- 1 -

Verðmat banka – afkomuspár ofl.

Haraldur Yngvi Pétursson

- 2 -

Til umhugsunar

Að gera góða afkomuspá og verðmat er langur og vandasamur ferill:

1. Afla þarf gagna

2. Greina þarf upplýsingar

3. Meta þarf horfur á fjölmörgum sviðum

4. Gott samband þarf að vera við stjórnendur

5. Spár þurfa að byggja á forsendum sem settar eru fram og rökstuddar

Greining fyrirtkæja er mjög mikið þjálfun og reynsla

- Ekki er hægt að fara yfir svo viðamikið efni til fulls í einum tíma

- Hér er því um mjög einfaldaða mynd að ræða, en gefur þó góða hugmynd og grunn fyrir nákvæmari vinnu

- 3 -

Hvað skiptir máli

Við gerð afkomuspár banka skipta nokkrir þættir höfuðmáli

1. Vaxtatekjur / vaxtamunur

2. Þóknanatekjur og aðrar tekjur

3. Kostnaðaruppbygging

4. Gæði eignasafns / útlánatöp

Þessir þættir koma fram í rekstrarreikningi bankans og mynda spá fyrir endanlegan hagnað og eru því:

A. Ein af megin forsendum við notkun arðgreiðslulíkans (DDM, Gordon growth)

B. Ein af megin forsendum til notkunar helstu samanburðarkennitalna

- 4 -

Hvað skiptir máli

Mikilvægt að hafa í huga að rekstrarreikningur er í raun bara niðurbrot á hreyfingum á eiginfé

Meginþættir afkomuspár byggja því öðru fremur á:

A. Samsetningu efnahagsreiknings

B. Efnahagsástandi á helstu markaðssvæðum

C. Gæðum eignasafns

D. Stefnu stjórnenda og trú á henni

Í því ástandi sem ríkt hefur undanfarna mánuði hefur hefðbundið verðmat bankastofnana ekki átt við heldur hefur verið horft á:

E. Gæði eignasafns

F. Endurgreiðsluferil lána og fjármögnun

- 5 -

Dæmigerð fjármögnun viðskiptabankaInnlán viðskiptavina

Innlán annarra banka

Aðrar skuldir

Langtímalán

Eigið fé

- 6 -

Dæmigerð eignahlið viðskiptabankaHandbært fé og markaðsverðbréf

Lán til annarra banka

Lán til viðskiptavina

Ýmsar aðrar eignir

Fastafjármunir

- 7 -

1. Vaxtatekjur

Innlán eru mjög miklvægur þáttur í fjármögnun viðskiptabanka

Má almennt skipta í tvennt: Smásölu- (retail) og heildsölu (wholesale) innlán

Smásöluinnlán:

— Verðlögð af hverjum banka fyrir sig

— Almennt álitin trygg fjármögnun (sticky), vegna óþæginda og kostnaðar við að skipta um banka

— Eru tiltölulega ónæm fyrir vaxtabreytingum (price insensitive)

— Almennt frekar dýr fjármögnun, m.a. vegna reksturs útibúanets

Heildsöluinnlán:

— Verð ræðst af framboði og eftirspurn

— Mjög hreyfanleg

— Viðkæm fyrir verðbreytingum

— Viðkvæm fyrir gagnaðilaáhættu

— Ódýrari en smásöluinnlán, hærri fjárhæðir á færri aðila

- 8 -

1. Vaxtatekjur

Innlán eru í flestum tilfellum, og í miklum meirihluta, óbundin hvað varðar tímalengd

Útlán til viðskiptavina eru hinsvegar almennt til meðal- eða langstíma

Því myndast “tímamismunur” á eigna og skuldahliðum bankanna

Gamaldags “bankaáhlaup” geta því hæglega knésett hvaða banka sem er ef ekki kemur til stuðnings seðlabanka, banka bankanna, að útvega laust fé

Vaxtamunur banka er einfaldlega mismunur á innláns- og útlánsvöxtum

— Oftast reiknaður sem % af meðalstöðu útlána til viðskiptavina

— Einnig oft reiknaður sem % af meðalstöðu heildarútlána

Yfirleitt erfitt að nálgast nákvæmar tölur um lánasafnið

— Þarf að horfa á söguna og þróunina

— Áætlun um breytingu á vaxtamun byggir m.a. á stefnu bankans, samkeppni, og áhættusækni í útlánum

- 9 -

1. Vaxtatekjur

Banki sem stefnir á mikinn vöxt gæti gert það með því að:

— Lækka þá vexti sem boðnir eru í útlánum, sem gæti lækkað vaxtamun bankans

— Sækja í áhættumeiri lán, sem gæti hækkað vaxtamun– En leiðir að öðru óbreyttu til aukinna útlánatapa

Sé hörð samkeppni um innlán/útlán er líklegt að vaxtamunur minnki

Áhættusækni banka er misjöfn, en nákvæm athugun á eignasafni ætti að gefa vísbendingu þar um

Útlit fyrir þróun efnahagsástands skiptir einnig miklu máli

— Þegar útlit er fyrir góðan gang í efnahagsmálum má búast við aukningu útlána

— Þó að vaxtamunur standi í stað aukast vaxtatekjur vegna stærra útlánasafns

— Dæmið snýst síðan við þegar illa árar en þá er líklegt að útlánatöp aukist, og lánasafnið dragist saman

Þumalputtaregla að “hagfræðingar spá fyrir um 10 af hverjum 4 kreppum”

- 10 -

1. Vaxtatekjur – Dæmi

Banki A starfar í landi þar sem hagvöxtur er um 3%:

— Bankinn er með markmið um að vaxa 2x hagvöxtur næstu 3 árin

— Efnahagsástandið er gott

— Þokkaleg samkeppni er á bankamarkaði

— Vaxtamunur bankanns hefur verið 1,5% síðustu ár (mælt af meðalstöðu útlána til viðskiptavina)

Líklegt að svona mikill vöxtur muni að öðru óbreyttu:

— Auka vaxtamun eitthvað en samkeppni gæti þó komið í veg fyrir mikla breytingu

— Auka áhættu lánasafnsins og þar með hættu á útlánatöpum

Normal2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Lán til viðskiptavina 16.000.000 16.400.000 16.859.200 17.870.752 18.942.997 20.079.577 20.681.964

Áætluð breyting % -- -- 2,8% 6,0% 6,0% 6,0% 3,0%

Áætlaður vaxtamunur nýrra lána 2,0% 2,0% 2,0%

Vaxtatekjur 243.000 249.444 273.119 302.519 334.062 348.949

Heildarvaxtamunur 1,50% 1,50% 1,57% 1,64% 1,71% 1,71%

Upphæð nýrra lána 1.011.552 1.072.245 1.136.580

Vaxtatekjur af nýjum lánum 20.231 21.445 22.732

Meðalstaða eldri lána 16.859.200 17.870.752 18.942.997

Vaxtatekjur eldri lána 252.888 281.074 311.330

SpátímabilSöguleg gögn

- 11 -

2. Þóknanatekjur

Flestir bankar hafa þóknanatekjur að einhverju marki

Fjárfestingarbankar hafa mjög stóran hluta tekna sinna af þóknunum

Mörg minni fjármálafyrirtæki hafa megnið af tekjum sínum af þóknunum

Margir bankar undanfarin ár hafa haft um 1/3 tekna sinna af þóknunum

Þóknanatekjum má skipta niður í marga liði t.d.:

— Tekjur af miðlun ýmissa fjármálapappíra (hlutabréf, skuldabréf, gjaldeyrir o.fl.)

— Tekjur af fyrirtækjaráðgjöf (yfirtökur, endurskipulagning fyrirtækkja o.fl.)

— Tekjur af eignastýringu (Sjóðastýring, söfn einstaklinga o.fl.)

Algengt að minni bankar séu ekki í öllum þessum liðum

— Mörg félög einbeita sér að einu sviði, ná sérhæfingu og geta því keppt við stærri banka

— Stærri bankar hafa mjög oft öll þessi svið starfandi innan sinna raða

- 12 -

2. Þóknanatekjur

Tekjur af miðlun

— Yfirleitt er tekin ákveðin % í þóknun af hverjum viðskiptum

— Mjög misjafnt eftir fyrirtækjum hver þóknunin er

— Fer m.a. eftir þeirri þjónustu sem veitt er

Tekjur af fyrirtækjaráðgjöf

— Yfirleitt tekin ákveðin % af stærð verkefnis

— Oft fylgja aðrar tekjur með fyrir bankann (t.d. vaxtatekjur vegna lánveitinga)

— Við t.d. skráningu félaga á markað fær ráðgjöfin tekjur af verkefninu en miðlun fær einnig tekjur við að finna kaupendur að bréfum

— Mjög ólík verkefni, og því ólíkar þóknanir

Tekjur af eignastýringu

— Oft safnað fé í sjóði sem bera ákveðið umsýslugjald

— Þóknun fyrir að stýra söfnum fyrir einstaklinga

— Þóknun fyrir að stýra söfnum fyrir t.d. lífeyrissjóði

- 13 -

2. Þóknanatekjur

Tekjur af miðlun

— Hér skiptir markaðshlutdeild máli, aukin hlutdeild – auknar tekjur

— Ef markaðurinn stækkar (t.d. ef hlutabréf eru almennt að hækka í verði) aukast tekjur, gefið að markaðshlutdeild haldist

— Oft mikil og hörð samkeppni, og % þóknun hefur farið lækkandi

— Geta verið miklar sveiflur eftir efnahagsástandi

Tekjur af fyrirtækjaráðgjöf

— Getur verið nokkuð sveiflukennd stærð

— Einstök stór verkefni geta aukið tekjur verulega í eitt skipti

— Markaðsaðstæður ráða miklu, þegar markaðir eru á góðri siglingu eru t.d. nýskráningar fyrirtækja mun meiri en annars

Tekjur af eignastýringu

— Er oftast nokkuð stabíl stærð

— Ræðst af upphæð eigna undir stýringu, yfirleitt áætluð ákveðin %

- 14 -

2. Þóknanatekjur - Dæmi

Banki A hefur einbeitt sér að miðlun og fyrirtækjaráðgjöf

— Tekjur af hvoru fyrir sig um 50% af þóknanatekjum undanfarin ár

— Gert er ráð fyrir 5% vexti í miðlun næstu 3 árin

— Stórt verkefni í fyrirtækjaráðgjöf klárast á árinu 2008 og gefur 5.000 í þóknanir

— Almennt áætlaður 4% vöxtur í fyrirtækjaráðgjöf ef engin sérverkefni detta inn á borðið

Normal2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Þóknanatekjur 72.900 77.328 85.807 84.446 88.250 90.897

Vöxtur milli ára % -- 6,1% 11,0% -1,6% 4,5% 3,0%

Þóknanatekjur af miðlun 36.450 38.664 40.597 42.627 44.758 46.101

Vöxtur í miðlun -- 6,1% 5,0% 5,0% 5,0% 3,0%

Þóknanatekjur af ráðgjöf 36.450 38.664 45.210 41.819 43.492 44.796

Hefðbundinn vöxtur í ráðgjöf -- 6,1% 4,0% 4,0% 4,0% 3,0%

Hefðbundnar ráðgjafatekjur 36.450 38.664 40.210 41.819 43.492 44.796

Sérstakar ráðgjafatekjur 0 5.000 0 0 0

Söguleg gögn Spátímabil

- 15 -

3. Kostnaðaruppbygging

Kostnaðaruppbygging er misjöfn milli banka

— Yfirleitt er talað um kostnaðarhlutfall (cost/income ratio) en það er mælt sem hlutfall kostnaðar á móti heildar nettótekjum

— Yfirleitt er þetta hlutfall um 50%, en er breytilegt milli banka

— Venjulega er kostanði skipt í tvennt, laun og annan kostnað

Hægt er að spá fyrir um launakostnað út frá t.d.:

— Þekktri launaþróun

— Breytingu á fjölda starfsmanna

— Gott að skoða kostnað á hvern starfsmann

Hægt er að spá fyrir um annan kostnað út frá t.d.:

— Stefnu bankans

— Sérstökum aðgerðum (t.d. ef breytt er útliti útibúa o.þ.h.)

— Útgefnum markmiðum um kostnaðarhlutfall

- 16 -

3. Kostnaðaruppbygging

Oft er miðað við að gott sé að vaxtatekjur dugi fyrir öllum rekstrarkostnaði

Á tímum mikils vaxtar hugsa bankar almennt fyrst og fremst um að sækja tekjur, en minna um að hafa stjórn á kostnaði, hagnaður af nýjum viðskiptum yfirvegur kostanaðaraukana.

— Ýtir oft upp bæði launakostanði og öðrum kostnaði

— En aðlögun getur gengið mjög hratt fyrir sig í bankarekstri

— Kostnaður er að stórum hluta breytilegur

- 17 -

3. Kostnaðaruppbygging - Dæmi

Banki A hefur haft 50% kostnaðarhlutfall undanfarin ár

— Áhersla bankans á vöxt mun hækka launakostnað um 15% árið 2008 en 10% eftir það

— Annar kostnaður mun aukast um 4% vegna aukins auglýsingakostnaðar við það að sækja innlán til fjármögnunar á vexti bankans

— Eftir tímabil vaxtar má áætla að kostnaðarhlutfall muni verða um 50%

Söguleg gögn Spátímabil Normal2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Heildarkostnaður 157.950 163.386 183.401 199.192 216.460 219.923

Vöxtur milli ára % -- 3,4% 12,3% 8,6% 8,7%

Launakostnaður 118.463 122.539 140.920 155.012 170.514

Breyting launakostnaðar -- 3,4% 15,0% 10,0% 10,0%

Annar kostnaður 39.488 40.846 42.480 44.180 45.947

Breyting annars kostnaðar -- 3,4% 4,0% 4,0% 4,0%

Kostnaðarhlutfall 50,0% 50,0% 51,1% 51,5% 51,3% 50,0%

- 18 -

4. Gæði eignasafns / útlánatöp

Einn mikilvægasti þáttur í rekstri banka er gæði eignasafnsins

— Er í raun grunnur að allri hefðbundinni bankastarfsemi

— Góðar eignir nýtast t.d. sem veð í viðskiptum við seðlabanka

— Góðar eignir eru almennt auðseljanlegar

— Mikil gæði útlánasafns þýðir lítil útlánatöp

Hvað getur banki gert til að draga úr áhættu eignasafns?

— Stytta lánstíma

— Draga úr ótryggðum lánum (unsecured lending)

— Stýra vaxtaáhættu

— Draga úr lánveitingum til fyrirtækja sem eru háð efnahagsástandi (cyclical)

— Bera ekki of mikla áhættu af einstaka viðskiptavinum

— Dreifa safni eftir atvinnugreinum

- 19 -

4. Gæði eignasafns / útlánatöp

Hvernig er hægt að meta gæði eignasafns?

— Hægt er að skoða skiptingu eignasafnsins eftir atvinnugreinum

— Hægt er að skoða skiptingu eignasafnsins eftir landsvæðum

Þegar búið er að framkvæma fyrstu athugun á eignasafni þarf að skoða hver er líkleg þróun þess:

— Skoða þarf hverja atvinnugrein og landsvæði fyrir sig

Dæmi um ógnanir við gæði eignasafns:

— Minnkandi eftirspurn eftir framleiðslu í atvinnugreininni

— Innkoma nýrra vara sem gera fyrri úreltar

— Umframframboð á vörum í atvinnugreininni

— Nýir aðilar að koma inn á markaðinn og ryðja gömlum til hliðar

- 20 -

4. Gæði eignasafns / útlánatöp

Í sjálfu sér á mikið til það sama við um þegar heil landsvæði eru skoðuð

— Hvernig er efnahagsástand

— Hver hefur verið þróun eignaverðs

— Hvaða atvinnugreinar eru ráðandi

— Hvernig er viðskiptajöfnuðurinn

— Hvernig stendur gjaldmiðillinn

— Hvernig er pólitískt ástand

Eru hugsanlega einstakir viðskiptavinir sem vitað er um að eru í vandræðum?

— Kanna þarf hvort slík staða er í lánasafninu

— Oft eru slíkar upplýsingar á lausu, þó að ekki sé þeirra sérstaklega getið í reikningum bankans

— Hver er áhætta bankans af slíkri stöðu

- 21 -

4. Gæði eignasafns / útlánatöp

Bankar birta upplýsingar sem nota má sem stuðning við að meta gæði safnsins, en rétt er að hafa í huga að þegar slakar tölur fara að láta á sér kræla í reikningum bankans er hætt við því að vandinn sé þegar orðinn mikill

Meðal þeirra upplýsinga sem hægt er að nota eru:

— Afskriftir útlána (impairments), sá liður fer í gegnum rekstrarreikning bankans

— Lán í vanskilum (non-performing loans, yfirleitt gefin upp eftir dagafjölda sem vanskilin ná til (t.d. 0-90 dagar og yfir 90 dagar)

— Stærð afksriftarreikningsútlána (provision account)

Afskriftir útlána

— Gott er að reikna þetta sem hlutfall af útlánum til viðskiptavina og bera saman við vaxtamuninn, nettótalan er þá það sem lánasafnið er að skila

— Hátt hlutfall bendir til lakra gæða eignasafnsins, eða mikillar áhættu

- 22 -

4. Gæði eignasafns / útlánatöp

Lán í vanskilum

— Aukning í 0-90 daga vanskilum er fyrsta vísbending um að útlánatöp séu að fara að aukast

— Fylgjast vel með þróun þessara stærða sem hlutfall af heildarútlánum til viðskiptamanna

— Hátt hlutfall lána í vanskilum ætti að öðru jöfnu að leiða til þess að mikið verði um endanlega töpuð lán

Afskriftarreikningur útlána

— Gott að reikna sem hlutfall af útlánum til viðskiptamanna

— Segir í raun til um hversu mikið bankinn hefur lagt til hliðar til að mæta útlánatapi

— Mjög lítill afksriftarreikningur gæti bent til sterks eignasafns, en gæti einnig þýtt að bankinn hafi einfaldlega lagt of lítið til hliðar til að mæta væntanlegu tapi

- 23 -

4. Gæði eignasafns / útlánatöp - Dæmi

Bankinn er með nokkuð djarfa vaxtarstefnu

— Undanfarin ár hafa afskriftir verið 40 punktar (0,4%) af lánasafninu

— Nýju lánin eru álitin áhættusamari og að afskriftarþörfin þar sé 60 punktar

— Ekki er gert ráð fyrir neinum sérstökum tapstilfellum

Normal2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Lán til viðskiptavina 16.000.000 16.400.000 16.859.200 17.870.752 18.942.997 20.079.577 20.681.964

Afskriftir eldri lána 0,4% 65.600 67.437 71.483 75.772 80.318

Áætlað útlánatap nýrra lána 0 0 6.069 6.433 6.819

Heildarafskriftir 65.600 67.437 77.552 82.205 87.138 89.752

Afskriftar % 0,40% 0,40% 0,43% 0,43% 0,43% 0,43%

Söguleg gögn Spátímabil

- 24 -

Afkomuspáin í heild sinni

Nú er afkomuspáin í þessu einfalda dæmi að verða tilbúin

— Gefum okkur að skattar séu 15%

— ... og þá lítur spáin svona út

— Nú höfum við fengið hagnaðinn sem við þurfum fyrir verðmatið

— Munið bara ... „garbage in – garbage out“

Normal2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Vaxtatekjur 243.000 249.444 273.119 302.519 334.062 348.949

Þóknanatekjur 72.900 77.328 85.807 84.446 88.250 90.897

Heildartekjur 315.900 326.772 358.926 386.965 422.311 439.846

Kostnaður 157.950 163.386 183.401 199.192 216.460 219.923

Hagnaður fyrir afskriftir 157.950 163.386 175.526 187.773 205.851 219.923

Afskriftarreikningur 65.600 67.437 77.552 82.205 87.138 89.752

Hagnaður fyrir skatta 92.350 95.949 97.974 105.567 118.713 130.171

Skattur 15% 13.853 14.392 14.696 15.835 17.807 19.526

Hagnaður 78.498 81.557 83.277 89.732 100.906 110.645

Söguleg gögn Spátímabil

- 25 -

Verkefni II

Verðmat og afkomuspá fyrir Færeyjabanka

— Gildir 15% af lokaeinkunn

— Skiladagur er síðasti kennsludagur

— Færið rök fyrir öllum helstu forsendum sem notaðar eru