จากสิ่งที่เห็นมา ฉบับที่ยี่สิบเจ็ด สมองมนุษย์ อวัยวะมหัศจรรย์

๒๙ สค. ๒๐๐๙ 1 Cleopas

จากสงทเหนมา ฉบบทยสบเจด โดย นายรมากเพราะอยนาน

คลกทลงคเพ อดทมา http://www.sarakadee.com/web/modules.php?name=Sections&op=viewarticle&artid=125&page=1

สมองมนษย อวยวะมหศจรรยเร อง จกรพนธ กงวาฬภาพ ฝายภาพสารคด

โดยลกษณะทางกายภาพ สมองมนษยมขนาดใกลเคยงผลสมโอ นาหนกประมาณ ๑.๓ กโลกรมเทานน เปนกอนเนอทไมใหญโตอะไรนก ทวานบพนปจากยคกรกโบราณทมนษยทมเทศกษาสมองของเผาพนธตนเอง จนถงปจจบนทเทคโนโลยทางวทยาศาสตรและการแพทยกาวหนาขนสดยอด ความพยายามของเหลานกวทยาศาสตรและนกประสาทวทยาทจะไขปรศนากลไกอนสลบซบซอนของสมอง กคบหนาไปเพยงสวนเสยวเลก ๆ เทานน และยงศกษามากขนเทาใด พวกเขากยงคนพบความมหศจรรยไมจบสน อวยวะเชนแขน ขา อาจขาดหายไปโดยเรายงมชวตอยได อวยวะภายในทสาคญ เชน หวใจหรอไต กสามารถผาตดเปลยนถายได แตเราไมมทางผาตดยายสมองคนหนงมาใสในหวของอกคนหนง หรอแมวาเทคโนโลยทางการแพทยสงลาจนสามารถทาไดจรง แตใครจะกลาแนใจไดวาเราจะยงเปนคนเดมอกตอไป

http://www.sarakadee.com/web/modules.php?name=Sections&op=viewarticle&artid=125&page=1




นคอตวอยางแสดงใหเหนวาสมองเปนอวยวะทสาคญสงสด เพราะนอกจากทาหนาทควบคมอวยวะทกสวนของรางกายแลว มนยงเปนศนยกลางของความคดและความทรงจาทงมวลของตวเรา สมองเปนอวยวะททาใหเราเปนเรา และทสาคญ...ทำำใหเรำเปนมนษย๑.สตวในสมองมนษย

“เคยไดยนคาวาคนแกตณหากลบไหม” นายแพทยวรพล อณหรศม จตแพทยประจาสถาบนจตเวชศาสตรสมเดจเจาพระยา ทผมไปขอสมภาษณ เปดประเดน “หรอคนแกททาอะไรแปลก ๆ ยกตวอยางเม อ ๔-๕ ปทแลวเคยมขาวพระทจงหวดนครปฐมขมขนสนข พระรปนอายต ง ๖๐-๗๐ พรรษา คาถามกคอ พระทเคยมวตรปฏบตด ๆ ทาไมทาแบบนน หรอคนแกทเคยใชชวตปรกต ดแลลกหลาน ทาไมอยด ๆ เทยวไลลวนลามผหญง คาตอบคอ มโอกาสอยางมากทสมองบางสวน โดยเฉพาะสวนทควบคมการใชเหตผล หรอความยบยงชงใจ จะเสยหายหรอทางานผดปรกต แตสมองสวนดกดาบรรพซงควบคมสญชาตญาณทางเพศยงทางานดอย ผลคอคนทมปญหาในสวนนจงใชชวตแบบสตว กนอยหลบนอนแบบสตว มอารมณทางเพศกทาไปเลย ไมตองสนใจสภาพแวดลอม” เปนดงทคณหมอวรพลกลาวไววา สมองมนษยมท งสวนดกดาบรรพ และสวนทววฒนาการขนมาใหม หรอกลาวอกนยหนง อาจเปรยบสมองมนษยเปนพพธภณฑทมชวต แสดงใหเหนววฒนาการของสตวโลกยอนหลงสบเนองไปไดหลายรอยลานป หลกฐานกคอสวนทเรยกวา “กำนสมอง”(brain stem) ซงเปนสวนพนฐานทสด และอยในตาแหนงดานลางตรงสวนหลงของสมองมนษย ทเช อมตอกบเสนประสาทไขสนหลง มลกษณะเปนกานกลมในแนวตง สวนบนปองออกดเปนกอนนน กานสมองเปนสวนทดกดาบรรพทสดของสมองมนษย เพราะมนววฒนาการขนมากวา ๓๐๐ ลานปมาแลว ถกแลว-กานสมองกคอสมองของสตวเลอยคลานทยงคงรปอยในสมองมนษยทกวนน ดงนนเม อพดถงกานสมอง เราอาจนกเหนภาพบรรดาจงเหลน ง ตะกวด และเหย แลบลนแผลบ ๆอยในหวของเรา


แมเปน “โบรำณวตถ” และมไดมไวเพ อการคดทซบซอน แตกานสมองกมความสาคญตอคนเรามาก เพราะมนทาหนาทเพ อความอยรอด ควบคมการหายใจ อตราการเตนของหวใจ ความดนโลหต และสญชาตญาณตอบสนอง ทกคร งทเราตองตอสหรอตกใจหลบหน กานสมองจะทาหนาทควบคมรางกายเราในการตอบสนองตอสงนน กระทงราว ๒๐๐ ลานปกอน สตวเลยงลกดวยนมไดววฒนาการขนมาในโลก พรอมสมองทพฒนาไปมากกวาสมองของสตวเลอยคลาน มสวนทกาเนดอารมณ ความผกพน และสวนควบคมการเคล อนไหวของรางกายทสลบซบซอนยงขน การเปลยนแปลงครงสาคญนปรากฏรองรอยในสมองมนษยสวนทเรยกวา “ระบบลมบก” (limbic system) หรอเรยกอกอยางวา “สมองของสตวเลยงลกดวยนม” เพราะมนมโครงสรางคลายคลงกบสมองสวนทพฒนาขนสงสดในสตวเลยงลกดวยนม

ตาแหนงของระบบลมบกอยเหนอกานสมอง และฝงอยใจกลางของกอนสมองมนษย บางคนจงเรยกวาสมองชนใน มนเปนกลมเนอเย อสมองทประกอบกนแลวดคลายงานประตมากรรมนามธรรม แผนแบนตรงศนยกลางคอ “ไฮโปทำลำมส” (hypothalamus) เลกราวเมลดถว นาหนกเพยง ๔ กรมเทานน แตเปนสวนทสาคญทสดของระบบลมบก มนทาหนาทควบคมความหวกระหาย การนอนหลบ พฤตกรรมทางเพศ และอารมณของคนเรา อกสวนทเปนกานย นเปนวงโคงออกมาจากไฮโปทาลามส กคอ “ฮปโปแคมปส” (hippocampus-มาจากภาษากรกหมายถง มานา บางคนบอกวาฮปโปแคมปสรปรางคลายมานา แตบางคนบอกวาคลายผลกลวยหอม) มบทบาทสาคญเกยวกบการเรยนรและความจา บรเวณปลายของฮปโปแคมปส คอ “อะมกดำลำ”(amygdala) เปนเมดกลมคลายเมดอลมอนด มนคอศนยกลางแหงความกลวและความกระวนกระวายใจ


นอกจากนนยงมสวนทเรยกวา “ทำลำมส” (thalamus) ลกษณะเปนกอนคลายรปไข วางตวอยเหนอไฮโปทาลามส ใตแนวโคงของฮปโปแคมปส ทาลามสทาหนาทเสมอนเปน “ชมทางขอมล” เพราะขอมลจากประสาทสมผสทวรางกายจะถกสงผานกานสมองมายงทาลามส ซงจะทาหนาทจดสรรและแบงประเภทขอมลตาง ๆ กอนสงไปยงสมองสวนอ น ๆ ทเกยวของ หากจะกลาวโดยรวม ระบบลมบกกคอศนยกลางทางอารมณความรสกของคนเรา ทงความโกรธ ความเกลยด ความกลว ความเศรา ความเหงา ความอยาก และอารมณทางเพศ ลวนมบอเกดทน

ในขณะทกานสมองเปนตวแทนของ “สมองของสตวเลอยคลาน” และระบบลมบกคอ “สมองของสตวเลยงลกดวยนม” แลวสมองสวนไหนละททาใหเราเปนมนษย และแยกเราออกจากสตวทงหลาย ? สมองสวนไหนทเปนบอเกดของภาษา ศลปะ วฒนธรรม ดนตร ศาสนา วทยาศาสตร และทาใหมนษยกอรางสรางอารยธรรมอนเจรญรงเรอง ? คาตอบกคอ สมองใหญหรอซรบรม (cerebrum) ซงกคอสมองสวนบนทหอหมระบบลมบกและสวนบนของกานสมองเอาไวดานใน มรปทรงคลายโดมครงวงกลม โดยเฉพาะสวนนอกสดของมน คอ เปลอกสมอง (cortex-คอรเทกซ) เปนสวนทมการทางานสลบซบซอนทสด เพราะทาหนาทเกยวกบการคด การวางแผน การวเคราะห สงเคราะห การตดสนใจ การใชเหตผล และความยบยงชงใจ เปนสมองสวนสาคญทเราใชในการศกษาเรยนร รวมทงเปนคลงเกบความทรงจาของเราดวย “ในสตวเลยงลกดวยนมทงหลาย ไมวา แมว สนข หรอคน สมองสวนลมบกจะมรปรางคอนขางคงท ไมแตกตางกนเทาไหร ขณะทสมองสวนคอรเทกซของคนไดพฒนาไปมากกวา


สตวอ นๆ ทกชนด”

ผทใหความรแกผมกคอ ผชวยศาสตราจารยอมพาพร พรคณธรรม อาจารยดานกายวภาคศาสตร คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล และยงเปนหวหนาพพธภณฑกายวภาคศาสตรคองดอน โรงพยาบาลศรราช ทซงจดแสดงอวยวะสวนตาง ๆ นบพนชนทชาแหละจากรางกายมนษย แมลกษณะทางกายภาพ สมองใหญเปนสวนทหมหอระบบลมบก แตอาจารยอมพาพรกลาววา บางครงในชวตจรงของคนเรา ระบบลมบกกลบเปนฝายท “ครอบงา” คอรเทกซเสยเอง “อยางคนทโกรธมาก ๆ บางคนขวางปาขาวของแตกกระจาย การกระทาแบบนมนออกมาจากลมบก ๑๐๐ เปอรเซนต เวลาคนทโมโหจดจนระงบไมอย แสดงวาลมบกกาลงครอบงาคอรเทกซอย”

กลาวไดวาสวนของ “คน” และ “สตว” ทอยภายในสมองของมนษยนนประจนหนากนอยตลอดเวลา ตางกเฝามองกน ตอรองกน (บางคนเวลาโกรธแลวเขวยงถวยพลาสตก แทนทจะเขวยงจานกระเบอง) และผลดกนครอบงาอกฝาย นกประสาทวทยาพบวา เม อใดทคนเรามอารมณโกรธ เกลยด พลงพลานอยางรนแรง สวนสมองของมนษยอนชาญฉลาดจะถกตดวบหายเหมอนไฟดบ เม อนนสตวรายทออกอาละวาดยอมทาใหเกดโศกนาฏกรรมตามมา... ลองนกถงขาวหนาหนงของหนงสอพมพหวสทพบบอย ๆ ผวหงโหดกระหนายงเมยคบชดบคาเตยง นกเรยนนกเลงยกพวกตะลมบอนเลอดสาด หรอการเขนฆาอนโหดเหยม “ผดมนษย” ในสงคราม ผมและอาจารยอมพาพรยงคงนงคยเร องสมองกนตอ บนโตะเบองหนาเรามถาดอะลมเนยมวางอยสองถาด ในถาดบรรจสมองมนษยวางเรยงอยหลายกอน...

๒.ออกสำำรวจลอนสมอง

“อวยวะใดในรางกายมความสาคญ ดไดจากวามนไดรบการปกปองมากแคไหน ลองนกถงหวใจและปอดทมแนวกระดกซโครงกนไว ขณะทลาไสมแคผนงหนาทองกนเทานน แลวเหนไหมวาสมองอยทไหน-อยในกะโหลกศรษะ มแผนกะโหลกแขงปดลอมทกดาน แทบไมมทางเขาถงไดเลย” อาจารยอมพาพรกลาว อวยวะทไดรบการปกปองเขมแขงรดกมทสดของรางกาย-ทวางอยในถาดอะลมเนยมเบองหนาผมขณะน กคอสมองทถกผาออกจากกะโหลกศรษะของ “อาจารยใหญ” หรอผท


บรจาครางกายตนเองหลงเสยชวตใหนกศกษาแพทยไดศกษา อาจารยอมพาพรกาลงจะอธบายกายวภาคสมองมนษยใหผมฟงโดยใชตวอยางของจรง จงเทากบวา “อาจารยใหญ” เปนอาจารยผใหความรแกผมดวย

สมองทเรยงรายในถาด มท งทถกมดฝานออกเปนกอนเปนชน, สมองทถกผาแบงครงซกตามแนวยาว และสมองทอยครบถวนสมบรณทงกอน อาจารยอมพาพรใชฝามอชอนประคองสมองกอนทสมบรณขนมาใหด กลนเอยน ๆ ของฟอรมาลนอวลมาปะทะจมกผม “ปรกตสมองของคนเราจะออนนมนมคลายกอนเตาห แตสมองเหลานถกนาไปดองในฟอรมาลนเพอรกษาสภาพ เนอจงแนนขนพอจะหยบจบได”

สมองกอนกลมนนใหญลนฝามอเดยวของอาจารยอมพาพร มสออกเทาปนชมพ มองเหนลอนนนและรองพบเปนรอยหยกขดอยแนนทวเปลอกผว สวนกานสมองลกษณะเปนกานกลมประมาณขอนวกอย โผลพนสวนลางของสมองใหญออกมาราว ๔-๕ เซนตเมตร และมสวนทเรายงไมไดเอยถง คอสมองนอยหรอซรเบลลม (cerebellum) ขนาดประมาณผลทอเลก ๆ แนบตดกานสมองและดานใตสวนหลงของสมองใหญ “ทเขาบอกวาคนทสมองมรอยหยกเยอะ จะยงฉลาด จรงไหมครบ ?” ผมถามตามทเคยไดยนมาตอนเปนนกเรยน “อาจจะจรงสวนหนง เพราะรอยหยกหมายถงเนอทสมองทเพมมากขน” อาจารยอมพาพรอธบายวา ลอนนนบนเปลอกสมองหรอทเรยกวาไจรส (gyrus) และรองพบหรอซลคส (sulcus) ซงเรยกรวมกนวาคอนโวลชน (convolution) เกดจากสมองของ


มนษยเราไดพฒนาจนมเซลลประสาทจานวนมหาศาล และเจรญเตบโตขนมากกวาสมองของสตวทกประเภท จนเปลอกสมองตองพบเขาเปนรอง และโปงออกเปนลอนนนเพอเพมเนอทสมอง ขณะทเปลอกสมองของสตวตางๆ เชน หมา แมว นก จะคอนขางเรยบ ไมมรอยหยกเทาสมองมนษย เม อมองจากดานบน จะเหนรองพาดตามยาวบนเปลอกสมองเปนแนวจากหนาไปหลง แบงสมองใหญออกเปนซกซายและขวา สมองทงสองซก (hemisphere) เช อมกนดวยกลมเสนใยประสาททมดรวมกนแนน ซงเรยกวา คอรพส คลโลซม (corpus callosum) หลายคนอาจรแลววาสมองใหญซกขวาควบคมรางกายซกซาย สมองใหญซกซายควบคมรางกายซกขวา นอกจากนนสมองทงสองซกยงมความสามารถตางกน ซกซายถนดในเร องรปธรรม คณตศาสตร ความคดเชงเหตผล การวเคราะห จดลาดบกอนหลง รวมทงภาษาและการพด สวนซกขวาหรอ "สมองศลปน" มบทบาทในเร องนามธรรม ความคดสรางสรรค จนตนาการ งานศลปะ ดนตร ลางสงหรณ สมองใหญแตละซกยงแบงออกเปนกลบตาง ๆ อาจเปรยบนกประสาทวทยาเปนดงนกสารวจ ทด นดนไปตามรอยหยกอนวกวนของภมประเทศแหงเปลอกสมอง เพอศกษาวาลอนสมองแตละลอน หรอรองแตละรอง ทาหนาทอะไร คราวนเราจะลองออกเดนทางตามรอยพวกเขากน เรมจากกลบหนาผาก (frontal lobe) ในบรเวณสวนหนาของกลบหนาผาก (prefrontal area) เปนทต งของสตปญญา ทงความคด การวเคราะห การวางแผน การใชเหตผลของคนเรา ลวนเกดขนในบรเวณน อกทงมนยงเปนศนยกลางของบคลกภาพและความยบยงชงใจของเราดวย สวนหลงของกลบหนาผาก คอเปลอกสมองมอเตอร (motor cortex) ลกษณะเปนแถบลอนสมองแคบ ๆ ทพาดตามแนวขวางบนเปลอกสมอง ทาหนาทควบคมการเคล อนไหวของกลามเนอทอยใตอานาจจตใจ ดงนนไมวาเราจะขยบ กระดก กระดก พลก กา แบ ยด งอ พบ เบง อวยวะสวนไหน “คาสง” ยอมเดนทางมาจากเปลอกสมองสวนน แถบลอนสมองทมขนาดใกลเคยงและพาดขนานตดกบลอนเปลอกสมองมอเตอร กคอสวนเปลอกสมองโซมาตกเซนซอร (somatic sensory cortex) ทาหนาทรบความรสกจากทกสวนของรางกายเรา และหากเปรยบรางกายคอประเทศ นายกรฐมนตรของไทยบางคนชกทาตวเปน “มนสมอง


ของชาต” มากขนทกท ดวยการรวบอานาจตดสนใจ การสงการ ความคด ความเหน การตความ ฯลฯ รวมศนยไวทตนเพยงผเดยว ไมเช อลองดบทบาทของกลบสมองทเรายงไมไดเอยถง

เม อนวมอโดนเปลวเทยน นกประสาทวทยาอาจบอกวาเขารอนทสมอง เพราะประสาทสมผสทผวหนงจะสงสญญาณประสาทมาถงเปลอกสมองโซมาตกเซนซอร ซงจะทางานรวมกบสมองกลบขมอม (parietal lobe) ททาหนาทเกยวกบการรบรสมผส แปลสญญาณวาเรารสกรอน เชนเดยวกบการมองเหน เราไมได “เหนดวยตา” เพยงอยางเดยว แตดวงตารบภาพ (คล นแสง) จากโลกภายนอกแลวสงขอมลไปยงศนยการมองเหนขนตน (primary visual cortex) ทกลบทายทอย (occipital lobe) ของสมอง ซงจะทางานรวมกบสมองสวนอ น ๆ เพอแปรสญญาณขอมลใหเปนภาพ จงกลาวไดวาเราเหนภาพในสมองตางหาก ถาสมองสวนนถกผาออกหรอถกทาลาย แมดวงตาจะยงปรกต แตเราจะมองไมเหนภาพอกตอไป รวมทงการไดยน หรบสญญาณเสยงแลวสงไปยงสมอง สบรเวณศนยรบเสยงทกลบขมบ (temporal lobe) เพอจะรวาเสยงทไดยนเปนเสยงอะไร หรอตความคาพดทไดยน รวมกบสมองสวนทเกยวกบการเขาใจภาษา

“ลอนสมองมอเตอรคอรเทกซของคนนใหญมาก”อาจารยอมพาพรใชปากคบโลหะชตรงลอนมอเตอรฯ ของกอนสมองทถออยในมออกขาง แลวเล อนปากคบไปอกบรเวณ “ถาบรเวณทเกยวกบการพดมพนทแคบ ลอนสมองเลก แลวสมองกลบหนาผากกคอนขางแคบ เจาของสมองอาจทางานทเกยวกบการใชแรงงานเปนหลก เปรยบเทยบสมองอกกอนทอยในถาด


จะเหนวาลอนมอเตอรฯ กบโซมาตกเซนซอรฯ มขนาดเทากน และสมองกลบหนาผากกกวางกวา” “แตถงอยางไรสงเหลานเปนเพยงการคาดคะเน เราไมมอะไรยนยนได” อาจารยอมพาพรกลาว ถงแมรอยหยกทกสวนของสมองมนษยจะถกศกษาจนรเกอบหมดแลววามนทางาน “อะไร” แตสงทบรรดานกวทยาศาสตรรเพยงนอยนดกคอ สมองทางาน “อยางไร” ตางหาก กลไกอนมหศจรรยอยลกลงไปใตสวนเปลอกสมองทบรรจเซลลประสาทจานวนมหาศาล และเช อมโยงกนเปนเครอขายสดสลบซบซอน หากเราอยากคนหาความมหศจรรยทวานน เราควรเช อคาพดของนกวทยาศาสตรอจฉรยะอยางไอนสไตน (ผซงแมเสยชวตแลวสมองของเขายงถกนาไปศกษา) ทวาจนตนาการสาคญกวาความร เพ อทผมและคณผอานจะสามารถเขาไปในรางของทารกในครรภมารดา เฝาดการกอกาเนดสมองมนษยและการเช อมโยงเครอขายใยประสาทอนนาต นตาต นใจ

๓.เมอหลอดไฟสมองสวำง

ขณะทารกในครรภยงเปนตวออน (embryo) อายราว ๓ สปดาห จะมเซลลบาง ๆ ในรางกายทมวนตวขนเปนกระบอกทช อวาทอประสาท (neural tube) หลงจากนนเซลลทอยในทอนจะเรมแบงตวอยางรวดเรวในอตราถง ๒๕๐,๐๐๐ เซลลตอนาท เพอเสรมสรางเปนสมองและประสาทไขสนหลง กระทงทารกในครรภอายราว ๑๐ สปดาห เซลลประสาทในสมองจะเรมสงสายใยประสาทเช อมตอถงกน บทความของนายแพทยพงษศกด พฤกษาพงษ ในนตยสารใกลหมอ ฉบบท ๗ กรกฎาคม ๒๕๔๓ กลาวถงการกอกาเนดสมองมนษยอยางชวนใหเหนภาพวา ถาสามารถเขาไปดกฟงการกอสรางสมอง ในทารกอาย ๑๐ สปดาหแลว จะไดยนเสยงครกโครมเหมอนโรงงานขนาดใหญกาลงผลตสนคาเตมกาลง ดวยการสรางเซลลประสาทขนมามากมายจนเตมพนท แลวเรมสงสญญาณ ซงเปรยบเทยบใหเหนภาพกคงคลายๆ เดกวยรนนบแสนนบลานคนทตางใชโทรศพทมอถอโทรหากนและกน สญญาณทสงออกจากเซลลประสาทนน เปนสญญาณไฟฟาทปลอยออกมาเปนหวงๆ แตมเปาหมาย และประสานสมพนธราวกบคล นในทะเล


เพราะวาพนฐานการทางานของสมอง ในยามทเราคด วางแผน เรยนร ใชความจา หรอเคล อนไหวรางกาย เกดจากเซลลประสาทรบ-สงสญญาณขอมลระหวางกน ดงนนยงเซลลประสาทสามารถเช อมโยงเครอขายเพอ “ตดตอสอสาร” กนไดมากเพยงใด สมองของเรายงทางานไดอยางมประสทธภาพ ฉบไวขนเทานน หนาตาเซลลประสาทอาจมองดคลายสตวประหลาด ตว (cell body) คอนขางกลม มแขนงสายใยประสาทรบขอมล (dendrites-เดนไดรต) งอกออกไปโดยรอบ สวนปลายสายใยยงแตกกงกานสาขาออกไปยบยบเหมอนรากไม จากตวเซลลมสายใยประสาทสงขอมล (axon-แอกซอน) ย นออกไปยาวเหยยด มเย อไขมน (myelin) หมอยเปนฉนวนกนไฟฟา (มองดคลายไสกรอกอสานมดตดกนเปนสายยาว) เซลลประสาทตวหนงมแอกซอนเพยงสายเดยว แตตรงปลายแอกซอนยงแตกแขนงเปนหลายกง เพอจบกบแขนงเดนไดรตของเซลลประสาทตวอ น สรางเปนเครอขายเซลลประสาทในสมอง เม อทารกคลอดจากทองแม ในสมองจะมเซลลประสาทประมาณแสนลานเซลล ซงมากพอ ๆ กบจานวนของดวงดาวในกาแลกซทางชางเผอก ! แตจดเช อมตอของสายใยประสาทยงมมากกวานนอก เซลลประสาทในสมองแตละเซลล จะตดตอเช อมโยงกบเซลลตวอ น ๆ กวา ๑ หม นเซลล นกประสาทวทยาประมาณไววา ในสมองของคนเรามจดเช อมตอของเซลลประสาทอยางนอยหนงรอยลานลานจด (๑๐๐,๐๐๐,๐๐๐,๐๐๐,๐๐๐ จด) สายใยประสาททเช อมกนจงเปนเครอขายรางแหทยบยอยระโยงระยาง สลบซบซอนสดพรรณนา แลวลองคดดวาขอมลทแตละเซลลสงสญญาณหากนผานไปตามเครอขาย จากเซลลนนไปเซลลน แลววงตอไปเซลล


โนน จะขวกไขวพลกพลานวกเวยนขนาดไหน วากนวาแตละเซลลสามารถรบขอมลได ๕ แสนขอมลตอนาท การ ทางานรวมกนของเซลลประสาทแสนลานเซลล จดสรรการสงสญญาณระหวางเซลลทมรปแบบไมรจบในเครอขาย เพอขบเคล อนใหสมองทางานในสภาวการณตาง ๆ คอสงททาใหนกวทยาศาสตรทวโลกยอมรบวาสมองเปนอวยวะสดแสน มหศจรรยซงไมมสงประดษฐใดทมนษยสรางขนสามารถเทยบได ซเปอรคอมพวเตอรรนทมเทคโนโลยสงสดยอดในปจจบนอาจเปนเพยงของ เดกเลนเทานน เม อเทยบกบความซบซอนของสมองมนษย นบจากทารกคลอดจากทองแม เซลลประสาทในสมองจะคงจานวนเทาเดมไปตลอดชวต แมมเซลลถกทาลายหรอตายไปกไมมการสรางเซลลใหมทดแทน แตการเช อมตอระหวางเซลลประสาทสามารถเกดขนไดตลอดเวลา แมแตในชวงปลายอายขยของคนเรา ในทารกแรกคลอด สมองจะมการเช อมโยงเครอขายเซลลประสาทไวเพยงคราว ๆ เทานน ใหทารกพอจะมองเหน ไดยน ไดกลน และตอบสนองการสมผสไดบาง สมองสวนสาคญทตองทางานอยางเตมทในชวงนคอกานสมอง ซงควบคมการทางานของอวยวะสาคญอยางหวใจ ปอด ทวาหลงจากนนเดกทารกจะเรมพฒนาจดเช อมตอของเซลลประสาทเพมขนเร อย ๆ เซลลประสาทนบลาน ๆ จะย นแอกซอนของมนออกไปเพอเช อมตอกบเดนไดรต จดเช อมอาจเปรยบไดเปนชมสาย และเม อแตละเซลลเรมสงสญญาณหากนแลว ระบบประสาททกาลงพฒนาในสมองเดกทารกขวบปแรกยงจะตองจดสรรประสานสมพนธใหรวา ชมสายไหนควรสงสญญาณตอไปยงสวนใด ในชวง ๒ ปแรก สมองของเดกทารกจะมอตราการเจรญเตบโตและการสรางสายใยประสาทมากทสด เดกจะพฒนาการเคล อนไหว การมองเหน และการไดยนเสยงกอนอยางอ น พอถงอาย ๒ ขวบ สมองจะมจดเช อมตอมากกวาเม อแรกเกดถงสองเทา และตองการพลงงานมากเปนสองเทาของผใหญ หลงจากนนการสรางใยประสาทจะลดลงบาง กระทงเดกถงวย ๑๐ ขวบ การเจรญเตบโตอยางรวดเรวของสมองกจะหยดลง บรรดาจดเช อมตอในสมองทไมไดใชงานจะถกกาจดหมดสน เหลอแตสมองและจตสานกทเปนเอกลกษณของแตละคน และภายหลงจากอาย ๑๐ ขวบจนถงวยชรา การสรางสายใยและจดเช อมตอจะเพมขนนอยมาก แตยงคงเกดขนไดตลอดเวลา ขนอยกบการกระตนและการใชงานสมองบอย ๆ


สมองควบคมกำรเคล อนไหวของรำงกำยเปนไปอยำงสมดลรำบร น เชยรลดเดอรจงกระโดดไดดงใจ และโยนรบเพ อนรวมทมไดไมผดพลำด

พนโท แพทยหญงกมลพรรณ ชวพนธศร ประธานเครอขาย พอ แม เยาวชน เพอการปฏรปการศกษา และเปนผเขยนหนงสอสมองกบการเรยนร อธบายใหผมฟงวา

“ตงแตวยแรกเกดจนถงประมาณ ๖ ขวบ สมองของคนเราจะเตบโตมากทสด จงเปนชวงเวลาสาคญมากทผปกครองตองดแลบตรหลานใหดทสด”

คณหมอกมลพรรณกลาววา ปจจยทจะทาใหสมองของเดกมพฒนาการไดด พอแมตองดแลใหลกไดอาหารครบ ๕ หม โดยเฉพาะวตามนตาง ๆ ไดเลนกบเพอน ๆ ไดออกกาลงกาย รจกชวยเหลอตนเองตามวย การไดเลนดนตร เรยนในสงทชอบ ไมถกบงคบ และการฝกเดกใหรจกคด แกปญหา ไดใชจนตนาการ ลวนเปนการ “กระตน” ใหสมองสรางสายใยประสาทและจดเช อมตอเซลลประสาทเพมขน รวมทงการทเดกไดรบความรก ความอบอน ไดรบการโอบกอดและสมผสออนโยนจากพอแมและผเปนทรกดวย มงานวจยในตางประเทศ ทผวจยทาการศกษาสมองของเดกกาพรา เดกทถกทอดทง เปรยบเทยบกบเดกปรกต โดยใชเคร องตรวจสมองทเรยกวา PET scan พบวาสมองเดกปรกตมปฏกรยาไฟฟา-เคมเกดขนทกสวน ขณะทเดกกาพรา เดกถกทอดทง สมองสวนทตอบสนองการสมผส อารมณ ความคด แทบไมมปฏกรยาเกดขน แสดงใหเหนวาสมองพฒนาไมเตมท เดกเหลานจะเรยนรไดชา และหากเราลงลกตอไปอก กจะพบวาการสงขอมลระหวางเซลลประสาทนน ตองอาศย


พลงงานสองชนด คอพลงงานไฟฟาและพลงงานเคม เม อเซลลประสาทรบขอมลจากเซลลตวอ นเขามา มนจะจดระบบขอมลนนเสยกอน แลวคอยสงขอมลออกไปในรปของกระแสประสาท (nerve impulse) ซงจะเดนทางดวยพลงงานไฟฟาไปตามสายแอกซอน ทวาสวนปลายแอกซอนไมไดตดกบเดนไดรตของเซลลประสาทตวอ นโดยตรง แตมชองวางความกวางประมาณหนงในลานของนวคนอย เรยกวา รองแยกรอยประสานประสาท หรอ synaptic cleft เม อขอมลมาถงรองแยกรอยประสานประสาท พลงงานไฟฟาทนาขอมลมาจะหยดทางาน สวนปลายแอกซอนจะหลงสารเคมเรยกวา “สำรสอประสำท” (neurotransmitter-นวโรทรานสมตเตอร) เปนตวนาขอมลขามรองแยกรอยประสานประสาทไปสเดนไดรตของอกเซลลประสาทหนง สารเคมจะกระตนใหเกดพลงงานไฟฟาขนมาใหม นาขอมลเดนทางตอไปอก สวนตาง ๆ ของสมองสรางสารเคมส อประสาททตางกนหลายชนด ปรกตสารสอประสาทนาสงขอมลไดชากวาการสงดวยพลงงานไฟฟา แตสารคาเฟอนจะชวยใหการสงขอมลขามรองแยกรอยประสานประสาทไดรวดเรวยงขน (ถงตอนนผมชกสมองตอ-เขยนไมออก เลยตองลกไปชงกาแฟดมสกถวย เผ อความคดจะ “แลน” มากกวาเดม) เราคงตองเปรยบสายแอกซอนเปนทางดวน เพราะขอมลทสงไปดวยกระแสไฟฟานนวงดวยอตราเรวจดถง ๒๕๐ ไมลตอชวโมง และในขณะทสมองเราทางาน มนจะมกระแสไฟฟาสงออกมาถง ๒๕ วตต ดงเชนขณะทคณอานสารคดเร องนอย สงทเกดในสมองกคอ ขอมลทวงพลานไปมาระหวางเซลลประสาท พลงงานไฟฟาเกดขนตรงนนตรงนอยางรวดเรว แลวเปลยนเปนสญญาณเคม แลวกแปลงกลบมาเปนสญญาณไฟฟาอก ขณะนสมองของคณผอานเกดกระแสไฟฟา ๒๕ วตต ซงมากพอจะทาใหหลอดไฟตดสวางทวหองขนาดยอมทเดยว ดงนน สาหรบแพทยผเชยวชาญสาขาประสาทศลยศาสตรอยางนายแพทยดตถพงษ บญอาพล “สมองกเหมอนวงจรไฟฟา ซงประกอบดวยหลายวงจร เชน วงจรควบคมการขยบของกลามเนอ วงจรควบคมการทางานของการรบสมผสสญญาณประสาท วงจรระบบประสาทอตโนมต วงจรทเกยวกบการกระตนการต นของสมอง สมมตอย ๆ ไฟทบานเกดดบ อาจเกดจากฟวสในครวขาด หมอกเรยนมาอยางน เชนถาคนไขมาดวยอาการแขนซายไมมแรง เรากตองตรวจดวาสวนไหนของวงจรสมองทควบคมแขนซายขดของ”


กำรรองเพลง เลนดนตร หรอเรยนศลปะโดยไมถกบงคบเปนกจกรรมทสงผลใหสมองของเดกเจรญเตบโตและพฒนำไดด

นายแพทยดตถพงษ บญอาพล แหงโรงพยาบาลกรงเทพ ตองผาตดสมองใหคนไขแทบไมเวนแตละวน ถงตอนนหากผอานเปนคนขวญออน กนาจะกาชบอะมกดาลาในสมองไมใหต นตระหนกมากนก เพราะเรากาลงจะเดนตามบรษพยาบาลเขนเตยงคนไขผานเขาประตหองผาตดทเยนเฉยบ...

๔.สมองเสย...ซอมได

ประตหองผาตดหมายเลข ๖ เปดออกเม อเวลา ๑๕.๓๐ น. คนไขบนเตยงทถกเขนเขามานนยงมสตครบถวนทกประการ ลงพชตตดสนใจเขารบการผาตดสมองเพราะอยากทเลาจากโรคพารกนสน ซงทาใหขาและแขนของแกสนมาหลายป จนแมจะตกขาวกนเองยงทาไมได เปนใครคงใจไมดเม อรวาตองถกผาตดสมอง แตลงพชตในวย ๖๙ ป ยงคงดไมมอาการหวาดหวน แมคณหมอดตถพงษจะแจงลวงหนาแลววา แกตองเขารบการผาตดสมองโดยทไมถกวางยาสลบ เพอจะไดยกแขนขา หรอพดจาตอบโตกบแพทยไดขณะกาลงไดรบการผาตด พยาบาลโกนผมลงพชตตงแตชวงเชา แลวนาโครงโลหะไททาเนยมนาหนกเบา ลกษณะเปนกรอบสเหลยมในแนวระนาบ ประกอบกบกานโลหะแนวตง มาครอบศรษะเกลยงเกลาของแก ลงพชตถกฉดยาชาทบรเวณเหนอควสองจด และดานหลงศรษะบรเวณทายทอยอกสองจด จากนนแพทยขนหมดแหลมของโครงโลหะปกยดเขากบผวหนงตรงจดทฉดยาชานน


“ไมเจบเทาไหรหรอก” ลงพชตบอก ขณะน-ในหองผาตดทสะอาดสะอาน ลงพชตถกยายจากเตยงรถเขนไปนอนบนเตยงผาตดกลางหอง โครงโลหะทครอบศรษะถกยดตดกบแกนโลหะหวเตยงอกท เพ อไมใหศรษะลงพชตเคล อนไหวในขณะผาตด มสายนาเกลอตอเขากบแขนซาย เบองบนคอโคมไฟผาตดรปรางคลายจานบนมนษยตางดาว ตดกบกานทสามารถปรบเปลยนตาแหนงได ดานหลงหวเตยงผาตดตงโตะปผาเขยว วางถาดบรรจเคร องมอผาตดเรยงราย เหลาบรษพยาบาลและพยาบาลตางอยในชดเสอคลมสเขยวปลอดเชอ สวมหนากากและคลมผม เดนไปมาเพอเตรยมเคร องมอ กอนหนานคณหมอดตถพงษอธบายใหผมฟงวา โรคพารกนสนเกดจากบางสวนของสมองทางานผดปรกต การผาตดคร งนจะเปนการ “เปดเลก” คอผาเปดกะโหลกลงพชตเปนรเลก ๆ เทานน จากนนแหยกานอเลกโตรดลงไปในรนน จนถงทาลามสในสมอง แพทยจะปลอยกระแสไฟฟาลงไปตามกานอเลกโตรด บอกใหคนไขยกแขน ยกขา เพอทดสอบ ระดบกระแสไฟฟาทเหมาะสมจะทาใหแขนขาหยดสน เปนการรกษาโรคพารกนสนดวยการจไฟฟา

ไมสำำคญวำใครจะเปนผชนะสมำชกชมรมหมำกรกสวนลมฯไดประโยชนจำกกำรใชควำมคดอยเสมอ ทำำใหสมองของผสงวยยงคงทำำงำนอยำงมประสทธภำพ และชวยปองกนโรคอลไซเมอร

กำรผำตดสมองตองกำรควำมประณตและแมนยำำในระดบสงสด หำกพลำดเพยงนดเดยวคนไขอำจถงกบพดไมได หรอแขนขำใชกำรไมได กำรผำตดครงนใชเทคโนโลยทำงกำรแพทยทกำวหนำ โดยอำศยเคร องนวโรนำวเกเตอร (neuronavigator) ซงจะชวยบอก


ตำำแหนงตำง ๆ ของสมองในระหวำงผำตดไดอยำงแมนยำำดวยระบบคอมพวเตอรนำำวถ บนจอมอนเตอรของเคร องนวโรนำวเกเตอร ปรำกฏภำพสำมมตโครงใบหนำของลงพชต และยงมองทะลเขำไปเหนกอนสมองอยภำยใน ภำพสำมมตนเกดจำกภำพสแกนสมองของลงพชตทถำยดวยเคร อง MRI เมอชวงเชำ ซงเปนชดภำพสองมตของสมองในระนำบตดขวำง จำกสวนบนศรษะเรยงลงมำเกอบถงปลำยคำง เคร องนวโรนำวเกเตอรจะอำศยภำพสองมตทงชดมำประกอบเขำดวยกนเปนภำพโครงหนำและสมองของลงพชตถกตองตำมสดสวนทแทจรง

คณหมอดตถพงษใชกานโลหะทเรยกวา “โพรบ” (probe) แตะเบา ๆ ตามจดตาง ๆ บนศรษะลงพชต กลองอนฟราเรดบนกานย นขนเหนอเคร องนวโรฯ จะรบทราบตาแหนงทโพรบจม แลวปรากฏเปนจดในภาพสามมตบนจอมอนเตอร เปนการ “ลงทะเบยน”หรอยนยนตาแหนงตาง ๆ ของศรษะลงพชตใหตรงกบภาพในเคร อง จากนนคณหมอดตถพงษเล อนเมาสของเคร องนวโรฯ สายตาจองมองหนาจอ ทางานรวมกบนกเทคนคการแพทยทควบคมเคร อง เพอหาจดทจะเปดกะโหลกศรษะและเสนทางปลอดภยทสดทจะแหยอเลกโตรดลงไปสทาลามส ผมมองทจอมอนเตอร ในทสดกเหนเสนแดงจากบรเวณหนงของศรษะลากลงไปสใจกลางสมอง เม อคานวณจนไดตาแหนงและเปาหมายทแนนอนแลว การผาตดจรงกาลงจะเรมขน... คณหมอดตถพงษใชปากกาเมจกสนาเงนขดเสนสน ๆ ทหนงศรษะลงพชต บรเวณสวนบนศรษะคอนมาทางดานซาย ใชโพรบแตะเทยบวาตรงกบจดกาหนดในภาพสามมตบนจอมอนเตอร แลวจงฉดยาชาเขมใหญลงไป กระทงผวหนงสวนนนบวมขนมาเปนกอนกลมเทาลกมะนาว “ไหนคณลงลองยกมอขนสครบ เอา ถอแกวนาไวดวย” คณหมอดตถพงษบอกคนไข ลงพชตทาตาม ยกมอทถอแกวนาพลาสตกมฝาปด มอสนจนนาในแกวกระฉอกไปมา ขาขวาแกกสนดวย พยาบาลเขามาฟอกทงเจอรบรเวณทฉดยาชาจนชมโชกเปนฟองฟอด “คณลงลองนบเลขหนงรอยลบหนงไปเร อย ๆ สครบ” คณหมอดตถพงษบอก ลงพชตเรมนบ หนงรอย...เกาสบเกา...เกาสบแปด...ระหวางนนคณหมอดตถพงษยดเฟรมโลหะครงวงกลมอกอนเขากบโครงโลหะครอบศรษะลงพชต คณหมอดตถพงษลงมดผาตดคมกรบ กรดหนงศรษะลงพชตบรเวณทบวมปดเปนแนวจาก


บนลงลางเพยง ๓ เซนตเมตร ใชอปกรณถางปากแผลจนเหนกะโหลกสขาว ใชผากอซซบเลอด-ขนตอนทงหมดนทาอยางรวดเรว “เจบไหมครบคณลง” คณหมอถาม “ไมเจบเลย” ลงตอบ ผมขอขอบคณยาชาททาใหลงพชตยงมสหนาเปนปรกต ไมรบรสงทเพงเกดขน

สวานเจาะกะโหลกถกเล อนเขามา เคร องมอนประกอบดวยขาตงลอเล อน ตวกลองตงบนขาตง และมสายไฟสดาเสนใหญตอมายงกานหวสวาน เสยงแหลมเสยดหแผดลน ลากยาวหวดหวว คณหมอดตถพงษกดหวสวานทหมนเรวจเขากบเนอกะโหลกผานรแผลเปดนน แรงสนสะเทอนทาใหลงพชตหลบตาป กระทงเสยงสวานหยดลง ผมไดรภายหลงวาสวานมระบบหยดอตโนมตเม อเจาะผานเนอกะโหลกเขาไปแลว... และ เพอไมใหหวาดเสยวจนเกนไป เราจะเปลยนบรรยากาศโดยอาศยวาทะของไอนสไตนอกคร ง--ใชจนตนาการเขาไป สารวจสมองของแพทยและเหลาพยาบาลทกาลงสาละวนทางานอยขณะน คณหมอดตถพงษกาลงคราเครงอยเหนอรเปดกะโหลก ใชซกชน (suction) ดดเลอด สลบกบใชไบโพลา-หรอปากคบไฟฟา จเสนเลอดทสมองใหตบ เลอดจะไดไมไหล พยาบาลผชวยคอยสงเคร องมอผาตดชนตาง ๆ ในถาดใหถงมอคณหมอ การเคล อนไหวทคลองแคลวเหลาน ไมเพยงเกดจากการทางานของสมองใหญสวนมอเตอรคอรเทกซทสงการใหแขนขาเคล อนไหว แตยงตองอาศยความรวมมอจากสมองนอย ทคอยควบคมการยดหดของกลามเนอทวรางใหสมพนธกน เพอใหการเคล อนไหวรางกายเปนไปอยางราบร น สมดล หากปราศจากสมองนอย ลองคดดวาในหองผาตดแหงนจะสบสนอลหมานเพยงใด มอพยาบาลทย นสงเคร องมอจะสายเปะปะ เชนเดยวกบมอแพทยทย นมารบผดรบถก พยาบาลบางคนเดนเกงกางซวนเซ ชนเขากบคนอ นจนลมไปทงค... กลบมาสความเปนจรง คณหมอดตถพงษถามอกครงวาเจบหรอเปลา ลงพชตบอกวาไมเปนไร “คณลงแขงแรงจงเลยครบ” “สมยเปนหนมผมเคยแบกกระสอบขาวสาร” ลงพชตตอบยม ๆ ดวงตายงแจมใส ทงทขณะนกะโหลกของแกถกเจาะเปนรประมาณเหรยญบาท


คณหมอดตถพงษปรบปมรเสยบอเลกโตรดเล อนไปบนเฟรมครงวงกลม กระทงไดตาแหนงทามมตรงกบบนจอมอนเตอรของเคร องนวโรนาวเกเตอร นาอเลกโตรดซงเปนกานโลหะเรยวเลก เสยบเขาในรเสยบนน แลวคอย ๆ แหยอเลกโตรดผานรกะโหลกลงไปในเนอสมองลงพชตอยางเบามอ กานอเลกโตรดนตอสายมาจากเคร องนวโรเจเนอเรเตอร(neurogenerator) ซงทาหนาทปลอยกระแสไฟฟากระตนสมอง

สมองสวนททำำหนำทรบสมผสของคนตำบอดจะพฒนำมำกกวำคนตำด

กำนอเลกโตรดถกปรบใหอยในตำำแหนงเหนอทำลำมส ๓ มลลเมตร คณหมอดตถพงษกดสวตชเคร องนวโรเจเนอเรเตอร ปลอยกระแสไฟฟำครงแรก ๑.๕ มลลแอมแปร ปรำกฏวำแขนและขำลงพชตยงไมหำยสน จงแหยอเลกโตรดลกลงไปอก ใหอยเหนอทำลำมส ๒ มลลเมตร ปลอยกระแสไฟฟำ ยงไมเกดผลเชนเดม คณหมอดตถพงษลองปรบตำำแหนงอเลกโตรดเล อนขนลง และปรบระดบกระแสไฟฟำอกสองสำมครง กระทงครงทอเลกโตรดอยเหนอทำลำมส ๑ มลลเมตร และใชกระแสไฟฟำ ๓ มลลแอมแปร ครำวนแขนลงพชตทยกอยหำยสน สวนขำยงคงสนเลกนอย “มแววแลวครบ” เสยงคณหมอดตถพงษกระตอรอรน คณหมอบอกใหลงพชตนบเลข และระหวำงทคณหมอดตถพงษกำำลงทดสอบตำำแหนงอเลกโตรดและระดบกระแสไฟฟำทเหมำะสมตอไป เรำจะลองไปสำำรวจในสมองของลงพชตกน เสยงของคณหมอดตถพงษซงเปนขอมลจำกโลกภำยนอก เมอผำนอวยวะรบเสยงคอหของลงพชตแลว จะแปรรปเปนสญญำณประสำท วงตำมเสนประสำทเขำสสมองของลงพชต


โดยไปสกลบขมบซงเปนศนยรบเสยง จำกนนขอมลจะถกสงไปยงสวนตำง ๆ ทวเปลอกสมอง (กระแสประสำทวงขวกไขวในเครอขำยเซลลประสำท) สสวนทเกยวกบควำมเขำใจภำษำพด ควำมคด ควำมจำำ สวนทควบคมกำรพด ทกสวนจะทำำงำนประสำนกน “หนง สอง สำม ส หำ หก เจด แปด เกำ สบ...” ลงพชตพด

กระทงเวลาทมครง คณหมอดตถพงษกดสวตชเคร องนวโรเจเนอเรเตอร ปลอยกระแสไฟฟาผานอเลกโตรดทอยในตาแหนงเหนอทาลามส ๑ มลลเมตร เพอทาการรกษาจรง เคร องนวโรเจเนอเรเตอรสงเสยงวงแหลมใสดงตอเนอง ระหวางนนคณหมอบอกใหลงพชตยกแขน ยกขา กามอ แบมอ งอเขา แกทาตามอยางกระฉบกระเฉง อาการสนทแขนขาหายเปนปลดทง “เรยบรอยแลวครบ” คณหมอบอก ชกกานอเลกโตรดออกจากศรษะคนไข หนงทมสสบนาท แพทยเยบปดแผลทหนงศรษะลงพชต พยาบาลพนผาพนแผลรอบศรษะจนเรยบรอย สวมหมวกยางยดทบใหอกช นหนง “ผมตองบอกใหคณลงทราบกอนนะครบ” คณหมอกลาว “ถงตอนนจะหายดแลว แตในอนาคตโรคพารกนสนอาจกาเรบขนมาใหม แขนคณลงอาจมอาการสนอก” “ขอยกความดใหคณหมอและผชวยทก ๆ คน” ลงพชตกลาวดวยใบหนายมแชมช น พลางจบมอคณหมอดตถพงษ การผาตดสมองครงนสาเรจลงดวยด บรษพยาบาลเขนเตยงทลงพชตนอนออกจากหองผาตด คณหมอดตถพงษเดนตามไปขางเตยง เพอพาลงไปพบลกสาวทรออยบรเวณสวนพกคอย แตจ ๆ ลงพชตกยกศรษะขนจากหมอน ทาทาจะพดเหมอนนกอะไรขนมาได...๕.เสนทำงแหงควำมทรงจำำ

“คณหมอครบ” ลงพชตเรยก “ คณหมออดรกะโหลกใหผมหรอยง ? ” คณหมอดตถพงษหวเราะ “อดใหแลวครบ ใชแผนโลหะไททาเนยมปดสนทอยางดเลย” ขนาดเพงผาสมองมาหยก ๆ ลงพชตยงไมเบลอ อตสาห “นกขนได” วารบนกะโหลกของแกควรไดรบการอดใหเรยบรอย แลวคณผอานละครบ เม ออานสารคดเร อง “สมองมนษย อวยวะมหศจรรย” มาถงบรรทดนแลว พอจะจาอะไรไดบาง ลองทาแบบทดสอบดนะครบ ขอ ๑. สมองของสตวเลยงลกดวยนม คอช อเรยกสมองของมนษยสวนไหน ?


ขอ ๒. กลบสมองสวนไหนทาหนาทควบคมการมองเหน ? ขอ ๓. เซลลประสาทในสมองมนษยมกลานเซลล ? ขอ ๔. เคร องปลอยกระแสไฟฟาในการผาตดสมองลงพชต ช อเคร องอะไร ? คณผอานกาลงนกหาคาตอบอยใชไหม ? ต กตอก ๆ .ๆ.. แสดงวาสมองกาลงเดนเคร องเพอดง “ควำมทรงจำำ” ออกมา เคยสงสยไหมวาความทรงจาถกบนทกไวในสมองไดอยางไร มนถกเกบไวทสวนใดของสมอง และถกเรยกออกมาไดอยางไร ระหวางนเราจะเขาไปสารวจสมองของคณผอานขณะทกาลงใชความจาเพอตอบแบบทดสอบ ตวหนงสอของประโยคแบบทดสอบขอ ๒. (ขอ ๒. กลบสมองสวนไหนทาหนาทควบคมการมองเหน ?) เม อผานสายตาของผอานเขาไปแลวกแปรรปเปนสญญาณประสาท วงไปสสมองสวนควบคมการมองเหนทกลบทายทอย (เผลอเฉลยแบบทดสอบขอ ๒. ซะแลว !) ขอมลจะถกสงตอไปยงสมองกลบขมอม บรเวณทเกยวกบความเขาใจภาษาพดและภาษาเขยน เพอถอดรหสขอมลเปนความหมาย ทวาสมองสวนทมบทบาทสาคญเกยวกบความจากคอฮปโปแคมปส ซงเปนสวนหนงของระบบลมบก-หรอทเรยกวาสมองของสตวเลยงลกดวยนม (เผลอเฉลยแบบทดสอบขอ ๑. อกแลว !)

กำรกระทำำบำงอยำงสำมำรถเปลยนโครงสรำงของสมองไดนกวจยพบวำกำรเลนโยนบอล ทำำใหสมองบรเวณทเกยวของ

กบกำรประมวลผลและจดจำำกำรเคล อนไหวทซบซอน มขนำดเพมขน

“ฮปโปแคมปสมลกษณะคลำยกลวยหอมสองลก โคงอยใจกลำงสมอง ขอมลจำกประสำท


สมผสตำง ๆ ภำพทเรำเหน เสยงทไดยน หรอหนงสอทเรำอำน จะวงมำทนหมด ฮปโปแคมปสจะจดกำรขอมลทงหมดใหเกดเปนควำมจำำขน” ผใหควำมรกบผมคอ ศำสตรำจำรยเกยรตคณ นำยแพทยสระ บณยะรตเวช แพทยผเชยวชำญดำนศลยกรรมสมองและประสำท ซงไดช อวำเปนผบกเบกกำรผำตดสมองของเมองไทยตงแตเมอ ๓๐ กวำปกอน ปจจบนยงเปนอำจำรยสอนแพทยฝกหดและแพทยประจำำบำนหลำยสถำบน “ควำมจำำจะตองมองคประกอบสำมอยำง คอ หนง-กำรไดมำซงขอมล สอง-กำรเกบขอมลนน สำม-กำรเรยกขอมลออกมำไดตำมทตองกำร ถำขำดขอใดขอหนงจะไมใชควำมจำำ” อำจำรยสระอธบำยวำ ควำมจำำแบงออกเปน ควำมจำำระยะสน (short term memory) และควำมจำำระยะยำว (long term memory)

“คณกบเพอนหาคนเขาไปรานกวยเตยว เดกเขามารบออรเดอร คนหนงสงกวยเตยวนา คนอ นสงแหง เสนเลก เสนใหญ ใสถวงอก ไมใสถวงอก เนอสด เนอเปอย ตอนนนเดกจาไดหมดเลย พอไปสงและไดอาหารมาเสรฟแลว เดกกจาไมไดอก ความจานนถกโยนทงไป นนคอความจาระยะสน หรอทเรยกวา ความจาสาหรบทางาน (working memory)” ความจาระยะสนจะอยเทาทยงเปนประโยชนตอเราเทานน เม อหมดประโยชนกจะถกโยนทงไปเพอจะไดมทเกบความจาตอไปอก แตความจาระยะยาวอาจอยไดหลายปหรอตลอดชวต “ทนหากเราเรยนอะไรสกอยาง แลวเหนวามนสาคญ เชนคาศพทในวชาภาษาองกฤษ เรากจะบนทกคาศพทเหลานนไวในความจาระยะยาว ซงมสถานทเกบรกษาอยทเปลอกสมองหรอคอรเทกซ” ฮปโปแคมปสมบทบาทสาคญในการถายโอนขอมลทสมองไดรบใหเปนความจาระยะยาว เกบรกษาไวทเปลอกสมอง “ฉะนนฮปโปแคมปสจงเปรยบเหมอนกบบรรณารกษหองสมด พอไดหนงสอใหม (ขอมล) มาปบ เขารบมาทาดชน แลวเอาไปเกบทต(เปลอกสมอง) ถาเราตองการหนงสอเลมนนกไปหยบทตได” อาจารยสระอธบาย วงการแพทยของตางประเทศเคยบนทกกรณศกษาของคนไขทสมองสวนฮปโปแคมปสทงสองขางไดรบความเสยหาย ทาใหเขามอาการสญเสยความทรงจาแบบลวงหนา (anterograde) คอไมสามารถบนทกเหตการณปจจบนไวในความทรงจาระยะยาว คนไขยงคงจดจาเหตการณในอดต (กอนฮปโปแคมปสเสยหาย) ไดทกอยาง สตปญญากยงครบถวน


สมบรณ แตการใชชวตประจาวนของเขาจะยงยากมาก เพราะเม อต นนอนในเชาวนใหม เขาจะลมเหตการณวนวานจนหมดสน เขาจะอานขาวหนงสอพมพฉบบเม อวานซาอกอยางอยากรอยากเหน เพราะจาไมไดวาเคยอานไปแลว ความทรงจาแตละประเภท เชน ความจาทเปนภาพ ความจาดานภาษา-คาพด ความจาตาแหนง-สถานท ความจากระบวนการ-ขนตอน ความจาอตโนมต หรอความจาทางอารมณ ตางมสถานทเกบรกษาแยกจากกนในสมองหลายสวน ดงเชนบางครงเราจาหนาคนรจกได แตนกช อเขาไมออกสกท อาจารยสระอธบายตอวา “จะเหนวาฮปโปแคมปสอยในระบบลมบก และอยใกลกบอะมกดาลา ซงบรเวณเหลานเปนศนยของอารมณ นอกจากนแลว ฆานประสาทหรอประสาทรบกลนจะวงมาทอะมกดาลาโดยตรง ดงนนเหตการณอะไรกตามทกระทบอารมณ เราจะจาไดดมาก หรอเม อไดกลน จะทาใหเราระลกถงความหลง” หลายคนคงนงตาคางหนาจอโทรทศนในวนท ๑๑ กนยายน ๒๐๐๑ ภาพขาวตกเวลดเทรดเซนเตอรถกเคร องบนโดยสารพงชน เปลวเพลงทลกไหม ผคนปลววอนกลางอากาศ ตกยกษทรดถลมลงกบตา เลอดและศพเพอนมนษยทามกลางซากปรกหกพง ความสยดสยองและพงพนาศอยางมโหฬารครงนนตามหลอกหลอนความรสกชาวโลกนานนบเดอน และมนอาจตรงอยในความทรงจาของเราไปตลอดชวต หรอวนหนงเม อไดกลนแชมพหอมออน ๆ รวยร นเขาจมก เราเกดนกไดวาเปนกลนเดยวกบเรอนผมของหญงสาวทเราแอบชอบสมยยงเปนนกเรยน ตลอดชวตทผานมาของแตละคน ลองคดดวาเราตองใชความจาสกเทาไร ใบหนากใบหนาทเราจดจา คากหม นกแสนคาในภาษาทเราเรยนรความหมาย เหตการณหรอสถานทไมรเทาไรทเราไมลม ความจรงกคอสมองมนษยสามารถเกบขอมลเปนความจาระยะยาวไดมากมายเหลอเช อประมาณ ๑๐๐ ลานลานรายการ ! ขณะทคอมพวเตอรเกบไดเพยง ๑ พนลานรายการเทานน

ทวาสงทยงเปนปรศนาลกลบของนกวทยาศาสตรกคอ เซลลประสาทเกบรกษาความทรงจามหาศาลเอาไวอยางไร ? หรอความทรงจาปรากฏรปอยางไรในเครอขายเซลลประสาทแสนลานเซลลในสมองมนษย (ลมตวเฉลยแบบทดสอบขอ ๓.อกจนได !) เราไมมทางลมแมของเราได ทวาใบหนาของแม เสยงของแม บคลกและความใจดของแม เม ออยในรปของ “ความทรงจา” ในสมอง จะมลกษณะใดกน ? ความทรงจาเกยวกบแมคง


อยอยางไรในเครอขายเซลลประสาททเตมไปดวยปฏกรยาไฟฟา-เคม “แม” ทอยในสมองของเราคอรปแบบเฉพาะของการรบสงสญญาณระหวางเซลลประสาทหรอเปลา ? สงทนกวทยาศาสตรพอจะรในวนนกคอ ความทรงจามสวนเกยวพนกบการเปลยนแปลงปฏกรยาเคมภายในสมอง

ควำมฝนชวยใหสมองไดกลนกรองและสรำงควำมหมำยใหแกขอมลมำกมำยทไดรบในแตละวน และคดขอมลทไมมประโยชนทงไป

“เมอเซลลประสำทถกกระตน เซลลนนจะเรมทำำงำน มสญญำณประสำทสงไปตำมแอกซอน เมอสญญำณวงไปถงปลำยสำย กจะทำำใหสวนปลำยปลอยสำรเคม (สำรสอประสำท) ออกมำ สำรเคมนมหลำยชนด เชน ซโรโทนน โดปำมน และอน ๆ อกมำกมำย" อำจำรยสระอธบำยอยำงชำ ๆ ใหผมคอย ๆ ทำำควำมเขำใจ "สำรเคมกจะลอยออกมำในชองวำงระหวำงเซลล (รองแยกรอยประสำนประสำท) แลวไปจบกบรเซปเตอร (ตวรบ) บนพนผวเดนไดรตของเซลลอกตว”

“ปรกตชวงทสารเคมจากเซลลตวหนงจบกบรเซปเตอรของเซลลอกตวเปนเวลาไมนานนก สารเคมจะถกดดกลบหรอไมกถกทาลาย แตขณะนเรารวาถาเซลลประสาทตวใดถกกระตนซา ๆ ถ ๆ เชนตอนทเราทองศพทภาษาองกฤษซาแลวซาอก จะทาใหชวงเวลาทสารเคมจบกบรเซปเตอรยาวนานขน และทาใหเกดการเปลยนแปลงหลายอยาง การเปลยนแปลงทสาคญอยางหนงคอ ทาใหสารแคลเซยมไหลเขาไปในเซลล และจะทาใหเกดมปฏกรยาตอเนองเปนลกโซ ซงเราเช อวามนคอกลไกหนงของความทรงจา” อาจารยสระกลาว แมขณะนไมมใครสามารถตามรอยความทรงจาในสมองมนษยไปไดสดทาง แตเม อได


ทาความเขาใจกลไกแหงความทรงจาอยางคราว ๆ แลว คณผอานพอจะนกคาตอบแบบทดสอบขอ ๔. ไดหรอยง...เคร องปลอยกระแสไฟฟาในสมองลงพชตช อเคร องอะไร ?...(สมองของคณผอานกาลงทางาน เพอดงความทรงจาออกมา)...เคร องนวโรเจเนอเรเตอรนนเอง!(ถกตองแลวคราบ !) ปรกตเม อเรานกเร องอะไรได เหตการณตอเนองอ น ๆ อาจผดขนในใจตามมา เชนขณะนเม อผมนกถงภาพการผาตดสมองลงพชต ผมยงเหนภาพการผาตดสมองคนไขอกรายหนง ทเกดขนภายในหองผาตดเดยวกนแตคนละชวงเวลา...

๖.สำรเคมแหงจตใจ

แพทยกาลงคราเครงอยเหนอรางคนไขทนอนสลบบนเตยง รางนนมผาสเขยวคลมตลอดตว โผลแตสวนหนาผากซงกะโหลกศรษะถกผาเปดเปนชองรปวงร กวางประมาณ ๗ เซนตเมตร สายตาของแพทยแนบอยกบชองมองภาพของกลองไมโครสโคป (microscope) ซงเปนกานย นยาวออกมาจากตวแทนเคร องขนาดใหญตงอยดานขางเตยง ภาพขยายจากกลองซงชวยใหแพทยผาตดไดอยางแมนยา ถกตอสายสญญาณมาฉายขนจอมอนเตอรขนาดใหญทมมหนงของหองผาตด ภาพในจอมอนเตอรขณะนนยงตดตาผมมาจนถงทกวนน รเปดบนกะโหลกถกขยายใหญมขนาดเกอบครงจอมอนเตอร มองเขาไปเหนเนอสมองสเทามรอยหยกและแขนงเสนเลอดแผปกคลมเปนรางแห มนคอบรเวณฐานสมองกลบหนาผากซงเปนสวนควบคมความคด เคร องมอผาตดทเรยกวาเบรนรแทรกเตอร (brain retractor) ลกษณะเปนแผนโลหะแบนยาว แทรกลงไปใตฐานสมอง แหวกรงเนอสมองขนดานบน ใหฟอรเซปส (forceps) หรอปากคบปลายเปนกระเปาะแหยลงไปในหลบ คบและดงใหเนองอกปลนออกมาจากใตฐานสมอง หลอดโลหะของอลตรำโซนกซกชน (ultrasonic suction) ทาหนาทดดจนชนเนองอกขาดจากกน หรอไมกใชปากคบไฟฟาจและตดใหขาด ผมไมละสายตาจากหนาจอ เหนเคร องมอผาตดแตละชนดสลบกนแหยลงไปใตฐานสมอง เวลาผานไปจนแองเลอดในกะโหลกชกจบตวกนขน เสยงลมดดจากซกชนดงฟ... ควนพวยพงยามปากคบปลอยกระแสไฟฟา คร งแลวคร งเลาทเนองอกถกดดและตดออกมา จนผมคดวาทาไมมนไมหมดเสยท เนองอกบางชนเลก บางชนใหญจนชวนขนลก ลกษณะเปนพงผดสขาวคลายไขมน เตมไปดวยปมปมตะปมตะปา หลงการผาตดเสรจสน เนองอกแตละชนถกนามาวางเรยงบนผาขาวเพอถายรป ทงหมดมาจากเนองอกกอนเดยวกน ซงเม อรวมกนแลวจะเหนวาเนองอกกอนนมขนาดพอ ๆ กบลก


ปงปองทเดยว “คนไขรายนมอาการทางจต” คณหมอดตถพงษบอกผม “แกเปนผหญง อายมากแลว อยมาวนหนงเกดพดจาไมคอยรเร อง แลวชอบไปนงคยกองขยะ หามเทาไหรกไมฟง ทแรกลกหลานพาไปโรงพยาบาลโรคจต แตผลการเอกซเรยสมองพบวามกอนเนองอกใตฐานสมองบรเวณหนาผาก ญาตเลยสงมาทเรา”

ผมนกถงขอมลทวงการแพทยของไทยเคยบนทกไวอกกรณหนงวา มคนไขผชายอายราว ๓๐ ป ถกยงขณะนงดมเหลาอยกบเพอน กระสนเขาทศรษะ แพทยสามารถผาตดรกษาชวตเขาไวได แตสมองดานหนาถกตดหายไปหมด จากเสาหลกของครอบครวเขาเปลยนไปเปนคนละคน แตละวนเอาแตนงหนาจอโทรทศน กดรโมตเปลยนชองไปเร อย ๆ ดแลตวเองไมไดเลย แมเขาตองชวยเหลอกระทงการแปรงฟน อาบนา นายแพทยวรพล อณหรศม จตแพทยประจาสถาบนจตเวชศาสตรสมเดจเจาพระยา อธบายเร องนใหผมฟงวา ในอดตจตแพทยมงรกษาคนไขโดยอาศยทฤษฎเกยวกบจตวเคราะหเปนสวนใหญ แตปจจบนความรเร องสมองมมากขน มความเขาใจการทางานของสมองมากขน จงพบวาคนไขบางรายทมอาการทางจต ทเคยคดวาเปนโรคทางจตเวช แทจรงเกดจากความผดปรกตทางสมอง “สมองกลบหนาผาก หรอฟรอนทลโลป มหนาทเกยวของกบความคด ความจา การตดสนใจ การวางแผน หากสมองสวนนเสยหายหรอทางานผดปรกตไป เชนมกอนเนองอก อาจทาใหคนนนเปลยนแปลงไปเปนคนละคน เราเคยเจอคนไขทสมองกลบหนาผากทางานแยลง ทเรยกวาฟรอนทลโลปซนโดรม เขาจะมลกษณะเดนเซ ๆ ไมสามารถควบคมความยบยงชงใจได บางครงกาวราว พดไมคอยรเร อง”


นอกจากนน สารเคมในสมองหรอเรยกวา สารสอประสาท (neurotransmitter) ซงหลงในรองแยกรอยประสานประสาท เพอนาขอมลจากเซลลประสาทตวหนงไปยงอกตวหนง เปนอกองคประกอบหนงทมอทธพลตอสภาวะจตใจของคนเรามาก จนถงปจจบน นกวทยาศาสตรคนพบวามสารเคมถงกวารอยชนดทปฏบตการอยในสมองมนษย สารเคมแตละชนดตางกมรเซปเตอรหรอตวรบเปนของตนเอง ไมสามารถไปจบกบจดรบของสารชนดอ นได เปรยบเหมอนลกกญแจและแมกญแจทมลกษณะเฉพาะเขากนไดพอด สารเคมบางอยาง เชน โดปามน มรเซปเตอรของตนเองทแตกตางกน ๘ รปแบบ รเซปเตอรแตละแบบตางกรบขอมลไมเหมอนกน และสารเคมตวเดยวกน หากหลงในสมองคนละสวนกน กอาจสงผลแตกตางกนได

“การจดระบบขอมลในสมองจงมลกษณะซบซอนมาก ซงเราเช อวามนเปนแหลงทมาของพฤตกรรม ความคด และอารมณของคนเรา” คณหมอวรพลกลาว หากระบบสารเคมในสมองเกดความผดปรกตหรอเสยสมดลขนมา อาจชกนาใหคนผนนหลงเขาไปอยในโลกทหลอกหลอน ดงเชนผตกเปนเหย อของโรคจตเภท (schizophrenia) “คนทเปนโรคจตเภทจะมอาการประสาทหลอน หแวว ไดยนเสยงคนมาพดดวยทงทความจรงไมมใคร บางคนเหนภาพหลอน หรอหวาดระแวงวามคนจะมาทาราย บางคนคดวาตนเองเปนมนษยตางดาว หรอเปนเจาฟามหากษตรยในอดตกลบชาตมาเกด” โรคจตเภทถายทอดไดทางกรรมพนธ ปจจบนประชากรโลกราว ๑ เปอรเซนตทนทกขทรมานจากโรคน สาเหตสาคญของโรคจตเภทเกยวของกบสารเคมในสมองทช อโดปำมน (dopamine) เม อป ๑๙๕๔ วงการแพทยพบวายา chlorpromazine ชวยทาใหคนไขโรคจตเภทมอาการดขน จงมการศกษาทางเภสชวทยาวาตวยานทาปฏกรยาใดกบสมอง พบวาสารเคมของยาเขาไปขดขวางไมใหโดปามนจบกบรเซปเตอรของมน นามาสผลสรปทวา โรคจตเภทเกดจากการทาปฏกรยาทมากเกนไปของสารโดปามนในสมอง แตยงไมมขอสรปแนชดวา เกดจากสมองหลงโดปามนมากไป หรอวามรเซปเตอรของโดปามนในสมองมากเกนไป สารเคมในสมองทสาคญอกชนดหนงคอซโรโทนน (serotonin) หากมนอยเกนไปจะทาใหกลายเปนคนหดหซมเศรา หากมากเกนไปจะสงผลใหเกดความกาวราว ยาเสพตดบางประเภท เชน ยาบา ยาอ เม อเสพเขาไปแลวจะสงผลตอสมอง กระตนใหเซลลประสาทหลงสารโดปามนและซโรโทนนจานวนมาก ทาใหผเสพเกดอาการกาวราวและ


ประสาทหลอน

คณหมอวรพลยงเลาใหฟงวา “นกวจยทตางประเทศเคยศกษากงชนดหนง เขาพบวาในกงชนดนจะมท งกงผตามและกงผนา เหมอนกบคนเราทมท งผตามและผนา กงท งสองประเภทนมนจะขยบหางตางกน เขาพบวากงผนาจะมระดบซโรโทนนในสมองสงกวา ทนเขากกาจดกงผนาออกไป ในทสดระบบสงคมกตองยกใครขนมาเปนผนา แลวปรากฏวากงตวทขนมาเปนผนากมระดบซโรโทนนสงขน งานวจยนอาจบอกกบเราวา ประสบการณการใชชวตในสงคม มนสงผลตอการทางานของสมอง แลวทาใหสมองมการเปลยนแปลงทเปนรปธรรมได” นอกจากนนระบบสารเคมในสมองเสยสมดล ยงเปนสาเหตของอาการวตกกงวล ยาคดยาทา ต นตระหนก หรอทาใหฟงซาน ครงหนง ศาสตราจารย นายแพทยจาลอง ดษยวณช แหงคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ซงเปนจตแพทยทสนใจศกษาเร องการทางานของสมอง เคยใหสมภาษณในรายการ U-Life ทางโทรทศนวา “การรกษาโรคทางจตไมใชกนยาเพยงอยางเดยว ผมขอเนนวา เร องของสมองกบจตใจสมพนธกน แมแตสารเคมในสมองกบจตใจกสมพนธกน บางครงการรกษาทางดานจตใจททาใหคนเราสบายใจ ความเครยดหรอความวตกกงวลไดระบายออกมา ทาใหสารเคมในสมองเปลยนแปลงไปในทางทดขนได ในกรณนผมขอแนะนาการฝกจต ทาใหรางกายผอนคลาย หรอจากประสบการณของผมเอง ทไดแนะนาใหคนไขบางรายลองนงสมาธอยางสมาเสมอตดตอกน ปรากฏวาหลายคนมอาการดขนอยางชดเจน บางรายสามารถทจะหยดยาไดเลย” การนงสมาธอาจฟงดเปนเร องของปฏบตการทางจต ทวามนกวทยาศาสตรอเมรกนไดทาการทดลองคนหาปรากฏการณทางสมองของผทกาลงทาสมาธ งานศกษานอาจเปนสวนหนงของความพยายามตอบคาถามสาคญทคนเราอยากรมากทสดเร องหนง...จตและสมองของมนษยสมพนธกนอยางไร

๗.สมองพระและจตมนษย

“ขณะนงสมาธจะรสกสบาย สงบ และมความสข บางครงเหนกลมแสงสวางในความมด” โกหนย-เพอนรนพทเปนนกปฏบตธรรมเลาใหฟง “หลงจากหดทาสมาธมาเปนเวลาชวงหนง เหนความเปลยนแปลงของตวเอง คอควบคมอารมณไดดขน รเทาทนอารมณ ไมถกมนครอบงาเหมอนเม อกอน”


แตหากนกวทยาศาสตรสนใจเร องการทาสมาธละ เขาจะเขาหามนอยางไร ? ดอกเตอรแอนดรว นวเบรก นกรงสวทยา แหงมหาวทยาลยเพนซลเวเนย สหรฐอเมรกา คอผคดการใชวธทางวทยาศาสตรเจาะเขาไปสารวจโลกทางจตวญญาณ ดอกเตอรแอนดรวไดเชญพระลามะทเบตจานวนหนงมาทาสมาธทหองปฏบตการ เม อพระลามะเขาสสมาธระดบลก พวกทานถกขอใหดงสายกลไกฉดสารกมมนตรงสปรมาณเลกนอยเขาสรางกาย สารกมมนตรงสจะไหลตามกระแสเลอดไปสสมอง ทมงานของดอกเตอรแอนดรวใชเทคนคทเรยกวา SPECT camera (SPECT-Single Photon Emission Computed Tomography) ตรวจวดสารกมมนตรงสในกระแสเลอดทสมองสวนตาง ๆ หากสมองสวนไหนกาลงทางาน จะมเลอดไปหลอเลยงสวนนนมาก

สภำวะฟนเฟอนของบำงคนอำจเกดจำกควำมผดปกตของสมองสวนทควบคมควำมคดและกำรยบยงชงใจ หรอระบบสำรเคมในสมองเสยสมดล

เม อเปรยบเทยบภาพสแกนสมองขณะอยในสมาธ จะเหนความแตกตางอยางชดเจนกบสมองในภาวะปรกต โดยสมองสวนททางานมากขน-หรอมปฏกรยาไฟฟาเคมเกดขนมากกวาปรกต กคอสวนหนาของสมองกลบหนาผาก ซงจะถกกระตนเม อคนเราพงความสนใจไปทสงใดสงหนง สวนสมองททางานลดลงคอกลบขมอม ซงมหนาทรบความรสกสมผส และกาหนดรตาแหนงทศทาง “ในขณะทาสมาธ คนเราจะสญเสยการรบรเกยวกบตวตน และบอยครงทมประสบการณรบรถงความไรสถานทและกาลเวลา นคอสงทเราพบจากการทดลอง” ดอกเตอรแอนดรวอธบาย นกวทยาศาสตรอกผหนงทสนใจปรากฏการณทางสมองระหวางการทาสมาธ คอ


ศาสตราจารยรชารด เดวดสน นกประสาทวทยาแหงมหาวทยาลยวสคอนซน สหรฐอเมรกา เขาทาการทดลองสแกนสมองของทงผเชยวชาญการทาสมาธ และผทเพงเรมตนทาสมาธ อาสาสมครทเพงหดทาสมาธมระบบภมคมกนทดขน ซงสอดคลองกบทวงการแพทยพบหลกฐานมานานแลววา การนงสมาธมประโยชนตอรางกาย เพราะมนทาใหความดนโลหตและอตราการเตนของหวใจลดลง และยงชวยลดความเครยด สงทนาสนใจกวานนกคอ ศาสตราจารยรชารดพบวา แมในกลมผทเพงเรมทาสมาธมาเปนเวลา ๒ เดอน สมองยงเกดการเปลยนแปลงทเหนไดอยางชดเจน

“สมองเปนอวยวะทมความยดหยนสงมาก มนถกสรางขนมาใหสามารถเปลยนแปลงไดจากประสบการณชวตทคนเราไดรบ” สมองกลบหนาผากซกซายของอาสาสมครทเพงหดทาสมาธมการทางานมากขน สมองสวนนมบทบาทเกยวกบความคดในแงด และชวยลดความวตกกงวล สงเหลานอาจชวยอธบายวา เหตใดคนทฝกสมาธจงมกมจตใจแจมใส และควบคมอารมณตนเองไดดขน ...นนหมายความวา สตวในสมองมนษยไดถกควบคมไมใหออกอาละวาดไดงายนก การทดลองของนกวทยาศาสตรท งสองมสวนสอดคลองกน พวกเขาศกษาปรากฏการณทางจตทสงผลตอสมอง หรออาจกลาวไดอกอยางหนงวา สมองคอสนามใหกจกรรมทางจตแสดงออกมา สอดคลองกบทศาสตราจารย นายแพทยจาลองกลาวในรายการ U-Life “คนเรามสวนประกอบทสาคญคอรางกายและจตใจ พดใหชดกคอ สวนทเปนรปธรรมและนามธรรม ปญหาตอไปคอจตอยทไหน จตไมไดอยทหวใจครบ บางคนบอกวาจตอยทสมอง ซงยงคงเปนคาถามทหาคาตอบไมไดชดเจน แตอยางไรกตามสงสาคญกคอวา จตจะทางานไดกตองมททางาน คอตองมออฟฟศของเขา ออฟฟศของจตกคอสมองนนเอง เพราะฉะนนเราจะเหนวา จตจาเปนตองอาศยสมอง สมองกตองอาศยจต จะตองอาศยซงกนและกน ไมสามารถทจะแยกจากกนได” คนทประสบอบตเหตสมองไดรบความกระทบกระเทอนจนตองนอนหมดสตกลายเปนเจาชายนทรา จตของเขาสญสลายไปแลว หรอมนไดพลดพรากจากเจาของรางไปยงทแหงใดแหงหนง หรอจตยงคงอยในรางนนเอง แตหาทางแสดงตวออกมาไมได ? หรอแทจรงแลวจตและสมองคอสงเดยวกน ? วนทไปคยกบนายแพทยวรพล อณหรศม ทสถาบนจตเวชศาสตรสมเดจเจาพระยา ผมถามคณหมอวา อารมณความรสกของคนเรา ไมวาความสข ความเศรา ความรก ความเกลยดชง


ความอจฉารษยา ลวนเกดจากปฏกรยาไฟฟา-เคมในสมองหรอ ? คณหมอวรพลตอบวา “ตอนนคงไมมใครทราบ...วาอารมณทงหมดเกดจากไฟฟาเคม เราเพยงแตรวาปฏกรยาไฟฟา-เคมในสมอง หรอการทางานของสมอง มผลตออารมณความรสกและพฤตกรรมของคน “สงสาคญกคอวา ปจจบนวทยาศาสตรยงไมอาจเขาใจการทางานของสมองทงหมด และยงไมมใครเขาใจการทางานของจตใจทงหมด เราจงไมสามารถอธบายไดวาจตและสมองสมพนธกนในรปแบบอยางไร อาจเปนไปไดวา...”

คณหมอวรพลใชปากกานาเงนขดวงกลมสองวงบนไวตบอรด สมมตวาวงกลม A คอจต และวงกลม B คอสมอง วงกลมทงสองถกวาดใหสมพนธกนหลายลกษณะ วงกลม A แยกขาดจากวงกลม B / วงกลมทงสองซอนทบเปนวงเดยวกน / วงกลมทงสองซอนเหล อมกนเพยงบางสวน / วงกลม A บรรจอยในวงกลม B / และวงกลม B บรรจในวงกลม A “ขอสนนษฐานอาจแบงเปนสองกลม กลมแรกบอกวาไมมจต มแตสมอง แลวพอมนทางานเปนวงจร กเกดสภาวะมตวตนขนมา กบอกกลมเขามองวา จตใจกบสมองเปนคนละสวนกน หมายถงม soul หนง แต soul นไมสามารถแสดงออกได เวนแตจะใชสมองเปนสอ” นายแพทยประสาน ตางใจ แหงโครงการจตววฒน มลนธสดศร-สฤษด วงศ เปนอกผหนงทสนใจความสมพนธระหวางสมองและจต ทานไดเขยนบทความ "คนยค "สมยใหม" คดวาจตคอสมอง" ในหนงสอพมพมตชนรายวน ฉบบวนเสารท ๑ พฤษภาคม ๒๕๔๗ ซงจะขอยกขอความบางตอนมาใหอานดงน... นกประสาทวทยาหรอนกวทยาศาสตรกายภาพแหงความเปน “สมยใหม” แต “เกาเดม” นน ไมรจกคาวาจตวญญาณหรอจตทงแผงทนกวทยาศาสตรทางจตยคใหมใชกน (consciousness) การทผเขยนมกนาคาวาจตวญญาณมาใชกเพ อใหแยกจากคาวาจตเฉยๆ ซงในสายตาของนกวทยาศาสตรกายภาพหรอคนยค “สมยใหม” เปนสงเดยวกบจตใจ(มนส) หรอจตร (mind or conscious mind) หรอสมองนนเอง

วลเดอร เพนฟลด (ศลยแพทยชาวแคนาดาทมช อเสยง) ถงไดพดกบ จอรจ วอลด นกฟสกสรางวลโนเบลจากฮารวารดไวกอนตายวา “อยาไปหาจตในสมองเลย มนไมไดอยทนนหรอก”


สวนเซอรจอหน เอกเคลส (ประสาทสรรแพทยรางวลโนเบล) กพดวา จตอยในสนามจตนอกสมองเทา ๆ กบทอยในสมอง ซายงประกาศวาตนเองไดคนพบตาแหนงของการปฏสมพนธระหวางจตกบกาย วาอยทกลบปรฟรอนตล(prefrontal) ทเรยกวาเอสเอมเอ (SMA) แลวอกดวย แตกระทงวนน กระบวนการทางประสาทสรรวทยาตอการเกดทางจตแมในสวนทเปนจตรกยงเหมอนเดม คอ “ไมร” เพราะความไมรนนเอง ทผลกดนใหมนษยยงตองศกษาคนควาตอไป ทงในเร องของจต และเร องของสมอง

๘.สมองมนษย อวยวะมหศจรรย

งานศกษาสมองมนษยทวงการวทยาศาสตรทวโลกกาลงพดถงและจบตามองมากทสดอยในขณะน กคอโครงการสารวจทาแผนทสมอง (Brain Atlas) ของสถาบนวทยาศาสตรทางสมองแอลเลน (Allen Institute for Brain Science) ทซแอตเทล สหรฐอเมรกา สถาบนแหงนกอตงดวยเงนทน ๔,๐๐๐ ลานบาท โดยมจดมงหมายอยางเดยว-คอพยายามศกษาใหเขาใจสภาพและการทางานของสมองมนษย โครงการหลกทเรยกวา Allen Brain Atlas มงศกษายนทงหมดในสมอง โดยวธฝานแผนเนอเย อสมองบาง ๆ ออกมาแชในนายาสารละลาย DNA และ RNA ตาง ๆ กน เพอดปฏกรยาตอบสนองและศกษารายละเอยด ทงนเพ อทจะทาแผนทสามมตของยนสมองวา เซลลประสาทตวใดสงผานนวโรทรานสมต


เตอรประเภทใด ไปทใด ทาใหเกดการเปลยนแปลงของสารเคมทเกยวเนองกนอยางไร ยงไมนบสถาบนทางวทยาศาสตรช นนาของโลกอยาง Massachusetts Institute of Technology(MIT) หรอสถาบนอ น ๆ ทตางทาโครงการศกษาสมองมนษยอยางขะมกเขมน ขณะทงานศกษาสมองมนษยดเหมอนกาลงเรงรดไปอยางกาวหนา วนหนงผมเรยนถามอาจารยสระ บณยะรตเวช วาปจจบนมนษยสามารถทาความเขาใจสมองของตนเองไดมากนอยแคไหน ทานตอบวา “นอยมาก...ผมคดวาอาจไมเกน ๕ เปอรเซนตเทานน” (และทยงกวานนกคอ สารคด “สมองมนษย อวยวะมหศจรรย” เร องน อาจเผยความมหศจรรยของสมองมนษยไดไมถง ๐.๐๕ เปอรเซนตดวยซา) สมองมนษยยงคงเปนอวยวะสดมหศจรรย เสมอนหลมดาแหงจกรวาลทบรรจความลกลบไวไมสนสด บางทบทเรยนในชนเรยนวทยาศาสตรทวา มนษยใชความสามารถของสมองไดเพยงรอยละ ๑๕ ของศกยภาพทงหมดเทานน อาจชวยปลอบใจไดวา เหตใดคนเราจงทาความเขาใจสมองในศรษะตนเองไดเพยงนอยนด และมนยงใหความหวงวา สกวนขางหนามนษยอาจใชความสามารถของสมองไดเตมศกยภาพของมน และหากความฝนนเปนจรง มนษยและโลกจะเปลยนโฉมไปเพยงใด ?

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

แผนการความคดเปนของมนษยแตคาตอบมาจากพระเจา

ขอขอบคณพระเจาในพระนามพระเยซครสต

เอเมน

Cleopas

Documents

จากสิ่งที่เห็นมา ฉบับที่ยี่สิบเจ็ด สมองมนุษย์ อวัยวะมหัศจรรย์