Wyższa Szkoła Turystyki i Hotelarstwa w Gdańsku Wydział Turystyki, Rekreacji i Ochrony Zdrowia Polityka turystyczna Turcji i jej wpływ na rozwój turystyki zagranicznej

Wyższa Szkoła Turystyki i Hotelarstwa w GdańskuWydział Turystyki, Rekreacji i Ochrony Zdrowia

Specjalność: Zarządzanie w gospodarce turystycznej

Anastasiia Shkaranda Nr albumu 14941

Polityka turystyczna Turcji i jej wpływ na rozwój turystyki zagranicznej

Praca magisterska napisana w Zakładzie Gospodarki Turystycznej pod kierunkiem dr Barbary J. Dąbrowskiej prof. nadzw. WSTiH

w roku akademickim 2015-2016

Gdańsk 2016

1

Spis treści

Rozdział I Podstawowe zagadnienia dotyczące turystyki międzynarodowej1.1. Istota turystyki międzynarodowej1.2. Rozwój turystyki międzynarodowej w XXI wieku1.3. Pojęcie polityki turystycznej 1.4. Polityka wizowa i paszportowa jako znaczący element polityki

turystycznej

Rozdział II Istota atrakcyjnośći turystyczynej Turcji 2.1. Położenie geograficzne Turcji i jej walory naturalne2.2. Zasoby historyczno-kulturowe2.3. Infrastruktura turystyczna i dostępność komunikacyjna Turcji

Rozdział III Istota polityky turystycznej Turcji3.1. Podmioty realizyjące politykę turystyczną w Turcji3.2. Strategia rozwoju turystyki w Turcji3.3. Polityka wizowa i paszportowa Turcji

Rozdział IV. Rozwój turystyki zagranicznej Turcji w latach 2000-20144.1. Rozwój zagranicznego ruchu przyjazdowego i wujazdowego4.2. Wpływy z turystyki zagranicznej Turcji4.3. Ocena oferty turystyki wyjazdowej do Turystyki – wyniki badania włanego

2

Rozdział I Podstawowe zagadnienia dotyczące turystyki międzynarodowej

1.1. Istota turystyki międzynarodowej

Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO) definuje turystykę międzynarodową jako

kategorię turystyki obejmującą ogól czynności osób, które podróżują i przebywają poza

krajem stałego zamieszkania w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych dłużej niż

24 godziny i nie dłużej niż rok1.

Turystyka międzynarodowa na wielką skalę rozpoczęła się w połowie XX w. i od tego

czasu stale się rozwija. Turystykę międzynarodową można podzielić także, stosując kryterium

oddziaływanie na bilans płatniczy, na: turystykę zagraniczną przyjazdową (aktywną) i

turystykę zagraniczną wyjazdową (pasywną). Turystyka przyjazdowa dotyczy przyjazdów do

danego kraju osób mieszkających stale gdzie indziej, natomiast turystyka wyjazdowa

obejmuje wyjazdy mieszkańców danego kraju za granicę. 2

Definicje dotyczące turystyki zagranicznej podkreśliają ekonomiczny wymiar

turystyki – akcentuje się miejsce pochodzenia środków pieniężnych wydawanych przez

turystę. Pojęcie turystyki zagranicznej obejmuje także ruch osobowy w celu odwiedzenia

rodziny, znajomych czy w celach służbowych lub handlowych. 3

Aby można było mówić o turystyce międzynarodowej, potrzebne są następujące

elementy: kraj pochodzenia turysty (kraj emisji turystycznej), turysta i kraj recepcji

turystycznej (destynacja turystyczna, kraj przyjmujący). Krajem pochodzenia turysty jest

nazywany kraj, w którym osoba ta mieszka na stałe bądź przez okres dłużczy niż rok. W

większości badań, zwłaszcza prowadzonych na granicach, uwzględnia się jednak

obywatelstwo jako wyznacznik pochodzenia turysty. Krajem recepcji turystycznej jest

natomiast państwo bądź grupa państw, w których turysta konsumuje usługi turystyczne. 4

W literaturze można spotkać wiele definicji pojęcia „turysta". Pierwszą oficjalną

definicję turysty zagranicznego przyjęła w 1937 r. Rada Ligi Narodćw: ,,Dla uzyskania

większej porćwnywalności statystyk turystyki międzynarodowej, określenie „turysta”

powinno w zasadzie być rozumiane jako oznaczające każdą osobę podróżującą przez

czas trwający 24 godziny, lub więcej, w kraju niebędącym krajem jej stałego zamieszkania”.5

1 Ekonomika turystyki, praca zbiorowa pod red. A. Panasiuka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 1822 Ekonomika turystyki, jw., s. 182, B.J. Dąbrowska, Turystyka międzynarodowa w globalnej gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 2011, s. 93 B.J. Dąbrowska, Turystyka międzynarodowa w globalnej gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 2011, s. 134 B.J. Dąbrowska, Turystyka międzynarodowa w globalnej gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011, s. 105 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 17

3

Wedfug tej definicji za turystów uważano osoby:

o podrćżujące dla przyjemności, w celach rodzinnych, zdrowotnych i innych,

o udające się na zebrania lub jako reprezentanci w sprawach naukowych,

o administracyjnych, dyplomatycznych, sportowych itp',

o podróżujące w celach handlowych,

o uczestników rejsów morskich, nawet gdy czas ich pobytu nie przekraaczał by

24 godzin.

Natomiast nie uważano za turystów osób:

o przebywających w celach bezpośrednio zarobkowych,

o mających na celu zamieszkanie na stałe w danym kraju,

o przebywających w strefie przygranicznej i tam zatrudnionych,

o jadących tranzytem bez zatrzymania się,

o studentów i młodzieży przebywającej w pensjonatach i szkołach.

Jeśli chodzi o kategorię odwiedzających, to odwiedzającym jest kazda osoba, która

przebywa w odwiedzanym kraju niezależnie od powodów odwiedzin, z wyjątkiem

dotyczących zatrudnienia w tym kraju. Według tej definicji wszystkich odwiedzających

podzielono na dwie kategorie: turystów i wycieczkowiczów.6

Turyści są to ci goście, którzy w kraju czasowego pobytu spędzili przynajmniej jedną

noc w jego bazie hotelowej w celach wypoczynkowych, leczniczych, krajoznawczych,

religijnych, sportowych, służbowych, rodzinnych, społecznych, politycznych itp.

Wycieczkowiczami zaś są odwiedzający dany kraj, którzy w nim spędzili mniej niż

24 godziny i nie korzystali z bazy hote1owej tego kraju. Trzeba dodać, że ci odwiedzający,

którzy korzystają z noclegów na statku lub w pociągu i przebywają w danym kraju nawet

ki1ka dni, są zaliczani do kategorii wycieczkowiczów.7

Formułowane w literaturze przedmiotu pojęcia składające się na definicję turysty

podkreśliają głównie aspekty ekonomiczne, wkazując na konsumpcyjny charakter wyjazdu i

ekonomiczne konsekwencje wydatków turystycznych. Aby zrealizować cel podjętej podróży,

turysta zgłasza bowiem potrzebę przemieszczania się w przestrzeni, wymaga zaspokojenia

swoich potrzeb noclegowych, żywieniowych i innych o charakterze bytowym.

Konsumpcyjność nie może być jednak podstawowym kryterium zaliczania osób 6 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 187 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 15

4

podróżujących do grupy turystów ze względu na fakt, że równie ważne są inne potrzeby

podróżnych związane z realizacją celu wyjazdu: poznawcze, rekreacyjne, rozrywkowe itp.8

W turystyce zagranicznej duże znaczenie poznawczo--praktyczne ma znajomość

celów podróży turystycznych. Pozwala ona określić wzorce zachowari konsumpcyjnych i

rodzaje wydatków ponoszonych przez odwiedzających. Umożliwia też oszacowanie wielkości

popytu na usługi turystyczne w podstawowych segmentach rynku. Wiedza ta może też być

spożytkowana na potrzeby planowania i marketingu w turystyce.9

Międyznarodowy ruch turystyczny to ogół różnorodnych form czasowego

przemieszczania się osób, wynikających z indywidualnych potrzeb poznawczych,

kulturalnych, wypoczynkowych itd., lecz niezwiązanych z celami zarobkowymi, o zasięgu

międzynarodowym. Międzynarodowy ruch turystyczny polega na przenoszeniu się ludzi nie

tylko w przestrzeni geograficznej, ale przede wszystkim międzypaństwowej, co jest

połączone z przekraczaniem granic państw. Podstawowym kryterium międzynarodowego

ruchu turystycznego, jest obok ograniczeń czasowych pobytu za granicą, wydawanie

pieniędzy w kraju świadczącym usługi turystyczne. Podstawowymi pojęciami ściśle z

turystyką międzynarodową są międzynarodowyruch osobowy i międzynarodowy ruch

turystyczny.10

Mędzynarodowy ruch osobowy (migracja) polega na przenoszeniu się ludzi nie tylko

w przestzreni geograficznej, ale pzrede wszystkim międzypaństwowej, co jest połączone z

przekraczaniem granic państw. Migracja to pojęcie szerze od międzynarodowego ruchu

turystycznego: obejmuje przenoszenie się osób zarówno na stałe (emigracje), jak i okresowo

oraz dotyczy opuszczania terytorium danego państwa przez jego własnych obywateli i

przyjęcia obzwateli innych krajów na terytorium danego państwa.11

Turystyka zagraniczna jako rodzaj międzynarodowego ruchu turystycznego oznacza

całokształt stosunków wymiany usług i świadczeń za te usługi pomiędzy stałymi

mieszkańcami danego regionu turystycznego lub miejscowości turystycznej i ludźmi

przyjeżdżającymi do tego regionu lub miejscowości (którzy mieszkają stale poza tym

8 B.J. Dąbrowska, Turystyka międzynarodowa w globalnej gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011, s. 129 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 1710 B.J. Dąbrowska, Turystyka międzynarodowa w globalnej gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011, s. 1711 B.J. Dąbrowska, Turystyka międzynarodowa w globalnej gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011, s. 17

5

obszarem) wydającymi pieniądze na zaspokojenie swych potrzeb (zarobione poza terytorium

chwilowego pobytu).

O wielkości międzynarodowego ruchu turystycznego wyjazdowego świadczy liczba

turystów rezydentów podróżujących za granicę, natomiast o wielkości międzynarodowego

ruchu turystycznego przyjazdowego świadczy liczba turystów zagranicznych odwiedzających

dany kraj (nie – rezydentów) bądź liczba wycieczek turystów zagranicznych do tego kraju.

Czynniki determinujące wyjazd turysty do kraju recepciji moźna podzielić na

następujące grupy: ekonomiczne, polityczne, administracyjne, społeczno-kulturowe,

geograficzne i pozostałe.12

Czynnyki ekonomiczne: spośród megaczynnik w o charakterze ekonomicznym,

społecznym, politycznym, technologicznym i ekologicznym główną rolę w kształtowaniu

turystyki przypisuje się czynnikom ekonomicznym. Z grupy czynnik w ekonomicznych

wpływających korzystnie na rozwój turystyki wymienia się: przyrost dochodów realnych

ludności: lepszy podział dochodów,: stabilną sytuację walutową: korzystną koniunkturę. Z

kolei czynnikami ekonomicznymi wpływającymi niekorzystniena rozwój

turystyki zagrancznej są: kryzys ekonomiczny: spadek tempa wzrostu gospodarczego, a

wbezrobocie, zamtożenie zatrudnienia i płac, likwidacja nadgodzin, spadek popytu

wewnętrznego: niestabilna sytuacja walutowa niekorzystna koniunktura.

Istnieje ścisły związek między sytuacją gospodarczą kraju a rozwojem turystyki. Staje

się on widoczny przy porównaniach PKB, traktowanego jako wskaźnik sprawności

ekonomicznej gospodarki, z wydatkami na turystykę. W okresach koniunktury wydatki na

turystykę rosną szybciej niż PKB. Dotyczy to w większym stopniu turystyki zagranicznej niż

krajowej. Stąd wniosek, że turystykę zagraliczną charakteryzuje wysoka elastyczność.

Specjaliści uważają, że elastyczność ta odzwierciedla jednocześnie liczne czynniki, które

wpływają na kształtowaniosię turystyki, ale nie są ujęte w PKB, np. warunki klimatyczne,

sytuacja polityczna, motywacje podróży. Jednocześnie warto pamiętać o oddziaływaniu

turystyki na inne sektory gospodarki narodowej, które w ujęciu ogólnym odnosi się do

wpływu na:13

1) bilans płatniczy państwa (turystyka ma w nim swój udział),

2) budzety państwa i regionów (urystyka generuje podatki),

12 B.J. Dąbrowska, Turystyka międzynarodowa w globalnej gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011, s. 913 Gołębiewski G., Kompendium wedzy o turystyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 87

6

3) wyrównywanie różnic w rozwoju regionalnym (turystyka może pomóc w

rozwoju regionów uboższych),

4) zatrudnienie (turystyka tworzy miejsca pracy),

5) wzrost PKB,

6) wzrost inwestycji,

7) samodzielność gospodarczą krajów o rozwiniętych funkcjach turystycznych.

Głównym czynnikiem społecznym wpływającym w znacznej mierze na popyt

turystyczny jest upowszechnienie oświaty oraz zmiana w sferze obyczajów danego

społeczeństwa. Wysoki poziom kultury społeczeństwa oraz duża świadomość potrzeby

aktywnego wypoczynku wpływa dodatnio na popyt turystyczny.14

Decyzje społeczeństwa odnośnie wyboru miejsca spędzenia czasu wolnego lub innych

usług turystycznych zależą od istniejącej w społeczeństwie tradycji, nawyków oraz

stereotypów. Czynniki te z kolei są zdeterminowane przez obyczaje i styl życia. 15

Czynniki polityczne są na ogól utożsamiane z ryzykiem, jakie ponosi turysta,

decydując się na wyjazd do danego kraju. Może to być wojna, która na ogól uniemożliwia

świadczenie (produkcje) usług turystycznych, może to być niebiezpieczeństwo ataków

terrorystycznych. Do tej grupy czynników należy także zaliczyć określone polityki krajów

czy ugrupowań integracyjnych oraz międzynarodowych organizacji w sferze gospodarczej, w

tym integrację europiejską.16

Czynniki społeczno-kulturowe stanowią natomiast o atrakcyjności danego kraju i są w

dużej mierze ukształtowane przez jego historię. Są to m.in. utrwalony wizerunek niektórych

potraw narodowych, charakterystyczne zabytki, tradycje, gościnność, przyjęcie i stosowanie

efektywnej promocji kultury za granicą, aktualne preferencje nabywcze, moda.17

Do czynników geograficznych zalicza się natomiast położenie geograficzne kraju,

środowisko naturalne, klimat, a także naturalne klęski żzwiołowe. Kreacja czynników jest

urrudniona. Możliwa jest natomiast wlaściwa pielęgnacja i wzkorzystanie zasobówb

naturalnych. Można np. ułatwić warunki podróżowania (nowe lotniska, zniesienie wiz itp.).18

14 G. Gołembski, Kompendium wiedzy o turystyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 8715 G. Gołembski, Kompendium wiedzy o turystyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 8716 B.J. Dąbrowska, Turystyka międzynarodowa w globalnej gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011, s. 1417 B.J. Dąbrowska, Turystyka międzynarodowa w globalnej gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011, s. 1418 B.J. Dąbrowska, Turystyka międzynarodowa w globalnej gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011, s. 15

7

1.2. Rozwój turystyki międzynarodowej w XXI wieku

Podstawowymi miernikami rozwoju turystyki międzynarodowej są:

1. Liczba pryjazdów turystów zagranicznych:

Według wstępnych danych Światowej Organizacji Turystyki (UNWTO)

międzynarodowy ruch turystyczny wzrósł w 2014 roku o 4,4% i osiągnął poziom 1 135 mln

podróży. Liczba przyjazdów turystów zagranicznych wzrosła we wszystkich regionach

świata: w krajach Ameryki Północnej i Południowej o 8% (181,5 mln przyjazdów turystów

zagranicznych w 2014 r.), w regionie Azji i Pacyfiku i na Bliskim Wschodzie o 5%

(odpowiednio 263,4 mln i 50,4 mln), w Europie o 3% (583,6 mln), a w Afryce o 2% (55,8

mln). Szybsze tempo wzrostu obserwowano w krajach rozwiniętych (5,8%) niż rozwijających

się (2,6%). Dynamika wzrostu w krajach Unii Europejskiej była znacznie wyższa niż w

Europie jako całości. Liczba przyjazdów turystów zagranicznych do państw EU-28

zwiększyła się w porównaniu do 2013 roku o 5,3%. Wzrost liczby przyjazdów turystów

zagranicznych był w 2014 roku nieco większy niż przewiduje długoterminowa prognoza

UNWTO na lata 2010-2020 (+3,8% rocznie), choć niższy niż w 2013 roku (+4,7%). Wstępne

i częściowo jeszcze niekompletne dane UNWTO za styczeń i luty 2015 roku mówią natomiast

o wzroście na poziomie 4,7% w porównaniu do pierwszych dwóch miesięcy 2014 roku (w

tym Europa +4,8%, a kraje EU-28 +5,0%).19

Tabela 1. Przyjazdy turystów zagranicznych na świecie w 2000 – 2015 (w mln):

Lata Liczba przyjazdów Lata Liczba przyjazdów

2000 687,0 2008 922,0

2001 686,7 2009 880,0

2002 707,0 2010 948,0

2003 694,6 2011 997,0

2004 765,1 2012 1,037

2005 806,8 2013 1,087

2006 846,0 2014 1,133

2007 904,0 2015 1,184

Żródło: Opracowanie własne na podstawie World Organization (UNWTO); April 2015

http://cf.cdn.unwto.org/sites/all/files/pdf/unwto_barom15_02_april_excerpt_3.pdf 19 http://www.aktualnosciturystyczne.pl/pot/kolejny-rekordowy-rok-w-turystyce-swiatowej

8

Tabela 2. Perspektywy dla międzynarodowych przyjazdów turystycznych w 2008 – 2015. (w

%)

Lata Świat

2008 1,9%

2009 -3,9%

2010 6,5%

2011 4,6%

2012 4,7%

2013 4,6%

2014 4,2%

2015 4,4%

Żródło: Opracowanie własne na podstawie World Organization (UNWTO); January 2016

http://cf.cdn.unwto.org/sites/all/files/pdf/unwto_barom15_02_april_excerpt_3.pdf

UNWTO szacuje, że międzynarodowe przyjazdy turystyczne w 2015 roku wzrośli o

4,4%, osiągając łącznie 1.184 mln w 2015 roku. W porównaniu do 2014 r., w 2015 r.

turystów, podróżujących po całym świecie stało więcej na 50 milionów. 20

2015 r. jest szóstym rokiem z rzędu, w którym odnotowano ponadprzeciętny wzrost.

Od rozwiązania kryzysu w 2010 roku, międzynarodowe przyjazdy turystyczne w te lata

wzrośli o 4%. 21

Pozytywne perspektywy na rok 2016

Wyniki UNWTO na rok 2016 pozostają w dużej mierze pozytywne, choć w

porównaniu do dwóch poprzednich lat są trochę gorzej. Na tej podstawie projekty

międzynarodowych przyjazdów turystycznych UNWTO wzrosną o 4% na świecie w 2016

roku. Oczekuje się, wzrost przyjazdów turystycznych w Azji i na Pacyfiku (+ 4% do + 5%),

20 http://cf.cdn.unwto.org/sites/all/files/pdf/unwto_bar..21 http://cf.cdn.unwto.org/sites/all/files/pdf/unwto_bar..

9

w Ameryce Południowej (+ 4% do + 5%), następnie w Europie (+ 3,5% do 4,5%), prognozy

dla Afryki (+ 2% do + 5%) oraz Bliskiego Wschodu (+ 2% do + 5%) są pozytywne. 22

2. Wpływy z turystyki międzynarodowej:

Tabela 3: Wpływy z turystyki międzynarodowej na świecie w latach 2000-2014 (w

mld USD).

Lata Świat Lata Świat

2000 481,6 2008 944,0

2001 469,9 2009 852,0

2002 488,2 2010 965,0

2003 534,6 2011 1,080

2004 634,7 2012 1,115

2005 682,7 2013 1,197

2006 741,2 2014 1,245

2007 858,0

Żródło: Opracowanie własne na podstawie World Tourism Organization (UNWTO)

2015 http://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284416899

W Europie, co stanowi 41% światowych międzynarodowych wpływów turystycznych

nastąpił wzrost dochodów z turystyki 17 mld USD do $ 509 miliardów dolarów. W Azji i

Pacyfiku odnotowano wzrost o 16 mld USD dolarów, osiągając US $ 377 miliardów dolarów.

Ameryka Północna i Południowa (22% udziałów), przychody wzrosły do 10 US $ miliardów,

które łączną kwotę US $ 274 miliardów dolarów. Na Bliskim Wschodzie (4% udziału),

dochody z turystyki wzrosły od około 4 mld $ US do $ 49 mld, a w Afryce (3%) wpływy

wzrosli do miliarda $ 1 do $ 36 mld US.23

Na południu regionu, Europa Północna, Południowa i Europa Śródziemnomorska,

Azja Północno-Wschodnia, Oceania, Azja Południowa, Karaiby, Ameryka Środkowa,

Ameryka Południowa i Bliski Wschód pokazali najszybszy wzrost - 5%.24

3. Wydatki turystów zagranicznych:

22 http://cf.cdn.unwto.org/sites/all/files/pdf/unwto_bar..23 http://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/978928441689924 http://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284416899

10

Wpływy z zagranicznej turystyki przyjazdowej (rozumiane jako przychody

wygenerowane w krajach przyjmujących przez odwiedzających międzynarodowych w

związku z wydatkami ponoszonymi na zakwaterowanie, wyżywienie, transport lokalny,

rozrywkę, zakupy oraz inne dobra i usługi) rosły w 2014 roku nieco wolniej niż przyjazdy

turystów zagranicznych. UNWTO szacuje, że w 2014 roku wyniosły one 1 245 mld USD, co

oznacza realny wzrost na poziomie 3,7% w porównaniu do 2013 roku. Odwrotnie niż w

przypadku przyjazdów, szybsze tempo wzrostu wpływów miało miejsce w krajach

rozwijających się (+4,7%) niż w rozwiniętych (+3,2%). Najwyższe tempo wzrostu

odnotowano na Bliskim Wschodzie (+5,7%) oraz w regionie Azji i Pacyfiku (+4,2%). Tempo

wzrostu w pozostałych regionach było zbliżone do siebie i wyniosło odpowiednio: +3,6% dla

Europy (w tym +3,6% dla państw EU-28), +3,4% dla Afryki i +3,0% dla Ameryki Północnej i

Południowej. W wartościach bezwzględnych największy wzrost wpływów odnotowano w

Europie (o 17 mld USD, do poziomu 509 mld USD w 2014 r.), która jako największy obszar

recepcyjny odpowiada za 41% przychodów z turystyki na poziomie globalnym. W regionie

Azji i Pacyfiku, który gromadzi 30% światowych wpływów z turystyki, odnotowano wzrost o

16 mld USD (wpływy w 2014 r. na poziomie 377 mld USD). Trzeci pod względem wielkości

wpływów region – Ameryka Północna i Południowa – odnotował wzrost o 10 mld USD, do

poziomu 274 mld. Ogółem, spośród 126 krajów monitorowanych w 2014 roku przez

UNWTO, 103 (82%) odnotowało wzrost wpływów z zagranicznej turystyki przyjazdowej (w

tym w przypadku 36 krajów był to wzrost na poziomie dwucyfrowym), a 23 (18%) spadek.25

1.3 Pojęcie polityki turystycznej

Po II Wojnie Światowej masowy charakter turystyki spowodował, że stała się ona

bardzo ważnym elementem ogólnej współczesnej polityki państwa w jej różnych dziedzinach

zarówno życia społecznego, politycznego jak i gospodarczego, zarówno w skali

poszczególnych krajów, jak i w skali światowej.26

W miarę wzrostu aktywności turystycznej ludności rozszerzała się sfera zaspokajania

jej potrzeb społecznych. Państwo, w ramach swych funkcji wewnętrznych zainteresowane

rozwojem fizycznym i duchowym społeczeństwa oraz społecznie pożądanymi postawami

jego członków, siłą rzeczy podejmowało kształtowanie polityki turystycznej. Powszechnie

wiadomo, że rozwój turystyki wywołuje wiele pozytywnych zmian w gospodarce narodowej.

Na przykład ma wpływ na bilans płatniczy państwa, aktywizuje miejscowości i regiony

turystyczne, stwarza nowe możliwości pracy, oddziałuje na rozwój infrastruktury technicznej

25 http://www.aktualnosciturystyczne.pl/pot/kolejny-rekordowy-rok-w-turystyce-swiatowej26 http;//mfiles.pl/pl/index.php/Polityka_turystyczna

11

i społecznej, unowocześnia strukturę konsumpcji, tworzy dochód narodowy i w dłuższym

okresie pomnaża majątek narodowy.27

Rozwój turystyki związany jest z korzyściami ekonomicznymi, są one jedną z

głównych przyczyn, dla których wiele państw angażuje się w jej rozwój. Natomiast inne

przyczyny wiążą się z negatywnymi skutkami rozwoju turystyki współcześnie. Na tym tle

cenna jest wskazówka dla państw która jest przekazana w dokumentach ze Światowej

Konferencji Turystyki, jaka miała miejsce w Manili w 1980r. „… rola turystyki w gospodarce

narodowej będzie znacznie większa. … Dlatego państwo powinno wspierać i promować

rozwój turystyki”. 28Jednakże znaczenie turystyki w ekonomikie kraju nie może przesłaniać

negatywnych skutków kulturowych i społecznych, jakie niesie ze sobą rozwój turystyki.

Wśród negatywnych skutków rozwoju turystyki, angażujących państwa w rozwój tego

sektora, zwraca się uwagę na społeczne i ekologiczne. W deklaracji z Manili stwierdza się, że

„Rządy mogą dopilnować, aby programy turystyczne były zgodne z potrzebami lokalnej

ludności, poprzez podnoszenie narodowej świadomości społecznej, kulturowej i

ekologicznej”.29

Państwo powinno wyjść do stabilizacji i maksymalizacji korzyści jakie przyniosą jej z

rozwoju turystyki dla regionu oraz kraju, jest to zapewnienie równowagi miedzy

negatywnymi a pozytywnymi konsekwencjami współczesnego rozwoju turystyki. Państwa

które posiadają rozwinięte funkcje turystyczne powinny sformułować oraz wprowadzić w

życie strategie i programy wspólnych działań, które mają doprowadzić do równowagi

pomiędzy ochroną środowiska a turystyką, którego elementy stanowią wspólne dziedzictwo

ludzkości.

Ważną przyczyną zaangażowania państwa w rozwój współczesnej turystyki są

polityczne skutki jej rozwoju. Treść tych skutków przejawia się rozmaicie. Na przykład

turystyka międzynarodowa, wiążąca się z przekraczaniem granic państwowych, siłą rzeczy

angażuje państwo do tworzenia regulacji prawnych tego zjawiska. Podróże międzynarodowe

mogą być narzędziem państwa do promocji stosunków danego kraju z zagranicą. Turystyka

zagraniczna w swojej warstwie społecznej może stymulować porozumienie między narodami

i zacieśniać przyjaźń. Zwraca się też uwagę w tym kontekście na turystykę jako źródło

określonych stosunków politycznych. Wymienia się tu trzy typy stosunków politycznych:

27 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 11128 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 11229 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 112

12

prywatne, rządowe i prywatno – rządowe. Każdy konflikt na ich tle wymaga odpowiednich

działań państwa.30

Polityczne znaczenie turystyki w skali międzynarodowej znajduje pełną akceptację.

„Turystyka jest pozytywnym i wszechobecnym czynnikiem promocji wzajemnego

zrozumienia, a tym samym pokoju i odprężenia; z drugiej strony turystyka jest hamowana

konfliktami, a podsycana pokojem. … Wszystkie rządy powinny podejmować działania na

rzecz zapewnienia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, które są niezbędne dla

rozwoju krajowej i międzynarodowej turystyki”.31

Podczas narastania świadomości coraz większej społeczno – gospodarczej roli

turystyki państwo rozbudza swoją działalność w sferze obsługi ruchu turystycznego. Nakłady

na rozwój gospodarki turystycznej oraz infrastruktury turystycznej na ogół przekraczają

możliwości ekonomiczne gospodarki państwa. Zaangażowanie państwa w dziedzinę turystyki

staje się więc niezbędne. Państwo podejmuje również obowiązek tworzenia organizacyjnych i

formalnych podstaw rozwoju turystyki zagranicznej oraz krajowej. Wśród wielu czynników

rozwoju współczesnej turystyki znajduje się niewątpliwie polityka turystyczna państwa.

„Polityka turystyczna to wszelkie działania władz państwowych mające na celu zaspokojenie

potrzeb turystycznych własnego społeczeństwa, racjonalne wykorzystanie zasobów pracy i

kapitału (w tym środowiska przyrodniczego i kulturowego) w sferze gospodarki turystycznej,

kształtowanie optymalnych rozmiarów i struktury ruchu turystycznego oraz stwarzanie

warunków do dalszego rozwoju turystyki, z uwzględnieniem jej licznych funkcji oraz

związków z innymi sferami życia społecznego i gospodarczego”. Literatura przedmiotu

wskazuje, iż pojęcie polityki turystycznej jest kategorią historyczną. Pojęcie to ukształtowało

się na określonym poziomie rozwoju społeczno – gospodarczego danego państwa,

odzwierciedlającym odpowiedni wzrost turystyki wraz z jej przejawami gospodarczymi,

społecznymi i politycznymi. Występowanie samych przesłanek kształtowania polityki

turystycznej państwa nie przesądza jeszcze o jej prowadzeniu. Uwaga ta odnosi się głównie

do działalności państwa w odniesieniu do turystyki zagranicznej. Należy przy tym pamiętać,

iż w praktyce decyzje dotyczące złożonej problematyki turystycznej są wypadkową różnych

30 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 11231 Deklaracja Haska, WTO-IPU, Haga 1989 r. pod redakcją naukową Krystyny Krzyżanowskiej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wydział Nauk Ekonomicznych, Katedra Ekonomiki Edukacji, Komunikowania i Doradstwa. SGGW. Warszawa 2011, s. 94

13

tendencji politycznych, społecznych i gospodarczych. Sprawia to heterogeniczny charakter

turystyki. Z wymienionych względów można w praktyce zaobserwować różny stosunek

państwa do turystyki, w szczególności zagranicznej. 32

Pozytywny stosunek do turystyki występuje najczęściej. Dane państwo prowadzi

aktywną politykę turystyczną i stwarza dla jej rozwoju niezbędne preferencje w różnych

dziedzinach życia politycznego oraz społeczno – gospodarczego. Polityka turystyczna

państwa w tym wariancie prowadzi do stymulacji rozwoju turystyki oraz jednocześnie usuwa

wszelkie bariery które stają na drodze jej rozwoju.

Pozytywny stosunek państwa do turystyki może niekiedy przybrać charakter

częściowo lub w pełni negatywny. Względy polityczne czy niedorozwój instytucji i urządzeń

infrastruktury turystycznej mogą być motywem do reglamentacji w turystyce zagranicznej,

zarówno wyjazdowej, jak i przyjazdowej. Skala tej reglamentacji może być oczywiście różna.

Można też wskazać wiele krajów, które są zamknięte dla turystyki albo w których turyści są

narażeni na określone niebezpieczeństwa.

Należy też odnotować występowanie neutralnego stosunku państwa do turystyki,

gdzie państwo nie interesuje się jej rozwojem. Panuje opinia, iż w przypadku występowania

zagrożeń niesionych przez turystykę w sferze życia społeczno – gospodarczego (Np.

degradacja środowiska przyrodniczego czy spekulacja ziemią), czyli dysfunkcji turystyki,

następuje interwencja państwa w celu ograniczenia tych negatywnych zjawisk33. W

konsekwencji często prowadzi to do zmiany stosunku neutralnego na pozytywny, aktywny. W

praktyce na ogół występują mieszane warianty stosunku państwa do turystyki”.34

Również autentyczność samorządu terytorialnego i możliwie pełne ekonomicznejego

usamodzielnienie mogą stymulować rozwój turystyki i stwarzać warunki do ścisłego

powiązania gospodarki lokalnej z gospodarką turystyczną. Obecnie takie więzi jeszcze nie

występują.

Środkiem prowadzenia polityki turystycznej państwa jest odpowiednio stymulująca

rozwój turystyki polityka podatkowa, kredytowa i inwestycyjna. Działalność państwa w tych

dziedzinach powinna stwarzać warunki do przebiegu procesów reprodukcji rozszerzonej w

sferze gospodarki turystycznej i zapewniać ochronę środowiska przyrodniczego. Wreszcie w

32 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 113

33 J. Zawadka Ekonomiczno-społeczne determinanty agroturystyki na Lubelszczyżnie (na przykładzie wybranych gmin wiejskich). Wydaw. SGGW, Warszawa 2010, s. 11534 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 114

14

sferze pozagospodarczej polityka turystyczna państwa w ujęciu dynamicznym powinna

obejmować drożny system zarządzania turystyką, sprzyjający pełnieniu jej funkcji.

Podstawę prowadzenia aktywnej polityki turystycznej stanowi pełna świadomość

rozlicznych i wzajemnych związków turystyki z różnymi dziedzinami życia społecznego,

gospodarczego, politycznego i kulturalnego kraju. Ignorowanie tych zależności stwarza

barierę pełnego wykorzystania walorów turystycznych środowiska przyrodniczego, zasobów

pracy żywej i uprzedmiotowionej, a w ostatecznym rachunku barierę zaspokajania potrzeb

społecznych oraz odbija się na gospodarce narodowej.35

Jest to działalność polegająca na poszukiwaniu optymalnego zaspokojenia

turystycznych potrzeb społeczeństwa, racjonalnym wykorzystaniu zasobów pracy i kapitału w

sferze gospodarki turystycznej, z poszanowaniem środowiska przyrodniczego, na

kształtowaniu optymalnych z punktu widzenia funkcji turystyki rozmiarów i struktury ruchu

turystycznego, na zastosowaniu praw ekonomicznych w sferze gospodarki turystycznej oraz

na koordynowaniu rozwoju turystyki, z uwzględnieniem jej funkcji i różnorodnych

związkówz innymi sferami życia kraju. Termin ten można ująć zwięźlej: przez politykę

turystyczną rozumie się świadome popieranie i kształtowanie turystyki przez różnego rodzaju

organizacje i instytucje wpływające swoją działalnością na wszystko to, co jest ważne dla

turystyki.36

Polityka turystyczna jest uważana za stymulator turystycznego rozwoju sytuacji, gdy

państwo wyraża dynamiczny, czyli stosunek pozytywny do tego zjawiska. W każdej polityce,

w tym również turystycznej, określa się przede wszystkim cele, jakie się zamierza osiągnąć.

Celem ogólnym polityki turystycznej państwa o dynamicznym stosunku do turystyki jest

optymalne zaspokojenie wzrastających potrzeb turystycznych społeczeństwa.37

Wszystkie potrzeby turystyczne są realizowane w sferze gospodarki turystycznej, tj.

w sferze obsługi ruchu turystycznego: działalność przedsiębiorstw turystycznych, usług

transportowych, hotelowych, gastronomicznych i innych, czerpiących korzyści z turystyki.

Z punktu widzenia celów polityki turystycznej istotne znaczenie ma racjonalne

wykorzystanie zasobów pracy i kapitału, występujących w tym sektorze gospodarki

narodowej. U podstaw polityki turystycznej państwa jest widzieć poszanowanie stanu

jakościowego środowiska przyrodniczego i społecznego. Ogólnie celem narodowej polityki

35 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 11836 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 118

37 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 114

15

turystycznej jest dążenie do maksymalizacji korzyści z rozwoju turystyki i minimalizowanie

kosztów z nim związanych.

Na tle sformułowanych celów aktywnej, społecznie akceptowanej polityki turystycznej

państwa niezbędne jest określenie jej zadań. Można je z grubsza sprowadzić do kształtowania

rozmiarów, struktury rzeczowo – przestrzennej i dynamiki rozwoju turystyki. W określaniu

tych zadań niezbędna jest świadomość wzrastającego znaczenia rozmaitych funkcji

współczesnej turystyki.38

Politykę turystyczną kształtują odpowiednie organy. Zalicza się do nich podmioty:

1. międzynarodowej polityki turystycznej - Światowa Organizacja Turystyki (WTO),

Komitet ds. Turystyki Unii Europejskiej, Organizacja Współpracy i Rozwoju (OECD),

2. krajowej polityki turystycznej - państwo i jego organy ustawodawcze oraz

wykonawcze,

3. regionalnej polityki turystycznej - wojewodowie i wojewódzkie sejmiki samorządowe,

lokalnej polityki turystycznej - urzędy gminne, starostwa, związki gmin,

4. polityki turystycznej o charakterze zawodowym - izby gospodarcze, izby turystyczne,

stowarzyszenia zawodowe, np. związki restauratorów, hotelarzy przewodników, pilotów.39

Istota polityki turystycznej, realizowanej w ramach ogólnej polityki gospodarczej

państwa, pozwala na stwierdzenie, iż o jej skuteczności w skali kraju decydują głownie

działania organów administracji państwowej szczebla centralnego, tzn.podmioty krajowej

polityki turystycznej. 40

Najistotniejsze znaczenie mają w tym przypadku dwa z nich: narodowa organizacja

turystyczna (NTO - national tourism organisation) oraz narodowa administracja turystyczna

(NTA - national tourism administration). Sporo trudności przysparza precyzyjne określenie

kompetencji i różnic między tymi instytucjami, bowiem w poszczególnych państwach

sytuacja pod tym względem wygląda zgoła odmiennie.41

Skuteczna polityka turystyczna będzie miała miejsce wówczas, gdy działania wszystkich

podmiotów zainteresowanych jej rozwojem, będą skoordynowane. Dalsza analiza

zagadnienia, z racji znaczenia poszczególnych podmiotów. będzie skupiała się głownie na

38 K. Głąbicka, M. Grewiński, Europejska polityka regionalna, Wyd. Elipsa, Warszawa 2003, s. 2039 J. Borzyszkowski, Polityka Turystyczna Państwa, Wyd. Uczelniane Politechniki Kozalińskiej, Kozalin 2005, s.4740 J. Borzyszkowski, Polityka Turystyczna Państwa, Wyd. Uczelniane Politechniki Kozalińskiej, Kozalin 2005, s.4741 J. Borzyszkowski, Polityka Turystyczna Państwa, Wyd. Uczelniane Politechniki Kozalińskiej, Kozalin 2005, s.47

16

narodowych organizacjach (NTO) i administracjach turystycznych (NTA). W konkretnych

przypadkach zostanie uwypuklona rola innych, znaczących podmiotów, realizujących

politykę turystyczną w danym kraju oraz konieczność i próba oceny zakresu współpracy

między nimi.42

Z kolei w polityce turystycznej państwa muszą zostać określone środki i metody

osiągnięcia celów i realizacji zadań. Układ tych uwarunkowańjest zróżnicowany.

Przykładowo można wskazać na niektóre z nich, istotne w warunkach polskich.

Rozważając ogólnie cele polityki turystycznej, warto podać przykłady koncepcji w

niektórych krajach o rozwiniętej funkcji turystycznej. Na przykład w szwajcarskiej koncepcji

turystyki cel ogólny polityki turystycznej widzi się w „… zapewnieniu optymalnego

zaspokojenia różnorodnych potrzeb turystycznych ludności ze wszystkich warstw

społecznych, w ramach wydajnej i sprawnej infrastruktury turystycznej i przy nienaruszonym

środowisku przyrodniczym. Należy przy tym brać pod uwagę interesy ludności miejscowej”.

Cel ogólny zawiera więc trzy cele cząstkowe, które uwidaczniają kierunki polityki

turystycznej związane ze społeczeństwem, gospodarką i środowiskiem przyrodniczym.

W Austrii natomiast przyjęta koncepcja głosi, iż podstawowym celem polityki

turystycznej jest „taki rozwój turystyki, aby państwo i wszyscy Austriacy zatrudnieni

bezpośrednio lub pośrednio w gospodarce turystycznej osiągnęli możliwie największe

korzyści”. 43Trzeba dodać, iż w dążeniu do osiągnięcia tego celu w centrum uwagi znajduje

się człowiek.

Listę przykładów zagranicznych trzeba zamknąć zarysowym ujęciem polityki

turystycznej Unii Europejskiej. Obserwuje się rosnącą dynamikę angażowania się Unii

Europejskiej we wspieranie turystyki. Decyzje polityczne i podstawy prawne organów

unijnych określają jednoznacznie rolę turystyki w osiąganiu celów strategicznych Unii

Europejskiej, tj.:

1. stworzenie nowych miejsc pracy

2. przyczynianie się do osiągnięcia ekonomicznej i socjalnej spójności Unii

3. rozwój regionów słabiej rozwiniętych

4. ochrona środowiska i dziedzictwa kulturowego

5. promowanie europejskiej tożsamości.44

42 J. Borzyszkowski, Polityka Turystyczna Państwa, Wyd. Uczelniane Politechniki Kozalińskiej, Kozalin 2005, s.5043 M. Nesterowicz „Prawo turystyczne”, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2011, s. 7944 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 116

17

Propozycje wieloletniego programu wspomagania turystyki unijnej przedstawiają

następujące priorytety:

1. poprawę wiedzy o turystyce

2. poprawę prawnego i finansowego otoczenia turystyki

3. podniesienie jakości w turystyce unijnej

4. wzrost liczby turystów z państw trzecich w drodze promocji Europy jako regionu

turystycznego.45

Główne linie działania Unii Europejskiej w dziedzinie turystyki:

1. wspomaganie poprawy w dziedzinie jakości produktu turystycznego

2. zwiększenie konkurencyjności i rentowności gospodarki turystycznej

3. przyjęcie koncepcji trwałego i zróżnicowanego rozwoju turystyki”.46

Rada Ministrów Rzeczi Pospolitej 19 września 1994 r. przyjęła Założenia rozwoju

gospodarki turystycznej, określając strategię jej rozwoju. W dokumencie tym stwierdza się, iż

gospodarka turystyczna okazała się skutecznym instrumentem realizacji polityki społeczno –

gospodarczej państwa w zakresie: „restrukturyzacji i modernizacji gospodarki,

komercjalizacji, aktywizacji branż komplementarnych i obszarów słabych ekonomicznie,

zatrudnienia, rozwoju współpracy międzynarodowej”.

W strategii rozwoju polskiej turystyki dominuje cel ekonomiczny. Rola turystyki

sprowadza się do współdziałania w osiąganiu takich celów strategicznych Polski, jak: wzrost

gospodarczy, stabilizacja makroekonomiczna i ograniczenie bezrobocia. Mało widoczny jest

cel o charakterze społecznym.47

Przyjęcie zasady pełnej swobody ruchu turystycznego krajowego i zagranicznego stwarza

ważną przesłankę osiągnięcia zamierzonych celów i realizacji zadań polityki turystycznej.

Mogą się do tego przyczynić Np. liberalna polityka paszportowa i wprowadzenie zasad

rachunku ekonomicznego w sferze tzw. turystycznej bazy środowiskowej. Godnym uwagi

sposobem osiągnięcia wytyczonych celów jest też urynkowienie całej gospodarki turystycznej

przy zachowaniu preferencji w sferze polityki społecznej dla uczestnictwa w ruchu

turystycznym młodzieży i niezamożnych grup ludności oraz odpowiedni zakres prywatyzacji

tej gospodarki.

45 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 11646 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 11647 A. Rochmińska, A.J. Stasiak, Strategie rozwoju turystyki, WyższanSzkoła Turystyki i Hotelarstwa w Łodzi, Turystyka i Hotelarstwo – 6 (2004), s. 27

18

„Warunkiem skuteczności polityki turystycznej jest kompleksowe oddziaływania na

wszystkie ogniwa tzw. cyklu turystycznego. Cykl ten, w ujęciu tworzą następujące ogniwa:

1. Badanie rynku turystycznego

2. Planowanie rozwoju turystyki

3. Budowa infrastruktury turystycznej

4. Przygotowanie kadr na potrzeby turystyki

5. Konstrukcja optymalnego modelu organizacyjnego turystyki

6. Rozwój gospodarki turystycznej

7. Propaganda turystyczna

8. Badanie wyników prowadzonej polityki i formułowanie wynikających z niej

wniosków”.48

Jeśli państwo oddziałuje selektywnie na wymienione ogniwa, polityka turystyczna staje

się pasywna, czyli nieskuteczna. Powstaje więc problem kontroli prowadzonej polityki

turystycznej.

Uprawianie turystyki zagranicznej jest związane z przekraczaniem granic co najmniej

dwóch państw. Państwo, na mocy swej suwerennej władzy,ma całkowitą swobodę decyzji co

do warunków opuszczenia swojego terytorium przez obywateli własnych, jak też

dopuszczenia na swoje terytorium cudzoziemców oraz określenia ich praw i obowiązków w

czasie pobytu w granicach państwa.49

Niezależność działania państwa w tym względzie może być naturalnie ograniczona, lecz

tylko przez zawarcie odpowiedniej umowy międzynarodowej z grupą państw lub z

konkretnym państwem. W takim przypadku państwo będzie związane z postanowieniami

umowy i będzie musiało dostosować do nich swoje prawo wewnętrzne, jak również

postępowanie swoich organów.

Państwo za pomocą swoich wewnętrznych przepisów prawnych może faworyzować

rozwój turystyki międzynarodowej wyjazdowej i przyjazdowej, może również utrudniać lub

hamować ruch turystyczny w ogóle lub tylko w stosunku do niektórych państw. Polityka

państwa w odniesieniu do turystyki zagranicznej wpływa w sposób bezpośredni – ujemny lub

dostani – na jej rozwój. „Polityka ta przejawia się głównie w stosunku państwa właśnie do

48 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 11949 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 119

19

zagadnienia formalności granicznych, czyli warunków, których spełnienie jest wymagane do

przekroczenia granicy państwowej”.50

Sprawy celne jako element formalności granicznych jest to nic innego jak ustalanie i

pobór opłat celnych a także sprawdzanie czy podróżny przewozi przedmioty objęte zakazem

wwozu lub wywozu.51

Kolejnym ograniczeniem przekroczenia granicy państwowej i pobytu na terytorium

innego państwa niż kraj macierzysty są sprawy dewizowe.

Państwo mając na uwadze ochronę stanu zdrowotności na swoim terytorium może

zastosować ograniczenia przyjazdu turystów z regionów (krajów), w których panują choroby

epidemiologiczne oraz z regionów o dużym ryzyku występowania chorób zakaźnych (dżuma,

cholera, ospa, tyfus, ebola).

W odniesieniu do chorób zakaźnych wymagane są, szczególnie od turystów

zamorskich, świadectwa szczepień. Obowiązek przestrzegania przepisów sanitarnych

spoczywa także na biurach podróży i przewoźnikach turystów (linii lotniczych,

żeglugowych).

1.4.Formalności graniczne jako element polityki turystycznej

Określenie formalności granicznych obejmuje następujące odprawy: odprawę sanitarną;

wizową i paszportową; celną i dewizową.

Międzynarodowego turystę obowiązuje dobra znajomość przepisów w zakresie

formalności granicznych obowiązujących w kraju, do którego zamierza się on udać. Mogą mu

to ułatwić informatory krajowe i międzynarodowe. Mimo dużego postępu w zakresie

łagodzenia formalności granicznych i wprowadzania ułatwień dla zagranicznego ruchu

turystycznego nadal istnieją różne, często nieracjonalne przeszkody, utrudniające swobodny

rozwój turystyki międzynarodowej”.52

Współczesne państwa przejawiają duże zainteresowanie międzynarodowym ruchem

turystycznym. To zainteresowanie wyraża się w prowadzeniu polityki turystycznej w

odniesieniu do zagranicznej turystyki przyjazdowej i wyjazdowej.

50 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 12051 C.H. Beck, Prawo celne, Warszawa, 201352 W.W. Caworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, wyd. VI zmienione, s. 120

20

Polityka turystyczna w sferze turystyki międzynarodowej uzewnętrznia się przede

wszystkim w formalnościach dotyczących przyjazdów cudzoziemców i wyjazdów własnych

obywateli do innych krajów. Dotyczą one przekraczania granic państwowych i z tego powodu

ogólnie nazywamy je formalnościami granicznymi.

Formalności graniczne obejmują zespół czynności, aktów i decyzji, których wypełnienie,

załatwienie, podjęcie warunkuje powstanie prawnej możliwości przekroczenia granicy

państwa ojczystego ( czy państwa stałego zamieszkania) oraz państwa zamierzonego

czasowego pobytu (czy osiedlenia się), a nawet państwa - przejazdu tranzytem.53

Formalności graniczne to inaczej:

1. mniej lub bardziej rygorystyczne (uciążliwe) warunki związane z uzyskiwaniem

prawa wyjazdu i wjazdu;

2. ograniczenia poruszania się podróżnych w czasie i w przestrzeni;

3. przestrzeganie przepisów dotyczących wwozu i wywozu walut;

4. poddanie się na granicy odprawie celnej i wniesienie stosownych opłat za przewożone

przedmioty;

5. stosowanie się do ograniczeń związanych z ochroną zdrowia i zapobiegania szerzeniu

się chorób epidemiologicznych.

Formalności graniczne wiążą się z posiadaniem przez podróżnego paszportu, ważnej

wizy, przejściem na granicy odprawy celnej, odprawy dewizowej i odprawy sanitarnej.

Paszport to podstawowy dokument uprawniający do obywania podróży międzynarodowej

– stwierdza tożsamość podróżnego i jego obywatelstwo a także uprawnia do przekraczania

granic państwowych oraz przebywania na terytorium innego państwa(państw) niż państwo

macierzyste.54

Wydawanie paszportów należy wyłącznie do wewnętrznej kompetencji danego państwa,

które na podstawie swego prawa wewnętrznego powierza wydawanie tych dokumentów

odpowiednim organom państwowym. Są to z reguły urzędy paszportowe podporządkowane

ministerstwom spraw wewnętrznych.

W międzynarodowym ruchu osobowym ukształtowało się kilka zasadniczych typów

paszportów zagranicznych: zwykłe; konsularne (książeczkowe i blankietowe); urzędowe

(dyplomatyczne i służbowe); zbiorowe.

53 T. Orłowski, Protokół dyplomatyczny. Ceremoniał i etykieta, Wyd. MSZ, Warszawa 2005, s. 8554 Wspólne instrukcje konsularne dla misji dyplomatycznych i urzędów konsularnych dotyczące wiz (2005/c 326/01) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52005XG1222(01)

21

Podział paszportów według kryterium „liczba dopuszczalnych przekroczeń granicy”

dzielimy na: jednokrotne- upoważniające do jednorazowego przekroczenia granicy (tam i z

powrotem), wielokrotne – uprawniające do przekraczania granicy bez żadnych ograniczeń

ilościowych.55

Według kryterium „liczba osób uprawnionych do przekroczenia granicy” paszporty

dzielimy na: indywidualne; wspólne (rodzinne)- umożliwiające wszystkim członkom danej

rodziny udanie się w podróż zagraniczną; zbiorowe – uprawniające do przekroczenia granicy

określonej liczbie wymienionych na specjalnym imiennym druku, osób udających się wpólnie

na wyjazd zagraniczny. 56

Paszporty zbiorowe zostały wprowadzone w państwach należących do Rady Europy

na podstawie umowy z 1961 roku dot. warunków podróży grup młodzieżowych do lat 21 w

celach turystycznych między państwami członkowskimi tej organizacji.

W międzynarodowym ruchu turystycznym obowiązują następujące paszporty: zwykłe;

rodzinne; zbiorowe, w wyjątkowych przypadkach konsularne blankietowe - są one wydawane

obywatelom danego państwa w celu umożliwienia im powrotu do rodzinnego kraju, jeżeli

utracili paszport wydany w kraju.

W krótkoterminowej turystyce związanej z małym ruchem granicznym z reguły

zamiast paszportów stosowane są specjalne zezwolenia na przekraczanie granicy tzw.„ karty

graniczne” lub przepustki wydawane przez miejscowe władze administracyjne w trybie

uproszczonym bez ponoszenia opłat jakie związane są z otrzymaniem paszportu.

W Polsce w ustawie o paszportach ustalone zostały następujące rodzaje(nazwy)

paszportów: paszport; paszport dyplomatyczny; paszport służbowy Ministerstwa Spraw

Zagranicznych; paszport blankietowy.

Według innych żródel, termin wiza jest określona jako zezwolenie udzielone w formie

naklejki do paszportu lub innego dokumentu podróżz uprawniające cudzoziemca do

przedstawienia na granicy wewnętrznej państwa członkowskiego, danego dokumentu,

rśwnoznacznego z wnioskiem o zgodę ns wjazd.57

55 G.Labuda, W. Michowicz: Historia dyplomacji polskiej X-XX w., Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 2002, s. 6156 Wspólne instrukcje konsularne dla misji dyplomatycznych i urzędów konsularnych dotyczące wiz (2005/c 326/01) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52005XG1222(01)

57 Zob. W. Czapliński, Obszar Wolności Bezpieczeństwa i Sprawedliwości, Europiejska Wyższa Szkoła Prawa i Administracji, Warszawa, s. 160

22

Wiza pozwala wystawiającemu ją państwu na prowadzenie ścisłej kontroli i na

regulowanie według własnych przepisów, ocen i kryteriów ruchu przyjazdowego obywateli

innych państw.

Istnieje 5 rodzajów wiz: 1. wizy jednolite - jest zezwoleniem lub decyzją wydaną wformie

naklejki umieszczonej przez stronę w paszporcie, dokumencie podróży lub też innym

dokumencie uprawniającym posiadacza do przekroczenia granicy;58 2. wizy

długoterminowenarodowe (D); 3. wizy o ograniczonej ważności terytorialnej; 4. wizy

wydawane na granicy; 5. dokumenty posiadające tą samą wartość co wiza.59

Wizy jednolite można podzielić na: wizy krótkotermonowe (C) - to zezwolenie

uprawniające cudzoziemców, którzy ubiegają się o wjazd na teritorium państw w innym celu

niż migracja, do jednego lub wielu wjazdów; wizy krótkoterminowane wydaje się na jeden

lub kilka wjazdów; wizy lotniskowe (A) - , które uprawniają cudzoziemców podlegających

obowjązkowi wizowemu to przebywanie w czasie międzylądowania, części przelotu, lotów

międzynarodowych w międzynarodowej strefie tranzytowej portu lotniczego, co nie uprawnia

automatycznie dowjazdu właściwego terytorium państwa, gdie nastąpiło międzylądowanie;

wizy tranzytowe (B) - to zezwolenia wjazdu uprawniające cudzoziemców, którzy podróżują z

jednego państwa trzeciego dodrugiego państwa trzeciego, do przejazdu przez terytorium

państwa strony.60

W wielu państwach obowiązują przepisy ograniczające, ze względu na sytuację

gospodarczą (ujemny bilans płatniczy), możliwość wywozu przez turystę walut.

W niektórych państwach istnieją rygorystyczne ograniczenia dotyczące deklaracji

przywozu przez turystę zagranicznego obcych walut i obowiązek ich wymiany w określonych

przez państwo bankach.

Część państw, mając na uwadze turystycznego dopływ walut obcych do skarbu,

stosuje tzw. przymus voucherowy, polegający na obowiązku zakupienia przez zagranicznego

turystę z góry świadczeń za usługi turystyczne na określoną kwotę związaną z czasem pobytu

określonego w wizie lub czasu pobytu.61

58 M. Gałan „Polityka wizowa Unii Europiejskiej”/ Zeszyty naukowe nr. 809 Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2009 r., s. 17059 Wspólne instrukcje dla misji dyplomatycznych i urzędów konsularnych dotyczące wiz Dz. U.UE.LC., 05..326.1 z 22.12.2005 r./ pod red. M. Gałan „Polityka wizowa Unii Europiejskiej”/ Zeszyty naukowe nr. 809 Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2009 r., s. 17060 . M. Gałan „Polityka wizowa Unii Europiejskiej”/ Zeszyty naukowe nr. 809 Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2009 r., s. 172

61 Europiejska polityka społeczna. Pod redakcją R. Gabryszak, D. Magierka, Difin, Warszawa, 2011, s. 65

23

Na początku 1950 roku zniesiono obowiązek paszportowy i zezwolono obywatelom

Belgii, Holandii, Luksemburga i Francji na wjazdy i wyjazdy przez wszystkie granice na

podstawie dowodów tożsamości.

W 1960 roku państwa Beneluksu doprowadziły do stworzenia zintegrowanego

turystycznie obszaru dla obywateli państw trzecich ( turysta po przekroczeniu zewnętrznych

granic państw tego obszaru może swobodnie, bez kontroli przekraczać ich granice

państwowe). Dotyczyło to jednak tylko tych osób, które otrzymały wizę wjazdową do

któregokolwiek z państw Beneluksu, lub obywateli państw, które zawarły umowę z jednym z

krajów Beneluksu o wzajemnym zniesieniu obowiązku wizowego i paszportowego w

podróżach miedzy obu państwami.

Podobne rozwiązania dotyczące integracji turystycznej zostały przyjęte przez kraje

skandynawskie (Danię, Szwecję, Norwegię i Finlandię).

W latach 1947-1950 państwa skandynawskie zawarły porozumienia dwustronne o

wzajemnym zniesieniu obowiązku wizowego z Belgią, Francją, Holandią, Nową Zelandią,

Szwajcarią, Wielką Brytanią, Włochami.62

Ze Stanami Zjednoczonymi, Kanadą i Australią zostały zawarte dwustronne

porozumienia o zniesieniu wobec ich obywateli obowiązku wizowego z jednoczesnym

zniesieniem opłat za uzyskiwanie wizy przez obywateli państw skandynawskich przez te trzy

państwa.

W odniesieniu do państw trzecich państwa skandynawskie nie zrezygnowały z

wymogu posiadania paszportu. W 1957 roku miedzy Danią, Finlandią, Norwegią i Szwecją

została podpisana umowa dotycząca międzynarodowego ruchu turystycznego w sprawie

zniesienia kontroli paszportowej na granicach wewnętrznych państw nordyckich.63

Znoszenie obowiązku posiadania paszportu w czasie przekraczania granicy odbywa

się na podstawie bardzo szczegółowych międzynarodowych umów dwustronnych oraz

wielostronnych.

Charakterystyczną cechą umów znoszących obowiązek paszportowy było dotychczas

to ,że zawierane były przez państwa leżące w jednym regionie geograficznym i należące do

tego samego systemu politycznego.

62 C. Ikanowicz: Protokoł dyplomatyczny w życiu menedżera. Polskie Zrzeszenie Hoteli, Warszawa 2004, s. 34.63 T. Orłowski: Protokół dyplomatyczny. Ceremoniał i etykieta, Wyd. MSZ. Warszawa 2005, s. 53

24

Jest zasadą, że zniesienie posiadania paszportu ma zastosowanie w odniesieniu do

podróży obejmującej całe terytorium państwa pobytu, lub też grupy państw, które podpisały

odpowiednie umowy wielostronne.

W umowach dotyczących znoszenia paszportu powszechnie przyjmuje się, że okres

pobytu nie powinien przekraczać trzech miesięcy, a więc liberalizacja ma zastosowanie w

praktyce tylko do podróży turystycznych.

Zniesienie paszportu nie oznacza wcale, że dokument ten stracił swoje znaczenie.

Zmienił się jedynie zakres jego zastosowania.

Dawniej był podstawowym dokumentem uprawniającym do przekroczenia granicy. W

nowej zliberalizowanej sytuacji jest traktowany jako jeden – ale nie jedyny – z dokumentów

uprawniających do przekraczania granicy i pobytu na terytorium innych państw.

Rozdział II Istota atrakczjnośći turystyczynej Turcji

2.1. Położenie geograficzne Turcji i jej walory naturalne

25

Republika Turecka (Türkiye Cumhuriyeti) zajmuje obszar 780 580 km2, z czego 9820

km2 przypada na wody. Położenie jest specyficzne, gdyś jest to jedyny kraj położony na

dwóch kontynentach. Turcja położona jest w znacznej większości (97% powierzchni kraju) na

kontynencie azjatyckim, w najdalej wysuniętej jego części - tzw. Azji Mniejszej nazywana

Anatolią64.

Kraj podzielono na 7 regionów geograficznych: Region Morza Marmara, Region

Morza Czarnego, Region Północno-Wschodniego Pasma Gór Pontyjskich, Region

Południowo-Wschodniego Pasma Gór Taurus, Region Morza Śródziemnego, Region Morza

Egejskiego, oraz centralną Anatolię. 65

Jest to półwysep oblewany od północy przez Morze Czarne (Kara Deniz), od zachodu

przez Morze Marmara (Marmara Deniz) i Egejskie (Ege Denizi), a od południa przez Morze

Śródziemne (Akdeniz). Jest nazywana krajem czterech mórz. Turcja. Kraj czterech mórz,

Witold Korsak, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków,2003, str, 25

Dzięki tak dobremu dostępowi do mórz Turcja posiada długą i urozmaiconą linię brzegową

liczącą prawie 8 tys. km. Znacznie krótszą linię tworzy z granicami sąsiadujących państw, tj.:

Bułgarią (240 km), Grecją (206 km), od wschodu z Armenią (268 km), Azerbejdżanem (9

km) i Gruzją (252 km) ,od południa Irakiem (331 km), Iranem (499 km), Syrią (822

64 W. Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz,, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s, 2565 Kompendium pilota wycieczek, praca zbiorowa pod red. Kruczek Z., Proksenia, Kraków 2006, s. 30

26

km).Natomiast na północy za Morzem Czarnym z Rumunią, Ukrainą i Rosją. Całkowita

długość tych granic wynosi 2 627 km.2.66

Umowna granica półwyspu dzieląca go od reszty Azji biegnie od miasta Iskenderun

(niedaleko Adany) nad Morzem Czarnym. Od Europy Azja Mniejsza oddzielona jest

cieśninami Bosfor i Dardanele oraz niewielkim morzem Marmara. Europejska części Turcji to

kraina Tracja, zwana również Rumelią, która zajmuje obszar ok. 23 600 km2, łączna długość

granic lądowych wynosi 2627 km, a wybrzeża 7126 km. 67

Azja Mniejsza nazywana Anatolią, od Wyżyny Anatolijskiej zajmującej jej lwią część.

Anadolu, czyli Anatolia, stanowi główną krainę współczesnej Turcji i obejmuję także turecką

część dawnej Wyżyny Armeńskiej, zwanej dziś Anatolią Wschodnią. Na mapie Turcja

rozciąga się południkowo miedzy 26o a 46o długości geograficznej wschodniej oraz

równoleżnikowo pomiędzy 35o a 42o szerokości geograficznej północnej. W linii prostej z

zachodu na wschód kraj rozciąga się na 1660 km, natomiast z północy na południe 550 km. 68

Charakterystyczną cechą Półwyspu Anatolijskiego jest zmienność krajobrazu

wywołana przez klimatyczne zróżnicowanie poszczególnych regionów. Anatolia zajmuje

zachodnią i środkową połać kraju, wschodnią zaś - Wyżyna Armeńska. Cała bez wyjątku

Turcja, oprócz niewielkich partii w Tracji i nadmorskich wybrzeży, jest jednym wielkim

górzystym, w znakomitej większości stepowym płaskowyżem (średnie wzniesienie na

Wyżynie Anatolijskiej: 800 - 1500 m n.p.m., a na Wyżynie Armeńskiej: 1500 - 2200 m

n.p.m.) z licznymi kotlinowymi obniżeniami zajętymi przez zasolone jeziora. 69

Półwysep leży w obrębie alpijskiej strefy fałdowej południowej Europy. Jeszcze pod

koniec trzeciorzędu łączył się z lądem stałym i dopiero wtedy zaczął się z wolna wyodrębniać

jako osobna jednostka geograficzna, co było m.in. następstwem obniżenia się lądu Egeidy i

powstania zapadliska Morza Egejskiego. Wtedy też morze Śródziemne połączyło się z

Czarnym, będącym przedtem niewielkim jeziorem. Skały osadowe pochodzą jednak z

wcześniejszej epoki - ery mezozoicznej, kiedy wielki ocean Tetis zalewał obszary od

południowej Europy po daleką Azję. Obszar Anatolii jest aktywny sejsmicznie, trzęsienia

ziemi nawiedzają Turcję relatywnie często, powodując niekiedy ogromne straty. Turcja to

również ‘sedziba’ wulkanów. Najwięcej form wulkanicznych pochodzi z czwartorzędu.

66 1. Z. Kruczek, Europa. Geografia turystyczna. Wydanie II. Wyd. Proksenia., Kraków 2005, s.255.67 W. Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz,, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s, 2568 M. Wieczorek, B. Byer: Atlas geograficzny, Demart, Warszawa 2003, s. 58. 69 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków,2003, str. 25

27

http://vk.com/away.php?to=http%3A%2F%2Fm.in

Śladem po tym okresie są wygasłe stożki wulkaniczne, zastygła w przeróżnych formach lawa

oraz popiół wulkaniczny (Kapadocja).70

Góry

Charakterystyczną cechą obszaru Turcji jest zmienność krajobrazu, wynikająca

głownie ze zróżnicowania klimatycznego. Przeważająca część półwyspu, z wyłączeniem

Tracji i nadmorskich wybrzeży, tworzy jeden górzysty płaskowyż z licznymi kotlinowymi

obniżeniami wypełnionymi słonymi jeziorami. Ze wszystkich stron Turcja jest otoczona

górami. 71

Na zachodzie jest kilka oddzielnych grup z najwyższym szczytem Uludağ (2543 m

n.p.m.), na południu długi łańcuch gór Taurus z najwyższym szczytem Aladağ (3756 m

n.p.m.), na wschodzie, pośród Wyżyny Armeńskiej, wyróżnia się wygasły stożek

wulkaniczny Ararat (5165 m n.p.m.), a na północy ciągnie się wzdłuż wybrzeża Morza

Czarnego łańcuch Gór Pontyjskich z najwyższym szczytem Kaçkar (3940 m n.p.m.).

Najwyższa góra centralnej Anatolii, nienależąca do żadnej z wyżej wymienionych grup,

znajduje się na północ od Aladağ, a jest to wygasły wulkan Erciyes (3916 m n.p.m.), u

którego stóp rozłożyło się miasto Kayseri72.

Najważniejsze góry, czyli Pontyjskie i Taurus, mają w zdecydowanej większości

rzeżbę wysokogórską, ze stromymi stokami, stożkowatymi szczytami i głębokimi dolinami,

często z cechami jarów. W obu wypadkach łagodniejsza i niższa jest część zachodnia,

podczas gdy wschodnia to wysokie masywy. 73

Góry Pontyjskie składają się z licznych pasm górskich, porozdzielanych wpadającymi

do Morza Czarnego rzekami, które płyną krętymi, malowniczymi wąwozami. Idąc od

wschodu, Góry Pontyjskie sięgają 2500 m n.p.m., stopniowo się wznoszą i osiągają przy

granicy z Gruzją prawie 4000 m wysokości. Pas pontyjskich wyniosłości sięga niekiedy w

głąb lądu aż 200 km, dochodząc prawie do Ankary. Łańcuch jest szczególnie trudno dostępny

od strony morza, podczas gdy od strony Wyżyny Anatolijskiej podejścia cechują się

względnie niskim stopniem trudności. Góry hamują napływ gorącego powietrza nad Morze

Czarne i na odwrót, wilgotny klimat panujący na wybrzeżu, gdzie rośnie mnóstwo lasów,

niedopuszczany jest do centralnej Anatolii. Góry Pontyjskie zbudowane są przeważnie ze skał

70 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków,2003, str. 26 71 http://www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl/pl/azja/t..72 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków,2003, str. 2773 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków,2003, str. 27

28

http://vk.com/away.php?to=http%3A%2F%2Fwww.informatorekonomiczny.msz.gov.pl%2Fpl%2Fazja%2Fturcja%2F%3FprintMode%3Dtrue

osadowych, silnie zniszczonych na skutek erozji, ale na wschodzie odnależć można sporo

granitów. 74

Szeroki i wyniosły łańcuch Taurusu zaczyna się mniej więcej na wysokości Fethiye,

ciągnie wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego i kończy w dolinie Eufratu. Na zachodzie

góry te noszą miano Tauru Zachodniego lub Licyjskiego, a szczyty sięgają 3000 m n.p.m.

Następnie główny grzbiet biegnie na wschód, nie przekraczając 3000 m n.p.m., i w okolicach

Merlin odbija na północ jako Bolkar Dağları i Ala Dağları ze szczytami ponad 3500 m n.p.m.

Dalej na wschód biegną góry Antytauru, aż do Eufratu i Wyżyny Armeńskiej, obniżając się

nieco. W wapiennych częściach Taursu dużą rolę odgrywają zjawiska krasowe, a w

najwyższych partiach występują plejstoceńskie formy zlodowacenia górskiego.75

W Turcji wschodniej wyróżniają się liczne wygasłe wulkany: najwyższym z nich jest,

wspominany już, leżący przy granicy z Armenią Ararat - legendarna góra, na której osiąść

miała arka Noego. Idąc dalej na południe, mamy inne wulkany: Süphan Dağı (4435 m

n.p.m.), drugi co do wysokości szczyt Turcji, oraz Nemrut Dağı (3050 m n.p.m.) z kilkoma

jeziorami na szczycie, którego krater o średnicy 8 km należy do największych na świecie,

którego krater o średnicy 8 km należy do największych na świecie. Na południe od jeziora

Wan wznoszą się kurdyjskie góry Hakkari, z najwyższym, pięknym masywem Cilo Dağı ze

szczytem Gelyaşin (4168 m n.p.m.). Erupcje wulkaniczne zdeterminowały pejzaż tej części

kraju, w którym dominują formy bazaltowo-wulkaniczne. 76

Turcja jest krajem wyżynnym, ponad 80% kraju leży na wysokościach 500 m n.p.m. lub

wyższych. Leży na styku trzech płyt tektonicznych - Europejskiej, Afrykańskiej i Azjatyckiej.

Dzięki ich ruchom zostały wypiętrzone dwa główne łańcuchy górskie77.

Hydrologia

Górskiemu charakterowi powierzchni państwa towarzyszy bogata sieć rzeczna, ale

przynosi ona Turcji mało pożytku, ponieważ górne biegi rzek mają nurt powolny i leniwy,

podczas gdy biegi środkowe i dolne to niebezpieczne progi, skaliste łożyska i bardzo

porywisty prąd, żadna więc rzeka nie jest spławna. Kraj cierpi na niedostatek wody, nawet

największa rzeka, Kızılırmak nie przedstawia większej wartości pod tym względem.

Deficytowi wody próbuje się zapobiec, budując tamy, czyli sztuczne zbiorniki wodne, oraz

wiercąc głębokie studnie artezyjskie.78 74 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków,2003, str. 27 75 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków,2003, str. 2776 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków,2003, s. 2877 Kompendium pilota wycieczek, praca zbiorowa pod red. Kruczek Z., Proksenia, Kraków 2006, s. 3078 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków,2003, s. 28

29

Rzeka Kızılırmak ma około 1355 km długości. Jest ważnym źródłem energii

elektrycznej, na jej długości znajduje się szereg elektrowni wodnych. W starożytności

stanowiła ona granicę pomiędzy Azją Mniejszą a pozostałą częścią Azji. 79

Największe rzeki Turcji to Kızılırmak i Sakarya uchodzące do Morza Czarnego,

Menderes i Gediz należące do zlewiska Morza Egejskiego oraz Seyhan i Ceyhan, które

wpadają do Morza Śródziemnego. Wnętrze Anatolii jest częściowo obszarem

bezodpływowym, co oznacza, iż rzeki wpadają tam do licznych słonych reliktowych jezior

wyżyny albo jezior tektonicznych w paśmie Tauru Zachodniego. Na terenie Turcji biorą

początek dwie wielkie rzeki Bliskiego Wschodu: Tygrys (tur. Dicle Nehri) i Eufrat (Fırat

Nehri), które w Anatolii nie uzyskują jednak imponującej szerokości, rozwijając się dopiero

poza granicami kraju i wpadając do Zatoki Perskiej. 80

Liczne Jeziora rozsiane po całej Turcji są na ogól ubogie w dopływy słodkich wód.

Słabo przepuszczalne podłoże, słoneczny żar oraz ciepłe wiatry południowe sprzyjają silnemu

parowaniu. W związku z tym większa część jezior zawiera wysoki procent soli w swych

wodach. Mniejsze jeziora Wyżyny Armeńskiej zawierają znaczne ilości siarczanów,

ponieważ są zbiornikami powulkanicznymi powstałymi stosunkowo niedawno. Z powyższych

powodów jeziora Turcji są ogólnie słabo zarybione, a przylegające do nich obszerne połacie

bagien były niegdyś siedliskiem roznoszonej przez komary malarii81.

Do 0,3% wód powierzchniowych kraju zalicza się też słone, bezodpływowe jezioro

Van Gölü leżące we wschodniej części kraju (w pobliżu granicy z Iranem). Jest ono

największym jeziorem Turcji o powierzchni 3750 km2 i głębokości do 100 m. Wpada do

niego prawie 50 rzek i strumieni. Drugim co do wielkości jest Tuz Gölü o powierzchni wody

1285 km2, które wraz z okalającymi bagnami przekracza 2v tys. km2. 82

Rzeki Menderes i Gediz wpływają do Morza Egejskiego oraz Seyhan i Ceyhan

uchodzące do Morza Śródziemnego. Na terenie Turcji biorą początek dwie wielkie rzeki

Bliskiego Wschodu – Eufrat i-Tygrys. Liczne jeziora są słabo zarybione z uwagi na wysoki

stopień zasolenia, spowodowany ubogim dopływem słodkich wód. 83

Klimat

Turcja leży w strefie klimatów podzwrotnikowych, ale zajmuje duży obszar

zróżnicowany dodatkowo właściwościami fizycznymi. Dlatego tutaj można znaleść miejsca o

79 M. Wieczorek, B. Byer: Atlas geograficzny, Demart, Warszawa 2003, s. 58. 80 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków,2003, s. 2881 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków,2003, s. 2882 Kompendium pilota wycieczek, praca zbiorowa pod red. Z. Kruczek, Proksenia, Kraków 2006 , s. 3183 http://www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl/pl/azja/t..

30


warunkach tropikalnych i takie, w których utrzymują się wieczne śniegi. Turcja. Kraj czterech

mórz, Witold Korsak, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków,2003, str, 28

W Turcji wyróżnia się siedem regionów klimatycznych, idąc od zachodu na wschód: Region

Morza Marmara ( Wschodnia Tracja i Stambuł) jest drugim pod względem wilgotności

regionem Turcji. To teren żyzny i pofałdowany, o umiarkowanej temperaturze. 84

Region wyróżnia mieszanka klimatu kontynentalnego z łagodnym

śródziemnomorskim. Wiosna podobna jest do polskiej, tak samo jesień. Natomiast zima jest o

wiele łagodniejsza, a lato cieplejsze i trwa dłużej. Ilość opadów atmosferycznych wynosi

średnio 700 mm rocznie. 85

Region egejski cechuje obfitość gajów oliwnych i figowych oraz sadów owocowych

położonych na wzgórzach. W tym obszarze panuje klimat śródziemnomorski. Zimy są ciepłe,

a latem panuje nieustannie piękna pogoda. W dolinach rozciągają się pola tytoniu i

słoneczników. Jest to obszar cieplejszy od regionu morza Marmara, występuje tu także mniej

opadów. 86

Wybrzeże Morza Śródziemnego, między Fethiye a Antalyą, jest górzyste i

pozbawione plaż, natomiast między Antalyą a Alanyą, staje się żyzną równiną, by dalej

zmienić się ponownie w teren górzysty. Temperatury w Antalyi są o kilka stopni wyższe niż

w Izmirze. Wschodnia część wybrzeża jest zawsze bardzo wilgotna i mokra ( z wyjątkiem

lata). 87

W tym regionie panuje klimat śródziemnomorski, jak i w obszarze Morza Egejskiego.

CieĻle wiatry wiejące przy brzegach przesycone są parą wodną, co zastępuje po części brak

opadów, których roczna ilość nie przekracza 400 mm. 88

Centralna Anatolia, serce Turcji, to obszerny płaskowyż, gdzie pofalowany step

poprzecinany jest pasami górskimi. W lecie jest tu gorąco i sucho, w zimie przenikliwie

zimno i często wilgotno. Klimat jest kontynentalny suchy. 89

Na wybrzeżu Morza Czarnego poziom opadów dwu- lub trzykrotnie przekracza

średnią krajową, natomiast temperatury są raczej umiarkowane. Na wschodnim krańcu

wybrzeża czarnomorskiego porośnięte krzewami herbacianymi zbocza gór opadają prosto do

84 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 1285 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 2986 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 1287 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 1288 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 2989 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 12

31

morza. Wybrzeże Morza Czarnego przypomina klimatem Europę Środkową, ale jest tu trochę

cieplej. 90

W tym regionie panuje klimat czarnomorski wilgotny, narażony na północne wiatry od

strony Rosji, które powodują wysoki poziom opadów ( od 850 mm rocznie na zachodzie do

2500 mm na wschodzie). Na wybrzeżu jest duża różnorodność gatunków flory i fauny, jak

również największe w całej Turcji zalesienie. 91

Południowy wschód Anatolii tworzą pofałdowane stepy rozciągające się pomiędzy i

rzadkimi skałkami. Latem jest tu bardzo sucho i gorąco, a słupek rtęci podnosi się do 46,5°C .

Temperatura minimalna wynosi około - 12°C. Teren ten odznacza się najniższą w całym kraju

wilgotnością (350 mm), podczas gdy w centralnej części dochodzi do 500 mm. 92

Górska i nieco odstraszająca wschodnia Anatolia jest malowniczym i piękny

regionem. Średnia temperatura jest wprawdzie niska, ale spowodowane jest to jej dużymi

wahaniami - upały dochodzą tu do 38°C, a mrozy sięgają - 43,2°C, na przykład w Erzurum

czy Kasie. Ciepło od czerwca do września. 93

Flora i Fauna:

Urozmaicony klimat, jaki panuje na terytorium Turcji sprzyja występowaniu bardzo

wielu gatunków roślin. Ze względu na dużą rozpiętość kraju, poszczególne gatunki pojawiają

się w określonych częściach Turcji. 94

Na wybrzeżu Morza Czarnego spotykamy formy północne, charakterystyczne dla

Europy Środkowej. Jedynie tutaj występują tak obficie lasy. Są to lasy liściaste i mieszane

(dęby, buki, topole, kasztany, graby, wiązy, leszczyny, hebany), a sięgają do wysokości 1900

m n.p.m. Z drzew iglastych rosną tu świerki, sosny i jodły, a drzewa te oponowały tereny

powyżej 500 m n.p.m. Wyżej w górach rosną rododendrony i azalie. Region czarnomorski

obfituje ponadto w różne trawy, pnącza i krzewy. Ponadto uprawia się tutaj zboża, głównie

żyto i pszenicę, a także trochę winorośli i sporo drzew owocowych.95

Anatolia, pokryta przed wiekami gęstym lasem, została niemal całkowicie ogołocona

w ciągu tysiąca lat działalności człowieka. Rząd zachęca do ochrony lasów i zalesiania

terenów. Na zachód i południe od wschodniego obszaru Gór Pontyjskich dominują gaje

oliwne i drzewa figowe, silnie przerzedzone lasy sosnowe i jodłowe (pinie, tuje, cedry i dęby,

90 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 1291 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 2992 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 2993 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 1294 http://www.turcjapogoda.com/flora-turcji-rosliny.html 95 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 29

32

http://vk.com/away.php?to=http%3A%2F%2Fwww.turcjapogoda.com%2Fflora-turcji-rosliny.html

orzechy, morwy, oleandry oraz bananowce). Umiarkowany klimat stwarza doskonałe warunki

do uprawy jabłek, moreli, owoców cytrusowych, bawełny, palm daktylowych. 96

Centralna Anatolia prezentuje się jałowymi stepami porośniętymi. Jedynie na nizinach

spotkać możemy jakieś kwiaty. W dolinach takich występują czasami małe sady owocowe z

drzewami morelowymi, brzoskwiniowymi i czereśniowymi. Skupiska drzew występują

praktycznie wyłącznie w górach. Czarnoziemem nasycone są obszar y północno-wschodnie,

tam uprawia się zboża. ziemniaki i buraki cukrowe. Ważne miejsce pośród upraw owocowych

zajmują melony i arbuzy, które są tu wyjątkowo słodkie. 97

Fauna Turcji przypomina bałkańską i europejską. Żyją tu niedżwiedzie, jelenie,

szakale, rysie, dziki, wilki, rzadkie lamparty. Hoduje się w Turcji domowe zwierzęta: krowy,

konie, osły, kozy, owcy, wielbłądy i domowe bawoły. Można spotkać wielkich i silnych psów

pasterskich rasy Kangal. Hodowla psów jest obecnie kontrolowana, a eksport możliwy

jedynie na podstawie licencji. To samo odnosi się do pięknych kotów rasy Van . Awifauna

jest tu bogata: orły, sępy, bociany. Wody przybrzeżne obfitują w ryby i skorupiaki.

Nadmierne odławianie i zanieczyszczenia stanowią dla nich poważne zagrożenie. W Turcji

pozostały jeszcze miejsca, w których żółwie morskie składają jaja (na przykład na Dalyan i

Olimpos). 98

Główne bogactwa naturalne.

Turcja posiada znaczne zasoby surowców mineralnych, zwłaszcza rud metali.

Występują rudy żelaza (Divriği we wschodniej Turcji), chrom (Seydisehir na południu kraju –

główny światowy producent), boksyty, rudy miedzi (Murgul) oraz cynk i ołów. Ważnymi

surowcami energetycznymi jest węgiel brunatny (zachodnia Anatolia), węgiel kamienny

(zagłębie Ereğli-Zonguldak) oraz ropa naftowa w pobliżu granicy z Syrią (Batman). Z

surowców chemicznych wydobywa się: bor, fosforyty, sól kamienną i siarkę. 99

Podział administracyjny, ludność

Turcję zamieszkuje 70,6 mln ludzi. Stolica Turcji jest Ankara (4,96 mln

mieszkańców). Do największych miast należą również Stambuł (13,85 mln mieszkańców),

96 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 1497 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 29

98 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 1499 http://www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl/pl/azja/t..

33


Izmir (4 mln), Bursa (2,68 mln), Adana, (2,12 mln), Gaziantep (1,79 mln) i Konya (2,05 mln).

Językiem urzędowym jest język turecki. 100

Turcja jako kraj o ogromnym obszarze, podzielona została na prowincje. Pierwszego

podziału dokonano w 1923 roku na mocy rozporządzenia wydanego przez Kemala Pase

Ataturka. Każdego roku kolejne miasta wraz ze swym rozwojem zaczynają tworzyć kolejne

prowincje. Od 2006 roku ustalono 81 prowincji na terenie całego państwa, gdzie każda z nich

dzieli się na podprowincje. Nazwy prowincji ustala się od głównych miast, wokół których

tworzą się dane okręgi. 101

Tabela 4: Prowincje Republiki Tureckiej

Nazwa Powierzchnia

(w km2)

Populacja Gęstość

zaludnienia

Stolica Populacja

stolicy

Adana

Ankara

Antalya

14.256

25.615

20.599

1.849.478

4.007.860

1.719.751

129,73

156,47

83,49

Adana (aglom.)

Ankara (aglom.)

Antalya

1.130.710

3.203.362

603.190

Bursa 11.087 2.125.140 191,68 Bursa (aglom.) 1.194.687

Denizli 11.716 850.029 72,55 Denizli 275.480

Erzurum

Hatay

Isparta

24.741

5.678

8.733

937.389

1.253.726

513.681

37,89

220,80

58,82

Erzurum

Antakya

Isparta

361.235

144.910

148.496

Içel 15.737 1.651.400 104,94 Mersin 537.842

Istanbul

Izmir

Kayseri

5.170

11.811

17.116

10.018.735

3.370.866

1.060.432

1.937,86

285,40

61,96

Istanbul (aglom.)

Izmir (aglom.)

Kayseri (aglom.)

8.803.468

2.232.265

536.392

Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.kultur.gov.tr

Turcję zamieszkuje ponad 70 mln ludności, z czego wynika, że na km2 przypada

ponad 90 osób. Na rozmieszczenie ludności w kraju ma wpływ wiele uwarunkowań. 100 Wielki Encyklopedyczny Atlas Świata Tom 9. op. cit., s. 17.101 Podróże marzeń – Turcja, praca zbiorowa pod red. Rudnicki B., Mediaprofit, Warszawa 2005, s. 71.

34

http://vk.com/away.php?to=http%3A%2F%2Fwww.kultur.gov.tr

Ukształtowanie terenu jest jednym z czynników mających ogromny wpływ na rozmieszczenie

ludności w kraju. Większość tureckiego społeczeństwa osiedliła się w głównych miastach: w

Stambule, Ankarze, Izmirze, Mersin czy Adanie. Centralna Anatolia to przede wszystkim

tereny uprawne z nielicznymi małymi osiedlami i miasteczkami. Ankara będąca stolicą Turcji

jest prowincją o największym obszarze liczącym ponad 25 tys. km2 . To właśnie w Ankarze

znajduje się główna siedziba parlamentu. Jednak dla ogółu społeczeństwa największe

znacznie ma prowincja Istambuł. Miasto to jest największym skupiskiem ludności.

Zameldowanych w Stambule jest ponad 15 mln ludności, jednak nieoficjalne dane donoszą, iż

mieszka tam ok. 18 mln. Istambuł jest więc głównym skupiskiem ludności w kraju.

Rokrocznie powstają nowe okręgi, głównie w ośrodkach turystycznych, np.: Alanya jest

jednym z głównych kurortów nadmorskich. 102

2.2. Zasoby historyczno-kulturowe

Pradzieje

Najstarsze ślady ludzkiej bytności znalezione zostały w pobliżu takich miast, jak

Antalya, Isparta i Ankara, a wskazują one na starszą epokę kamienia (paleolit), czyli na okres

ok. 80 - 15 tys. lat temu. Region Morza Śródziemnego był niezamieszkały aż do paleolitu

górnego. Pierwszi mieszkańcy Anatolii pojawili się w mezolicie, w VII tyciącleciu p.n.e. Po

najdawniejszych mieszkańcach Anatolii pozostały także malowidła ścienne, statuetki oraz

wyroby garncarskie. Znaleziska z osady prezentowane są w muzeum Cywilizacji

Anatolijskich w Ankarze. W neolicie, na przełomie V i VI tysiąclecia p.n.e., powstało w

Hacilar, niedaleko od Burdur, następne miasto. Znalezione na jego terenie wyroby

garncarskie.103

Okres Hetytów 2000 - 1250 p.n.e.

Państwo hetyckie było jednym z wielkich mocarstw ówczesnej Azji Mniejszej. Hetyci

stanowili wprawdzie mieszankę etniczną i językową, ale za to cechowali się jednością

polityczną i kulturalną. Imperium Hetytów było monarchią wielonarodowością. Religia

opierała się na czci oddawanej bogini słońca i bogu burzy. Największy roswój ich imperium

przypada na lata ok. 1700 – 1190 p.n.e., kiedy stolicą było miasto Hattusas (ok. 150 km na

wschód od Ankary). 104

102 Podróże marzeń – Turcja, praca zbiorowa pod red. Rudnicki B., Mediaprofit, Warszawa 2005, s. 71.103 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 1104 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 35

35

Jednym z pierwszych potężnych władców był Hattusilis I. Za jego rządów królestwo

osiągnęło znaczną potęgę, jednak utworzenie imperium hetyckiego jest zasługą króla

Suppiluliuma I. Rywalizacja z Egiptem o sfery wpływów w Syrii doprowadziła za panowania

Muwatallisa do decydującego starcia między obiema potęgami pod Kadesz, gdzie Hetyci

pokonali wojska Ramzesa II. 105

Miasta Assuwy (Azji) – podległe księstwa z wybrzeża Morza Egejskiego dążyli do

niezależności, dlatego Imperium Hetyckie zostało osłabione. Wśród nich znajdowała się

Troja, którą była najważniejszym z miast zachodniej Anatolii. W 1250 r. p. n. e. Grecy

zniszczyli miasto. (wojna trojańska). Wkrótce nastąpiła jednak masowa inwazja tzw. Ludów

Morza z greckich wysp i miast-państw, co ostatecznie przyczyniło się do upadku imperium. 106

W ankarskim muzeum Cywilizacji Anatolijskich znajduje się kolekcja wyrobów

garncarskich Hetytów, żelazne narzędzia i elementy zdobnicze, złota biżuteria i figurki107.

Frygowie, Lidyjczycy, i lud Urartu

Plemiona Frygów i Lidyjczyków napłynęły do Azji Mniejszej z Tracji i Macedonii

około 1200 r. p.n.e. Bujny rozkwit Frygii jako jednolitego państwa nastąpił około VII w. p. n.

e. Frygia sięgała wówczas do Cylicji nad Morzem śródziemnym, Eufratu na wschodzie i do

Morza Egejskiego na zachodzie. W VIII w. p. n. e. stolicą państwa było miasto Gordion

(dzisiejsze Yassıhüyük). Tu znajduje się ogromny kompleks pałacowy i wiele innych

wspaniałych budowli. W Yassıhüyük oglądać można cmentarz hetycki i królewski grobowiec

Frygów. 108

W 1200 r. p. n. e. wybrzeże egejskie zamieszkiwały zarówno ludy miejscowe, jak i

greccy najeźdźcy. Grecką kulturę przywieźli w rejony Dorowie, ale do jej rozpowszechnienia

przyczynił się głównie Mauzolos, władca Karii. Jego monumentalny grobowiec, mauzoleum

w Halikarnasie (dzisiejszym Bodrum), jest zaliczany do siedmiu cudów świata. 109

Na początku VII w.p.n.e. przybyli tu indoeuropejscy Kimmierowie, doprowadzając do

upadku potęgi Frygów. Napadli i złupili Gordion i przez kilkadziesiąt lat plądrowali dawne

ziemie państwa Frygijskiego. 110

105 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 1106 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 1107 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 1108 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 37109 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 1110 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 37

36

Po Frygach przejęli Libyjczycy, którzy zajmowali ziemie w zachodniej części Azji

Mniejszej. W 560 – 546 r. p. n. e. było to potężne państwo kierowane przez Krezusa. Główny

ośrodek był w Sardis. To w Lidii wynaleziono pieniądze, a jej władca stał się pierwszym

kolekcjonerem monet. W 546 r. p. n. e. król Persów zwyciężył Krezusa, wżiął go do niewoli,

a królestwo wcielił do imperium perskiego. Królestwo Urartu rozwijało się wokół Jeziora

Wan. Jego mieszkańcy pozostawili po sobie liczne inskrypcje, wyryte pismem klinowym w

masywnym Van Kalesi (Zamek Wan), tuż obok miasta Van. 111

Persowie 494 - 334 p.n.e.

Wraz z podbojem perskim skończył się okres prosperity miast greckich na zachodnim

wybrzeżu. Mimo że były one do tej pory poddanymi Lidii, nie czuły się z tego względu

szczególnie urażone, natomiast z Persami układało im się nie najlepiej. . Persja była

pierwszym najeźdźcą, który władał całością obszaru dzisiejszej Turcji. Kolonie greckie w

Azji Mniejszej zakładane były przez emigrantów z Grecji, którzy zaczęli tutaj napływać około

XII-XI w. p. n. e. Do najważniejszych ośrodków miejskich na wybrzeżu Morza Egejskiego

należały m. In. Efez, Smyrna, Fokaja, Kolofon i Milet – wszystkie te miasta znane były w

ówczesnym świecie jako ważne ośrodki polityczno-kulturalne. Również nad Morzem

Czarnym i Śródziemnym powstało wiele kolonii greckich. 112

Persowie ustanowili nad Krezusem nową satrapię ze stolicą Sardes. Od samego

początku miasta greckie sprzeciwiały się panowaniu Persów. Ciągłe wojny z Grekami

powodowały, że status Persów pogarszał się. Niestety nie udało się wyprzeć rządy z Azji

Mniejszej, ale niektóre miasta-państwa zdołały odzyskać częściową niezależność, jak

chociażby Karia. Jednym z jej władców był Mauzolos, który pozostawił po sobie wspaniały

Grabowiec – od niego wzięła się nazwa mauzoleum. Kultura była kultywowana tylko

wewnątrz pałaców, więc perski wpływ w regionie nie był znaczący. Panowaniu perskiemu w

Azji Mniejszej położyły kres podboje Aleksandra Wielkiego. 113

Czasy hellenistyczne w Anatolii 334 - 133 p.n.e.

Panowanie Persów zakończył Aleksander Wielki, który wyruszył z Macedonii i

przybył do Anatolii w 334 r. p. n. e. W ciągu kilku lat podbił cały Bliski Wschód, od Grecji

do Indie. Państewka i miasta w Azji poddały mu się bez większego oporu i w krótkim czasie

stał się władcą Azji. 114

111 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 2112 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 37

113 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 38114 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 2

37

Po niespodziewanej śmierci Aleksandra w 323 r. p. n. e. rozgorzały pomiędzy jego

wodzami (zwanymi diadochami) wojny o podział monarchii. Odtąd zaczyna się okres zwany

w historii hellenizmem, cechujący się dużym wpływem kultury i nauki Wschodu na tereny

aleksandryjskiego imperium ( i na odwrót, co nazywane jest hellenizacją Wschodu), a przez

to też powstaniem zupełnie nowej społeczności – prawdziwych kosmopolitów.W tym okresie

miasta miały swoje własne prawa, autonomię i system obrony, a utrzymywały się z rolnictwa.

Imperium było podzielono na dwa wielkie państwa: jednym (na wschodzie) rządził Seleukos,

a drugim (na zachodzie) władał inny wódz Aleksandra – Lizymach. 115

Lizymach jako władca zaprowadził nowe porządki w miastach jońskich i rozkazał

wznieść wiele budowli o charakterze hellenistycznym. W III w. p. n. e. zachodnią Anatolię

podbili Celtowie. Utworzyli oni własne państwo – Galację, którego stolicą została Ankyra

(dzisiejsza Ankara). Fundamenty cytadeli w Ankarze pochodzą właśnie z tych czasów. 116

Oprócz tego powstało w Azji Mniejszej kilka niezależnych królestw, wśród których

prym wiodły Pergamon, rozciągający się od zachodniego wybrzeża po dzisiejszą Ankarę, oraz

Pont, zajmujący północno-wschodnią część Wyżyny Anatolijskiej. Pergamon stał się z

czasem ważnym ośrodkiem kulturalno-politycznym. Okres największej świetności przeżył za

panowania Eumenesa II (197-159 r. p. n. e.). To on wzniósł większość zachowanych do

dzisiaj budowli pergamońskiego akropolu, a także wielką bibliotekę. Wtedy też pierwszy raz

imperium rzymskie wtrąciło się do stosunków panujących w Azji Mniejszej. Otóż kiedy

następcy Lizymacha i Seleukosa walczyli o panowanie w Anatolii, Rzym stanął po stronie

Pergamonu, który dzięki temu wyszedł zwycięsko z tego sporu. Ostatnim królem Pergamonu

był Attalos III. W 133 r. p. n. e. zapisał on królestwo pergamońskie w testamencie

Rzymowi.117

Imperium Rzymskie 133 p.n.e. - 395 n.e.

Rzymianie przejęli kontrolę nad Anatolią z konieczności. Królowie anatolijscy

nieustannie najeżdżali należące do Rzymu tereny. Rzymianie rozwiązali problem, wysyłając

legiony, które szybko opanowały Anatolię. Po pokonaniu króla Seleucydów Antiocha III

Wielkiego, Rzymianie z ulgą pozostawili Anatolię w rękach władców Pergamonu. W 1333 r.

p. n. e. król Pergamonu przekazał własne państwo Rzymowi, który utworzył na jego miejscu

prowincję o nazwie Azja ze stolicą w Efezie. Skończyła się epoka hellenizmu, a rozpoczął

okres tzw. „pax romana” (pokój rzymski) w Azji Mniejszej, który trwał aż do upadku

115 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 38116 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 2117 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 39

38

cesarstwa rzymskiego. Panowanie rzymskie przynosiło Anatolii względny pokój i dobrobyt

na prawie trzy stulecia, co sprzyjało rozprzestrzenianiu się chrześcijaństwa. 118

Miasta Azji Mniejszej rozwijały się szybko, zaznając względnego spokoju. Niektóre z

nich stały się ważnymi centrami polityczno-kulturalnymi. Cała Azja Mniejsza pokryta została

siecią dróg, powstawały mosty i akwedukty. Największy rozkwit miast anatolijskich przypadł

na okres rządów Trajana i Hadriana w II w. n. e. Niespełna dwa stulecia później Azja

Mniejsza znalazła się w granicach cesarstwa bizantyńskiego, spadkobiercy upadłego

imperium rzymskiego. 119

Kommagena, niewielke królestwo w pobliżu Adryamanu, dopiero w 71 r. n. e. zostało

włączone do rzymskiej prowincji Syria. Jeden z władców Kommageny – Antioch I –

zbudował na Nemrut Dağı ogromny, stożkowaty kopiec nagrobny i dwie bliźniacze świątynie.

Te zabytkowe budowle wypełnione są wielkimi kamiennymi posągami władcy oraz bogów i

bogiń. 120

Bizancjum 395-1453 n.e.

Kryzys gnębiący cesarstwo rzymskie doprowadził najpierw do podielenia go na część

wschodnią i zachodnią, a następnie, pod koniec IV w., do całkowitego upadku Italii. Już

cesarz Konstantyn Wielki (306 – 337) przeniósł stolicę do leżącego nad Bosforem Bizancjum,

które nazwane zostało na jego cześć Konstantynopolem. Bizancjum panowało w VI w. na

całym obszarze śródziemnomorskim, ciągnącym się od Palestyny po Półwysep Iberyjski. Na

wschodzie zagrożenie stanowili Persowie, Arabowie i Turcy , na zachodzie natomiast

Bułgarzy i Słowianie. Cesarstwo bizantyńskie stało się ostoją nowej religii – chrześcijaństwa,

które rozprzestrzeniało się od 1 w. To w Azji Mniejszej ostatecznie uformowała się ideologia

chrześcijaństwa. Konstantyn Wielki wydał w 313 r. edykt (zwany mediolańskim) mówiący o

wolności wyznania dla wszystkich religii, co zapoczątkowało szybką chrystianizację Azji

Mniejszej. Kościół stawał się z wolna samodzielną, potężną organizacją obejmującą wiele

aspektów życia obywateli imperium. 121

Jednym z wybitniejszych cesarzy bizantyńskich był Justynian Wielki (527 – 565),

który zasłynął z kodyfikacji prawa rzymskiego. Na wschodzie Bizancjum graniczyło z

potężną Persją. Persowie zdobyli Syrię oraz Palestynę i zaczęli zapuszczać się coraz bardziej

w głąb Anatolii. Zdolny cesarz Herakliusz wyprawił się na nich, a w tym samym czasie

Awarowie zapragnęli zdobyć Konstantynopol. Im to się nie udało, a Herakliusz rozbił pod 118 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 3119 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 39120 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 3121 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 39

39

Niniwą w 627 r. wojska perskie, przejąwszy wszystkie dawne posiadłości Bizancjum na

wschodzie i uzyskując prawo do opieki nad nowym, młodym królem Persji. 122

Inwazja islamu

Podczas gdy Herakliusz wyprawiał się na Persów, zrodził się na Półwyspie Arabskim

nowy ruch religijny, który z powodzeniem rozprzestrzeniał jego inicjator – prorok Mahomet.

Od 612 r. stał posłańcem Boga, przekazując święte słowa ludowi. Pisemnym świadectwem

Mahometa jest Koran. Mieszkańcy Mekki nie od razu przyjęli nauki Mahometa. Najpierw

zmusili go, w 622 r., do opuszczenia miasta. Data tej wymuszonej ucieczki jest początkiem

księżycowego roku muzułmanów. Osiedliwszy się w Medynie, Mahomet zorganizował

wspólnotę religijną, która po 10 latach stała się tak potężna, że była w stanie zagrozić Mekce

a nawet ją podbić. Następcami Machometa stali się kalifowie (namiestnicy). Ich zadaniem

było zapewnienie bezpieczeństwa i dobrobytu muzułmańskiej społeczności. Najpierw funkcje

tę pełnili przyjaciele proroka, a następnie jego zięć – Ali. Szybko pojawiły się dwie dynastie

kalifów arabskich: Omajjadzi, z siedzibą w Damaszku, oraz Abbasydzi, ze stolicą w

Bagdadzie. Obydwie nieustannie zagrażały potędze i prestiżowi Bizancjum. 123

Arabowie stali się potężną siłą polityczną zagrażającą ówczesnym monarchiom,

szczególnie Persom i Bizantyńczykom. Już w 635 r. muzułmanie zjednoczeni pod hasłami

„świętej wojny” stanęły u bram Konstantynopola, zdobywszy wcześniej wszystkie ziemie

leżące na drodze do tego miasta, a także Egipt i Persje. 124

Cesarstwo Herakliusza utraciło nie tylko Syrię i Palestynę, ale również Egipt z całą

Afryką Północną. Kraje te były najlepiej rozwiniętymi prowincjami państwa, ich utrata

stanowiła dotkliwy cios dla cesarstwa. Po utracie Egiptu, będącego głównym dostarczycielem

pszenicy, zaprzestano w Konstantynopolu darmowego wydawania chleba ludności, co był

tradycją przyjętą od cesarstwa rzymskiego. Po bezskutecznym oblężeniu Konstantynopola

Arabowie zawarli z cesarstwem trzydziestoletni pokój (678). Od północy napierać zaczęli

Bułgarzy, z którymi cesarz Konstantyn IV musiał podpisać traktat mówiący formalnie o

powstaniu państwa bułgarskiego na ziemiach należących dotychczas do Bizancjum.

Świadczyło to ewidentnie o osłabieniu cesarstwa, co przełożyło się na następne kilkadziesiąt

lat. Z Arabami zawarto nowy traktat pokojowy, ale już w 691 r. przegrano z nimi wojnę o

Armenię. W Konstantynopolu rozgorzały walki o tron, zamachy stanu, przez to częste zmiany

panującego były na porządku dziennym. Sytuacja zmieniła się po wstąpieniu na tron

122 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 39123 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 5124 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 5

40

energicznego Leona III (717 – 741). Muzułmanie ponownie zapragnęli zdobyć

Konstantynopol, ale po rocznym oblężeniu zrezygnowali z tego planu, co wzmocniło pozycję

cesarza. Z nadejściem XI w. jeszcze inna potęga ze wschodu zaczęła zagrażać cesarstwu

bizantyjskiemu – Seldżucy125.

Państwo Seldżuckie w latach 1038 - 1318

Państwo seldżuckie początkowo obejmowało zasięgiem zachodnią Persję i

Mezopotamię. W XI w. Seldżucy wkroczyli do Bagdadu, a ich władca Torgul Beg otrzymał

od kalifa abbasydzkiego tytuł sułtana. Jego następcy podbili Syrię oraz część Anatolii,

pokonując Bizancjum w decydującej bitwie pod Manzikert (Malazgirt). Państwo wielkich

Seldżuków dbało o popularyzację islamu sunnickiego i troszczyło się o rozwój nauki.

Tworzący w języku perskim, poeta Omar Chajjam zasłynął w literaturze, jako autor

poematów mistyczno-filozoficznych. 126

W II połowie XI w. powstało na terenie cesarstwa bizantyjskiego państwo Seldżuków

rumijskich. Seldżucy - plemię pochodzenia turkmieńskiego wywodzącego się z grupy

ałtajsko-mongolskiej. Swą nazwę wzięło od władcy Seldżuka - protoplasty i założyciela

dynastii, który w połowie X w. zjednoczył pod swą władzą wiele rodów.127

Na stolicę wybrano Konyę. Tu w XIII w. Dżalaluddin Rumi, perski poeta i mistyk,

założył akon tańczących derwiszów. Największą potęgę osiągnął sułtanat konijski w XIII w.

zapanowania Alaeddina Keykobada I. Jednak po klęsce zadanej Seldżukom przez Mongołów

pod Köse Dağ (1243 r.) państwo zaczęło chylić się ku upadkowi. Na przełomie XIII i XIV w.

walki z tureckim plemieniem Karamanlı doprowadziły do rozpadu sułtanatu konijskiego na

księstwa, podbite póżniej przez Turków osmańskich. 128

Wyprawy krzyżowe

Święte wojny, które miały uchronić zachodni chrześcijański świat przed

muzułmanami, okazały się niepomyślne dla cesarstwa bizantyjskiego. W 1097 r. połączone

armie Bizancjum i krzyżowców odbiły Niceę z rąk Seldżuków, jednak dalsze stosunki między

sprzymierzeńcami nie ułożyły się dobrze. Na początku XIII w. podczas czwartej krucjaty,

armia europejska napadła i splądrowała chrześcijański Konstantynopol. Była to pierwsza i

najtragiczniejsza klęska miasta, w dodatku zadana przez przyjacielską armię. Ledwie

125 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 41126 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 5127 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 42128 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 5

41

cesarstwo zdołało podnieść się z upadku, zaczęło mu zagrażać nowe niebezpieczeństwo -

Turcy osmańcy. 129

Początki Imperium Osmańskiego 1299

Podczas, gdy chrześcijanie walczyli ze sobą na zachodzie i wschodzie, gromady

Turków przejęły kontrolę nad częścią wybrzeża Morza Egejskiego i Morza Marmara. Wokół

Nikei (lznik) powstało Imperium Osmańskie, które rosło w siłę i stopniowo rozprzestrzeniało

się na całą Anatolię. Osmany pochodzilicze szczepu Oguzów zamieszkującego pierwotnie

tereny Altaju. Do Anatolii przybyli wprawdzie już z pierwszymi Seldżukami, ale byli

wówczas przez nich zdominowani. Poza ciasne granicy swego emiratu Söğüt, na północ od

dzisiejszego Eskişehir) wyszli na panowania założyciela dynastii Osmana I (1299 - 1326) -

dał on nazwę nie tylko rodzinie panującej, lecz także całemu państwu, które przetrwa aż do

1922 r. 130

Właściwym twórcą państwowości Turcji był syn Osmana I — Orchan. W 1. połowie

XIV w. Turcy powiększyli swe państwo kosztem posiadłości bizantyńskich w Anatolii, m.in.

1326 zdobyli Brussę (ob. Bursa), która stała się pierwszą stolicą Turcji. Murad I, który przyjął

tytuł sułtana, podbił leżący już w Europie Adrianopol (ob. Edirne), 1361 — wschodnią

Trację, następnie wiele miast bułgarskich i uzależnił Serbię (bitwa na Kosowym Polu), a

Bajazyt I — pozostałą część Bułgarii. Podboje tureckie, przerwane najazdem Timura na

Anatolię, wznowił Murad II, który pokonał wojska węgierskie pod Warną (1444).131

W 1452 r., pod rządami Mehmeda II, Imperium było już wystarczająco silne, by móc

podjąć w następnym roku udaną próbę zdobycia Konstantynopola (przemianowanego od tej

pory Istanbulem) . Panowanie Mehmeda rozpoczęło złoty wiek imperium. 132

Złoty wiek

Złoty wiek rozpoczął się dla Turcji w zasadzie już panowania Mechmeda II. Ego

sukcesorem został syn Bejazyd II (1481 - 1512). Za jego rządów odnotowujemy pierwszy

konflikt z Polską o twierdze nad Dunajem i Dnieprem i o najazdy na jej kresy podległych

Turkom Tatarów krymskich. 133

Następnym Sultanem był Selim I (1512 - 1520). Podbił Armenię, zachodni Kurdystan

i północną Mezopotamię, 1516–17 rozciągnął swą władzę nad Syrią, Libanem, Palestyną i

Egiptem (wchłonięcie państwa egipskich mameluków). Turcja stała się istnym 129 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 5130 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 42131 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Turcja-Historia;4383.. 132 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 5133 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 47

42

http://vk.com/away.php?utf=1&to=http%3A%2F%2Fm.in

http://vk.com/away.php?utf=1&to=http%3A%2F%2Fencyklopedia.pwn.pl%2Fhaslo%2FTurcja-Historia%3B4383803.html

kosmopolitycznym imperium, w którym mieszały się różne etniczne elementy zespolone

jedną religią.134

Szczyt potęgi Turcji nastąpił za Sulejmana Wspaniałego (1520-1566), który na

przełomie XV i XVI w. zakończył podbój południowo-wschodniej Europy (m.in. 1521

zdobycie Belgradu, 1522 — Rodos, 1541 — Budy, podporządkowanie Siedmiogrodu),

ponadto opanował Bagdad i Jemen. Również Polska utrzymywała wówczas z Turcją

poprawne stosunki. Następnie Sulejman zdobył wyspę Rodos, Irak i Azerbejdżan oraz

północne wybrzeża Afryki aż po Maroko.135

Potężna flota turecka narzuciła zwierzchnictwo Algierowi, Tunisowi i Trypolitanii.

Rozgromiła w 1538 r. flotę chrześcijańską płynącą w celu zablokowania Osmanom wstępu na

Morze Śródziemne. Wybitnym admirałem floty osmańskiej był sturczony Barbarossa

Hayreddin Paşa, który położył podwaliny pod rozwój tureckiej marynarki wojennej.136

Sulejman Wspaniały rozbudował administrację centralną i prowincjonalną oraz

związany z tym system lennych posiadłości wojskowych (timar), a także system podatkowy.

Wspierał handel i rzemiosło, przyczynił się do rozwoju kultury i sztuki. 137

Sulejman zmarł w wojskowym obozie na Węgrzech. W Turcji nadano mu przydomek

Prawodawca (Kanuni), ponieważ polecił skodyfikować istniejące prawo w jeden wielki zbiór.

W tradycji europejski znany jest jako Wspaniały. W chwili śmieci Sulejmana, imperium

zajmowało w całości bądż częściowo Węgry, Bałkany, południową Ukrainę, Iran, Irak, Syrię,

Liban, Izrael, Półwysep Arabski, Egipt oraz północnoafrykańskie wybrzeże, aż po obecne

tereny Maroka. Po jego śmierci zaczęły się pierwsze oznaki upadku Turcji. 138

Zmierch Imperium

W połowie XVII w., za rządów wezyrów z rodu Köprülü, imperium na krótko

wznowiło ekspansję w Europie (zdobycie Krety), którą przerwało zwycięstwo Jana III

Sobieskiego nad oblegającą Wiedeń armią turecką. W 1699 (na mocy pokoju w Karłowicach)

Polska odzyskała część Ukrainy prawobrzeżnej i Podole (zajęte przez Turcję 1672),

Habsburgowie otrzymali prawie całe Węgry, Wenecja — przejściowo Moreę (Peloponez) i

niektóre twierdze dalmatyńskie, Rosja — Azow. W XVIII w. na głównego wroga Turcji

wyrosła Rosja, dążąca do otwarcia sobie drogi na Morze Śródziemne. Katarzyna II

przejęła m.in. Krym (traktat w Küczük Kajnardży 1774, ostatecznie 1783). Wzmogła się

134 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Turcja-Historia;4383.. 135 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Turcja-Historia;4383.. 136 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 48137 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Turcja-Historia;4383.. 138 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 6

43






walka wyzwoleńcza podbitych narodów, wybuchały powstania chłopskie i separatystyczne

bunty feudałów tureckich. Proces rozkładu państwa osmańskiego był tak znaczny, że

mocarstwa europejskie włączyły do swej polityki zagranicznej tzw. sprawę wschodnią jako

problem całkowitego rozbioru posiadłości tureckich. 139

Realizacji reform, mających na celu przezwy ciężenie rozkładu aparatu państwowego i

przywrócenie sprawności wojska, przeszkodziło wtargnięcie Napoleona I do Egiptu (1798), a

następnie powstania serbskie 1804 i 1815. Jeszcze bardziej osłabiła Turcję wojna z Rosją

1806–12 (utrata Besarabii). W 1829 Turcja utraciła część ziem greckich, gdzie powstało

niepodległe państwo. Reformy usiłował kontynuować Mahmud II (m.in. zlikwidowanie

korpusu janczarów). Przygotowały one grunt dla tanzimatu (1839–70), najpoważniejszej

próby zahamowania upadku Turcji za pomocą reform. W wojnie krymskiej (1853–56) z

Rosją, zakończonej traktatem paryskim 1856, poparcie Turcji przez Wielką Brytanię, Francję

i Sardynię zmuszało ją do kontynuowania reform.140

W latach 60. XIX w. rozwijał się ruch młodoosmanów, zwolenników ustroju

konstytucyjnego. W 1876 został obalony sułtan Abdülaziz, a nowy władca Abdülhamid II

nadał Turcji konstytucję, wkrótce jednak rozwiązał parlament i zastosował represje wobec

młodoosmanów. W 1878, po kolejnej przegranej wojnie z Rosją, Turcja musiała przyznać

pełną niezależność Serbii, Czarnogórze i Rumunii oraz faktyczną niepodległość północnej

Bułgarii. Austro-Węgry otrzymały pod zarząd Bośnię i Hercegowinę, a Brytyjczycy — Cypr.

Rosja uzyskała część Armenii. W 1881 Francja zdobyła Tunis, 1882 Wielka Brytania —

Egipt. W czasie rewolucji młodotureckiej 1908 sułtan Abdülhamid II został zdetronizowany.

Zwycięzcy młodoturcy nie potrafili jednak zaspokoić oczekiwań wszystkich odłamów

społeczeństwa, a idea zjednania nietureckich narodowości za pomocą egalitarnej ideologii

panosmanizmu nie dała rezultatów. Dążenia separatystyczne Ormian zakończyły się

krwawymi pogromami za czasów Abdülhamida II, 1895–96 i 1909. W 1908 Austro-Węgry

dokonały aneksji Bośni i Hercegowiny. Włochy zajęły Cyrenajkę i Trypolitanię oraz

Dodekanez (1911–12). W wojnach bałkańskich 1912–13 Turcja utraciła resztę posiadłości na

Bałkanach (oprócz wschodniej Tracji). W czasie rządów młodotureckiego triumwiratu Envera

Paşy, Cemala Paşy i Talâta Paşy (1913–18) w Turcji wzrosły wpływy Niemiec. Podczas I

wojny światowej doktryna panturkizmu stała się podstawą wspólnej, antyrosyjskiej i

antybrytyjskiej platformy politycznej Turcji i Niemiec. Alianci od początku wojny planowali

podział Imperium Osmańskiego. Najlepsze obszary Anatolii miały otrzymać narody

139 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Turcja-Historia;4383.. 140 http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Turcja-Historia;4383..

44




chrześcijańskie, a muzułmańskim Turkom pozostałby niewielki rejon częściowo jałowego

stepu, pozbawiony dostępu do morza.141

Republika Turecka

Aliancka kontrola stała się dla Turcji bardzo niekorzystna. Wydarzenia następnych lat

zmieniły sytuację na tym terenie. Po odzyskaniu niepodległości w 1830 r. Grecy planowali

obejmować wszystkie ziemie, jakie dostały się pod wpływy greckie. W czasie I wojny

światowej alianci proponowali Grecji osmańską Smyrnę, ale król Konstantyn zdecydował na

odrzucenie tej oferty. Po wojnie Anglia znów zachęciła Greków do zajęcia Smyrny, co stało

się 15 maja 1919 r. Jeszcze przed inwazją grecką, osmański generał Mustafa Kemal

zdecydował, że władzę musi przejąć nowy rząd, który 19 maja 1919 r. rozpoczął opór

przeciwko najeżdżcy. Turecka wojna o niepodległość trwała do 1922 r. We wrześniu 1921 r.

Grecy prawie dotarli do Ankary, ale zostali odparci. Rok póżniej Turcy rozpoczęli

kontrofensywę i we wrześniu 1922 r. wyparli greckie armie do Smyrny. Mustafa Kemal po

zwycięskiej wojnie stał bohaterem narodowym. Losy Turcji zależały całkowicie od niego. 142

1 listopada 1922 r. Wielkie Zgromadzenie Narodowe proklamowało zniesienie

sułtanatu. 4 listopada Tevfik Pasa dobrowolnie złożył pieczęć wielkiego wezyra, a władzę w

Stambule przejął oficjalny delegat rządu w Ankarze, Refet. 143

Na podstawie traktatu z Lozanny Turcy zrzekli się praw do terenów na których nie

stanowili większości, odzyskali jednak wschodnią Trację, wyspy Bozcaadę i Gökçeadę na

Morzu Egejskim oraz przypieczętowali prawo do terytorium już zarządzanego przez

republikę. Grekom mieszkającym w Turcji oraz Turkom z Grecji nakazano opuścić domy i

przenieść się do etnicznej ojczyzny. 144

Reformy Atatürka

29 pażdziernika 1923 r. zgromadzenie Narodowe proklamowało Republikę Turecką,

wybierając Mustafę Kemala na jej pierwszego prezydenta. 145

Po proklamowaniu republiki (1923) przyjęto konstytucję. Kemal dążył do

modernizacji kraju i europeizacji stosunków społecznych: zniósł kalifat (1924) i

wielożeństwo, oddzielił prawo państwowe od prawa islamskiego (1926), wprowadził

kalendarz gregoriański (1925), alfabet łaciński (1928), dziesiętny system miar oraz

równouprawnienie wyznań, a także kobiet, przyznając im prawa wyborcze. Sprawował rządy 141 . http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Turcja-Historia;4383.. 142 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 8143 D. Kołodziejczyk, Turcja, Wydawnictwo trio, Warszawa 2011, s.117144 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 9145 D. Kołodziejczyk, Turcja, Wydawnictwo trio, Warszawa 2011, s.122

45


autorytarne eliminując wszelkie przejawy opozycji. 1927 stworzył Partię Ludowo-

Republikańską, jedyną legalnie działającą partię w kraju. Uchodzi za architekta

nowoczesnego państwa tureckiego. 146

W 1935 r. Kemal dokonał kolejnej reformy. Prezydent zdecydował, że mieszkańcy

republiki maja przybrać nazwiska rodowe (do tej pory muzułmanie nosili tylko imiona). On

sam został przez parlament nazwany Atatürkiem (ojcem Turków) (ojcem Turków) i oficjalnie

przyjął nazwisko Atatürk. Kemal Ataturk kierował państwem aż do 1938 r. Przewidział

nadejście II wojny światowej i chciał, żeby Turcja w niej nie uczestniczyła.Jego następcą w

roli prezydenta został Ismet Inönü.147

Turcja dzisiaj

Turcja jest republiką parlamentarną, na czele której stoi prezydent i premier. Partie

polityczne są zróżnicowane – od narodowych konserwatystów po socjalistów. Kraj patrzy w

kierunku Europy. Od 1949 roku jest członkiem Rady Europy, od roku 1952 również

członkiem NATO oraz od roku 1963 stowarzyszonym członkiem UE (uprzednio Europejskiej

Rady Ekonomicznej). W 1996 roku Turcja zawarła z UE umowę celną i obecnie jest

zaangażowana w prace mające na celu akcesję do Unii Europejskiej. Obecnym prezydentem

Turcji jest Recep Tayyip Erdoğan.D. 148

2.3. Infrastruktura turystyczna i dostępność komunikacyjna Turcji

Infrastruktura to zespół podstawowych urządzeń i instytucji usługowych, niezbędnych

do należytego funkcjonowania społeczeństwa i produkcyjnych działów gospodarki (wyróżnia

się przy tym infrastrukturę ekonomiczną, obejmującą urządzenia z dziedziny transportu,

komunikacji, energetyki, irygacji, melioracji itp. oraz infrastrukturę społeczną, obejmującą

instytucje z dziedziny prawa, bezpieczeństwa, kształcenia i oświaty, służby zdrowia itp.). 149

W ciągu ostatnich dwóch dekad Turcja dokonała znaczne inwestycje w infrastrukturę i

suprastrukturę. Dotyczy to również infrastruktury transportowej, takiej jak udoskonalenie,

modernizacja lotnisk i terminali lotniczych, a także budowę nowych. Oprócz

międzynarodowych lotnisk Turcja ma loty krajowe do wszystkich większych miast i

ośrodków turystycznych w głównych miastach i miejscowościach Resort. Autostrady

146 http://portalwiedzy.onet.pl/38990 ,,,,ataturk_kemal,haslo.html147 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 9148 D. Kołodziejczyk, Turcja, Wydawnictwo trio, Warszawa 2011, s.320149 dr Ryszard Radziejewski, Infrastruktura a Bezpieczeństwo, Zeszyty Naukowe AON nr 3(92) 2013 ISSN 0867–2245/, s.250

46

przecinające cały kraj; regularne wygodne autobusy i wycieczki autokarowe robią podróży w

Turcji łatwe i przyjemne. Infrastruktura transportowa i wydajność usług, a także

zaawansowany system sieć komunikacyjna spełnić wszystkie wymagania współczesnej

turystyki.. 150

Branża noclegowa w chwili obecnej obejmuje szereg udogodnień najwyższej jakości,

super nowoczesne hotele kategorii deluxe, kompleksy wakacyjne i hostele. Chociaż letnie

kurorty i kompleksy wypoczynkowe stanowią większą część przemysłu obiektu, w w różnych

częściach kraju takoż znajdują się liczne Spa, narciarskie i zimowe ośrodki wypoczynkowe.

Większość hoteli o wysokim standardzie i kompleksów wypoczynkowych mają bogate

zaplecze rekreacyjne i rozrywkowe. Istnieje również wiele pól golfowych o

międzynarodowym standardzie w różnych częściach kraju. 151

Na infrastrukturę turystyczną danego kraju ma wpływ wiele czynników,

najważniejszym jednak z nich jest dostępność bazy noclegowej, która ma istotne znaczenie

szczególnie dla turystów chcących pozostać w danym kraju dłużej niż jeden dzień. W ciągu

ostatnich dwóch dekad Turcja dokonała znaczne inwestycje w infrastrukturę i suprastrukturę.

Dotyczy to również infrastruktury transportowej, takiej jak udoskonalenie, modernizacja

lotnisk i terminali lotniczych, a także budowę nowych. Oprócz międzynarodowych lotnisk

Turcja ma loty krajowe do wszystkich większych miast i ośrodków turystycznych w

głównych miastach i miejscowościach Resort. Autostrady przecinające cały kraj; regularne

wygodne autobusy i wycieczki autokarowe robią podróży w Turcji łatwe i przyjemne.

Infrastruktura transportowa i wydajność usług, a także zaawansowany system sieć

komunikacyjna spełnić wszystkie wymagania współczesnej turystyki. 152

Branża noclegowa w chwili obecnej obejmuje szereg udogodnień najwyższej jakości,

super nowoczesne hotele kategorii deluxe, kompleksy wakacyjne i hostele. Chociaż letnie

kurorty i kompleksy wypoczynkowe stanowią większą część przemysłu obiektu, w w różnych

częściach kraju takoż znajdują się liczne Spa, narciarskie i zimowe ośrodki wypoczynkowe.

Większość hoteli o wysokim standardzie i kompleksów wypoczynkowych mają bogate

zaplecze rekreacyjne i rozrywkowe. Istnieje również wiele pól golfowych o

międzynarodowym standardzie w różnych częściach kraju153.

150 TurSab, www.tursab.org.tr151 TurSab, www.tursab.org.tr152 TurSab, www.tursab.org.tr153 TurSab, www.tursab.org.tr

47

Na infrastrukturę turystyczną danego kraju ma wpływ wiele czynników,

najważniejszym jednak z nich jest dostępność bazy noclegowej, która ma istotne znaczenie

szczególnie dla turystów chcących pozostać w danym kraju dłużej niż jeden dzień.

Tabela 5: Miejsca zakwaterowania w Turcji z licencją Ministerstwa Kultury i

Turystyki w latach 1983-2014

Licencjonowane miejsca zakwaterowania

LATA ŁÓŻKA LICZBA

1983 65,934 611

1993 235,238 1581

1997 313,298 1933

1998 314,215 1954

2001 364,779 1980

2003 420,697 2240

2004 454,290 2357

2005 483,330 2412

2006 508,632 2475

2007 532,262 2514

2008 567,470 2566

2009 608,765 2625

2010 629,465 2647

2011 666,829 2783

2012 706,019 2870

2013 1187 500 12 764

2014 1250 000 13 436

Żródło: Opracowanie własne na podstawieTurSab, www.tursab.org.tr

W roku 1983 liczba miejsc zakwaterowania wynosiła 611, z liczbą miejsc 65,934.

W 2014 zdolność do przyjęcia turystów wzrosła już do 1250 000 z liczbą zarejestrowanych

miejsc noclegowych 13 436. Jak wynika z podanych danych wraz z upływem lat oraz

rozwojem turystyki na terenach Turcji, baza noclegowa rozwijała się udostępniając coraz

większą ilość miejsc noclegowych. 154

Trzy największe miasta w Turcji: Stambuł, Ankara i Izmir oraz popularne destynacje

turystyczne w Antalii, Mugla i Aydin dominują na rynku hotelowym w tym państwie. Antalya

154 TurSab, www.tursab.org.tr

48

w zależności od liczby przyjazdów zagranicznych turystów jest najbardziej atrakcyjne miasto

w Turcji. Antalyę odwiedziło 34% zagranicznych turystów i tutaj znajdują się ponad 500 4-

gwiazdkowe i 5-gwiazdkowe hotele w centrum miasta i okolicznych miast, takich jak: Kemer,

Belek i Kas. Po Antalyi następujący jest Stambuł, gdzie odwiedziło 32% zagranicznych

turystów, podczas gdy do stolicy Ankary przyjechał tylko 1% turystów. W rejonie wybrzeża

Morza Egejskiego jest Mugla. Odwiedzających tu było 9%, czwarte miejsce zajmuje Izmir –

4% i na piątym miejscu jest Aydin – 2%. 155

Infrastruktura turystyczna na koniec 2014 roku miała 13 436 zarejestrowanych

obiektów noclegowych. 9188 z tych obiektów zostały licencjonowane przez gminy, a

pozostałe 4248 zostały licencjonowane do działalności turystycznej. Łączna liczba łóżek w

tych obiektach przekracza 1 250 000. 156

W Turcji nie można wyodrębnić konkretnej dominującej sieci hotelowej. Standard

pokoi jak i ceny są bardzo zróżnicowane w zależności od dominującego rodzaju turystyki na

danym obszarze. W miejscowościach, jak np. Ankara, hotele są nastawione przede wszystkim

na obsługę biznesmenów. Dlatego też są bardzo dobrze wyposażone, jednak i ich ceny są

bardzo wysokie. Na takich obszarach dominują sieci hoteli Hilton, Grand Hotel i Sheraton.

Ministerstwo Turystyki klasyfikuje wszystkie hotele od jednej do pięciu gwiazdek. W hotelu

jednogwiazdkowym, pokoje połączone parami (en-suite), mają podstawowe wyposażenie i są

dość wygodne. Trzy gwiazdki zapewniają zwykle restauracje, barki i telewizory w pokojach,

a czasem też basen. Do hoteli pięciogwiazdkowych należą takie sieci światowego hotelarstwa

jak Inter Continental, Hilton, Hyatti Swissotel. Większość międzynarodowych łańcuchów

hotelowych pojawiło 13 się na tureckim rynku w latach 70-tych XX wieku. Obecnie dziewięć

z pierwszej dziesiątki światowych sieci hotelowych jest obecnych na rynku w Turcji. 157

Tabela 6: Międzynarodowe łańcuchy hotelowe w Turcji

Grupa Marka Lokalizacja Liczba hoteli

Best Western Int. Best Western Istanbul, Ankara,

Izmir, Antalya

15

IHG Group InterContinental,

Holiday Inn

Istambuł, Ankara,

Izmir, Bursa

8

Hilton Hotels Hilton Istambuł, Ankara, 8

155 TurSab, www.tursab.org.tr156 TurSab, www.tursab.org.tr157 Turkish Tourism Industry Report January 2010, www.invest.gov.tr (28.05.2011), s.11.

49

http://vk.com/away.php?to=http%3A%2F%2Fwww.invest.gov.tr

Conrad Izmir, Adana,

Kayseri, Mersin

WyndhamWorldwide Ramada Istambuł, Ankara,

Mugla,

Kahramanmaras

6

Mariott International Courtyard

Ritz Carlton

Istambuł, Antalya,

Erzurum

6

Starwood Sheraton

W Hotels

Istambuł, Ankara,

Izmir, Antalya

6

Accor Novotel

Ibis

Istambuł, Eskisehir,

Trabzon

4

CarlsonHospitality Radisson Istambuł, Ankara,

Izmir

4

Hyatt Hyatt Regency

Park

Hyatt

Istambuł

2

Źródło: opracowanie własne na podstawie TurkishTourismIndustry Report Styczeń

2010 www.invest.gov.tr,

The Best Western International ma 15 hoteli i jest to największa liczba hoteli

jednego łańcucha hotelowego w Turcji. Tuż za nim uplasował się IHG Group z liczbą 8

hoteli. Natomiast z największą liczbą miast, z liczbą ogólną 6, ma swoje hotele Hilton

Hotels. 158

Turcja posiada rozbudowaną sieć drogową. Dwie główne drogi szybkiego ruchu

E80 i E90 łączą europejskie granice Turcji z iracką i irańską, Ograniczenia prędkości w

obszarach miejskich wynosi 50 km/godz. Bardzo dobrze rozwinięty wewnątrz kraju jest

transport autobusowy. 159

Autobusy i minibusy są najbardziej rozpowszechnionymi środkami komunikacji w

Turcji. Autobusy, od skromnych i bardzo tanich, do wygodnych i drogich, jeżdżą dosłownie i

o każdej porze. Najlepsze firmy, które zapewniają sprawną obsługę to: Kamil Koc,

Pamukkale, Metro, Ulusoy i Varan.Wielie innych przeważnie lokalnie działających

przedsiębiorstw oferuje zróżnicowany poziom usług. W większości tureckich miast i

miejscowości znajduje się centralny dworzec autobusowy. Poza autobusami dalekobieżnymi

dworce najczęściej obsługują minibusy, kursujące do okolicznych miejscowości lub dalszych 158 TurSab, www.tursab.org.tr159 Praca zbiorowa, Turcja. Podróże marzeń, pod red. A. Wolski J. Podgórski, Wydawnictwo: Mediaprofit, Warszawa 2005, s. 365.

50

http://vk.com/away.php?to=http%3A%2F%2Fwww.invest.gov.tr

dzielnic miasta. Za „dolmusz” służyć może minibus, taksówka fiata lub wielki, stary

amerykański krążownik szos. Dolmusz objeżdża dopiero wtedy, gdy ma komplet pasażerów.

Minibusy kursują w miastach, między wioskami, a czasem nawet jeżdżą z miasta do miasta. 160

Istnieje możliwość wypożyczenia samochodu, przy czym należy unikać wypożyczalni

ulicznych, które często udostępniają niesprawne samochody i bez ważnych kompletnych

dokumentów. Warunkiem wypożyczenia samochodu jest wiek 21 lat oraz prawo jazdy. Do

międzynarodowych firm wypożyczających samochody należą: Avis, Europcar, czy Hertz. 161

Przy wjeździe do Turcji samochodem własnym wymagane są następujące dokumenty:

paszport, międzynarodowe prawo jazdy, dowód osobisty, tzw. zielona karta, czyli

ubezpieczenie w razie wypadku. Jeśli jedziemy cudzym samochodem, należy się zaopatrzyć

w notarialnie poświadczoną zgodę właściciela pojazdu. Z samochodem można przebywać w

Turcji do 6 miesięcy. Jeśli z jakiś powodów nie uda się przybyć na określony czas albo pobyt

zajmie więcej niż 6 miesięcy, trzeba się zgłosić do Tureckiego Automobilklubu (TTOK),

Sanayi Soitesi Yani 4, Levet w Istanbule. 162

Turcja posiada rozbudowaną sieć połączeń kolejowych. Największe terminale

znajdują się w: Stambule, Ankarze, Adanie, Mersin i Diyarbakir. Przejazdy tym środkiem

transportu są oferowane przez Tureckie Koleje Państwowe (TCDD). Pociągi jeżdżą po torach

ułożonych przez firmy niemieckie. Pierwsza linia kolejowa powstała, po 10-letnich pracach w

1866 r., a łączyła Izmir i Aydin. Dzisiaj łączna długość szyn kolejowych Turcji siega

11 tys.km. Pociągiem podróżuje się o wiele dłużej niż autobusem – przez góry jedzie się on

wolno. Na dworcach kolejowych można kupić bilet. Bilety można zakupić też w biurach

turystycznych, przykładowo w Stambule takich biur jest co najmniej osiem. Miejsca w

ekspresach i wagonach sypialnych podlegają rezerwacji, a największy popyt na tego typu

pociągi odnotowuje się w weekendy. Wagony dzielą się na pierwszą i drugą klasę. Czasami

pociągi mają tylko pierwszą, tylko drugą, a czasami prowadzą wyłącznie wagony sypialne. Te

ostatnie dzielą się na kuszetki oraz tzw. przedziały sypialne. 163

Turcja posiada rozwinięte połączenia promowe między europejską i azjatycką częścią

kraju (Cieśnina Bosfor) z Cyprem oraz z wyspami greckimi(Rodos, Samos, Kios). Do

głównych portów morskich o przeładunku powyżej 1 tony należą: Stambuł nad cieśniną

160 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 92161 Praca zbiorowa, Turcja. Podróże marzeń, pod red. A. Wolski J. Podgórski, Wydawnictwo: Mediaprofit, Warszawa 2005, s. 366162 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 109163 Witold Korsak, Turcja. Kraj czterech mórz, Wydawnictwo Bezdroża, Wydanie I, Kraków, 2003, s. 107

51

http://vk.com/away.php?to=http%3A%2F%2Ftys.km

Bosfor, Ergli.164 Samsun nad Morzem Czarnym, Izmir nad Morzem Egejskim oraz Mersin nad

Morzem Śródziemnym.

Publiczny transport wodny zapewniają feribot (promy) i deniz otobusu (autobusy

wodne, katamarany). Tradycyjne promy pływają wzdłuż i w poprzek Bosforu i Zatoki

Izmirskiej, zapewniając mieszkańcom miast tani, wygodny środek komunikacji. Katamarany

są szybsze, a pasażerowie podróżują w kabinie. Kursują na trasach uczęszczanych prez

ludność miejscową, dojeżdżającą do pracy. 165

Transport powietrzny to przede wszystkim czarterowe loty ze wszystkich państw

świata, głównie: Niemiec, Francji, Rosji, Holandii, a także z Polski. Ruch ten nasila się w

okresie letnim. 166

Na terenie Turcji funkcjonuje bardzo dobrze rozwinięta wewnętrzna sieć połączeń

lotniczych. Tureckie linie lotnicze (THY) należą do największego przewoźnika obsługującego

połączenia wewnętrzne z międzynarodowych portów w Stambule, Ankarze, Izmirze, Adanie,

Trabzonie, Dalaman, i Antalii do prawie wszystkich większych miast w Turcji. Do

pozostałych wewnętrznych linii lotniczych należą: OnurAir, Atlas Jet, oraz FlyAir. W

ostatnich dwóch dekadach Turcja poczyniła wiele inwestycji kluczowych dla bazy

transportowej. Modernizacja terminali, czy tworzenie nowych portów lotniczych znacznie

poprawiło przepustowość tureckich lotnisk. 167

Tabela 7: Znaczenie transportu w 2006 roku

Miesiąc Transport

Powietrzny Lądowy Kolejowy Morski Ogółem %

Styczeń 182524 2538 15931 305 558 3,06

Luty 179763 123149 2272 19038 324 222 30,25

Marzec 240963 173393 3085 24236 441 677 4,42

Kwiecień 389179 142150 3303 57348 591 980 5,93

Maj 607746 162210 2808 106741 879 505 8,80

Czerwiec 701038 153282 3099 108085 965 504 9,66

Lipiec 973274 172960 4612 152483 1 303 329 13,04 164 TurSab, www.tursab.org.tr165 T. Brosnahan, P. Yale, R. Plunkett, Turcja, Wydawnictwo Pascal, Wydanie czwarte, Bielsko-Biała 2004, s. 92166 Praca zbiorowa, Turcja. Podróże marzeń, pod red. A. Wolski J. Podgórski, Wydawnictwo: Mediaprofit, Warszawa 2005, s. 366167 www.turkeytravelplanner.com

52

http://vk.com/away.php?to=http%3A%2F%2Fwww.turkeytravelplanner.com

Sierpień 1 104 511 205481 6332 204799 1 521 123 15,22

Wrzesień 973614 173421 4260 177853 1 329 151 13,30

Październik 954209 152515 2797 177241 1 286 762 12,88

Listopad 440719 145192 2326 68358 656 595 6,57

Grudzień 238001 124340 2971 20306 385 618 3,86

Ogółem 6 985 541 1 832 658 40 403 132 422 9 991 024 100,00

% 69,92 18,34 0,40 11,33 100,00

Źródło: opracowanie własne na podstawie www.kultur.gov.tr

Tabela 6 przedstawia liczbę osób biorących udział w poszczególnych formach

transportu. Jak wynika z danych najpopularniejszy jest transport powietrzny, stanowi on

69,92% wszystkich rodzajów transportu, na drugim miejscu plasuje się transport lądowy z

18,34%. Trzecie miejsce należy do transportu drogą morską, taką formę podróży wybrało

11,33% osób.

Tabela 8: Infrastruktura transportowa 2014

Infrastruktura transportowa 2014

Pasażery linii lotniczych 166 mln

Lotniska 52 (13 międzynarodowych)

Sieć drogowa 65 909 km

• Szybki autostrady 2155 km

• Drogi o znaczeniu krajowym 31 280 km

• Drogi o znaczeniu regionalnym 32 474 km

System kolejowy 12 097 km

• Linie konwencjonalne 11 209 km

• Linie kolei dużej prędkości 888 km

53

http://vk.com/away.php?to=http%3A%2F%2Fwww.kultur.gov.tr

Przeładunek towarów w portach morskich 386 mln ton

• Obsługa 116 mln ton

• Rozładunek 216 mln ton

• Transit 54 mln ton

Przewóz ładunków 2,3 mln ton

• Ruch wewnętrzny 685 000 mln ton

• Ruch Międzynarodowy 1,7 mln ton

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ministerstwo Transportu i Komunikacji oraz

Tureckiego Instytutu Statystycznego (Turkstatu) .invest.gov.tr

Turcja korzysta się z dobrze rozwiniętej logistyki, która poczyniła wielkie postępy od

czasu przystąpienia Turcji do Unii Celnej z UE. Zostały zbudowane liczne porty, autostrady z

ruchem dwukierunkowym, duże miasta zaczęły być objęte kolejami dużych prędkości,

wzrosła zdolność portów tureckich. 168

168 invest.gov.tr

54

http://vk.com/away.php?to=http%3A%2F%2Finvest.gov.tr

http://vk.com/away.php?to=http%3A%2F%2Finvest.gov.tr

Documents

Wyższa Szkoła Turystyki i Hotelarstwa w Gdańsku Wydział Turystyki, Rekreacji i Ochrony Zdrowia Polityka turystyczna Turcji i jej wpływ na rozwój turystyki zagranicznej