cYrq'λzb|flnιιlπwι et(λocκ cnUΔ}ιc τHH orΘoλo,|a

TEΥxoΣ ι2Ο oKTΩBPΙoΣ-ΔEΚEMBΡΙoΣ 2011 8,0ο€

fΙeριey6μeνα

ΠPοΛoΓΙKO

16

32

5ο

73

82

84

92

95

106

1

Δημτjτριos N. Mcioxos

'oρθoδoξiα χαι νεωτε PLτι6τηaαΣυμβoλi1oτ\ aυζfiτηαη γιd τfi o1ioη τoυq

oυξητηοη για τi1 Θiοη xαi τi1 δυνατ6τ11τα ουμ6αοηg μεταξilχοLνωγLd)ν πoi θ1oυν ουμφυεi iοτoριxα μδ τ|ν,0ρΘ6δoξη'Exxληolα &πδ τrj μια xαL τrjv νεωτεqιx6τητα dπδ τ|ν ιiλλη d.

1ει πλiον πLοω τηE μια dρxετα μεγαλη διαδρoμη. OioιαοτιιατqoQoδoτη0ηzε dπδ τδν διαμελιομδ τi1E Γιoυ.1xoολα6Lαg xαi τιj θεωρiατι-υ\, πoλιτιστιχιi]γ <<τεχτoγιχωγ,Σ πλαxΦγ τoδ Σ. Xaντιγχτoγ, δμωg εiναι..ιρzετα παλαι6τεqη. Bαοιxδ ξητoυμενo εiναι &ν iπαρxει xιiτι oτην irρ16-.,,υrr1 ουοταot1 τηg ουλλoγιxr.]g oxει1lηg xαi δραοηE πoυ xαΘoρ[ξετcιι dπδ

τl1 διδαοxαλiα τoi'oρΘ6δoξoυ Xριοτιανιομιoδ. που, oi dντL0εoη πρog τα

.ιr,τlοτoι1α oτoι1εiα oi ιiλλεg μoριpig Xριoτιανιoμιo0 εiναι ix προoιμioυ. ιoυμ6ατo μθ τ{ νεωτεριx6τητα xαi iδιαiτερα τδγ πoλιτιxδ Qιλελευθεqι-.τιιo. τiι &τoμιrια διxαιιbματα x.λπ. Στα xρονια πoυ π6ραoαν, αiοθηοη 6xα-ι ιιι, oi παρεμ6αοειg τo0 Koρνηλιου Kαoτoqιαδη ιαi xατ6πιν τηg TξoυλιαK.1iοτε6α πoδ iπι1ειρηματoλ6γηοαγ δτι αiτδ τδ xιiτι δντωg iπαρxει υτi1

oιlιi1 τηg διδαοι,αλiαg τf1g ,oρθοδοξηg 'ΕxxληοLαg. iνδ r)πf1qξε xα[ μεoα

-τηr, .Eλλαδα BνδιαQiρoυoα ουξητηοη μi τδ διαλo.1ο dναμιεοα oτδν Θ.

\ιτo6ατζ xαL τ|ν,Ελιoιi6ετ Πρoδρoμoυ|..,Oμωg' πιδ iνδιαQ6ρov εiναι;,τι αiτδg δ iντoπιoμιδE οi μια δoμ| πoλιτιοτιxη, oi μια oταθερη 6ντoτη-

τιr. πoir θνυπclιq1ει μ6οα oτtjν iοτoqiα ιαi τηv xαΘoqiξει. E.1ιvε προη^1oυ-

.ιιι,ιυg μιi d,ντ[Θετo πρ6οημo ιiπδ οτο1αοτ}E μi 0εoλo.1ιxη xαL QιλoοoQιxι.1:τιιιδεiα xα| μεΘoδo,6πω9 πoλλoig Θεoλ6γoυ9 &πδ τδ πλαioιo τηg λεγ6-

..ιrr1: Θεoλo.1lαE τoi.60.'ExεI δ "δρ06δoξog πoλιτιομδg" εi1ε Ξγα οτoι-,'εio dνωτερ6τητα9, xαΘδE iπερ66αινε τδν d,τoμιoπεντριoμ6. τδν,oρΘo-],.l.,,ιομo, ii Βν πιioη περιπτιbοει Eναν διαιριτδ ioτoριxδ ρ6λo:. Στi1ν &λλη

ι'70η τα 1δια 1αραxτηqιοτιxα γiνoνται στoιχετo χατωτερ6τητα9: riτρoQiα

] ' Σt'νojττι}.α nαραπiμπεται δ ('1ναγγ(iJστηζ στδ πιιλαι6τι:ρο. Δ. Mοο7οq. ".FΙ νεoδκιφοl- .τιz'η zρrτιxi1 ιiπiναντι oε] xoινιlνιz"ig ciναΦoρiζ τllζ.oρΘ6δoξηζ σχ.ιlηlξ,. Σιivα::η 73

Ι,ιιllτiρrοq-Mιiρτιoq 20U0) 24 39.

1, Θ' Ζι,ιxα' Π!ρα dπo τιi ι,/τιlμo. Τδ ιriνι7μα τηζ ι:λληνιχηΞ ταιτ6τηταξ γενιχt εισlΔ/UJ

'oaθoδoξια xαi yεωτεριjaoτητα

τoi &τ6μoυ xαl τfg ΞξατoμixευσηE, τoi αυμ6oλαloυ τoi 'OρΘoi Λ6γoυoτig xoιvωνιxdE ox6οειg, δπoτiμηοη τdlv &τoμιxδν διxαιωμιiτων xαl τΦvδημoxqατιxriiv δoμΦν x.λπ. ,Eο1ιiτωg τ|ν διαQαιv6μενη δυοQορiα τοi i-οτoριxoσ xιbρoυ τffg

,oρθ6δoξηg παριiδoοηE μi τδν πολιτιxδ QιλελευΘε-qιομδ xαL την ουγ1qovη πgooδευτιxi1 πoλιτLχη σχ6ψη χαi δραoη xαl d,ντι-oτρ6Qωg τη διαQαιν6μενη xλloη π.oδE τδν Eθνιxιομδ Θdτoυv xαL 6ρΘ6δo-

ξoι Θεoλ6γoι fl iναo1oλουμενoι μi τα Θεoλoγιxα οi μιια πqooπιiΘεια ναγi,vει μια otiοιαoτιxi1 xριτιxη dνατρoQoδ6τηοη τoδ g6λoυ τξg ,oρΘ6δο.

ξηg,ExxληοiαE oτδν x6ομo οτLg μ6ρε9 μαE3..}Ι ουξητηoη oυνε1iζεται οθ

&λλo 3πlπεδo οtiμεQα, xαΘδg &ναξητdται iναγωνiωg f1 iοωτε.oιxi1 αiτlαγια την δποiα f1 δλληvιxi1 xoινωνlα δπfrρξε oθ τ6οo πολλα tsπLπεδα ιiοilμ-6ατη μi τi1ν εriqωπαixi1 οixoγivεια' xι 6τoι γα iξηγηθonγ oi πq6oQατεgxαταιγιοτιxθg θξελlξειg oτδ oiιονoμιxδ θπiπεδoa.

Kατ' dq1<iE, δοoν dQoρd τδν πυqηνα τοi θρωτliματog (nιiν δπiιρ1ειxατι... ") δδν εiμαατε oi μ6voι οτδ πελιbριo oυμπαν πot τδ θ6τoυμε για τηδιxη μαg παριiδoοη, xι αriτδ δεl1νει δτι i1oυμε πoλi δq6μo vα διαvιjοoυ-

με dx6μη για να μιiΘoυμε &ν xατ,αρ1{ν dπαvταται..o πoλr)E xαΘηγητηgτηg Koινωνιoλoγi,αE τoir Xqιοτιανιομotl ατi1v Eiαγγελιxη Θεoλoγιxi1Σ1oλi1 τοσ Πανεπιoτημioυ τotl Moνιixoυ F. W, Graf, od δημοοiευμα τoυδιατiπωαε τ{ν &πorpη δτι δπιlq1ει "xατι" οτδv Πqoτεοταντιομδ πot τδνδδηγηοε vα συμπoQευΘετ μθ τ6ν... δπαqxτδ σoσLαλισιιδ τηζ AνατoλιxfgΓερμανiαg5. Tδ iγτoπi,ξει αiτδ τδ xατι οτ{ν 6μμενf xλiοη τ{g Mεταqqυ-ΘμιοηE πρδg τδν Koλλεxτι6ιομδ τflg xoιv6τηταg Ξγαγτια οτδγ Aτoμιxι-oμ6. Ξεοrixωoε, 6θ6αια, Θιjελλα dντιδρααεων, dλλα εiγαι 6ντυπωοιαxi1xαi f προ6ληματιxη xαL δ τρ6πo9 πoυ 6ξαγoνται (πoλλig Qoqig dντLΘετα

μεταξυ τoυc) ουμπεqιioματα &πδ τig iδιεg πρoxεlμενεg xαi τα iδια οτoι-

xεiα. Aναλoγη, 6d6αια, ουξητηoη γiνεται xαi για τδν Pωμαιoxαθoλι-xιομδ oτfν περi,πτωoη τo8 Nαξιoμoi παλαι6τερα x.λπ.

Στδ xεiμενo αiτδ Θd i|Θελα να 6πιμεlνω οτδν τρ6πo ποil 1oησιμoπoL-

γli, Aθliνα 2003. iδιαlτ, σσ.65'22ο. δπoυ γινεται μια ταξιν6μηση δια$6ρων πoλιτιοτιxδν

3. Bλ. v. Roudοmeιof/v. Makrides, oΙ,hodox c,ristianhy in 2Ιst centυry Gτeece: the ΓoΙe ofτe]igion in cuΙιιιΙe' eιhnicity' and poΙiιics' Ashεate 2ο10, 'Eπισηξ. Π, Kαλαiτξiδη. .,oρθoδοξiαxαi Πoλιτιxη Θεoλoγiα", εiη.yηoη oi iιδ{λωoη το1ν θxδ6oεοlν Aρμ6g. AΘτiνα 9i4l2ο11

(iπδ 6ιδooιν).4.'EνδιαQ6ρov εiναι αiΦνηζτδ χειμενo τoi AQ. Δoξκiδη, "NoιxoxυQατoι' ρcιντι6Qηδεζ

,ιαιQoσχ6πoι),, Αl,e,s Revlew ofBooks 8 (,toυνιoE 2010).rτot, iπαινεoε ιαi oυν6οτηoε πψ6υ-

Φα1'α (Κα()ημεaινιi211012011) δ x. Xρ, ΓιανναQdζ, xαi ποi' αiτιoλoγιbνταE τi1ν 6λληνιxη xυ-

QιαQχια τηζ μιχρoμεσαiαg iπιxεiρηoηg. τδν oiχoγενε:ι.Ι,iδν δεσμδν x.λπ, irιτi τ!5 με:γ6Θυν-σηE, iξoQΘoλoγισμoi χ.λπ, oτi1ν oixoνoμiα παραπ6μπει μεταξil ciλλωγ xαi oτδ oυξητηθενχαι στiΙΣ1λ,αξηιργo τoi Στ- ΡdμΦoυ' ,o,αημo' τo,6v.jl(Aθηνα 200ο).

5. F. w. Gral.' "Τradiιiοnsbewahrιng in der sozialistischen Ρrovinz. Erste Uberιegυngen zur

Deutung d€r,'Kirche im sozialismυs..,, Τ, Rend1orfi (iπιμ.)' P.oιesιanιΛche Reνolυιion?' Κiτche

und Theoloζie in deΙ DDR. Gδttingen 1993, σσ. 253'280.

6

Δημητaιoζ Ν ' Μ.'σxυζ

ι]τται i ιστoQια σ, αiτi1τ|ν θπι1ειρηματoλoγ[α, oi πqoQανεig δπιδραoειg

τRc i.γΘoωπλλoγιαζ χαι τηζ ψυ1ανιiλυοηg xατα τδ διιioτllμα τοi Mεοo-

-oioμo, αuo.ξ"u ooφδg uno,. δρομουE οτi1ν -πρoσεγγι

o η τη.E 9].ρΨδqασηg των dνΘριbπων μ6οα dπδ νεα μεΘoδoλoγιxα εQγαλεια' oπωζ τα

,.lι,..o".,o ouo"ημo'o, τα dρ16τυπα x,λπ. oi περιαο6τεQεζ, συνεπΦC,

;;;;;;;i;;,;;n";παθoι,γ γα iντoπiooυν 6να oταΘερδ oημεio πoδ ουνη-

il;;i;;;;; "την .παιδιxi1f λιιiα, τon,oρΘ6δoξoυ πoλιτιομoi (.Eλ-

i".,',' ""ι.>ιaε,ν),xαL

αiτi δiγ εiναι &λλη απδ τi16υξαντινi1ioτορlα. Σ'

;;;;.;;;i;;. xαi f1 πρo6oλη τηE ioτορiαg αδτr1g δc .μηηγ".i. "|.Ι.-οrlc iΘνιxηq xαi πoλιτι xξE iοτoρiαE δ1r μoνo τδν .Eλληνιυν α/.λα χιι| των

iΙ"ε',i'.i"." *αi η iEδψ.υοη τ ηg oτα πλαiοι u τo δ Pυμαvτloμoi.. .Επo-

ιι6νωc. τδ oπαιδιxδ τραδμα, πq6πiι ν. αναξητηΘεi ixεi. Oi oυνηΘειg δια-

',,ωoi.i εo..aω,, οii1u. .α,iτo,ρα"oριxi1 iδθα" πotl λειτoυργηoι: ο, Eνα

:τ.ρ.6.iλλou uη,..ooμo υ γ ια νιl δr xαι ιl,-.υεr γενιια την iiπαρξη τoυ oθωμα

r,oi,xα| τοαριxoi μoναρ1η i\ xαi τoυ Στιiλιν (Καoτo.oιαδηζL υι πιo πρo-

zωρημεγεs φμη,.iuE iνo1oπoιot,v τμηtrιατα τοi δ6γματo5,.6πωg τi1ν iiρ-

.,ηλ..ι riri.q,.. .{ν &oxηαη xαi τi1v θoωoτρεQεια πoδ αriτi1 xαλλι6ργηoε

,..'a,ομo.o,λ"oιoιπα τοi Γγωοτιxιομoδ xαL τoδ Πλατωνιομoδ' πoil πα.

n,..εφoη""" οτδ μεiγμα Xριoτιανιομo0 xα[ .Eλληνιομοδ μεoα οτδ Bυ-

ζαγτιo..FΙ παQουσα παρ6μ6αoη δiν 61ει πqωταρ1ιxδ οxoπδ. να δπεραoπLoει

τδ Bυξαγiιo οθ μια τ6τoια xριτιxη..O xυqιog. οτ61og aδο 1iν1ι ν16πα

ι,ερμηνευΘεΙ {1 1ιλι61qονη αiτη περloδog δg 8να διαρxΦ5,θξ.ελισσoμεγo

z'oιγωγιxδ rιαi πoλιτιοτιxo συστημα, οτoυ δπoLoυ τ|ν iξ6λιξη παiζουv

nJi. ." ηaη xρoνιxα πρoηγηθ6ντα dπoτυπιbματα τoi ουοτηματoC (πα-

q.iδ..ηl' ;.",Θλi auoμιγ,υo,,,"... μd xαινoυργια ιiπδ τi1 ν6α,ioτoριπi1 ουγ.

)"ρi" ,ii,ι a"J iηn oiμiι.ωaη &λλα xαL dνεξελεγxτη γεννητρια ΘεoμLοε-

.,u',oi ,o.u.,,,oi xαi πoλιτιιoδ, πoδ εiγαι τδ iξωxοoμιxδ 6iιυμα τoδ

ΖQtστιαγLχoi λ6γου i) f διδαoxαλlα τoΦ 1QLστLαγtχott Etiαγγ'ελioυ μiοαiiυ

"ιE θ,,ιηo,oοτιxδg διαδιxαoiεE μi τi1ν εl)ρεLα 6.vvoια.

.Eπoμ6νωg,

oοo τδ-Bυξαντιo iπιxαλεiται τη ουνε1εια τoυ 1ιι αiτδ γLνεται διαρxδg)

ιiλλo τ6οο dποτελεi μια xινουμενη εixoνα. πoil μαg δδηγεi d,xoμη xαι οτo

r,α οταματηοoυμε να μιλdμε για 6vα Bυξαντιo (ii iν παοη περιπτιi:oει για

l{ιd Ρωμηoσινη).' Kαi'dρxilγ εiγαι γνωοτi1f1 διαxqιoη οθ πρωτo6υξαντινη, μεοo6υξαν-

,."η,"ι ιo"'.qoo"ξαντινη περioδo. Aiτi1 θ,dποτελiοει Eναν πρωτo δδη-

..,δ για να oυλλα6oυμε τ{ διαρxη μετεE6λιEl .,: oΙ911.:,,, n"i-l νoμi"ξoυ.

u.,.n"qoo,αi xαΘoριuτι,α για τη υυγ1ρoνη δρΘoδοξη,ii xαi νεoελλη-

"ιzi1 ταiτ6τητα. Kατα πρδτον dg ο1oλιαοουμε τi1ν.πρo6λευοη τξg xρι-

-."'."ηi "t'",ρατoριxfrE iδ6αg: .tΙ &πoι1lη για τi1ν θπlδραοη τηg "πολι-

6, Δ. Σταματ6τoυλoξ ' Tδ Bιlξιiντιo μιετα τδ ''Ε0νoζ: τδ jτρo6λη|ια τηζ σL'ν;χεuιζ στιζ

B α).ι ανιxt g I aτιl ρ ι oγ ρ.iΦiεζ. Aι]ηνα 2ι]08

'oρHoδυΞια x,ιi νι ωτro

τLχηζ θεoλoγιαζ> τoi El]σd6ιοU Kαιoαρε[αg στt διαμ6QΦωση τηζ 6ασηζτξg iδεoλoγlαg πεQι oιχoυμεγLχηζ χQtστιαγιχηζ μovαQ1iαg πotr dxυριilνειδημoxρατιxiE &ντιληψειg δπooτηρixΘηxε &πδ πoλλoδg xαL διαπρεπεig8qευνητig, δπωE τηv H. Αhrweiler, τδγ lΙ.-G. Beck x.λπ. dλλα εivαι xαιρδgπια ν, d'ναθεωρηθεΙ. .FI 6πiδραοη τoi θργου τoΦ Eioε6i,oυ xαΘαυτoδοτοr)g 6υζαντινotζ Θεoλ6γoυζ δ}ν iμQανiξεται iδιαLτερα oο6αqη. Eiναιdλλo, Qυοιxιi, δταν ουξητdμε για τ| "Qυοιxη Θεoλoγiα, πεql 3ξουοiα5πoυ διαμ6ρQωοε iνωρ[τεqα δ Στωixιoμ6g. Στi1 δευτεqη περiπτωοη 6λ6-πoυμε Eναν διαλoγo μi τδ Xριοτιανιομ6, xι ixεi xινoδνται xαL oi dπ6ψειgτoi &πooτ6λoυ Παι1λου (ΠqδE Pωμαioυg) ιαL τΦγ xλαoιxδν .EλληνωνΠατ69ων (M, Bαoιλεloυ, ,Ιωαγγoυ Xρυooοτ6μoυ, &x6μη xαl [ερo0 Φωτi-oυ) dx6μη xι δταν αr1τθE δθν λdγονται εriΘ6ωg?..,oοo dQορd τη γενιπιδτε-ρη iξdλιξη τfg πoλιτιxηg QιλoοoQLαE οτi1 1ριoτιανιxη οxdψη xαi oτδ Bυ-ξιiντιo, δiv ξεxνoυμε δτι δ Xριατιανιoμδg γεννηΘηxε xαl dναπτυ1Θηxε6αοιxα μ6oα ο,Eνα xριiτog (μoλoν6τι διαδ6Θηxε οxετιxα γqηγoρα xαl ο,dλλα, δπωg Aρμενlα, Περοlα, xριiτog τΦν Γ6τΘων). Eiγαι λoγιπδ γα δια.λ6γεται (&λλoτε πιδ απoρqιπτιxog, δπωg μi τδν Tερτυλλιανo, dλλoτε μθπιδ διαλλαιτιxδ πνευμα, δπωg μδ πoλλoυg Aπολoγητ6E) μδ τη 6αoιxi1 vo-μιμoπoιητιxi1 λoγ ιxη πol) διατρ61ει αr)τδ τδ xριiτog, xι αiτη εivαι xυρ|ωgf1 οτωixη QιλoοοQlα xαi δ AριοτοτtληE, οτα δπoiα iμ6ιiΘυναν oi ρητορεgxαL oi πoλιτιxol dπδ τη Δημoxρατiα xαL μετα. Aiτα oυvε1ioθηxαν μd1ριτδγ 4ο αi.

Eiναι θvδιαQdqoν, δμωg, δτι xατ6πιν παqoυοιαξεται μιd, ουvθετη με.τεξdλιξη οi 1ριoτιανιxi1 αiτoxρατορLα μi δλληνoρωμαixα δημoxρατιxαοτoι1εiα. ,Exτδg dπδ τδ q6λo τoδ f1γ6τη εiναι οημαντιxδg δ ρ6λog τflE π6-ληg xαi, τδν πoλιτδγ, xι αiτδ περvιiει xαl oτi1 1ριoτιανιxη πoιμαντιxη,QητοQιχη χ.λπ. (π.1. 6ιiπτιομα, dπoγqαQ{ oτi1ν οiqανια πολη x.λπ.s). oIiπiοxoπoι εiγαι ΘεoμιιoL παραγοντεq των π6λεων μi oημαvτιxδ Ξργo γιατδ xοιγδ ιαλ6. .t{ 1δια f1 θxxληoιoλογ|α Exει dQoμoιιbοει τδ δημoxρατιxδπαρελΘ6ν, dρα εivαι 6αοιxα ουατατιxιi τηg f ουλλoγιxη iξoυoiα (ουνo-διx6τητα), t dρxη

"ηs πλειoψηΦιαζ. o[ διxοvoμιιiE €γγυηoειg, δ q6λog

τofr λαoi xαi τi1g xoινξg oυναLνεαηg (consensus omnium) ιilg ιριτηqioυ &-ληθεiαE. Aiτα τα οτoιxεiα θd 1αραxτηq|οουν δλoν τδν 1qιοτιανιιδ dρ-χατo χ6σμo οδ δλη τη Mεο6γειο (Δυoη xα| Aνατoλη) xα| τig dπoληξειgτηE (Περο|α, Noυ6i,α, Aρμενiα x,λπ.) xαl εiναι τδ iδια|τεqo χαQαχτηρι-οτιxδ τfE περι6δoυ πoυ οi iοτogιxol 6νoμιiξoυν πλ6oν .,Yoτεqη Aqxαι-

7, Bλ. τiν iνδι(Φ.ρoυσα .Qμηνεια τon Κ, Mποξiνη γιiι τδν'Ιωllννη τδν Xρυodoτoμo ο.αiτη τi1ν ιατευ0υνrη oτδ 6ι6λio τoυ. 'o'Ιαltiννη9 δ Χριιιlτιiιrτo|ulζ για τδ Ιmperium Ro.manιιm' Mελ6τη πiyω aτην πoλιτιxη ax!ιψt1τη.'Εx11λησιCιζ,'At)i'f'σ' 2οO3' ιδιαιτ, σσ.25-46.

8. Πρ6λ. τδ iργo τη'ζ cΙ, Rapp χαι εiδιχ.r τiγ δμιλι( τηζ Thc Ιdea ofιhe AncienlGreek Po.]is in Early Medieva| ByzAntium:The Ancient Ciιy and iιs Features. στr\ πρ6oQατo oυνεoριo a-ΤHENS DΙALOGιJΕs .υ1 - Νoνember 24-27,2ο1ο (πaoσ6(iσιμη στδ htιp://athensdialogues-chs.harνard.cdu/cgi-bin/webobjects/aιhensdiabgucS,ιvοa),

δ

Δημιiτaκ1. Ν' M6σ7o.

oτητα, xoρυQιbνεται δi μ,Eναν xλασtχδ τoδπo oτδν ,Ιoυοτινιανο (<ουμ-

Qωνlα, δυo 6ξoυοιδν, ΘεoμoΘετημ6νεE irρμoδι6τητεg iπιοx6πωγ, Πεγ-ταρxLα). Στην.Ιoπανiα f1 πολλιirιιE θνoxoπoιημivη oυνoδog τoΦ Tολ6δoτδ 589, πot εioηγαγε την €xπoρευοη τοli ΠνευματοE xαL απδ τδγ Yiδ οiμια πρoοπαΘεια να xτυπηΘεi δ ριξωμdνog dρειανιομδg στotE γεQμαγι-ιoυg λαoυE _ριξωμdνοE iξαιτiαg τi1g πQoσαQμoγηζ τηζ γοτοιχηζ μετα-Qραοεωg τξg B|6λoυ aπδ τδγ oiλΦιλα στα πατQιαQχLχα π86τυπα τιτJγ

γεQμιαγιχδγ παQαδ6oεωγ, πoil δπoτιμoισε τi] Θε6τητα τon Y[on μιμηΘη-xε δg διαδιxαo|α τα πQoτUπα τofl ιoυστιγtdγειoυ 6υξαντινo0 χρατoυE,πo δ Λεανδροg Σε6Lλληg (dδελQδg τoυ,ΙσLδιbQoυ) εi1ε ξηoει οτi1ν Kιυν-oταντινουπoλη xαl i|Θελε να μεταΦ6ρει τιζ σχ6σειg 6αοιλε|αq ιαl [ερωoi-νηg oτδ Bηοι.1oτΘιxδ ιqατog.,. T6oo μεγdλη liταν fl θμ6dλεια τoiJ 0εωqου-μιενoυ "Kαιοαρoπαπισμoi> τοδ 'Ιουοτινιανoδ ιαl οτi1 Δυοη.

Eiναι δμωg δια<poρετιxα τα πqιiγματα μετα τδν 7o αi, μt τουg λε.16με-νoυg "οxoτεινoυg αiδνεg" xα| τi1ν dQα6tχη εισ6oλη, .FΙ

1ριoτιανιxη 6αοι-λεiα τΦν Pωμα|ων ουρριxνιbνεται χαι χαγει τηv θδαQιxi1 izδο1η τflg oi-xoυμενιxoτηταq' ivιi ζεΙ iναν απoxαλυπτιxδ πυρετδ EρμηvεrioνταE τδ,Ιολαμ δg πρ6δρoμο τoi Avτιxρlοτoυ. Σ'αiτig τiE ουνΘξxεg &ρxi,ζει vαilπoλυτoπoιεiται τδ δοτερoαq1α.ixδ παρελΘ6ν (f ΣT, oixoυμεvιxη Συνo-δoq &ναλιbνεται oi μεγιiλo 6αΘμδ ο} Qιλoλoγικη xαL xριτιxη iξiταοη τηg

γνηοι6τηταE τΦν 1oησιμoποLoυμιεγων πατεριxΦν 1ωρ|ων) παL μ6oα dπδτi1ν xρατιxi1 ρητoριxi1 ν, dναδειxνυεται f1 ταυτ6τητα τοi περιουοi,ου λαoixαL τoδ <λεLμματog", (dx6μη xα| oτotc xαν6νεE π.1, τi1g ΠενΘ6xτηg oi-χoυμεγιχηζ Συν6δου), &qα &πδ 6υξαντινoig χQoγoγQαΦoUζ, δπωg τδνΓειilργιo Aμαqτωλδ x,d.' E1oυμε μια ixλαixευoη τξg αιiτoχρατoQιχηζ Qη-τoριιfig, iνδ f,ΕxxληoLα εiδιxα μετα την Eixovoμα1iα ixει xα| Θεομιrια1ωνευθεi οd μεγιiλo 6αθμδ οτδ rtριiτog. .H διxαιoδoο[α τοi Πατgιαρ1εL-oυ Kωγoταγτινoυπ6λεωg ταυτiξεταt μ. τηγ θπtχQdτεια τoi "vdoυ> ρω-μαixoi xριiτoυE. ',E1oυμε μια de facto oioγεi. "δυαQχiα" (Ριbμη - Kων-oταντινουπολη) dπδ ΠενταρxLα, πoυ flταν πρLν x.λπ. T6τε 6xoυμε γιαπqιbτη Qoρα τLg διιiQoρεg λατρευτιιig ιαi- πoλιτιoτιxig μoQΦtζ τoδ χυ-ρ[ωg 6υξαντινoi Xqιοτιανιομoti, πoir δqγανιbνoνται μi &ξoνα xυρi,ωg τηνKωvoταντινoυπoλη δg ΘεoQυλαxτη πρωτευoυoα χαι (στα λειτoυργιxα(}εματα) τη Mονη τoυ A.1i,oυ Σα66α oτην .Ιερoυοαλημ. Tδ dπoτ6λεομαi,πQρξε δνα παQdδειγ μα-iπιτευγμιι iοτoριxijg &νιiπλαoηg τo0 παλαι6τε-qoυ δπoοτριilμιατoζ τηζ χQιστιαγιχ!g €λληνoρωμαixflg oixουμiνηE, oδπιδ περιoριoμ6νεg xαi, &γρoτιzθE ουνΘi]κεg xαi οτρατoιρατ[αl(). .O

μoνα-1ιομδg iπανεxxινετ μ. στoιχετα παραγωγιxoi ιoινo6ioυ, πoi xαλεi xαi,ι;A xαqαξη dλληg oτρατηγιxijg παρ6μ6αοηE τflg,Exxληοi,αg οτην xoινωνiα

9. Bλ, J' or]andis/D. R' Lisson. ,ie.sy,ode, aUfder Ιberischen Hι.lΙbinseΙ bis zuΙn Εinbruchdes lslafi (71 1)' Pade(bοm/Mιnchen/wien/Znrich Ι 98l. σ' l ο2

l0. M, whittow. T,e making οfoΙιhodox Byzanιiun 6α) Ι025'Βerke]eyllos Angelcs Ι996,

oρ0oδοΕiα zoi νε,υτερι xδrητα

μδ τδ fθιxδ παραδειγμα xαl τη Θεoμιxη τηg αιiτoνoμiα (ZηλωτiE) xι δxιμt τt χaηση τoυ χoσμιχoΦ 6qαxioνα για τδν ix1ριοτιανιομδ τfg xoινω-νi,αE. Mαxρoπρ6Θεoμα, δμωg. Bπιxριiτηοε f δειiτερη θπιλo.1i1 xι αiτi1 f1

ταοη Θα θπηρε<iοει αισΘητα τi1ν iοτoqιxη ,oρΘoδoξiα xαi θd Θ6oει τηνπνευματιx6τητα, τ|ν &οxηοη, τδ xιlιριομα, την πρoQητεlα οτi1ν περιo1ητoδ iδιωτιxoδ (Συμεδν N6og Θεoλ6γog x.λπ.). Στδ μ6oo Bυξαντιo, πρo-

Φανδζ, δημιoυQγετται f1 "6υξαvτινη" ,oρΘoδoξ|α πoυ, δμωg, δπωg ιατα-

λα6αiνουμε, εiναι μια xαταoxευi1 μt 6ιiοη τδ 1ριοτιανιπδ παρελΘδv oiγ6εs συγθηχεE.

KαθδE f1 xoινωνlα πλoυτLξει xαL διαQορoπoιεΤται τδγ 11o xαl 12o αi,(dναπτυξη τijg xλαοιxξE παιδε|αg, τoσ dqιοτοxρατιxοi οτυλ δια6iω-οηEl,). τδ Bυξαντιo γiνεται οαQΦg μια εiρωπαΙxη μovαq1iα xα| oi δια-Qoρig μi τil Δυση γiνοvται μαλλoν δυoδιαxριτεg. Αν δiν μεooλα6otloε τδxατα 6<ioιν xoιγωγιxoπoλιτιxδ €πεxτατιxδ χιvημα των ΣταυQoΦoQιωγ,θνδε1oμ6νω9 { οx6oη μd τδ εiqωπαixδ γlγvεοθαι να frταν πoλi διαQoρε.τιxi1 xαL o[ τεxτoνιxiE πλιixεE τοt Xαντιγxτον να εixαv 1αρα1θεi μi &λλoτρ6πo ii ιαi να μi1v δπξρxανI2,

.Επoμ6νωq, oiiτε iδιb μπoqoiμε ν, dναξη.τηοoυμε τδ &ρ1ετυπιxδ στoιχετo τηE,oQθoδoξLαg πor) ψdχγoυμε..F{ πε-

ρlQημη "παραxμi1" τοi Bυξαγτlου λ6γφ προioυοαg Qεoυδαρ1oποir1οηgxαi δυτιxηg διεlοδυοηg θ1ει dρxlοει οi μεγιiλo 6αΘμδ ν, irναθεωρεiται,δι6τι πoλλδE πραxτιxiE δεi1νoυν δτι f dνoδoE τfrg iδιωτιxflg γαιoxτηαiαgfrταν μια διαδιxαοiα Bxουγ1ρoνιoμιoi πα| f1 oixονoμiα δtν παραxμαξειdπδ τfv iiνoδo τfjg μεγdληg γαιοxτηoiαg (δπωg δπεδεixνυε f xλαοιxη<θ6αη ostιogorsky") dλλα μεγ εΘυvεται|r. .ΙΙ ,Eπxληοlα ξεi αr1τδ τδν ix-oυγ1ρoνιoμδ χαι ταυτ6χQoγα xα| τδγ xiγδυγo ixxoομLxευοηg, γι, αliτδ&γαπτιiοoει μoρQδg μεγαλυτερoυ iλ6γ1oυ πανω οτi1ν xoινωνlα (μεγαλεgουλλογδE xαν6νων, περιοριαμο| τδν λαΙxιilν οτi1 λατqε[α x.λπ.) πot θν6-

1oυν δμωg την dντLQαoη τfg μεγαλιiτερηq iξαρτηoηg €ιπδ τδ xρατog τηg

δυναoτεiαg τ(iν KoμγηγΦγ πoυ xρειιiξεται για να θπι6αλει αr]τδγ τδr,Eλεγ1o. .FΙ Δ, Σταυ.ooQορiα εiναι &πoτ6λεαμα πρoδoτιxιiiν πoλιτιxΦγ1ειqιομdiv xαl Eξα8σηζ τΦγ χωQιστιxιilγ ταοεωγ οτδ xQdτoζ _ πQoιδν τηζδιαδιxαοlαg πoil περιγριiψαμε.

Tδ floτεQo Bυξιiγτιo μετα τδν 13ο αi. εiναι dλλη περ|πτιυoη παλι' δι6-

11. Bλ, σχετιχα A. P. Kazhdan/A, w, Εpstein, Aλλαγig oτδν 6υξαντινδ πoλιτκ4ιο ιατiτδν 11o χαι τδν 12o αi,δνα. (|ιτΦa' A, ΠαJτπd. Δ. Tσoυγ}.αQ(iy,η). A0ηνα l997 (α- ιχδoι,η1e8s).

12. Εiγrιι πια ιoινδζ τ6πoζ οτην iρευνα δτι τδ Σ1iομcι Aγατοληζ χαi Δυοι:ιυq iγινεαioΘητδ μετα την A,ΣταΙQoΦoQια,

13,.ιΙ 6ι6λιoγραΦια στ{ oυξfτηοη αiτη εiναι μεγCiλ.η. Αζ πεoιo(ιστο1'Jμι. οτδ A, ιΙarvey.

oιιιlνιl7ιιxi|cινιiιπτυξη στo Bυξiντκ' 9α)'Ι2ω' (μτΦQ,'Eλ. Σταμπ(jγλη). Aθl]να 1997. xιri τi1ν

πεQιληιl,η τηξ Aγγεlλιχr1g Λαioυ, n'Επκrr"6πιΙση τiζ 6ιξαντινηζ οιχoγομιαζ, στδ Φζ iδiαζ(Lπιμ')' oixονoμιxi1 ioτoρiα τon Βυξtιντioι'. iιπδ τδν 7o !ιυ5τδν Ι5o rιiιi)vα. AΘην.ι 2()()6, τ.

Γ,. σσ.36l -3ιζ9.

10

ΔημιiτaΙοζ Ν. Moσχoζ

τι τδ σπασιμo τηζ δνια[αg πoλιτιxi1g 6qθ6δoξηg iπιxQατειαg (Bυξαντloυιbg iπl γfrg Bαοιλεlαg τo0 Θεoi) xαi τflg μονoδιαoτατηE oixoνoμιxηg διελ-zυoτlνδαg (μεγιiλoι γαιoxτriμονεE μιxqoi xαλλιεργητ6g/λαoE) irπδ τη

γιγαντωοη τijg ΞπiμεμπτηE μd1qι τ6τε iμπoριx{E xαl τραπεξιιηE δραοτη-

ρι6τηταq, πoil πρoηλθε &πδ τ| oυνεqγαοiα μi δυτιxol)E 6μπ69oυg, xαvειτi1ν ixxληοιαοτιxi1 f1γεοiα ν,d,ντιδρd πιδ αιiοτηρα oτoδg νεωτεριομotE(αioτηq6τεgη xαταδlxη τoδ τ6xoυιa, dγιδναg για &πoτρoπη ii τoυλα1ι.oτoν θλεγ1o τoi iχχλησιαστιχοi χαταχεQματtσμoi οi.,Eλληνεg. Σεq-ι3ουg, Boυλγαρουg x.λπ.) xι αriτδ τ|ν δΘεi Bξωτεριxα vα πρo6ιiλει παλι τδiδανιxδ τflg χQιστLαγιχηζ Aιiτoxqατoρ|αg. MαζL μd τ|E dναγxεg για vεαδιατυπωοη τf,g Θεoλoγlαg πoi vα 6γαξει τi1ν πvευματιxoτητα xαl τ|νtioxηoη &πδ τδ iδεoλoγιιδ περιΘιbριo (.Hου1αομ6g) xαl μεταqρυΘμιoηιlτα ixxληοιαοτιxα i|Θη (πρ6λ. μdτρα διαQ6ρων Πατqιαρ1δν, δπιυg τoδAθαγαοioυ Α., Kαλλ|οτoυ, πorj xατα 6αοιγ xιγoiγταγ oτδν εiρiτερo xυ-zλo τΦν.FΙου1αοτδν ι.λπ.),3να μ6qoq τoi ixxληοιαοτιxοδ μηχανισμoιθα xαταQυγει oταδιαια οτi1ν πρo6oλi1 τoir 1gιoτιανιxoO αiτoxqατoρι-Ζoi παQελθ6γτοζ δg xlνηοη για τi1ν αποxατιiατααη τotl xυρουE του τoυ-i.ιi1ιοτoν οτδv oλα6ιxδ x6ομο xαL οτηv εtiρilτεqη τoi oυqqιxνωμ6νου 6υ-

.αντινoδ x6αμου ixxληoιαoτιxi1 διxαιoδoοLα τoυ. 'Eχετ dνηxει xαl f1

τoλλαxιg παqαπεμπ6μενη Bπιοτoλi1 τοi Πατ.oιαρ1oυ Aγτωγioυ Δ, οτδγ11γεμ6να τfrg M6o1αg Bαo|λειo' δπoυ dναQdρεται f &διαοπαoτη iνoτηταιεταξr) 'ExxληοiαE xα| 6υξαντινoi αriτoxqατoqα: "oix 6νι δυνατδν εiEτoig xqιοτιανοδE 'Exxληο|αν E1ειv xαi 6αοιλ6α or]x dxειν"15..fl ρoμαν-τιzrj αliτη oiτoπ|α xαΘ6ριοε την πoλιτιxi1 οxiψη xα| τLg oτρατηγιxθg οτδνιiρΘ6δoξο x6ομο xαi, τδγ Pιiοωγ xαi τιbγ iπoδoυλων ,oqθoδ6ξωv (.Eλ-).11νων παi Σλι1ι6ων) δταν δ ixxληοιαοτιxδg μηxανιομδE 6μεινε να xαΘo'δηγεΤ τi"g τυxεg τoi Γ6voυEI6. ,ExεΙ,1oωg,

ιιπoQοiμε γ, dρ1looυμε v, dνα-iητoiμε xιiποιεg λtoειg οτδ πqo6λημα μαg..,oμωg, &ρπεi αiτi1f1 tsξ6λιξη πon περιγριiψαμε για νd δι,ilοει dπαντη-1)η: Aν χdγουμε μια oυγxqιοη για να διευxoλυνθo0με. Θα δoiμε δτι xαioτη Δυοη 61oυμε ταυτιοη μ61ρι dργα τιiν 6πιμι1qoυg EΘvδv μi 1ριοτια-r,ιz-εg αιiτoxgατορLεg, xι θxoυμε οαQιilE Φαιγ6μεγα &λληλoοτηριξηg "6ω.

l.1. A, Laiou..The chυrch' Economic Thought and Econοmic ΡΓactice". στδ R, F, Taft, (i..i||ι,)'.TheChristian Ε2sι' its Ιnstitutions and itsThought: A Critica| ReΙlecιioΙ (=orienιalia chris:j.tnx Analecιa 251)' Rome 1996. oo. .135.464,

l5. F. Miklosiοh/J, MnιΙe|' Acta et dipΙomaτa gΙaeca. vindobonae l Ιζ62' τ, ts- σ, 191' 17 18. Bλ.ι.ι,ιzιilτερη ιlνciλυοη τηζ πατ8ιαρΙειαΞ AντιDνioυ oτδ'Ι. MtγεντoρΦ' Βυξd\.tιo 1|αι PιDσIα.ιτφa, Ν. ΦωΖαζ), Aι]iνα 1988. ιδιαιτ' σσ, 324 339,

l6. Mια νε6τεQη πQoο.1γιση τδν iχ)ιλησιαστιxoπoλιτιιιiν μερiδα)γ aνθενωτιΖδν zαι.l, lτιzιδγ τδν 15o αi, πQiγ τl.Ιν Αi'ωση δειxνει την πoλιτιxη xαi ιoινι,)νιχt διαΦoQα τ.nν Eνω'- zιnι, πoil εi1αν oi μεγdλο 6αθμδ διεΘνoπoιηθεi xαΙ oυνεργιiξoνταν .μπoQι,iα με δυτιχiζ. τι7ειρlioειq ιαi, τουE ανθι:νωτι}ioιζ πoι δζ aντi6αρo o,αιiτα iπ6oειαν τi δ{ναμη τηζ δQ06.

'.r:η: oiτoπι(E, Βλ.γι'αiτιi Π' Γoιναρiδη' "Πoλιτι,ιiζ διαστασειζ τι]E oυν6δoυ Φερρrlιqlαg-1,j. lιlεντiαq". @ηιrιrt,ρισματα31 (2υ0|) ' |0.7'129 '

11

'oρ θ oδoξi α xαi ν ε ωτεQ ιι6τητα

μoi χαι ΘQ6γoυ". Aπδ την dρxi1 τδ πρ6τυπo τo0 M. Kωvαταvτlvου flτανxαΘoριoτιxδ oτi1 διαμ6ρQωοη τηζ χQιστιαγLχηζ αiτoxρατoριxξg iδ6αgxαL &g μi1ν παραουq6μαοτε dπδ την παπoxαιοαριxi1 ij "οriλτραμoντανι-oτιxη" xατlο1υοη xατα xαιρoυE τoi, παπιχοi θρ6νoυ. Mιληοαμε παρα.πανω για τοtg Bηoιγ6τθουE. .o Kαρλoμιiγνoζ xαl xατ6πιγ oi "oΘωνεg

6μQoρο0νταν dπδ τα οτoι1εΙα τξg xριοτιανιxi1E oLxoυμενιxξE αiτoxqατο.ρiαg. Aργ6τερα, o[ μoναρ1iεg οδ Γαλλiα, Γεqμαν[α, Bρεταviα, .Ιoπανi,α,

Αiοτρooυγγαρ|α, Πoλωγ[α xα[ oδγγαqiα Θεωρoδvταν δg θqγαλεταπqαγματoπolηοηg τηζ Θειαζ Πρoνo[αg (εiδιxα oi τελευταiεg Eτοι δρμη-νευαν τδv πρωταγωνιοτιx6 τoυg ρ6λο οτi,g dντιτoυρxιxθg οταυqoQoqiεgτoi 14oυ-15oυ αiιbνα..tΙ Θεoτ6xog δtγ εiγαι μ6vo.Yπ6ρμα1oE Στqατη-

γδE τfg Kωνoταντινoυπ6λεωg, &λλα π.x. xαL τ!g Bι6νvηgι7, Bν6 παiξει iδι.αiτερo ρ6λo οτi1ν προοταo|α xαL τotr πoλωvιxoυ i!θγουg.

.Yπαρ1oυν Θεω.

ρLεg δτι dx6μη xα| πραxτιxθg πoυ δεLxvoυν αiτi1 τη oυμQυqοη αiτoxρα-τoριxfrg iξoυolαE xαi'Exιληαiαg flρθαν dπδ τη Δtη οτδ Bυξιiντιo (π.1.

1ρ|οη τoδ 6αoιλιd μδ μυρo).Kι δoτ6οo, &γαιτiρρητα d'vαπτυοοεται οτη Δiοη ξ xoυλτoυgα τoδ πo-

λιτιxoσ $ιλελευΘεριομοi xαi τo0 διαλ6γoυ. Π6τε δμωE; .FΙ πριilτη πρoο-παΘεια xατd τi1 ουνoδιxη x[νηοη τoi 15oυ αiιbνα μdλλoν εixε ληξει xωq|giδια|τερoυE xαρπoιig. Tα πqιiγματα iξελ[οοoνται ιατα xtqιo λ6γo μετατδγ 16o αi. πατα τi1v MεταρρυΘμιοη, τ|v Aντιμεταρρυθμιoη xαΙ τoig Θqη-

oxευτιxoδg πoλiμoυg. Mπoρoiiμε να δo0με τ|ν iξ6λιξη τξg δημoxρατιxo-πoiηοηg οτην Aγ.1λiα μετα τα γεγoν6τα τoυ 17ου αi. (xειqαQ6τηoη τηE

παιδεiαg oτi1 ΣxωτLα, π.x., xαL ουνθηχεζ ΔLαΦωτισμoσ). τLg dπαρxδE τon&μεριxανιxoi ρεπoυμπλιxανιομoi οτη Qυγη τοiν BαπτLστdjγ χαι Mεγoγ-νιτdlv dπδ Γερμανiα xα[ Kιiτω XδρεE. τ|ν αξιoπρι1πεια τoir &τ6μoυ oτi1ν

δυνατ6τητα για θoωτεριπδ Qωτιoμδ xι δ1ι πρoοx6λληοη οτi1ν xoιν6τητα.πoυ δ|δαoπαγ oi Πιετιoτig (δ ,Ι. Kαντ flταν Eναg &π' αiτoυg) xι αργ6τεqαοi Mεθoδιοτr1E. .Eπομdνωg, f xρLoη παρουοι<iξεται τ6τε xαi Qυοιxα δδπλιoμδg dπδ τδν ioτερo MεοαLωνα xαl την Aναγ6ννηoη (Θεομδg Πανε-πιατημioυ, &ναvεωμ6νεg ιλαοιxig οπoυδig μi oixoνομιxi1 δπoοτηqιξηiμπoριxδν π6λεωv, ουοοιbρευoη γνιbαεων) 1ρηοιμoπoιηΘηxε για να dν-τιμετωπιαθεi αiτi1 f xρiοη ο,iνα οxi1μα "πρ6xληoηE-&ντLδραοηg"

(chal-

lenge-response).Tδν δπλιομδ αr]τδγ δiγ τδν oτερoδνταν πλ6oγ xα[ f1 Aνατoλi1 μd1ρι

τδγ 14o αi. (π.χ. disputatio iμ$ανlξεται, oi γνΦμεg τδγ παλαιδγ αiΘεγ-τιδv xρ|νoνται μθ πνε0μα &vεξαρτηοiαE, παρατηρεiται ο1ετιxη &ναπτυ-

17. Συμ6oλιΖiΙ γλι,)σσα iμπνειloμενη ιiπδ 1ριοτιανιxι! oιμ6oλα εiναι παQοτσ.ι σ} πoλιμεγαλιiτερo 6αθμδ dπ' δoo Qcινταξ6μαoτε oτis πoλιτιxiζ τελετoυ8γiε< πoλλCυν δυτιxιlευ-

ρσ)nαιχii)γ χQατ(i)ν,.rΙ εix6να τf< Θεoτ6xoιl QιγoυQαQει ιilζ λoγoτυπo τoi δliμoυ τoi] Moνιι1oυ. iνio f πρ6oQατη iπιΘεση ,Ισλ(νδ(iJν πoλιτιi)ν χατα τΦν 6oUλευτιbν τoυ( χαι τηζ χυ6ιQ-γησηζ λ6./ω τ('Dν χι:ιQισμ(i)ν στ.ι οιrιoνoμιy"α ιγινε ιατα τ{ν πρoo6λευση στδν χαθ|εCιυμlνοι.rγιαoμδ τηg νεrr< πεφι6δoι oτi]ν iολανδιxi1 Boι1'η (2/10/2011),

12

Δημιiτeιoc Ν' MoιΙχo.

ξη xε$αλαιoυxων. ποi θα Ιδιvαv τi1ν tλιzi1 xιiλιψη x.λπ.) dλλα δ1ι μεταirπδ τ|ν περ|oδo αriτη..o λ6.1o-( εiναι μαλλoν πρoQανηg: 6μιμυ1o xα|&ψυxo xεQαλαιo EQυγαν για τη Δυοη xαi dμεινε f1 "xατααταoη ανι1ιγxηg,,πoi 6οτρεQε πρδq τδ αiτoιρατoριxδ παρελθδν την "παρελΘoντιxη"oiτoπiα. ποi πρoαναQεριιμε. .H ουν61εια οτfν Aνατoλrj εiναι γνωoτη..LΙ διαμ6ρQωοη δνδq νoμιμoπoιt1τιιoυ o1ηματog.1ια τlg δυο διαδο1εgAriτoxρατoρiε< ποr) ξοδοε f 'oρΘ6δoξη 'Exxληo|α ('oΘωμανιxη, Pωοι-zη) Θα εixε fμερoμην[α λrjξεωq' &πδ τη οτι'7μi1 πoi &λλα iξελιγμ6να oτoι-χετα τoi Διαφωτιομoυ Θα dγτiταooαγ οτην παλια αiτoxρατoρiα &λλατμ{ματα τ{g iλληνoριυμιr.ixξg πoλιτιxiig ox6ψηg. Αιiτ6' δμωg, δiν ουνε1|-oτηxε πολυ. γιατ| ξεπεραoτηιε dπδ τα πραγματα παλι μ.€να επ6μενο δυ-τιxοευρωπαixδ Qαινoμενo. πor) εiναι τδ ουμπλεγμα Poμαντιομ6g-Παλι-ν6q0ωoη-Γερμιανιxδg ,Ιδεαλιoμδg τδγ 19o αiιilγα, xα[ d.1xιiλιαoε dμiοωgτig Bθνιxοαπελευ0εριυτιxiq iξελi,ξειg' δδηγιilνταq ο} αiταρxιxα θΘνιxα

μoqQιbματα οτα δπoiα f ,oρΘ6δoξη ,Exxληoiα 6ρfjxε Eγα γ6o, &γ xαL ιιi-

τωg &ντιQατιx6. ρ6λo. Tδ μεiγμα αriτδ δπξρξε xαΘoριoτιxδ για την ταυ-τ6τητα xυρiωg τοι dνερ16μενoυ ριlοιxο0 xqιiτoυg.

Bε6αlωg, zαi μi τoυg Δυτιxoυg Xριοτιανoυg, δiν Ξγινε πολi διαQoρε-τιια' dv οxεQτo0με τig παλινoρΘωμι|νεg μιovαρxi,εg xαl τδν μαxρi δρ6μoτoδ Δυτιxoi Xριοτιανιoμoti &vαμεoα οτi1ν αiταρ1ιxη δπεριiοπιoη τoδπαλαιo0 x6ομιoυ (Πi,o< Θ,^ Πρωοοιxα Koνοιοτιbqια οτδν Πρoτεoταντιxδ7'GJQo χ.λπ.) xαi οτ|ν dνoι1τi1 θεoλoγiα τoi Moντερνιομοi, τιilν Qιλελευ-0ερων Πρoτεοταντ(δγ οεoλ6γ(ι)ν. τl-jζ thdoΙogie nouvelle xατ6πιγ, xαi 66-6αια τιbν παρεμ6αοεων μi νεωτεριxα μfoα μετα τδν 19o αiιbνα (xαΘoλι-zθg tsQημερiδεE, πoλιτιxα x6μμιατα x.λπ.). Στ|ν τoυρπoιρατoυμενη Aνα-τoλη, δμωg. πρiπει να πρoοΘ6οoυμιε xι Eγα 6αοιxδ ατοι1εΙo: τδ iδι6τυποclπαρτ1ιiιντ πoυ iπi6αλε r],o0ωμανιxi1xατo1η οτoυg λαoig πotr δδν flτανMουοoυλμανoι, xαΘιbE μi τi1ν περiQημη αliτoδιoLxηοη τιδv "μιλiτ" τoiqiιπiιλειε ουοτηματιxα iιπδ τη ουμμετo1η οτην &οxηοη πολιτιxfjg €ξoυ-oiαg xαi διαμ6ρQωοη δνδ-< δpιoιoγενoig δημ6oιoυ διoιxητιxoδ μη1αvι-oμoδ..FΙ iξdλιξη τηg d,ριoτoxρατιxi1g iλLτ οτην αiτoxρατoρLαg τξE Tρα-πεξουνταg, πoυ ιbE μη δoρυιiλωτoE διατηqηoε dq1ιxα τα πρoν6μιιi τηg,

για να iξαQανιοθεi/θxτoυρπιoΘεi οτ|q 6π6μενεg μi,α-δυo γενιδg i]δη μεoαoτδγ 15o αi,, εiναι xαραxτηριoτιxη. Πρ6πει ν.dναλoγιοΘoδμε δτι f1 oiπo-r,oμιιιη περι0ωριoπo[ηοη τoυ Bυξαντi,oυ xατα τi1ν δοτερο6υξαντινη πε-ρloδο, πoυ τδ αγιiγχασε να ξεi ιilg περιQερειαιδg "δπoπριiιτoραg

, τδνiταλdlv iμπ6ρων, xα[ f €rδυναμiα ουγxροτηοη< oi iοxυρi1 iΟνιxi1 μιlναρ.7iα μi iο1υρη xεvτριxi1 oiιoνoμ|α (μ6οα &πδ τδν Koλμπερτιομ6) δδηγη-oαν μαxρoπq6Θεομα oi μιια dντιοταοιαxη xουλτoυρα dπ6ναντι oτην "αi-τoxqατoρiα, xι αiτδ ουvυπflρξε dντιQατιxα μi τδ νoμιμοποιητιxδ ο1ηματoυ δι6διδε f Mεγιiλη ,Exxληοlα. δπωg τδ εiδαμε οτi1ν πρoηγoυμενη πα-qιiγραQo. .}l διεiοδυοη Xριοτιαντnv ij &λλων Θρηοxευτιxδν δμαδων οταδθωμιανιια xiντqα θξoυοiαg (δραγoυμανoι, f1γεμ6νεg x.λπ.) frταν (xαL iξ-

13

O.r d ι1 δ|1 Ξ ι α 2 α ι |' ε ιL'τ ε Qι x oτ ητ α

αιτιαs τηζ dντiQαoηE αriτi1g) πελατειαxi1 xαL παqαοιτιιη. oi Q6ρoι δiv6πι6ι1λλoγταγ μi μη1ανιoμoδg θιπqooιilπηoηg xαi, ουμμετο1fg (taxationthrough repΙesentation) &λλα μi Θqηοxευτιxi1 αiτιoλ6γηοη. ,,Eτoι, f αiτo-διoιxητιxη Ξλiτ τδγ δπ6δoυλωγ xαi τd oixoνoμιxα τηg οτηqiγματα δiνμπ6ρεααν να 6ξελιxΘo0ν oi τιiξη πot 0α διεxδιxoΟoε μεqiδιo xεντριx{E6ξoυοLαg xαi, Θα δδηγotlοε οδ διαπραγμιiτευοη. Δθν δπαρ1ει τ|πoτε &γ-Θqωπoλογιxα i} ψυ1αναλυτιxα μυοτηριo oi1τε xιiτι μεταQυοιxδ μi1ριgiδΦ, δπωg "dτελ{g iξατoμlxευοη" (PciμQog) i) ιiπερ6oλιxη d,τoμιx6τητα(Ζιαxαg).

Mi 6ααη τα παqαπανω xατανooδμε xαL τοl)g λ6γoυE για τoδg δπoioυgf νειilτεqη πεqioδog οτLg παqαδoοιαxd δqθ6δoξεg 1Φρεg (Pωοi,α, .Eλλιi.

δα, Bαλxανια) EQερε Eναν πoλi μεγαλυτερο Ξναγxαλιoμδ μd τδν EΘvιxo-goμαντιoμδ χαι τt σχετtχil αiταρ1ιxη πoλιτιχi] παραδooη ποl) θγxαΘι-δρυθηιε xαi πot υiοΘ6τηοε xα| oτoι1εiα δυτιxil' θxουγ1qoνιοτιxιi (γιατLδdv εiναι oυν61εια τηζ π8ογεωτεQιχηg iπo1Qg), π.x., 6οoν dQoρd τδ Θ6μα

μα-c, oτην θxxληοιαoτιxi1 διoi,xηοη (Συνoδoι δg Koνοιοτιilρια), τfiν 6ιπαi-δευοη (Θεoλoγιxdg Σ1oλ6g), τ{ν T6pη, .tl .Ιεραqxi,α xαL oi 6αοιxoi μη1α-νιoμol που 6γ\xαν d'π' αiτδ τδν iναγxαλιομδ oυvf1ιoαv τη νoμιμoπoi-ηοη τδν xαθεοτιilτων μi οτoιxεiα <αriτοχQατοQιχηζ Qητoριxfg,, &λλ,dπ6-xτηοαν xαL 6αθυτατα πoλιτιxη αiτoουνειδηoiα ταγων τoδ ΞΘνoυg (δπωgQανηxε oε πoλλiq θΘνιι6g-πo)ιτιxig χQισεtζ τδγ 20δ αιιbνα). Aπδ την dλ-λη. αliτδg δ θναγxαλιoμδq dQερε δg dπoτiλεoμα την dvαδυοη πUQηγωγιiντ[oταοηg μd οτoιχετα χοLνωγtχα λαix6οτροQηg Θεoλoγlαg (ivιivτια οτηδιαQ0ορα τoi xλη8oυ π.χ.) χαι aΦυπγιmιχηE (ιατη1ητιxiq xινηοειg), δ.πιrlE οτην .Ελλαδα

τLg xινηoειg τoσ Παπoυλαxoυ, τξ'ζ ΦιλoρΘ6δoξηE .E-

ταιρεiαg, τoi Aπ6οτoλoυ Mαxραxη xα| τωγ &λλωγ <dναμoρ$ωτιxιυν"ουλλ6γιυν τoδ τ6λoυg τo0 19oυ xαl τιδv dρ1ιilν τoi 20oδ αiιbνα' πoi δμωgοτ|c xρiοιμιε< oτιγμiq iξεδ|ιυxαν xαi τδν ixουγ1ρoνιομ6 (δηλαδη την Πα-vεπιοτημιιαιη Θεoλo.1iα. τi1 μετιiQραoη ΓραQιbν, τol)c oixουμιενι,xoυq δια-λoγoυq x.λπ.) xαi οτρ6Qονταν τελιια οτi1ν παριιδooιoxριrτiιr.

Mε λiγα λoγια, Oioη αiτotr τoι xειpι6νoυ εiναι iiτι οτην iοτoριxη πo-Qεια τηE'oρ06δoξηζ'Eχχλησιαζ συγυπαρ1ουν oτoι1εiα τo0 "αiτoxqατo-ριzoi" παρε)'Θ6ντog μi τα xoινιιlνιoxεντριzα xιιL φιλελειΘερα πρoτιi-./μιclτα τo0 χQιστιανιxoδ εiαγγελιxof xηρυγματoc..Ll oυνιiρΘρωοη ιαi f1

&λληλεπiδραοη μεταξυ τoυζ xcii, μi αiτιΙ πoυ iρ1oντιrν dπδ τδν iξω (μrjδρθ6δoξo xα| μη xριοτιαvιx6) x6ομo frταν πρoΙδν iοτoρtχδγ σι)./χυQιδν.πoλλiE dπδ τig δπoiεq &ναQiραμε (ιivιrου.1zρoτηoη τfrg εix6ναq τoδ πριil-ιμoυ Bιtαντ[oυ οτδ Mεοo. Σταιρoιpορiεc. xαταxερμιατιoμδg οτi1ν iοτε-ρo6ιξαντινη περioδo, πτιb1ειloη xcιL dπoxλειο1ιδ< ι1πδ δημooια θξoυoi,αoτi1ν Τoυριoxρατiα) xαi τελιxα διαμ6ρQωoε μια ταιrτ6τ11τα τηv δπoi,αδμιιll< πιiντoτε xρLνει μi 6αοη τδ ^1ενεoιoυργ6 τηq 6i,ωμα (τδ xr1ρυγ1ια xαiτδ Eqγο τοi'Ιηοoυ Xqιοτoυ), .1ι. αιiτδ xι αiτi1 f εiι6να ι1λλαζει μ6oα &πδxαταοτιioειg xρioηq, Ξμιπερι61ει &ντιQατιxα μεταξυ τουg οτoιxεiα xα| τε-

t4

ΔημητaLoζ N' Μ6σχ0ζ

λιxα dγαoυγτiΘεται μiσα aπδ τηγ ιστoQιχi] δQdση (τξg δπoiαg τδ dπρ6-67'επτo xαi xαινoτ6μο πQdπεL iπιτ6λoυζ v, d,ναγνωqlοoυμε). ΣυγεIιi,E,:τQ6πει v. &πoμαxρυνθoiμε dπδ "δντoλoγιxα> γνωρiοματα μtαζ στατι-zξE πραγματιx6τηταζ, εiτε αiτi1 λ6γεται "dνΘρωπoλoγιxδg τιiπoE" εiτε

"πoλιτtστtχδ πQ6τυπo>, ε1τε "dq1ετυπιxδ 6iωμα" dj δ,τι &λλo, για ν, &να-ξητηοoυμε μιd riπoτιΘiμενη "oιioiα" ij μια dνιοτoριxi1 "ταυτ6τητα, τoiελληvιxoi ii τo0 δρΘ6δoξoυ πoλιτιομon. Aiτη f1 ουξητηοη δdv μdE δδηγεiπλ6oγ πoυΘεγιi. .FΙ ταυτ6τητα .αriτη πot dναξητoδμε_ διαμoqQιbνεται€μQανdlg μ6οα dπδ την iοτoριx{ δριiοη τιilν iδi,ων τΦν δπoxειμiνων. Bε.6αlωE, τδ γεγoνδg δτι παQατηQετται iiδη αδΦ i οτsoΦη οτ{ oυξr]τηοηοτην .Eλλαδα xα| τδ iξωτεριxδ δεi,1νει dxρι6Φg δτι xαL οi Ξμπvε6μενoι&πδ τδ δqΘ6δoξo xoιγωγιxoπoλιτιxδ πρ6ταγμα μπoQoiγ γ, dvαοτo1α-ξoνται τi1 Θ6οη xαL τδ ρ6λo τoυg 1ωρiE πρoxαταληιpειE xι d,π,αr1τ{ τηντλευρα πρdπει να εiναι πανεig αiοι6δοξog.

.,oμωg τδ πρ66λημα πιΘανδν iντoπiξεται xαπoυ dλλoΟ: .Yπαρ1ει 6α-oιμog Q66og πδg 6ριox6μαοτε iiδη οi μιd δπ6μεvη Qιioη, δπoυ f i1οτερηr,εωτεqιx6τητα xαi f1 δoτερη δημoxρατiα τιilν lobbies E1oυν δδηγηοει οiυ1ετιxoπoiηοη xριτηρLων για την iμπ6δωοη μιdE πλαητιx{g {Θιxξg, πoυι,α θπιτq6πει τi1 oυν61ιoη τηg θπι6iωoηg τoυ dvθρωπlνoυ γdνoυg.,,E1ειiπoνoμευΘεi f1 θλευθερ[α xα[ αriτoδιd'θεοη dτ6μων xα[ λαδν μi τi1ν πα-ρiιδoοη οτi1 λoγιιη τfg οixovoμιxηg μεγ6Θυvοηg (xqατη πωλoδνται xαiιiγoqαξoνται) xαi, τδ μ6λλoν τξg 6ι6οQαιραg μi τi1ν παραδooη oτd oixo-r,oμιxα τραοτ xαL την τεpoδoμη (τδν νoμLχoεπιστημoνι xoεπιxoινωγιαxδιιη1αvιομ6 τoυg). Mπροoτα o, αiτα τα ξητiματα xιiθε λrjοη μπoqεi vα Θε-

ιlρηΘεi πλdoν πιΘανη (dλλα δ1ι xαL εixταiα), π.1. BπιοτqoQi1 o, "θxταxτεgσυγθηχεE>, xoλλεxτι6ιoμoυg, Θεoxρατ|εg x.λπ.,,Eτοι f1 iδια f1 μητρα τo0

φιλελευθερου xαL νεωτεqιxoil χotγωγιχοi πρoτιiγματog dμQιο6ητεiταιιiπδ τδγ iδιo τδγ δαυτ6 τηE, Πqiπει, iπoμ6vωE, dπδ τιbρα f1 'oρθ6δoξη.Εxxληοiα

να ξεxινηοει, ΞxεLνη τδv διαλoγo για iνα θπαvαxαΘoριομδ τoiτoλιτιια πρoοδευτιxoυ xωρi,g να ιpo6αται τα $ανταοματα τoi nαiτortρα-τoQιχoυ παQελ0ογτog" oflτε την (πoλλig QoρiE διxαιoλογημ6νη) xριτιxη;τoil τξg απευθυνεται, Προijπ6Θεοη, δμωg, γι,αiτδ τδ διιiλoγο εiναι νατρo1ωρηοει τα οτoιxεiα τi1g δλληνoρωμιαixi1E πoλιτιxξg xoυλτoυραE πoiι1 iδια iν6ταξε θντ6g τηg xα[ μδ τα δπoiα ξιμιbΘηxε οτδ παρελΘ6ν. Αiτδτδ προ1ιbρημα Θα oυγτελεοΘεi μi iq.1αοiα oτδ ioωτεριx6 τηg (τoig Θε-

ομoυg τηg, την εiρυτερη γλιboοα πoi χQησιμοπoLετ χ.λπ.) για να Βξo6ελι-oOoiγ τα ξεπεραομεvα "xαιριxα, στoιχετα τoυ iθvιxoqoμαντιομoδ,.τoυιιπoμovωτιομoi i] τo0 χQατισμoδ ποt πλ6oν δδν xρειιiξεται, δoτε να θπι-τελεi or]οιαοτιxα τδ &γιαοτιx6 τηg Eργo.

l)