2 0 0 9 - 2 0 1 3

studenturi literaturuli konkursi

S e m o d g o m i s l e g e n d a

5 wlis saiubileo gamocema

ivane javaxiSvilis saxelobis

Tbilisis saxelmwifo universitetis

da

kompania jeoselis

erToblivi proeqti

Tbilisi, 2013

„samSoblo mTebo“ – dabruneba

T a m a r fol a d a S v i l i

u C a z a q a S v i l i

d a v iT C i x l a Z e

Semodgomis

le

ge

nd

a

2 0 1 0

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetisa

da kompania „jeoselis“ erToblivi proeqti

literaturuli konkursi „Semodgomis legenda“5 wlis saiubileo gamocema

ideis avtori:

nino kalandia

proeqtis menejerebi:

mariam sexniaSvili

Tamar rodonaia

literaturuli Jiuris wevrebi:

Teona dolenjaSvili

aleqsandre kvitaSvili

maka ldokoneni

daTo turaSvili

daviT qarTveliSvili

redaqtireba:

qeTevan gaboSvili

dizaini:

nino quTaTelaZe

dakabadoneba:

zaza gulaSvili

© Tbilisis saxelmwifo universiteti

ilia WavWavaZis gamziri #1

www.tsu.edu.ge

uSaq ro am be bi

ga moc di le bis ga zi a re ba axal be de bis Tvis Sar San del ma kon kur san teb ma

gza Si ve da iwy es – „saWiroa mo bi li za ci a“, „Zirs aRel ve ba da go ne bis ga fan tva“, „un da ipo vo myud ro ad gi li“, „sa Ta u ri da ar qvi mok le da sxar­

ti“, „mTa va ria ra iq ne ba Te ma, Sar San pa e man ze vwe reT, iq neb isev Se­

vax ved roT Cve ni Sey va re bu li gmi re bi er Tma neTs?!“.

Te ma: Saq ris ga re Se – Tav da pir ve li ga o ce ba jer SiS ma Sec va la, me re

ui me do bam, me re ki da iwyo aq ti u ri fiq ris pro ce si, Sa qars das tri a leb­

dnen, ale go ri u lad da pir da pi ri mniS vne lo biT, vxe dav diT ro gor apa­

reb dnen mze ras TeT ri lam ba qe bis ken, TiT qos si TeT re ze axa li ide is

amo na wers kiTx u lob dnen. ga ur bod nen ba na lu ro bas da Saq ris ba na lu ri

kris ta le bis gan re vo lu ci u ri az ris age bas cdi lob dnen. pro ce si gvi an

sa Ra mom de gag rZel da. is xdnen yvar lis tbis te ra sa ze, ro me lic bu neb­

ri vi mTis gan isea ga moW ri li, rom mde lo ze ga dis, te ra si dan kuTx is

gra du sis cvli le bas Tan er Tad sxva das xva xe di mon taJ de ba. tbis am rek­

lav ze da pirs, kav ka si o nis Tov li a ni mwver va li cvlis, si TeT res Tvals

aSo reb da Wa o bis fe ri pro por ci u li mi wis go je bi gxvde ba, alaz nis

vel ze rom amo uW ri aT. dab ne u le bi ari an.

nel -ne la gmi re bi ipo ves, TeTr, amog le jil fiq rebs vxe davT tbas Tan

xid ze, svel sa qa ne la ze, grZel ko ri do reb Si, yvel gan, sa dac isi ni iy­

vnen. xSi rad ic vlid nen ad gils, xmebs ga ur bod nen, es xme bi maT gmi rebs

af rTxob dnen da na pov nis xe la xal pov nas zed me ti ener gia mi qon da.

TeTr kvals to veb dnen, mag ram ara Saq ri sas.

axal sa xe leb Tan er Tad Tqven axal gaz rde bis li te ra tu ru li fan ta zi is

gzeb ze na povn gmi rebs ixilavT, stri qo ne bi axal xel we ras ma la ven, ga­

e ca niT ras fiq ro ben da ras we ren Ta na med ro ve axal gaz rde bi, ico deT

ra iq mne ba Se mod go mis ori da u viwy a ri dRis gan mav lo ba Si.

Semodgomis legenda 2010

6

d a v i T C i x l a Z e

u C a z a q a S v i l i

T a m a r f o l a d a S v i l i

I I I a d g i l i

I I a d g i l i

I a d g i l i

7

„me 23 wlis var. es is asa ki a, ro ca Sens oc ne beb ze uars am bob. ami tom, rac ar un da ga va ke To, ma inc mgo ni a, rom Ce mi cxov re ba Cem ga re Se mi­

dis. am dros Tavs yve la gmirs ada reb. mag ram ve ras dros wer sa ku Tar

Tav ze. 23 wlis var da vi ci, rom Ce mi av to bi og ra fia Se iZ le ba erT

wi na da de ba Sic da i we ros, ma ga li Tad, ase: da i max sov reT, me grZe li Tma

maqvs“.

Ta mar fo la daS vi li

8

rogorc Cemi Zma aniki

T a m a r f o l a d a S v i l i

9

ube du re bi varT. aq yve la ase a. ro ca na viT zRva Si gav di varT, me

Tva lebs vix vev. ani ki mar jve na xels mar jvniv, mar cxe nas ki, mar­

cxniv ga da yofs. mu WiT wyals iRebs da Tva leb ze is xams. ani kis

stki va.

ro ca viR vi ZebT, Ce mi Zmis Tva lebs vxe dav. ori pa ta ra lif si ta

wam wa mebs uWams.

mgo ni a, vi Zi re biT.

wyal Si vxte bi. na vis Toks ki ser ze vi bam da na pi ris ken miv cu rav.

„ro dis da vix rCo bi? ro dis da vix rCo bi?“ – ve kiTx e bi Cems Tavs

da ni kaps qvi Sas vu xa xu neb.

—

ori dRe a, rac ma ma dab run da. de da qvis sa nay Si TeTr gam Wvir va le

nam ce cebs yris da ma nam ur tyams qvas, sa nam fqvi lad ar iq ce va.

aq robs Suqs. fqvils mTel tan ze iy ris. ori dRe a, rac ma ma dab­

run da da ga mud me biT lo kavs de das.

—

sZi navT. de dis xer xe mal ze TeTr zols vxe dav. ve pa re bi.

ani kis isev nav Si sZi navs. ve kiTx e bi:

„a ni ki, ani ki, gZi navs?“ – ani ki pirs aRebs. vxe dav da sas wra fod

vus vam ena ze enas.

„mog wons?“ – ve kiTx e bi. ani ki isev aRebs pirs. „mos wons“ – vfiq rob da me re mor Ce nil sit kbos Tva leb ze vus vam. wylis ge mo

aqvT Ce mi Zmis Tva lebs.

—

10

nav Si ori ve ve te viT. Sub lze vus vam Ti Tebs, rom da i Zi nos.

me o re di liT isev gav di varT zRva Si.

—

ube du ri var. nel -ne la vam Cnev, zur gze ra Rac mez rde ba da ki se­ri ki, yo vel Tvis mtki va. „ro dis da vix rCo bi?“ – ve kiTx e bi Cems

Tavs da isev To kiT ga mo maqvs na vi na pi ris ken.

—

ani kis Tva le bi ebe re ba. ze mo dan yvi Te li buS te bi uC nde ba. me

aRar mom wons mi si Tva le bis ge mo. yo vel dRe, ro ca enas vus vam,

aRarc mas mos wons.

ma ma jer xme leT ze a. sax lSi mxo lod de dis fqvi lis Tvis Sev di var.

de dam ar icis, rom ma mas Tan er Tad mec vlo kav mas.

—

ani kis hgo ni a, rom sul mze Ca dis. mi si Tva le bic mze ebs hgva nan.

ro ca un da ra me da i na xos, iZi nebs.

dab rmav da.

yve lam icis, rom ani ki dab rmav da. yve lam icis, Cems Zmas Tva le­

bi aRar aqvs.

„Sen“ – me kiTx e ba, „Senc ggo ni a, rom ve ra fers vxe dav?„

—

ma ma isev sax lSi a. de da – xan qvebs ur tyams kris ta lebs, xan

sul SiS vlde ba. nel -ne la ma mas Tva le bi uwiT lde ba. de das zur gze

na kaw re bi aqvs. „gem ri e li a“ – am bobs ma ma. ro ca ani kis vuy ve bi

11

ama ze, isic am bobs, „gem ri e li a“.

—

wyli dan er Tsa da ima ve dros vbrun de biT. di liT ani kim miTx ra,

rom ma xin ji var (grZnobs). qvi Sa ze vwve bi, me re Cems na wo lars

vak vir de bi da vam bob – „ho“.

sa Ra mos ani ki am bobs – „Se ni bra li a“.

„ho“ – Tavs vuq nev. braz de ba. „mi pa su xe!“ – miy vi ris. me isev Tavs vuq nev da mi xa ri a, rom braz de ba.

„brma xar.“ – ve ub ne bi.

Ra me na vis Toks fex ze vi bam da qvi Sa ze vi Zi neb. rac ma ma dab­

run da, pir ve lad da vi Zi ne mSvi dad. ani kis gan Sors.

—

vxe dav, na vi ca ri e li a. mi xa ria da Tan arc. uf ro ar. sax lis ken

gav rbi var. ani ki de das lo kavs. de da ti ris.

„Sa qa ri a,“ – am bobs. xe lis gu li dan lurj zol ze iy ris. „mi di“ – me­ub ne ba de da.

„tkbi li a.“ – vam bob.

—

Ce mi Zma isev zRva Si mim yavs. me Tva lebs vix vev. brme bi varT.

ani kis uxa ria da uf le bas maZ levs, av lo ko.

„vin var?“ – me kiTx e ba.

„Sa qa ri!“ – vpa su xob.

12

—

ani kis yvi ri li maR vi Zebs. vcdi lob, sax ve vi mo vix sna, – ver! Ce­mi Zma yvi ris.

To li eb ma Tva le bi Se u Wa mes.

wyal Si vxte bi. ra xan Tva lebs ver va xel, ani ki ze Za li an mtki va

yve la fe ri.

„ne ta da vix rCo“ – vyvi ri, mag ram ni kaps isev qvi Sas vu xa xu neb.

ani kis nav Si vuw ve bi. Ce mi Zmis sis xlsac vlo kav.

—

ax la nam dvi lad ube du ri var. Tva leb ze zRvis wyals vis xam, me­

re niC bebs vyri da wyal Si gav di var. Toks ki ser ze vi bam. nav Si

mar to var.

ube du ri var, ani kis ga re Se. ani kis ga re Se! – vi me o reb.

13

14

„...Cemi av to bi og ra fia Cems zur gCan Tas gavs. ga be ri li muc liT da aT­

revs ga u Ta ve bel xe ti als min dvreb Si, mTeb Si, mi to ve bul sof leb Si,

ga dax ru kul ya neb Si, yi nu lo van xe o beb Si... xan da xan qa la qis ga na pi ra

kun Wu leb Sic Se e xe te ba xol me iaf fa si a ni ara yiT ga sab ru eb lad...

Te at reb Tan di di bo di Si, Zi ri Ta dad, na gav say re le bad qce u li fer do be­

bia Ce mi sce na, Ce mi pub li ka er Tje ra di par ke biT mo fe ni li buC qna re bi

da ma zu Ti an fsker ze azi du li rki nis ji xu re bi a, sa i da nac mze sac ma­

zu Tis fe ri aqvs. Tu ar gje raT, kiTx eT Wa bur Ril ze ne bis mi er mu Sas

ram den frad irek le ba ma zu Ti dRis Suq ze da mix vde biT, rom am er Tfe­

rov ne bas, si nam dvi le Si mra va li fe ri aqvs...

...Ce mi zur gCan Ta Cems av to bi og ra fi as gavs. aTas gan amo kem si li, axe­

u li da zo gan mi ke re bu li Tas me bis uza do arap ro por ci u lo biT, je rac

ram de ni me ca ri e li ji biT, mo ma va li xe ti a lis gan ga mo wu ru li am be bis

Se sa na xad...“

uCa za qaS vi li

15

16

grozno uSaqrod

u C a z a q a S v i l i

17

– meqa ori, meqa ori, rogor gesmiT Cemi, – ismoda ganwiruli yvirili hamidis raciaSi.

– meqa ori safrTxeSia, ukve ori kviraa alyaSi varT, – upasuxa.

– meqa ori brZanebaa, rom sanam semilis razmi moaRwevs Tqve­

namde, SeinarCunoT poziciebi nebismier fasad. gesmiT meqa

ori, brZanebaa!

– miRebulia, mesmis. – gahyviroda hamidi.

– semilis razmi daRestanSia ukve, gamagrdiT male moaRw... – hamidi daayrua afeTqebis xmam.

– sura sami gameciT pasuxi! – sura sami, xo kargad xarT? – CasZaxoda, Tumca mxolod gulis gamawvrilebeli SiSini ismoda.

ver arCevda kavSiri daikarga, Tu zustad sura sams daeca bombi.

– alahma acxonos. – CaidudRuna hamidma bolos da sigareti gaabola.

– Tavis droze meTauroba krZalavda mowevas, magram hamids

aRar enaRvleboda. oms veravin gadaurCa. axla hamidi Tavadve

iyo qalaqis meri, genStabis ufrosi, univermaRis gamge da Teat­

ris samxatvro xelmZRvaneli. xuTasamde mebrZoliT amagrebda

poziciebs, qalaqis mosaxleobas gasaxiznad amzadebda da gauge­

bari misiiT momaval semils ucdida. saidumlod Seityo, rom

avRanel mecnierebs partizanuli brZolis axali xerxi gauSi­

fravT da CeCeni xalxis pativiscemis niSnad groznoSi gamoug­

zavniaT. imisTvis, rom mters xelSi ar Caegdo es unikaluri

aRmoCena, is Cveulebriv werilSi CaeweraT da mojahedebisTvis

gamoetanebinaT. jer avRaneli mecnierebis arsebobis Sesaxeb

pirvelad Seityo hamidma da amaze icina, mere erT werilSi Ca­

teul sabrZolo sibrZneze. ar sjeroda msgavsi sisuleleebis. jer

diadi maos „partizanuli brZola“, rom daazeperibines savele

swavlebisas ra xeiri iyo amisgan? „sad vipovno glexebi am mi­wasTan gasworebul qveyanaSi Zedun? rogor avabunto oTxmoci

18

wlis moxucebulebi da rogor vaswavlo maT brZola Tanamedrove

SeiaraRebiT? vin momcems amden dros, Zvirfaso mao?“ – aqi­likebda gulSi wignis avtors. – „cameti wlis mebrZolebi CvenTan

ukve gamocdilebad iTvlebian, radgan maTze ufrosebi dawydnen

an ltolvilad Cabardnen mezobel qveynebs. Sen ki, momindome

sofel-sofel siaruli da xalxis Segroveba!“ – brazobda.

– meqa ori, meqa ori. – axmianebulma raciam hamidi fiqrebidan

gamoarkvia. – meqa ori, sura oTxi var, gesmiT Cemi? – meqa ori. – dausruleblad imeorebda mokavSire.

– mesmis, mesmis sura oTxi, sura sami sadaa? – CasZaxoda hamidi.

– sura sami samoTxeSia albaT... alahma acxonos. gzavnili mo­

maqvs. gamagrdiT. – ismoda aRelvebuli saubari. sura oTxi semi­

li iyo, xmaze iolad icno qalaqis damcvelma.

– semil, gviWirs Zalian. xalxi aRar myavs, sakvebi gaTavda.

wuxel bolo mawanwala ZaRli CavxoxbeT... iqneb genaxa ra weria

mag werilSi, iqneb tyuilad vaxocinebT Tavs, iqneb sjobs gax­

izvna daviwyoT da partizanul brZolaze gadavideT? – miayara sxapasxupiT.

– meqa ori, brZanebaa gzavnili piradad gadmogceT. alahis Sem­

weobiT movaRwev Tqvenamde. cotac gauZeliT. – ismoda nawyvet–nawyvet. kavSiri ikargeboda.

hamidma aRaraferi Tqva. avtomati aiRo da quCaSi gavida. qalaqi

morigi Sturmis mosagerieblad unda moemzadebina.

* * *

– me vuTxari maT, datoveT saxlSi hamburgerebi, koka–kola, bekoni, saqonlis steiki. mokled, yvelaferi riTic ikvebebodiT

aqamde da momyeviT, Tqven araferi gemuqrebaT. – agrZelebda monotonuri xmiT saubars mamakaci. – Cven 48 saaTSi gadav­

19

laxeT Wreli udabno arizonas StatSi, daaxloebiT 200 kilome­

tri viareT sicxeSi, navaxos tomis indielebiviT Seupovrad,

Tavdajerebulad, namdvili CempionebiviT gavuZeliT saSinel pi­

robebs da daniSnulebis adgilze eqspediciis yvela wevri saRsa­

lamaTi mivediT. samedicino Semowmebam daadastura Cveni janmr­

Telobis damakmayofilebeli mdgomareoba. yvelani SesaniSnavad

varT mokled. – daasrula azri da megobrebs gadaxeda.

– ki, ki, araCveulebrivad varT! – ayvnen siciliT.

– da erTxelac ar ginatriaT saWmeli? ar ginaniaT aseT riskze

wasvla? – sazeimo toniT kiTxulobda wamyvani.

– hm. – Caicina mamakacma. – Cven Tan gvqonda wyali da ai,

es abebi – Cemi jadosnuri abebi. Cven maT ise mivirTmevdiT

pativcemulo wamyvano, rogorc Tqven miirTmevT moxarSul kver­

cxs sauzmisas, tiramisus desertad, SaSxs sadilobisas, TaflSi

moxarSul ixvs vaxSmad, ara kim?! – Tqva da megobars gadaxeda.

– ki tom, ubralod Cvens kerZebs yovelTvis aklda marili.

darbazSi sicili atyda.

– maS ase, megobrebo, es aris gadacema „Cveni drois gmirebi“. me ki misi wamyvani sara edmundi var. dRes CvenTan imyofeboda

TviT tomi brijstoun–liTli megobrebTan erTad. mivesalmoT

kidev erTxel, ar davinanoT ovaciebi. – acxadebda gogona. xalxi fexze idga. ar wydeboda aplodismentebi. tomi darcxve­

nili ijda, Tavdaxrili, raRacas butbutebda da abebis Sekvras

dascqeroda.

* * *

– karli iamayebda SeniT tom, SouSi Seudarebeli iyavi. – Seegeba saxlSi dabrunebuls deda. – misi ocneba aasrule, misi suli ki gaa­bedniere. – alersianad agrZelebda lora erTaderT vaJTan saubars.

20

– karli loras pirveli qmari iyo, romelTanac Svili ar hyolia.

tomi mas sicocxleSi ar icnobda, Tumca axla did pativs scemda,

radgan misi cxovreba maSin Seicvala, roca dedam yofili meuRl­

is kvlevis Sesaxeb gaando da gardacvlili mecnieris Canawerebis

arqivi gadasca. amis Semdeg tomma sul male moixveWa popularoba,

yvelasTvis saintereso gaxda. igi jansaRi cxovrebis agitacias

eweoda da sazogadoebas sTavazobda velur pirobebSi TviTga­

darCenis sakuTar gzas – „atf“-is abebs. samecniero wreebSi aRiarebdnen: „toms ar aRmouCenia axali amerika, Tumca misi

Seqmnili abebiT sargebloba eyrdnoboda didi xnis manZilze dag­

rovili gamocdilebis da kvlevis zedmiwevniT zust realizacias“. miT umetes, es abebi ar Seicavda arcerT qimiur an akrZalul niv­

Tierebas, ar iyo janmrTelobisTvis saSiSi da amitom swrafad

ixveWda popularobas momxmarebelSi, rac pirdapir proporciulad

isaxeboda brijstoun-liTlis kapitalze...

– sul maxsendeba rogor mivatove karli. – tomi fiqrebidan

gamoarkvia dedis sevdianma xmam. – gana cxonebuli mamaSeni ar miyvarda, magram karli gansxvavebulad darCa Cems gulSi da

mexsierebaSi, misi mizanswrafva, misi azrebi. xandaxan vnanob,

rom davSordi. mas Zalian sWirdeboda vinme, visac gauziareb­

da nafiqrals. am „vinmes“ gareSe mas ar SeeZlo cxovreba, am „vinmes“ gareSe is daiRupeboda... samwuxarod, es „vinme“ me aR­movCndi, „vinme“, romelic karls sWirdeboda, magram aRar yavda, radgan davSordi...“ – yveboda da acremlebuli Tvalebi tomisTvis

miepyro.

toms uamravjer hqonda mosmenili es istoria, magram loras xaTrs

ar utexda. Cumad ijda.

– sul maocebda karli. sad filologia da sad tkbileulis zemo­

qmedeba adamianis organizmze? – ar vici rogor SeZlo amdeni, an Semdeg ratom damala es aRmoCena, ratom ar gaando aravis...

– ar vici, magram mgonia, rom is, rac me gavakeTe, mas gauxarde­

boda. – Seawyvetina tomma.

21

– RmerTis nebiT Sen daexmare miznis miRwevaSi, Sen rom ar

yofiliyavi, verasdros gaigebda msoflio vin iyo karli, iseTi

madlobeli var Seni, tom. jeltmenurad moiqeci, zedmeti araferi

miiwere, yvelafers Tavisi saxeli daarqvi. – gulaCuyebuli qali aslukunda.

– is imsaxurebda amas deda, Tundac sikvdilis Semdeg. – Cailapara­ka tomma da Cais dasasxmelad samzareuloSi gavida. male dabrun­

da. lora gaunZrevlad ijda. kedelze gakrul fotos miStereboda.

Semdeg ki wamoiwyo:

– rom maxsendeba, ra ucnauri kaci iyo – mecineba, bavSobaSi sul imis gamo sjidnen, rom Sokolads xan bebias, xan dedas da xan

maRaziis gamyidvels paravda – Sanss ar uSvebda. mere ki, roca er­Tad daviwyeT cxovreba, xandaxan iseTebs meubneboda, giJi megona.

– mainc?

– tkbileuls roca mivirTmev Sinaganad vicvlebi, vgrZnob, rom

swored me var is rCeuli, vinc unda amoxsnas es saidumloo. ges­

mis? amas meubneboda. – Tqva da tirili daiwyo loram.

tomi aRar usmenda. fiqrobda... karlis umTavresi da sabediswero

axireba mwverval makhinlis marto dapyroba iyo. igi alpinizms

ar misdevda. Tan ukve asakSi Sesulisgan, aravin moeloda amas.

miT umetes sakvebis gareSe... sacodavi karli, roca gayinuli

ipoves mTebSi, zurgCanTaSi mxolod Sokoladi aRmouCines. ve­

ravin xsnida ra moxda... mxolod tomma axsna, roca TviTon

gaakeTa igive – sakvebis gareSe, mxolod wylisa da abebis dax­marebiT gadalaxa mravali udabno, avida mraval mwvervalze da

mogvianebiT „neiSenal jeografikSi“ aseTi statia gamoaqveyna:

„1929 wels karl lomanom aRmoaCina nivTiereba atf-i (sruli dasaxeleba – adenozintrifosfati), rogorc universaluri en­

ergiis upirvelesi wyaro, rogorc erTgavri energetikuli valuta.

atf-i warmoiqmneba adamianis organizmSi da sakvebs energiad gardaqmnis. yvelaze ukeT atf-is swrafad warmoqmnas da Sesabam­

22

isad, energiis swrafad miRebas xels uwyobs sakvebi, romelic

Seicavs Saqars.

me, tomi brijstoun-liTlim karl lomanos kvlevebze dayrdnobiT

Sevqmeni abebi, romlebic Seicaven Saqars maRali koncentraciiT.

TiToeuli abis miReba organizms awvdis 300 kalorias. amrigad,

oTxi-xuTi abiis miRebis SemTxvevaSi, adamians SeuZlia, igive

aqtivoba mTeli dRis ganmavlobaSi, rac Cveulebrivi kvebis Sem­

TxvevaSi SeeZleboda. me es sakuTar Tavze gamovcade velur

pirobebSi da SedegiT gancvifrebuli davrCi. girCevT Tqvenc

scadoT!

t. brijstoun-liTli. 11.10.1996 w.“

* * *

hamidi didxans gaSterebuli dascqeroda saidumlo gzavnilis te­

qsts. ver xvdeboda avRaneli mecnierebi dascinodnen, Tu Ta­

vad ver gaerkva saqmis arsSi. xandaxan mis win kedelze mi­

yudebul, naomar, saxedasisxlianebul semils gadaxedavda da guli

mosdioda. im pirobebSi, roca janmrTeli an ubralod cocxali

mebrZoli sanatreli hyavda, samoci kaci Seakles am uazro mi­

sias. xangrZlivi mogzaurobis dawyebmde sxva gza ar rCeboda

hamids, werilSi nabodvaridan daskvna unda gamoetana da emoqm­

eda. xalxi Sekriba da miTiTebebi gasca. TviTon kidev didx­

ans Cahkirkitebda teqsts: „iqneb daSifrulia, iqneb sxva rames

gulisxmobdnen!“ – butbutebda dausruleblad. qalaqis garSemo ki, didi fusfusi SeiniSneboda, mteri bolo, gadamwyveti Sturmis

dasawyebad emzadeboda.

* * *

groznos dacemidan ramdenime dReSi moskovSi rusma general­

itetma ucnauri Setyobineba miiRo. kavkasiis batalionis meTau­

ri genadi orlovi werda:

23

„gatyobinebT, rom qalaqi sruladaa gawmendili boevikebisgan.

quCebSi siwynarea. avamoqmedeT komendantis saaTi. piradi Semad­

genloba mwyobrSia. unda gauwyoT, rom xangrZliv brZolebSi Ce­

Ceni meomrebis mier gamoCenil Tavganwirulobaze metad, Cvens

gaocebas iwvevs is faqti, rom qalaqis arcerT maRazias, saxls,

kafeteriasa da sawyobSi ar moipoveba erTi natexi Saqaric ki.

grozno uSaqrodaa darCenili. mogexsenebaT, rom civi zamTris

fonze piradi Semadgenloba saWiroebs karg kvebas da cxel sa­

smelebs. gazrdilia moTxovna Cais miRebaze. gTxovT, gamoiCi­

noT gulisxmiereba da gamogvigzavnoT Saqris maragi.

wrfeli mowiwebiT,

generali genadi orlovi.

21.11.1996w. q. grozno.“

24

„blo gi dan li te ra tu ram de da pi ri qiT, ase Tia Ce mi gza. „Se mod go mis le­gen da“ pir ve li kon kur si a, ro mel Sic mo na wi le o ba mi vi Re, fi nal Si ga ve­

di da ar wa va ge sa naZ leo da viT gor gi la Zes Tan, ax la uk ve mas mo u wevs

no be lis pre mi is la u re a ti gax des“.

da viT Cix laZe

25

d a v i T C i x l a Z e

E X C H A N G E

26

ada mi a nis go ne ba nam dvi li si su le le e bis sa ba do a. Se uZ le be lia am­

den na gavs sxva gan ga da awy de. Tan ada mi a nu ri az re bis nar Ce ne bi

nam dvi lad ar hgavs Cve u leb riv, usar geb lo ma ku la tu ras. aq Tqven Sex­

vde biT ka pi ta lis tur, ko mu nis tur, pa ci fis tur, mi li ta ris tul, sta­

tis tikur Tu anar qis tul usar geb lo na bod vrebs, mag ram Cems mi er

Ca de ni li si su le le nam dvi lad gan sxvav de ba sxva ne bis mi e ri sa gan.

me din vi e rov ski var. po lo neT Si da vi ba de, sadR ac kra kov Tan da

ma le ojax Tan er Tad ame ri ka Si ga dav sax ldi. Ta vi dan san –fran­

cis ko Si dav bi nav diT, Tum ca Tvra me ti wli sa los –an je le si sa ken

ga vem gzav re. me er T-er Ti vi ya vi im pe ri o dis emig ran tTa gan,

rom le bic an ge lo ze bis qa laq Si ame ri ku li oc ne bis ga sa Ji mad Ca di­

od nen. di ax, me mje ro da, rom igi er Txe lac ai wev da ka bas da da mi­

Za xeb da: „mo di, din da wa i Re rac gin da“. los -an je les Si ram de ni me Cem na i ri vi po ve da ma Sin miv xvdiT, rom ame ri kul oc ne bas Tan

seq si mxo lod jgu fu rad Se iZ le bo da. ami tom ma le ve da vax lov diT

da ga dav wyvi teT yve laf ris fa sad mog ve po ve bi na fu li, sa xe li da

gav le na. los -an je le si me qa iyo wa ru ma te be li emig ran te bi saT vis.

isi ni swo red aq eZeb dnen sa ku Tar ad gils ame ri ka Si.

me da Cem ma me gob reb ma ma Sin ve sa me di ci no saq mes mov ki deT xe­

li. Cven vi pa rav diT oja xis ZaR lebs, rom le bic sak ma od kar gad

un da yo fi liy vnen mov lil ni da ara o fi ci a lu rad sa a vad myo fo Si

va ba reb diT. iq am ZaR lebs jer Wrid nen da Sem deg maT Sig ne ul­

ze ra Ra cas cdid nen. saq me cu dad ar mi di o da da ram de ni me Tve Si

be ver li hil zi sru lad ga va Ta vi suf leT abe za ri pu de le bi sa gan da

ma xin ji pe ki ne se bis gan. swo red er T–erT aseT ope ra ci a ze ga vi­

ca ni je ni si, ro mel mac Sem dgom Si Ce mi da da nar Ce ni ka cob ri o bis

cxov re ba Sec va la.

je ni si sak ma od SeZ le bu lad cxov rob da be ver li hil zze da pe ki­

ne si hyav da. pe ki ne seb Tan Sex la– Se mox las ki, yve la ze me tad ver

27

vi tan di Cems saq mi a no ba Si. erT sa Ra mo sac, ro ca be ver li ze yve­

las un da sZi ne bo da, je ni sis Tvis pe ki ne sis awap vna mo vin do me.

Ro be ze mar ti vad ga dav Zve ri da Tva le bis ce ce biT da viwye ZaR­

lis Zeb na. am dros ki, wels ze moT SiS ve li je ni si ga mo mecx a da,

ro me lic ZaR lis sam yo fe li dan ga mo di o da. mTe li ta ni da se ri li

qon da da Tan tu Cebs iw men dda. Cems da nax va ze je ni si Se Sin da,

mag ram day vi re ba ma inc ver ga be da, rad gan ma Sin mTe li ame ri ka

ga i geb da be ver li hil zur zo o fi lur is to ri as.

– aq ras ake Teb??? – dab ne ul ma mkiTxa.

– Sens ga u pa ti u re bas da Sem deg sax lis ga Zar cvas va pi reb.

– ga u pa ti u re bas?! – mor cxvad da kma yo fi lad Ca i la pa ra ka je nis ma.

– ara, ra Tqma un da. si mar Tle rom giTx ra Se ni ZaR lis mo par­

va min do da mag ram, ro gorc vxe dav Sen Tvis zed me tad Zvir fa si

ar se baa da xels ar vax leb. Sen po li ci a Si ar Ca miS veb, me ki am

am bavs ara vis vety vi. kar gi?

– kar gi, – mi pa su xa je nis ma, xe li fe xeb So ris kar gad ga mo is va

da ga mo mi wo da.

Tqven ra, ggo ni aT me mas xe li Ca mo var Tvi? ra Tqma un da!!!

ase da vu ax lov diT er Tma neTs me da je ni si. uf ro swo rad me mas

pir ve lad da vu ax lov di uk ni dan.

je ni sis qma ri ro me li Rac kor po ra ci is pre zi den ti iyo da sxva

qa laq Si mu Sa ob da. ami tom mas Tan xSi rad da mar ti vad vne biv rob di

xol me. co ta xan Si Cems bi Web sac ga va ca ni da swo red rom je ni si

iq ca Cvens ame ri kul oc ne bad, rad gan Ta ma mad Seg veZ lo gveT qva,

rom mas yve la ni vJi mav diT. swo red je ni sis wya lo biT vi So veT

pir ve li, nam dvi li fu li. je ni si pa ta ra pa ke tebs gva tan da da Cven

28

isi ni mis me go bar ke sis Tan mig vqon da. ke si in gli se li qa li iyo,

yvi Te li kbi le bi Ta da sa sa ci lo aq cen tiT. je ni si mi u xe da vad imi­

sa, rom me gob rob da ke sis Tan, ma inc mu dam mis in gli se lo bas

das ci no da. xSi rad me ub ne bo da:

– din, ici ras eZa xi an fran ge bi pre zer va tivs? – is Cems pa suxs

arc elo de bo da da ag rZe leb da – in gli se lis mo sas xams. aba ra yo­

fi la in gli se li din? ha? da ama ze xar xa ri uty de bo da, me re pe ki­

ness Spri ciT ra Rac wa mals uke Teb da, ris Sem de gac ZaR li sir bils

iwy eb da da ked lebs eja xe bo da. Cven ki ama ze bevrs vi ci no diT.

sa er Tod je ni si ise eq ce o da ZaRls, rom al baT im ma xinj qmni le­

bas er Civ na Cem Tan er Tad Se su li yo la bo ra to ri is ka reb Si. je ni­

si giJ de bo da ZaR lis wva le ba ze. gan sa kuT re biT mis Tvis saW mel­

Si in gli su ri ma ri lis Cay ra uy var da. sa bo lo od pe ki ne si swo red

am ma ril ma Se i wi ra. je niss er Txel im de ni mo u vi da, rom mo saq me­

bi sas ZaR li ub ra lod Su a ze gas kda.

sta tis ti ku rad los -an je les Si amo Re bul yo vel me o re ku pi u ra ze

ko ka i nis kva li a. los­an je le si ma Si nac zam Tris Zi lis Tvis em­

za de bo da da kvlav ko ka i nis sab nis ga da fa re bas api reb da. je ni­

sic da bo los uk ve mec, aq ti u rad mo vix mar diT kokss. Tum ca erT

dRe sac qal ma ga mo micx a da, rom uka i fo biT ka ifs yve la ze mag rad

„moh qon da“ da ga dav wyvi teT aRa ras dros gav ka re bo diT. Tum ca es

sul sxva da zed me tad pa Te ti ku ri is to ri a a. mag ram saq me ima Si

iyo, rom Cven ver ga da vag deb diT ko ka ins Tu ir gvliv sxve bic

ima ves ar ga a ke Teb dnen. Cven miz nad da vi sa xeT, rom gar Se mo

yve las Tvis Seg ve zizR e bi na kok si.

ase dav geg meT me o ce sa u ku nis yve la ze Tav xe du ri, ke Til So bi lu­

ri da ego is tu ri ope ra cia „EXCHANGE“. Cven va pi reb diT mTe li

nar ko e li ta mog vety u e bi na da amas Saq ris dax ma re biT vgeg mav diT.

29

je ni si mTel nar koq sels ic nob da da ko ka i nis aReb -mi ce mis biz­

nes Si Car Tul xal xTa nac me gob rob da. Cve ni geg ma ki mar ti vi iyo,

va pi reb diT er Ti di di par ti is Se Ze nas da Sem deg mi si Saq ris

Sem cvle liT ga za ve bas. ase Ti ko ka i nis nam dvi lis gan ga mor Ce­

va TiT qmis Se uZ le be li iq ne bo da da ka i fis da We ris ne bis mi e ri

mcde lo ba ub ra lod cxvi ri dan sis xlde niT dam Tav rde bo da. ga moT­

vle bi sa da tvi nis maq si ma lu rad eq splu a ti re bis Se de gad miv xvdiT,

rom uzo mo ra o de no biT Saq ris Sem cvle li dag vWir de bo da da mi si

yid va ki, mxo lod aqa -iq da cot -co tad iyo Se saZ le be li.

da sawy is Si vax se ne, rom je ni sis qma ri er T-er Ti kor po ra ci is

pre zi den ti iyo da es kor po ra cia „sti mo ro li“ gax ldaT. ma Sin

yve la ze me ti Saq ris Sov na swo red aseT kor po ra ci eb Si Se iZ le­

bo da, rad ga nac sa ReW re zi nebs yve la ze met Saq ris Sem cvlels uma­

teb dnen. rot ve i le ris Sem deg cxov re ba Si ara fe ri mo me pa ra. faq­

ti ki ji u ti iyo, me un da ga me Zar cva sa Re Wi re zi nis sa war mo da

iqe dan mxo lod Saq ris Sem cvle li un da wa mo me Ro. qar xnis ga suf­

Ta ve ba er Ti Se xed viT Se uZ leb lad mi maC nda, rad gan mas ise icav­

dnen, ro gorc fe de ra lur oq ros. er Ta derT ga mo sav lad pir da pir

Saq ris Sem cvle liT dat vir Tu li tra i le ris mo par va meC ve na da mec

wa meb Si ise Ti geg ma mov xa ze, rom TviT je si je im ssac ki Se Sur­

de bo da. me kvlav Cems bi Webs da vu kav Sir di da ram de ni me dRe Si

xu Ta sam de ZaR lis mo bi li ze ba mo va xer xeT. ZaR le bi er Tma neT ze

ga da va biT da er Ti di di ZaR lu ri le gi o ni mi vi ReT. ZaR lur le gi­

ons sa pa tio mi si ad tra i le ris win med grad dgo ma mi vu Ci ne. me re

ki, sa i me dod da va bam di am Cems ud rek meb rZo lebs tra sa ze, sa dac

tra i lers un da ga e vlo. vi na i dan ZaR le bi ver SeZ leb dnen gzi dan

ga das vlas mZRo li iZu le bu li gax de bo da ga e Ce re bi na man qa na da

Tvi Ton eb rZo la ZaR leb Tan. am dros ki me, ro gor me Se um Cnev lad

un da aR mov Ce ni li ya vi tra i le ris sa Wes Tan.

30

im dRes, jer je ni si wa vi da mTe li par ti is sa yid lad da Ta vi war­

ma te biT ga ar Tva mi si as. me re ki, me ga ve Su re av tos tra dis ken,

ra Ta Ra miT, da niS nul dro ze mo mes wro tra i le re bis Tvis. ZaR le­

bi mTe li am xnis gan mav lo ba Si moT mi ne biT cxov rob dnen iq ve,

gzas Tan mde ba re mi to ve bul fer ma Si. Ra mis Tor me ti sa a Tis Tvis

yve la fe ri mo vam za de da obi eqts ve lo di. tra i le ri mar Tla gra fi­

kiT gaT va lis wi ne bul dros ga moC nda da yve la fer ma zus tad Ce mi

geg mis mi xed viT Ca i a ra. mZRol ma man qa na mi a to va, me ki mas da

ZaR le bis ko lo nas Tav ze ga da u a re. vfiq rob, rom maT gan brwyin­

va le su ra Ti Sev qme ni „ka ci da ZaR le bi“. me, rom mxat va ri vyo fi­

li ya vi amas au ci leb lad dav xa tav di.

mTe li Ra me ko ka i ni an go rebs Saq ris Sem cvlels vu rev diT me da

je ni si. sa bo lo od „TeT ri“ ukan qsel Si ve Ca vab ru neT da mTels be­

ver lis, ho li vuds da le gen da rul sa na pi ros me o re dRes cxvi ri dan

sis xlde na awu xeb da. mi u xe da vad ami sa, verc maT da verc Cven ver

mo va xer xeT am Cve vis mo So re ba. Tum ca je ni si ma inc ma le mok­

vda. im Zuk nam ise Ti da a va de be bi dam mar Ta, rom mTe li cxov re ba

mxo lod fa lop ro te zis dax ma re biT aye ne bis imed ze Ra un da vi yo.

um Tav re si am is to ri a Si ki isa a, rom „sti mo rol ma“ ver mi i Ro Saq ris Sem cvle li da me o re dRes ga moS ve bu li pro duq ci ac iZu le­

biT uSaq ro ga mod ga. es aR moC nda ga dat ri a le ba biz ne sis am seq­

tor Si da ram de ni me eqi mis mos yid viT je ni sis qmar ma da am tki ca,

rom mxo lod uSaq ro „ke vi a“ jan mrTe lo bis Tvis mar ge be li da mxo­

lod is uS lis xels ka ri e sis ga Ce nas.

mo sax le o bas es si su le le ma le „a Wa mes“ da xal xmac jan mrTe lo bis

ia fi ilu zia mar ti vad ga day la pa.

es am ba vi ram de ni me te le So u Sic mov ye vi, Tum ca je ni sis qmris

wya lo biT jer fsi qi at ri ul kli ni ka Si mov xvdi, me re ki ci xe Si.

31

Ce mi er Ta der Ti da na Sa u li ki isa a, rom TiT qmis mTe li sam ya ro

erT Ra me Si mo vaty u e.

me ci xi dan ga mos vlas co ta dro Tu ma So rebs, Tqven ki, Se giZ­

li aT ne bis mi er ma Ra zi a Si Se i Zi noT Ce mi eq sklu zi u ri pro duq ti

– „u Saq ro sa Re Wi re zi ni“.

32

axali saxeebi, axali saxelebi, Seni xelwera...