris XV saeculi, t. 1, ed. a. sokołowski, j. szujski, cracoviae 1876, t. 2, ed. a. lewicki, cracoviae 1891; Epistolae Johannis Dlugossi ab anno 1447 ad annum 1478, ed. i. polkowski, ż. pauli, Opera Omnia, t. 1, cracoviae 1887; Recomendacio Lelive. Najstarszy panegiryk polski z XV w. [oprac. b. ulanowski] „Miesięcznik heraldyczny”, t. 3: 1910, nr 6–7, s. 98; K. pieradzka, Nieznany list Jana Długosza, „analecta cracoviensia”, t. 12: 1980, s. 269–273; s. K. Kuczyński, Zagadka herbu ziemi dobrzyń-skiej [w:] Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięć-dziesięciolecie pracy naukowej, warszawa 1991, s. 279–289; M. Kowalczyk, Przywilej nobilitacyjny dla doktora medycyny Hermana z Przeworska, „studia Mediewistyczne”, t. 29: 1992, s. 157–158.

117 w. wydra, w. R. Rzepka, Dwa średniowieczne polskie listy miłosne (edycja tekstów), „studia polonistyczne”, t. 8: 1981, s. 5–13; ciż, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, wro-cław–warszawa–Kraków 2004, s. 22–223, 294–295.

118 K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 403. 119 a. Gąsiorowski, i. skierska, Średniowieczni oficjałowie gnieźnieńscy, „Roczniki histo-

ryczne”, R. 61: 1995, s. 78.

ElżbiEta KnapEK40

prawnych kancelarii konsystorza oficjała krakowskiego jana Elgota z lat trzydzie-stych XV w.

brak zapisek własnościowych. na przełomie XiX i XX w. był własnością b. ulanowskiego, który przekazał go do zbiorów biblioteki au.

odpisy sporządził b. ulanowski, lecz nie zachowały się do naszych czasów 120. był też przedmiotem zainteresowania wydawców Kodeksu Dyplomatycznego Wiel-kopolskiego (tomasza jurka, izabelli skierskiej) 121.

Rkps 9176 122

Łac. XV w. 22,5×16 cm. K. 202 + 6 (2 wyklejki i 4 karty ochronne dodane podczas konserwacji). oprawa z r. 2002: w deski, powleczone czerwoną skórą.

Rękopis nazywany Formularzem kaliskim. podobnie jak rkps sygn. 9175 składa się z połączonych kilku odrębnych formularzy, spisanych przez notariuszy związa- nych z konsystorzem generalnym gnieźnieńskim za oficjalatu Mikołaja z Kalisza. niektóre formuły powtarzają się w obu formularzach (rkpsy sygn. 9175 i 9176). przykładowo: akt erekcji kościoła parafialnego w Kórniku z 4 Viii 1437 r. (rkps 9175, s. 494–502, rkps 9176, s. 121–129), akt erekcji altarii w kościele parafialnym w Kierzkowie (rkps 9175, s. 803–808, rkps 9176, s. 280–282). w latach trzydzie-stych XVi w. oba formularze trafiły do osoby związanej z kapitułą kolegiacką w Kaliszu, o czym świadczą wpisy dokumentów z XVi w. dotyczące tejże kolegiaty.

Rękopis oprawiony był w pergaminową kartę, która podczas konserwacji zo- stała zdjęta i obecnie przechowywana jest osobno. widnieje na niej napis: „iste liber erectionum et privilegiorum vide registrum in fine huius libri”.

brak zapisek własnościowych. na przełomie XiX i XX w. był własnością b. ulanowskiego, który przekazał go do zbiorów biblioteki au.

Rkps 12 771 123

Łac. Kraków. XV w. 22×14,7 cm. K. 421 + ii (pergaminowe karty ochronne). oprawa współczesna: w deski w połowie powleczone skórą; tłoczona w ornament linearno- -roślinny; środkowe zapięcie skórzano-metalowe uszkodzone.

120 b. ulanowski dokonał odpisów z Formularzy kaliskich, które niestety nie zachowały się. zob. Opis zbiorów przechowywanych w Zakładzie Dokumentacji w Krakowie, oprac. w. bandura, Kra-ków 1959 (maszynopis). jedna formuła opublikowana została w: Codex epistolaris XV saeculi, t. 2, s. Xi, nr 9.

121 Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. X–Xi, oprac. a. Gąsiorowski, t. jasiński, t. jurek, i. skierska, poznań 1933–1999; i. skierska, Konflikty międzyparafialne w późnośredniowiecznym Kaliszu, „Roczniki historyczne”, R. 70: 2004, s. 45–166.

122 K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 403.123 Index manuscriptorum bibliothecae Batthyanianae dioecesis Transsylvaniensis, oprac. a. beke,

K.-Fehérvár 1871; E. Varjú, A gyulafehérvári Batthyány-könyvtár, Magyar Könyvszemle 1899; Spra-wozdanie z poszukiwań na Węgrzech, dokonanych z ramienia Akademii Umiejętności przez Władysła-wa Barana, Jana Dąbrowskiego, Jana Łosia, Jana Ptaśnika i Stanisława Zachorowskiego, Kraków 1919, s. 186–202; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 409.


Kodeks zawiera traktaty: Brocardia iuris canonici bartłomieja z brixia, Antic-laudianus allana z lille, Summa decretorum de interdicto jana calderini, Tractatus de auctoritate et usu palii. ponadto wpisano do niego kazania jakuba z paradyża, a także formularz czynności prawnych kancelarii konsystorza krakowskiego z lat dwudziestych XV w., reguły kancelaryjne papieża Marcina V, jana XXii, benedykta Xii, Klemensa Vi, innocentego Vi, urbana V, Grzegorza Xi, urbana Vi, bonifacego iX; uchwały soboru sieneńskiego, statuty synodalne diecezji krakow-skiej wydane przez wojciecha jastrzębca w 1423 r., zbigniewa oleśnickiego w r. 1436 i tomasza strzempińskiego w 1456 r., porządek odbywania synodu diece-zji krakowskiej (ordo agendorum in synodo).

Rękopis spisany w Krakowie. w XV w. legowany został na rzecz bractwa kapłańskiego 24 plebanów miast spiskich, o czym świadczy zapiska ręką z XV w. na k. 1v: „liber fraternitatis 24 plebanorum legavit per dominum Martinum de aranyatth”. w XiX w. był w zbiorach batthyáneum w Gyulafehérvár. w drugiej dekadzie XX w. trafił do au. opis tego rękopisu w r. 1913 sporządził stanisław zachorowski w ramach ekspedycji węgierskiej au.

Rkps 12 772 124

Łac. XV w. 30,2×21,5 cm. K. 287. oprawa z XViii w.: w skórę juchtową.zawiera m.in.: Apparatus super summa super quinque libros Decretalium Hen-

rici de Meresburg henryka de barben błędnie w incipicie przypisany janowi z Fry-burga, również Summa de penitentia tomasza z chobham mylnie określona została jako Tractatus de penitencia tomasza z akwinu. ponadto do kodeksu wpisano sta-tuty synodu wieluńsko-kaliskiego z r. 1420.

na przedniej wyklejce ręką z XVi w. adnotacja o zawartości kodeksu: „[...] pro-vincialia nicolai [...] suum iuris [...] de penitencia s. thome excerpta ex libris sancti thome supra. a recensit 1532 ipse die s. an[...] ante.”, poniżej ręką z XVii w. notatka własnościowa: „Ex libris venerabilis capituli Vladislaviensis de caribs, de officio sacerdotis et de sacramentis doctrina”. na wewnętrznej stronie przedniej okładki napis niebieska kredką „Vladislawiensis”. do końca XiX w. w zbiorach archiwum Kapituły włocławskiej. na początku XX w. stanowił własność b. ulanowskiego, po r. 1919 trafił do zbiorów biblioteki pau.

Rkps 12 773 125

Łac. XV w. 29,5×21 cm. K. 233 + i (pergaminowa karta ochronna). oprawa XViii w.: w deski powleczone skórą; zachowało się jedno zapięcie skórzano-metalowe, ślady po metalowych zdobieniach.

zawiera m. in. anonimowy komentarz do Księgi Estery, Soliloquiorum w ko-lofonie mylnie przypisany św. augustynowi, statuty synodalne arcybiskupa gnieź-

124 K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 409.125 Statuty synodalne wieluńsko-kaliskie..., s. Xliii; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 409.

ElżbiEta KnapEK42

nieńskiego janisława z 19 ii 1326 r., statuty synodalne diecezji krakowskiej nan- kera z r. 1320 oraz diecezji krakowskiej jana Grotowica z r. 1331.

w kolofonie Soliloquiorum podano czas jego spisania: „Explicite liber soliloquiorum de anime ad dominum beati augustini episcopi sub anno domini Mo

cccco XV”. na wewnętrznej stronie przedniej oprawy zapiska z XiX w. „włocławek x.

chodyński”. do końca XiX w. był własnością archiwum Kapitulnego we włocław- ku, później w jego posiadanie wszedł ks. s. chodyński, a następnie b. ulanowski. po r. 1919 trafił do zbiorów biblioteki pau.

Rkps 12 774

Łac. Xiii w. perg. 19,6×13,6 cm. K. 59.Fragment statutów premonstratensów.Rękopis zachował się w postaci luźnych składek, nie posiada znaków własno-

ściowych, jedynie na k. 1 naklejka z numerem ,,n 115” oraz na k. 2 z sygnaturą „94”. na przełomie XiX i XX w. stanowił prawdopodobnie własność b. ulanow-skiego, później trafił do zbiorów biblioteki pau.

Rkps 12 775

Łac. XiV w. perg. 32,5×24 cm i mniej. K. 16. oprawa w XViii w.: w skórę; wytarta i zniszczona, brak grzbietu.

Fragment brewiarza do użytku diecezji krakowskiej. zachowały się: fragment oficjum ad matutinas, modlitwy za biskupów zmarłych i żyjących oraz modlitwy przebłagalne za wstawiennictwem trójcy świętej, Krzyża świętego, najświętszej Maryi panny, św. stanisława i św. dominika.

brak zapisek własnościowych. na dolnym marginesie k. 1 notatka ołówkowa ręką a. birkenmajera: „lekcjonarz (?) z końca średniowiecza. Ma jakiś związek z polską (zob. de sancto stanislao na ostatniej karcie). oprawa wykonana w polsce”.

II. Pojedyncze dokumenty i luźne karty

Rkps 404 126

Łac., pol. 1485–1707. 35×24,3 cm. K. 275 + Viii (wyklejki i karty ochronne doda-ne podczas konserwacji). oprawa z XX w.: w tekturę i brązową skórę na grzbiecie i narożnikach.

Ekstrakty z ksiąg urzędu żupnego olkuskiego z lat 1485, 1563–1707. na k. 1. potwierdzona kopia przywileju Kazimierza jagiellończyka, króla polskiego dla mieszkańców olkusza i górników kopalni olkuskich, wystawionego 25 i 1485 r. w nowym Mieście Korczynie.

dar j. w. smoniewskiego dla tnK. 126 j. czubek, Katalog rękopisów, s. 68.


Rkps 405 127

Łac. 1456–1548. 39,5×31,5 cm i mniej. K. 70 + iV (wyklejki i karty ochronne dodane podczas konserwacji). oprawa z XX w.: w tekturę i brązową skórę na grzbiecie i na narożnikach; na grzbiecie tłoczona złotem sygnatura „405”.

zbiór dokumentów i listów królów polskich z lat 1456–1548. zawiera dwa dokumenty z XV w.: na k. 1 kopia mandatu Kazimierza jagiellończyka, króla polskiego dla piotra skóry z Gaju w sprawie rozwiązania sporu granicznego mię- dzy mieszkańcami i radą miasta śrem a dziedzicem wsi psarskie z 6 Vi 1456 r.; na k. 2 dokument Kazimierza jagiellończyka, króla polskiego dla duchowieństwa archidiecezji gnieźnieńskiej w sprawie kleryka Macieja Kajzera, w związku z testa- mentem jego ojca piotra Kajzera, mieszczanina krakowskiego z 16 Viii 1490 r.

dar j. w. smoniewskiego dla tnK.

Rkps 440 128

Łac. XV–XViii w. 34×21 cm. K. 254. oprawa z XX w.: w tekturę i brązową skórę na grzbiecie i narożnikach.

zawiera ekstrakty z akt ławniczych miast polskich z XV–XViii w. wśród nich znajdują się dwa pisma dotyczące miasta Kazimierza z r. 1471 i 1478.


Rkps 495 129

Łac., niem, pol. XV–XViii w. 24,5×17 cm. K. 17, 17, 28, 25, 13, 26, 16, 12 (zawar-tość każdej koperty foliowana oddzielnie).

zbiór dokumentów, listów i drobnych zapisków z XV–XViii w. zebranych i posegregowanych przez jana wincentego smoniewskiego w 8 kopertach. w jed-nej kopercie zebrano 17 listów i drobnych zapisków sądowych z XV w. adresatami listów byli głównie sędziowie i sąd grodzki krakowski, zaś nadawcami m.in.: Marek z bolesławic burgrabia przemyski, włodek ze strzynna, jan z tęczyna wojewoda krakowski, piotr z wyszmontowa sędzia ziemski sandomierski, piotr szafraniec podkomorzy krakowski, jan z czyżowa starosta krakowski. j. w. smoniewski usze-regował listy i drobne zapiski chronologicznie, niestety wielokrotnie błędnie roz-wiązując daty.


Rkps 928 130

Łac. XiV–XVi w. perg., pap. 23×17,5 cm. K. 34. oprawa z r. 2000: w tekturę i brązowe płótno.

127 j. czubek, Katalog rękopisów, s. 68; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 400.128 j. czubek, Katalog rękopisów, s. 75; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 400.129 j. czubek, Katalog rękopisów, s. 81; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 400–401.130 j. czubek, Katalog rękopisów, s. 152.

ElżbiEta KnapEK44

luźne karty zawierające m. in. fragment traktatu De vitiis et virtutibus, którego autorstwo powszechnie przypisywano tomaszowi z akwinu, fragment Liber Sextus bonifacego Viii oraz urywki traktatu teologicznego, kancjonału z notacją muzyczną i traktatu medycznego.

proweniencja nieznana. przed r. 1906 trafiły do zabiorów biblioteki au.

Rkps 1427 131

Łac. XV–XiX w. 34,5×23 cm. K. 124. obwoluta papierowa. zbiór materiałów z zakresu geografii, epigrafiki, numizmatyki i paleografii. na

k. 117–117v fragment traktatu z gramatyki, na k. 188–120v pergaminowe karty, pochodzące z mszału z XiV w, z których wycięto iluminowane inicjały.

proweniencja nieznana. przed r. 1906 trafiły do zbiorów biblioteki au.

Rkps 1593 132

Łac. 1537. K. 16 + i–iii + 4 (karty ochronne dodane podczas konserwacji). oprawa z r. 2000: w tekturę i brązową skórę na grzbiecie i narożnikach.

Fragment księgi wpisów oficjalatu okręgowego wiślickiego z r. 1537. j. czu-bek błędnie zidentyfikował ją jako księgę sądową kapituły wiślickiej. do rękopisu dołączone na k. iV–iVv kazanie z XV w.; na k. Vii fragment karty pergaminowej z rękopisu z pocz. XV w. dodano też kartkę z adnotacją: „Rękopis pochodzi z 1537 r. dr czaplicki jan, 3 i 1936”.

Rkps 2282 133

Łac., niem., pol. XV–XiX w. 33,5×21,5 cm i mniej. K. 353. obwoluta papierowa. Materiały językowe jana Łosia; zawierają m.in. teksty łacińskie teologiczne z XV,

zapiski sądowe z XV–XVii w. znaczna ich część pochodzi z wyklejek rękopisów. po śmierci j. Łosia przejął je Kazimierz nitsch, w r. 1930 przekazał do zbiorów

biblioteki pau.

Rkps 5506 134

Łac. 1421? 31,5×20,5 cm. K. 4. tekturowa bezkwasowa teczka. Fragment księgi lub brulionu acta actorum wojciecha oporowskiego oficja-

ła i wikariusza generalnego in spiritualibus gnieźnieńskiego 135, zawierający wpisy z 18–22 V 1421 r.

dar ks. j. Fijałka dla biblioteki pau.

131 j. czubek, Katalog rękopisów, s. 244; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 407.132 j. czubek, Katalog rękopisów, Dodatek I, s. 1; K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 407.133 K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 405.134 K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 404 (pod dawną sygn. 5551). Katalog rękopisów, sygn.

4887–5587, s. 269.135 a. Gąsiorowski, i. skierska, Średniowieczni oficjałowie..., s. 76.


Rkps 6499 136

niem. XV w. perg. 26,5×6,5 cm. K. 5. tekturowa bezkwasowa teczka.Fragmenty tekstów modlitw oraz wiersz o św. Marii Magdalenie. na obwolucie

notatka ręką zofii Kozłowskiej-budkowej: „wiersz niemiecki o św. Marii Magda-lenie. lelów, klasztor franciszkanów. znalezione w strzępkach starych opraw na strychu parafii w lelowie przez dr zofię budkową. Książki pochodziły częściowo z klasztoru franciszkanów, część zaś z dawnej biblioteki parafialnej”. na wewnętrz-nej stronie obwoluty odczyt wiersza.

do zbiorów biblioteki pan w Krakowie zakupiony w r. 1961 od adama Kle-czewskiego.

Rkps 6568 137

Łac., pol. 1496–1696. 33×20,5 cm i mniej. K. 22. obwoluta papierowa.luźne karty, zawierające dokumenty, pisma, zapiski sądowe dotyczące wiślicy.

wśród nich są dwie drobne zapiski sądowe z XV w. na k. 1: protokół z rozprawy z 11 iV 1496 r. w sprawie małżeńskiej między Mikołajem opolskim i jadwigą sta-nikową z żarnowca; na k. 2 pozew sądowy wydany 31 Xii 1497 r. przez wojciecha z Kleparza oficjała wiślickiego.

na przełomie XiX i XX w. były własnością b. ulanowskiego, a po jego śmierci zostały przekazane do zbiorów biblioteki au.

Rkps 7126

Łac., niem., pol. XV–XiX w. 39×25 cm i mniej. K. 166. obwoluta papierowa.zbiór dokumentów, odpisów oraz ekstraktów z ksiąg miejskich i ziemskich do-

tyczących głównie miasta proszowice. na k. 3–9 mieści się rejestr stacji dochodów ze starostwa bieckiego z r. 1496.

do zbiorów biblioteki pau w 1923 r. przekazał w darze stanisław pęksa, nota-riusz z nowego sącza.

Rkps 7533 138

hebr., łac., pol. Xii–XVii w. 48×34 cm i mniej. K. 22. obwoluta papierowa.zawiera fragmenty rękopisów średniowiecznych oraz inkunabułu i druku nowo-

żytnego wyjęte ze starych opraw ksiąg rękopiśmiennych ze zbiorów biblioteki na-ukowej pau i pan w Krakowie. wśród nich jest m.in. fragment traktatu soferim, tj. komentatorów tory, działających w latach 580–220 p.n.e. 139, fragment mowy re-

136 Katalog rękopisów, sygn. 6195–6550, s. 123.137 K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 403; Katalog rękopisów, sygn. 6551–6880, s. 22–24. 138 Katalog rękopisów, sygn. 7281–7780, s. 241–243.139 w Katalogu rękopisów, sygn. 7281–7780, s. 241 pojawił się błąd literowy, zamiast soferin

powinno być soferim.

ElżbiEta KnapEK46

komendacyjnej na wydziale prawa ze zbioru mów z XiV/XV wieku oraz fragmenty mszałów z Xii i Xiii wieku.

Makulatura wyklejona z opraw rękopisów bibl. nauk. pau i pan sygn.: 638, 1544, 1545, 1548, 1559, 1706.

Rkps 8011 140

Łac. 1436. 31×21 cm. K. 1. tekturowa bezkwasowa teczka.Karta z księgi lub brulionu acta actorum benedykta z Modły oficjała gnieźnień-

skiego 141, zawierająca zapiski z 6–9 lipca 1436 r. na przełomie XiX i XX w. była własnością b. ulanowskiego, a po jego śmierci

została przekazana do zbiorów biblioteki au.

Rkps 12 776

Łac. XV w. perg. 22,5×33,4 cm. K. 1. obwoluta papierowa.Fragment homilii ii bedy czcigodnego na święto nawiedzenia nMp, stanowi

zapewne część brewiarza.na górnym marginesie notatka ołówkowa wniesiona ręką a. birkenmajera:

„s. XV. Fragment teologiczny (kazanie?)”.

Rkps 12 777

Łac. pocz. Xiii w. perg. 26,5×17 cm. K. 1. obwoluta papierowa.Fragment kazania.Karta pergaminowa była użyta jako oprawa. świadczą o tym zagięcia pergaminu

i naklejki z informacjami o zawartości tomu i numerami sygnatur: „luscinii allego-riae psalmorum augustae 1524”, „518 b”, „362”. na dolnym marginesie ołówkowa zapiska ręką a. birkenmajera: „Fragment teologiczny (kazanie?) s. Xii–Xiii”.

Rkps 12 778

Łac. XiV w. perg. 21×28,8 cm. K. 2. obwoluta papierowa.Fragment poematu dydaktycznego Doctrinale aleksandra de Villa dei.Makulatura wyjęta z oprawy dwóch współoprawnych inkunabułów inc. 121–

122.

Rkps 12 779

Łac. XiV w. perg. 30,5×4 cm i mniej. K. 13. obwoluta papierowa.zawiera fragmenty dzieła tomasza paleranusa Manipulus florum.Makulatura wyjęta z oprawy rkpsu 1704.

140 K. Grodziska, Zespół rękopisów..., s. 403.141 a. Gąsiorowski, i. skierska, Średniowieczni oficjałowie..., s. 77.


Rkps 12 780

Łac. Xiii w. perg. 3×29 cm. K. 33.zawiera m.in. tekst psalmu 48 i 49. zapewne są to fragmenty pochodzące

z brewiarza. Makulatura wyjęta z oprawy druku Commune incliti Poloniae Regni priuile-

gium, wydanego w krakowskiej oficynie jana hallera w styczniu 1506 r. ten egzem-plarz, tzw. statutów Łaskiego został wydrukowany na pergaminie (sygn. 4022).

ElżbiEta KnapEK

thE cataloGuE oF MEdiEVal ManuscRipts FRoM thE sciEntiFic libRaRyoF thE polish acadEMy oF aRts and sciEncEs and thE polish acadEMy

oF sciEncEs in cRacow: plans, shapE and studiEd issuEs

summary

the collection of the Medieval manuscripts in the scientific library of the polish academy of arts and sciences and the polish academy of sciences in cracow is small, however, it includes many materials which are unique and valuable if one wants to study historical, artistic and law culture not only of poland but of Medieval Europe. the collection was created with the donations from the members and associates of cracow learned society, and since 1872 of the polish academy of arts and sciences. in 1869 the first register of the manuscript collection of the cracow learned society was published. in 1906 and 1912 a two-part Catalogue of the Manuscripts of the Polish Academy of Arts and Sciences appeared. it encompassed 1800 items. since 1962 the catalogue of the manuscript collection has been published systematically. all these catalogues included the entire manuscript collection. the discussion of Medieval manuscripts included in the catalogues represented various levels. it is necessary to prepare a catalogue of Medieval manuscripts according to modern methods.

Documents

Rękopisy średniowieczne w zbiorach Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie