KINH IE THE GIOI

Vai tro kinh te cua doanli nghiep nha na6c 6 cac quoc gia Chau Au"

DANG THI PHlTdNG HOA

Idi viit md td tien triin vai trd kinh tecua cdc doanh nghiip nhd nUdc d Chdu Au trong igiai doan tie ndm 1998 dih ndm 2013. gidi thieu cdc md hinh ca bdn vd cdc Hnh viic tham

giaphibiek cda doanh nghiip nhd nUdc, xu hUdng cdi each qudn tri doanh nghi4p nhd nUdc. tu khoa: doanh nghiep nhd nUdc, sd hiJCu nhd nUdc, hOp tdc cdng - tU, ndng liic canh tranh,

SOE, qudn tri doanh nghiep nhd nUdc.

pham phuong Tay da dl cfip mo hinh nhfi nUde - chu doanh nghiep^ Trong nhiing nfim 80 - 90, 6 Chfiu Au, mo hinh nay bat dfiu bi ehiing lai: nhflng DNNN hoan toan thuge sS hflu cua nhfi nUdc bat dfiu hi thua 16, trd thfinh ganh nang cho ngan sfich nhfi nUdc. Do do, da den liic tu nhan hda, phat trien hdp tac nhfi

1. Md dau Chu de doanh nghiep nhfi nUdc (DNNN)

dang ngfiy cang mang tfnh thcli sii. Dieu nay dUdc giai thich bdi anh hu5ng gia tang eua DNNN trong nen kdnh te qufi'c gia va nin kinh tfi' the gidi, ciing nhU trong cfic tfip doan ldn nhfit thg" gidi.

Trong boi eanh khfing co sii tang tnidng ben vflng cua nen kinh te' thfi' gidi, van de quoc t^ boa boat dfing ciia cfic DNNN c6 y nghia quan trgng ve chien lUdc. NgUdi ta dang dat ky vgng dfic biet vfio nhfi nUdc vfi cfic DNNN de tbofit khoi suy thoai. Dong thcfi, cac yeu ciu de dam bao sii minh bach cho boat dgng cua cac DNNN eung tang len trong cfic thi trubng hfing boa, dich vu, v^n dang gay quan ngai tfl pbia cfic dfii tae vfi chinh phu hen quan.

2. Cac mo hinh, linh viic pho bien va cac loai hinh doanh nghiep nha niidc

NhGng that bai kinh te cua hai mfi hinh doi lap nhau - thi tanidng tU do va nen kinh te kfi' hoach tao ra sU ebii y ngay cfing eao de'n viee can thi^p eua nha nudc vfio n^n kinh te'. Mo binh trung gian vdi vai tro tich cUc nhUng khfing chi phfii eua nhfi nudc da to ra thanh cfing hdn rfi't nhi^u, dUdc thiic hien thfing qua sU tham gia cua nha nUdc vfio vfi'n ciia cfic doanh nghiep, sii dieu tiet boat dgng kinh doanh, sU thiic bifin chinh sach cfing nghifip, doi kbi, ca thong qua sii trd cfi'p eho cae doanh nghiep tu nhfin trong linh vUc cfing nghe cao.

"Th& vang son" cua DNNN difin ra vfio nhflng nam 1950 — 1970; khi dd, trong cfic ah

nUde - tu nhan. Cae DNNN eon lai bat dfiu di theo cfich thflc hoat dgng nhfl vfiy khi sU can tbiep cua nha nUde bi han che vfi tfing thu hut sii tham gia cua cac nha dfiu tu - cac cd dong.

Trong thfip ky dfiu tien cua the'ky XXI, mot loat quoc gia da giUdng cao khau hieu "ehu ngbia yfiu nUdc kinb tfi'" vdi f ngbia ung bg cfic cfing ty trong nUdc vfi chS'ng lai cac cfing ty nUdc ngoai. Su chii y eua gidi chuyfin gia lai the hien tfip trung vfio cac DNNN do si tfing anh hufing cua cae DNNN trong neV kinh te' quoc gia, d^c biet la 3 mgt loat nUdc dang phat trien vdi bfii canh khu vUc DNNN dong vai tro chu dao trong he thong kinh tfi" .

Vdi sU hS trd cua nha nU6c, anh hudng ciia DNNN dang gia tang ca trong boat dgng

Dang Thi Phuong Hoa, TS., Viftn Kinh tif Viftt Nam. * Thutfc Ai tM n h i nutfc "Cdc thdnh phdn kinh tiViet

Nam hien nay: thuc trgng, xu hudng phdt trien vd dinh hitdng chinh sach" do PGS.TS. TrSn Dinh Thiftn lam chu nhiftm.

1. OECD (2015), State-Owned Enterprises in the Development Process. Paris.

2. DiSu nky giAi thfch, chSng han, tai sao c ic biftn phap trimg phat kinh t^ oia phucmg Tay dtfi vtfi Nga lai hu6ng vao chtfng lai c ic ctfng ty nha nudc va cac ttf chiic tai chinh nha nutfc. VSh d6 nay cung lam dSy Iftn cutfc tranh luan v^ hiftn tuong "chu nghia nr ban nhk nutfc".

80 Nghidn cdu Klnh t4s44(467) - Thing 4/2017

Vai trd Ninh te cua doanh nghifp ...

thUdng mai va dfiu tu quSc te'. NgUcfi ta nhfin thay sii quoc tfi' boa eae DNNN d cfic nen kinh te phfit trien vfi dang phfit trien, dac biet lfi sau cugc khung hoang kinh te - tai chmh nhflng nfim 2008-2009, khi tren thfi' gidi xufit bifin cac v ^ di "khong nam trong khu viic nha nUdc mfi mang tinh xuyen quoc gia"^. Hoat dgng dau tu qufi'c te cua cfic DNNN tang dang ke. Tdng the, cfic dong dau tu tnic tiep nUdc ngoai (EDI) toan cfiu chi tang 3,4%, dat 1,3 nghin ty USD trong nfim 2013, thap hdn 40% so vdi chi so'ky luc cua nam 2007. TVung Quoc chi&n khoang 5% cfic dong FDI toan cau, trong do, khoang mfit nvta lfi tfl cac DNNN.

Hoat dgng dfiu tU quoc te cua cac DNNN -mgt bien tUdng tUdng dfii mdi, ma ra t co the, se tiep tuc diln ra trong tUdng lai. Cae dm tac nfldc ngoai tibudng cho rfing, trong cae dau tU ra nude ngoai eua cfic DNNN ti^m ^n nhflng rui ro nhfit dinh dm vdi minh, trong do e6 ca trong linh viic eanh tranh neu nhu cfic DNNN ldi dung "nhiing ldi th^ khfing eong bang" nhd sU bo trd tfl pbia nhfi nudc. Trong tnicfng hdp nay, thfim cbi co the con xay ra sii dfio thai cac chu the dfiu tu tu nhfin. Chang ban, trong nfim 2012, tong so tien trung binh cua mgt giao dieh bdp nhfit va sfip nhfip (M&A) co sii tham gia eua eae DNNN trong ngfinh cfing nghiep khai khofing la 836 trieu USD, trong kbi giao dich M&A trung binh cua cfic cfing ty tu nhan cbi lfi 91 trieu. l i n h trang do la pho' bi&i trong tfit ca cfic nganh, trfl nganh dich vu vfi thUdng mai ban buon^.

Su gia tang boat dong cua DNNN trong ngoai thUdng gfiy ra it quan ngai hdn: cfic quy tfic ciia WTO dUdc fip dung eho tat ca cac doanh nghifip khfing phan bifit hinh thflc sd hflu ma cfic nUdc thaiih vien tu quy dinh cho cfic doanh nghifip do. Ngay trong vfin ban cua GATT - to' chflc ti^n than cua WTO - dfi eo sii cam phan biet doi xU doi vdi cfic hang hoa nhfip khau; cfic nguyfin tfic cua chinh sfich qufic gia ve dfinh thue vfi dieu tiet trong nudc khong dUdc "tao ra sii bao vfi cho san xufit trong nUdc" va boat dong cua cac DNNN phai tuan thu nhflng nguyen tac nay*.

Phfin ldn cac bifip udc dfiu tU quoc tfi' khong cd eae dieu khoan vi ckc khfic biet cua loai hinh s6 hiiu khi xae dinh ehu dfiu tU. Trong so" 1813 hiep Udc mfi OECD da xem xet thi co 1524 (chiem 84%) khfing neu cu the cae Ioai hinh nha dfiu tu thuge sii Mem sofit cua nhfi nUdc (DNNN, cac quy dau tfl eua nhfi nfldc, chfing han nhfl cfic qu^ d^u tfl tii chu (GIF) hoae ban than nhfi nUdc lfi chu dfiu tfl chinh no (OECD, 2015).

Hoat dfing cua cfic DNNN ldn nhfit hofic cua cfic tfip doan xuyen qufi'c gia co sfl tham gia voh cua nhfi nfldc diin ra trong pham vi cfic ldi ich chien Ifldc va cac ldi ich kinh t e - x a hgi eua cfic nfldc xufit khau vfi cac nfldc nhfip kh£u vfih. DNNN hoat dfing trong cac nganh then chot, ma cac ngfinh do chi p h ^ boat (Kng ciia khu viie tfl nhan vfi td hdp kinh tg" ndi ehung, cung nhu duy t r i toe do tfing trfldng GDP vfi viee Ifim. Do la - nganh cd sd ha tang, tai ehinh, cfic ngfinh phuc vu ldi ich cfing cgng. Cfic DNNN dang thfle hien boat dfing quoc tfi' trong cfic nganh nguyfin hfiu nfing Ifldng mfi d do hg dang canh t ranh vfi/hoac hdp tae vdi cfic cfing ty tfl nhan. Trong cae dong dfiu tU nUdc ngoai, cac DNNN chifi'm khoang 10-15% trong cfic ngfinh mfi d do hg boat dgng dae biet phd bien (dau mo, cd sd ha t ^g )^ .

Su hdp tfic xuyfin bien gidi trong khufin khfi EU dang phfit tri^n theo kfinh cac dieh vu xa hoi, ma tfl nhiing nam 1990, chiing da dfldc ggi la "cae dich vu mang y ngbia kinh te' ehung". Ngudi t a da thay doi tfin de khong gfin vdi binh thflc sd hiiu (nha nfldc, tu nhan hofic hfin hdp), trong do, boat dgng tfldng tU co the dUdc td chflc dfldi hinh thflc hdp tac cfing — tfl gifla cae eong ty t rong nfldc va nfldc ngofii.

3. Grinberg R., Sorokin D. (2014), Tgi sao cdn phdi td bd viec ldm xdu di vai trd cua nhd nUdc trong nen kinh ti. Bao Nutfc Nga, tmy cap ngiy 24-1-2014.

4. Wooldridge A. (2012), State Capitalism. The Visible Hand, London, Penguin Specials.

5. Baranovsky V., Ivanova N., Chii biftn (2015), Su qudn ly todn cdu: cdc co hdi vd rdi ro. Matxcova, IMEMO, Viftn Han lam Khoa hoc Nga.

6. Kowalski P., Bijge M., Sztajerowska M., Egeland M. (2013), State-Owned Enterprises: Trade Effects and Polity Implications, OECD Trade Policy Paper. No. 147.

Nghien cOu Knh tesd 4(467} - Thing 4/2017 8 1

Vai tro kinh te cda doanh nghiep .

Ngay ca d cac nfldc, ndi mfi vai tro cua DNNN it quan trgng hdn (vi d\i, d Vfldng qufi'c Anh), cfic DNNN vfin ddng vai tro quan trgng ve cd sd ha tfing (nfing lUdng, giao thong vfin tai, hen lae vifin thfing), eung cfip nha d vfi trong khu vflc tai ehinh - do la cfic cfic linh vflc mfi hieu qua boat dgng cua ehung CO anh hfldng quyfi dinh dfin mfii trfldng dau tfl, nfing lflc eanh tranh cua nin kinb te, mflc song eua nhan dan.

Trong sfi" cac doanh nghiep dfldc cfing nhfin lfi cae DNNN, dUdc nhfi nfldc dfiu tfl vao vfi nhfi nUdc co it nhfi't 10% sfi'cd phfin co quyln bi^u quyfit (state-invested enterprises - cfic doanh nghiep co vfih dfiu tU cua nhfi nude), ngUdi ta phfin thfinh: (1) cac doanh nghiep thufic sd hflu nhfi nUde (SOEs) - nhfi nudc nfim hdn 50% cd phi^u c6 quy^n bi^u quyet hoae tUdng dfldng vdi sfi' Ifldng nfiy

(loai A); (2) cfic doanh nghiep mfit phfin thuge s3 hliu nhfi nfldc ^SOEs) - nhfi nfldc nam tfl 10 d& 50% cfi' p h ^ CO quyg'n bidu tjuy^ (loai B).

3. Ca c doanh nghifip nha nfldc trong chinh sach kinh tS ciia. cac quoc gia

Cac DNNN ed the lfi mgt cfing cu kha hifiu qua cua chinh sach kinh t^, dfic bifit lfi trong thcfi gian khung hoang. Ddng thdi, cac DNNN ldn ed thi dfldc nhfin dia vi dfic biet tai cac thi trudng eua nflde hg, dieu nay gay khd khan eho cugc canh tranh — boat dgng cfin thiet de dam bao chfit Ifldng eae hfing hofi vfi dich vu dUdc san xufi't ra. Yeu cfiu tuan thu "sU trung lap trong c uih tranh" lfi cfip thiet tren tofin the gidi (OSCD, 2014). Dilu chfnh yfi'u lfi — khong dd xay ra sU tai trd chfio bang cfic ngu6n vfi'n nhfin dflde tfl boat dfing dflde efi!p kinh phi tfl ngan sach nha nfldc.

BANG 1: 25 DNNN ldn nhSft the gidri, nam 2012 - 2013 (DOn vi: ty USD)

ST T

1 2 3 4

5 6

7 8 9 10 11 12 13

14

15 16

r; 18 19 20

21

22 23 24

25

Cdngty

ICBC

Qiina Construction Bank Agricultural Bank of Oiina PetroOuna Bank of China Volkswagen Gazpit)m Petrobras

BNPParibas Sinopec.<3iina Pelioleum Qiina Mobile ENI Statoil

NTT

Bank of Coflinnmicalions Rosneft

Sbeibank Banco do Brasil EDF

Vale

Saudi Basic Industries

QDPSuez

China Meirfiants Bank Qiina Life LisuRince CNOOC

Nginh

Ngdn hang Ngan hang

Ngan hang M u k h l

Ngan hang 6 t 6

D jukU DIu khi

Ngan hang Diu khf

LiSn lac Diukhi Dau khf

Liftn lac

Ngan hang Dau khi

Ngan hang

Ngan hang Diftn

Luyftn thep

Hoa chat

Dich vu c6ng cdng

Ngan hanp

Baohi^m DSukhi

Nu6c

Trung Qufic

Tmng Quflc Trung Qu&

Trung Quffc Trung Quflc

Diic

Nga Braxin Riap

Ttung Qu6c Trung Quflc

Italia NaUy

Nhat BSn

Trung Quflc Nga

Nga Biaxin

Bra:dn

Phip

Trung Quftc

Trung Quflc Hflng Kdng

Gia tri thj tmfoig

237,3 202,0 150,8

261,2

131,7 94,4

111,4

120,7 71.3 106,9

213,8 86,3 78,1

58,2

56,7 73,2

73,3 37,9

35,3 92,7

74,8 45,0 44,1 79,9 84,3

Luong banra

134,8 113,12

103,0

308,9 98,1

254,0 144

144,1 126,2

411,7 88,8 163,7 126,8

126,9

43,5

68,8 36,1

69,0 95,9 45,7 50.4 128.0 28.4 63,2 39.2

Tai san cfl

2813,5 2241

2124,2

347,8 2033.8 408,2

339,3 331,6

2504,2

200,0 168,7 185,2 140,2

226,0

846,4

126,3 441,1 552,2 325.2 130,4 90,2

268,9 547,0 304,6 73,2

Sir tham gia cua n h i nuflc

Chi^m uu th£ Chiftin tru lh£

Chi£m uu thftf

Chi^muuth^ Chi^m uu th^

ThiJy^u

Chi^m uu thft Chitfm mi thtf

Thiiyftu Chitfm tru thft

Chiftmuuthtf Chiftm uu thtf Chiftni im thft

ft hdn

Chitfmuuthft

Chitfm uu thtf Chiem ITU thtf

ThiJvtfu

Tlniytfu Thliytfu

Chitfm uu thtf

Chitfm uu thtf

Nguon: Tflng hop tiJ OECD (2014), Fredriksson h£. (2013).

82 NghiSn alu Kinh tes^ 4(467) • ThSng 4/2017

Vai tro Icinh t^cua iloanh nghiep .

Ngoai ra, cac DNNN khfic vdi cfic doi thu eanh t ranh tfl nhfin, cd t h i nhfin dUfic thfing tin mgt each tnic tiep, vi dii, v l cfic kha nfing vfi hfldng phat t r i ln tfldng lai cua dfit nflde''.

"Sfl than k^ Chfiu A" thfldng dfldc gan vdi sfl xfic Ifip vai tro eua nhfi nfldc nhfl mfit lflc Ifldng di dfiu trong phat trien kinh te thi trfldng. Nhflng ngfldi ung hg quan diem nay (dfldc ggi la chu nghia phat tr ien kieu mdi (neo-tievelopmentalism) hofic chu ngbia cau ianic kieu mdi (neo-structuralism) bac bd dinh ii CO diln eho rang, cfic quoc gia can phai chuyen mon hoa vao cae nganh mfi hg cd cae ldi th^ so sfinh. Thay vfio do, hg khang dinh r ing , cae ldi the' so sfinh "khong dflde ban cho mfi la dfldc tao ra", do do, can dfldc dfla vfio ehinh saeh phat trien. Cfic dai bieu eua tru&ng phai tfl tfldng kinh tM nfiy cho rfing, viee nfim vflng ky thufit mdi khi hinh thanh von cd" dinh lfi dilu kifin tifin quyet d l dat dfldc ti^n bg trong nen kinh te. Neu khong lam dieu dd, cflng nhfl n€u khfing co sfl dfio tao, chuan bi nguon nhfin lflc thi khfing t h i d^ phd mfit each thfinh cfing vdi sti canh tranh eua nflde ngoai trfin thi trfldng. Vific hfi trd voh cho san xufit chi lfi cae bien phfip tam thdi. Cfic ed sd cua quan niem nay da dflde nhfi kinh t^ Dflc l i s z t (1789-1846) dfla ra tfl

Theo s6 lieu cua To chflc Hdp tac kinh tM vfi phfit tr ien (OECD) nfim 2013, nha nfldc lfi c6 dfing ldn nha!t 5 22 trong so 100 cac cfing ty hfing d^u trfin the gidi. Trong s^ 25 DNNN Idn nhat thS" gidi thi 5 vi t r i dau tifin la cfic doanh nghifip Trung Quoe (tong s6 eo 9 DNNN Trung Quoc trong danh saeh, cflng vdi eae doanh nghifip eua Chau Au, trong do CO cae doanh nghifip eua Nga la "Gazprom", "Rosneft", "Sherbank") vfi trong cfic cfing ty nfing Ifldng tbi sfl t ham gia cua nhfi nflde ve von ehie'm phan trfii hdn (bang 1). Nhfi nfldc chiem hdn 1/3 vfi'n trong linh vflc nfing Ifldng, cung nhfl trong linh vflc ngan hang 3 cong ty dai difin cho ngfinh cong nghifip ehe tao (san xufi't fi tfi, san xuat th6p, boa chfit), 4 cong ty dai difin eho cfic dich vu tfii chinh (Uen lac, bao h i lm, eae tifin ich).

Theo so Ueu cua Forbes, nfim 2015, trong so 100 cong ty idn xihat trfin thfi gidi eo 15 DNNN ngofii Chfiu Au va 6 DNNN Chau Au, trong sfi' do ed "Gazprom", "Rosneft" cua Nga (bang 2). Tfi't ea cae DNNN eua Nga deu dfldc xep vfio loai A (von nha nfldc chifi'm liu the), eon cac DNNN cua eae nflde EU (ngoai trfl cfing ty nang Ifldng Phap EDF vdi 85% von tham gia la cua Nhfi nflde) dfldc xfi'p vfio loai B, tflc lfi Nhfi nflde chimin dfldi 50% vfih c^ phan. Ifiu (Khnoa M., 2009, 2011).

B A N G 2: Cac DNNN t r o n g so 100 d o a n h n g h i e p 16n n h a t t h e gidi , n a m 2015 (Dm vi: ty USD)

ra 1 2 3 4 5 6

Congty

Volkswagen Gazprom Rosneft

EDF Deutsche Telecom

GDF Suez"

Nganh

(3htf tao fl tfl Diu khi DSu khi

Nangluong Liftn lac

Dich vu cflng cflng

Biit nudc Diic Nga Nga Phip Diic Phap

Gia tri thi tru5ng

126 62.5

51,1 46,3 85

49,5

Luang banra

268,5 158 129 96,7 83,1 99,1

Tai san

425 356 150

324,3 156,5 200

Sir tham gia ciia nb^ nuflc

Thiiytfu Chitfm uu thtf Chitfm uu thtf Chitfm uu thtf

Thiiytfu ThiiySu j

Ngudn: Forbes 2000.

7. Ching ban, cl Trung Quflc, trong sfl nhiing nguiri lanh dao phSn Ifln cac DNNN cfl nhiing nguM cfl quan hft ttuc titfp vfli gifli linh dao chinh tri cip cao (Bova F., 2015). Dflng thcri, nhu da noi, viftc md rflng ra nuflc ngoM cua cic DNNN Tmng Quflc da dua ho trfl thanh cic cflng ty toan cSu hang dSu thtf gifli.

8. Dfli ten theo Quytft dinh ciia Dai hfli cfl dflng ngay 29-7-2015 tai Engie.

tjghien aiu Kinh tesS4(467} - TTiing 4/2017 8 3

Vai tro klnh t^ cda iloanh nghiep ,

Cae DNNN co tfic dgng Idn nhat lfi d cfic n i n kinh ti dang phfit t r i ln : Trung Qufic, An D6, Nga. Sau cong cugc tu nhfin hoa 6 cac nude phat t r i ln vfio nhflng nam 1980 - 1990, DNNN v i n dfldc duy t r i ehu yfi'u d cfic ngfinh mang t inh mang ludi (nang Ifldng, giao thfing van tai, lifin lac vien thong) vfi linh vflc ngan hang. Trong so nhiing nflde Chfiu Au ma khu Vlic DNNN c6 anh hfldng Idn thi nfi'i bfit la Na Uy, Phap, Ailen, Hy Lap va Phan Lan.

Trong nhflng nam 2010 - 2011, khoang 10% trong so' 2000 cong ty ldn nhfi't the gidi la cac DNNN. Doanh so' cua cae cfing ty nfiy chiem tdi G% tong GDP tofin cau vfi vfldt GDP cua cfic nfldc nhu Dflc, Phap bay Vfldng qufi'c Anh. Trong khi do, trong so" 500 cfing ty ldn nhat the' gidi t lu c6 19% la eae DNNN. Sau thfip nifin 2000 - 2011, ty Ie doanh so cua cac DNNN trong thu nhfip cua 500 cong ty nfiy da tang hdn 3 Ifin, tfl 6% thfinh 20%, tfing sfi' lfldng nhfin vifin, hdn 1,5 lin, tfl 19% thfinh 30%. Theo cae danh gia khac, trong nhflng nfim 2012-2013, nha nfldc tham gia gdp von d cac mflc do khae nhau vfio 282 cong ty (14%) trong so' 2000 cong ty ldn nhfit thfi' gidi (OECD, 2015).

4. Ldi n h u a n , t a i c a u t r u e v a q u a n t r i d o a n h n g h i e p n h a nfldc

De dfinh gifi tae dgng cua hinh thflc sd hflu den ldi nhufin, ngflcfi ta sii dung ba chi so': ldi nhufin tren tfi'ng tai san (ROA), ldi nhufin trfin von cfi' phan (ROE), ldi nhufin tren vfi'n sb dung (ROCE).

Cfic chuyen gia cua OECD da so sfinh Idi nhufin cua cac DNNN vfi cac cfing ty tU nhan S mgt so nganh (van tai hang khfing, luyen kim, khai thfic mo, san xuat dien, dfiu khi, dich vu viin thong) trong cfic nam 2000 -2010 vfi ket lufin r ing , ldi nhufin t rung binh cua cae hang hfing khong tU nhan lfi am hofic gfin bfing khong; ngUdc lai, b ckc hang hang khong cd su tham gia cua nha nude, chi so'ldi nhufin tfl von dau tU luon dUdng. Nhin ehung, xet theo cae chi so'thu nhfip tfl tfii san vfi tfl vo'n, cac kfi't qua hoat dfing cfic DNNN

lfi tot hdn cfic doanh nghifip tfl nhfin. Trong sfi' cfic eong ty tfl nhfin, ldi nhufin cao hdn chi c6 b nganh nfing Ifldng difin (nhflng khfing t inh thu nhfip tfl tfii san). X6t theo chi sfi nfiy, sfl khfing dn dinh d eke cfing ty tfl nhfin cao hdn cfic DNNN, dac bifit la trong giai doan khung hoang 2008 - 2009. Sfl thflc la, cfic cfing ty tfl nhfin dfi ra khoi khung hoang nhanh hdn cac DNNN va sfl khac bifit ve ldi nhufin gifla cac DNNN va cfic cong ty tfl nhfin da giam di (Christiansen H., Kim Ju., 2014).

Xet theo chi s6' EBITDA (earnings before interest, taxes, depreciation and amortization - Idi nhufin trfldc thu^, lai vay va khau hao / , cae cfing ty tfl nhfin t hu Idi n h u | n cao bdn trong cfic ngfinh nguyen lieu (khai khoang, dfiu khi), so vdi cfic DNNN — trong cae ngfinh con Iai ma OECD coi la co mang tinh mang Ifldi (van tai hang khong, nang Ifldng dien, lifin lac vien thong). Xet theo chi so' khfic (trong do cd ldi nhufin, hieu sufi't ldi nhufin'"), cfic DNNN ldn trong cac ngfinh nfiu trfin trong giai doan 2000 — 2010 nlun ehung ed ldi nhufin cao hdn hoac tfldng dUdng vdi cae cfing ty tu nhan cua cac nganh tUdng flng. Dd mgt phfin la do sii ph^ bifi'n cua DNNN trgn cac thi trfldng ed tiem nang phfit trien, ndi mfi ldi nhuan tfl vfi'n dau tfl Ifi eao hdn so vdi b cac nudc phat trien, do mflc dfi tap t rung cao cua cac thi trflcfng ndi cac DNNN boat dgng. Ngofii ra, b cac th i trfldng trong va ngofii nudc, cfic DNNN nhfin dUdc sii ung hg cua cfic chinh phu nfldc nunh ' ' .

9. EBITDA bang s6 lien thu nhap tnrdc khi kh^u trilr chi phi tra lai vay, thu^ va khtfu hao.

10. T j sufi't lgi nhuan la ty 16 c i a thu nh |p rong vdi khfTi lugng hang da ban ra.

11. Chang ban, b thi tni&ng trong nudc Nga, dSi v(S mOt stf tap doln xuyfin qufic gia cfia Nga, su di^u ti^t cia Nha nirdc it nghiftm ngat hon (vi du, trong tnicfng hgp dinh gid cua ciic i6 chiic d6c quyln). Trong bfi canh c6 cSc triing phat cua phudng Tiy, vi thfi' cCia cdc DNNN cua Nga va cac t6 chiic tai chinh nha nu6c Nga gap kho khan, thi bifin phap bao hilm cac mi ro phi thuong mai duoc dat len hing dSu.

84 Nghien cOu Knh tes44(467) - Thing 4/2017

Vai tro kinh te cua doanh nghiep.

Trong so 46.045 giao dich cd sfl tham gia cua 165 quo'c gia trong giai doan 1998 - 2012 trong 5 nganh dfldc nghien eflu, tM 89,2% cae vu M&A qufic t^ dflde thflc bien bdi eae cfing ty tfl nban; 10,8% - bdi cac DNNN. 45% cfic giao dich CO sfl tham gia cua cac DNNN la tbugc ve Trung Quoc vfi Nga. Trong s6 ckc qufi'c gia -thfinh vien OECD, 5 nfldc diing dfiu xfit theo so' Ifldng giao dich quoc te' co sfl tham gia cua DNNN la Phap (415 giao dieli), ItaUa (216), Na Uy (205), Nh^t Ban (155), Dflc (137).

Viec tofin cfiu hda cfic thi trflcfng vfi tien bg cong nghe, khoa hge - ky thufit, eung vdi sfl bai bd cfic quy dinh va tfl do hda trfldc h^t la cfic nganh dgc quyln da dfin d^n sfl cfin thig't phai sfla d^i cfich thflc boat dgng va tai cd cfiu cac DNNN. DNNN phai dfii mat vdi sfl can thiep mang dgng ed chinh tri vfio boat dgng cua minh, cung nhfl thai do thu dgng, ne trfinh tfl pbia cfic nude lfi co dfing.

De tao ra sU hdp tae xuyfin qufi'c gia co hifiu qua, c in phai Ifim cho cfic doi tfic nUdc ngofii tin tudng vfio sii quan ly dung dan cfic DNNN theo cfic chuan mflc quo'c te. Diiu nfiy lien quan trfldc nhfit lfi d^n nhflng nflde co thi trfldng dang phat tr i ln, ndi vai tro eua eae DNNN ldn dsic biet cao. Hg cfin phai dflde quan ly eung theo nhiing tieu ehu^n cao ve chat lfldng, tinh minh bach vfi tmh hifiu qua nhu cfic eong ty tu nhfin. Tuy nhifin, khong phai tfit ca cae DNNN diu dfip flng dUdc cac yeu cfiu nfiy.

5. Quan tri doanh nghiep nha nfldc t heo chuan OECD

Tfii lieu "Xu hUdng cd ban v l quan tri cong ty doi vdi cac DNNN' do OECD thfing qua vfio nfim 2005 cfi sii tham gia cua Ngfin hfing The gidi vfi IMF lfi van ban qufi'c te then chfi't, xae dinh chifi'n Ifldc hofin thifin vific quan ly cfic DNNN. Trong nam 2014, mgt dfl thao sfla do'i vfin ban nfiy da dfldc cfing bfi, phan "Pham vi fip dung vfi quy dinh" yeu cau Ifim ro cfic doanh nghiep c in dfldc coi la DNNN (tr. 11). Cfic quy dinb cua "Cae xu hfldng cd ban..." dfldc fip dung cho bfit k j cau true nfio ma lufit phap quoc gia cfing nhfin Ifi DNNN. Cfin phai

cong nhfin bfit ky cfiii trfle nhfi nflde nao ma tarong lu^t phap qudc gia dfi dflde cfing nhfin la doanh nghiep, lfi DNNN. Co t h i coi cfic cfing ty CO phin , cfic cfing ty trach nhifim hiiu ban vfi quan hfi doi tfic co gidi ban la thufic pham t ru DNNN. Cac cfing ty nhfi nfldc trong linh vflc dich vu cfing cfing, co tfl cfich phap nhfin, cung cfin dflde eoi la DNNN nfiu hoait dong cua hg c6 tinh chat thfldng mai.

6 dfiy cung d l c^p dg'n cac vfi'n d l nhfl hinh thflc t^ chflc - phfip 1^ eua doanh nghifip, dinh hudng thfldng mai, mfle do kiem sofit cua nhfi nfldc. Trong trang 15 cua tai hfiu nay eo noi de'n kha nang fip diing cfic quy ^ n h cua van ban dm vdi cfic doanh nghifip thufic sd hflu eua chinh quyln dia phfldng, thanh phd'i chfl khfing chi cua tofin qufic gia.

Trong tfii hfiu cd them mfit chfldng mdi, trong do quy dinh cac dilu kifin cua sfl ton tai va duy t n cae DNNN. Cae ehinh phu dUdc de nghi thfldng xuyen lufin chflng cho sfl cfin thifit tham gia cua nha nfldc vfio vfih cua cac DNNN mgt each phu hdp vdi chien Iflde phat trien cua DNNN da dflde d l ra.

Trong tfii hfiu nay co d l nghi siia dfi'i ehfldng "Cfic DNNN trfin thi trfldng". Day la ndi v l nhu cau bao dam canh t ranh gifla DNNN va cac eong ty tfl nhfin, v l sfl binh dfing eua cac dilu kifin canh tranh gifla cfic DNNN vfi cfic cong ty tfl nhan. N i n tang la "cfic lufit chdi tho'ng nhfit" hifin co, nhiing co sfl bfi sung mgt van ban ndi ro viec thflc hifin fip dung ehung. Cu the, day la ndi v l cac dilu kien cap cac khoan nd cho cfic DNNN vfi cfic cfing ty tfl nhan (chi eo the la trfin ed sd thfldng meii), v l cae yeu cfiu hofin eae vfi'n dfiu tu, v l the thflc nhfi nfldc mua sfim cac hfing hoa vfi dichvu.

Tuih minh bach bfit huge phai co cua sfl hfi trd tai chinh eo the cfip cho cac DNNN (bao gom ca cac cam kfi't hdp dong trong khufin kho hdp tac gifla nhfi nflde vfi tfl nhan) dfldc nhan manh vfi day la dilu dac bifit can thifi't trong trfldng hdp gan ket hai chflc nang - thfldng mai vfi phuc vu Idi ieh cfing cong - vdi nhau. Ngofii ra, cae DNNN khong phai thflc bifin

Nghiin cdu Kinh t4sS4(467) - Thing 4/2017 85

Vai UA klnh t^ cda iloanh nghi£p ,

nhfing trach nhiSm do cac thua thiet ve tai chmh va di& htoh kh6ng diigc hS chinh gSy ra v4 di& d6 c6 thi dat ho vio th^ bSS; Id so vffi cac d& thu canh tranh til nhto. Van ban dac bi$t nhfin manh viec kh6ng cho phep tai trd cho hoat d6ng chmh tri th6ng qua cac DNNN.

Cac DNNN phai cung cfip cac ih6ng tin vl tii cUnh vk cac th6ng tin khac ve ban than doanh nghiSp theo cac ti6u chu^ quoc t6' v6" hao cao cua cong ty, hing nam phai tieh hinh mat cu6c kilm toan doc lip til bSn ngoii. Dilu niy lien quan dac bi§t de'n cac DNNN co hoat dgng gfin vffi vi$c thfic hien cac nhigm vu c6 tiim quan trong dac biet trong xa hoi, do do, can phai c6 sfi dilu tiet dSi vffi gia ca cac san pham va dich vu cua ho. Trong trficfng hop hoat dong cua cac DNNN vfidt ra ngoai cac khimg kho thfidng mgi thi ho phai c6 cac quyen h ^ phii

BANG 3: Sfi kiem soat trfic tiep cua nha nfidc

hap, dfidc lu it phap quy dinh vi phai c6 cac quy chl dfidc dfia vio b6 quy t^c cua c6ng ty. Th6ng tm vl nhiSng trach nhiSm niy phai dfidc cong khai cho c6ng ehung, cung nhfi cac thSng tin vl tac dong cua nhfing trach nhiSm d6 doi vffi cac ket qua kinh t^ cua DNNN, cung nhfi doi vffi cu6c canh tranh tren thi trficfng.

Trong s6' cac chl so mi OECD s6 dung dl xac dinh tac d6ng cua chinh sach kinh t l deh cu6c canh tranh thi trfiSng, cSn chu ^ hai chi so: "Sfi Mlm soat trfic tilp dffi vffi cac doanh nghiSp" (bang 3) vk "Sfi quan 1 cac doanh nghiep nha nfidc" (bang 4). Trong cac bang cho thfiy sfi tiln triln cua sfi kilm sofit trfic tiep cua nhk nfidc doi vffi cac doanh nghi$p vi sU quan 1; chiing b dang cac chi s l theo thang tfi 0 din 6 dilm (toi da). Chi so cang cao, thi hoat d6ng kinh t l cua nhi nfidc cing mang tinh d6c quyln.

doi vdi cac doanh nghifp, chi s&(tiiO den 6)

Ao Bi Bungari Vuong Ou6c Anh Hungarv Dllc HyLap Dan Mach Ailen TflvBanNha Italia Sip Litvia LItva Lilcxembua Malta HJLan BaLan B6DJoNha RCmani Sovaltia Slovenia Ph^Lan Phip Croatia Cdng hoa Sec Thuv Di n Ext6nia Nga

1998 1,40 2.5

1.76 2,96 1,38 2,33 0,44 1,29 1,48 2,28

3,82 3,54 3,28

2,93 2.33

5,30 1,60

2003 1,03 2,24

1,68 2,52 1,44 1.25 0,09 0,97 1,34 1,93

1,62

3,06 4,66 2.83

4,01

2,80 2.21

3.20 1.51

...

2008 1,03 2,24

2,24 2,21 1,44 1,23 0,16 0,72 1S5 1,80

1,21

0,65 4,66 2.71

0.96 1.59 2.79 2.96

0.88 1.64 0.41 1.64

2013 1,03 1,16 1,62 1,98 0,88 1,53 1,37 0,52 2.40 1,32 1.90 0,65 0,77 0,80 1.14 0,67 0.67 3,30 0.92 0.48 • 1.00 1.59 2,70 2.67 0.89 0.63 1.76 0.41 2.87

Nguin: OECD.

86 Nghidn cdu Kmh 14s44f4S7i. Th.*— * - —

Vai tro klnh te cua doanh nghigp.

Cfic cbi B6 danh gifi sii kilm soat trflc tiep cua nhfi nfldc d^ vdi cfic doanh nghiep chi ra eae dfic diem nhu sau:

- Nha nfldc kiem sofit it nhfit la 1 cong ty trong mfii mgt ngfinh cua t^p hdp xac dinh cfic nganh lfla chgn vfi co nhiing ban chl' ve mat phfip lufit doi vdi viec bfin ed phan cua chfi nfldc.

- Nhfi nude eo cd philu co quyln bieu quylt dfic bifit (con ggi la cac cd philu vfing) ehi it lfi trong 1 cong ty trong mSi mgt ngfinh eua tap bdp cfic nganh da neu,

- Nhfi nfldc CO thi fip dung cae quyln han dfic bifit cua minh trong viec M&A, trong vific lfla chgn thanh phfin nhfin sfl quan 1 cua cac cong ty vfi cae quyet dinh quan trgng tfim chien Ifldc khac.

Xet theo ehi so kiem sofit trflc tilp cua nha nfldc thi Ba Lan (3,3 dilm) la ndi ro. Nhfi nfldc Ba Lan tham gia vfio mgt loat nganh tiem tfing c^nh tranh - khai thfic mo, tai chinh, nha 5, boa chfit. Chfldng tainh tfl nhan boa cac DNNN chien Iflde dfldc thi^c hi$n vdi vific duy tri sfl kiem sofit cua Nhfi nflde. Quy dong cap vo'n cho cd sd ba tfing vfi cho mgt loat ngfinh cfing nghiep khfic (boa chat, nfing lu^ng, khai khoang) dUde thanh lap vfio nam 2013 tfl kinb phi cua Nhfi nUde va cfic khoan

BANG 4: S\f quan Iy ca.c doanh

se thu dfldc tfl tfl nhan hoa, c6 nbi^m vu kieh thfch tang trfldng kinh tl, bao dam sfl tiep cfin den eae khoan dfiu tU dai ban. Dieu nfij cung ed ngbia la cung ed" cac vi thfi' cua NhS nUdc trong cae ngfinh canh tranh tUdng flng eua nin kinb tfi'. Dflng sau Ba Lan mfit cbfli la Nga (2,87), Phfin Lan (2,7), Phfip (2,67), Ireland (2,4). Cae nUdc khac co ehi sd d trong khoang dfldi 2 diem (OECD, 2014).

Chi so "Sii quan 1; cae doanh nghifip nha nfldc" cho thKy mflc dfi biet Ifip vdi tbi trflcfng; hofic mflc dfi can thifip chinh tri vfio cong vifit cua cong ty (bang 4). Trong trfldng hdp dfii: tifin la noi din sfl co hay khong cd cfic DNN^ b dang cfing ty cd phfin, cung nhfl sfl tufir thu cua eae DNNN nay theo cfic quy tdc nhv cfic cong ty tfl nhan; b day ndi din each thfl( cfip tfii chinh cho doanh nghifip tbugc si kiem soat eua nha nflde - cung nhfl each thflc dfii vdi cong ty tfl nhan ho|lc theo each thfl( dfldc flu dai. Trong trfldng hdp thfl hai, do ll ndi din quy dinh, vific eae k l hoach ehifi'i Ifldc cua eong ty thuge sfl kiem soat cua nhi nflde CO can phai dfldc kiem tra hay khonj va/hoac la c6 cfin dfldc eae cd quan nha nfldi (qudc gia hofic dia phfldng) thfing qua hai khong; ai quan I^ tai san trong cfic cfing t; thufic sfl kilm sofit cua nhfi nflde.

nghiep nha nfldc, chi s£» (tfl 0 den 6)

Ac Bi

Bungari

Vuong QuOc Anh

Himgari

Dlk

HyLap

Dan Mach

Ailen

Tay Ban Nha

ItaUa

Sip

1998 20O3 2008

2,25

3,00

4,50

3,00

5,00

3,75

6,00

3,75

0,75

2,00

2013 {

2,25

3,00

6,00

4,50

3,00

5,00

3,75

6,00

3,75

0,75

2,00

3,75

NghienaluKInhlfsi4<467)-Thing4a017 87

Var trA kinh te cua doanh nghiep

Latvia

LItva

Lucxdmbua

Malta

Hi Lan

BaLan

B6 Dao Nha

Romania

Slovakia

Slovenia

Ph^Lan

PhSp

Croatia

Cflng hoa Sec

Thuy Di n

Extflnia

Nga

1998 2003 2008

3,00

1.50

4,50 2,63

3,75

2,25

3,00

2,25

4,50

6,00

1,50

3.75

2013

i^oHin 6,00

3,00^^J 3,00

1,50

4,50

2,63

5,25

3,75

0,75

3,00

2,25

2,25

4,50

5,25

1,50

3,75

Ngudn: OECD.

Sfl can thifip cua nha nfldc dfldc coi la Idn nhfi't ne'u DNNN dfldc quan l;y bdi bfi cua nganh; dUdc coi la t l i t h i l u - n l u DNNN dfldc quan Iy bdi mfit td chflc dfic Ifip; dflde eoi la d vi t r i t rung gian n l u DNNN dfldc quan ly bdi Bg Tai chinh. Diem sd eao v l "Sfl quan Iy cfic doanh nghifip nha nudc" cua Dan Mach c6 thd dflde giai thich lfi do mfi hinh sd hflu ciia Dan Mach lfi sfl ke't bdp gifla mfi hinh tap t rung boa vfi mo hinb theo ngfinh, mfi theo dd, mgt sd DNNN dfldc ki lm soat bdi mgt bg phfin dslc biet eua Bg Tfii chinh vfi mgt sd DNNN khac dflde ki lm sofit bdi cfic bfi eua ngfinh (OECD, 2014).

0 Litva, theo so" heu cua Vien Quan t r i doanh nghiep Baltic (Baltic Ins t i tu te of Corporate Governance), vific quan Iy cac DNNN mang tfnh chinh t r i cao nhfi't t rong sd tfit ea cfic nflde Baltic, ban lanh dao do Nhfi nfldc bd nhifim. Ngay ea qua t r inh lfla chgn cfic thanh vifin dgc lap vao cac Hfii ddng quan tri cae cfing ty cung khfing du t i n h m i n h bach cfin t h i l t . T i n h h i n h d

Bungar i cung tfldng tfl.

6. E l t lufin

Vdi thflc t r a n g D N N N d cae qulc gia hifin nay, sfl t h a m gia trflc tie'p cua nhfi nudc vfio hoat dgng k i n h doanh vdi tU cfich lfi mgt ehu thd t h i trfldng dfic Ifip, ehfl khfing ehi lfi d i l u t ie t eua nhfi nfldc ho^c quan hfi ddi t ac cfing - tU, lfi vfi'n de e^n bfin. Cac DNNN vfi vai t ro k inh te eua ehung ch i lm mfit vi t r i quan t rgng trong cac vfin ban va t a i lifiu cua OECD, cung nhfl t rong cac cugc thao lu$.n khoa hgc thflc t ien va p h a n t ich chuyfin sfiu. Trong difi'u kifin nhfl vfiy, cac chi sd v l hifiu suat eua DNNN (kha nfing san xufi't h a n g hoa vfi dieh vu vdi mflc chi phi toi th ieu) vfi v l nfing lflc eanh t r a n h (kha nfing san xufi't cac hang boa vfi dich vu cd chfi't Ifldng mfi th i trfldng cfin) co t i m quan t rgng dae bifit. C6 the dfl bfio rang, vai t ro cua DNNN trong sfl pha t t r ien cua qufi'c gia, xuyfin qufi'c gia, khu vflc vfi hdp tfic xuyfin quo'c gia d t am ngan h a n vfi t r ung h a n se t ang Ifin./.

88 Nghiin ciJu Knh t4sd4(467) - Thing4i^'i7

Vai trd kinh te cua iloanh nghiep...

TAlLlfiUTHAMKHAo

1. OECD, 2015. State-Owned Enterprises in the Development Process. Paris.

2. Yu. Kochcvrin, Chu biftn (2008), ChU nghta tu bdn nhd nudc d Nga. T^ liftu h6i thao ly lu9n cfia Viftn Kinh thff ihS gidi yk cic quan hS qutfc t^ (IMEMO), Viftn Han iam khoa hoc Nga. MatxctJva, IMEMO, Viftn Hin iam khoa hoc Nga.

3. Grinberg R., Sorokin D. (2014), Tgi sao cdn phdi t^bo viic ldm xdu di vai tro cua nhd nudc trong nin kinh ti, Bao Nudc Nga, tray cap ngay 24/01/2014.

4. Wooldridge A. (2012), State CapitalismThe Visible Hand, London, Penguin Specials.

5. Baranovsky V., Ivanova N.. Chii biftn, (2015), Su qudn ly todn cdu: cdc ca hdi vd rui ro. Matxcova, IMEMO, Viftn Hkn lam khoa hgc Nga.

6. Kowalski P., BQge M., Sztajerowska M., Egeland M. (2013), State-Owned Enterprises: Trade Effects and Policy Implications, OECD Trade PoUcy Paper. No. 147.

7. The Text ofthe General Agreement on Tariffs and Trade. Geneva, 1986. Art. HI, XVU.

8. The 16.12.2011 Protocol "On Accession of the Russian Federation to the Mairakesh Agreement Establishing the World Trade Organisation of April 15, 1994" (In Russ.)

9. Christiansen H.. Kim Yu. (2014), State-Invested Enterprises in the Global Marketplace: Implications for a Level Playing Field, OECD Corporate Governance Working Papers, No. 14.

10. Levelling the International Playing Field between Public and Private Business: What Have We Learnt So Far? Meeting ofthe OECD Council at Ministerial Level. Paris, OECD, 2014, May 6-7.

11. Bova F.(20I5), State-Owned Enterprises. Competition, and Disclosure , May 11,

12. Khnoa M. (2009), Nhd nudc vd von tunhdn trong kinh ti chinh tri hoc cUa Frederick List vd trong cdc diiu kiin cua theky XXI, ChSu Au hiftn dai, Stf 1 [37], thang 1 -th&ig 3, tr. 87-103.

13. KUnoa M. (2011), Nhd nUdc vd vdn tunhdn: titly thuyit den thuc tecAa cdc tuang tdc d cdc nudc Chdu Au, Matxcova, Magistr.

14. Kuznetsov A. (2013), ^dt khdu v^n cda cdc cdng ty xuyen qudc gia Nga: cdc nguyin nhdn cua su thd'ng tri cia Dgi luc Chdu Au, Bao Ngucn dua tin Tnicmg Dai hoc Ngoai giao qutfc gia Matxccn'a, No 4 (31), tr. 92-97.

15. Frechiksson L£. Major Public Enterprises in a Global Perspective (2015), XIV Milan European Economy Workshop, 25-26 June 2015. p. 17.

16. Forbes 2000. Available at: http://www.foibes. com/global2000/list/#tab:overall (accessed 08.11.2015).

17. Lignes directrices de I'OCDE sur le gouvemement d'entreprise des entreprises publiques. OCDE, 2005.

18. Lignes directrices sur le gouvernement d'entreprise des entreprises publiques. Projet pour consultation publique. Mai 2014.

19. OECD Stat. Available at: http://stats.0ccd.0rg/p

20. OECD Economic Surveys: Poland.2014. OECD Publishing. 2014. March.

21. State-Owned Enterprise Governance Reform: an Inventory of Recent Change. Paris, OECD, 2011.

22. Martinkus P. Governance Issues in SOE's within the Baltic States. Ethical Boardroom, 2014, August 25.

23. Yanzhul 1.(2005), Cdc cdng trinh da duoc lua chon, Matxccfva, Khoa hoc.

Nghiin ciiu Kinh tesd4(467) • Thing4/2017 89