1

ประเพณ 12 เดอน (ลานนา)

อนกล ศรพนธ

วทยาลยอนเตอรเทคล าปาง

ประเพณเดอน ๗ เหนอ (เดอน ๕ ใต เมษายน)

ประเพณเดอน ๗ เหนอ (ราวเ ดอนเมษายน) ประเพณสงกรานต เทศกาลสงกรานตนชาวลานนา

เรยกวา ปาเวณปใหมเมอง ในชวงเทศกาลนกนเวลา ๕ วน ประชาชจะหยดงานเพอฉลองวาระนดานศาสนา

และพธกรรม จะถอเอาวนทพระอาทตยเคลอนจากราศมนเขาสราศเมษเปน วนสงกรานตลอง หรอวน

มหาสงกรานตซงจะไมตรงกบวนท ๑๓ เมษายน ตามประกาศของทางการเสมอไป (แตปจจบนนยดตาม

ประกาศของทางราชการ) เทศกาลนจะมวนตางๆ และพธกรรมและการละเลนทเกยวของกน จะม ๕ วนดงน

วนท ๑๓ เมษายน เปนวนสงกรานตลอง คอวนมหาสงกรานต ตามความเชอแบบลานนากลาวกน

วาในตอนเชามดของวนน ปสงกรานต หรอยาสงกรานตจะน าเอาสงทไมพงปรารถนาตามตวมาดวย จงม

การยงปนจดประทดหรอท าใหเกดเสยงดงตางๆ นยเปน การไลสงกรานตและถอกนวาเปนทใชยงขบปหรอ

ยาสงกรานตนนจะมความขลงมาก ชาวลานนาเรยกวา “จสะโปก” มกจะจด “สะโปก” ในเวลารงเชา วนน

มกจะใหความส าคญเกยวกบการท าความสะอาดบาน ทนอน หมอน มง มกจะน าไปซกททาน า หรอน าไป

2

ตากแดด รวมไปถงการท าความสะอาดหงพระ,หอผปยา การท าความสะอาดตนเอง ตดเลบ สระผม (สระ

เกลาด าหว) จงถอวาเปนวนสาธารณสขหรอวนท าความสะอาดบาน

วนท ๑๔ เมษายน เปนวนเนาว หรอวนเนา แตในการออกเสยงของชาวพนเมอง ทวไปมกเรยกวา

วนเนา ท าใหเกดความคดทหามการกระท าสงทไมเปนมงคล โดยเฉพาะหามการดา หรอทะเลาะววาทกน

กลาวกนวาผใดดาทอผอนในวนนแลว ปากของผนนจะเนา และหากทะเลาะววาทกนในวนน บคคลนนจะ

อปมงคลไปตลอดป ในวนนถอเปนวนทแตละครอบครวเตรยม อาหารคาว หวานและการท าขนม เพอน าไป

ท าบญ ทวดในวนรงขน อาหารคาวมกจะนยมท าแกงฮงเล ตมวน แกงเผด หรอ หอนง ฯลฯ สวนขนมมกจะ

ท าขนมเนยบ (ขนมจอก) มทงไสหวานและไสเคมและขาวตมมดไสกลวย หรอ ขนมเกลอ (ขนมลนหมา)

ในชวงบายหลงจากเตรยมอาหารเสรจเปน ทเรยบรอยแลว จะออกไปทท าน าเพอขนทรายเขาวด กอพระเจดย

ทรายและถวายตง (ตงมหลายชนด เชน ตงไสหม,ตงสบสองหางราษ,ตงใย ฯลฯ)

การขนทรายเขาวดแสดงถง

๑. ทรายท าใหวดสะอาด

๒. เพอน าทรายไปทดแทนใหวด

๓. นยมกอพระเจดยทรายเพอใหไดอานสงฆ

๔. เพอน าทรายไปท าการกอสรางวด

หรอเรยกวาวนสกดบอนหมายถงเปนวนระหวางปเกาและจะเรมปใหม หรอวนเตรยมตวกอนถงวน ปใหม

รวมถงการเตรยมเสอผา สสน สดใส สวยงาม ในวนรงขน

3

วนท ๑๕ เมษายน เปนวนพระยาวน (พญาวน) เปนวนเถลงศก เรมตนจลศกราชใหมวนนเปน

วนทมการท าบญทางศาสนาตงแตเวลาเชาตร ผคนจะน าเอา ส ารบอาหารหวานคาวตางๆ ไปท าบญถวายพระ

ตามวดเพออทศสวนกศลใหแกบรรพบรษ เรยกวา “ตานขนขาว” ชาวลานนามกจะใหความส าคญกบการใส

ขาวพระเจาทบานและหอผปยากอนทจะไปท าบญทวด รวมไปถงการแจกจายอาหารคาวหวานและขนม

ใหแกเพอนบาน(แลกกนชมขนมของแตละบาน) หลงจากกลบมาจากวดแลวมกจะสรงน าพระทบานและการ

รดน าด าหวปยา ตา ยาย ทบานของตนเอง รวมไปถงการด าหวผบรรพบรษในสวนของผทนบถอผเดยวกน

มกจะไปรดน าด าหวขอพรตามบานตางๆ ทมผอาวโสทตนเองนบถอ ชวงบายจะไปฟงเทศนเรองอนสงฆป

ใหมเมอง มกจะกลาวถง ในปน วนไหนเปนวนด น าใหนากกตว เปนการท านายอนาคตของปนนๆดอกไมป

ประจ าป สตวประจ า ถวายตง กองทรายและไมค าศร ทางวดมกจะน าพระองคส าคญออกมาใหประชาชน

ไดสรงน า รวมไปถงการสรงน าพระภกษสงฆและสามเณร สรงน าพระธาตและตนศรมหาโพธหรอการรด

น าขอพรจากพระผใหญ

การรดน าด าหวแสดงถง

๑. การไปขอขมาตอผใหญ

๒. ไปขอพรจากผใหญ

๓. แสดงถงความกตญ

ในวนนชาวลานนาถอเปนวนทแสดงถงความกตญตอผทเราเคารพ

วนท ๑๖ เมษายน เปนวนปากป ในวนน มกจะไปท าบญสะเดาะหทวดหรอเรยกวา “ทานขาวคอาย”

หรอตานขาวลดเคราะห บางหมบานกจะเตรยมสถานทเพอจะท าบญใจบาน คอ บรเวณทตงของเสาใจบาน

หรอสะดอบาน เรยกวา สงเคราะหบานบรเวณหอเสอบาน (อารกษ) บางหมบานมกจะท าบญสบชะตาท

4

บานหรอการบชาทาวทงส มความเชอวาจะไดรบความคมครองไปตลอดปและชาวบานบางคนจะพากนไป

ด าหวพระ หรอ ไปท าพธคาระวะเจาอาวาสวดทอยในกลมเ ดยวกนดวย ตามล าดบ ในวนน มกจะทานแกง

ขนน เชอกนวาจะท าใหมคนค าชอดหนนอยตลอดเวลา

ประเพณสบชะตาแบงเปน ๓ ประเภท

๑. ประเพณสบชะตาคน

๒. ประเพณสบชะตาบาน

๓. ประเพณสบชะตาเมอง

การสบชะตาหรอการตออาย คอการท าใหชวตอยอยางสขสบายปราศจากภยทงหลาย ท าใหมความ

เจรยรงเรอง ชาวลานนามกนยมท าการสบชะตาในชวงหลงวนปใหม

5

ประเพณเดอน ๘ เหนอ (เดอน ๖ ใต เดอนพฤษภาคม)

ประเพณเดอน ๘ เหนอ (ราวเดอน พฤษภาคม) ในลานนาไทยประชาชนมความผกพนธตอพระ

ศาสนามาก ทกอยางมวดเปนศนยกลางตงแตเกดจนตาย วดเปนสถานศกษาทงทางหนงสอและวชาชพ เพอ

จะใหด าเนนชวตของตนใหเปนคนสมบรณและความเปนอยทางสงคม จงเกยวเนองกบศาสนาเปนสวน

ใหญ

วนเพญเดอน ๘ เหนอ ตรงกบวน ประสต ตรสร และปรนพพานขององคสมเดจพระสมมาสมพทธ

เจา ชาวลานนานยมพากนไปสปชนยสถานทส าคญ เชน ในจงหวดเชยงใหม จะพากนไปไหวพระธาตดอย

สเทพ จงหวดเชยงราย ไปไหวพระธาตจอมกตตและพระธาตดอยตง หรอเปนปชนยสถาน ทใกลบานของ

ตนคนโบราณของลานนายงสรางคานยมในการนบถอพระธาตหรอทเรยกวา “จธาต” คอถอเอาพระธาต

เจดยนนเปนทพงของตน ตามประเพณคนเหนอถอวาคนเกดปใดจะตองไปสกการะบชาพระธาตปนน คอ

วาไดอานสงค มดงน

๑. ปชวด (หน) ใจ พระธาตจอมทอง จงหวดเชยงใหม

๒. ปฉล(วว) เปา พระธาตล าปางหลวง จงหวดล าปาง

๓. ปขาล(เสอ) ย พระธาตชอแฮ จงหวดแพร

6

๔. ปเถาะ(กระตาย) เหมา พระธาตแชแหง จงหวดนาน

๕. ปมะโรง(งเลก) ส พระธาตพระสงห จงหวดเชยงใหม

๖. ปมะเสง(งใหญ) ใส พระธาตพทธคยา ประเทศอนเดย

๗. ปมะเมย(มา) สะหงา พระธาตชเวดากอง ประเทศพมา

๘. ปมะแม(แพะ) เมด พระธาตดอยสเทพ จงหวดเชยงใหม

๙. ปวอก(ลง) สน พระธาตพนม จงหวดนครพนม

๑๐. ประกา(ไก) เลา พระธาตหรภญชย จงหวดล าพน

๑๑. ปจอ(หมา) เสด พระธาตอนแขวน ประเทศพมา

๑๒. ปกน(หม),(ชาง) ไก พระธาตดอยตง จงหวดเชยงราย

7

ประเพณเดอน ๙ เหนอ (เดอน ๗ ใต มถนายน)

ประเพณเดอน ๙ เหนอ (ราวเ ดอนมถนายน) ประเพณเลยงผปยา ผปยา ถอเปนผประจ าตระกลสบ

ทอดมาทางฝายหญงซงลกหลานจะตองใหความเคารพโดยจดท าหงผไวบนเสาหวนอนใหความเคารพโดย

ไมกระท าสงทไมควรโดยจะน าเครองสกการะแลวแตจะมการก าหนดเครองสงเวยแกผปยาทหงเพอผปยาจะ

ไดคมครองใหลกหลานไดอยดมสขตลอดไป

ผปยา คอ ผบรรพบรษทสบเชอสายมาจากผสายแม แบงออกเปน ๕ ประเภท

๑. ผปยาธรรมดา มกจะมพธเลยงผตามประเพณเนองจากการเ จบปวยหรอการแตงงานมกจะท าหอ

ผไวทางทศเหนอของบาน

๒. ผปยา (ผมด) ผมดเปนผปยาทสบเชอสายมาจากกลมพอคา,คหบด,อาจารยหรอผมความร

ทางดานศาสตรตางๆ มกจะมการฟอน เพอบวงสรวง ทเรยกวา “ฟอนผมด”

๓. ผปยา(ผเมง) ผเ มง เปนผปยาทสบเชอสายมาจากชาตมอญและชนชนการปกครอง หรอสบเชอ

สายมาจากเจานาย (เจาผครองนคร) มกจะมพธกรรมและการเลยงผทเรยกวา “การฟอนผเมง”

๔. ผปยา (ผมดซอนเมง) ผปยาทสบมาจากการรวมกลมของผปยา สายผเมงและสายผปยาผมด มา

แตงงานกนมารวมเปนครอบครวเดยวกน จงเกดเปนการเลยงผทเรยกวา “ผมดซอนเมง”

8

๕. ผเจานาย เปนผอารกษ (อาฮก) เชน ผหลกเมอง ผเจนเมอง ทเปนกลมกอตงหรอรเรมบกเบก

หรอ เปนวรบรษของชมชน จงเรยกวา “ผเจานาย” มกจะมการฟอนบวงสรวงเชนกน

๖. ผขนน า เ ปนการเลยงผทสงสถตยอยตาม ตนน าล าธารทมหนาทปกปองรกษาตนน า เชน ผ

อารกษแมน าปง หรอตนน าในการเพาะปลก,เหมอง,ฝาย เปนตน

9

ประเพณเดอน ๑๐ เหนอ (เดอน ๘ ใต กรกฎาคม)

ประเพณเดอน ๑๐ เหนอ (ราวกรกฎาคม) ประเพณเขาวสสา (เขาพรรษา) ชาวลานนามกออกเสยงวา

เขา วสสา คอการทพระสงฆอยประจ าทใดทหนงในชวงฤดฝนพระสงฆจะตองหยดไปทตางๆ และพกอยท

ใดทหนงโดยไมไปแรมคนทอนภายในก าหนด ๓ เ ดอน เรยกวา เขาวสสา ชาวบานถอเปนวนส าคญยงวน

หนง เพราะถอโอกาสทจะไดรวมท าบญพเศษหรอการทานขนขาว ชาวบานสวนใหญจะไปท าบญตกบาตร

ทกวนพระโดยชาวพทธทงหลายจะพากนใสบาตร มกมการทานขนขาวใหคนตาย รวมทงทานแกพอ แม

ป ยา ตา ยาย ทยง มชวตอยดวย ในชวงเขาพรรษาเปนฤดหวานกลาและไถนา โดยทวไปแลวประเพณท

เกดขนมกจะเปนประเพณทเกยวกบการท านาและเกยวกบศาสนา

๑. ประเพณแฮกนา,หวานกลา

๒. ประเพณถวายเทยนพรรษา

๓. ประเพณทานขนขาวอทศใหแกผตาย

๔. ถวายผาอาบน าฝน

๕. ประเพณคารวะครบาอาจารย (ประเพณสามจกรรม)

10

ประเพณเดอน ๑๑ เหนอ (เดอน ๙ ใต เดอนสงหาคม)

ประเพณเดอน ๑๑ เหนอ (ราวเดอนสงหาคม) ประเพณเอามอปลกนาเปนประเพณทชาวบานรวม

แรงรวมใจกนท านาเปนเจาๆ ไป ซงตรงกบภาษาไทยทเรยกวา “ลงแขก” ชวงเดอนนเปนชวงทชาวบานลง

มอด านาปลกขาวสมยกอนจะไมมการวาจาง แตจะระดมแรงมาชวยกนใหเสรจเปนครอบครวไป ผใดทเคย

ชวยผอนพอถงคราวตวเองปลกขาวนนคนทชวยกจะมาชวย สวนเจาภาพกจะเตรยมขาวปลาอาหารมาเลยงผ

ทมาชวยงาน ตอมามการวาจางเรยกวาใสรางวล ประเพณเดอน ๑๑ เหนอ ชาวลานนามกนยมฟงเทศน

ฟงธรรม โดยมจดมงหมายดงน

๑. เพออบรมจตใจใหผองใส

๒. เพอสงเสรมความรใหแกตนเองดานศลธรรม

๓. เพอทราบขาวคราความเปนไปของบานเมอง

๔. เพอใหสงคมยอมรบตนเอง

๕. เพอความสามามคคในหมคณะ

๖. เพออนรกษมรดกของป ยา ตา ยาย

๗. เพอสรางรปแบบใหลกหลาน

11

ประเพณสขวญควาย ชาวลานนามกจะม ความผกพนธอยใกลธรรมชาต โดยเฉพาะทองนามกจะให

ความส าคญกบการเกษตรและแรงงาน สตวเลยง เชน ควาย คนลานนามกจะนกถงบญคณของควายทชวย

ท างาน เมอหมดฤดไถหวานหรอในขระไถหวาน มกจะมพธบายศรสขวญทเรยกวา “สขวญควาย” หรอฮอง

ขวญควาย คนโบราณมกจะยกยองควายวามบญคณแกตนและในขณะทท างานมกจะโกรธตอควายจงท าให

ควายขวญหนดฝอ จงท าใหเกดประเพณสขวญควาย

ประเพณเดอน ๑๒ เหนอ (เดอน ๑๐ ใต เดอนกนยายน)

ประเพณเดอน ๑๒ เหนอ (ราวเดอนกนยายน) ประเพณจาคะขาว คอการท าบยดวยการใหทานแก

สงฆและอบาสก อบาสกา ทมาจ าศลอยทวด โดยผทท าบญเปนผทมอนจะกนจะมการเตรยมไทยทานกณฑ

เทศนถวายพระสงฆทมการแสดงธรรม เชน มงคลสตร โลกวฒสงคหะโลกมการเตรยมของกนของใชมอบ

แกคนเฒาคนแกทมาถอศลและเลยงอาหารกนทวหนามกจะท าขนม ท าอาหารและเครองไทยทาน บางแหง

ท าเปนบานเรอน ใสเครองครวพรอมน าไปถวาย

12

ประเพณทานสลาก ในลานนามกจะชอตางกนไปตามทองถน บางแหงเรยกวา “กนกวยสลาก”

บางแหงเรยกวา “กนสลาก” หรอ “ตานกวยสลาก” มกจะนยมท ากนในวนเพญ หรอเรยกวา “เดอน ๑๒

เปง” นยมน าพชผลไมตามฤดกาลมาถวาย การถวายสลากภตทางภาคเหนอจะประกอบไปดวย

1. สลากนอยหรอกวยนอย ใชถวายอทศแกผตายหรอท าบญเพอเปนกศลในภายภาคหนา

2. สลากใหญหรอสลากโชคใชถวายเปนมหากศลส าหรบผทมก าลงศรทธาและผมฐานะหรอ

เจานายคหบด

ประเพณเดอนเกยงเหนอ (เดอน ๑๑ ใต ตลาคม)

1. กฐน หมายถง ไมสะดง คอ กรอบไมชนดหนงส าหรบขงผาใหตงสะดวกแกการเยบใน

สมยโบราณเยบผาตองเอาไมสะดงมาขงผาใหตงเสยกอนแลวจงเยบเพราะชางยงไมมความ

ช านาญเหมอนสมยปจจบนนและเครองมอยงไมเพยงพอเหมอนการเยบจกรในปจจบน ผา

กฐนโดยความหมายกคอผาส าเรจรปโดยอาศยไมสะดงนยมเรยกกนจนปจจบนน

2. จลกฐน มกฐนพเศษอกชนดหนง กเรยกวาจลกฐนเปนงานทมพธมาก ถอกนมาแตโบราณ

วามอานสงสมากยงนก วธท านนคอเกบฝายมาทอเปนดายและทอใหแลวเสรจเปนผนผา

ในวนเดยวกนและน าไปทอดในวนนน กฐน ชนดน ตองท าแขงกบเวลามผท าหลายคน

แบงกนท าเ ปนหนาทไป ในปจจบนนไมคอยนยมท ากนแลว

-

13

- ประเพณตกบาตรเทโวเขามาในลานนาในสมย(ป พ.ศ. 2500 – 2529) คอ ประเพณตกบาตรเท

โวยอมาจากค าวา “เทโวโรหนะ” คอการเสดจลงมาจากเทวโลกของสมเดจสมมาสมพทธเจา

- ประเพณ ทอดผาปา ในลานนา เมอเดอนยมาถงมกนยมทอดผาปา หรอ “ทานทอด” ซงมกจะ

ไมบอกใหพระสงฆรตวมากอนหรอมกจะทอดผาปาใหกบผสงอายหรอผทยากจน

ประเพณ ย (เดอน ๑๒ ใต เดอนพฤศจกายน)

ประเพณเดอน ย (ราวเดอนพฤศจกายน) ประเพณยเปง (ออกเสยงวายเปง) คอ ประเพณเทศกาลวน

เพญเดอนยเหนอ แตดงเดมพธส าคญของเทศกาลนอยท พธกรรมตงธรรมหลวงหรอ ฟงเทศมหาชาต

14

หมายถง การฟงธรรมเทศนาครงใหญหรอเรองส าคญเพราธรรมหลวงทมกใชเทศนมกจะเปนเวสสนดร

ชาดก มทงหมด ๑๓ กณฑ ในชวงเดอนนยงมประเพณอกอยางหนง คอ ประเพณลอยกระทง จดมงหมาย

ของการลอยกระทง ตามความเชอของพระพทธศาสนานกชนชาวไทยตงแตโบราณ สรปได ๓ ประการ คอ

๑. เชอวาเปนบชาสมเดจพระสมมาสมพธเจาวธหนงโดยใชน าทไหลเปนพาหนะน ากระทงดอกไม

ธปเทยนไปสกการะ

๒. เชอวาเปนการลอยทกขโศกของตนทมอยใหออกจากตวไปกบสายน า

๓. เชอวาเปนการขอขมาตอน า โดยเฉพาะแมน าล าคลองทมคณคาอยางมากตอคนสมยกอนใชใน

การอปโภคบรโภค

๔. เปนการบชาสกการะพระพทธบาท ๔ รอย

๕. เปนการลอยเพออธฐาน

ประเพณการลอยกระทงมการท าโคมไฟเพอประดบอาคารบานเรอนและเพอถวายเปนพทธบชา

เชน โคมหแมว,โคมหกระตาย,โคมเงยว,โคมผดหรอโคมเวยน ซงนยมท ากนเปนเรองราวเกยวกบพระ

เวสสนดร การท าผางประทป “ผางผะตด” มกจะท าดวยดนเผามกจะฝนดวยฝายเปนรปตนกาซงหมายถง

การบชาแมกาเผอกในต านานพทธประวต มกจะใสน ามนมะพราวเปนเชอเพลง

15

ตงธรรมหลวง (เทศนมหาชาต)

ประเพณเดอนยเปง ชาวล าปางนยมทจะฟงเทศน บชาไฟ ลอยโคม และลองสะเปาเปน

กจกรรมทเกยวกบพทธศาสนาโดยเฉพาะการฟงเทศน ทเรยกวา”การตงธรรมหลวง” หรอการ

เทศนมหาชาต เปนการฟงเทศนภายในหนงวน ทงหมด 13 กณฑ เปนเรองราวทเกยวกบพระ

เวสสนดรอนเปนพระชาตสดทายของพระโพธสตว กอนทจะมาประสตเปนเจาชายสทธตถะและ

ออกบวชจนตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา ชาวล าปางจะจดงานเทศนมหาชาต ใชเวลา 2 วน

วนแรกจะเทศน คาถาพน มาลยเกา มาลยปลาย และอนสงสเวสนดร และวนรงขน เรมเทศน

กณฑแรกเรมตงแต กณฑทศพร หมพานต ทานขน วนประเวสน ชชก จลพล มหาพล

กมาร มทร สกบรรณ มหาราช ฉกษตรย และกณฑสดทาย คอ นครกณฑ

ประเพณตงธรรมหลวง นอกจากจะฟงเทศนเพอใหไดอนสงสแลว ชาวล าปางยงมความ

เชอวาถาใครไดฟงเทศนจนครบ 13 กณฑ จะไดเกดในยคของพระศรอรยะเมตรไตร ใน

พธกรรมการฟงเทศน มกจกรรมทหลากหลายเชน

การจดเตรยมสถานทไดน าน าสญลกษณตางๆมาประกอบในพธกรรมทสอใหเหนถง

แนวคดและภมปญญา ยงบงบอกถงองคความรทมอยในทองถนประกอบกบเนอหาของการ

เทศน เชน จดท าซมประตปา อนเปนสญลกษณของทางเขาสเขาวงกต การสรางบรรยากาศ

ในวหารใหเปนปาทมผลไม พชผก ตนกลวย ตนออย การสรางสระดอกบว อนเปนสญลกษณ

ของการซอนตวของ กนหา ชาล ฯลฯ น าดอกไมมาประกอบในไมไผสาน ทเรยกวา “ดอกไม

พนดวง” มกจะใชดอกปบ หรอดอกกาสะลอง เพอบชาคาถาพน การประดษฐกระดาษฉลรป

ชาง รปมา อนเปนสญลกษณของทรพยสมบตและของคบารม ในความเปนพระมหากษตรย

การบชา ”ผางประทบ พนดวง” (ผางผะตด) การบชาดวงไฟตามพระคาถาของแตละกณฑ

เชน กณฑทศพร 19 พระคาถา ซงคาถาทงหมดรวมกนทง13 กณฑ แลว ได 1,000 พระคาถา

หรอ “การถวายขาวพนกอน” ในพธยงสราง “ชอพน” การใชสญลกษณ รปกระตาย อน

16

หมายถงพระจนทร และรปนกยง อนหมายถงพระอาทตย ในคตจกรวาล รวมถงกจกรรมใน

อดตจดใหเดกๆ ไดเขามามสวนรวม เชน การสรางเขาวงกตหรอเรยกวา ”เขาหลง” เพอเขาไป

หาหรอวงซอนแอบกนแตจะแฝงดวยคตธรรมไวขางใน บางครงอาจจะใหคนแตงตวเปนฤาษ

คอยบอกทางออกให หรอการสราง “โคมผด” หรอโคมหมน เปนโคมไฟทมลกษณะพเศษ ท

ดานในฉลกระดาษเปนตวละครเชนนางมทร กญหา ชาล หรอชชก แลวใชแรงดนจากเทยนไข

ท าใหเกดแรงลมดานในโคมท าใหหมน ได เปนทตนตาเของเดกๆ ในอดตการเทศนจะไม

สามารถมองเหนพระเทศนได เนองจากอยในธรรมาสกสงแบบพนเมอง จงไดเขยนรปภาพเปน

เรองราวเกยวกบพระเวสสนดรกณฑตางๆ ชาวล าปางจะเรยกวา ”ตงคาว” หรอ ”ตงตจก”

หรอ “ภาพเวสสนตะละ” ภาษาภาคกลางเรยกวา “ภาพพระบฎ” ไวดกอนจะเขาไปฟงเทศน

ท าใหเกดความเขาใจในเนอหายงขน ซงในภาพดงกลาวยงสอดแทรก เรองราวทเกยวกบวถชวต

ของทองถน ไดอยางสวยงาม ในการฟงเทศน เมอ พระเรมเทศนแตละกณฑ จะจประทป (ผาง

ผะตด) หรอปลอยโคมไฟ ทางล าปางมกจะถวายดวงไฟทเรยกวา “บอกไฟดอก ” เพอถวาย

กณฑเทศน บรรยากาศของการฟงเทศนจะสนกสนานขน ประกอบกบท านองเสยงของพระ

นกเทศนทเรยกวา “ระบ า” เชน “มะนาวลองของ” “แมงภชมดวง” ฯลฯ ซงจะมลกษณะ

พเศษของแตละพนท โดยเฉพาะกณฑชชก บางพนทการเทศนแตละกณฑจะสลบกบ

เสยงดนตรวงปพาทย หรอการตกลองปจา เปนการสรางบรรยากาศ จนกระทงการเทศนมาถง ”

นครกณฑ” เปนกณฑสดทาย การเฉลมฉลองการกลบมาของพระเวสสนดร นางมทร และสอง

กมาร มเสยงโหรอง เสยงดนตร บางกลกขนฟอนร า ในเรองถงตอนน “ฝนหาแกว” กจะตก จงม

การโปรยขาวตอดดอกไม ท าใหบรรยากาศสนกสนาน และกจะแยงเอาผลไมตางๆ ทตกแตง

เปนปาภายในวหาร สวนดานนอกวหารกจะปลอยโคมไฟ เลนประทด

บางวดหลงจากฟงเทศนจบ 13 กณฑแลว ยงเทศน “อนสงสผางประทปโคมไฟ” เพอ

ถวายเปนพทธบชา ในวนเพนเดอนย (เดอนสอบสอง) โดยการประดษฐส าเพาหรอสะเปา

ขนาดตางๆ น าไปไวทวด หลงจากฟงเทศนอนสงสผางประทบจบ มกจะ น าอาหารคาว -หวาน

17

ผลไมตางๆใสไปในสะเปา พอไปถงททาน า จงน าน าขมนสมปอย ประพรม รางกายเพอให

เคราะหรายตางๆ ลงไปในสะเปา การบชาแมน า และการบชารอยพระพทธบาท ทรมแมน า

ดวยดอกไมและผางประทป การบชาและขอขมาแมน า ในปจจบนจงประดษฐเปนเปนกระทง

ใบตองแทน ในอดตยงตดเลบ ตดผม ใสลงไปในสะเปา และเอาเงนจางใหคนเอาไปลอย

กลางแมน า ประเพณและพธกรรมทแฝงอยในกจกรรม กลายเปนเทศกาลแหความสข ความรน

เรง มขบวนแห มการประกวด แตสงหนงทยงมอยในสงคมชาวล าปางและเปนเอกลกษณของ

ทองถน ทยดถอปฎบตมาควบคกบประเพณลองสะเปาคอ ”การตงธรรมหลวง” หรอการ

เทศนมหาชาต มรปแบบ แนวคด ทยงสอใหเหนถงขนบธรรมเนยม ประเพณ และวฒนธรรม

ทใหคณคาทางดานจตใจ และยงมกจกรรมอนๆอกมากมาย ทท าใหชาวพทธไดซมซบความด

งามของบรรพบรษสรางสรรคไว และสรางความภาคภมใจใหกบคนในทองถนไดเปนอยางด

การเทศนอนสงสผางประทป หรอ ”อานสงสผางผะตด” ในอดตมกจะนยมทจะฟงเทศน

กอนในชวงหวค า แลวจงไปลองสะเปาหรอไปลอยกระทง ผางประทป หรอผางผะตด เปนชอ

เรยกภาชนะดนเผา ใชบรรจเชอเพลงส าหรบใหแสงสวาง ชาวล าปางมกจะเรยกวา “ผะตด ส

สาย” สสาย ท าจากดายฟนเปนเชอกสองเกลยวแลวดงออกเปนรปสามเฉกอยางตนกา ซง

ชาวลานนามกจะใชจดบชาในวนเพญเดอนย ตามเรองเลาทเกยวกบตนกาทใชเปนใสของ

ประทป

เมอครงแมกาเผอกก าลงกกไข ทง 5 ฟอง อยบนตนไมใกลฝงแมน าแหงหนง เกดมพาย

พดรงท าใหไขแมกาเผอกไหลแมน าไป แมกาเผอกกพลดไปอกทางหนง พอลมสงบแมกาเผอก

กออกหาไข ไมพบ รองใหขนขาดใจตาย แลวไปเกดเปนทาวพกาพรหมบนสวรรค สวนไขทง 5

ใบกถก แมไก แมนาค แมโค และแมราชสหบางต าราบอกวาเปนคนซกผา เอาไขไปฟกตวเปน

ฟองแลวแตกออกมาเปนคน พอโตขนกออกบวชเปนฤาษอยในปา วนหนงฤาษทงหามาพบกน

ตางถามถงความเปนมาซงกนและกนแตกไมมใครรจกแมทแทจรงของตนเอง จงอธฐานขอให

ไดพบแมของตน รอนถงทาวพกาพรหมจงลงมาพบแลวเลาเรองความจรงใหฟง แลวบอกวาถา

18

คดถงแมใหน าดายดบท าเปนรปตนกาแลวจดในประทปในวนเพญเดอนย จงเปนเรองเลาสกน

ฟง จนถงปจจบน

จะเหนไดวา จากต านานดงกลาว ทางพทธสาสนายงใหความส าคญ ไดสรางรป

สญลกษณ ไวตามโบราณสถาน จงท าใหกอนถงประเพณวนเพญเดอนย ชาวล าปางมกจะ

ผลตผางประทป ไวจ าหนายในเทศกาลลองสะเปา เพอจดถวาย เปนพทธบชาแลว ยงฟนดาน

เปนรปตนกา เพอระลกถงแมกาเผอก และยงใชผางประทปจดเพอถวายกณฑเทศนมหาชาต

ในชวงหวค าของวนเพญเดอนย (วนลอยกระทง) ชาวล าปางยงจดผางประทป เพอบชา

แมพระธรณทปากประตบาน หวบนใด ทบอน า ทยงขาว ทหอผปยา และทเตาไฟ บชาแม

เตาไฟทใหคณประโยชนแกครอบครว กจกรรมเหลานบางชมชนยงยดถงปฎบต อย สวนในวด

การบชาผางประทป นอกจากบชาหนาพระประธานในพระวหารแลว ยงจดทตนโพธ พระธาต

เจดย หอผเสอวด (หอเทวดาวด) ถาเปนระดบเมองใหญกมกจผางประทปบชาหลกเมอง(เสา

หลกเมอง) หรอเสาใจบาน ตลอดจนถงการบชาไมหมายเมอง ปจจบกจกรรมดงกลาวไดลด

บทบาทของผางประทปลง เพยงแต น าไปใสในกระทง เพอไปลอยน าเทานนองคประกอบอนๆท

มเนอหาสาระส าคญมกไมไดกลาวถงในประเพณลองสะเปา

ประเพณเดอน ๓ เหนอ (เดอน ๕ ใต เดอนธนวาคม)

19

ประเพณเดอน ๓ เหนอ (ราวเดอนธนวาคม) ประเพณเกยวขาวเอาเฟอง เ มอเอาขาวในนาทปลกไว

สขมสเหลองทองเตมทองทง กจะเปนฤดเกบเกยว ซงบางกเรยกวา เกยวขาวเอาเฟอง คอ การเกบเกยวขาว

และฟางขาวเพอน าไปใชประโยชน การเกบเกยวเอาเฟองจะเรมท ากนตงแตประมาณปลายเดอนพฤศจกายน

เปนตนไป ในลานนาเมอเขาสฤดหนาว อากาศกเรมแหงแลงเปนฤดเกบเกยวขาวเขาสยงฉางมกจะม

ประเพณเลยงผยงขาว หรอ “ฮองขวญขาว”ประเพณโสสานกรรม หรอเขารกขมล (ตเจาเขากรรม) ซงพระ

จะถอปฏบตอยางเครงครดมกจะท ากนในปาชา ทเรยกวา “อยกรรม” ประเพณทชาวลานนาตองการให

พระสงฆไดรวมกนท ากจกรรมเพอเปนประโยชนตอชมชน เชน หาเงนสมทบทนสรางสสาน หรอปาชา

เปนตน

ประเพณเดอน ๔ เหนอ (เดอน ๖ ใต เดอนมกราคม)

20

ประเพณเดอน ๔ เหนอ (ราวเดอนมกราคม) ประเพณทานหลวหงไฟพระเจาหรอการถวายฟนเพอ

จดไฟหงแกพระพทธรป เปนพธ ทจดขนในฤดหนาว

ประเพณถวาย (ตาน) ขาวจขาวหลาม ในประเพณเดอน ๔

- ขาวจ คอ การปนขาวเหนยวนงแลวจลงถาน ซงเรยกวา ปง

- ขาวหลาม การน าไมไผใสขาวลงในกระบอกใสน าตามลงไป แชไวประมาณ ๑ คน แลวน าไปเผา

ไฟจนสก หลงจากนนปอรบประทานได

- การหลอขาวตางน า เปนการถวายขาวใหม โดยการน าขาวไปกองรวมกนไวแลวประมลขายเพอ

เอาเงนเขาวด

ประเพณเดอน ๔ เปง

ชาวลานนาหรอชาวพนเมองจะใหความส าคญเกยวกบ ขาว ท ถอไดวาเปนพชเศรษฐกจประชาต

เลยทเดยว สงหนงทยดถอปฎบตสบตอกนมา คอประเพณตานขาวใหม ถอเอาหลงฤดเกบเกยวและไดน า

ขาวขนยงฉางเปนทเรยบรอยแลว มการเรยกประเพณนหลายชอเชน ตานขาวลนบาตร , ตานขาวจ ขาว

หลาม , หรอตานหลวหงไฟพระเจา และเรยกรวมๆวาประเพณเดอน ๔ เปง (ขน ๑๕ ค า) ตรงกบการนบ

เดอนของภาคกลางคอประมาณเดอน ๖ (เดอนมกราคม) ชาวบานจะน าขาวใหมจากยงฉางมาประกอบ

เปนอาหาร เชน ขาวจ,ขาวหลาม,ขาวเมา,ขาวตมหวหงอก,ขนมจอก,ขาวแคบ,ขาวแตน ฯลฯ น าอาหารท

ประกอบจากขาวใหมไปถวายพระสงฆเพออทศใหญาตพนองทลวงลบไป

21

ในพธกรรมนยมกอฟน ทพระเณรและชาวบานน ามากองรวมกนไวทหนาพระวหาร เพราะมความ

เชอวาพระพทธรปเปนตวแทนของพระพทธเจ าทมชวต จตใจและรสกหนาวและรอน เมอถงฤดหนาวทานก

คงจะหนาว จงจดหาฟนมาใหพระพทธรปหงไฟ จงเรยกพธนวา “การตานหลวหงไฟพระเจา” ควบคไป

กบการตานขาวใหม ไมทนยมน ามาใชฟน เชน ไมช (ไมจ) , ไมฉ าฉา น ามาปลอกเปลอกตากใหแหงแลวทา

ดวยขมน มกจะรวมกนเปนกองใหได ๘๐ ทอน เทาอายของพระพทธเจา

ประเพณเดอน ๔ เปงของชาวลานนาเปนพธกรรมทแสดงถงการแสดงถงความกตญตอทองไร

ทองนาทใหประโยชนและเปนการยกยองพระศาสนา วาดวยการถวายขาวใหมจากยงฉางกอนน าไปบรโภค

หรอน าไปจ าหนาย การถวายขาวสารทสแลวเรยกวา “ขาวกองเงน” ถาเปนขาวเปลอกยงไมไดส เรยกวา

“ขาวกองค า” ถอไดวาเปนภมปญญาของบรรพบรษทใหความส าคญตอวถชวต ระบบการเกษตร ทควร

คาแกการอนรกษใหสบตอไป

22

ประเพณเดอน ๕ เหนอ (เดอน ๗ ใต เดอนกมภาพนธ)

ประเพณเดอน ๕ เหนอ (ราวเ ดอนกมภาพนธ) ประเพณพอยลกแกวหรอพอยนอย (ปอยลกแกวหรอ

ปอยนอย) เปนงานฉลองในประเพณบรรพชาหรอบวชเณร จะท ากนในเดอน ๕,๖,๗,๘ เหนอหรอเดอน

กมภาพนธถงเดอนพฤษภาคม จดประสงคกเพอลกศษยวดหรอญาตโยมวดทมาคอยรบใชท างานวดเปน

เวลานานพอสมควรทางวดยาตโยมผใหญกจะมารวมกนจดพธบรรพชาใหเปนสามเณรในพระพทธศาสนา

๑. ประเพณปอยนอย คอ งานบวชขนาดเลก จดขนเฉพาะญาตและมตรสหายทรจกกน

๒. ปอยบวช คอ งานบรรพชาสามเณร หรอน าเดกมาบวชเปนศษยวด

๓. ปอยเปกซ คองานอปสมบทพระภกษ หรอเรยกวา “เ ปกซต” มาจกค าวา

“อปสมปทาเปกขะ” ภาคกลางใชอปสมบท

๔. ปอยลกแกว คองานบวชทมการแหลกแกวหรอแหนาค

๕. ปอยสางลอง คอประเพณปอยบวชสามเณรของชาวไทยใหญ

ปอย คอ ประเพณทจดขนเปนการภายในเฉพาะทางญาตและมตรสหาย มไดเปนงานสวนรวม

อยาง เชน ปอยหลวง

23

ประเพณเดอน ๖ เหนอ (เดอน ๘ ใต เดอนมนาคม)

ประเพณเดอน ๖ เหนอ (ราวเดอนมนาคม) ประเพณปอยหลวงเปนประเพณฉลองเสนาสนะท

สรางขนในวด เชน โบสถ วหาร ศาลาการเปรยญ ก าแพงวด หรอกฏ เหตทเรยกวา ปอยหลวง เพราะเปนงาน

ใหญทอาศยความรวมมอจากบคคลตางๆ เปนจ านวนมากมกจกรรมตางๆ ทงศานาและมหรสพ เพอเปน

ความบนเทงในการเตรยมงานตองมการประชมปรกษาหารอระหวางทางวดและกรรมการหมบานฝายตางๆ

เพอแบงหนาทกน

- ปอยหลวง คองานฉลองหรองานรนเรง ฉลองถาวรวตถของวดหรอการฉลองสงกอสรางท

ประชาชนชวยกนสราง ขน เพอประโยชนแกสาธารณะ เชน โรงเรยน หอประชม

- ปอยขาวสงฆ เปนการท าบญเพออทศใหญาตผตายมานานแลว ถอเปนงานใหญของครอบครว

- ปอยลอ เ ปนงานศพของพระสงฆ หรอเจานาย หรอศพเจานาย ชนชนกลาง การท าปราสาทศพ

มกจะชกลากปราสาทศพ พระผใหญ นยมท าปราสาทศพ เปนรปลกษณะตางๆ เชนปราสาทนก

หสดลง ,นกกาลเวก,ปราสาท ๗ ยอด,ปราสาท ๙ ยอด ท าเปนจตรมข หรอ พระยานาค มกจะ

สรางตามคตความเชอจกรวาล ในการท าปราสาทจะชกลากไปท าการฌาปณกจกลางทงนาในท

โลงแจงหรอกลางแมน า

24