WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

Wykład 1

NORMA PRAWNA

CO TO JEST PRAWO

Co to jest prawo

bull J Austin prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull HLA Hart prawo to związek reguł pierwotnych i wtoacuternych

bull FC von Savigny prawo jest produktem ducha narodu a nie rezultatem woli ustawodawcy

bull H Kelsen prawo to norma należąca do sfery czystej powinności nie mogąca istnieć poza systemem prawa

bull Petrażycki bdquoprzez prawo rozumieć będziemy takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywnyrdquo

bull OW Holmes bdquoprzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

bull A Kaufmann bdquoprawo konstytuuje się w indywidualnym akcie rozumieniardquo

Co to jest prawo

bull L Petrażycki (1908)

bdquoFakt że po dzień dzisiejszy nie dało się rozwiązać () zadania zdefiniowania prawa choć włożono w nie mnoacutestwo wysiłkoacutew i nagromadzono z biegiem czasu niezliczone mniej lub więcej pomysłowe i gruntowne proacuteby określenia istoty prawa sprawił nawet że w czasach nowszych zaczęto wątpić w samą możliwość rozstrzygnięcia zadowalać się definicjami oczywiście niedostatecznymi lub dążyć do omijania zagadnienia o istocie prawa byle w ten czy inny sposoacuteb osiągnąć spokoacutejrdquo

Co to jest prawo

bull HLA Hart (1960)

bdquoNiewiele pytań dotyczących społeczeństwa ludzkiego było stawianych z taką wytrwałością i rozstrzyganych przez poważnych myślicieli w tak rozmaite dziwne a nawet paradoksalne sposoby jak problem gtCzym jest prawolt Nawet gdyby ograniczymy naszą uwagę do teorii ostatnich 150 lat (hellip) znajdziemy sytuację ktoacutera nie ma odpowiednika w żadnej innej dziedzinie studiowanej jako oddzielna akademicka dyscyplinardquo

Co to jest prawo

bull R Posner (1990)

bdquoMamy tendencję myśleć o prawie tak jak gdyby wyprzedzało ono rozwiązanie kwestii prawnej ale czyniąc to popełniamy błąd wynikający z postrzegania prawa jako pojęcia a nie aktywności Myślimy że prawo istnieje niezależnie od procesoacutew nakładania prawnych zobowiązań i wymierzania sankcji Bardziej interesująca jest sekwencja odwrotnardquo

Intuicja normy

Czy może istnieć prawo bez norm

Intuicja normy

bull system prawny = zbioacuter rozstrzygnięć sądowych (przypadkoacutew)

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

Pytanie prawne czy Bronisław może okłamać Stefana

Intuicja normy

bull Jak uzasadnić odpowiedź na to pytanie

bull ktoacutere cechy przypadku decydują o tym jak się go rozstrzyga

bull nie powinno się okłamywać kogokolwiek czy nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull WVO Quine niezdeterminowanie przekładubull Gavagai

bull dla dowolnego skończonego zbioru obserwacji zawsze istnieje wiele adekwatnych (tłumaczących fakty) ale wzajemnie wykluczających się teorii

Intuicja normy

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

bull ten zbioacuter bdquofaktoacutewrdquo wytłumaczyć można odwołując się do roacuteżnych bdquoteoriirdquobull Nie powinno się okłamywać innych ludzi

bull Nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull Nie powinno się okłamywać osoacuteb ktoacuterych imiona zaczynają się na literę rdquoTrdquo

Intuicja normy

bull same uprzednio rozstrzygnięte przypadki prawne nie wyznaczają w pełni systemu praw i obowiązkoacutew

bull nie ma systemu prawa (ani żadnego innego systemu normatywnego) bez norm postępowania

Normy i fakty

Czy może istnieć system prawny ktoacutery odwołuje się jedynie do norm postępowania

Normy i fakty

(N1) Należy czynić dobro

bull czy z tego wynika że Bronisław nie powinien okłamać Stefanabull a jeśli w ten sposoacuteb uratuje komuś życie

bull kto powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Donald powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Jarosław powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicę

bull (N1) wyraża niewłaściwy obowiązek grupowybull właściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni zachować ciszę podczas lekcjirdquobull niewłaściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni przygotować tablicę przed

lekcjąrdquo

Normy i fakty

bull fakt że normy abstrakcyjne wyrażone są w języku naturalnym a także fakt że przynajmniej niektoacutere z nich wyrażają niewłaściwy obowiązek grupowy sprawia że w systemie prawa powstająbull luki normatywne

bull konflikty norm

bull problemy te można rozwiązać tylko na poziomie konkretnych decyzji prawnych

bull prawo nie może być wyłącznie systemem abstrakcyjnych norm

Czym jest norma prawna

(albo jakaś inna reguła postępowania)

Co to jest norma postępowania

bull lingwistyczna koncepcja normy norma postępowania to pewna wypowiedź językowa

bull problemybull norma obowiązuje = obowiązuje pewna wypowiedź językowa

bull złamałem normę = złamałem pewną wypowiedź językową

bull uchwalić normę = uchwalić pewną wypowiedź językową

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CO TO JEST PRAWO

Co to jest prawo

bull J Austin prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull HLA Hart prawo to związek reguł pierwotnych i wtoacuternych

bull FC von Savigny prawo jest produktem ducha narodu a nie rezultatem woli ustawodawcy

bull H Kelsen prawo to norma należąca do sfery czystej powinności nie mogąca istnieć poza systemem prawa

bull Petrażycki bdquoprzez prawo rozumieć będziemy takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywnyrdquo

bull OW Holmes bdquoprzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

bull A Kaufmann bdquoprawo konstytuuje się w indywidualnym akcie rozumieniardquo

Co to jest prawo

bull L Petrażycki (1908)

bdquoFakt że po dzień dzisiejszy nie dało się rozwiązać () zadania zdefiniowania prawa choć włożono w nie mnoacutestwo wysiłkoacutew i nagromadzono z biegiem czasu niezliczone mniej lub więcej pomysłowe i gruntowne proacuteby określenia istoty prawa sprawił nawet że w czasach nowszych zaczęto wątpić w samą możliwość rozstrzygnięcia zadowalać się definicjami oczywiście niedostatecznymi lub dążyć do omijania zagadnienia o istocie prawa byle w ten czy inny sposoacuteb osiągnąć spokoacutejrdquo

Co to jest prawo

bull HLA Hart (1960)

bdquoNiewiele pytań dotyczących społeczeństwa ludzkiego było stawianych z taką wytrwałością i rozstrzyganych przez poważnych myślicieli w tak rozmaite dziwne a nawet paradoksalne sposoby jak problem gtCzym jest prawolt Nawet gdyby ograniczymy naszą uwagę do teorii ostatnich 150 lat (hellip) znajdziemy sytuację ktoacutera nie ma odpowiednika w żadnej innej dziedzinie studiowanej jako oddzielna akademicka dyscyplinardquo

Co to jest prawo

bull R Posner (1990)

bdquoMamy tendencję myśleć o prawie tak jak gdyby wyprzedzało ono rozwiązanie kwestii prawnej ale czyniąc to popełniamy błąd wynikający z postrzegania prawa jako pojęcia a nie aktywności Myślimy że prawo istnieje niezależnie od procesoacutew nakładania prawnych zobowiązań i wymierzania sankcji Bardziej interesująca jest sekwencja odwrotnardquo

Intuicja normy

Czy może istnieć prawo bez norm

Intuicja normy

bull system prawny = zbioacuter rozstrzygnięć sądowych (przypadkoacutew)

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

Pytanie prawne czy Bronisław może okłamać Stefana

Intuicja normy

bull Jak uzasadnić odpowiedź na to pytanie

bull ktoacutere cechy przypadku decydują o tym jak się go rozstrzyga

bull nie powinno się okłamywać kogokolwiek czy nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull WVO Quine niezdeterminowanie przekładubull Gavagai

bull dla dowolnego skończonego zbioru obserwacji zawsze istnieje wiele adekwatnych (tłumaczących fakty) ale wzajemnie wykluczających się teorii

Intuicja normy

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

bull ten zbioacuter bdquofaktoacutewrdquo wytłumaczyć można odwołując się do roacuteżnych bdquoteoriirdquobull Nie powinno się okłamywać innych ludzi

bull Nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull Nie powinno się okłamywać osoacuteb ktoacuterych imiona zaczynają się na literę rdquoTrdquo

Intuicja normy

bull same uprzednio rozstrzygnięte przypadki prawne nie wyznaczają w pełni systemu praw i obowiązkoacutew

bull nie ma systemu prawa (ani żadnego innego systemu normatywnego) bez norm postępowania

Normy i fakty

Czy może istnieć system prawny ktoacutery odwołuje się jedynie do norm postępowania

Normy i fakty

(N1) Należy czynić dobro

bull czy z tego wynika że Bronisław nie powinien okłamać Stefanabull a jeśli w ten sposoacuteb uratuje komuś życie

bull kto powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Donald powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Jarosław powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicę

bull (N1) wyraża niewłaściwy obowiązek grupowybull właściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni zachować ciszę podczas lekcjirdquobull niewłaściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni przygotować tablicę przed

lekcjąrdquo

Normy i fakty

bull fakt że normy abstrakcyjne wyrażone są w języku naturalnym a także fakt że przynajmniej niektoacutere z nich wyrażają niewłaściwy obowiązek grupowy sprawia że w systemie prawa powstająbull luki normatywne

bull konflikty norm

bull problemy te można rozwiązać tylko na poziomie konkretnych decyzji prawnych

bull prawo nie może być wyłącznie systemem abstrakcyjnych norm

Czym jest norma prawna

(albo jakaś inna reguła postępowania)

Co to jest norma postępowania

bull lingwistyczna koncepcja normy norma postępowania to pewna wypowiedź językowa

bull problemybull norma obowiązuje = obowiązuje pewna wypowiedź językowa

bull złamałem normę = złamałem pewną wypowiedź językową

bull uchwalić normę = uchwalić pewną wypowiedź językową

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Co to jest prawo

bull J Austin prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull HLA Hart prawo to związek reguł pierwotnych i wtoacuternych

bull FC von Savigny prawo jest produktem ducha narodu a nie rezultatem woli ustawodawcy

bull H Kelsen prawo to norma należąca do sfery czystej powinności nie mogąca istnieć poza systemem prawa

bull Petrażycki bdquoprzez prawo rozumieć będziemy takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywnyrdquo

bull OW Holmes bdquoprzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

bull A Kaufmann bdquoprawo konstytuuje się w indywidualnym akcie rozumieniardquo

Co to jest prawo

bull L Petrażycki (1908)

bdquoFakt że po dzień dzisiejszy nie dało się rozwiązać () zadania zdefiniowania prawa choć włożono w nie mnoacutestwo wysiłkoacutew i nagromadzono z biegiem czasu niezliczone mniej lub więcej pomysłowe i gruntowne proacuteby określenia istoty prawa sprawił nawet że w czasach nowszych zaczęto wątpić w samą możliwość rozstrzygnięcia zadowalać się definicjami oczywiście niedostatecznymi lub dążyć do omijania zagadnienia o istocie prawa byle w ten czy inny sposoacuteb osiągnąć spokoacutejrdquo

Co to jest prawo

bull HLA Hart (1960)

bdquoNiewiele pytań dotyczących społeczeństwa ludzkiego było stawianych z taką wytrwałością i rozstrzyganych przez poważnych myślicieli w tak rozmaite dziwne a nawet paradoksalne sposoby jak problem gtCzym jest prawolt Nawet gdyby ograniczymy naszą uwagę do teorii ostatnich 150 lat (hellip) znajdziemy sytuację ktoacutera nie ma odpowiednika w żadnej innej dziedzinie studiowanej jako oddzielna akademicka dyscyplinardquo

Co to jest prawo

bull R Posner (1990)

bdquoMamy tendencję myśleć o prawie tak jak gdyby wyprzedzało ono rozwiązanie kwestii prawnej ale czyniąc to popełniamy błąd wynikający z postrzegania prawa jako pojęcia a nie aktywności Myślimy że prawo istnieje niezależnie od procesoacutew nakładania prawnych zobowiązań i wymierzania sankcji Bardziej interesująca jest sekwencja odwrotnardquo

Intuicja normy

Czy może istnieć prawo bez norm

Intuicja normy

bull system prawny = zbioacuter rozstrzygnięć sądowych (przypadkoacutew)

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

Pytanie prawne czy Bronisław może okłamać Stefana

Intuicja normy

bull Jak uzasadnić odpowiedź na to pytanie

bull ktoacutere cechy przypadku decydują o tym jak się go rozstrzyga

bull nie powinno się okłamywać kogokolwiek czy nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull WVO Quine niezdeterminowanie przekładubull Gavagai

bull dla dowolnego skończonego zbioru obserwacji zawsze istnieje wiele adekwatnych (tłumaczących fakty) ale wzajemnie wykluczających się teorii

Intuicja normy

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

bull ten zbioacuter bdquofaktoacutewrdquo wytłumaczyć można odwołując się do roacuteżnych bdquoteoriirdquobull Nie powinno się okłamywać innych ludzi

bull Nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull Nie powinno się okłamywać osoacuteb ktoacuterych imiona zaczynają się na literę rdquoTrdquo

Intuicja normy

bull same uprzednio rozstrzygnięte przypadki prawne nie wyznaczają w pełni systemu praw i obowiązkoacutew

bull nie ma systemu prawa (ani żadnego innego systemu normatywnego) bez norm postępowania

Normy i fakty

Czy może istnieć system prawny ktoacutery odwołuje się jedynie do norm postępowania

Normy i fakty

(N1) Należy czynić dobro

bull czy z tego wynika że Bronisław nie powinien okłamać Stefanabull a jeśli w ten sposoacuteb uratuje komuś życie

bull kto powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Donald powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Jarosław powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicę

bull (N1) wyraża niewłaściwy obowiązek grupowybull właściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni zachować ciszę podczas lekcjirdquobull niewłaściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni przygotować tablicę przed

lekcjąrdquo

Normy i fakty

bull fakt że normy abstrakcyjne wyrażone są w języku naturalnym a także fakt że przynajmniej niektoacutere z nich wyrażają niewłaściwy obowiązek grupowy sprawia że w systemie prawa powstająbull luki normatywne

bull konflikty norm

bull problemy te można rozwiązać tylko na poziomie konkretnych decyzji prawnych

bull prawo nie może być wyłącznie systemem abstrakcyjnych norm

Czym jest norma prawna

(albo jakaś inna reguła postępowania)

Co to jest norma postępowania

bull lingwistyczna koncepcja normy norma postępowania to pewna wypowiedź językowa

bull problemybull norma obowiązuje = obowiązuje pewna wypowiedź językowa

bull złamałem normę = złamałem pewną wypowiedź językową

bull uchwalić normę = uchwalić pewną wypowiedź językową

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Co to jest prawo

bull L Petrażycki (1908)

bdquoFakt że po dzień dzisiejszy nie dało się rozwiązać () zadania zdefiniowania prawa choć włożono w nie mnoacutestwo wysiłkoacutew i nagromadzono z biegiem czasu niezliczone mniej lub więcej pomysłowe i gruntowne proacuteby określenia istoty prawa sprawił nawet że w czasach nowszych zaczęto wątpić w samą możliwość rozstrzygnięcia zadowalać się definicjami oczywiście niedostatecznymi lub dążyć do omijania zagadnienia o istocie prawa byle w ten czy inny sposoacuteb osiągnąć spokoacutejrdquo

Co to jest prawo

bull HLA Hart (1960)

bdquoNiewiele pytań dotyczących społeczeństwa ludzkiego było stawianych z taką wytrwałością i rozstrzyganych przez poważnych myślicieli w tak rozmaite dziwne a nawet paradoksalne sposoby jak problem gtCzym jest prawolt Nawet gdyby ograniczymy naszą uwagę do teorii ostatnich 150 lat (hellip) znajdziemy sytuację ktoacutera nie ma odpowiednika w żadnej innej dziedzinie studiowanej jako oddzielna akademicka dyscyplinardquo

Co to jest prawo

bull R Posner (1990)

bdquoMamy tendencję myśleć o prawie tak jak gdyby wyprzedzało ono rozwiązanie kwestii prawnej ale czyniąc to popełniamy błąd wynikający z postrzegania prawa jako pojęcia a nie aktywności Myślimy że prawo istnieje niezależnie od procesoacutew nakładania prawnych zobowiązań i wymierzania sankcji Bardziej interesująca jest sekwencja odwrotnardquo

Intuicja normy

Czy może istnieć prawo bez norm

Intuicja normy

bull system prawny = zbioacuter rozstrzygnięć sądowych (przypadkoacutew)

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

Pytanie prawne czy Bronisław może okłamać Stefana

Intuicja normy

bull Jak uzasadnić odpowiedź na to pytanie

bull ktoacutere cechy przypadku decydują o tym jak się go rozstrzyga

bull nie powinno się okłamywać kogokolwiek czy nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull WVO Quine niezdeterminowanie przekładubull Gavagai

bull dla dowolnego skończonego zbioru obserwacji zawsze istnieje wiele adekwatnych (tłumaczących fakty) ale wzajemnie wykluczających się teorii

Intuicja normy

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

bull ten zbioacuter bdquofaktoacutewrdquo wytłumaczyć można odwołując się do roacuteżnych bdquoteoriirdquobull Nie powinno się okłamywać innych ludzi

bull Nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull Nie powinno się okłamywać osoacuteb ktoacuterych imiona zaczynają się na literę rdquoTrdquo

Intuicja normy

bull same uprzednio rozstrzygnięte przypadki prawne nie wyznaczają w pełni systemu praw i obowiązkoacutew

bull nie ma systemu prawa (ani żadnego innego systemu normatywnego) bez norm postępowania

Normy i fakty

Czy może istnieć system prawny ktoacutery odwołuje się jedynie do norm postępowania

Normy i fakty

(N1) Należy czynić dobro

bull czy z tego wynika że Bronisław nie powinien okłamać Stefanabull a jeśli w ten sposoacuteb uratuje komuś życie

bull kto powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Donald powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Jarosław powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicę

bull (N1) wyraża niewłaściwy obowiązek grupowybull właściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni zachować ciszę podczas lekcjirdquobull niewłaściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni przygotować tablicę przed

lekcjąrdquo

Normy i fakty

bull fakt że normy abstrakcyjne wyrażone są w języku naturalnym a także fakt że przynajmniej niektoacutere z nich wyrażają niewłaściwy obowiązek grupowy sprawia że w systemie prawa powstająbull luki normatywne

bull konflikty norm

bull problemy te można rozwiązać tylko na poziomie konkretnych decyzji prawnych

bull prawo nie może być wyłącznie systemem abstrakcyjnych norm

Czym jest norma prawna

(albo jakaś inna reguła postępowania)

Co to jest norma postępowania

bull lingwistyczna koncepcja normy norma postępowania to pewna wypowiedź językowa

bull problemybull norma obowiązuje = obowiązuje pewna wypowiedź językowa

bull złamałem normę = złamałem pewną wypowiedź językową

bull uchwalić normę = uchwalić pewną wypowiedź językową

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Co to jest prawo

bull HLA Hart (1960)

bdquoNiewiele pytań dotyczących społeczeństwa ludzkiego było stawianych z taką wytrwałością i rozstrzyganych przez poważnych myślicieli w tak rozmaite dziwne a nawet paradoksalne sposoby jak problem gtCzym jest prawolt Nawet gdyby ograniczymy naszą uwagę do teorii ostatnich 150 lat (hellip) znajdziemy sytuację ktoacutera nie ma odpowiednika w żadnej innej dziedzinie studiowanej jako oddzielna akademicka dyscyplinardquo

Co to jest prawo

bull R Posner (1990)

bdquoMamy tendencję myśleć o prawie tak jak gdyby wyprzedzało ono rozwiązanie kwestii prawnej ale czyniąc to popełniamy błąd wynikający z postrzegania prawa jako pojęcia a nie aktywności Myślimy że prawo istnieje niezależnie od procesoacutew nakładania prawnych zobowiązań i wymierzania sankcji Bardziej interesująca jest sekwencja odwrotnardquo

Intuicja normy

Czy może istnieć prawo bez norm

Intuicja normy

bull system prawny = zbioacuter rozstrzygnięć sądowych (przypadkoacutew)

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

Pytanie prawne czy Bronisław może okłamać Stefana

Intuicja normy

bull Jak uzasadnić odpowiedź na to pytanie

bull ktoacutere cechy przypadku decydują o tym jak się go rozstrzyga

bull nie powinno się okłamywać kogokolwiek czy nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull WVO Quine niezdeterminowanie przekładubull Gavagai

bull dla dowolnego skończonego zbioru obserwacji zawsze istnieje wiele adekwatnych (tłumaczących fakty) ale wzajemnie wykluczających się teorii

Intuicja normy

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

bull ten zbioacuter bdquofaktoacutewrdquo wytłumaczyć można odwołując się do roacuteżnych bdquoteoriirdquobull Nie powinno się okłamywać innych ludzi

bull Nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull Nie powinno się okłamywać osoacuteb ktoacuterych imiona zaczynają się na literę rdquoTrdquo

Intuicja normy

bull same uprzednio rozstrzygnięte przypadki prawne nie wyznaczają w pełni systemu praw i obowiązkoacutew

bull nie ma systemu prawa (ani żadnego innego systemu normatywnego) bez norm postępowania

Normy i fakty

Czy może istnieć system prawny ktoacutery odwołuje się jedynie do norm postępowania

Normy i fakty

(N1) Należy czynić dobro

bull czy z tego wynika że Bronisław nie powinien okłamać Stefanabull a jeśli w ten sposoacuteb uratuje komuś życie

bull kto powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Donald powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Jarosław powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicę

bull (N1) wyraża niewłaściwy obowiązek grupowybull właściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni zachować ciszę podczas lekcjirdquobull niewłaściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni przygotować tablicę przed

lekcjąrdquo

Normy i fakty

bull fakt że normy abstrakcyjne wyrażone są w języku naturalnym a także fakt że przynajmniej niektoacutere z nich wyrażają niewłaściwy obowiązek grupowy sprawia że w systemie prawa powstająbull luki normatywne

bull konflikty norm

bull problemy te można rozwiązać tylko na poziomie konkretnych decyzji prawnych

bull prawo nie może być wyłącznie systemem abstrakcyjnych norm

Czym jest norma prawna

(albo jakaś inna reguła postępowania)

Co to jest norma postępowania

bull lingwistyczna koncepcja normy norma postępowania to pewna wypowiedź językowa

bull problemybull norma obowiązuje = obowiązuje pewna wypowiedź językowa

bull złamałem normę = złamałem pewną wypowiedź językową

bull uchwalić normę = uchwalić pewną wypowiedź językową

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Co to jest prawo

bull R Posner (1990)

bdquoMamy tendencję myśleć o prawie tak jak gdyby wyprzedzało ono rozwiązanie kwestii prawnej ale czyniąc to popełniamy błąd wynikający z postrzegania prawa jako pojęcia a nie aktywności Myślimy że prawo istnieje niezależnie od procesoacutew nakładania prawnych zobowiązań i wymierzania sankcji Bardziej interesująca jest sekwencja odwrotnardquo

Intuicja normy

Czy może istnieć prawo bez norm

Intuicja normy

bull system prawny = zbioacuter rozstrzygnięć sądowych (przypadkoacutew)

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

Pytanie prawne czy Bronisław może okłamać Stefana

Intuicja normy

bull Jak uzasadnić odpowiedź na to pytanie

bull ktoacutere cechy przypadku decydują o tym jak się go rozstrzyga

bull nie powinno się okłamywać kogokolwiek czy nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull WVO Quine niezdeterminowanie przekładubull Gavagai

bull dla dowolnego skończonego zbioru obserwacji zawsze istnieje wiele adekwatnych (tłumaczących fakty) ale wzajemnie wykluczających się teorii

Intuicja normy

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

bull ten zbioacuter bdquofaktoacutewrdquo wytłumaczyć można odwołując się do roacuteżnych bdquoteoriirdquobull Nie powinno się okłamywać innych ludzi

bull Nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull Nie powinno się okłamywać osoacuteb ktoacuterych imiona zaczynają się na literę rdquoTrdquo

Intuicja normy

bull same uprzednio rozstrzygnięte przypadki prawne nie wyznaczają w pełni systemu praw i obowiązkoacutew

bull nie ma systemu prawa (ani żadnego innego systemu normatywnego) bez norm postępowania

Normy i fakty

Czy może istnieć system prawny ktoacutery odwołuje się jedynie do norm postępowania

Normy i fakty

(N1) Należy czynić dobro

bull czy z tego wynika że Bronisław nie powinien okłamać Stefanabull a jeśli w ten sposoacuteb uratuje komuś życie

bull kto powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Donald powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Jarosław powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicę

bull (N1) wyraża niewłaściwy obowiązek grupowybull właściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni zachować ciszę podczas lekcjirdquobull niewłaściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni przygotować tablicę przed

lekcjąrdquo

Normy i fakty

bull fakt że normy abstrakcyjne wyrażone są w języku naturalnym a także fakt że przynajmniej niektoacutere z nich wyrażają niewłaściwy obowiązek grupowy sprawia że w systemie prawa powstająbull luki normatywne

bull konflikty norm

bull problemy te można rozwiązać tylko na poziomie konkretnych decyzji prawnych

bull prawo nie może być wyłącznie systemem abstrakcyjnych norm

Czym jest norma prawna

(albo jakaś inna reguła postępowania)

Co to jest norma postępowania

bull lingwistyczna koncepcja normy norma postępowania to pewna wypowiedź językowa

bull problemybull norma obowiązuje = obowiązuje pewna wypowiedź językowa

bull złamałem normę = złamałem pewną wypowiedź językową

bull uchwalić normę = uchwalić pewną wypowiedź językową

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Intuicja normy

Czy może istnieć prawo bez norm

Intuicja normy

bull system prawny = zbioacuter rozstrzygnięć sądowych (przypadkoacutew)

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

Pytanie prawne czy Bronisław może okłamać Stefana

Intuicja normy

bull Jak uzasadnić odpowiedź na to pytanie

bull ktoacutere cechy przypadku decydują o tym jak się go rozstrzyga

bull nie powinno się okłamywać kogokolwiek czy nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull WVO Quine niezdeterminowanie przekładubull Gavagai

bull dla dowolnego skończonego zbioru obserwacji zawsze istnieje wiele adekwatnych (tłumaczących fakty) ale wzajemnie wykluczających się teorii

Intuicja normy

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

bull ten zbioacuter bdquofaktoacutewrdquo wytłumaczyć można odwołując się do roacuteżnych bdquoteoriirdquobull Nie powinno się okłamywać innych ludzi

bull Nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull Nie powinno się okłamywać osoacuteb ktoacuterych imiona zaczynają się na literę rdquoTrdquo

Intuicja normy

bull same uprzednio rozstrzygnięte przypadki prawne nie wyznaczają w pełni systemu praw i obowiązkoacutew

bull nie ma systemu prawa (ani żadnego innego systemu normatywnego) bez norm postępowania

Normy i fakty

Czy może istnieć system prawny ktoacutery odwołuje się jedynie do norm postępowania

Normy i fakty

(N1) Należy czynić dobro

bull czy z tego wynika że Bronisław nie powinien okłamać Stefanabull a jeśli w ten sposoacuteb uratuje komuś życie

bull kto powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Donald powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Jarosław powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicę

bull (N1) wyraża niewłaściwy obowiązek grupowybull właściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni zachować ciszę podczas lekcjirdquobull niewłaściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni przygotować tablicę przed

lekcjąrdquo

Normy i fakty

bull fakt że normy abstrakcyjne wyrażone są w języku naturalnym a także fakt że przynajmniej niektoacutere z nich wyrażają niewłaściwy obowiązek grupowy sprawia że w systemie prawa powstająbull luki normatywne

bull konflikty norm

bull problemy te można rozwiązać tylko na poziomie konkretnych decyzji prawnych

bull prawo nie może być wyłącznie systemem abstrakcyjnych norm

Czym jest norma prawna

(albo jakaś inna reguła postępowania)

Co to jest norma postępowania

bull lingwistyczna koncepcja normy norma postępowania to pewna wypowiedź językowa

bull problemybull norma obowiązuje = obowiązuje pewna wypowiedź językowa

bull złamałem normę = złamałem pewną wypowiedź językową

bull uchwalić normę = uchwalić pewną wypowiedź językową

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Intuicja normy

bull system prawny = zbioacuter rozstrzygnięć sądowych (przypadkoacutew)

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

Pytanie prawne czy Bronisław może okłamać Stefana

Intuicja normy

bull Jak uzasadnić odpowiedź na to pytanie

bull ktoacutere cechy przypadku decydują o tym jak się go rozstrzyga

bull nie powinno się okłamywać kogokolwiek czy nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull WVO Quine niezdeterminowanie przekładubull Gavagai

bull dla dowolnego skończonego zbioru obserwacji zawsze istnieje wiele adekwatnych (tłumaczących fakty) ale wzajemnie wykluczających się teorii

Intuicja normy

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

bull ten zbioacuter bdquofaktoacutewrdquo wytłumaczyć można odwołując się do roacuteżnych bdquoteoriirdquobull Nie powinno się okłamywać innych ludzi

bull Nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull Nie powinno się okłamywać osoacuteb ktoacuterych imiona zaczynają się na literę rdquoTrdquo

Intuicja normy

bull same uprzednio rozstrzygnięte przypadki prawne nie wyznaczają w pełni systemu praw i obowiązkoacutew

bull nie ma systemu prawa (ani żadnego innego systemu normatywnego) bez norm postępowania

Normy i fakty

Czy może istnieć system prawny ktoacutery odwołuje się jedynie do norm postępowania

Normy i fakty

(N1) Należy czynić dobro

bull czy z tego wynika że Bronisław nie powinien okłamać Stefanabull a jeśli w ten sposoacuteb uratuje komuś życie

bull kto powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Donald powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Jarosław powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicę

bull (N1) wyraża niewłaściwy obowiązek grupowybull właściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni zachować ciszę podczas lekcjirdquobull niewłaściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni przygotować tablicę przed

lekcjąrdquo

Normy i fakty

bull fakt że normy abstrakcyjne wyrażone są w języku naturalnym a także fakt że przynajmniej niektoacutere z nich wyrażają niewłaściwy obowiązek grupowy sprawia że w systemie prawa powstająbull luki normatywne

bull konflikty norm

bull problemy te można rozwiązać tylko na poziomie konkretnych decyzji prawnych

bull prawo nie może być wyłącznie systemem abstrakcyjnych norm

Czym jest norma prawna

(albo jakaś inna reguła postępowania)

Co to jest norma postępowania

bull lingwistyczna koncepcja normy norma postępowania to pewna wypowiedź językowa

bull problemybull norma obowiązuje = obowiązuje pewna wypowiedź językowa

bull złamałem normę = złamałem pewną wypowiedź językową

bull uchwalić normę = uchwalić pewną wypowiedź językową

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Intuicja normy

bull Jak uzasadnić odpowiedź na to pytanie

bull ktoacutere cechy przypadku decydują o tym jak się go rozstrzyga

bull nie powinno się okłamywać kogokolwiek czy nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull WVO Quine niezdeterminowanie przekładubull Gavagai

bull dla dowolnego skończonego zbioru obserwacji zawsze istnieje wiele adekwatnych (tłumaczących fakty) ale wzajemnie wykluczających się teorii

Intuicja normy

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

bull ten zbioacuter bdquofaktoacutewrdquo wytłumaczyć można odwołując się do roacuteżnych bdquoteoriirdquobull Nie powinno się okłamywać innych ludzi

bull Nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull Nie powinno się okłamywać osoacuteb ktoacuterych imiona zaczynają się na literę rdquoTrdquo

Intuicja normy

bull same uprzednio rozstrzygnięte przypadki prawne nie wyznaczają w pełni systemu praw i obowiązkoacutew

bull nie ma systemu prawa (ani żadnego innego systemu normatywnego) bez norm postępowania

Normy i fakty

Czy może istnieć system prawny ktoacutery odwołuje się jedynie do norm postępowania

Normy i fakty

(N1) Należy czynić dobro

bull czy z tego wynika że Bronisław nie powinien okłamać Stefanabull a jeśli w ten sposoacuteb uratuje komuś życie

bull kto powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Donald powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Jarosław powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicę

bull (N1) wyraża niewłaściwy obowiązek grupowybull właściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni zachować ciszę podczas lekcjirdquobull niewłaściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni przygotować tablicę przed

lekcjąrdquo

Normy i fakty

bull fakt że normy abstrakcyjne wyrażone są w języku naturalnym a także fakt że przynajmniej niektoacutere z nich wyrażają niewłaściwy obowiązek grupowy sprawia że w systemie prawa powstająbull luki normatywne

bull konflikty norm

bull problemy te można rozwiązać tylko na poziomie konkretnych decyzji prawnych

bull prawo nie może być wyłącznie systemem abstrakcyjnych norm

Czym jest norma prawna

(albo jakaś inna reguła postępowania)

Co to jest norma postępowania

bull lingwistyczna koncepcja normy norma postępowania to pewna wypowiedź językowa

bull problemybull norma obowiązuje = obowiązuje pewna wypowiedź językowa

bull złamałem normę = złamałem pewną wypowiedź językową

bull uchwalić normę = uchwalić pewną wypowiedź językową

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Intuicja normy

(P1) Jarosław nie powinien był okłamać Tadeusza

(P2) Donald nie powinien był okłamać Tadeusza

(P3) Stefan nie powinien był okłamać Tadeusza

bull ten zbioacuter bdquofaktoacutewrdquo wytłumaczyć można odwołując się do roacuteżnych bdquoteoriirdquobull Nie powinno się okłamywać innych ludzi

bull Nie powinno się okłamywać Tadeusza

bull Nie powinno się okłamywać osoacuteb ktoacuterych imiona zaczynają się na literę rdquoTrdquo

Intuicja normy

bull same uprzednio rozstrzygnięte przypadki prawne nie wyznaczają w pełni systemu praw i obowiązkoacutew

bull nie ma systemu prawa (ani żadnego innego systemu normatywnego) bez norm postępowania

Normy i fakty

Czy może istnieć system prawny ktoacutery odwołuje się jedynie do norm postępowania

Normy i fakty

(N1) Należy czynić dobro

bull czy z tego wynika że Bronisław nie powinien okłamać Stefanabull a jeśli w ten sposoacuteb uratuje komuś życie

bull kto powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Donald powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Jarosław powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicę

bull (N1) wyraża niewłaściwy obowiązek grupowybull właściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni zachować ciszę podczas lekcjirdquobull niewłaściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni przygotować tablicę przed

lekcjąrdquo

Normy i fakty

bull fakt że normy abstrakcyjne wyrażone są w języku naturalnym a także fakt że przynajmniej niektoacutere z nich wyrażają niewłaściwy obowiązek grupowy sprawia że w systemie prawa powstająbull luki normatywne

bull konflikty norm

bull problemy te można rozwiązać tylko na poziomie konkretnych decyzji prawnych

bull prawo nie może być wyłącznie systemem abstrakcyjnych norm

Czym jest norma prawna

(albo jakaś inna reguła postępowania)

Co to jest norma postępowania

bull lingwistyczna koncepcja normy norma postępowania to pewna wypowiedź językowa

bull problemybull norma obowiązuje = obowiązuje pewna wypowiedź językowa

bull złamałem normę = złamałem pewną wypowiedź językową

bull uchwalić normę = uchwalić pewną wypowiedź językową

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Intuicja normy

bull same uprzednio rozstrzygnięte przypadki prawne nie wyznaczają w pełni systemu praw i obowiązkoacutew

bull nie ma systemu prawa (ani żadnego innego systemu normatywnego) bez norm postępowania

Normy i fakty

Czy może istnieć system prawny ktoacutery odwołuje się jedynie do norm postępowania

Normy i fakty

(N1) Należy czynić dobro

bull czy z tego wynika że Bronisław nie powinien okłamać Stefanabull a jeśli w ten sposoacuteb uratuje komuś życie

bull kto powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Donald powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Jarosław powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicę

bull (N1) wyraża niewłaściwy obowiązek grupowybull właściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni zachować ciszę podczas lekcjirdquobull niewłaściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni przygotować tablicę przed

lekcjąrdquo

Normy i fakty

bull fakt że normy abstrakcyjne wyrażone są w języku naturalnym a także fakt że przynajmniej niektoacutere z nich wyrażają niewłaściwy obowiązek grupowy sprawia że w systemie prawa powstająbull luki normatywne

bull konflikty norm

bull problemy te można rozwiązać tylko na poziomie konkretnych decyzji prawnych

bull prawo nie może być wyłącznie systemem abstrakcyjnych norm

Czym jest norma prawna

(albo jakaś inna reguła postępowania)

Co to jest norma postępowania

bull lingwistyczna koncepcja normy norma postępowania to pewna wypowiedź językowa

bull problemybull norma obowiązuje = obowiązuje pewna wypowiedź językowa

bull złamałem normę = złamałem pewną wypowiedź językową

bull uchwalić normę = uchwalić pewną wypowiedź językową

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Normy i fakty

Czy może istnieć system prawny ktoacutery odwołuje się jedynie do norm postępowania

Normy i fakty

(N1) Należy czynić dobro

bull czy z tego wynika że Bronisław nie powinien okłamać Stefanabull a jeśli w ten sposoacuteb uratuje komuś życie

bull kto powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Donald powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Jarosław powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicę

bull (N1) wyraża niewłaściwy obowiązek grupowybull właściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni zachować ciszę podczas lekcjirdquobull niewłaściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni przygotować tablicę przed

lekcjąrdquo

Normy i fakty

bull fakt że normy abstrakcyjne wyrażone są w języku naturalnym a także fakt że przynajmniej niektoacutere z nich wyrażają niewłaściwy obowiązek grupowy sprawia że w systemie prawa powstająbull luki normatywne

bull konflikty norm

bull problemy te można rozwiązać tylko na poziomie konkretnych decyzji prawnych

bull prawo nie może być wyłącznie systemem abstrakcyjnych norm

Czym jest norma prawna

(albo jakaś inna reguła postępowania)

Co to jest norma postępowania

bull lingwistyczna koncepcja normy norma postępowania to pewna wypowiedź językowa

bull problemybull norma obowiązuje = obowiązuje pewna wypowiedź językowa

bull złamałem normę = złamałem pewną wypowiedź językową

bull uchwalić normę = uchwalić pewną wypowiedź językową

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Normy i fakty

(N1) Należy czynić dobro

bull czy z tego wynika że Bronisław nie powinien okłamać Stefanabull a jeśli w ten sposoacuteb uratuje komuś życie

bull kto powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Donald powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicębull Jarosław powinien przeprowadzić staruszkę przez ulicę

bull (N1) wyraża niewłaściwy obowiązek grupowybull właściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni zachować ciszę podczas lekcjirdquobull niewłaściwy obowiązek grupowy bdquoUczniowie powinni przygotować tablicę przed

lekcjąrdquo

Normy i fakty

bull fakt że normy abstrakcyjne wyrażone są w języku naturalnym a także fakt że przynajmniej niektoacutere z nich wyrażają niewłaściwy obowiązek grupowy sprawia że w systemie prawa powstająbull luki normatywne

bull konflikty norm

bull problemy te można rozwiązać tylko na poziomie konkretnych decyzji prawnych

bull prawo nie może być wyłącznie systemem abstrakcyjnych norm

Czym jest norma prawna

(albo jakaś inna reguła postępowania)

Co to jest norma postępowania

bull lingwistyczna koncepcja normy norma postępowania to pewna wypowiedź językowa

bull problemybull norma obowiązuje = obowiązuje pewna wypowiedź językowa

bull złamałem normę = złamałem pewną wypowiedź językową

bull uchwalić normę = uchwalić pewną wypowiedź językową

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Normy i fakty

bull fakt że normy abstrakcyjne wyrażone są w języku naturalnym a także fakt że przynajmniej niektoacutere z nich wyrażają niewłaściwy obowiązek grupowy sprawia że w systemie prawa powstająbull luki normatywne

bull konflikty norm

bull problemy te można rozwiązać tylko na poziomie konkretnych decyzji prawnych

bull prawo nie może być wyłącznie systemem abstrakcyjnych norm

Czym jest norma prawna

(albo jakaś inna reguła postępowania)

Co to jest norma postępowania

bull lingwistyczna koncepcja normy norma postępowania to pewna wypowiedź językowa

bull problemybull norma obowiązuje = obowiązuje pewna wypowiedź językowa

bull złamałem normę = złamałem pewną wypowiedź językową

bull uchwalić normę = uchwalić pewną wypowiedź językową

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Czym jest norma prawna

(albo jakaś inna reguła postępowania)

Co to jest norma postępowania

bull lingwistyczna koncepcja normy norma postępowania to pewna wypowiedź językowa

bull problemybull norma obowiązuje = obowiązuje pewna wypowiedź językowa

bull złamałem normę = złamałem pewną wypowiedź językową

bull uchwalić normę = uchwalić pewną wypowiedź językową

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Co to jest norma postępowania

bull lingwistyczna koncepcja normy norma postępowania to pewna wypowiedź językowa

bull problemybull norma obowiązuje = obowiązuje pewna wypowiedź językowa

bull złamałem normę = złamałem pewną wypowiedź językową

bull uchwalić normę = uchwalić pewną wypowiedź językową

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Co to jest norma postępowania

bull nielingwistyczne koncepcje normy

bull koncepcje prawnonaturalne norma postępowania to element struktury rzeczywistości (tak jak prawo fizyki)

bull koncepcje realistyczne norma postępowania to regularność w zachowaniachspołecznych lub w reakcjach psychicznych (socjologiczne i psychologiczne ujęcie normy) ndash nacisk na faktyczny wymiar prawa

bull norma jako byt sui generis (np czysta teoria prawa Kelsena) ndash nacisk na idealny (normatywny) wymiar prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Prawdziwość norm

bull czy normy mogą być prawdziwe fałszywe

bull Dylemat Joslashrgensena (bdquoImperatives and Logicrdquo Erkenntnis 1938)bull (T1) Normy nie są ani prawdziwe ani fałszywe

bull (T2) Logika dotyczy jedynie wyrażeń prawdziwych lub fałszywych

bull (T3) Nie istnieje logika norm

bull (T4) Z punktu widzenia intuicji poprawne logicznie rozumowania na normach istnieją

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Obowiązywanie

Co to znaczy że norma obowiązuje

bull norma N obowiązuje = norma N jest prawdziwa

bull norma N obowiązuje = norma N istnieje

bull norma N obowiązuje = norma N jest uzasadniona

bull norma N obowiązuje = norma N jest sprawiedliwa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Obowiązywanie

Obowiązywanie

bull w sensie pozytywistycznym (formalnym)

bull w sensie realistycznym (behawioralnym)

bull w sensie aksjologicznym

bull w sensie fenomenologicznym

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie pozytywistycznym (formalnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest ustanowione przez powołany do tego organ w odpowiedniej procedurze i nie zostało uchylone

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie realistycznym (behawioralnym) - obowiązuje prawo ktoacutere jest faktycznie przestrzegane

bull problem desuetudo

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie aksjologicznym - prawo obowiązuje ktoacutere jest słuszne (moralne)

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Obowiązywanie

obowiązywanie w sensie fenomenologicznym ndash obowiązywanie jest absolutną definicyjną cechą prawa gdy rozpoznajemy coś jako prawo to roacutewnocześnie rozpoznajemy to jako obowiązującą normę

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

PRAWO

WYMIAR IDEALNY

- norma jako byt sui genersi należący do sfery czystej

powinności

- prawo obowiązuje w sensie formalnym lub w sensie

aksjologicznym

WYMIAR FAKTYCZNY

- norma jako zjawisko społeczne bądź psychiczne

- prawo obowiązuje w sensie faktycznym (behawioralnym)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

POZYTYWIZM I JEGO WROGOWIE

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

PLAN WYKŁADU

bull teorie prawa natury

bull pozytywizm kontynentalny

bull pozytywizm anglosaski

bull nonpozytywizm

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

KLASYCZNE PRAWO NATURY

bull PRAWO NATURYndash klasyczny obraz świata

bull świat ma racjonalną strukturę (logos)

bull świat jest inteligibilny (struktura świata jest w pełni dostępna naszemu poznaniu)

bull poznanie logosu sprawia iż wiemy że powinniśmy postępować wedle jego praw

ndash metafizyka Arystotelesa

ndash zasada celowa

ndash Boacuteg

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Twierdzenie jednak że szczęście jest najwyższym dobrem wydaje się czymś na co wszyscy przypuszczalnie się godzą tym natomiast czego się tu żąda jest dokładniejsze określenie czym ono jest Można by określenie takie podać biorąc pod uwagę swoistą funkcję człowieka Jak bowiem u fletnisty rzeźbiarza i u każdego artysty oraz w ogoacutele u każdego kto ma jakąś funkcję i jakąś właściwą sobie czynność wartość jego i bdquodobroćrdquo tkwi w spełnianiu owej funkcji tak też zdaje się być i u człowieka jeśli istnieje jakaś swoista jego funkcja Czyżby więc cieśla i szewc mieli jakieś właściwe sobie funkcje i czynności człowiek zaś miałby ich nie mieć lecz miałby być stworzony dla proacuteżniactwa Czy też raczej tak jak oko ręka i noga i każda w ogoacutele część ciała posiada jakąś funkcję swoistą tak też i człowiekowi przypisać można obok tamtych wszystkich jakąś właściwą mu funkcję Jakaż by to więc mogła być (Arystoteles)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Boacuteg w swym umyśle odwiecznie postrzega porządek i zasadę wszechświata na podobieństwo ktoacuterych należy stworzyć koncepcję wszelkich praw ten porządek i przykazanie należy zatem określić mianem prawa odwiecznego (św Tomasz z Akwinu)

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

KLASYCZNE PRAWO NATURY

Inaczej należy moacutewić o prawie nadawanym przez człowieka a inaczej o prawie wiecznym ktoacutere jest prawem Boga Prawo bowiem człowieka rozciąga się jedynie na stworzenia rozumne ktoacutere podlegają człowiekowi (hellip) Jak przeto człowiek wydając stanowcze zlecenie wraża człowiekowi sobie poddanemu jakąś wewnętrzną zasadę postępowania tak roacutewnież i Boacuteg wraża całej naturze zasady właściwego jej postępowania I w ten sposoacuteb moacutewi się o Bogu że On nakazuje całej naturze stosownie do słoacutew psalmisty bdquoNadał jej prawo ktoacutere nie przeminierdquo Z tego też powodu podlegają prawu wiecznemu wszystkie ruchy i czynności całej natury Stąd to stworzenia nierozumne są poddane prawu wiecznemu w ten sposoacuteb że są [ślepo] poruszane przez opatrzność Boską nie są zaś świadome Bożego nakazu tak jak są stworzenia rozumne (św Tomasz z Akwinu)

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

MODYFIKACJE KONCEPCJI PRAWNONATURALNEJ

bull substancjalne a proceduralne rozumienie prawa natury

bull Hugo Grocjusz i prawo natury oparte na nakazach rozumu

bull Immanuel Kant

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

KANT

KANTbull jak możliwa jest moralność i prawo

bull odrzucenie imperatywu hipotetycznego

ndash Subiektywną podstawą pożądania jest pobudka obiektywną podstawą woli ndash motyw stąd roacuteżnica między subiektywnymi celami opierającymi się na pobudkach a obiektywnymi w ktoacuterych chodzi o motywy mające ważność dla każdej istoty ludzkiej Praktyczne zasady są formalne jeżeli nie uwzględniają żadnych celoacutew subiektywnych są zaś materialne jeżeli się na nich a więc na pewnych pobudkach opierają

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

KANT

KANT

ndash IMPERATYW KATEGORYCZNY Działaj tylko wedle takich zasad co do ktoacuterych moacutegłbyś chcieć aby stały się prawem powszechnym

ndash formalny charakter imperatywu

ndash kantyzm w wieku XX Hans Kelsen Robert Alexy

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

PRAWO NATURY PODSUMOWANIE

bull prawo jest odkrywane a nie tworzone prawo naturalne jest elementem rzeczywistości

bull prawo jest związane z moralnością

bull dwa nurty substancjalne (np tomizm) i proceduralne (np Grocjusz i Kant) koncepcje prawa natury

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull przedstawiciele Rudolf Ihering Bernhard Windscheid Georg Friedrich Puchta Julius Binder

bull Begriffsjurisprudenzbull w systemie prawnym nie ma luk

bull prawo opiera się na logicznie zorganizowanym systemie pojęć (piramidzie pojęć)

bull nowe prawo można logicznie wyprowadzić z nadrzędnych pojęć prawnych ktoacutere to z kolei odkrywa się na drodze indukcji (tzw bdquometoda inwersjirdquo)

bull 1884 Ihering oskarża pandektystoacutew o to że oddają się jurysprudencji pojęciowej

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY

bull metoda formalno-dogmatycznabull sylogizm prawniczybull ustawa jako dogmatbull sędzia ustami ustawy

bull Methodenlehre w niemieckiej jurysprudencji

bull Hans Kelsen (por kolejny wykład)

bull mechaniczna jurysprudencja w USA

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

POZYTYWIZM KONTYNENTALNY PODSUMOWANIE

bull jedynym źroacutedłem prawa jest ustawa

bull metody logiczne

bull metody analizy pojęciowej

bull rozdział prawa i moralności

bull przedstawiciele Ihering Windscheid Puchta Binder Kelsen

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

bull Jeremy Bentham

bull John Austinbull The Province of Jurisprudence Determined

bull prawo to rozkaz suwerena poparty groźbą

bull suweren de iure i suweren de facto

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

(1) Teza o źroacutedłach społecznych (social sources thesis) prawo ma swoje źroacutedło w pewnej praktyce społecznej

(2) Teza o konwencjonalności (conventionality thesis) kryteria

obowiązywania prawa ustanawiane są na drodze konwencji

(3) Teza o rozdzielności (separability thesis) nie istnieje pojęciowy związek między prawem a moralnością

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

Herbert LA Hart

bull Krytykabull teorii Austina

bull teorii predyktywnej

bull Czym są reguły wewnętrzny i zewnętrzny punkt widzenia

bull Czym są reguły prawne ndash reguły pierwotne i wtoacuternebull uznania

bull zmiany

bull orzekania

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

KONTYNUATORZY HARTA

bull inkluzywiści

bull inkonrporacjoniści

bull ekskluzywiści

KLUCZOWE PYTANIE

JAKA JEST RELACJA MIĘDZY PRAWEM A MORALNOŚCIĄ

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKLUZYWIŚCIprzedstawiciele Waluchow Lyons Kramer

TEZA PODSTAWOWAMoże się tak zdarzyć choć nie musi że zgodność normy z pewnymi wymogami moralnymi jest warunkiem uznania jej za obowiązującą w jakimś konkretnym systemie prawabull zgodność z moralnością nie jest elementem pojęcia prawabull jest to przygodna cecha danego konkretnego systemu prawa (reguły

uznania tego systemu)bull bdquoinkluzywizmrdquo bo uznaje że nakazy moralne mogą stanowić jedno z

kryterioacutew obowiązywania prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

INKORPORACJONIŚCI

przedstawiciele Soper Coleman

TEZA PODSTAWOWA

Może się tak zdarzyć choć nie musi że ważność danej normy jako zasady etycznej jest wystarczającym warunkiem uznania jej za normę prawną w jakimś konkretnym systemie prawa

bull moralna bdquoważnośćrdquo (uzasadnialność) nie jest elementem pojęcia prawa

bull bdquoprzygodnośćrdquo

bull bdquoinkorporacjonizmrdquo ndash bo normy moralne mogą tu być bdquowłączonerdquo do systemu prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI

EKSKLUZYWIŚCI

przedstawiciele J Raz S Shapiro

TEZA PODSTAWOWA

Zasady moralne nigdy nie stają się normami prawnymi a zgodność z nimi nie może nigdy stanowić kryterium uznania jakiejś normy postępowania zanormę prawną

bull eksluzywizm jest niezgodny zaroacutewno z inkorporacjonizmem jak iinkluzywizmem

bull rozdział prawa i moralności u inkluzywistoacutew i inkorporacjonistoacutewpojęciowy u ekskluzywistoacutew pojęciowy i faktyczny

bull przykład Joseph Raz i koncepcja racji wyłączających (exclusionary reasons)

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

POZYTYWIZM ANGLOSASKI PODSUMOWANIE

bull źroacutedła w koncepcjach Benthama i Austina

bull najważniejszy przedstawiciel Herbert Hart

bull trzy tezy o źroacutedłach społecznych konwencjonalności i rozdzielności

bull kontynuatorzy inkluzywiści inkonrporacjoniści i ekskluzywiści

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

NON-POZYTYWIZM

bull non-pozytywizm ad hoc (Gustav Radbruch)

bull Lon L Fuller i wewnętrzna moralność prawa

bull Robert Alexy (por jeden z następnych wykładoacutew)

bull Ronald Dworkin

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

NON-POZYTYWIZM

Gustav Radbruch

bull bdquoPięć minut filozofii prawardquo bdquoUstawowe bezprawie i ponadustawoweprawordquo

bull lex iniustissima non est lex

bull koncepcja ad hoc

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

NON-POZYTYWIZM

Lon L Fuller

Prawo musi- być ogoacutelne- być ogłoszone- dotyczyć jedynie zachowań przyszłych nie zaś przeszłych (zakaz retroakcji)- być jasne - być niesprzeczne- być stabilne- być zgodne z obowiązującym już prawem

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

DWORKIN

Chronologia

- Pojęcie prawa Harta (1961)

- ldquoSystem reguł Irdquo Dworkina (1967)

- ldquoPostscriptrdquo Harta do Pojęcia prawa (1994)

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

DWORKIN O HARCIE

1 Teza o pochodzeniu o tym czy mamy do czynienia z regułąprawną decyduje pochodzenie tej reguły a nie jej zawartość(a więc reguła uznania)

2 Teza o dyskrecjonalności prawo składa się wyłącznie z reguł Jeśli jakiś przypadek jest nieuregulowany sędzia ma dyskrecjonalną władzę osądzenia tej sprawy

3 Teza o obowiązkach powiedzieć że ktoś ma obowiązek to powiedzieć że istnieje regulująca jego przypadek reguła ktoacutera wymaga od niego jakiegoś zachowania

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

DWORKIN O HARCIE

Teoria Harta jest fałszywa opisowo

Wskazują to wyraźnie TRUDNE PRZYPADKI (hard cases)

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

DYGRESJA COMMON LAW

bull ratio decidendi

bull obiter dicta

bull Donehue vs Stevenson [1932]

bull distinguishing (Reynolds Tabacco)

bull overruling

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

RIGGS vs PALMER

1 Stan faktyczny Elmer Palmer zamordował swego dziadka Francisa Palmera Czy ma prawo po nim dziedziczyć

2 Reguła ustawowa wnuk dziedziczy po dziadku Nie ma instytucji niegodności dziedziczenia

3 Sąd nie dziedziczy gdyż bdquonikt nie powinien czerpaćkorzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

Henningsen vs Bloomfield Motors

1 Stan faktyczny Henningsen uległ wypadkowi spowodowanemuwadą samochodu Wcześniej zrzekł się prawa do dochodzenia

roszczeń z tytułu tego typu wypadkoacutew

2 Stan prawny nie ma reguły ktoacutera możliwiałaby podważenie tegozrzeczenia się roszczeń

3 Sąd zrzeczenie się nieważne gdyż bdquona producencie samochodoacutewciążą szczegoacutelne obowiązki związane z produkcją promocją i sprzedażą

samochodoacutewrdquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

REGUŁY A ZASADY PRAWNE

1 Reguły

-gt stosowane (nie obowiązują) na zasadzie wszystko-albo-nic

-gt są wyrażnie ustanowione w ustawie lub precedensie

-gt logicznie (1) są konkluzywne

-gt logicznie (2) albo spełnione albo nie

2 Zasady

-gt mają ldquowymiar wagirdquo

-gt mają proweniencję moralną

-gt logicznie (1) są niekonkluzywne

-gt logicznie (2) mogą być spełnione ldquodo pewnego stopniardquo

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

REGUŁY A ZASADY PRAWNE PROBLEM

RIGGS vs PALMER

Reguła ldquoWnuk dziedziczy po dziadkurdquo

-gt jest niekonkluzywna

Zasada ldquoNikt nie może czerpać korzyści ze zła ktoacutere wyrządziłrdquo

-gt może być spełniona albo nie

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

ODPOWIEDŹ HARTA

1 Dyskrecja wynika z otwartości prawa istniejąsprawy co do ktoacuterych nie wiadomo czy stosowaćregułę czy nieMoacutej pogląd () uznaje iż przepisy prawa i zasady ogoacutelnie rozpoznawanena podstawie kryterioacutew zawartych w regule uznania cechują si tym co często nazywam otwartością Znaczy to że gy pojawia się pytanie czydany przepis stosuje się do konkretnej sprawy prawo nie jest w stanieudzielić odpowiedzi w tę lub inną stronę i tak okazuje się częściowonieokreślone Takie przypadki nie są jedynie bdquotrudnymi sprawamirdquo spornymi w tym sensie że racjonalni i kompetentni prawnicy mogą sięspierać ktoacutera odpowiedź jest poprawna z prawnego punktu widzenia ale samo prawo jest wtedy fundamentalnie niezupełne nie dostarcza żadnejodpowiedzi co do powstałego problemu

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

ODPOWIEDŹ HARTA

2 Dyskrecja ma swoje granice sędzia posiłkuje się standardami moralnymi i normami racjonalności

3 Reguła uznania może odsyłać do kryterioacutew moralnych jako kryterioacutew obowiązywania prawa (=gt teoria Harta

jest ogoacutelniejsza niż teoria Dworkina)

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

ODPOWIEDŹ HARTA

4 Reguły też bywają niekonkluzywneNie ma żadnej racji dla ktoacuterej system prawa nie miałby uznać że obowiązująca reguła określa rezultat w przypadkach do ktoacuterych jest stosowalna z wyjątkiem sytuacji gdy inna reguła ocenionajako ważniejsza jest roacutewnież stosowalna do tej samej sprawy Tak więc reguła przegywająca w rywalizacji z ważniejszą regułą może podobnie jak zasada przetrwać a potem określać rezultaty innych spraw jeżeli ocenia się ją jako ważniejszą od innej

ZATEM Hartowskie reguły mogą obejmować także to co Dworkin nazywa zasadami

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

DWORKIN PODSUMOWANIE

bull odroacuteżnienie reguł i zasad prawnych (reguł i standardoacutew)

bull zasady prawne są elementem systemu prawa

bull nie ma rozdzielenia prawa i moralności

bull rola sędziegobull one-right-answer

bull sędzia-Herkules

bull idea tekstu prawnego never ending story

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

PLAN WYKŁADU

bull co to jest naturalizm i antynaturalizm

bull antynaturalizm w filozofii prawa Hans Kelsen

bull naturalizm 1 realizm amerykański (OW Holmes)

bull naturalizm 2 teoria prawa Leona Petrażyckiego

bull naturalizm 3 biologiczne podstawy prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

NATURALIZM I ANTYNATURALIZM

bull Kłopoty z definicją

bull naturalizm ontologiczny w rzeczywistości nie ma miejsca na zjawiska czy byty lsquoponadnaturalnersquo (ale co to jest bdquobyt ponadnaturalnyrdquo

bull naturalizm metodologiczny metoda naukowa jest jedyną metodą ktoacuterej winniśmy używać w swych wysiłkach poznawczych jako że jest ona nieporoacutewnywalnie bardziej skuteczna niż jakakolwiek alternatywa (ale co to jest bdquometoda naukowardquo)

bull problem czy można naturalizować prawo (normy wartości i obowiązki)bull Gilotyna Humersquoa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

ANTYNATURALIZM W FILOZOFII PRAWA

bull wspoacutełczesne koncepcje prawa natury (ale w klasycznym obrazie świata byłaby to teoria naturalistyczna)

bull filozofie prawa inspirowane kantyzmembull Hans Kelsenbull Robert Alexy

bull pozytywizm (przynajmniej do pewnego stopnia)bull kontynentalny (ale problem skuteczności prawa)bull anglosaski (ale problem suwerena de facto i zewnętrznego punktu widzenia)

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

HANS KELSEN

Czysta nauka prawa

Czystość teorii lub ndash co jest tym samym ndash niezależność prawa jako przedmiotu naukowego poznania oto co proacutebuję osiągnąć szczegoacutelnie w dwoacutech aspektach Czystość teorii ma ją zabezpieczyć przed twierdzeniami formułowanymi z tzw socjologicznego punktu widzenia ktoacutery zakłada kauzalne naukowe wyjaśnienia uznając prawo za część rzeczywistości fizycznej [Czysta teoria] ma być też autonomiczna wobec teorii prawnonaturalnych ktoacutere ndash ignorując ostateczną podstawę prawa spoczywającą wyłącznie w prawie pozytywnym ndashwyprowadza teorię prawa poza zakres pozytywnych norm w dziedzinę postulatoacutew etyczno-politycznych

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

HANS KELSEN

bull odroacuteżnienie Sein i Sollen ndash sfety bytu i sfery powinności

bull norma prawna należy do sfery czystej powinności

bull norma nie może istnieć poza systemem

bull norma prawna N obowiązuje = norma prawna N istnieje = norma prawna należy do pewnego systemu prawnego

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

HANS KELSEN

bull trzy modele systemu prawabull statyczny

bull dynamiczny

bull mieszany

bull domknięcie systemu dynamicznego norma podstawowa (Grundnorm)bull określana także mianem normy presuponowanej presupozycji normy zawartej w

założeniu hipotezy prawniczej ostatecznej hipotezy pozytywizmu ostatecznej podstawy obowiązywania systemu prawa normy pomyślanej jako przedzałożenie zwykłej fikcji prawniczo-logicznej konstytucji konstytucji w sensie transcendentalno-logicznym pojęcia transcendentalno-logicznego i roacutewnocześnie prawniczego transcendentalno-logicznego warunku interpretacji w nauce prawa

bull norma podstawowa (a) założeniem (b) fikcja (jest bdquosfingowanardquo)

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

HANS KELSEN

Pojęci normy podstawowej bdquojedynie wydobywa na powierzchnię to co czynią wszyscy teoretycy prawa co najmniej nieświadomie kiedy uznają [fakty prawne] nie za przyczynowo zdeterminowane ale interpretują ich subiektywne znaczenie jako obiektywnie obowiązujące normy tj jako normatywny porządek prawny nie uzależniając przy tym obowiązywania tego systemu od wyższej meta-prawnej normy czyli normy ustanowionej przez autorytet przewyższający autorytet prawny () Teoria normy podstawowej jest po prostu wynikiem analizy procedury ktoacutera zawsze była stosowana przez pozytywną naukę prawardquo

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

HANS KELSEN

bull poza antynaturalizm

bdquoSkuteczność prawa oznacza że ludzie rzeczywiście zachowują się tak jak zgodnie z normami prawnymi powinni się zachowywać że normy są rzeczywiście stosowane i przestrzegane (hellip) Chociaż obowiązywanie i skuteczność to dwa całkowicie roacuteżne pojęcia istnieje jednak między nimi pewna ważna relacja Normę uznajemy za obowiązującą jedynie pod warunkiem że należy ona do systemu norm ndash do porządku ndash ktoacutery jako całość jest skuteczny A zatem skuteczność jest warunkiem obowiązywania ale nie racją obowiązywania Norma nie obowiązuje dlatego że jest skuteczna ale jeśli obowiązuje to porządek prawny do ktoacuterego należy jest ndash jako całość ndash skutecznyrdquo

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

HANS KELSEN PODSUMOWANIE

bull idea czystej nauki prawa

bull sfery Sein i Sollen

bull norma prawna i system prawny

bull modele systemu prawa

bull założeniowy i bdquosfingowanyrdquo charakter normy podstawowej

bull relacja między obowiązywaniem a skutecznością prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

NATURALIZM (REALIZM) PRAWNICZY

bull realizm amerykański (Holmes Frank Llewellyn)

bull psychologiczna teoria prawa Petrażyckiego

bull realizm skandynawski (Hagerstroumlm Olivecrona Ross)

bull ekonomiczna analiza prawa (por jeden z kolejnych wykładoacutew)

bull law amp neuroscience

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

REALIZM PRAWNICZY

bull niejednorodny zbioacuter idei

bull faktyczny wymiar prawa

bull prawo zjawiskiem psychicznym bądź społecznym

bull szkołyndash realizm amerykański

ndash Leon Petrażycki

ndash szkoła wolnego prawa

ndash realizm skandynawski

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

REALIZM AMERYKAŃSKI

bull Przedstawicielendash Holmes

ndash Frank

ndash Llewellyn

bull Prawo w księgach (law in books) i prawo w działaniu (law in action)

bull prawo jest pewnym zjawiskiem społecznym

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

OW HOLMES

Oliver Wendell Holmes

bdquoŚcieżka prawardquo Harvard Law Review 1897

bull Przeciw bdquoistocie prawardquo

bull Krytyka mechanicznej jurysprudencji

bull Prawo nie ma nic wspoacutelnego z moralnością

bull Prekursor ekonomicznej analizy prawa

bull Predyktywna teoria prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

OW HOLMES

perspektywa bdquozłego człowiekardquoldquoPowinno się na [prawo] patrzeć jak zły człowiek ktoacuteryprzejmuje się jedynie materialnymi konsekwencjami swychczynoacutew a ktoacutere wiedza [o prawie] pozwala mu przewidzieć nie zaś jak człowiek dobry ktoacutery odnajduje powody do działania ndash czy to prawne czy etyczne ndash w nieprecyzyjniewyznaczonych sankcjach sumieniardquo

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

OW HOLMES

definicja prawa

bdquoPrzewidywanie co zrobią sądy a nie coś bardziej

pretensjonalnego oto co nazywam prawemrdquo

zadanie nauki prawabdquoUczynić te przewidywania bardziej precyzyjnymi i uogoacutelnić tak by powstał spoacutejny systemrdquo

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

OW HOLMES

Rewizja siatki pojęciowej

bdquoPodstawowe prawa i obowiązki ktoacuterymi zajmuje się prawoznawstwo są niczym innym jak predykcjamirdquo

CZY PRAWO TO TYLKO FAKTY

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

OW HOLMES

Myślę iż sędziowie sami nie potrafią adekwatnie rozpoznać swego obowiązku przeprowadzania rozważań nad tym co społecznie korzystne Obowiązek ten jest nieunikniony a wynikiem głoszonej często sędziowskiej awersji do zajmowania się takimi kwestiami jest niewskazywanie w orzeczeniach jedynej podstawy i uzasadnienia jakie mogą one mieć

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

OW HOLMES

PODSUMOWANIE

bull krytyka tradycyjnej filozofii prawa

bull prawo pewnym faktem społecznym

bull prawo w księgach i prawo w działaniu

bull perspektywa bdquozłego człowiekardquo

bull prawo = przewidywanie tego co zrobią sądy

bull problem perspektywa sędziego

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LEON PETRAŻYCKI

PROBLEM DEFINICJI PRAWA

[Zagadnienie zdefiniowania prawa] to zagadnienie zasadnicze i prejudycjalne od jego rozstrzygnięcia zależy sama możliwość nauki o prawie

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LEON PETRAŻYCKI

Chcąc dokonać naukowo podziału prawa na gatunki i należycie ustalić odpowiednie roacuteżnice gatunkowe należy koniecznie znać cechy rodzajowe prawa czyli posiadać rodzajowe pojęcie prawa (hellip) Jest [zatem] rzeczą konieczną (hellip) uświadomić sobie do jakiej wyższej bardziej ogoacutelnej klasy zjawisk należy prawo

=gt psychologiczna definicja prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LEON PETRAŻYCKI

bdquoJeżeli mniemamy że ktoś posiada to czy inne prawo to istnieje wprawdzie coś realnego ale nie tam gdzie się znajduje oacutew człowiek lub jakaś inna istota ktoacuterej przypisujemy prawo lecz w naszej psychice tam właśnie należy spojrzeć jeżeli chce się wiedzieć czym są prawardquo

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LEON PETRAŻYCKI

Nauka o emocjach

Odroacuteżniamy odpowiednio nie trzy lecz cztery zasadnicze formy przeżyć wewnętrznych i cztery klasy elementoacutew psychicznych 1) emocje czyli impulsje (doznawczo-popędowe przeżycia psychiczne) 2) i 3) czucia i uczucia (przeżycia jednostronnie pasywne) 4) procesy woli (przeżycia jednostronnie aktywne)

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LEON PETRAŻYCKI

Emocje rządzą życiem fizycznym ruchami i niezliczonymi innymi procesami fizjologicznymi jak roacutewnież życiem psychicznym istot obdarzonych świadomością One to wyznaczają przyczynowo kierunek i energię uwagi oraz skojarzeniowego biegu myśli i myślenia od nich zależy siła żywość i charakter postrzeżeń i śladoacutew pozostawianych przez procesy poznawcze (pamięć) z nimi pozostają w związku przyczynowym uczucia zadowolenia i niezadowolenia one też kierują wolą usuwając dążenia woli sobie przeciwne i wywołując postanowienia woli odpowiadające ich żądaniom o ile takie postanowienia w pewnych wypadkach zachodzą (przeważnie gdy się odkłada postępowanie na przyszłość) i wywołują działania oparte na woli zamiast zwykłych działań impulsywnych bezpośrednio emocjonalnych

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LEON PETRAŻYCKI

bull emocje etyczne (emocje obowiązku) bdquoprzeżywamy jako wewnętrzne ograniczenie wolnościrdquobull emocje moralne mają charakter wyłącznie imperatywny (tj przeżywamy je

jako przymuszające do pewnego działania)

bull emocje prawne są imperatywno-atrybutywne (przeżywamy je z jednej strony jako przymus pewnego działania a z drugiej działanie to uznajemy za komuś należne)

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LEON PETRAŻYCKI

WYOBRAŻENIE(np że biorę udział w kradzieży)

EMOCJA(np wstręt)

MOTYWACJA DO DZIAŁANIA(nie kradnę)

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LEON PETRAŻYCKI

Przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć takie przeżycia etyczne ktoacuterych emocje posiadają charakter atrybutywny (hellip) Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LEON PETRAŻYCKI

CZY PRAWO TO bdquoCZYSTY FAKTrdquo

Istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisoacutew prawnych oraz na opracowaniu takich zasad ktoacuterych wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego drogą ustawodawczą (lub inną np w dziedzinie międzynarodowej) wywołałoby pewne pożądane skutki

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LEON PETRAŻYCKI

PODSUMOWANIE

bull poszukiwanie bdquorealnejrdquo definicji prawa

bull nauką uprzednią w stosunku do prawa jest psychologia

bull nowa teoria emocji w tym emocji etycznych (prawnych i moralnych)

bull prawo złożonym zjawiskiem psychicznym

bull prawo można traktować jako czysty fakt ale to nie wystarcza do wyjaśnienia praktyki prawniczej (podobnie jak u Holmesa)

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

METODY PRAWNICZE

LOGIKA I ANALIZA

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

METODY PRAWNICZE

bull czy istnieje metoda prawnicza

bull metody formalno ndash analitycznebull logika w prawie

bull pojęcie analizy

bull filozofia lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

CZY ISTNIEJE METODA PRAWNICZA

Trzy stanowiska

autonomia metodologiczna

heteronomia metodologiczna

nihilizm metodologiczny

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

METODY PRAWNICZE

AUTONOMIA

prawo posiada własną autonomiczną metodę jurysprudencja rzymska szkoła historyczna pozytywizm prawniczy

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

METODY PRAWNICZE

HETERONOMIA

prawnik stosuje metody wypracowane w innych naukachbull analityczna filozofia prawa (np Hart)bull realizm prawniczy (np Petrażycki)bull teoria systemowabull ekonomiczna analiza prawabull teorie argumentacji prawniczejbull hermeneutyka prawnicza

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

Von Kirchmann (1847) Die Wertlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft

bdquo juryści stali się robakami co żyją zgniłym drzewem odwracając się od tego co

zdrowe gnieżdżą się i przędą swoje włoacutekna w tym co chore nauka prawa staje się

służebnicą przypadku błędu namiętności niezrozumienia będąc zapatrzona jedynie w

przeszłość w istocie tylko teraźniejszość jest uprawniona przeszłość jest martwa ma

wartość tylko woacutewczas gdy jest środkiem do zrozumienia i opanowania

teraźniejszościrdquo

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

METODY PRAWNICZE

NIHILIZM

bull Hutcheson bdquoJudgement Intuitiverdquo

rarr koncepcja hunchu

bull Critical Legal Studies (Kennedy Unger)

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

(1) Co to jest logika

(2) Sylogizm prawniczy

(3) Czy istnieje logika prawnicza

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

(1) Jeśli Grześ nie lubi Donka to Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

(2) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(3) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

(1) Grześ nie lubi Donka

Zatem

(2) Grześ nie będzie się bawił z Donkiem w piaskownicy

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

(1) Jeśli 2+2 = 5 to Polska jest najważniejsza

(2) 2+2 = 5

Zatem

(3) Polska jest najważniejsza

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

(1) Jeśli p to q (1) p

(2) p

(3) q (2) q

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

(1) Logika formalna

(2) Cel wskazać takie formy rozumowań ktoacutere gwarantują transmisję prawdziwości (uzasadnienia) z przesłanek na wnioski (jeśli przesłanki są prawdziwe to i wniosek jest prawdziwy)

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

Zdanie A wynika logicznie z przesłanek należących do zbioru wtedy i tylko wtedy gdy w każdym przypadku w ktoacuterym prawdziwe są przesłanki z prawdziwe jest także A (Alfred Tarski)

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

SYLOGIZM PRAWNICZY

(1) Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

(2) Jan zabrał w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą (bo ukradł Adamowi rower)

(3) Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

Przesłanka 1 Norma ogoacutelna (abstrakcyjna i generalna)

Przesłanka 2 Opis stanu faktycznego

Wniosek Norma indywidualna i konkretna (wyrok decyzja administracyjna)

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

Modus ponens

1 p q

2 p

---------

3 q

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

ZARZUT TRYWIALNOŚCI

bull stosujemy sylogizm gdy wszystkie ważne decyzje już podjęte (decyzje walidacyjna dowodowa interpretacyjna)

bull istotą rozumowań prawniczych jest wartościowanie (Perelman)

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

ODPOWIEDŹ 1

1 Vx(przywłaszcza(x) pozbawiony_wolności(x)) [norma ogoacutelna i abstrakcyjna]

2 Vx(kradnie_rower(x) przywłaszcza(x)) [przesłanka decyzji interpretacyjnej]

3 kradnie_rower (jan) [opis stanu faktycznego]

4 przywłaszcza (jan) [z (2) i (3) modus ponens]

5 pozbawiony_wolności( jan) [z (1) i (4) modus ponens]

6 Vx((pozbawiony_wolności(x) okoliczności(x)) dwa_lata (x))

[przełanka wyboru konsekwencji]

7 okoliczności(jan) [dalszy opis stanu faktycznego]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8 dwa_lata(jan) [z (6) (5) i (7) modus ponens]

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

Odpowiedź 2

1 Każdy człowiek jest śmiertelny

2 Sokrates jest człowiekiem

3 Zatem Sokrates jest śmiertelny

LOGIKA JEST NAUKĄ FORMALNĄ

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

Odpowiedź 3

strukturyzacyjna rola logiki

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

Logika deontyczna

rarr logika operatoroacutew bdquonakazanerdquo bdquozakazanerdquo bdquodozwolonerdquo

rarr twoacutercy GH von Wright Oskar Becker Jerzy Kalinowski

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

Paradoksy logiki deontycznej

Paradoks Rossa

Op

----------

O(pq)

bdquoJeśli obowiązkowe jest wysłanie listu to obowiązkowe jest

wysłanie lub spalenie gordquo

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

LOGIKA

Czy logika prawnicza jest możliwa

Dylemat Joslashrgensena

(I) Tylko zdania w sensie logicznym (tj prawdziwe lub fałszywe)

mogą być składnikami logicznie poprawnych rozumowań

(II) Normy nie są zdaniami w sensie logicznym

(III) Normy nie mogą być składnikami poprawnych logicznie

rozumowań

(IV) Intuicyjnie poprawne rozumowania normatywne istnieją

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA

Trzy pojęcia analizy

(1) Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

(2) Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

(3) Analiza jako przekład na prostszy (jaśniejszy) język

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA

Analiza jako poszukiwanie racji logicznych

rarr wykorzystywana w matematyce i logice (przy dowodach twierdzeń proacutebuje się sprowadzić je do aksjomatoacutew)

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA

Analiza jako rozkład na czynniki pierwsze

bdquoAby każdą z rozpatrywanych trudności podzielić na tyle cząstek na ile się

da i ile będzie potrzeba dla lepszego jej rozwiązaniardquo (Kartezjusz)

bull Petrażycki odroacuteżnienie typoacutew emocji

bull Hart odroacuteżnienie dwoacutech perspektyw spojrzenia na prawo (wewnętrzny i

zewnętrzny punkt widzenia)

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA

Analiza jako przekład

bull B Russell On Denoting

bdquoObecny kroacutel Francji jest łysyrdquo

na

bdquoIstnieje takie x że x jest kroacutelem Francji i x jest łysy i istnieje tylko jedno takie xrdquo

bull w prawie np ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Oksfordzka szkoła języka potocznego

bull JL Austin (How to Do Things with Words)

bull HLA Hart (The Concept of Law)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoNasz wspoacutelny zasoacuteb słoacutew ucieleśnia wszystkie rozroacuteżnienia jakie ludzie

uznali za godne przeprowadzenia oraz związki jakie w trakcie życia

wielu pokoleń uznali za godne zaznaczenia Z pewnością mogą być one

liczniejsze i bardziej trafne skoro sprostały długotrwałemu

sprawdzianowi jakim jest przeżycie najlepiej przystosowanych i

subtelniejsze ndash w każdym razie jeśli chodzi o wszystkie sprawy potoczne

i rozsądnie praktyczne ndash niż wszystko co ktokolwiek z nas może

wymyślić spędzając popołudnie w swym fotelu a jest to najbardziej

ceniona metoda alternatywnardquo (Austin)

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquo[Język potoczny] ucieleśnia wprawdzie coś lepszego niż

metafizykę kamienia łupanego a mianowicie () odziedziczone

doświadczenie i przenikliwość wielu ludzkich pokoleń () Z

pewnością [jednak] język potoczny nie jest ostatnim słowem w

zasadzie zawsze można go uzupełnić ulepszyć i zastąpić

Pamiętajmy tylko że jest to pierwsze słowordquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

Dwa projekty

bull maksymalistyczny (PF Strawson) rekonstrukcja schematupojęciowego ukrytego w bdquogłębokiej strukturzerdquo językapotocznego jest ostatecznym celem filozofowania

bull minimalistyczny (JL Austin) analiza lingwistyczna bdquopierwszymkrokiemrdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

PRZYKŁAD Hart i definicja prawa

bull proacuteba bdquooświetlenia pojęcia prawardquo

bull bdquoNiniejsza książka jest proacutebą oświetlenia pojęcia prawa a nie definicji słowa

bdquoprawordquo od [ktoacuterej] można by oczekiwać sformułowania reguły czy też reguł

użycia [tego słowa]rdquo

bull postawa antydefinicyjna

bull rejestracja intuicji językowych

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoMożna [je] zilustrować przypadkiem bandyty ktoacutery moacutewi do kasjera w banku bdquoDawaj pieniądze albo będę

strzelałrdquo Rys wyroacuteżniający [tych sytuacji] ktoacutery decyduje o trafności powiedzenia że bandyta żąda od

kasjera a nie tylko go prosi a w jeszcze mniejszym stopniu błaga aby dał pieniądze polega na tym że

żądający by zapewnić wykonanie tak wyrażonej woli grozi komuś czymś co normalny człowiek uzna nie

tylko za szkodliwe czy nieprzyjemne ale roacutewnież potraktuje zatrzymanie pieniędzy przez kasjera jako

niewłaściwy sposoacuteb zachowania się Jeśli bandyta osiągnie to co zamierzył powiemy że zmusił kasjera a o

tym ostatnim że znalazł się we władzy bandyty Wiele subtelnych kwestii lingwistycznych może pojawić się

w tych przypadkach możemy zasadnie powiedzieć że bandyta zażądał od kasjera aby ten oddał

pieniądze a kasjer zastosował się do tego Wszelako powiedzenie że bandyta wydał rozkaz oddania

pieniędzy byłoby niezbyt właściwe ponieważ brzmi to zbyt wojskowo i sugeruje jakieś prawo lub

kompetencję do wydawania rozkazoacutew a to nie występuje w naszym przykładzie Natomiast można by

powiedzieć że bandyta wydał rozkaz pilnowania drzwi swemu pomocnikowirdquo

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

ANALIZA LINGWISTYCZNA

bdquoGdyby było prawdą że stwierdzenie posiadania obowiązku przez daną

osobę znaczy że spotkałaby ją jakaś przykrość w przypadku

nieposłuszeństwa to mielibyśmy sprzeczność pomiędzy powiedzeniem że

osoba ta ma obowiązek np stawienia się do służby wojskowej a tym że

z powodu wymknięcia się wymiarowi sprawiedliwości czy skutecznemu

przekupieniu policji bądź sądu nie było jakiejkolwiek szansy aby osobę tę

złapano czy poddano sankcji Nie ma tu jednak żadnej sprzeczności a

podobne stwierdzenia nieraz się wypowiada i rozumierdquo

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull założenie podstawowe

bull modelowanie ekonomiczne (analiza-jako-przekład)

bull użyteczność społeczna

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

HISTORIA LampE

- historyczne źroacutedła realizm prawniczy i utylitaryzm etyczny

- R Coase bdquoThe Problem of Social Costrdquo (1960)

- A Alchian bdquoSome Economics of Property Rightrdquo (1965)

- G Calabresi bdquoSome Thoughts on Risk-Distribution and the

Law of Tortsrdquo (1961)

- R Posner Economic Analysis of Law (1972)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podstawowe założenie teorii racjonalnego wyboru

Osoba X działa racjonalnie wtedy i tylko wtedy gdy maksymalizuje swą funkcję użyteczności(homo oeconomicus)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy potencjalny przestępca popełni przestępstwo

Odpowiedź

Z gt K∙P

Z ndash zysk z przestępstwa

K ndash wysokość kary

P ndash prawdopodobieństwo ukarania

To jest deskryptywny model zachowania potencjalnego przestępcy

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Jak można wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy

Odpowiedź

- poprzez zwiększanie K

- to generuje dodatkowe koszty (np utrzymanie systemu więziennictwa)

- poprzez zwiększanie P

- to generuje dodatkowe koszty (np wydatki na policję)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Kiedy warto wpływać na zachowanie potencjalnego przestępcy (tj ponosić dodatkowe wydatki na wymiar sprawiedliwości)

Odpowiedź Dopoacuteki sprzyja to maksymalizacji funkcji użyteczności społecznej tj dopoacuteki przynosi to społeczeństwu jako całości więcej zyskoacutew niż strat

To jest normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

bull Co to jest funkcja użyteczności społecznej

bull Kenneth Arrow

- punktem wyjścia jedynie użyteczność

indywidualna

- bez miernika wartości

- bez poroacutewnań interpersonalnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada czy lotnisko

Założenie społeczeństwo 3-osobowe

bull os 1 LgtA

bull os 2 AgtL

bull os 3 AgtL

całe społeczeństwo AgtL

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Autostrada hala sportowa czy lotnisko

założenie społeczeństwo 3-osobowebull os 1 LgtHgtAbull os 2 HgtAgtLbull os 3 AgtLgtH

całe społeczeństwo AgtLLgtHHgtA

nieprzechodnie preferencje

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

TWIERDZENIE O NIEMOŻLIWOŚCI (ARROW)

1) warunek nieograniczonej dziedziny (unrestricted domain) -funkcja wyboru społecznego nie powinna odrzucać jakichkolwiek ldquotypoacutewrdquo preferencji indywidualnych2) zasada Pareto - jeśli każdy preferuje jakiekolwiek dobro x względem y to x jest społecznie preferowane względem y (tzn funkcja użyteczności społecznej musi być tak skonstruowana by x było preferowane względem y)3) warunek niezależności od nierelewantnych alternatyw (the independence of irrelevant alternatives) - bdquospołeczny rankingrdquo dowolnych dwoacutech stanoacutew x i y zależeć może tylko od indywidualnych bdquorankingoacutewrdquo tych stanoacutew4) zakazana jest obecność dyktatora (tj takiej osoby P że jeśli P preferuje jakieś x względem jakiegoś y to x jest społecznie preferowane względem y)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Twierdzenie Arrowa jeśli istnieją trzy lub więcej stany społeczne nie istnieje taka funkcja społeczna ktoacutera spełniałaby wszystkie cztery sformułowane powyżej warunki

Zwane także

- ogoacutelne twierdzenie o możliwości

- twierdzenie o nieuchronności dyktatury

- twierdzenie o nieistnieniu demokracji

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Rozwiązania- porzucenie wymogu nieograniczonej dziedzinyArrow bdquoUzasadnienie tego aksjomatu jest podobne do uzasadnienia wymogu wolności wyboru bądź wolności wypowiedzi Każdy człowiek powinien mieć prawo do posiadania takiej indywidualnej funkcji użyteczności jakiej sobie życzy zaś proces wyboru społecznego powinien uwzględniać te preferencje []rdquo- porzucenie niezależności od nierelewantnych alternatyw (miernik wartości poroacutewnania interpersonalne)

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 1

Skuteczność i efektywność ekonomiczna prewencji generalnej wymaga by dla danego rodzaju przestępstwa i wartość Pi Ki była nieznacznie większa od wartości Zi

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 2

Jeśli wprowadzenie sankcjipieniężnej jest wystarczające by osiągnąć zadowalający poziomprewencji generalnej nie należywprowadzać sankcji niepieniężnych

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 3

Inwestycje w zapobieganieprzestępstwom są efektywneekonomicznie do momentu w ktoacuterymkoszt krańcowy prewencji (liczonynakładami na wymiar sprawiedliwościkarnej) zroacutewna się z kosztemkrańcowym przestępstw jakich dziękitej dodatkowej prewencji uniknięto

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 4Sprawca przestępstwa powinien byćodizolowany od społeczeństwa takdługo jak spodziewana szkoda ktoacuterą moacutegłby wyrządzić będąc nawolności przekracza kosztyponoszone przez społeczeństwo nawykonanie kary pozbawieniawolności

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Postulat 5

Koszty resocjalizacji sąuzasadnione dopoacuteki ich wysokośćjest niższa od spodziewanej szkody ktoacuterej dzięki zabiegomresocjalizacyjnym udaje się uniknąć

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

EKONOMICZNA ANALIZA PRAWA

Podsumowanie

bull deskryptywne i normatywne wykorzystanie ekonomicznej analizy prawa

bull ekonomiczny sposoacuteb myśleniao modelowanie zachowańo ekonomiczne kategorie pojęciowe

bull efektywność indywidualna i efektywność społeczna (twierdzenie Arrowa)

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa

PODSUMOWANIE

bull logika bull sylogizm prawniczy

bull logika deontyczna

bull analiza bull pojęcia analizybull analiza lingwistyczna

bull ekonomiczna analiza prawa