سم مو وپېژنئ

:ليکوال

:ستر مفسر

استاد ناصر مکارم شيرازي

سم مو وپېژنئ

:ليکوال

ستر مفسر ؛

استاد ناصر مکارم شيرازي

بسم اهلل الرحمن الرحيم

:د کتاب ځانګړنې

سم مو وپېژنئ: د کتاب نوم

ستر مفسر؛استاد ناصر مکارم شيرازي: ليکوال

ل ٠٩٣١: ل د چاپ کا

لومړى: د چاپ وار

بسم اهلل الرحمن الرحيم

او رسالت موخهکتاب د ليکلو دېد

،یو، هغه بدلون شاهدانبدلون ستر کې د پېر په خپل موږ.٠

.سرچينه اخلي« اسالمه» ؛یعنېدین ستر هله یو اسمانچې د

په زمانه کې نوى ژوند موندلی، د نړۍ زموږاسالم

ږي او د خپلو وي او خپل اصل ته ستنېانان ویښ شمسلم

د ،کړى پېداچې په بل ځاى کې یې نه دى ،ستونزو حل

. اصولو او فروعو کې لټوي ښوونو،اسالم په

؟ دا یو بله موضوع ده، مهمه المل څه دىبدالنه ېد د

بدلون نښې په ټولو اسالمي ستردغه ددا ده چې پوه شو

او له بهر څرګندې شوي ديله اسالمي نړۍ ان ونو او هېواد

وایيخلک غواړي پوه شي اسالم څه ډېرهمدې امله د نړۍ

او د نړۍ د خلکو لپاره څه نوى پيغام لري؟

چې ،دنده ده زموږپه دغه حساسو شرائطو کې دا

کمي زیاتي او په ډول هېڅچې دى بې له ،اسالم هماغه ډول

او ېره کړوبرسدو وړ ټکيو عامو خلکو ته روښانه او د پوهې

ډېرد هغه خلکو چې غواړي له اسالم او اسالمي مذهبونو ال

کړواو اجازه ور ماتهد حقيقت په بيانولو یې تنده ،خبر شي

. په ځاى فيصله او خبره وکړي زموږچې نور ،نه کړو

چې په اسالم کې د نورو دینونو له دې انکار نشي کېداى،. ۲

یو یې په عقيدتي او چې هر ،مذهبونه دي بېالبېلپه شان

خو دغه ؛عملي مسائلو کې ځانته ځانګړتياوې لري

منځ د تر الرویاندین د ددېچې ،نه دي دومرهتوپيرونه

ى شي د ملګرتيا کوال هغوى نزدې ملګرتيا خنډ شي؛ بلکې

شتون د هغو توپانونو پرخپل الندېسيوري تراو غږملتيا

او ي وساتيکېږچې له ختيځ او لویدیځه راپورته ،وړاندې

پليچې خپلې نقشې ،مخالفانو ته اجازه ورنه کړي ګډو

. کړي

او د هغه مزبوتيا او رامنځ ته کولتفاهم ددېپه یقين

ژورتيا، د ځينو اصولو او ضوابطو خيال ساتلو ته اړتيا

یو بل ښه ډلېچې اسالمي ،دي، چې تر ټولو مهم یې دالري

ته ښې څرګندې ني او د هرې یوې ځانګړتياوې بلې پېژو

د ناوړه تفاهمونو مخه پېژندویوازې د یو بل په ؛ځکهشي

. هوارولی شي الرنيولی او د ملګرتيا

چې په اصولو او ،دا ده الرتر ټولو غوره پېژندود یو بل د

فروعو کې د هر یو مذهب عقاید، د هغه مذهب له مشهورو

وهو له ناپ موږ ځکه که؛ندل شویو عالمانو واخليپېژاو

کسانو پوښتنه وکړو،یا مثال وغواړو د یو مذهب له عقایدو

ه وسيله خبر شو، حب او بعض مقصدد دښمنانو پ هغوىد

بېلتون بندوي او تفاهم په دلسردۍ او الرو رسېدته د

. ږيبدلې

چې د ،پورتنيو دوو ټکيو ته په پام مو اراده وکړه. ٩

عه رسره د شيشيعيانو عقائد په اصولو او فروعو کې او و

کړو او داسې ټولکتابچه کې را دېپه مذهب ځانګړتياوې

:چې الندینۍ ځانګړتياوې ولري،کړو چمتوليکنه

چې د ،نچوړ او خالصه پکې وي چارو د ټولو ضروري (1

و کتابونو د لوستلو ډېرو او بېالبېلو له غاړې د يلوستونک

. زحمت کم کړي

د هغو ان ي او و لرېبحثونه روښانه او له هر ډول ابهامه (2

دیني چې یوازې په ،اصطالحاتو له کارولو پکې ډډه وشي

خو په عين حال ؛ږيمدرسو او عملي چاپېریال کې استعمالې

. شيد بحث ژورتيا کمه نکې په دې کار

خو په ؛نه د دالئلو بيان ؛دي ویلد عقائدو موخه که څه (3

ې ليکنې لنډ ،چې ددېکې تر هغه ځایه ونوځایحساسو

، سنت او عقل قرآنپه بحثونو کې د ،ت اجازه راکويطبيع

. دالئل هم وي

له هر ډول پرده پوښۍ، مجمل ګویۍ او وارمخکې (4

چې دي ،چې حقيقتونه هماغه ډول،قضاوته خالي وي

. ى شياوړاندې کړ

د ادب پرتلهپه ټولو بحثونو کې د نورو مذهبونو په (5

. اصولو او د قلم د عفت خيال وساتل شي

ټکيو په رعایت د بيت اهلل الحرام په کتابچه د دې دا

شوه، بيا ،چمتوچې روح او زړه زیاته صفا لري،سفر کې

عالمانو او پوهانو په شمېرو غونډو کې د یو بېالبېلپرې په

یو په هيلمن .غور او بحث وشواو بشپړه شوه شتون سره ژور

رسېدود ،ته چې مخکې مو ذکر کړل موخودې کار هغو

او د قيامت د ورځې لپاره یوه توښه ته راوړو وفيق الست

ته السونه پورته کوو او شلدر وسمن پالونکيدلته د . شي

:وایو

رَب َنَا إِن َنَا سَمِعْنَا مُنَادِیًا یُنَادِي لِإلیمَانِ أَنْ آمِنُوا »

ا سَيِ ئَاتِنَا وَتَوَف َنَا بِرَبِ کُمْ فَآمَن َا رَب َنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَکَفِ رْ عَن َ

«مَعَ األبْرَارِ1

هجري قمري کال د محرم الحرام مياشته ٠۱٠۱د

(ع)منين ؤقم ـ مدرسه امير الم

ناصر مکارم شيرازي

۳۹۱ /آل عمران 1

لومړۍ برخه

ندنه او توحيدپېژخداى

وجود خداىد متعال . ٠

تعالی د ټولو مخلوقاتو او کائناتو خداى: ګروهمن یو،چې

د نړۍ یې آثار ستریااو پوهې،ځواکاو د ىد ونکیپنځو

ه، ندنن کېپه وجود زموږ. څرګند دي کېپه ټولو موجوداتو

، بره عالم او په هر په ستورو اسمانبوټو، د ژویو،په ژوندي

.دىڅرګند کې ځاى

څومره چې د دې نړۍ په مخلوقاتو ګروهمن یو موږ

او پوهېاو د د پاک ذات په عظمت ،کې زیات فکر وکړو

او پوهېو او د انساني هېږپو ډېرال یې په پراختيا ځواک

پوهې او حکمت نويد یې ټکنالوجۍ په پرمختګ هره ورځ

د فکر اړخونه ال پراخوي زموږاو يکېږته پرانستل را ورونه

د زیاتېدونکې مينې زموږاو دا تفکر به له هغه ذات سره

سره ال نزدې کوي ه ذاتمو د هغه ل بهسرچينه شي او هره شې

. هغه د جالل او جمال په رڼا کې مو ډوبوي او د

وَفِي األرْضِ آیَاتٌ لِلْمُوقِنِينَ وَفِي » مجيد وایي قرآن

و ياو په ځمکه کې د یقين د پلټونک أَنْفُسِکُمْ أَفاَل تُبْصِرُونَ؛

آیا ( نښې دي)لپاره نښې دي او ستاسو په خپل وجود کې هم

نه ګورئ؟

إِن َ فِي خَلْقِ الس َمَاوَاتِ وَاألرْضِ وَاخْتِالفِ الل َيْلِ وَالن َهَارِ »

ال َذِینَ یَذْکُرُونَ الل َهَ قِيَامًا وَقُعُودًا *آلیَاتٍ ألولِي األلْبَابِ

وَعَلَی جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَک َرُونَ فِي خَلْقِ الس َمَاوَاتِ وَاألرْضِ رَب َنَا

بَاطاِل سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ الن َارِ؛مَا خَلَقْتَ هَذَا 1په رښتيا

یښت اود شپې او ورځې پېداونو او ځمکې په اسمانچې د

نښې دي ـ د هماغه ( روښانه)ه تو کې عقلمنپه تګ راتګ

ه او په ناسته کې او عالی په والړکسانو لپاره چې خداى ت

او ونواسماناو د ، چې په ډډه مالست وي یادوي هغه وخت

( او وایي)فکر کوي کې یښت په اسراروپېداځمکې د

«!کړي پېداکله دې دا چټي نه د ي هېڅ!خدایه2

د جمال او جالل صفتونه خداىد . 2

د خداى تعالی ذات له هر ډول عيب او : چې ګروهمن یو موږ

بلکې؛دى ینيمګړتيا پاک دى او په ټولو کماالتو پسولل

او په بله معنا په دې نړۍ دىهغه کمال مطلق او مطلق کمال

. ۰۳او ۰۲ /ذاریات . ۳

. ۳۹۳او ۳۹۲ /آل عمران. 2

. سرچينه اخلي یې له پاک ذاته ،کې چې هر کمال او ښکال ده

هُوَ الل َهُ ال َذِي ال إِلَهَ إِال هُوَ الْمَلِکُ الْقُد ُوسُ الس اَلمُ »

الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَب َارُ الْمُتَکَبِ رُ سُبْحَانَ الل َهِ عَم َا

هُوَ الل َهُ الْخَالِق ُ الْبَارِئُ الْمُصَوِ رُ لَهُ األسْمَاءُ * ونَ یُشْرِکُ

الْحُسْنَی یُسَبِ حُ لَهُ مَا فِي الس َمَاوَاتِ وَاألرْضِ وَهُوَ الْعَزِیزُ

له هغه بل معبود بې چې،؛ هغه، هغه خداى دى«الْحَکِيمُ

ښتن هغه دى،له هر عيبه پاک او ، اصلي واکمن او څنشته

په . دى، په چا ظلم نه کوي، امنيت ورکوونکی دىڅلی سپې

چې په خپلې ،دى ناماتی بریمنهر څه څارنه کوي،ماته

او اره اصالح کوي، هغه د عظمت وړ دىنافذې ارادې هره چ

ي ـ هغهکېږله هغه څه چې ورسره ساري ټاکل ،ی دىسپېڅل

( بې مثاله)او خالق خداى دى، بې سارى پنځوونکی

اود کمال هر ډول )کې نامې ره نېانځورګر،د هغه لپا

،ونو او ځمکه کې دياسماندي، هغه څه چې په ( صفتونه

«او هغه عزیز او حکيم دى وایيدهغه تسبيح 1

او دا د هغه د جمالي او جاللي صفتونو یوازې یوه

.برخه ده

پایه دىناپاک ذات یې . ٩

او پوهېد : دى ناپایه هر اړخيزههغه :موږ ګروهمن یو،چې

. ۰۲او ۰۱ /حشر. 1

امله له نظره د ابدي او ازلي ژوند له نظره او له همدې ځواک

زمان او مکان هر څه ؛ځکهږيپه زمان او مکان کې نه ځایې

خو په عين حال کې په هر ځاى او هر ؛چې وي محدود دي

وَهُوَ ال َذِي فِي ». ځکه تر زمان او مکان لوړ دى ؛وخت کې دى

چې ،وَهُوَ الْحَکِيمُ الْعَلِيمُ؛ هغه دى الس َمَاءِ إِلَهٌ وَفِي األرْضِ إِلَهٌ

او هغه حکيم کې معبود دى او په ځمکه کې معبود اسمانپه

«او عليم دى1وَهُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ مَا کُنْتُمْ وَالل َهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ

؛ هغه له تاسو سره دى په هر ځاى کې چې وئ او خداى

«کوئ کتونکی دى تعالی د هغه څه چې تاسو یې2

په روح او ځان زموږته نزدې دى، هغه موږ هو هغه

او په عين حال کې مکان نه دى او هغه په هر ځاى کې دىکې

وَلَقَدْ خَلَقْنَا اإلنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ »لري

نزدې خورازړه تر رګه ته د موږأَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ؛ او

«دى3

هُوَ األو َلُ وَاآلخِرُ وَالظ َاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِکُلِ شَيْءٍ »

او ښکاره او پټ او هغه په هر څه ؛ هغه دى پيل او پاىعَلِيمٌ

«پوه دى4

چې ،کې لولو آیتونوپه ځينو قرآنکه د ردې بنسټپ

. ۴۲ /زخرف. 1

. ۲ /حدید .2

. ۳۱ /ق . 3

. ۱ /حدید . 4

او یاخاوند او د سترذُو الْعَرْشِ الْمَجِيدُ؛ هغه د عرش »

«عظمت څښتن دى1

او همداراز که (دلته د عرش مطلب لوړ شاهانه تخت نه دى)

الرحمن علی العرش استوى؛ »یت کې لولو چې آپه بل

«رحمان خداى په عرش ځاى پر ځاى دى2

ځانګړىچې هغه ،کله دا نه دىهېڅد دې مطلب

اى په ټولې مادي نړۍ او ماور بلکې؛مکان او ځاى لري

هیو پرکه دهغه لپاره ځکه جوتوي؛واکمني یې طبيعت

کړو او د مخلوقاتو به یې محدود ؛نوځاى قائل شو ځانګړي

او هغه به مو د نورو مخلوقاتو په جوت کړو به ورته صفات

یېڅيز هېڅلَيْسَ کَمِثْلِهِ شَيْءٌ؛ »شان ګڼلی وي، حال دا چې

«په شا ن نه دى3

سارى او هېڅکُفُوًا أَحَدٌ؛ د هغه لپاره وَلَمْ یَکُنْ لَهُ »

«نشتهمثال 4

يکېږکله نه ليدل هېڅجسم نه دى او خداى. ۱

کله په سترګو نه هېڅخداى تعالی :موږ ګروهمن یو،چې

. ۳۱ /بروج .1

یتونو معلومیږي چې د خدای کرسي په ټولو آسمانونو او ځمکې خپره ده آد قرآن له ځینو .2

/بقره)« وسع کرسیه السموات واالرض».په دې اساس د هغه عرش په ټولې مادي نړۍ دی

۰۱۱)

. ۳۳/شوری .3

. ۲/وحید ت .4

و معنا دا ده چې کېدوپه سترګو دليدل ځکه؛يکېږليدل

ټول د او دا بڼه او لورى لريجسم لري، ځاى، محل، رنګ

چې د ،او خداى تعالی تر دې لوړ دى دي مخلوقاتو صفات

. مخلوقاتو صفتونه ولري

و عقيده یو ډول په شرک پردې بنسټ د خداى د ليد

ال تُدْرِکُهُ األبْصَارُ وَهُوَ یُدْرِکُ األبْصَارَ وَهُوَ »ککړتيا ده

خو هغه ټولې سترګې ؛نه ویني یې الل َطِيفُ الْخَبِيرُ؛سترګې

«هه دىونکی او پوبښویني او هغه 1

د بني اسرایيلو پلمه چې کلهله همدې امله

و غوښتنه وکړه او ود خداى د ليد(ع)له موسی جوړوونکو

نَرَى الل َهَ جَهْرَةً؛ ان وَإِذْ قُلْتُمْ یَا مُوسَی لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ »:ویل یې

«چې خداى ښکاره ووینو،کله په تا ایمان نه راوړوهېڅ2

او د هغوى غوښتنه یې وتللموسی هغوى کوه طور ته ب

ده خداى له لورى یې داسې ځواب واورې او د تکرار کړه

وَلَم َا جَاءَ مُوسَی لِمِيقَاتِنَا وَکَل َمَهُ رَب ُهُ قَالَ رَبِ أَرِنِي أَنْظُرْ »

إِلَيْکَ قَالَ لَنْ تَرَانِي وَلَکِنِ انْظُرْ إِلَی الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَر َ مَکَانَهُ

وْفَ تَرَانِي فَلَم َا تَجَل َی رَب ُهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَکًّا وَخَر َ مُوسَی فَسَ

صَعِقًا فَلَم َا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَکَ تُبْتُ إِلَيْکَ وَأَنَا أَو َلُ

غره ته وګوره که په خو کله به ما ونه وینئ؛هېڅالْمُؤْمِنِينَ؛

رب په غره چېما به وګورې او کله یې ؛دهخپل ځاى ودرې

. ۳۲۱انعام سوره .1

. ۱۱بقره سوره .2

بېسده ( ع)او موسی جلوه وکړه، هغه یې دخاورې په شان کړ

په هوش کې راغی عرض یې وکړ چې کلهته، ووپه ځمکه پرې

ته پاک یې له دې چې په سترګو وليدل شې، زه تاته ! خدایه :

«انو څخه یم مؤمنجاروځم او زه له لومړیو 1

چې خداى تعالی ،ه شوهجوتاو په دغه کيسې

.کېدااى له نه شي ليدل کهېڅ

او روایتونوکه په ځينو اسالمي :موږ ګروهمن یو چې

مطلب یې ليدود ،و خبره راغلې دهکې د خداى د ليد آیتونو

قرآند همېشه ؛ځکهطني شهود دى د زړه په سترګو او با

(یفسر بعضه بعضا قرآنال.) د یو بل تفسير کوي آیتونه2

یو کس په ځواب د( ع) ليحضرت ع سربېرهپر دې

ين هل راءیت مؤمنیا امير ال»یې وپوښتل هغوىکې چې له

یې ایا تا خپل رب ليدلی دى؟ و! ينهمؤمنامير ال« ربک

ااعبد ما ال ارى؛ ایا څوک چې مې نه دى ليدلی : )فرمایل

ال تدرکه العيون »: بيا یې زیاته کړه«عبادت یې وکړم؟

حقائق االیمان؛ بمشاهدة العيان، ولکن تدرکه القلوب ب

په یې خو زړونه ؛کله هغه په ښکاره نه وینيهېڅسترګې

ایت ۳۲۱اعراف سوره .1

دا یوه مشهوره جمله ده او له ابن عباسه نقل شوې ده،خو دا معنا په نهج البالغې کې له .2

نهج البالغه، )« ...ان الکتاب یصدق بعضه بعضا»: په یو بل ډول راغلې ده ( ع)امام علی

« و ینطق بعضه ببعض ویشهده بعضه علی بعض»: ځای کې فرماییاو په یو بل ( خطبه۳۴

(خطبه ۳۲۱)

«ایمان درک کوي1

مخلوقاتو د خداى لپاره د د:موږ ګروهمن یو،چې

مکان، لوري، خداى لپاره د ل منجمله دکېدصفاتو قایل

لرېخداى له معرفته د و عقيده دکېدجسميت او ليدل

هغه تر ټولو ! هو. ي ږېالمل کېدوو اوپه شرک د اخته کېد

هغوى تر صفتونو لوړ دى او د هغه په شان یو ممکناتو او د

.نشتهڅيز هم

روح دى ښوونوتوحيد، د اسالم د ټولو . ۵

د معرفة اهلل په هکله تر ټولو مهمه : موږ ګروهمن یو،چې

ندل پېژوالي هغه د پاک ذات د یو مسئله، د توحيد او د

وازې د دین یو اصل نه دي،په حقيقت کې توحيد ی

او په و اسالمي عقایدو روح او پانګه ده د ټول بلکې؛دى

م اصول او فروع په توحيد د اسال)چې ،صراحت ویلی شو

په ټولو ځایونو کې د توحيد او یووالي خبره ده( ږيکې جوړې

پاک ذات د وحدت او د خداى د صفاتو او افعالو او د

چې د انبياوو د دعوت ،وتوحيد او په بل تفسير ویلی ش

ي کتاب اسماند قبلې او زموږوالی، الهي دین یووحدت، د

الهي قوانينو او احکامو یووالی،د ټولو انسانانو لپاره د

چې د مسلمانانو د صفونو وحدت او د وحدت او اخر دا

خطبه ۳۷۹نهج البالغه .1

. قيامت د ورځې وحدت

دل او الهي توحيد هر ډول کږېله قرآنله همدې امله

إِن َ الل َهَ ال یَغْفِرُ »ونکې ګناه ګڼي کېدل بښروهنه، نه شرک ته ګ

أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَنْ یَشَاءُ وَمَنْ یُشْرِکْ بِالل َهِ

شرک نه (کلههېڅ)فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِيمًا؛ خداى تعالی

او غوره یې )هغې الندې هر څه چې وغواړي تراو يبښ

چې د خداى لپاره سارى وټاکي لویه څوکاو ي بښ( يوګڼ

.ګناه یې کړې ده1إِلَيْکَ وَإِلَی ال َذِینَ مِنْ قَبْلِکَ وحېوَلَقَدْ أُ»

لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَيَحْبَطَن َ عَمَلُکَ وَلَتَکُونَن َ مِنَ الْخَاسِرِینَ؛ تا ته

چې که مشرک ،شوې وحېانو ته پېغمبرتا مخکې ټولو تراو

«ېي اوله زیانمنو به یکېږټول عملونو دې تباه ؛شوې2

د توحيد څانګې. ۶

، چې تر د توحيد زیاتې څانګې دي: موږ ګروهمن یو،چې

:نۍ څلور څانګې ديټولو مهم یې الندې

د ذات توحيد: الف

سارى او مثال نه هېڅدى او ایکې یوهغه پاک ذات د یعنې

.لري

ایت ۲۴نساء سوره، .1

ایت ۱۱زمر سوره، .2

د صفاتو توحيد: ب

، ازليت، ابدیت او داسې نور صفتونه ځواک ،د علم یعنې

؛یعنې)هغه د ذات عين دي خداى په ذات کې دي او د ټول د

چې صفات یې له ،نه د مخلوقاتو په شان( نه دي بېلله ذاته

البته د خداى تعالی له صفاتو سره د هغه د ؛دي بېلبله هیو

.ظرافت او دقت ته اړتيا لري عينيت فکريذات

لو توحيدد افعا: ج

چې په هستۍ کې ده ،هر کار او حرکت او هر اثر او نښه یعنې

الل َهُ خَالِقُ کُلِ شَيْءٍ وَهُوَ عَلَی کُلِ » ټول د خداى په ارادې دي

او پر هر څه کوونکی پېداشَيْءٍ وَکِيلٌ؛ خداى تعالی دهر څيز

څارونکی او ساتونکی دى 1

رْضِ؛ د ځمکې او لَهُ مَقَالِيدُ الس َمَاوَاتِ وَاأل»

کې ځواکهغه په او د)ونو کنجيانې له هغه سره دي اسمان

(دي2

ال موثر فی الوجود اال اهلل؛بې دخداى له پاک »هو،

«نشتهمن او موثر په نړۍ کې اغېز هېڅذاته

ایت ۱۰زمر سوره .1

ایت ۳۰شوری سوره .2

په خپلو موږ دې خبرې مطلب دا نه دى چېخو د

په خپلو موږ د دې په اپوټه بلکې؛یو عملونو کې مجبور

إِن َا هَدَیْنَاهُ الس َبِيلَ إِم َا شَاکِرًا » يصلو او ارادې کې ازاد یوف

مو هغه ته الر)هدایت کړ ( انسان)هغه موږوَإِم َا کَفُورًا؛

او که کفران کوي ( او مني یې)ږي که شاکر جوړې( ښوولهو

«(سرغړونه کوي)1

ه بې وَأَنْ لَيْسَ لِإلنْسَانِ إاِل مَا سَعَی؛ او د انسان لپار»

«نشتهله خپل عمله بل څه 2

چې انسان د ارادې ازادي ښيي،یتونه په ډاګه آي قرآن

د کولو خو له دې امله چې د ارادې ازادي او د کارونو؛لري

اعمال په زموږنو ؛ته راکړى دى موږ خداى تعالی ځواک

پر دکارونو زموږبې له دې چې دا استناد ،هغه تکيه لري

کم کړى ـ دقت وکړئ ـ مسووليت زموږ وړاندې

خپل عملونه په چې موږهغه ا راده کړې ده !هو

يي او د تکامل په وازمې موږ چې له دې الرې،ازادۍ وکړو

د ارادې په ازادۍ او په اختيار د ځکه کې پر مخ الړ شو؛ الر

ځکه؛يکېږخداى د اطاعت د الرې په وهلو د انسان تکامل

ى شي ر نه د چا د ښه والي دليلېدابهر کا جبري او له اختياره

!او نه د بدوالي نښه

ى،نه به اپه خپلو عملونو کې مجبور و که موږاصوال

ایت ۱انسان سوره .1

ایت ۱۹نجم سوره . 2

دو څه مفهوم ي کتابونو نازلېاسماند انبياوو بعثت او د

او نه به دیني احکامو او تکاليفو او تعليم او تربيت، درلوده

مطلب نه او سزا هم څه مفهوم او وانعام الهيهمداراز به

.درلود

عليهم -د اهل بيتو چې موږ ،دا هماغه څيز دى

ته یې فرمایلي ،چې موږله مکتبه هم زده کړي دي -السالم

نه مطلق جبر صحيح دى او نه مطلق تفویض او مخلوق : دي

د دغو دواړو په منځ کې یو څيز دى بلکې؛ته د چارو سپارل

«ال جبر وال تفویض ولکن امر بين امرین»1

کې توحيد عبادتپه : د

دى او د هغه له پاک ته ځانګړىعبادت یوازې خداى یعنې

تر ټولو یېتوحيد دا څانګه ،دنشتهمعبود هېڅذات پرته بل

ې تکيه ډېرى پرانو پېغمبراو الهي يکېږمهمه څانګه ګڼل

حُنَفَاءَ وَمَا أُمِرُوا إاِل لِيَعْبُدُوا الل َهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِ ینَ»: کړې ده

هغوىوَیُقِيمُوا الص اَلةَ وَیُؤْتُوا الز َکَاةَ وَذَلِکَ دِینُ الْقَيِ مَةِ؛

چې یوازې د،نه کړل شو بې له دې بل امر ور( انو تهپېغمبر)

ه خالص کړي او له تاو خپل دین هغه خداى عبادت وکړي

«خداى پایداره دین او دا دى د...شرکه توحيد ته ستانه شي2

(و االمر بین االمرین باب الجبر والقدر)مخ ۳۱۲ټوک ۳اصول کافي، .1

ایت ۱بینه سوره، .2

ته، وهلو پړاوونود قو او عرفان د تکامل د اخال

چې انسان ،يي او هغه ځاى ته رسېږتوحيد تر دې هم ژور

باید یوازې په خداى پورې زړه وتړي،په هر ځاى کې هغه

څيز یې هېڅنه کړي او وبلي او بې له هغه په بل څه فکر و

کلما شغلک عن اهلل فهو »:فکر له خدایه په ځان اخته نه کړي

له خدایه دې کړي او بوختهر څيز چې تا په ځان صنمک؛

«.ت دىوب دېکړي، هغه لرې

د توحيد څانګې یوازې دا څلور نه ګروهمن یو،چې موږ

لِل َهِ »( هر څه دخداى دي ؛یعنې)دمالکيت توحيد بلکېدي،

مَا فِي الس َمَاوَاتِ وَمَا فِي األرْضِ 1او د حاکميت توحيد

وَمَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِمَا »د خداى قانون دى قانون یوازې ؛یعنې

أَنْزَلَ الل َهُ فَأُولَئِکَ هُمُ الْکَافِرُونَ2 ځنې ټول د توحيد له څانګو

.دي

د افعالي توحيد اصل په دې حقيقت ګروهمن یو،چې موږ.۱

چارې،معجزې او خارق العاده سترېچې هغه ،ټينګار کوي

لکه څرنګه ؛و« باذن اهلل»ل ټو ،انو کړي ديپېغمبر الهيچې

: په هکله فرمایي ( ع)يد د حضرت مسيحمج قرآنچې

وَتُبْرِئُ األکْمَهَ وَاألبْرَصَ بِإِذْنِي؛ مادرزاده ړانده او په برص»

اخته کسانو ته دې د خداى په امر شفا ( العالجه ناروغۍ)

آیت ۰۲۴بقره سوره .1

ایت ۲۲مائده سوره .2

«او مړي به دې زما په امر ژوندي کول!ورکوله1

قَالَ ال َذِي : ه فرمایپ زیر په هکلاو د سليمان دیو و

عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتَابِ أَنَا آتِيکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْتَد َ إِلَيْکَ طَرْفُکَ

چې ،فَلَم َا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قَالَ هَذَا مِنْ فَضْلِ رَبِ ي؛ هغه کس

مخکې له دې چې : وویل ،علم ورسره و ي کتاباسماند

تاته راوړم او ( د ملکه سبا تخت)ورپوې، زه هغه سترګې

او مستقر وليده، جوتهغه د ځان په نزد ( سليمان) چې کله

«ده( او اراده)دا زما د رب فضل : ې ویلی و2

د خداى په امر او اراده حضرت پردې بنسټ

ته د العالجه ناروغانو د شفا او د مړیو د ژوندي ( ع)مسيح

کې راغلي دي، قرآنپه ډاګه په چې ،کولو نسبت ورکول

. عين توحيد دى

د خداى پرښتې. ۸

چې هره یوه یې ،عقيده لرو شتوند الهي پرښتو په موږ

ځينې یې انبياووځانګړى ماموریت لري،3په وحېته د

او ځينې یې د انسانانو د عملونو د رسولو مامورې وې

.ساتلو مامورې4

ایت ۳۳۲مائده سوره .1

ایت ۲۲نمل سوره .2

ایت ۹۷بقره سوره . 3

آیت ۳۲انفطار سوره .4

.ت لري ماموری اخستواو ځينې د روحونو د 1

انو سره په مرسته مؤمناو ځينې له استقامت لرونکو

.مامورې 2

.انو ته په مدد رسولو مامورېمؤمناو ځينې په جنګونوکې 3

او ځينې دسرکښو قومونو د سزا مامورې4خلقت د نړۍ او د

.په نظام کې نور مهم ماموریتونه لري

چې دا ټول ماموریتونه د خداى ،شکه له دې املهبې

له افعالي توحيد او ،دي ځواکپه امر او د هغه په مرسته او

بلکې؛نه لري ټکر هېڅتوحيد له اصل سره د ربوبيت د

.یيدونکي یې ديتا

انو پېغمبرچې د ،يېږضمنا له دې ځایه روښان

معصومانو او پرښتو شفاعت، له دې امله چې د خداى په

بې د مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ؛ مَا مِنْ شَفِيعٍ إاِل»عين توحيد دى ،امر دى

«نشتهشفاعت کوونکی هېڅخداى له امره 5

دى خداى ته ځانګړىعبادت یوازې : ٣

ته عبادت یوازې د خداى پاک ذات : ګروهمن یو،چې موږ

آیت ۱۷اعراف سوره .1

آیت ۱۲فصلت سوره . 2

ایت ۹احزاب سوره .3

آیت ۷۷هود سوره .4

آیت ۱ونس سوره ی .5

لکه څرنګه چې د عبادت د توحيد په مسله ؛)دى ځانګړى

نو که څوک بې له هغه د بل چا عبادت ؛(کې اشاره وشوه

دى، د ټولو انبياوو بلنه هم په دې مسئله « رکمش»وکړي

خداى پرستش إعْبُدُ اهللَ ما لَکُمْ مَنْ اَلهٍ غَيْرهُ؛ د»متمرکزه ده

«چې بې له هغه بل معبود نه لرئ ،وکړئ

مجيد کې څو څو ځله له قرآنچې په ،دا هغه خبره ده

.نقل شوې دهراانو پېغمبر1

ه خپلو پ همېشهمسلمانان چې موږ،جالبه ده

دا مهم اسالمي پر مهالد تالوت کې د حمد سورتلمنځونو

ایاک؛یوازې ستا عبادت کوو او یوازې له »تکراروو شعار

«تا مرسته غواړو

خداى په امر او اراده د انبياوو او چې د،روښانه ده

د ،کې راغلی دى آیتونوپه قرآنچې د ،پرښتو شفاعت

. عبادت په معنا نه دى

چې له ،انو سره توسل په دې معناپېغمبرله همداراز

چې د خداى له مقدس ذاته د توسل ،وغوښتل شي هغوى

حل او هوارى وغواړي،نه پرستش ستونزېکوونکي لپاره د

او نه له افعالي توحيد یا د عباداتو له يکېږاو عبادت ګڼل

او د دې مسئلې وضاحت به د نبوت په ټکر لريتوحيد سره

.يبحث کې راش

.....او ۴۱، ۱۹،۱۱،۷۱اعراف سوره .1

ټولو پټ دى له یې د پاک ذات حقيقت. ٠١

د خداى تعالی د وجود نښې په که څه موږ ګروهمن یو،چې

ذات حقيقت هيچا ته نه دى ټولې نړۍ کې دي، خود خداى د

د ځکه؛ىارسېدشي یې د ذات تل ته نوک هېڅاو روښانه

له هر نظره محدود موږ هغه ذات له هر نظره بې نهایته دى او

ناممکنه ده مو پرې او له همدې امله احاطه یو او متناهي

خبر اوسئ هغه په هر څه احاطه أاَل إِن َهُ بِکُلِ شَيْءٍ مُحِيطٌ؛».

«يلر1

هغوىوَالل َهُ مِنْ وَرَائِهِمْ مُحِيطٌ؛ او خداى تعالی په »

«احاطه لريټولو 2

!به فکرت این راه نمي شود طی به عقل نازى حکيم تا کی

!اګر رسد خــس به قعر دریــــــــا خرد بــرد پی شبه کنه ذاتـ

حضرت آنچې : حدیث کې لولو( ص)په مشهور نبوي

ما عبدناک حق عبادتک و ما عرفناک حق : هم فرمایل

، ښييډول چې ستا له ذات سره هغه دې موږ معرفتک؛

مو و ،د معرفت حق دى دېاو لکه څرنګه چې عبادت ونه کړ

«!ندېپېژنه 3

چې ،شي، د دې خبرې معنا دا نه دهدې غلط فهمي ون دلته

« له تفصيلي علمه»چې د هغه په پاک ذات ،له دې امله

آیت ۱۲فصلت سوره، .1

ایت ۰۲بروج سوره .2

مخ ۰۱ټوک ۱۴بحار االنوار، . 3

نو له اجمالي علم او معرفته هم الس واخلو او ؛محرومه یو

هېڅچې ،یوازې د معرفة اهلل په باب د داسې الفاظو په ذکر

فة اهلل معر نه لري بسنه وکړو، دا هماغه د راتهمفهوم

ځکه؛نه لرو پرې یې نه منو او عقيده چې موږ تعطيلول دي،

و ندپېژي کتابونه د معرفة اهلل او د خداى د اسمانو نور ا قرآن

د دې موضوع لپاره زیات مثالونه . لپاره نازل شوي دي

د روح په حقيقت نه موږ ى شو، مثالوړاندې کوال

ته موږلرو، علم او پوهه بېشکه له روحه اجماليخو ؛وهېږپو

.ګورو یې او اثار شتهچې روح ،پته ده

یو په زړه پورې ( ع)الباقر د امام محمد بن علي

کلما ميزتموه باوهامکم فی »: فرمایل دى چې ویېحدیث

ادق معانيه مخلوق مصنوع مثلکم مردود اليکم؛ هر یو څيز

ې دقيقې معنا تصور ډېرچې په خپل فکر او وهم کې په

او تاسو ته درګرځي مخلوق او د ذهن جوړ دىړئ، ستاسو ک

(او خداى تعالی تر دې لوړ دى)1

بل حدیث کې د هپه یو( ع) ين عليمؤمنله امير ال

ښکلي او روښانه تعبير ډېرپه الرمعرفة اهلل دقيقه او نرۍ

لم یطلع اهلل سبحانه العقول علی :بيان شوې ده او فرمایي

معرفته؛ تحدید صفته، ولم یحجبها امواج

( تله)خپلو صفاتو له حدودو سبحان خداى عقلونه د

له الزم معرفت هغوىاو په عين حال کې یې )نه دي خبر کړي

مخ ۰۹۱ټوک ۱۱بحار االنوار، .1

«او شناخت محجوب او محروم کړي نه دي1

نه تعطيل نه تشبيه. ٠٠

او د پېژندوخداى د لکه څرنګه چې د: موږ ګروهمن یو،چې

( تشبيه)کار دى، د غلط « تعطيل»هغه د صفاتو د معرفت

نه شو ؛یعنېپه وادۍ کې پرېوتل هم غلط او شرک الود دى

او معرفت کېږيندل پېژچې هغه پاک ذات بلکل نه ،ىویال

لکه څرنګه چې هغه له مخلوقاتو سره ؛نه لرو الر یې ته

ده او بله الر« افراط»یوه د ځکه؛نه شو ګڼلی( ورته)« شبيه»

. دقت وکړئ -« تفریط»د

غرر الحکم . 1

مه برخهدوی

انو نبوتپېغمبرالهي د

برانو د بعثت فلسفهمغد پې. ٠۲

د هدایت، خداى تعالی د انسان: ګروهمن یو،چې موږ

مرغۍ ته د انسانانود رسولو نېک مطلوب کمال او تل پاتې

که نه یې وو ځکه؛ان او رسوالن راستولي ديپېغمبرلپاره

او انسانان ېدهموخه نه حاصلیښت پېداد انسان د ،ږليرالې

نقض عرض ل او په دې کارکېدکې پاتې کندهد ګمراهۍ په

رُسُال »( خالف څيز الزم راتله موخې پرد ؛یعنې. )دهالزمې

مُبَشِ رِینَ وَمُنْذِرِینَ لِئَال یَکُونَ لِلن َاسِ عَلَی الل َهِ حُج َةٌ بَعْدَ

(راواستول)ن یې اپېغمبرالر ُسُلِ وَکَانَ الل َهُ عَزِیزًا حَکِيمًا؛

اى د روونکي وو،چې پر خدچې زېري ورکوونکي او وې

ټولو ته الراو د سعادت )شيخلکو لپاره کوم حجت پاتې ن

او خداى تعالی (وښيي او پر ټولو غاړې خالصې شي

«وسيال او حکيم دى1

نځه کسان يکې پ هغوىپه :باوري یو چې موږ

آیت ۳۱۱نساء سوره، .1

« او نوي دین ي کتاباسماند شریعت، » ؛یعنې« اولولعزم»

« عيسی»او « ابراهيم»بيا « نوح»چې لومړى یې ،خاوندان وو

.دى« (ص)حضرت محمد»او وروستی یې

وَإِذْ أَخَذْنَا مِنَ الن َبِيِ ينَ مِيثَاقَهُمْ وَمِنْکَ وَمِنْ نُوحٍ »

وَإِبْرَاهِيمَ وَمُوسَی وَعِيسَی ابْنِ مَرْیَمَ وَأَخَذْنَا مِنْهُمْ مِيثَاقًا

انو مو ژمنه پېغمبرچې له ،يظًا؛ رایاد کړه هغه وختغَلِ

ابراهيم او موسی او له تا او نوح او ( همداراز)واخسته او

واخسته ژمنه موږ له هغو ټولو پياوړې اوعيسی بن مریم

ي کتابونو په خپراوي اسمانچې د رسالت په ادا کولو او د )

(کې هڅه وکړي1

صبر او لْعَزْمِ مِنَ الر ُسُلِ؛فَاصْبِرْ کَمَا صَبَرَ أُولُو ا»

انو صبر او پېغمبراستقامت وکړه هغه شان چې اولوالعزم

«استقامت وکړ2

خاتم انبياء ( ص)پېغمبرچې د اسالم موږ ګروهمن یو

د یې شریعت استازى دى او وروستیاو د خداى تر ټولو

؛یعنېپاتې دىتر پایه ړۍ د ټولو خلکو لپاره دى او د نړۍن

، چې د نړۍدى ښوونو او احکامو جامعيت تر دېم د د اسال

ټولو انسان تر پایه پورې په مادي او معنوي اړخونو کې د

او څوک چې د نوي نبوت او اړتياوو ته مثبت ځواب ورکوي

.ده بنسټهرسالت ادعا وکړي باطله او بې

ایت ۷احزاب سوره .1

ایت ۱۱احقاف سوره .2

لَ الل َهِ مَا کَانَ مُحَم َدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِکُمْ وَلَکِنْ رَسُو»

په ( ص)وَخَاتَمَ الن َبِيِ ينَ وَکَانَ الل َهُ بِکُلِ شَيْءٍ عَلِيمًا؛ محمد

خداى رسول او د خو د ؛یو سړي پالر نه دى هېڅتاسو کې د

انو د لړۍ ختموونکی دى، خداى تعالی له هر څه پېغمبر

«.هغه ته یې ورکړي دي ،او هغه څه چې ضرورى وو) خبر دى1

سره ګډ ژوند ادیانو له الرویانو د الهي. ٠٩

نی خداى یوازې اسالم په دې زمانه کې د چې موږسره له دې

ي اسمانخو باورى یو چې باید د نورو ؛رسمي دین ګڼو

سره ګډ سوله ایز ژوند ولرو،که هغوى په الرویانودینونو له

ونو هېوادونو کې ژوند کوي او که په نورو هېواداسالمي

چې له اسالم او ،ې هغه کسانک هغوىپه خو ؛کې

ال یَنْهَاکُمُ الل َهُ عَنِ »: مسلمانانو سره جګړه او نښته وغواړي

ال َذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوکُمْ فِي الدِ ینِ وَلَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیَارِکُمْ أَنْ

اى تَبَر ُوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِن َ الل َهَ یُحِب ُ الْمُقْسِطِينَ؛ خد

سره په ورۍکولو او نېکتعالی تاسو له هغو کسانو سره له

ین په خاطر یې له چلند کولو نه منعې کوي چې د دعدالت

نه سره جګړه ونه کړه او تاسو یې له کور او وطنه ودر

«.خداى تعالی عدالت کوونکي خوښوي ځکه؛باسلئ2

تای ۱١احزاب سوره .1

ایت ۴ممتحنه سوره .2

په منطقي بحثونو د اسالم :موږ ګروهمن یو،چې

ى نورو خلکو ته ښکاره او بيانوال ۍمات د نړحقيقت او تعلي

چې که په ښه ،ګڼو پياوړېد اسالم جاذبه دومره موږ شو،

ره بيا زیاتې ډلې ځانته متوجې کوي، په تېطریقه بيان شي،

ته و پيغام اورېد چې د اسالم د ،په نننۍ نړۍ کې

موږ په همدې دليل . زیات دي ډېردونکي غوږونه اورې

اید اسالم په زور او د جبر او فشار له چې ب ،عقيده لرو

وَمَثَلُ ال َذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ »: ارې په نورو ونه تپل شييل

ابْتِغَاءَ مَرْضَاةِ الل َهِ وَتَثْبِيتًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَن َةٍ بِرَبْوَةٍ

یُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَل ٌ أَصَابَهَا وَابِلٌ فَآتَتْ أُکُلَهَا ضِعْفَيْنِ فَإِنْ لَمْ

وَالل َهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ؛ د دین په قبلولو کې په چا زور

«ښکاره شوى دى هسم له ناسم ځکه ؛نشته1

د اسالم په جامعو اوامرو د :موږ ګروهمن یو،چې

مسلمانانو عمل کول د اسالم د معرفي کولو لپاره یو بل

. نشته اړتياته نو زور او تپلو ؛ى شيکېداعامل

په ټول عمر کې د انبياوو معصوم والی: ٠۱

؛یعنېان معصوم ديپېغمبر الهيټول :موږ ګروهمن یو،چې

خطا »له ( هم وروسته تر نبوته مخکې اوهم )په ټول عمر کې

د خداى په تایيد خوندي او محفوظ « ګناه»او « وتنېتېراو

آیت ۰۱۱بقره سوره .1

ريضرو ته د نبوت مقام ،که خطا یا ګناه وکړي ځکه؛دي

د ځان او هغوىشي کولی ي او خلک نېږترې سلباعتماد

د ژوند په ټولو هغوىمنه واسطه وګڼي او ډاډ منځخداى تر

. اعمالو کې خپل الرښود او رهبر وټاکي

په آیتونو د قرآن یو چې که د باوري موږ له همدې امله

انو ته د ګناه نسبت پېغمبر الهيځينو ظواهرو کې ځينې

په دوو ښو کارونو ؛یعنې)ده « ترک اولی»شوى، دا ورکړل

حال غه چې ښيګړه یې کمه وه انتخاب کړې یې ده؛کې یې ه

ښه کار یې باید انتخاب کړى ډېردا چې غوره دا وه چې

حسنات االبرار سيئات المقربين؛ د »یا په بله ژبه ( ىاو

«کېږي د مقربانو ګناه ګڼل ( کله)انو ښه کارونه نېک1 له ځکه؛

. يکېږهغه د مقام په اندازه هيله هر چا د

دخداى فرمانبرداره بندګان دي هغوى. ٠۵

انو او رسوالنو تر ټولو پېغمبر الهيد :چې ګروهمن یو موږ

خداى مطيع او فرمانبرداره بنده وي،له ویاړ دا و چې د ستر

پېغمبرهمدې امله هره ورځ په خپلو لمنځونو کې د اسالم د

و اشهد ان محمد عبده »: ه کې دا جمله تکرارووپه بار( ص)

خداى بنده او د( ص)و رسوله؛ګواهی ورکوم چې محمد

مرحوم مجلسي په بحار االنوار کې، دا جمله له ځینو معصومینو نقل کړې ده بې له دې .1

(مخ ۰۲۱ټوک ۰۱بحار، )چې نامه یې واخلي

«دى استازى

د پېغمبریو الهي هېڅ موږ ګروهمن یو،چې

ادعا نه ده کړې او خلک یې خپل عبادت ( خدایي)اولوهيت

ابَ وَالْحُکْمَ مَا کَانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُؤْتِيَهُ الل َهُ الْکِتَ: ته نه دي بللي

هېڅوَالن ُبُو َةَ ثُم َ یَقُولَ لِلن َاسِ کُونُوا عِبَادًا لِي مِنْ دُونِ الل َهِ؛ له

ي کتاب اسمانیو بشر سره نه ښایي چې خداى تعالی هغه ته

له خدایه :بيا هغه خلکو ته ووایي او د نبوت حکم ورکړي

« پرته زما عبادت کوئ1

ته ځان عبادت ه دکلهېڅحضرت عيسی هم خلک ان

او تل یې ځان د خداى مخلوق بنده او استازى نه دي بللي

لَنْ یَسْتَنْکِفَ الْمَسِيحُ أَنْ یَکُونَ عَبْدًا لِل َهِ واَل الْمَالئِکَةُ »ګاڼه

نه ( شرم)په دې ابا یې کله هېڅ( ع)الْمُقَر َبُونَ؛ مسيح

او نه د خداى مقربې خداى بنده دې وي احساسوه چې د

خداى چې ځانونه د ،په دې شرم محسوسوي)رښتې، پ

( بندګان وګڼي2

چې د ،د مسيحيت ننني تاریخونه هم ګواهي ورکوي

مسئله د مسحيت په ( قيدېپه دریو خدایانو د ع)« تثليث»

.شوى دى پېداړیو کې نه وه او دا تفکر وروسته لومړیو پې

آیت ۷۹ال عمران سوره .1

ایت ۳۷۰نساء سوره .2

معجزې او د غيبو علم: ٠۶

د هغوىچې ،دې خنډ نه دىکله دڅهېانو عبودیت پېغمبرد

او راتلونکي وخت له پټو تېرد اوس، خداى په امر او اراده

إِال *عَالِمُ الْغَيْبِ فاَل یُظْهِرُ عَلَی غَيْبِهِ أَحَدًا »: چارو خبر وي

مَنِ ارْتَضَی مِنْ رَسُولٍ فَإِن َهُ یَسْلُکُ مِنْ بَيْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ

وک په خپلو هېڅاو يبو خبر دى غخداى تعالی په رَصَدًا؛

چې غوره کړي یې ،هغه رسوالن ؛خوغيبي اسرارو نه خبروي

.دي1

یوه معجزه دا (ع)چې د حضرت عيسی ،ته پته ده موږ

: چې خلکو ته به یې د ځينو پټو خبرو خبر ورکاوه ،وه

د هغه څه چې سونَ وَمَا تَد َخِرُونَ؛ زه تاوَأُنَبِ ئُکُمْ بِمَا تَأْکُلُو»

«خورئ یې او په کورنو کې یې ساتئ خبروم2

پټ ډېرتعليم له الرې الهيرسول اهلل مبارک هم د

هِ إِلَيْکَ؛ دا د وحېذَلِکَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُ»: خبرونه بيانول

«کوو وحېچې تاته یې ،غيبو خبرونه دي3

ان د رپېغمبچې الهي ،نشتهمانع هېڅ بنسټدې ر نو پ

له الرې او د خداى په امر د غيبو خبر ورکړي او که په وحې

نه علم غيب نفې شوى (ص)اکرم پېغمبرکې له آیتونوځينو

واَل أَعْلَمُ الْغَيْبَ واَل أَقُولُ لَکُمْ إِنِ ي مَلَکٌ؛ زه له غيبو خبر »: دى

ایتونه ۰۷او ۰۱جن سوره . 1

ایت ۲۹ال عمران سوره .2

ایت۳۲۰یوسف سوره .3

«چې پرښته یم ،نه یم او نه وایم1

مطلب ذاتي او استقاللي علم

تعليم په ذریعه حاصل الهيچې د ،نه هغه علم ؛ىد

. آیتونه د یو بل تفسير کوي قرآنچې د ،وهېږپو ځکه؛شي

انو پېغمبرالهي ې سترود: موږ ګروهمن یو،چې

او د کولې« باذن اهلل»چارې او مهمې معجزې خارق العاده

په کولو عقيده نه شرک دى او چاروډول ددېخداى په امر

( ع)حضرت مسيح. لري ټکربودیت له مقام سره څه د ع یېنه

د وینا له مخې ـ د خداى په امر مړي ژوندي مجيد قرآن ـ د

یې العالجه ناروغانو ته شفا خداى په اذن او اجازه او د کول

«وَأُبْرِئُ األکْمَهَ وَاألبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَی بِإِذْنِ»: ورکوله2

امانو دشفاعت مقپېغمبرد : ٠۱

اسالم د ان او تر ټولو لوړپېغمبرالهي :ګروهمن یو،چې موږ

به د د شفاعت مقام لري او د ځينو ګناهکارانو( ص)پېغمبر

خداى په اذن او خو هغه هم د ؛خداى په نزد شفاعت کوي

شفاعت کوونکی هېڅمَا مِنْ شَفِيعٍ إاِل مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ؛ : اجازه

«وروسته اذن تر اجازې اوخداى د خو ؛نشته3

چې د ،څوک دىفَعُ عِنْدَهُ إاِل بِإِذْنِهِ؛ مَنْ ذَا ال َذِي یَشْ»

آیت ۱۲انعام سوره .1

آیت ۲۹ال عمران سوره .2

ایت ۱یونس سوره .3

«هغه په نزد شفاعت وکړي بې د هغه له امره1

کې په مطلق ډول د آیتونوپه ځينو قرآناو که د

مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِيَ »: ته اشاره شوې ده او فرمایي شفاعت نفې

تر مخکې ،واَل خُل َةٌ واَل شَفَاعَةٌ؛ انفاق وکړئیَوْمٌ ال بَيْعٌ فِيهِ

چې )چې په هغه ورځ نه بيع شته ،يدې چې هغه ورځ راورس

او نه ( واخلي خالصوناو نېکمرغيڅوک د ځان لپاره

( او معمولي ملګرتياوې او رفاقتونه څه ګټه لري)دوستي

«او نه شفاعت2

له دلته مطلب استقاللي او خپلواکه او بې د خداى

چې د ،هغو کسانو په هکله دى امره شفاعت دى، یا د

مخکې مو څو څو ځله وویل چې ځکه؛نه لري وړتياشفاعت

.یتونه د یو بل تفسير کويآ قرآند

د شفاعت مسئله یوه مهمه :موږ ګروهمن یو،چې

وسيله ده د انسانانو د تربيت او سمې الرې ته دګناهکارانو

هڅولو او د او تقوا ته د د ستنولو لپاره او پاکۍ

د ځکه؛لپاره هيلې د ژوندي کولو ګناهکارانو په زړه کې د

هغو شفاعت مسئله بې حساب او کتابه نه ده یوازې د

یې ککړتيا ؛یعنېوړتيا یې ولري چې ،کسانو لپاره ده

بېخي ، چې له شفيعانو سره یې خپل اړیکېنه وي دومره

کارانو ته خبر دارى نو د شفاعت مسئله ګناه؛وي شلولې

ایت ۰۱۱بقره سوره .1

آیت ۰۱۲بقره سوره 2

مه خرابوئ او ځان ته د چې په ځان پسې ټول پلونه ،ورکوي

.ئ او د شفاعت وړتيا له السه مه ورکو ئږدپرې الردو ستنې

د توسل مسئله. ٠۸

د« شفاعت»مسئله هم د « توسل»چې د ګروهمن یو موږ

ستونزومسئلې په شان ده، دا مسئله د معنوي او مادي

اهلل لمن چمتو کوي، چې د اولياوومينه و ته زيلرونک

حل ستونزود ، چې د خداى په اذن له خدایه یېونيسي

ته مخه کړي او شلخوا پخپله د خداى دریو ؛یعنېوغواړي

وَلَوْ أَن َهُمْ إِذْ ظَلَمُوا »خداى وليان وسيله وګرځوي د خوبل

رَ لَهُمُ الر َسُولُ أَنْفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرُوا الل َهَ وَاسْتَغْفَ

لَوَجَدُوا الل َهَ تَو َابًا رَحِيمًا؛ او که هغوى هغه وخت چې په ځان

ى او له خدایه اتاته راغلي و(او ګناه یې کوله)یې ظلم کاوه

نه بښه ورتهم ( ص)او د خداى رسولاى نه غوښتې وبښیې

خداى به یې توبه قبلوونکی او مهربان ؛نوىاغوښتې و

«.ىاليدلی و1

چې : په کيسه کې لولو( ع)همداراز د حضرت یوسف

قَالُوا »: ې ویلی په خپل پالر پورې متوسل شول او و هغوى

لپاره زموږ !هالریَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِن َا کُن َا خَاطِئِينَ؛ پ

بوډا پالر« !خطاکاره وو که موږځ؛نه وغواړهبښله خدایه

آیت ۱۲نساء سوره .1

و،ورکړه یې ندیز ومانه او مثبته وعدهدا وړا( یعقوب)یې

ه د خداى درتر به ژ ډېرقَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِ ي؛ »: ې ویلی

«نه وغواړمبښه شلله در1په ( توسل )چې ،دا په دې ګواه دي

. و امتونو کې هم و او شته دىتېر

الړ نه شو او د خداى ومنطقي حده مخکې خو باید له دې

مړه او د خداى له ارادې او اذنه خپلواککې ېزاغوليان په

. يکېږ المل« شرک او کفر»دا د ځکه ؛نه ګڼو و خوا

اهلل د ووچې توسل د اوليا ،او همداراز نه ده پکار

هغوى ځکه؛کې راشي دا هم شرک او کفر دى بڼهعبادت په

په خپل ذات کې او د خداى له اجازې پرته د ګټې او تاوان

قُلْ ال أَمْلِکُ لِنَفْسِي نَفْعًا واَل ضَرًّا إاِل مَا شَاءَ »: ه ديمالکان ن

د ځان لپاره هم د سود اوزیان مالک نه ( ان ) زه : الل َهُ؛ ووایه

«هغه څه چې خداى یې وغواړي خو ؛یم2او غالبا په ټولو

چې ،اسالمي فرقو کې په عوامو کې ځينې کسان وي

،چې باید دېیط کويدتوسل په مسئله کې افراط او تفر

. کسانو ته هدایت او الرښوونه وشي

د انبياوو د بلنې اصول یو دي: ٠٣

ه درلود موخه هانو یوپېغمبر الهيټولو موږ ګروهمن یو چې

ایتونه ۹۴او ۹۷یوسف سوره .1

آیت ۳۴۴اعراف سوره .2

ورځې د ایمان او صحيح د قيامت پر او هغه په خداى او

دیني تعليم او تعلم او په بشري ټولنو کې د اخالقي اصولو

ټول مرغي ده؛نوځکهنېکې د انسانانو د تقویت له الر

وږ مقرآندا خبره ،په نزد درانه او محترم دي زموږان پېغمبر

الهيد موږال نُفَرِ قُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ؛ »ې ده ښوولته را

«فرق نه کوو هېڅ منځرسوالنو تر 1

دو او د ال لوړو تعليماتو د ېتېرد وخت په که څه

دینونه تدریجا الهينانو په چمتووالي ،لپاره د انسا اخستو

ال کامل، او تعليمات یې ال ژور شوي دي تر دې چې د خداى

واراسالم ته ؛یعنېتر ټولو کامل او وروستي دین

الْيَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ »: امر راغیلی دى او دا رسېدرا

مې نن إلساْلمَ دِینًا؛وَأَتْمَمْتُ عَلَيْکُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَکُمُ ا

او او خپل نعمت مې په تاسو بشپړ کړ ستاسو دین کامل کړ

«دین په توګه ومانه( تل پاتي)اسالم مې ستاسو لپاره د 2

و انبياوو خبر ورکولتېرد . ۲١

انو له ځانه د وروسته پېغمبر ىډېر: موږ ګروهمن یو،چې

انو خبر ورکړى دى، منجمله حضرت پېغمبرو يراتلونک

د ( ص)پېغمبرد ا سالم د ( ع)او حضرت عيسی( ع)موسی

ایت ۰۴۱بقره سوره .1

یت ا ۱مائده سوره .2

چې اوس هم په ،راتللو څرګندې نښې وړاندې کړي دي

ال َذِینَ یَت َبِعُونَ »: دي شتهپه کتابونو کې یېکې ځينې هغوى

الر َسُولَ الن َبِي َ األمِ ي َ ال َذِي یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي

أُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ هغوى چې د ....... يلِالت َوْرَاةِ وَاإلنْجِ

کوي، الروي( خو پوه او خبر)خداى د رسول، امي نبي

چې صفتونه یې په تورات او انجيل کې چې پېغمبرهماغه

«کامياب دي هغوىپه نزد دى مومي، هغوىد 1

ظهوره تر( ص) پېغمبرد اسالم د: تاریخ وایي نوځکه

ه لویه ډله مدینې ته راغله او په بې مخکې د یهودو یو

په خپلو ځکه؛وو تمهد ظهور په اکرمپېغمبر یې دصبرۍ

هغه به په دغه ټاټوبي کې چې ،کتابونو کې یې ليدلي وو

ځينو یې و وروستهتر راختلمر ددې که څه.ږيراڅرګندې

وړ او ځينو نورو چې خپلې ګټې یې په خطر کې وایمان را

!وکړ سرهیې ور مخالفت ،ليدلې

سمونهان او د ژوند د ټولو اړخونو پېغمبر. ۲٠

انو نازل پېغمبرچې پر الهي ادیان،:موږ ګروهمن یو،چې

ژوند په اړه ه بيا ـ اسالم دین یوازې د وګړیزتېرشوي دي ـ په

بلکې؛او په اخالقي او معنوي مسائلو پورې محدود نه دى

د ان ږي، پکې شاملې هم سمونهد ټولو ټولنيزو اړخونو

ایت ۳۱۷سوره اعراف .1

علمونه او پوهې هم خلکو له ډېرورځني ژوند لپاره ضروري

.کې اشاره شوې ده قرآنزده کولې چې ځينو ته یې په هغوى

الهيد هغوى : چې ګروهمن یواو همداراز

لَقَدْ ».په بشري ټولنه کې عدالت دى موخه هو یويالرښوونک

زَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِ نَاتِ وَأَنْ

خپل رسوالن له روښانه دالئلو سره موږالن َاسُ بِالْقِسْطِ؛

له باطله د حق )ي کتاب او ميزان اسمانسره مو ورږل او ولې

خلک په ( دنړۍ)نازل کړل چې ( ندل او عادالنه قوانينپېژ

«عدالت قيام وکړي1

ېمتيازاتو نفد قومي او نسلي ا. ۲۲

ه بيا د اسالم تېرپه استازيخداى د:موږ ګروهمن یو،چې

ډول قومي او نسلي امتيازات او توپيرونه هېڅ( ص)پېغمبر

قومونه او بېالبېلژبې او د نړې ټول نسلونه، بلکې؛نه منل

ټولو قرآنپه نظر کې یوشان وو، یېنه ټول او ټول ولسو

اسُ إِن َا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَی یَا أَی ُهَا الن َ»:وایيانسانانو ته

وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِن َ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ الل َهِ

تاسو له یو سړي او یوې ښځې موږ! أَتْقَاکُمْ؛ خلکو

چې یو بل ،وپنځولئ او تاسو مو قبيلې او تپې وګرځولئ

په تاسو کې ( کچه نه دهز او لوړاوي خو دا د امتيا)نئ پېژو

ایت ۰۱حدید سوره .1

.چې زیاته تقوا ولري ،خداى ته تر ټولو عزتمن هغه دى1

مشهور حدیث کې راغلي هله رسول اهلل مبارکه په یو

په ( مراسمو کې د حج په)چې د منی په ټاټوبي کې ،دي

،وخلکو ته یې مخ کړ،اوښ سپور و داسې حال کې چې پر

اال ان ربکم واحد وَ اِن اباکم واحدٌ ! یا ایها الناس : یلیې و

ااَل لَا فضل لِعربی علی عجمی، و لَا لِعجمی علی عربی، وال

السود علی احمر، وال الحمر علی اسود، اال بالتقوى، اال هل

پوه ! قال ليبلغ الشاهد الغائب؛ خلکو! قالوا نعم! بلغت؟

شئ ستاسو خداى یو دى او پالر مو یو،نه عرب پر عجم

نه عجم پر عرب،نه تور پوستی پر غنم رنګي اوى لري اولوړ

په تقوا سره، ایا تاسو ته خوتور پوستي، او نه غنم رنګی پر

: ې فرمایلی و! هو: ورساوه؟ ټولو وویلدرخداى پيغام مې د

.دا خبره دې حاضران غایبانو ته ورسوي2

(خټه) اسالم او انساني فطرت. ۲٩

توحيد او د انبياوو د ،په خداى:موږ ګروهمن یو،چې

تعليماتو په اصولو ایمان په اجمالي ډول په فطري توګه د

ثمره ان دغه پرپېغمبر،الهي ديهر یو انسان په خټه کې

شرک او کفر بې کاره د یېخوا له شاوتخمونه خړوبوي او

ایت ۳۱حجرات سوره .1

مخ۱۳۱۰ټوک ۹تفسیر قرطبی، .2

لَ فِطْرَةَ الل َهِ ال َتِي فَطَرَ الن َاسَ عَلَيْهَا ال تَبْدِی»: للون کوي بوټي

لِخَلْقِ الل َهِ ذَلِکَ الدِ ینُ الْقَيِ مُ وَلَکِن َ أَکْثَرَ الن َاسِ ال یَعْلَمُونَ؛ دا

،چې خداى تعالی ټول هغه فطرت دى( خداى خالص دین د)

هېڅیښت کې پېداد خداى په ،کړي دي پېدا انسان پرې

( دى جوتاو دا فطرت په ټولو انسانو کې ) نشتهډول بدلون

«يهېږخلک نه پو ډېرىاو استواره دین خو دا دى کلک 1

درلوده او د انسانانو تل دین نوځکه په تاریخ کې

چاره لږه او استثنایي بېخيدیني لویو مورخانو په باور بې

چې د دین په خالف تر سختو ،نه همولسوهغه ان وه او

،ته راوړې ده تبليغاتو الندې وو کله یې چې ازادي الس

،ىخو له دې انکار نه شو کوال ؛ته جاروتلي ديدیندارۍ

کچې د و پخوانيو قومونو د پوهې او کلتور د ډېرچې د

دیني عقائد او اداب له چټياتو او وهمياتو له املهوالي ټيټ

چې د ،انو دنده دا وهپېغمبرشول او د الهي یو ځاىسره

انسانانو د فطرت له هندارې د دغو خرافاتو او چټياتو

.ګونه پاک کړيزن

ایت ۱۲روم سوره .1

مه برخهدرې

ي کتابونهاسماناو قرآن

دو فلسفهي کتابونو د نازلېاسماند . ۲۱

خداى تعالی د انسانانو د هدایت لپاره : چې ګروهم یو موږ

، منجمله د ابراهيم او نوح ي کتابونه رالېږلي دياسمان ډېر

قرآن»او تر ټولو جامع « لانجي»او « تورات »او « صحيفې»

انسان به د اى نازل شوي؛نواو که دا کتابونه نه و «جيدم

و تېروتي وکې الرد عبادت په پالونکيندنې او د پېژخداى

او د خپلې اړتيا له ټولنيزو قوانينو او د تقوا اخالقو او

.اى و صولو به لرې پاتې شويله ا روزنې

مت د باران په شان په زړونو ي کتابونه د رحاسماندا

معرفة ،تقوا، اخالقو او د انسانانو په خټه کې یې د دلوورې

. علم او حمکت تخمونه زرغون او وروزل،اهلل

آمَنَ الر َسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِ هِ وَالْمُؤْمِنُونَ کُل ٌ آمَنَ »

په هغه څه چې د د پېغمبربِالل َهِ وَماَلئِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ؛

انو مؤمنایمان راوړى او ټولو ،نازل شوي ېپر یې ارب لخو

په خداى پرښتو او ټولو کتابونو او استازو ایمان ( هم)

«.راوړى دى1

دو او د ناپوهانو او ېتېرله بده مرغه د وخت په که څه

ي کتابونو کې تحریف اسمانو ډېرنااهالنو په السوهنې په

مجيد په رآنقخو ؛ى شولاوشو او غلط افکار ورسره ګډ کړ

له هر ډول السوهنې ،هغو دالئلو چې وروسته به یې ذکر کړو

لمر په شان په ټولو وختونو او پېړیو خوندي پاتې شو او د

.ويکې ځلېږي او زړونه روښان

یَهْدِي بِهِ الل َهُ *قَدْ جَاءَکُمْ مِنَ الل َهِ نُورٌ وَکِتَابٌ مُبِينٌ»

د خداى لخوا تاسو ته ښکاره الس اَلمِ؛ مَنِ ات َبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ

رڼا او کتاب راغلی دى ـ خداى تعالی د هغه په برکت هغه

کوي، د سالمتيااو ، چې د هغه له خوښۍ الرويکسان

.الرې ته هدایتوي( سعادت)

سترهد رسول اهلل مبارک تر ټولو قرآن. ۲۵

معجزه

ر ټولو ت( ص)پېغمبرد اسالم د قرآن موږ ګروهمن یو،چې

بالغت، د بيان د معجزه ده، نه یوازې د فصاحت او ستره

له نورو بلکې ؛والي له نظرهاوو د څرګندخوږوالي او د معن

چې د عقائدو او کالم په کتابونو ،و اړخونو هم معجزه دهډېر

ایت ۰۴۱بقره سوره .1

. کې یې تفصيل راغلی دى

د ان وک د هغه په شان او هېڅ: عقيده لرو چې نوځکه

څو څو قرآنى، جوړوال ه شان هم نشيهغه د یوې سورې پ

بلنه وړکړې ،هغو کسانو ته چې په شک او تردید کې وو وار

هغوىخو یو سورت هم راوړئ؛ ان ده چې د دې په شان

قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ »: وس نه دى درلودلی کله د مقابلې هېڅ

ال یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ نقرآاإلنْسُ وَالْجِن ُ عَلَی أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْ

ووایه که انسانان او پيریان وَلَوْ کَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا؛

په شان یو کتاب قرآنچې د ،سره راټول شي( جن او انس)

په دغه که څهى شي، اد دې په شان به جوړ نه کړ ،جوړ کړي

«کار کې له یو بل سره مرسته وکړي1

فِي رَیْبٍ مِم َا نَز َلْنَا عَلَی عَبْدِنَا فَأْتُوا و وَإِنْ کُنْتُمْ»

بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَکُمْ مِنْ دُونِ الل َهِ إِنْ کُنْتُمْ

رسول )په خپل بنده چې کلهڅه په اړه هغه او که د صَادِقِينَ؛

د هغې (لږ ترلږه)مو نازل کړي دى څه شک او شوبه لرئ ( اهلل

دې کار لپاره رته داو له خدایه پ ان یوه سوره خو راوړئپه ش

«خپل ګواهان هم راوغواړئ که تاسو رښتيا وایئ2

نه یوازې دو ېتېرد وخت په قرآنچې ،او عقيده لرو

ي او د کېږمعجزې یې نورې هم ښکاره بلکېنه ؛ږينه زړې

.ږيعظمت یې نړیوالو ته نور هم څرګندېمطالبو

ایت۴۴اسرا سوره .1

ایت ۰۱بقره سوره .2

حدیث کې لرو چې هپه یو نه (ع)له امام صادق

ان اهلل تبارک وتعالی لم یجعله لزمان دون زمان »: فرمایي

ولناس دون الناس فهو فی کل زمان جدیدو عند کل قوم

یوې مجيد د قرآنغض الی یوم القيمة؛ خداى تعالی

؛نو ځکه قوم لپاره نه دى ټاکلی ځانګړيې زمانې یا ځانګړ

قيامت تر ورځې پورې د هرې په هره زمانه کې تازه، او د

«ډلې په نزد تاند او نوى کړ1

کې تحریف نه دى شوى قرآنپه . ۲۶

له مسلمانانو ، چې نن د نړۍقرآنهغه : موږ ګروهمن یو،چې

نازل شوى ( ص) پېغمبر ، چې د اسالم پرهماغه دى ،سره دى

زیات وردى، نه پکې څه کم شوي دي او نه ورباندې څه

!شوي دي

و،کاتباند وحې شمېرورځو زیات هماغو ړومبيوله

او مسلمانان ژمن تر نازلېدو وروسته ليکلیتونه آ قرآند

ينځګونو او په خپلو پ ، چې شپه او ورځ هغه ولوليوو

یتونه آ قرآنو کسانو د ډېرخو ؛تکرار کړي لمونځونو کې یې

همېشهحافظانو او قاریانو قرآنیادول او حفظ یې ساتل، د

دغه . مقام درلود او لري یې ځانګړىاسالمي ټولنو کې په

قرآنچې په ،شوې الملټولې چارې او ځينې نورې مسئلې

حدیث ۲۲مخ ۰۴۲ټوک ۰بحار االنوار، .1

.بدلون او تحریف ونه شي هېڅکې

قرآن تر پایه پورې د خداى تعالی د نړۍ سربېرهپر دې

هېڅ له املهالهي تضمين ددېد حفاظت ضمانت کړى دى او

إِن َا نَحْنُ نَز َلْنَا الذِ کْرَ : ممکن نه دى پکې ډول تحریف او بدلون

حفاظت نازل کړ او قطعا به یې قرآن موږوَإِن َا لَهُ لَحَافِظُونَ؛

«کوو1

سترد اسالم ټول محققان او د شيعه او سنيانو

په لور د تحریف قرآنچې د ،عالمان په دې خبره یوه خوله دي

انو کې یوازې الس نه دى اوږد شوى، په شيعه او سني هېڅ

د تحریف خبره مخېله روایتونوکسان د ځينو شمېرګوته په

خو د دواړو ډلو پوهان او عالمان دغه نظر په کلکه ؛کړې ده

« په معنوي تحریف»ګڼي یا « جعلي»ردوي او دا روایتونه

په معنا یا ( غلط تفسير لپاره د آیتونود ځينو قرآند ؛یعنې)

د اشتباه له امله یې « د متن قرآند »په ځاى « د تفسير قرآن»د

(.دقت وکړئ. )ګڼي

د قرآند ،چې ټينګار لري،هغه لنډ فکره کسان

او مشهورو ستروچې د شيعه او سني د ،تحریف عقيده

عالمانو د صریحو کلماتو مخالفه ده،په ځينو شيعه او نورو

ته تاوان رسوي او د ناروا قرآنډلو پورې وتړي،په ناپوهۍ

ي کتاب اعتبار تر اسمان ستر ددېبونو له امله تعص

.پوښتنې الندې راولي او د دښمن ژرندې ته اوبه اچوي

ایت ۹حجر سوره .1

دو د د راغونډې قرآناکرم له وخته د پېغمبرد

ليکلو، حفظ او تالوت ته د قرآنتاریخي ټپال مطالعه او د

ه بيا له لومړۍ تېرورکول، په رزښتزیات ا ډېرمسلمانانو د

کاتبانو شتون دا حقيقت ټولو ته د وحېورځې د

او ،چې په قرآن کې تحریف ناشونی چار وروښانوي

دې دليل ، دنشته قرآنه پرته بل قرآنهمداراز له دې مشهور

نن ځکه ؛ټولو ته پرانستې ده الراو د تحقيق روښانه دى ډېر

ټولو عامو هېوادد زموږد ټولو په کورونو او زموږ قرآن

چې ،ونهقرآنخطي ان شته دىکتابتونونو کې جوماتونو او

په ميوزمونو زموږۍ مخکې ليکل شوي او پېړۍۍ پېړۍ

،ونه هماغه شان ديقرآنچې دا ،ښييي، ټول کېږکې ساتل

دي او که پخوا ددې ونو کې هېوادچې په نورو اسالمي

څېړنوخالصه نه وه، نن خو ټولو ته د الرلپاره خبرو د څېړنې

ناروا ددېلږ شان تحقيق سره، ډېردي او په تيپرانس ورونه

. ږيتورونو بې اساس والی څرګندې

فَبَشِ رْ عِبَادِي ال َذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَت َبِعُونَ »

چې خبرې واوري او ،رى ورکړهزماهغه بندګانو ته زې أَحْسَنَهُ؛

.وکړ ي الرويله ښو یې

ي علوم په قرآن ې ننپه علميه حوزو او مدرسو ک زموږ

چې په دغو ،مهم بحث ډېراو یو يېږه پراخه توګه تدریسډېر

.د نه تحریف او نه بدلون مسئله ده قرآندرسونو کې دى،د 1

او د انسان مادي او معنوي اړتياوې قرآن. ۲۱

هغه څه چې د انسان د مادي او معنوي : موږ ګروهمن یو،چې

کې ذکر شوي دي، قرآناصول یې په . ژوند لپاره ضروري دي

د حکومت د چلولو او سياسي مسائلو، له نورو ټولنو سره د

ژوند سولې او جنګ اصول قضایی او ، د ګډاړیکو

کې یې کلي ضوابط قرآناقتصادي مسائل او داسې نور په

.يېږد ژوند فضا روښان زموږ یې په کارولو ، چېبيان شوي

بْيَانًا لِکُلِ شَيْءٍ وَهُدًى وَنَز َلْنَا عَلَيْکَ الْکِتَابَ تِ»

چې ،دا کتاب پر تا نازل کړ موږوَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ؛

لپاره هدایت الرویانود هر څه بيانوونکی او د اسالم د

«.دى زېرىرحمت او 2

کله له هېڅ« اسالم»چې ،عقيده دا ده زموږ نوځکه

،نو ته امر کوينه دى او مسلمانا بېل« حکومت او سياسته»

او په مرستې خپل حکومت واګې په الس کې واخلي چې د

او اسالمي ټولنه د اسالم لوړ ارزښتونه ژوندي کړي یې

الرچې ټول خلک د عدالت او انصاف په ،شي وروزلداسې

د قرآن د نه «فقې د اصولو»بحثونه وي که د «تفسیر»مونږ په خپلو لیکنو کې که هغه د .1

(انوار االصول او تفسیر نمونه ته مراجعه وکړئ)تحریفوالي په برخه کې ډیر بحثونه کړي دی

ایت ۴۹نحل سوره .2

کې راشي او د دوست او دښمن دواړو په حق کې عدل اجرا

. شي

نُوا قَو َامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ یَا أَی ُهَا ال َذِینَ آمَنُوا کُو»

لِل َهِ وَلَوْ عَلَی أَنْفُسِکُمْ أَوِ الْوَالِدَیْنِ وَاألقْرَبِينَ؛ اى هغو کسانو

وسئ او د، د عدل پوره قایموونکي چې ایمان مو راوړى دى

ستاسو ( دغه ګواهي) که څه ،خداى لپاره شهادت ورکړئ

«تاوان ويیا مو د مور پالر او خپلوانو په 1

واَل یَجْرِمَن َکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَی أَال تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ »

ګناه او د مو قوم سره دښمني هکله له یو هېڅأَقْرَبُ لِلت َقْوَى؛

ځکه؛و ته ونه هڅوي، له عدالته کار واخلئښوولعدالت پرې

«کارۍ ته نزدې دهتقوا او پرهيز2

تالوت، تدبر، عمل. ۲۸

افضل عبادت دى او ډېرتالوت قرآنچې د : عقيده لرو موږ

کې د قرآندا تالوت په ځکه؛يکم عبادتونه ورته رس ډېر

و نېکونکی دى او تفکر او سوچ کول د بښفکر الهام

.عملونو سرچينه ده

قُمِ الل َيْلَ إِال »: ته فرمایي ( ص)پېغمبرد اسالم قرآن

قرآنأَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِ لِ الْ* صْ مِنْهُ قَلِيال نِصْفَهُ أَوِ انْقُ *قَلِيال

ایت ۳۱۱نساء سوره .1

ایت۴مائده سوره .2

ه، د شپې نيمه برخه یا د شپې په لږې برخې کې پاڅ.... تَرْتِيال

په قرآناو ( بيدار اوسه)له هغې کمه کړه، یا ورزیاته کړه

«!دقت او سوچ سره لوله1

فَاقْرَءُوا »: او ټولو مسلمانانو ته په خطاب کې فرمایي

کولې ) ؛ هر څومره چې تاسو ته ميسر وي قرآنا تَيَس َرَ مِنَ الْمَ

«!ولولئ قرآن( شئ2

تالوت باید د قرآنخو لکه څرنګه چې وویل شول د

هغې په معنا او مطلب کې د تفکر او تدبر لپاره یوه وسيله

د عمل کولو مقدمه قرآناو تفکر او سوچ هم باید په وي

أَمْ عَلَی قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا؛ ایا قرآنونَ الْأَفاَل یَتَدَب َرُ»: وګرځي

یا یې په زړونو قفلونه کې تدبر نه کوئ قرآنپه هغوى

«لګيدلي دي3

د قرآن موږ؛لِلذِ کْرِ فَهَلْ مِنْ مُد َکِرٍ قرآنوَلَقَدْ یَس َرْنَا الْ»

او عمل )چې متذکر شي ،لپاره اسان کړ ایا څوک شتهتذکر

«(!وکړي4

ا کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ مُبَارَکٌ فَات َبِعُوهُ؛ دا له برکته ډک وَهَذَ»

«!وکړئ الروي یېنازل کړ نو ( چې پر تا مو)کتاب دى 5

په تالوت او قرآنچې د ، هغه کسان پردې بنسټ

ایتونه ۲ـ ۰مزمل سوره .1

ایت ۰۲مزمل سوره .2

آیت ۰۲محمد سوره .3

ایت ۳۷قمر سوره .4

ایت ۳۱۱انعام سوره .5

نه پرې «عمل»او « تدبر»کې قرآناو په حفظ بسنه کوي

دوه خو ؛له درې رکنونو یې یو ترسره کړى دى که څهکوي،

مهم رکنونه یې له السه ورکړي دي او په لوى خسران او

.تاوان اخته شوي دي

انحرافي بحثونه. ۲٣

کې له تدبر او آیتونوپه قرآند همېشه: موږ ګروهمن یو،چې

ورباندې له عمل کولو څخه د مسلمانانو دغړولو لپاره ځينو

وياناو عباس امویانوالسونو کار کړى دى؛که یو وخت د 1په

بحثونو ته ( دث واليد قدیمي والي او حا) قرآنزمانو کې د

او مسلمانان یې په دوو ډلو وویشل او په یو لمن ووهل شوه

حال .شوې ې وینې تویېډېرکې الربل یې اخته کړل او په دې

،صحيح مفهوم بېخيچې دا بحث ،وهېږپو موږ دا چې نن

اهلل نه مطلب که له کالم ځکه؛چې ورپاره جګړه وشي نه لري

دا بېشکهد هغه حروف او نقوش او ليکنه او کاغذ وي،

چې د ،وي چارې حادثې دي او که مطلب هغه معناوې

د ذات په یېخداى علم د بېشکهپه علم کې دي، پالونکي

انو په ؛خو ظالمو او جائرو پاچایشان قدیم او ازلي دى

په ځینو تاریخونو کې راغلي دي چې عباسي خلیفه مامون د خپل یو قاضي په مرسته . 1

حکم خپور کړ چې هر څوک د قرآن په مخلوقوالي عقیده نه لري، له دولتي منصبونو دې لیرې

(مخ ۰۱۲ن مجید، تاریخ جمع قرآ)کړی شي او په محکمې کې یې شهادت ونه منل شي

و نن هم ا مسئله بوخت وساتلکلونو کلونو مسلمانان په دې

کې له تدبر قرآننور السونه شته چې مسلمانان په بل ډول په

.یې له عمل کولو ژغوري آیتونوپه او

د تفسير ضوابط قرآند . ٩١

باید په هماغه عرفي یې الفاط قرآند : موږ ګروهمن یو،چې

ترې واخستل هماغه معنا)اى شي و حمل کړاواو لغوي معن

کې دننه یا بهر کومه قرآنپه له،دا چې له عقل یا نق خو( شي

خو باید )، چې په بلې معنا داللت وکړي؛قرینه موجوده وي

مان واو په حدس او ګ ه مشکوکو قرائنو له تکيې ډډه وشيپ

(تفسير نه دى پکار آیتونود قرآند

وَمَنْ کَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَی فَهُوَ »: وایي قرآن چې کلهمثال

په ،؛ څوک چې په دې دنيا کې ړوند دىفِي اآلخِرَةِ أَعْمَی

«دى بې الرې خوراخرت کې هم ړوند او آ1یقين لرو چې دلته

، چې لغوي معنا یې مطلب ظاهري ړوند والی« اعمی»د

او پاک خلک په سترګو نابينا نېک ډېر ځکهده،نه ده؛

.مطلب د باطن او د زړه ړوندوالی دى بلکې؛وو

شوى الملتفسير ېدددلته د عقليه قرینې وجود

. دى

: وایيد اسالم د ځينو دښمنانو په هکله قرآنهمداراز

ایت۷۰إسراء سوره . 1

صُم ٌ بُکْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ ال یَعْقِلُونَ؛ هغوى کاڼه ګونګيان او ړانده »

«يهېږپه څه نه پو؛نو ځکه دي1له هغوىچې ،ښکاره خبره ده

یېدا بلکې؛ظاهري نظره کاڼه ګونګيان یا ړانده نه وو

چې ،دحاليه قرائنو په مټ موږ دا تفسير)ات وو باطني صف

(په الس کې یې لرو کوو

بَلْ »: ،چې د خداى په هکله فرمایي قرآن پردې بنسټ

«یَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ؛ د خداى دواړه السونه پرانستي دي2یا

د سترګو زموږ( اى نوحه)وَاصْنَعِ الْفُلْکَ بِأَعْيُنِنَا؛ »: فرمایي

«شتۍ جوړه کړه وړاندې ک پر3

خداى جسماني غړي کله دهېڅمفهوم آیتونو ددې

هر جسم غړي لري او ځکه؛سترګې غوږونه او ال سونه نه دي

او يکېږاو اخر فاني ان او مکان او لوري ته اړتيا لريزم

نو له ؛چې دا صفتونه ولري ،خداى تعالی تر دې لوړ دى

،دى ځواک بشپړمطلب هماغه د خداى ( السونو)« یداه»

« اعين»الندې دي او له ولکې چې ټول کائنات یې تر

. هر څه یې لر ي ، چې پرمطلب علم او پوهه ده یې (سترګو)

کله په دغو تعبيراتو جمود ـ کههېڅ موږ پردې بنسټ

که په نورو کې ـ او په هغه د خداى د صفاتو په باب کې وي

د نړۍ ټول ځکه؛عقلي او نقلي قرائنو سترګې پټول نه منو

ایت ۳۷۳بقره سوره . 1

۱۲مائده سوره .2

ایت۱۷هود سوره .3

قرآنوینا وال او سخنوران په دغه ډول قرائنو تکيه کوي او

وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ : ندلې او منلې دهپېژدغه روده په رسميت

دهغه خوه لېږونه پېغمبر هېڅ موږرَسُولٍ إاِل بِلِسَانِ قَوْمِهِ؛

«دقوم په ژبه 1

و خو لکه څرنګه چې مو وویل قرائن باید روښانه ا

. قطعي وي

(تفسير بالراى)په خپله رایه د تفسير . ٩۱

خطرې

مجيد په هکله قرآنتفسير بالراى د : موږ ګروهمن یو،چې

سترهکې روایتونوچې په اسالمي ،خطرناک کار دى ډېریو

کېدو لرېو او شله د پرېوتخداى له در ګناه ګڼل شوې ده او د

اى تعالی چې خد،ي، په حدیث کې راغلي ديکېږ المل

ما امن بی من فسر برایه کالمی؛ هغه چې زما »: فرمایي

،تفسير کړي( خپل نفس په طبعه او د)خبره په خپله خوښه

«په ما یې ایمان نه دى راوړى2چې که سم ایمان ،څرګنده ده

،چې دى ؤد خداى کالم به یې هماغه شان درلوداى؛نویې

. چې زړه یې غواړي،نه هغه شان ؛ىامنلی و

او صحيح ترمذي منجلمه)و مشهورو کتابونو ډېرپه

.ایت ۲ابراهیم سوره . 1

.حدیث ۰۰مخ، ۰۴ټوک ۳۴وسائل . 2

کې دا حدیث له رسول اهلل مبارکه نقل ( داود نسایي او ابي

برایه او بما ال یعلم فليتبوء قرآنمن قال فی ال»: شوى دى

په خپله خوښه تفسير کړي یا قرآنمقعده من النار؛ څوک چې

چې خپل ،باید تيار شي،په هکله څه ووایي یېپه ناپوهۍ

«.ولټوي کېپه دوزخ ځاى1

د شخصي یا قرآند تفسير بالراى مطلب دا دى چې

او تفسير کړي او له معنا له مخېډله ایزو ګروهنو یا عقيدو

خپلې عقيدې سره یې برابر کړي، بې له دې چې قرینه او

قرآنشاهد ورباندې موجود وي،داسې کس په حقيقت کې د

قرآناو که په ځان تابع کړي د قرآنغواړي بلکې؛تابع نه دى

.کله به یې دا کا ر نه کاوههېڅ درلوده؛نویې پوره ایمان

کې د تفسير بالراى ور قرآنچې که په ،په یقين وایو

او هر کس به یې به چورلټ بې اعتباره شي قرآن ،خالص شي

وي او هره باطله عقيده به په معنا او تفسيرپه خپله خوښه

. تطبيقوي قرآن

د عربو د لغت او ؛یعنېىتفسير بالرا پردې بنسټ

ادبياتو د علم د اصولو او د اهل زبان له پوهې پرته په بل څه

ونو او شخصي او ډله ایزو ګوماناو په باطلو خياالتو او

د معنوي قرآند ،تطبيقول او ورسمول قرآنګروهنو د

.يکېږ الملتحریف

کتاب مباحث فی علوم القران، د ریاض د مشهور عالم مناع الخیل القطاع لیکنه، . 1

.مخ۱۲۲

چې یوه پکې د ،ريې څانګې لبېالبېلتفسير بالراى

چې دى، په دې معنا سره د خپلې خوښې چلن آیتونوله قرآن

او داسې « امامت« »توحيد»او « شفاعت»انسان مثال په

چې د هغه د ،یتونه راواخليآنورو بحثونو کې یوازې هغه

د هغه چې ،یتونهآاو نور کې وي الروارمخکې قضاوت په

تفسيروونکی آیتونوو او په نور له افکارو سره غږمله نه دي

په بې پروایۍ یې له ډېرشي، سترګې پټې کړي، یا کېداى

. شي تېرڅنګه

مجيد په الفاظو قرآنلکه څرنګه چې د :لنډه دا چې

جمود او معتبرو عقلي او نقلي قرائنو ته توجه نه کول یو

ډول انحراف دى، تفسير بالراى هم یو بل ډول انحراف او بې

له لوړو تعليماتو او قرآناو دواړه د يکېږالري ګڼل

.ي ـ دقت وکړئ ېږالمل کېدو لرېد یې ارزښتونو

سرچينه اخلي« کتاب اهلل»سنت، له . ٩۲

« کفانا کتاب اهلل»ى شي کوالوک نهېڅ: باوري یو چې موږ

ن د حقائقو د آچې د قر،سنتو ووایي او په نبوي احادیثو او

او د ناسخ او منسوخ خاصاو د عام قرآنبيان او تفسير او د

ې د فروعو ک د پوهولو په باب دي یا د دین په اصولو او

ځکه؛سترګې پټې کړي ،دي اسالم له تعليماتو سره موبوط

سنت او د هغه کلمات او ( ص)اکرم پېغمبرد آیتونو قرآند

او هغه یې په اسالم د فعال د مسلمانانو لپاره حجت ګڼليا

و په استنباط کې اصلي منابع ټاکلي و او د احکامپوهېد

مَا أَفَاءَ الل َهُ عَلَی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِل َهِ وَلِلر َسُولِ »: دي

وَلِذِي الْقُرْبَی وَالْيَتَامَی وَالْمَسَاکِينِ وَابْنِ الس َبِيلِ کَيْ ال

الر َسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا یَکُونَ دُولَةً بَيْنَ األغْنِيَاءِ مِنْکُمْ وَمَا آتَاکُمُ

( ص) نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا؛ هغه څه چې د خداى رسول

او )واخلئ ( کړى او تاسو ته یې امر)ستاسو لپاره راوړي

«او له هغه څه چې منعې کړې یې یئ ډډه وکړئ( عمل وکړئ1

سُولُهُ أَمْرًا وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ واَل مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَی الل َهُ وَرَ»

أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ یَعْصِ الل َهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ

،ایماندار سړى او ښځه حق نه لري هېڅضَل َ ضَالال مُبِينًا؛

خداى د د)یې یوه خبره الزمه وګڼي پېغمبرخداى او چې کله

چې د خداى او د څوک او هر اختيار ولري( امر پر وړاندې

هغه د رسول نافرماني وکړي په ښکاره ګمراهۍ اخته شوى

«دى2

سنتو ته بې پامي ( ص) پېغمبرهغه کسان چې د

خو څرګنده سترګې پټوي؛ قرآنپه حقيقت کې په ،کوي

شي او جوتسنت باید له معتبرو الرو ( ص)پېغمبرچې د ،ده

هره خبره چې هر کس یې په هغه لوى شخصيت پورې

.کېداى شي منل ،نړيت

ایت ۷حشر سوره .1

ایت ۱۱اب سوره احز .2

ولقد »: په یوې وینا کې فرمایي( ع)حضرت علی

قام خطيبا ان کذب علی رسول اهلل صلی اهلل عليه و آله وسلم

من کذب علی معتمدا فليتبوا مقعده من النار؛ د : فقال

رت پورې دروغ وتړل، حضآنپه ژوند کې یې په ( ص) پېغمبر

هر :ې فرمایلیه او وستتر دې چې پاڅېده او یوه خطبه یې ولو

باید په اور ،په ما پورې دروغ وتړي په لوى السڅوک چې

«کې خپل ځاى ته د ورتللو لپاره تيار شي1

.دې ته ورته معنا په صحيح بخاري کې هم راغلې ده 2

( عليهم السالم)د اهل بيتو امامانو. ٩٩

سنت

ـ د امامانو د ا هل بيتو: عقيده لرو چې موږ او همداراز

په امر ( ص) اکرم پېغمبرعليهم السالم ـ حدیثونه هم د

خو په مشهور او متواتر لومړى ځکه ؛واجب االطاعه دي

ډېرىچې د اهل سنتو او شيعو د حدیثو په ،حدیث کې

ې ده، په صحيح کتابونو کې ر اغلی دى دا خبره جوته شو

یا ایها »: وفرمایل( ص) پېغمبرچې ترمذي کې راغلي دي،

اس انی قد ترکت فيکم ما ان اخذتم به لن تضلوا، کتاب الن

ما په تاسو کې داسې څيز ! لکو اهلل وعترتی اهل بيتی؛ خ

خطبه ۰۳۲نهج البالغه 1

(ص)باب اسم من کذب علی النبی ) مخ ۱۴صحیح بخاری، اول ټوک 2

کله به ګمراه هېڅښوده چې که لمن یې راټينګه کړئ پرې

«اهل بيت ؛یعنېخداى کتاب او زما عترت شئ دن1

ـ عليهم السالم ـ و اماماناهل بيت د: مه دا چېدوی

نقل کړي د، او ( ص)اکرمه پېغمبرحدیثونه له خپل ټول

ونو نېکیې وایو له خپلو پالر چې موږویلي یې دي هغه څه

.لي ديرسېدته موږ(ص)هپېغمبرله

ستونزې د مسلمانانو راتلونکی او اکرم پېغمبرهو

یې د نړۍ الرحل ستونزونده ډېراو د هغوى د یې ښه ليدې

ـ عليهم السالم ـ د امامانو اهل بيتو داو قرآنتر پایه پورې د

.کې ګڼلې ده الروۍپه

پياوړيپه مطلب او یېایا په دومره مهم حدیث

ى ېداتېر ترېى شو او بې دليله اسنادو یې سترګې پټوال

!شو؟

دې مسئلې ته زیاته که: عقيده لرو چې موږنو ځکه

مسلمانان نننيبه چې ستونزې، ځينې توجه شوې واى

مخ دي نه وو چارو کې عقائدو، تفسير او فقهي په سرهور

.موجود

حدیث، د دغه ۱۷۴۱( ص)مخ، باب مناقب اهل بیت النبی ۱۱۰ټوک، ۱صحیح ترمذی 1

.حدیث ډیر اسناد به دامامت په بحث کې په مشروحه توګه راشي

څلورمه برخه

مرګه وروسته ژوند ترقيامت او

بې له قيامته ژوند معنا نه لري . ٩۱

مرګه وروسته یوه ورځ ترباوري یو چې ټول انسانان موږ

. کېږيعملونو حساب کتاب به ورسره او د کېږيراپاڅول

پاتې جنت ته ځي او بدان او ګناهکاران ان تلان او صالحنېک

امَةِ ال الل َهُ ال إِلَهَ إاِل هُوَ لَيَجْمَعَن َکُمْ إِلَی یَوْمِ الْقِيَ»به دوزخ ته

په یقين . نشته ه بل پالونکی خدای رَیْبَ فِيهِ؛ بې له ایکي یو

نشتهچې شک پکې ،ورځ چې تاسو ټول به د قيامت پر

«.راغونډوو1

فَإِن َ الْجَحِيمَ هِيَ * وَآثَرَ الْحَيَاةَ الد ُنْيَا *مَنْ طَغَی فَأَم َا

وَأَم َا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِ هِ وَنَهَی الن َفْسَ عَنِ الْهَوَى *الْمَأْوَى

فَإِن َ الْجَن َةَ هِيَ الْمَأْوَى؛ نو هغه کس چې سرغړونه یې وکړه *

یې ځاىې په یقين چ ،او د دنيا ژوند یې مخکې کړى دى

( عدالته)خپل رب له مقام دوزخ دى او هغه کس چې د

ایت ۴۷نساء سوره .1

یې ي او نفس له هوا او هوسه وساتي بېشکه چې ځاىږووېرې

(جنت دى1

،ل دىپه حقيت کې یو پُ باوري یو چې دا نړۍ موږ

،یا په ورسيته نړۍپاتې ترې تېر شي او تلچې انسانان باید

نړۍپټی دى د بلې یا د تجارت بازار، یا پوهنتون: بل تعبير

.لپاره

ان الدنيا دار »حضرت علي د د نيا په هکله وایي

ودار غنی لمن تزود منها،و دار موعظة ... صدق لمن صدقها

لمن اتعظ بها، مسجد احباء اهلل مصلی مالئکة اهلل و مهبط

ياء اهلل؛ نړۍ د صدق او راستۍ ځاىوحی اهلل ومتجر اول

داقت سره له هغه سره چلن، چې په صد هغه کس لپاره ،دى

هغه کس لپاره چې توښه د ،ده او د بې نيازۍ نړۍ... کړي و

،هغه کس لپاره دى د ترې واخلي او د بېدارۍ او پوهې ځاى

او د د دوستانو جمات دى خداىچې پند ترې واخلي،د

د نازلېدو وحېاو د الهي پالونکي د پرښتو د لمانځه ځاى

«ځاى جارت حق د دوستانو د ت او د ځاى2

د قيامت دالیل روښانه دي . ٩۵

ځکه ؛روښانه دي ډېرچې د قيامت دليلونه ،عقيده لرو موږ

ایتونه ۲۳تر ۱۷. سوره نازعات .1

شمیره ۳۱۳نهج البالغه، لنډې ویناوې . 2۳

انسان د خلقت چې دا ژوند د ،د دې نړۍ ژوند ښيياول خو

و ډېرچې څو ورځې راشي، په کېداى،شي اصلي مقصد ن

و کې ژوند وکړي او بيا هر څه ختم شي او له منځه الړ ستونز

حَسِبْتُمْ أَن َمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثًا وَأَن َکُمْ إِلَيْنَا ال تُرْجَعُونَ؛ ایا أَفَ»شي

چې تاسو مو چټي پيدا کړي یاست او ،مو کړى دى ګومان

« ته به نه جاروځئ موږ1

چې که قيامت نه واى د دنيا ژوند به ،دې ته اشاره ده

. چټي او عبث و

نېکچې ،ده نهغوښتعدالت د خداىد : بله دا چې

چاري او بدچاري چې غالبا په دې نړۍ کې په یوې ليکي کې

شي او بېلکله کله بدکاران مخکې وي، له یو بله راځي او

أَمْ حَسِبَ ال َذِینَ »هر یو د خپل عمل سزا او جزا وویني

اجْتَرَحُوا الس َيِ ئَاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ کَال َذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا

الِحَاتِ سَوَاءً مَحْيَاهُمْ وَمَمَاتُهُمْ سَاءَ مَا یَحْکُمُونَ؛ ایا الص َ

به چې موږ،کوي ګومانهغه کسان چې ګناهان یې کړي دي

چې ایمان یې راوړى دى ،هغو کسانو په شان وګرځوو د یې

عمل یې کړى دى؟ چې مرګ او ژوند یې یو شان نېکاو

وي؟ څومره بد قضاوت کوي2 !؟

چې د،رحمت الزموي ناپایهد خداى : چېمه دا درې

شي او د بېل ن ترېانسان په مرګ هغه فيض او رحمت د

آیت ۳۳۱مؤمنون سوره .1

آیت ۰۳جاثیه سوره . ۳

غوره انسانانو تکامل هماغه شان دوام و اويوړتيا لرونک

کَتَبَ عَلَی نَفْسِهِ الر َحْمَةَ لَيَجْمَعَن َکُمْ إِلَی یَوْمِ الْقِيَامَةِ ال »ولري

او پل ځان فرض کړى دى خداى تعالی رحمت په خفِيهِ؛رَیْبَ

راغونډ نشتهچې شک پکې ،ورځ تاسو ټول به د قيامت پر

«کړي1

هغو کسانو ته چې د معاد په مسئله کې شک قرآن

:لري وایي

څرنګه ممکنه ده د مړیو په ژوندي کولو کې د خداى

کې شک وکړئ په داسې حال کې چې تاسو په ځواکپه

اوله کې چې پهاغه لومړي ځل هم هغه پيدا کړي یاست هم

یې تاسو له خاورې پيدا کړئ بيا به مو هم بل ژوند ته ستانه

أَفَعَيِينَا بِالْخَلْقِ األو َلِ بَلْ هُمْ فِي لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ؛ »کړي

قيامت د ورځې د چې د)له لومړي خلقته عاجز وو موږایا

په په دغو ښکاره دليلونو هغوىخو ( ونه لرو ځواکخلقت

!بيا پيداکولوکې شک لري 2

وَضَرَبَ لَنَا مَثاَل وَنَسِيَ خَلْقَهُ قَالَ مَنْ یُحْيِي الْعِظَامَ »

قُلْ یُحْيِيهَا ال َذِي أَنْشَأَهَا أَو َلَ مَر َةٍ وَهُوَ بِکُلِ خَلْقٍ *وَهِيَ رَمِيمٌ

ر وړ؛ خو خپل خلقت یې هېلپاره مثال راو زموږعَلِيمٌ؛ هغه

څوک به دا وراسته هډوکي ژوندي کوي؟ :ویل ېی کړ او و

او هغه له هر چې په اوله کې یې پيدا کړلووایه هماغه

آیت ۳۰انعام سوره . 1

آیت ۳۱ق سوره . 2

«مخلوقه خبر دى1

ونو او اسمانبله خبره دا چې ایا د انسان پيدا کول د

خبره ده ؟ څوک چې د دومره سترهپيدا کيدو ترځمکې

و پيدا کول و څيزونو ديهغې د حيرانوونک او د نړۍ سترې

. مرګه وروسته د مړیو د پيدا کولو وس هم لري ترلري ځواک

أَوَلَمْ یَرَوْا أَن َ الل َهَ ال َذِي خَلَقَ الس َمَاوَاتِ وَاألرْضَ وَلَمْ یَعْيَ »

بِخَلْقِهِن َ بِقَادِرٍ عَلَی أَنْ یُحْيِيَ الْمَوْتَی بَلَی إِن َهُ عَلَی کُلِ شَيْءٍ

ونه او اسمانچې هغه خداى چې ږيپوهېنه هغوىقَدِیرٌ؛ ایا

،شواو د هغو له پيداکولو بېوسه نځمکې یې پيدا کړې

(لري چې مړي ژوندي کړي؟ هو هغه د هر څه وس لري ځواک2

جسماني معاد . ٩۶

او روح بلکې ؛انسان روح نه یوازې د : عقيده لرو چې موږ

؛او یو نوى ژوند به پيلوي جسم به دواړه هغه نړۍ ته ستنېږي

په همدې روح او جسم ،هغه څه چې دلته یې کړي دي ځکه

.هم باید دواړه وویني یې یې کړي دي او جزا یا سزا

یتونو آو ډېرمجيد کې د قيامت په هکله په قرآنپه

کې په جسماني معاد تکيه شوې ده او د مخالفانو د

څرنګه به دا وراسته : چې ویل یې پر وړاندېحيرانتيا

ایتونه ۷۹، ۷۴یس سوره . 1

آیت ۱۱احقاف سوره . 2

قُلْ یُحْيِيهَا ال َذِي »وایي قرآن،کېږيوندي ژ بياهډوکي

أَنْشَأَهَا أَو َلَ مَر َةٍ وَهُوَ بِکُلِ خَلْقٍ عَلِيمٌ؛ هغه ذات چې په اوله

(کار وس لري ددېورځ یې انسان له خاورې وپنځاوه، 1

بَلَی قَادِرِینَ *أَیَحْسَبُ اإلنْسَانُ أَل َنْ نَجْمَعَ عِظَامَهُ »

( وراسته)چې ،کوي ګوماننُسَوِ يَ بَنَانَهُ؛ ایا انسان عَلَی أَنْ

د دې وس موږ راغونډ او ژوندي نه کړو؟ هو یې هډونه به

هم برابرې کړو ( ليکې)د هغه د ګوتو د سرونو ان چې ،لرو

(او هغه اول حالت ته ستون کړو)2

یتونه ټول د جسماني آدې په شان نور دا آیت او د

. قيامت خبره کوي

پاڅوو، هم رایتونه چې وایي تاسو به ضرور له قبرونو آغه ه

په ډاګه جسماني معاد بيانوي 3.

یتونه روحاني او آ ډېرىکې د معاد قرآناصوال په

.جسماني معاد تشریحوي

مرګه وروسته عجيبه نړۍ تر. ٩۱

په وروسته نړۍ او په تر مرګههغه څه چې : باوري یو موږ

،لوړ دي ډېرریږي تر هغه څه کې تېجنت او دوزخ ،قيامت

آیت ۷۹یس سوره .1

ایتونه ۲او ۱قیامت سوره . 2

۲۱او د معارج ۷او همدارازد قمر ۱۰او ۱۳لکه د یس سورې ایتونه . 3

فاَل تَعْلَمُ نَفْسٌ »ترې په دې محدوده دنيا کې خبر یو چې موږ

مَا أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُر َةِ أَعْيُنٍ جَزَاءً بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ؛ هيچا ته

ولولپاره خوشحال( انونېک) یې د چې څه انعام نشتهپته

«پروت دى1

ان اهلل »نبوي حدیث کې راغلي دي مشهور هاو په یو

یقول اعددت لعبادى الصالحين ما ال عين رات وال اذن

سمعت وال خطر علی قلب بشر؛ ما دخپلو صالحو بندګانو

سترګو نه دي هېڅچې ،لپاره داسې نعمتونه برابر کړي دي

انسان په زړه هېڅدلي او د هېڅ غوږونو نه دي اورېليدلي او

«کې نه دي راغلي2

په دې دنيا کې داسې یو لکه یو موږ حقيقت کې په

په محدودې فضا کې وي او که فرضا نس چې د مور د ،جنين

عقل او پوهه هم ولري هغه حقایق او مفاهيم چې له رحمه بهر

ګلونو منظرې او د ، هوا، دسپوږمۍلمر،: لکه ؛موجود دي

شي درک کولی، دا نړۍ د هېڅکله نڅپو غږونه سمندر د

د دې زموږچې د جنين نړۍ ،نړۍ په پرتله داسې ده قيامت د

.سوچ وکړئ _ نړۍ په پرتله وي

آیت ۳۷سجده سوره . 1

مشهورو محدثانو لکه بخاري او مسلم او نامتو مفسرانو لکه طبرسي، الوسي او قرطبي . 2

.دا حدیث په خپلو کتابونو کې راوړی دی

قيامت او د عملونو دوسيه . ٩۸

د عملونو زموږته موږ هغه ورځ به پر: عقيده لرو چې موږ

انو عمل نامې به په نېک ، دکېږيراکول ( عمل نامې)نامې

صالح ،کېږيښي الس او د بدانو به په کيڼ الس کې ورکول

ږي او حالېو سره خوشمل نامو په ليدان به د خپلو عمؤمن

قرآنلکه څرنګه چې ؛ښمن او خپه وياندې ډېربدکاري به

فَأَم َا مَنْ أُوتِيَ کِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَيَقُولُ هَاؤُمُ »مجيد فرمایي

هُوَ فِي عِيشَةٍ فَ*إِنِ ي ظَنَنْتُ أَنِ ي مُالقٍ حِسَابِيَهْ *اقْرَءُوا کِتَابِيَهْ

کُلُوا وَاشْرَبُوا *قُطُوفُهَا دَانِيَةٌ * فِي جَن َةٍ عَالِيَةٍ * رَاضِيَةٍ

وَأَم َا مَنْ أُوتِيَ کِتَابَهُ *هَنِيئًا بِمَا أَسْلَفْتُمْ فِي األی َامِ الْخَالِيَةِ

ې بِشِمَالِهِ فَيَقُولُ یَا لَيْتَنِي لَمْ أُوتَ کِتَابِيَهْ؛ خو هغه کسان چ

خوشحالی له )عمل نامه یې ورته په ښي الس کې ورکړې ده

عمل نامه واخلئ زموږ( د قيامت خلکو) غږ کوي چې اى( به

ته یقين و چې د عملونو حساب کتاب به ې لولئ،مای او و

خو هغه _ او هغه به په یو خوښ ژوند کې وي کېږيراسره

: ایيوي و لونو پاڼه یې په کيڼ الس کې ورکړېکس چې د عم

«کاش چې زما عمل نامه یې نه واى راکړې اى1.

خو په دې کې چې د عملونو نامه څرنګه ده؟ او

شي وک یې له مطالبو انکار نهېڅچې کېږيڅرنګه ليکل

او لکه څرنګه چې مخکې ته سمه روښانه نه ده موږکوالى؟

ایتونه ۰۱تر ۳۹الحاقه سوره ۳ 1

هم اشاره وشوه اصوال معاد او د محشر ورځ ځينې

خلکو جزیياتو درک یې د نړۍ د چې د ،ځانګړتياوې لري

علوم او خو کليات یې م؛ناممکن دى بلکې؛لپاره مشکل

.ىادداسې دي چې انکار ترې نشي کې

په قيامت کې شاهدان اوګواهان . ٩٣

چې خداى سربېرهعقيده لرو چې په قيامت کې پر دې موږ

پر ټولو عملونو شاهد دى، ځينې نور ګواهان هم زموږتعالی

الس پښې، زموږ ان عملونو ګواهي ورکوي، په زموږ

کی، هغه ځمکه چې ژوند پرې کوو او داسې نور ټول پوټ

الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلَی أَفْوَاهِهِمْ ». شاهدان او ګواهان دي زموږ

د )نُوا یَکْسِبُونَ؛ نن وَتُکَلِ مُنَا أَیْدِیهِمْ وَتَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِمَا کَا

موږ ژبو مهرونه لګوو او السونه یې له یې په( ورځ قيامت پر

سره خبرې کوي او پښې یې په هغو کارونو چې کول یې

«شهادت ورکوي(هم)1

ا انطقنا اهلل و قالوا لجلودهم لم شهدتم علينا قالو»

ته خپلو بدنونو پوټکي به د هغوىالذى انطق کل شيئ؛

خالف ګواهي ورکړه ؟ په ځواب کې پر زموږولې مو : وایي

هماغه خداى چې هر موجود یې په خبرو کړى : وایي به و

او دا د افشا کولو ماموریت )یې هم ګویانه کړي یو موږدى،

آیت ۱۱یس سوره . 1

«(ته راکړى دى موږ یې1

بِأَن َ رَب َکَ أَوْحَی لَهَا؛ په * یَوْمَئِذٍ تُحَدِ ثُ أَخْبَارَهَا »

پالونکي ځکه ؛هغه ورځ به ځمکه خپل خبرونه ښکاره کړي

(چې دا ماموریت تر سره کړي)کړې ده ېوحدې ورته 2

(ميزان ) تله کړنو صراط او د. ۱١

.شتون عقيده لرو صراط او ميزان پر په قيامت کې د موږ

چې د جهنم د پاسه جوړ شوى ،صراط هماغه پل دى

ږيله دوزخه تېرې الرر شي، هو د جنت ترې تېدى او ټول باید

*کَانَ عَلَی رَبِ کَ حَتْمًا مَقْضِيًّا وَإِنْ مِنْکُمْ إاِل وَارِدُهَا»

ثُم َ نُنَجِ ي ال َذِینَ ات َقَوْا وَنَذَرُ الظ َالِمِينَ فِيهَا جِثِيًّا؛ تاسو ټول به

شئ، دا ستاسو د پرودګار دوزخ ته داخل ( بې له استثنا)

چې تقوا یې ،مرو چاره ده، بيا به هغه کسانحتمي او هرو

په داسې حال کې رواو ظالمان بهړې ده له هغه وژغوخپله ک

«ږدوې په ګونډو شوي دي په هغه کې پرېچ3

دل د انسانانو د عملونو په له دغه سختې الرې تېرې

مشهور هلکه څرنګه چې په یو؛څرنګوالي پورې اړه لري

نْ یَمُرُ مِثْلَ البَرقِ، وَ مِنْهُمْ مَنْ مِنْهُمْ مَ: حدیث کې راغلي دي

آیت ۰فصلت سوره، . 1

ایتونه ۱او ۲زلزله سوره . 2

ایتونه ۷۰او ۷۳مریم سوره . 3

الفَرَسِ، وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمُر ُ حَبْوا وَمِنْهُمْ مَنْ یَمُر ُ یَمُر مثل عَدْوِ

مَشْياً وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمُر ُ مُتَعَل قاً، قدْ تاْخُذُ الن ار مِنهُ شَيْئاً وَ تَرَکَ

تير شي او ځينې به د ترېښنا په شان ځينې به د بر]،شَيئاً

د پياده ګړندي اس په شان،ځينې په السونو او زنګنو،ځينې

( ږي بهاو تېرې)ځينې به ورپورې ځوړند شي وو په شان او

یو څه واخلي او کله به یې هغوىکله به د دوزخ اور له

[ږدي پرې1

،خو ميزان لکه څرنګه یې چې له نامې معلومه ده

د معلومولو او تللو لپاره، هو وسيله ده د انسانانو د عملونو

هر یو وزن او او د کېږي رزولاهغه ورځ به د ټولو عملونه پر

:ارزښت به ښکاره شي

وَنَضَعُ الْمَوَازِینَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيَامَةِ فاَل تُظْلَمُ نَفْسٌ »

شَيْئًا وَإِنْ کَانَ مِثْقَالَ حَب َةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنَا بِهَا وَکَفَی بِنَا

او مې کړوبه د قيامت پر ورځ د عدل تلې قای موږحَاسِبِينَ؛

یوې که د غوښت د ان کېږيپه هيچا به لږ شان ظلم هم نه

یې موږ، یا بد کار کړى وي نېکدانې په اندازه یې هم

حاضروو او بدله یې ورکوو او کافي ده چې حساب کوونکي

«ووسو2

۱۹۲۱۱دا حدیث په لږ شان توپیر سره دشیعه او سنیانو په سرچینو کې لکه کنز العمال . 1

مخ د مریم سورې د یو اویایم آیت په ذیل کې او صدوق په ۲۳۷۱حدیث او قرطبي شپږم ټوک

په صحیح بخاري کې هم یو باب لیدل کیږي . نقل کړي دي ( ع)امام صادقه خپل امالي کې له

(مخ ۳۲۱صحیح بخاري، اتم ټوک ) تر عنوان الندې [ الصراط جسر جهنم ]د

آیت ۲۷انبیاء سوره . 2

وَأَم َا *فَهُوَ فِي عِيشَةٍ رَاضِيَةٍ *فَأَم َا مَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ »

هغه ورځ یې، چې پرفَأُم ُهُ هَاوِیَةٌ؛ خو هغه ف َتْ مَوَازِینُهُمَنْ خَ

د عملونو تله درنه وي په راضي ژوند کې به وي او د چا تله

«یې دوزخ دى ځاىچې سپکه وي 1

کې نجات او نړۍباور دا دى چې په هغه زموږهو

ژغورنه د انسانانو په عملونو پورې تړاو لري، نه په

دى او خيالونو پورې، هر څوک په خپل عمل پړ ارمانونو او

کُل ُ نَفْسٍ بِمَا » کېداىشي ژغورل بې له تقوا او پاکۍ څوک ن

«کَسَبَتْ رَهِينَةٌ؛ هر انسان په خپل عمل پړ دى 2

دا د صراط او ميزان په هکله مختصر شان وضاحت

ته معلوم نه دي او لکه څرنګه چې موږ جزیيات یې که څه و

چې موږد اخرت دنيا تر دې نړۍ ځکه ؛مو هم وویلمخکې

درک ه لوړه ده، د هغې د ټولو مفاهيموډېرپکې ژوند کوو

یا ستونزمنلپاره چې په دې مادي نړۍ کې یو زموږکول

.دي شونينا

په قيامت کې شفاعت . ۱٠

ان معصوم امامان پېغمبر عقيده لرو چې په قيامت کې موږ

په امر د ځينو ګناهکارانو شفاعت ىخداوليان د خداى او د

قارعه سوره، شپږم تر نهم ایتونه . 1

آیت ۱۴مدثر سوره . 2

ر نه کړو چې دا حکم ؛خو دا هېيبښبه یې خداىکوي او

او الهي وليانو خداىچې له ،هغو کسانو لپاره دى یوازې د

نو مطلب دا چې ؛کړي ېنه دي غوڅ سره یې خپل اړیکې

له عملونو او زموږشفاعت بې قيد اوشرطه نه دى، هغه هم

. لري ړیکهانيتونو سره یو ډول

بې له هغو هغوىواَل یَشْفَعُونَ إاِل لِمَنِ ارْتَضَی؛ »

یې په شفاعت راضي وي د بل چا شفاعت خداىکسانو چې

«نه کوي1

مخکې هم ورته اشاره وشوه او لکه څرنګه چې

د ،او یوه وسيله ده یوه الر لپاره روزنېد انسان د ( شفاعت)

د ډوبيدو مخه ونيسي او د انسان دې لپاره چې په ګناه کې د

شي له وليانو سره د انسان اړیکې او پيوندونه غوڅ ن خداى

هم یې له همدغه ان ته وایي چې که په ګناه ککړ شوىچې انس

.ه ستون شه او تر دې زیاته ګناه مه کوهځای

م له رسول اهلل مبارک مقا "شفاعت سترد "په یقين

ان او معصوم برپېغم هغه وروسته نور تراو سره دى( ص)

ان مؤمنعالمان او شهيدان او عارف او کامل ان امامان او

عملونه هم د ځينو شفاعت نېکاو قرآنهاخوا او له هغه ور

. کوي

ما من احد : یو حدیث دى چې نه (ص)له امام صادق

( ص)من اولين واالخرین اال وهو یحتاج الی شفاعه محمد

آیت ۰۴انبیاء سوره . 1

خو ؛نشتهوک هېڅتيو کې یوم القيمه؛ په لومړیو او وروس

.شفاعت ته اړتيا لري( ص)ورځ د محمد چې د قيامت پردا 1

العمال کې په یو بل حدیث کې راغلی دىپه کنز

بيکم و اهل بيت والرحم واالمانه و ن قرآنال: الشفعاء خمسة»

، قرآن: نځه شفاعت کوونکي دي يورځ پ نبيکم؛ د قيامت پر

یې او اهل بيت پېغمبر صله رحم، امانت، ستاسو2

بل حدیث کې راغلي دي هپه یو نه (ص)له امام صادق

اذ کان یوم القيمه بعث اهلل العالم والعابد،فاذا وقفا بين :

یدى اهلل عز وجل قيل للعابد انطلق الی الجنة، و قيل للعالم

چې ،قف تشفع للناس بحسن تادیبک لکم؛ د قيامت ورځ

د چې کلهراپاڅوي، ( معال)او ( عابد)شي خداى تعالی

الړ شه وجنت ته : کېږيته ورشي، عابد ته ویل شلخداى در

چې پار،په روزنې ودرېږه او د هغه ښه کېږياو عالم ته ویل

.د خلکو دې کړى شفاعت وکړه 3

.دا حدیث د شفاعت فلسفې ته هم لطيفه اشاره لري

عالم برزخ . ۱۲

ه رت په منځ کې یوآخ عقيده لرو چې د دې دنيا او د موږ

خ م ۲۰بحار، اتم ټوک . 1

(مخ ۱۹۲ټوک ۳۲) حدیث ۱۹۲۲۳کنز العمال .2

حدیث ۱۱مخ ۱۱بحار لومړی ټوک . 3

ږي چې د ټولو انسانانو ېمه نړۍ شته چې برزخ نومېدر

.مرګه وروسته د قيامت تر ورځې پورې هلته وي ترروحونه

( مرګه)هغه تروَمِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ؛ او »

«وروسته برزخ دى د قيامت تر ورځې پورې1

او نه شو نه یو خبر ډېرو هم هغه نړۍ له جزیيات البته د

انو او صالحانو نېکږو چې د ؛خو دومره پوهېداىخبرې

په هغه ( لکه د شهيدانو)چې په لوړو درجو کې دي روحونه

:و نعمتونو کې وي ډېرنړۍ کې به په

واَل تَحْسَبَن َ ال َذِینَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ الل َهِ أَمْوَاتًا بَلْ »

هغه مه کوئ ګومانکله هېڅهِمْ یُرْزَقُونَ؛ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِ

بلکې ؛کې وژل شوي دي مړه دي الرخداى په چې د،کسان

«په نزد رزق خوريپالونکي خپل ژوندي دي او د هغوى2

د هغوىاو همداراز د ظالمانو طاغوتيانو او د

لکه ؛به په هغه نړۍ کې په عذاب کې وي روحونهمالتړو

: ل فرعون په هکله فرمایيآون او د فرع قرآنڅرنګه چې

الن ارُ یُعْرَضُوْنَ عَلَيهَا غَدواً وَغَشِياً وَ یَوْمَ تَقُوْمُ الساعةُ »

په برزخ )عذاب هغوىاَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ اَشَد العَذَابْ؛ د

ول ځچې هر سهار او ماښام پکې سو ،دى اور( دوزخ)د ( کې

د فرعون آل ( مایيفر)هغه ورځ چې قيامت شي او پر کېږي

آیت ۳۲۲مومنون سوره . 1

.۳۱۹آل عمران سوره،. 2

«په سختو عذابونو کې داخل کړئ1

نه د دې ،ګناهانې یې کړي دي لږېمه ډله چې خو درې

عذاب او سزا نه هېڅاو هغه ډلې ډلې برخه دي او نه د

لکه چې خوب وړي ؛د برزخ په نړۍ کې داسې دي لري،ته وا

عِلْمَ وَقَالَ ال َذِینَ أُوتُوا الْ»ږي وي او د قيامت پر ورځ بردارې

وَاإلیمَانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِي کِتَابِ الل َهِ إِلَی یَوْمِ الْبَعْثِ فَهَذَا یَوْمُ

چې قيامت ،هغه ورځ کُنْتُمْ ال تَعْلَمُونَ؛ او پر الْبَعْثِ وَلَکِن َکُمْ

بو زیات په برزخ ګناهکاران قسم خوري له یو څو شې شي

شوى ایمان ورته ورکړ کسان چې علم اوخو هغه .... کې نه وو

په امر د خداىتاسو د :وایي ( مجرمانو ته په خطاب کې)دى

او اوس د قيامت وئ ( په عالم برزخ کې)ت تر ورځې قيام

«دئ؛ خو تاسو نه پوهېورځ ده2

کې هم له رسول اهلل مبارکه روایتونوپه اسالمي

القبر روضة من ریاض الجنة ): ې فرمایلی راغلي دي چې و

حفرة من حفر النيران؛ قبر یا د جنت د باغونو یو باغ دى او او

( .ده یا د دوزخ له کندو یوه کنده3

آیت ۲۱مومن سوره . 1

آیت ۱۱روم سوره .2

حدیث، په شیعه منابعو کې ۰۲۱۲باب ۰۱صحیح ترمذي، څلورم ټوک کتاب صفه القیامه . 3

نقل شوی دی ( ع)او کله له امام علي ابن الحسین ( ع)له له امیر المومنین عليدا حدیث ک

(مخونه ۰۳۴او ۰۳۲ټوک ۱بحار االنوار، )

معنوي او مادي بدلې . ۱٩

چې د قيامت بدلې هم مادي اړخونه لري او هم باوري یو موږ

. هم مادي دى او هم معنوي ( معاد)قيامت ځکه ؛معنوي

کې د یتونوروااو په اسالمي قرآنهغه څه چې په

تر ونو الندې به یې ویالې بهېږي چې کلهجنت د باغونو په ه

، جَن َاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا األنْهَارُ؛ هغه باغونه»راغلي دي

وې او سيوري یې تل پاتې ديچې مې1«أُکُلُهَا دَائِمٌ وَظِل ُهَا»

2

وَأَزْوَاجٌ »جنتي جوړې دي لپاره پاکېایماندارو او د

«رَةمُطَه َ3

همداراز هغه څه چې د دوزخ ،او داسې نور راغلي دي

ټول د ،نده اور او سختو عذابونو په هکله راغلي ديځد سو

.مادي انعام او سزا په هکله دي

خو تر دې مهمه معنوي انعام، د الهي معرفت

هغه د جمال او او د روحاني نزدېکت پالونکيوړانګې، د

ژبه او هېڅه ، چې پوندونه ديجالل جلوې دي، دا هغه خ

.ى ادبيان نشي بيانې

یتونو کې د جنت د ځينو مادي آپه ځينو قرآند

بيانولو وروسته تر(ونوځایشنو باغونو او پاکو )نعمتونو

خداى رضا او خوښي تر وَرِضْوَانٌ مِنَ الل َهِ أَکْبَرُ؛ او د»زیاتوي

ایت ۴۹توبه سوره . 1

آیت ۱۱رعد سوره . 2

آیت ۳۱آل عمران سوره . 3

! «وَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُذَلِکَ هُ»: او بيا زیاتوي( دغو ټولو لوړه ده

«ده لویه کاميابي همدا1چې ،نشتهتر دې لوړ خوند بل ! هو

معبود او محبوب له لوري منل سترانسان پوه شي د خپل

.ه دى خوشحالشوى او هغه ترې راضي او

حدیث کې راغلي هپه یو( ع)له امام علي ابن الحسين

کم ومحبتی لکم تبارک وتعالی رضاى عن( اهلل)یقول »: دي

له : ته وایي هغوى؛ خداى تعالی ...خير و اعظم مما انتم فيه

سو زما محبت تر هغو نعمتونو لوړ تاسو زما خوښي او پر تا

به تل دا خبره اوري هغوى،...چې تاسو پکې یئ او غوره دى،

« یې وياو تصدیق2

چې انسان ،په رښتيا تر دې زیات بل کوم خوند دى

ارْجِعِي إِلَی *یَا ایتهَا الن َفْسُ الْمُطْمَئِن َةُ »شي ته دا خطاب و

وَادْخُلِي جَن َتِي؛*فَادْخُلِي فِي عِبَادِي *رَبِ کِ رَاضِيَةً مَرْضِي َةً

اى ډاډمن او ارامه نفسه خپل رب ته جاروځه، په داسې حال

کې چې هم ته له هغه راضي یې او هغه له تا خوښ، او زما د

«لي کې ننوځه او جنت ته داخل شهبندګانو په ټو3

آیت ۷۰توبه سوره . 1

ټوک مطابق ۹زان آیت په ذیل کې د نقل المی ۷۰تفسیر عیاشي، د توبې سورې د . 2

ایتونه ۱۲تر ۰۷فجر سوره . 3

نځمه برخه يپ

د امامت مسـئله

ويیو امام تل. ۱۱

حکمت خداى د لکه څرنګه چې د: عقيده لرو چې موږ

ږي،ان ولېپېغمبر هدایت لپاره انسانانو د چې د،ده غوښتنه

انو وروسته په هرې پېغمبرتر چې غوښتنه یې ده،حکمت د

هدایت انسانانو د له لوري د خداىزمانې او وخت کې د

انبياوو شریعتونه او الهي چې د،لپاره یو امام اوالرښود وي

هرې زمانې دینونه له تحریفاتو او بدلونونو وساتي، د

دین پيغمبرانو د اړتياوې روښانه کړي او خلک د خداى او د

چې ،موخهله دې د انسان د پنځولو په لور وبلي او بې

هدایت له ، انسان دکېږينه پوره مرغي دهنېکتکامل او

او خلک کېږي، د انبياوو شریعتونه ضایع کېږيالرې پاتې

. کېږياللهانده

( ص) پېغمبرتر عقيده لرو چې د اسالم نو ځکه موږ

یَا أَی ُهَا »وروسته په هر زمانه او وخت کې یو امام موجود و

هغو الص َادِقِينَ؛ اى وَکُونُوا مَعَال َذِینَ آمَنُوا ات َقُوا الل َهَ

الهي تقوا خپله کړئ او له ،کسانو چې ایمان مو راوړى دى

«رښتينو سره اوسئ1

ته ځانګړى نه دى او له وخت ځانګړيدا آیه کوم

چې ،شرطه ملګرتيا په دې دليل ده وصادقانو سره بې قيد

الروي یېچې باید ،معصوم امام شتهپه هره زمانه کې یو

و شيعه او سني مفسرانو په خپل ډېررنګه چې لکه څ ؛وشي

.تفسير کې دې ته اشاره کړې ده 2

د امامت حقيقت . ۱۵

عقيده لرو چې امامت یوازې د ظاهري حکومت مقام نه موږ

او امام د لوړ معنوي او روحاني مقام دى ډېریو بلکې؛دى

د دین او دنيا په چاور سربېرهاسالمي حکومت پر مشرۍ

خلکو فکر او روح د. غاړه لري رې هدایت پکې د ټولن

آیت ۳۳۹توبه سوره . 1

دا آیت په دې دلیل دی چې هر : فخر رازي د دغه آیت په هکله له ډیر بحثه وروسته وایي .2

کس جایز الخطا دی نو واجپه ده چې د داسې کس منونکی وي معصوم وي او معصومان

ن ویلي دي، نو دا خبره په دې دلیل ده چې په هر هماغه دي چې خداي تعالی ورته صادقی

( له خطا معصوم کس)جایز الخطا واجبه ده چې له معصوم سره ملګری او غږمله وي چې

جایز الخطا له خطا وساتي، او دا معنا په ټولو زمانو کې ده او په کوم خاص وخت پورې

طا معصوم کس موجود دی مخصوصه نه ده او په دې دلیل دی چې په هره زمانه کې له خ

( مخ ۰۰۳ټوک ۳۱تفسیر کبیر )

شریعت له هر ډول تحریف او پېغمبر هدایتوي او د اسالم د

تهچې رسول اهلل مبارک ورموخې،بدلون ساتي او هغه

. پوره کوي،راواستول شو

دا هماغه لوړ مقام دى چې خداى تعالی د نبوت او

ې تر ازمېښتونو ک ډېررسالت د الرې له کچ کولو او په

حضرت هم د خپلو ځينو آندو وروسته ورکړ، بریالي کې

مقام غوښتنه وکړه ددېه خدایاوالدونو او کورنۍ لپاره له

ګناهکاران کله به ظالمان اوهېڅاو ځواب ورکړل شو چې

.ي دغه مقام ته ونه رس

ي وَإِذِ ابْتَلَی إِبْرَاهِيمَ رَب ُهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَم َهُن َ قَالَ إِنِ »

جَاعِلُکَ لِلن َاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِ ی َتِي قَالَ ال یَنَالُ عَهْدِي

الظ َالِمِينَ؛ رایاد کړه هغه وخت چې د ابراهيم رب هغه په

ښتونو بریالی و چارو سره وازمېيه او له الهي ازمېبېالبېل

راووته، خداى تعالی وفرمایل ته مې د خلکو امام وټاکلې،

زما له کورنۍ هم امامان وټاکه، خداى : وکړ ابراهيم عرض

کله ظالمانو هېڅ( امامت)زما عهد او ژمنه : تعالی وفرمایل

(يځوځاته معصومانو ته رساو یوازې ستا له . )ي ته نه رس1

ې په ظاهري حکومت څرګنده ده چې دا ډول مقام یواز

کې نه راټوليږي او که امامت په هغه ډول،چې وویل شول

.شي دا آیت به څرګند مفهوم ونه لري نتفسير

انو د پېغمبر ټول اولواالعزم: باوري یو چې موږ

آیت ۳۰۲بقره سوره . 1

هغه څه چې په خپل رسالت یې خلکو ته . امامت مقام درلود

خلکو و ړاندې کول په عمل کې به یې هم پوره کول او د

ره بيا رسول اهلل او مادي مشران ول، په تېظاهري، معنوي

او الهي رهبرۍ لوړ مقام لومړیو د امامت مبارک د نبوت له

. الهي حکمونو رسول نه وو او د هغه کار یوازې د هم درلود

( ص) پېغمبرتر د امامت لړۍ : عقيده لرو چې موږ

او اوالد په معصومو امامانو ځوځاتوروسته هم د هغه د

. کې پاتې شوه

چې پاس د امامت په هکله ،هغه تعریف ته په پام

دل، درانه شرائط ،چې دغه مقام ته رسېږيه معلومېښ راغی

معصوم والي په حد له هر ډول ګناه د)لري هم د تقوا له نظره

او هم د علم او پوهې له نظره او د دین په ټولو ( کې تقوا

انسانانو اوامرو او تعليماتو د برالسي او په هره زمانه کې د

.دقت وکړئ . و له نظرهپېژند اړتياوو د د هغوى او د

امام له ګناه معصوم او پاک دى . ۱۶

عقيده لرو چې امام باید له هرې ګناه او خطا پاک او موږ

ر آیت په ، چې د تېسربېرهځکه پر هغه څه ؛معصوم وي

په غير معصوم کس باندې په هره چاره ،تفسير کې راغلل

دین او په هره چاره کې له هغه د کېداىکې باور نه شي

د )عقيده لرو چې اخستاى؛نو ځکه فروع نه شو اصول او

په شان شرعي دليل ( تقریر)او ( اعمالو)د هغه د ( امام وینا

پر وړاندې تقریر مطلب دا دى چې یو څوک یېد )او حجت ده

پرې غلی پاتې شي او په ( معصوم)یو کار وکړي او هغه

.کار په سموالي ټاپه ووهي یې دخپلې چوپتيا سره

د شریعت ساتونکی دى امام. ۱۱

نوى شریعت او )کله له ځانه هېڅعقيده لرو چې امام موږ

د شریعت پېغمبر د اسالم د یې دنده بلکې؛نه راوړي( قانون

خلکو دین ته د هغه کار دغه سپېڅلي او دین ساتنه او د

.تعليم او ساتنه ده ،تبليغ ،د دین معرفي ،الرښوونه

خبر او پوه دى امام په اسالم تر ټولو. ۱۸

اسالم په ټولو امام باید د: او همداراز عقيده لرو چې

تفسير په قرآن فروعواو په احکامو او قوانينو او د اصولواو

علم او پوهه یې او په دغه څيزونو او معنا پوره پوره پوه وي

. رارسېدلي ديته لري او له رسول اهلل مبارکه ور الهي اړخ

ې خلک پرې پوره باور او چ،هو همداسې علم دى

و کې پر هغه تکيه ى شي او په اسالم په پوهېداعتماد کوال

.ى شياو با ور کوال

وي ( وىش ټاکل)امام باید منصوص : ۱٣

باید ( ناستیځایپيغمبر د)عقيده لرو چې امام او موږ

په تصریح او نص او اکرم پېغمبر یعنې د؛منصوص وي

ر امام په تصریح ټاکل ېاره د تهمداراز د راتلونکي امام لپ

خداى له په شان د( ص) پېغمبر په بله ژبه،امام هم د. کېږي

لکه څرنګه چې د ؛کېږيټاکل ( په وسيله پېغمبر د)لوري

د امامت په هکله په آیت کې مو ( ع)حضرت ابراهيم

خلکو امام ما ته د ن ي جَاعِلُکَ لِلن اسِ إمَاماً،إ: ولوستل

. وټاکلې

په حد کې د تقوا د شتون او د عصمت ،سربېرهې پر د

دې حد کې چې بې له څه خطا او په)علمي مقام د ستر

( روتنې په ټولو الهي تعليماتواو احکامو پوهه ولريتې

. کولی اورسوله بل څوک نشي خداىبې له یې تشخيص

د معصومو امامانو امامت د موږ او په دې ډول

.نه ګڼو ټاکنهخلکو په

دي يټاکل( ص) پېغمبر، امامان. ۵١

ځانه وروسته امامان تر پېغمبر د اسالم: عقيده لرو چې موږ

کې یې په عامه توګه، د ثقلينو په نامه ځاىپه یو . ټاکلي دي

. مشهور حدیث کې فرمایلي دي

پيغمبر اکرم د مکې او : په صحيح مسلم کې لولو

کې ځاىه په نامه په یو( غدیر خم)مدینې په منځ کې د

،نزدې ده»: بيا یې وفرمایل پاڅېده، یوه خطبه یې وویله،

إني تارک فيکم الثقلين، اولهما ؛الړ شموچې زه له تاسو

و اهل بيتي اذکرکم اهلل في .... کتاب اهلل فيه الهدى والنور

و په منځ کې دوه قيمتي څيزونه اهلي بيتی؛ زه ستاس

چې پکې رڼا او ،خداى کتاب دى لومړى یې د ؛ږدمپرې

چې ،او اهل بيت مې، تاسو ته سپارښتنه کوم.... هدایت دى

دا جمله یې درې )« روئما د اهل بيتو په هکله خداى مه هېز

(ځله تکرار کړه1

همدا معنا په صحيح ترمذي کې هم راغلې ده او په

کله به هېڅ ؛نوکه د دغو دوو لمنه راټينګه ګړئ: )ډاګه وایي

( شئې الرې نب2

دا حدیث په سنن دارمي 3او خصائص نسائي

4او

مسند احمد5مشهورو اسالمي کتابونو کې ډېرىاو په

او په حقيقت کې نشتهشک هېڅراغلی دى او په دې کې

شي مسلمان ترې انکار ن هېڅچې ،کېږيمتواتر حدیث ګڼل

چې رسول اهلل مبارک نه ،ږيمعلومې روایتونوى او له کوال

ونو کې څو څو ځله ځایو بېالبېلپه بلکې ؛وازې یو ځلی

مخ ۳۴۷۱ټوک ۲صحیح مسلم، . 1

مخ ۱۱۰ټوک ۱صحیح ترمذي، . 2

مخ ۲۱۰ټوک ۰سنن دارمي، . 3

مخ ۰۲خصائص نسائي، . 4

حدیث ۹۲۱مخ ۳۴۱ټوک ۳مخ او کتاب کنز العمال، ۳۴۰ټوک ۱مسند احمد، . 5

.تکرار کړى دى

په څنګ کې دا قرآنڅرګنده ده چې ټول اهل بيت د

ځوځاتهله ( ص)پېغمبر نو یوازې ددرلوداى؛شي لوړ مقام ن

او کمزوریویوازې په ځينو )معصومو امامانو ته اشاره ده

تي راغلی ، سنځاىمشکوکو حدیثونو کې د اهل بيتي په

(دى

چې په مشهورو کې بل مشهور حدیث هپه یو موږ

لکه صحيح بخاري، صحيح مسلم، صحيح ؛سرچينو

ترمذي، صحيح ابو داود او مسند حنبل او نورو کتابونو کې

الیزال : رسول اهلل مبارک وفرمایل: راغلی دى استناد کوو

تقوم الساعة او یکون عليکم اثنتی عشر ان الدین قائما

د قيامت ،دى ځاى م دین پرة کلهم من قریش، د اسالخليف

چې دولس خليفه ګان په ،تر ورځې پورې او تر هغه وخته

.چې ټول له قریشو دي ،تاسو حکومت وکړي1

لپاره د منلو وړ روایتونود دغو : عقيده لرو چې موږ

په شيعه اماميه ، بې له هغه څه چې دکېږيتفسير نه تصور

. لسو امامانو په هکله راغلي دي کتابونو کې د دو

نقل ( ص)مخ کې له جابر بن سمره له پیغمبر ۳۲۱۱ا تعبیر په صحیح مسلم دریم ټوک د. 1

شوی دی او په لږ شان توپیر سره په نورو کتابونو کې چې نومونه مو یې واخستل راغلی دی

ټوک ۲ود مخ او صحیح ابي دا۱۲۳ټوک ۲مخ صحیح ترمذي ۳۲۳ټوک ۱صحیح بخاري، )

(کتاب المهدي

ټاکنه(ع)علي لخوا د( ص)پېغمبر د. ۵٠

ونو کې ځایو بېالبېلرسول اهلل مبارک په : عقيده لرو موږ

د)ناستي په توګه ځایتوګه د خپل ځانګړېپه ( ع)علي

منجمله په غدیر خم کې . معرفي کړى دى ( خداى په امر

پر مهالدو ع د ستنېله حجة الودا( ځاىجحفې ته نزدې یو )

او دا ګڼ شمېر اصحابو په ټول کې خطبه وویله یې د خپلو

ایها الناس الست اولی بکم من انفسکم، : مشهوره جمله یې

زه ! فمن کنتم مواله فعلی مواله؛ اى خلکو: قالوا بلی، قال

ې ی و !هو: ویل تاسو تر تاسو زیات حق نه لرم؟ ویېپر

او الرښود یم او پر هغه زیات والچې زه یې مهغه د : فرمایل

.موال، الرښود او د زیات حق خاوند دى یېحق لرم، علي 1

چې د دغو اعتقاداتو په ،مقصد دا نه دى زموږچې دا

نو ؛استداللونه راوړو او ټينګار او بحث ولرو ډېربيان کې

ترې چې په اسانۍ ،چې دا حدیث داسې نه دى ،دومر ه وایو

یا د یوې عامې دوستۍاو محبت په توګه ر شي انسان تې

چې رسول اهلل مبارک په دومره تاکيداتو ،ى شياتفسير کړ

. او تشریفاتو بيان کړى دى

چې په کامل کې د ابن اثير ،ایا دا هماغه څيز نه دى

نقل شوی دی او د صحیح راویانو ( ص)له پیغمبر اکرم ( الرو)ختلفو طرقو داحدیث په م. 1

مشهورو اسالمي کتابونو کې ۱۱۲تابعینو زیات دی او په ۴۲اصحابو او ۳۳۲شمیر تر

مخ ۳۴۳د پیام قرآن نهم ټوک )راغلی دی چې تفصیل یې په دې وړوکي کتاب کې نه ځاییږي

(نه وروسته ته مراجعه وکړئ

دا چې کله ،د خپل رسالت په پيل کې( ص) پېغمبرپه وینا

پل خپلوان ، خنازل شو( و انذر عشيرتک االقربين) آیت

: بيا یې وفرمایل. وړاندې کړیې ور راغونډ کړل او اسالم

ایکم یوازرني علی هذ االمر علی ان یکون اخی و وصی و

سره راپه دې کار کې په تاسو کې کوم یو خليفتی فيکم،

چې په تاسو کې زما ورور، وصي او خليفه ،مرسته کوي

.شي

کړ یوازې بلنې ته ځواب ورنه اکرم پېغمبر هيچا د

زه به انا یا نبی اهلل اکون وزیرک عليه،»وکړ عرض( ع)علي

.م په دې کار کې ستا وزیر او ملګرى ی رسول اهللاى

ان : )ې فرمایلی ته اشاره وکړه او وور (ص)رسول اهلل

دا هلک په تاسو کې ( هذا اخی و وصيی و خليفتی فيکم

زما ورور، وصي او خليفه دى1

د خپل عمر په ( ص) پېغمبر نه ده چې او ایا دا هماغه

بيان کړي او یېبو کې غوښتل یو ځل بيا وروستيو شې

وکړي او د صحيح بخاري په وینا امر یې وکړ پرې ټينګار

ایتوني اکتب لکم کتابا لن تضلوا بعده ابدا، ما ته یوه : چې

یې په برکت به ، چېوسيله راوړئ چې یوه ليکنه درته وکړم

او د حدیث په دوام نه ګمراه کېږئ کلههېڅما وروسته تر

مخ، بیروت چاپ دارصاد همدا معنا په مختصر شان توپیر سره ۱۱ټوک ۰ابن اثیر کامل. 1

مخ ۰۳۲ټوک ۳۱مخ او ابن ابی الحدید په شرح نهج البالغه، ۳۳ټوک۳په مسند احمد حنبل،

.او نورو په نورو کتابونو کې نقل کړی دی

سره مخالفت پېغمبر چې ځينې کسانو له ،کې راغلي دي

یې وکړې او د دې کار مخه یې ې خبرې ې سپکډېر ان وکړ او

.ه ونيو1

په مختصر دليل د موخه زموږچې دلته ،بيا تکراروم

بحثونه به په بل ؛نونه زیات، که نه وي ؛عقایدو بيانول دي

.وو ډول

امام د هر امام ټينګار په وروسته تر ځان. ۵۲

تر ځانپه دولسو امامانو کې هر یو امام : عقيده لرو چې موږ

چې لومړى یې ،وروسته د بل امام په راتللو ټنيګار کړى دى

بيا ( ع)بيا یې زوى امام حسن مجتبی( ع)علي ابن ابي طالب

ې زوى سې یورپ( ع)یې بل زوى حسين بن علي سيد الشهدا

او (ع)بيا یې زوى محمد بن علي الباقر( ع)علي بن الحسين

یې زوى موسی بيا ( ع)بيا یې زوى جعفر ابن محمد الصادق

( ع)زوى علي ابن موسی الرضا ورپسې یې( ع)ابن جعفر

بيا علي ابن محمد ( ع)ورپسې یې زوى محمد بن علي التقي

ټولو او تر( ع)او بيا حسن ابن علی العسکري( ع)النقي

_ سالم اهلل عليهم _ وروستی یې محمد بن الحسن المهدي

البته ؛ى دى، چې هغه اوس هم ژوندعقيده لرو موږ دى او

ی او تر هغه زیات مرض النبي کې نقل کړی د) مخ باب ۳۳داحدیث بخاري په پنځم ټوک . 1

.مخ کې ذکر کړی دی ۳۰۱۹واضح صحیح مسلم په دریمم ټوک

چې نړۍ ،نه یو چې د مهدي په وجود عقيده لرو موږ یوازې

لکه څرنګه چې به له ظلم او ؛به له عدل او انصافه ډکوي

بلکې؛هنه د ځانګړې ته موږزیاتي ډکه وي دا عقيده یوازې

عقيده لري او ځينو اهل سنتو عالمانو د پرېټول مسلمانان

د متواتر والي په هکله روغ روغ روایتونود ( عج)مهدي

په هغه رساله کې چې څه موده ان کتابونه ليکلي دي،

لخوا د هغه پوښتنې په ( رابطة العالم االسالمي)مخکې د

د ،وهشوې خپره په هکله( ع)ځواب کې چې د حضرت مهدي

مرو والي په راښکاره کېدوه په مسلم او هرومهدي د

روایت ډېراکرم څخه د مهدي په هکله پېغمبر ټينګارسره له

. کړي دي شوي حدیثونه او اسناد ذکر1

یې عقيده ډېرخو

خو؛کېږيبه په اخره زمانه کې پيدا ( عج)چې مهدي ،لري

هم ژوندى چې هغه دولسم امام دى او اوس ،عقيده لرو موږ

دى او په هغه وخت کې چې خداى ورته ماموریت ورکړي، له

. د ځمکې د ډکولو لپاره پاڅون کوي به عدل اوانصافه

تر ټولو اصحابو غوره و( ع)علي. ۵٩

علي تر ټولو اصحابو غوره و او حضرت عقيده لرو چې موږ

وروسته یې په اسالمي امت کې لومړ ى (ص)تر رسول اهلل

ادارة المجمع )لخوا د ( رابطة العالم االسامي ) نیټه د ۳۱کال د شوال په 1۱۹۱دا لیک د . ۳

. دمشر المحمد المنتصر الکتاني په السلیک سره خپور شوی دی( االسالمي

خو سره له دې په دې مسئله کې هر ډول غلو او ؛مقام درلود

حضرت چې د ،چې هغه کس ،افراط حرام ګڼو او عقيده لرو

ۍ مقام یا داسې بل څه قائل دي کافر دي خدایعلي لپاره د

له عقيدو هغوىد موږمسلمانانو له ليکې وتلي دي او او د

یې اخښل ه نامې سره لره یو که څه له بده مرغه د شيعه زابې

الملدل کله کله په دې مسئله کې د غلط فهمۍ کېدل او ګډې

عالمانو دغه کسان شيعه وو اماميه حال دا چې تل د. کېږي

.له اسالمه بهر ګڼلي دي

پر د عقل او تاریخ د قضاوت اصحاب. ۵۱

وړاندې

سترپه اصحابو کې ( ص)پېغمبر د: چې عقيده لرو موږ

او اسالمي روایتونه قرآنسرښندونکي او غوره کسان وو او

،خو د دې دمعنا دا نه ده ؛بحثونه لري ډېرپه فضيلت کې یې

یې او عملونه اکرم ټول اصحاب معصوم وګڼو پېغمبر چې د

په)آیتونو کې و ډېرپه قرآن ځکه؛بې له استثنا صحيح وګڼو

،د منافقانو خبره کوي( کې نووتبرائت، نور او منافقين سور

ظاهره د په حابو په منځ کې وو اود اص اکرم پېغمبر چې د

و سختو ډېرپه قرآندل حال دا چې اصحاب ګڼل کې پېغمبر

تر چې ،داسې کسان هم وو بلخوا. ټکيو کې غندلي دي

جنګ اور بل کړ او وروسته یې په مسلمانانو کې درسول اهلل

د او مام او خليفه سره یې بيعت مات کړىد وخت له ا

دغو ټولو موږولې،ایایې وبهزرګونو مسلمانانو وینې

ى شو؟څلي ویالسانو ته له هر نظره پاک او سپېک

مثال د جمل او صفين د )جنګ څرنګه د :په بله وینا

،دواړه لوري سم او په حقه وګڼو؟ دا هغه تضاد دى( جنګونو

ددېچې ،لپاره د منلو وړ نه دى او هغه کسان زموږچې

، ه شان مسائل کافي ګڼيپ[ اجتهاد]خبرې د توجيه لپاره د

خو له دې ؛کې یو لورى په حقه و او بل په غلطه چې په دوى

د خداى په نزد ړى،امله چې په خپل اجتهاد یې عمل ک

ته د دې خبرې منل موږ، ثواب خاوندان دي د بلکې ؛معذور

.مشکل دي

ناستي ځایله اکرم پېغمبر څرنګه د اجتهاد په پلمه د

جنګ اور بلولی شي او د زرګونو يا دسره بيعت ماتولی او ب

ه دا دومره خونریزي ک.شي کېداىول وینه به ګناه کسانوبې

نو بيا خو هر کار په اجتهاد ؛د توجيه وړ وي په اجتهاد

ى شي ادتوجيهې

ان ټول انسانان :عقيده لرو چې موږ : صفا ووایو چې

ل دا اص قرآناصحاب په خپل عمل پړ دي او د اکرم پېغمبر د

ته تر خداىإِن َ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ الل َهِ أَتْقَاکُمْ؛ په تاسوکې »چې

ټولوغوره کس هغه دى چې زیات متقي وي1

نو باید حالت ؛هم الګو او صادق دى کې په اصحابو

آیت ۳۱حجرات سوره . ۳ 1

یې او روښانه یې کړو او په دې ډول وارزووپه عمل سره یې

هغه :ټولو په هکله یو منطقي قضاوت ولرو او ووایو د

په وخت کې د مخلصو اصحابو ( ص)پېغمبر چې د ،کسان

وروسته یې هم د اسالم د( ص)پېغمبرتر په ليکه کې وو او

سره یې کړى قرآنچې له ،حفاظت هڅه وکړه او په هغه تړون

او ښه ګڼو او درناوى یې کوو هغوىوفاداره پاتې شول ،و

ه منافقانو پ په وخت کې د( ص)پېغمبر چې د ،هغه کسان

چې د رسول اهلل ،ليکه کې وو او داسې کارونه یې وکړل

تر وفات اکرم پېغمبر مبارک زړه یې خپه کړ او یا یې د

چې د ،بدله کړه او داسې کارونه یې وکړل الروروسته خپله

. سره مينه ونه کړو ور ؛نواسالم او مسلمانانو په تاوان شول

:مجيد فرمایي قرآن

مِنُونَ بِالل َهِ وَالْيَوْمِ اآلخِرِ یُوَاد ُونَ مَنْ ال تَجِدُ قَوْمًا یُؤْ»

حَاد َ الل َهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ کَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ

قوم چې په هېڅعَشِيرَتَهُمْ أُولَئِکَ کَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ اإلیمَانَ؛

،شې موندلی، ناوړىورځ یې ایمان ر قيامت پر خداى او د

چې د خداى او د هغه د رسول ،چې له هغو کسانو سره

پالر هغوى د که څهنافرماني یې وکړه دوستي او مينه وکړي

چې خداى ،ان وروڼه یا یې خپلوان وي، دا هغه کسان دي

«تعالی یې ایمان په زړونو ليکلی دى1

تر یېغمبر په ژوند کې یا پې چې د ،هغه کسان ! هو

آیت ۰۰له سوره مجاد. 1

په عقيده د زموږوځوراوه ( ص)حضرت آنوروسته رحلت

. ستاینې وړ نه دي

ځينو اصحابو اکرم پېغمبر چې د ،نه کړو خو باید هير

سترې قربانۍ کړي او کې الرد اسالم د پرمختګ په

ي دي او د خداى له لوري یې ستاینه شوې زیارونه یې ایست

ل یا به په وروسته راغل ترېهمدا راز هغه کسان چې ؛ده

که د ، دوىد دنيا تر پایه پورې کېږيراتلونکي کې پيدا

جاري یې پروګرام نو اصحابو الرې ته دوام ورکړي اورښتي

وَالس َابِقُونَ »هر ډول مدحې اوستاینې وړ دي د ،وساتي

األو َلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَاألنْصَارِ وَال َذِینَ ات َبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ

انصارو لومړي و اوهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ؛ له مهاجريَ الل َهُ عَنْرَضِ

الروي هغوىه یې د نېکچې په ،کښان او هغه کسانمخ

ه خدایله هغوىه شو او خوشحال ترېوکړه، خداى تعالی

.خوښ دي 1

د عقيدې زموږد اصحابو په هکله اکرم پېغمبر دا د

.نچوړ او خالصه ده

دى ( ص)هپېغمبر علم له( ع)مانود اهل بيتو اما. ۵۵

چې د خداى له مخې، حکمهغه عقيده لرو چې د موږ

او اهل قرآند پر بنسټ روایتونود متواترو ( ص)رسول

چې د دغو دوو لمن پرې ،ته راکړى دى موږ په هکله( ع)بيتو

آیت ۳۲۲توبه سوره . 1

چې ،چې هدایت شو او همداراز دې ته په پام سره،نه ږدو

هغوى د ،بيتو دي معصوم ګڼوچې له اهل ( ع) ، امامانموږ

او همداراز د دىلپاره حجت او سن زموږټولې خبرې او عمل

په مخکې کوم کار وشي او هغوى یعنې که د؛)یې تقریر

وروسته ( ص)پېغمبراو قرآن ترنو ( یې منع نه کړي هغوى

.وینا عمل او تقریر دى ( ع)یوه فقهي منبع د امامانو زموږ

و او ډېرچې د ،م وکړودې ټکي ته پا چې کلهاو

هغه څه :فرمایلي دي ( ع)سره سم، امامانو روایتونومعتبرو

ه پېغمبرتر ونو او په اخر کې کنيچې وایي له خپلو پالر

ه د ثقه او باوري پېغمبر ږو چې لهنقلوي او په دې پوهې( ص)

.ټولو عالمانو په نزد د منلو وړ دي اسالم د کس روایتونه د

یا جابر : وفرمایل( جابر ته)ن علي الباقر امام محمد ب

انا لو کنا نحدثکم برایناو هوانا لکنا من الهالکين، و لکنا

که ! جابره (=ص)باحادیث نکنزها عن رسول اهلل نحدثکم

د خپل نفس او هوا په غوښتنه تاسو ته کوم حدیث نقل موږ

تاسو ته داسې موږ خو.کړو له هالک شویو کسانو به وګرځو

مو د یوې خزانې په ، چې له رسول اهلل مبارکنه نقلووحدیثو

.رمه کړي دي زېشان ستاسو لپاره 1

چې یو کس له ،یو بل حدیث دى نه (ع) له امام صادق

ځواب ورکړ، هغه کس د امام هغوىحضرته پوښتنه وکړه، آن

امام ،د نظر د بدلولو لپاره بحث او خبرې اترې پيل کړې

حدیث له مقدماتو ۳۳۴مخ د ۳۴جامع احادیث الشیعه، اول ټوک . 1

ما اجبتک فيه من شيء )ږده رې پرېداخب: وفرمایل( ع) صادق

چې د یو څيز په هکله درکړ مې هر ځواب( فهو عن رسول اهلل

( .نه لري ځاىاو د بحث )دى ( ص)هپېغمبر له1

په حدیث کې معتبرې چې موږدى د پام وړ ټکی دا

کافي، تهذیب، استبصار او من الیحضره » سرچينې لکه

ظره د دغو منابعو له ن زموږخو ؛او داسې نورې لرو« الفقيه

کې دى، ، چې هر روایت چې پمعتبروالی په دې معنا نه دى

په څنګ کې د روایتونود موږله نظره د منلو وړ وي، زموږ

چې د سندونو په ټولو سلسلو کې د اخبار ،رجال کتابونه لرو

له نظره زموږد راویانو حال پکې بيان شوى دى، ( حدیثونو)

هغه د سند په سلسله او لړۍ چې د ،هغه روایت د منلو دى

چې ،نو هغه روایتونه ؛ثقه او باوري وي یې کې ټول کسان

زموږکه دغه شرط ونه لري ،په دغو کتابونو کې راغلي دي

. له نظره د منلو وړ نه دي

چې د ،شي یو روایت داسې وي کېداى سربېرهدې پر

عالمانو او زموږخو ؛سند سلسله یې هم معتبره وي

اوسه پرې سترګې پټې کړې وي او ترې و له اوله ترفقيهان

نورې غلطۍ او خنډونه یې پکې ځکه ؛شوي وي رتې

زموږوایواو ( معرض عنها)دغه روایت ته موږ؛ موندلي وي

. له نظره اعتبار نه لري

په زموږچې ،چې هغه کسان،ېږيه روښانځایله دې

حدیث ۳۰۳مخ ۱۴اصول کافي اول ټوک . 1

چې ،ونوروایتو لپاره یوازې په هغو ځينو عقيدې دپوهېد

چې ،استناد کوي بې له دې ،په دغو کتابونو کې راغلي دي

. نه وهي الرسمه سند په هکله تحقيق وکړي هغه د د

په ځينو مشهورو اسالمي مذهبونو کې :په بله وینا

د هغوى په نامه چې د( صحاح)داسې کتابونه شته د

صحيحوالی د هغو د ليکونکو لخوا تضمين شوى روایتونو

په نزد زموږخو ؛او نور هم په هغو د سموالي ټاپه وهيدى

چې ،داسې کتابونه دي بلکې ؛معتبر کتابونه داسې نه دي

خو د دغو کتابونو ؛کسان دي ياو د باور سترليکونکي یې

د سند صحيحوالی، د علم رجال په کتابونو کې روایتونود

.پورې تړلی دى ارزونېد سند د رجالو په

و ډېرهغو کول د پام ذکر کړ چې موږته دې ټکي

له عقيدې په هک د زموږچې ،پوښتنو ځواب ویلی شي

د عقایدو په زموږغفلت موجود دي، لکه څرنګه چې ترې

. ى شي ېداالملروتنو او غلطيو و تېډېرهکله د

یتونو وروسته دآ ترمجيد قرآنپه هر حال د

( ع)لسو امامانود اهل بيتو د دو روایتونه او( ص)پېغمبر

چې د دغو ،په نزد معتبر دي په دې شرط زموږحدیثونه

معلوم ( ع)ه طریقه له امامانوصادروالی په معتبر روایتونو

.شي

شپږمه برخه

ل مسائلبېالبې

چې د ،رو بابونو کې راغللهغو بحثونو ورتېر چې په تېله

وي، عقيدې روښان زموږبحثونو کې بنسټيزواسالم په

چې په دې ،په عقيدې کې نورې ځانګړتياوې هم شته زموږ

. باب کې یې راسپړو

د عقلي حسن او قبح مسئله . ۵۶

و څيزونو په ښه والي ډېرچې د انسان عقل د ،عقيده لرو موږ

په برکت وسو د او دا د ښه او بد د پېژند پوهېږيبدوالي او

د ان بنسټپر دې . چې خداى تعالی انسان ته ورکړى دى ،ده

و مخکې ځينې مسائل د عقل شریعتونو تر نازلېد ياسمان

ۍ ښه نېک،عدالت او انصاف.په مټ انسان ته ښکاره وو

؛و اخالقي صفاتوډېروالی او د ظلم او زیاتي بدوالی او د

وت، او داسې نورو څيزونو لکه رښتيا ویلو، امانت، سخا

ونو او همداراز د خيانت، بخل، او داسې نورو څيز ښه والی

چې د انسان عقل یې درک ،بدوالی، ټول هغه مسائل دي

خو له دې امله چې د انسان عقل د ټولو څيزونو په ؛کوي

او د پوهېږيیعنې ښـه والي اوبدوالي نه ؛قبح او حسن

ي کتابونه اسمانانسان معلومات په هر حال کې محدود دي،

پړتيا چارې د تکميل او بش ددېان پېغمبر او الهي ادیان او

چې هم په عقلي ،خداى له لوري نازل شوي دي لپاره د

او هم هغه تياره اړخونه او ادراکاتو ټنيګار وکړي

.چې عقل یې د پوهې وس نه لري روښانه کړي ګوټونه،

خپلواکۍقو په تشخيص کې د عقل له د حقای که موږ

ژندنې او دد،خداى پېوحېانکار وکړو، بيا خو به د ت بېخي

د ځکه ؛خبره ختمه شي ادیانوي اسمانبعثت او د انبياوو د

ول جوتخداى د وجود اثبات او د انبياوو د دعوت د حقانيت

چې د شرعې ،څرګنده ده. یوازې د عقل له الرې ممکن دي

د وحيت)چې دا دوه اصلونه ،خبرې هغه وخت د منلو وړ دي

شوي وي او جوتمخکې د عقل په دليل سره ( او نبوت

. ول ممکن نه دي جوتشرعي دليل د دغو دواړو یوازې په

الهي عدل . ۵۱

ده لرو او وایو چې محاله او په الهي عدل عقي موږنوځکه

چې خداى تعالی په خپلو بندګانو ظلم وکړي، ،نې دهناشو

ي، محاله بښبې دليله چاته سزا ورکړي او یا یې بې دليله و

کړي او محاله چې خداى تعالی په خپلو وعدو عمل ونه ،ده

له خپل لوري په نبوت او ، چې یو ناصالح او خطاکارده

. رسالت مبعوث کړي او هغه ته یو لړ معجزې ورکړي

چې د ،چې خپل بندګان ،او همداراز محاله ده

کړي مرغۍ او سعادت د الرې د کچ کولو لپاره یې پيدا نېک

د دا ټول کارونه ب ځکه؛ږديدي بې له الرښود او مشره پرې

قبيح کارونه او خداى تعالی ته سپک او پک او قبيح ديس

. (دغه کارونه نه کوي خداىیعنې ؛) روا نه دي

دانسان آزادي . ۵۸

عقيده لرو چې خداى تعالی انسان موږ او بيا په همدې دليل

په اراده او اختيار د انسان کارونه یې. دا کړى دى ازاد پي

د موږ یعنې؛ې مختار نه ويکه انسان په خپل کار ک ځکهدي

د بدکارو سزا کول جبر قائل شو، انسانانو په عملونو کې پر

م او جزا چټي او انو انعانېکعدالتي ده او د ښکاره ظلم او بې

. او داسې کار په خداى تعالی محال دى بې دليله کار دى

حقائقو په ډېرد عقلي حسن او قبح او د : لنډه دا چې

منل د دین او فکر او عقل خپلواکي ن د تشخيص کې د انسا

ي کتابونو د منلو اسمانشریعت د انبياوو د شریعت او

د انسان درک خو لکه څرنګه چې وویل شول؛اصلي ستنه ده

ى ټول شي کوالاو پوهه محدوده ده او یوازې په دې وسيله ن

درک یې اړه لري مرغۍ پورېنېکچې په تکامل او ،حقائق

ي اسماند انبياوو بعثت او ؛نو ځکه(وه شيورباندې پ)کړي

. لري اړتياکتابونو ته

ې یوه سرچينه د عقل دليل دى هد فق. ۵٣

چې د اسالم ،عقيده لرو موږ چې ومو ویل،هغه څه ته په پام

یو ه اصلي سرچينه د عقل دليل دى او له عقله مطلب د دین

پوه شي څيز هپه یو ، چې عقل په یقين او پرېکندهدىدلته دا

د (فرضا)مثال که ؛او فيصله وکړي یې قضاوت او په هکله

غالکولو او ظلم، خيانت، دروغ ویلو، قتل نفس، د مالونو د

ري د حراموالي په هکله موپه کتاب د خلکو په حقوقو د تې

د عقل د دليل په وسيله موږدليل نه درلود، هېڅاو سنت کې

ې خداى تعالی چې راته چل او یقين و،دا څيزونه حرامو

حرام کړي دي او موږ حکيم او عالم دى دا څيزونه په

یو الهي موږ او دا پر کله د هغو په کولو راضي نه دىهېڅ

.حجت او دليل و

چې ټول د ډک دي، یتونه له داسې تعبيرونوآ قرآند

.عقلي دالئلو د اهميت بيانوونکي دي عقل او د

عقل او پوهې د قرآن د د الرې دکچ کولو لپارهوحيد ت

آیتونو مطالعې ونو کې د الهي اسمانخاوندان په ځمکه او

إِن َ فِي خَلْقِ الس َمَاوَاتِ وَاألرْضِ وَاخْتِالفِ »و ته رابلي او ليد

الل َيْلِ وَالن َهَارِ آلیَاتٍ ألولِي األلْبَابِ؛ له بل پلوه د الهي

او پوهې د انسانانو دعقل موخهایتونو اونښو د بيانولو

قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَی أَنْ یَبْعَثَ عَلَيْکُمْ عَذَابًا مِنْ »زیاتول ګڼي

فَوْقِکُمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِيَعًا وَیُذِیقَ بَعْضَکُمْ

بَأْسَ بَعْضٍ انْظُرْ کَيْفَ نُصَرِ فُ اآلیَاتِ لَعَل َهُمْ یَفْقَهُونَ؛ وګوره

.و تعبيراتو بيانوو چې پوه شيبېالبېلیتونه په آڅنګه چې 1

چې په ،م اړخه ټول انسانان دې ته رابوليله درې

کې له تفکره کار الريو او بدیو کې فرق وکړي اوپه دې نېک

قُلْ هَلْ یَسْتَوِي األعْمَی وَالْبَصِيرُ أَفَال »واخلي او وایي

( ناپوهه او پوهه)ګور ستر ایا ړانده او: تَتَفَک َرُونَ؛ ووایه

«برابر دي، ایا فکر نه کوئ2

،هغه کسان ګڼي انسان تر ټولو ناوړه او اخر دا چې د

چې خپلې سترګې، غوږونه او ژبه په کار نه اچوي او د عقل

إِن َ شَر َ الد َوَابِ عِنْدَ الل َهِ »او پوهې له ځواکه استفاده نه کوي

یعقلون؛ تر ټولو بد خوځندګان د خداى الص ُم ُ الْبُکْمُ ال َذِینَ ال

« چې له عقله کار نه اخلي ،دي په نزد هغه کاڼه او ګونګيان3

. یتونه آمانه او داسې نور پرې

څرنګه دا سالم په اصولو او فروعو کې د پردې بنسټ

.ى شوپوهې او تفکر په ځواک سترګې پټوال ،عقل

ایت ۱۱انعام سوره . 1

آیت ۱۲انعام سوره . 2

آیت ۰۰انفال سوره . 3

بيا هم الهي عدل . ۶١

په الهي عدل باور لرو او موږ ه وشوهلکه څرنګه چې اشار

کله په خپل کوم بنده ظلم نه هېڅیقين لرو چې خداى تعالی

خداى پاک ذات له ظلم بد او سپک کار دى او د ځکه؛کوي

لِمُ رَب ُکَ أَحَدًا؛ واَل یَظْ»څلی او پاک دى دغه ډول کاره سپې

«هيچا ظلم نه کوى ستا رب پر1

یې الملسانان سزا ویني که په دې دنيا کې ځينې ان

فَمَا کَانَ الل َهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَکِنْ کَانُوا أَنْفُسَهُمْ »پخپله دى هغوى

و قومونو چې په عذاب تېر)یَظْلِمُونَ؛ خداى تعالی په هغوى

هغوى پخپله په ځان ظلم بلکې ؛ظلم ونه کړ( اخته شول

«کاوه2

هېڅه په دې دنيا کې پ بلکې ؛نه یوازې په انسان

وَمَا الل َهُ یُرِیدُ ظُلْمًا » کېږيخداى لخوا ظلم نه مخلوق د

«نړیوالو ظلم نه غواړي کله پرهېڅلِلْعَالَمِينَ؛ خداى تعالی 3ـ

لور ټينګار او ارشاد آیتونه د عقل د حکم پرالبته دا ټول

. دى

آیت ۲۹کهف سوره . 1

آیت ۷۲توبه سوره . 2

ایت ۳۲۴ال عمران . 3

د تکليف ماال یطاق نفی

تکليف کلههېڅچې خداى تعالی ،عقيده لرو موږنوځکه

ال ( تر وسه زیات په چا کار نه اچوى)ماال یطاق نه کوى

.یُکَلِ فُ الل َهُ نَفْسًا إاِل وُسْعَهَا

ښو فلسفه د ناوړه پې. ۶٠

چې په دې ،عقيده لرو چې هغه دردوونکې پيښېنو ځکه

کله د( لکه زلزله،او افتونه او بالګانې) کېږيدنيا کې

چې د لوط د قوم په هکلهخداى له لورى سزا وي؛ لکه څنګه

فَلَم َا جَاءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا »راغلي دي

عذاب په هکله د چې کلهعَلَيْهَا حِجَارَةً مِنْ سِجِ يلٍ مَنْضُودٍ؛

هغوى ښارونه مو په بل مخ واړول او د ، درسېدامر راو زموږ

«ړنازل ک ڼو سخت باران مو پرېکا1

:د سبا د ناشکره او سرغړاندو خلکو په هکله فرمایي

د خداى له )هغوى فَاَعْرِضُوْا فَاَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ العَرم،»

.«ورانوونکی سيالب نازل کړ پرې موږ مخ واړوه او( اطاعته

،دارولو لپاره ديځينې دغه پېښې دانسانانو د بې

الْفَسَادُ فِي الْبَرِ وَالْبَحْرِ ظَهَرَ»چې سمې الرې ته ستانه شي

بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِي الن َاسِ لِيُذِیقَهُمْ بَعْضَ ال َذِي عَمِلُوا لَعَل َهُمْ

آیت ۴۰هود سوره . 1

یَرْجِعُونَ؛ په وچه او دریابونو کې فساد او تباهي د هغو

ښکاره شوه، خداى ،کارونو په وجه چې خلکو کړى دى

،وڅښي رېپ لهد ځينو عملونو پای هغوىتعالی غواړي د

«ښایي ستانه شي1ښې په حقيقت نو دغه ډول خطرناکې پې

.خداى مهرباني ده کې د

چې انسان یې له خپله ،بله برخه هغه مصيبتونه دي

پایلهد هغه د ناخبرۍ : کوي او په بله معنا پېداالسه ځانته

أَنْفُسِهِمْ؛ خداى یُغَيِ رُوا مَا بِ ان إِن َ الل َهَ ال یُغَيِ رُ مَا بِقَوْمٍ »وي

پخپله هغوىدا چې خو ؛تعالی د یو قوم برخليک نه بدلوي

«ځانونه بدل کړي2

مَا أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ الل َهِ وَمَا أَصَابَکَ مِنْ سَيِ ئَةٍ »

د يو او کاميابيو دررسينېکفَمِنْ نَفْسِکَ؛ هغه څه چې له

او ستونزېاو هغه ( يد هغه په مرسته د)خداى له لوري دي

«پخپله ستا له لوري دي بدۍ چې درسي3

دنړۍ نظام تر ټولو ښه نظام دى. ۶۲

هستۍ نظام تر ټولو غوره نظام باوري یو چې د موږ

،د نړۍ اوسنی واکمن نظم تر ټولو غوره نظم دى ؛یعنېدى

آیت ۲۳روم سوره .1

ایت ۳۳رعد سوره .2

ایت ۷۹نسا سوره .3

هر څه په حساب . شي کېداىیوې نړۍ لپاره ممکن چې د

خالف نه دى ۍ پرنېکد حق عدالت او څيز هېڅکتاب دى او

پخپله ،کېږياو که په ا نساني ټولنه کې کومې بدۍ ليدل

.دانسان له لوري دي

عدل د الهي: عقيده لرو چې چې موږتکراروم

،له هغه د توحيد بې او یوه اصلی ستنه ده اسالمي نړۍ ليد

.نبوت او قيامت چارې هم په خطر کې لویږي ـ دقت وکړئ

دې تر(ع) چې امام صادق ،حدیث کې لولو هیوپه

د وحېان اساس الدین الت: وروسته چې ټينګار یې وکړ

اما : توحيد او عدالت دى، زیاته کړه بنسټوالعدل، د دین

د فان ال تجوز علی ربک ما جاز عليک، و اما العدل وحېالت

چې ،فان التنسب الی خالقک ماالمک عليه؛ توحيد دا دى

او هغه له )پر خداى یې روا نه کړې ،تا روا دي هغه څه چې پر

،او عدل دا دى( ی وګڼېسپېڅلټولو ممکنه صفاتو پاک او

چې که ته یې پخپله ،چې په خداى پورې داسې عمل ونه تړې

.نو تا پرې مالمته کړي ـ دقت وکړئ ؛وکړې1

(منابع)ې څلور سرچينې هد فق. ۶٩

ورته اشاره وشوه لکه چې مخکې هم؛ې سرچينېهدفق زموږ

: څلور څيزونه دى

۰۱مخ حدیث ۳۷ټوک ۱بحا ر االنوار،. 1

چې د اسالم د ،مجيد دى قرآن( کتاب اهلل) اول

. سند دى معارفو او احکامو اصلي

معصومو ) او له ا هل بيتو د( ص)پېغمبرد : مدوی

. سنت( امامانو

چې د معصوم د ،د علماوو او فقهاوو اجماع : مدرې

. نظر کاشفه وي

او د عقل د دليل مطلب، د د عقل دليل دى او څلورم

قياس او »لکه ؛البته د عقل ظني دليل؛عقل قطعي دليل دى

مسئلې کې د یوې فقهي هېڅپه نزد په زموږ« استحسان

په یو څيز ګومانمنلو وړ نه دى ؛ نو کله چې فقيه په خپل

ځانګړى ورتهاو سنت کې قرآنچې په ،کې مصلحت وویني

حکم په توګه الهيت د یو نو دغه مصلح ؛حکم نه وي راغلی

همداراز د شرعې د حکم د معلومولو . ى شي معرفي کوالن

په نزد زموږلپاره ظنی قياسونو او داسې نورو ته پناه وړل

پېداچې انسان یقين ،کې ځایونوجایز نه دي؛ خو په هغو

خيانت او غال په بدوالي ،دروغو ،لکه د ظلم، جنایت ؛کړي

کل ما حکم به العقل )او د . تبر دى دا د عقل حکم مع ،یقين

.د شرعې د حکم بيانوونکی دى غوښتنېپه (حکم به الشرع

په عبادي، سياسي، چې موږ،حقيقت دا دى

اقتصادي او ټولنيزو چارو کې د مکلفينو د اړتيا وړ

او معصومو ( ص)احکامو په هکله له رسول اهلل مبارک

ادله )ډول رواو دغهپه کافي اندازه روایتونه ل( ع)امامانو

یو چې په باوري ان نه احساسوو؛ اړتيا ته د پناه وړو( ظنيه

چې د وخت په ،هغه مسایل یعنې ؛کې ( مستحدثه احکامو)

او د ي، په کتابلېږدو د انسان په ژوند کې داخېتېر

معصومو امامانو په سنتو کې یو لړ اصول او( ص)پېغمبر

ظنيه دليلونو ته له ولدغه ډ چې موږ ،او کليات راغلي دي

احکامو کلياتو ته په هماغه د ؛یعنې پناه وړو بې نيازه کوي

د دې خبرې )شي کېداىرجوع سره مستحدثه مسایل کشف

(.د دې کوټلي بحث له حوصلې بهر دى زموږوضاحت 1

د اجتهاد باب تل پرانستی دى . ۶۱

باب په ټولو مسائلو د اجتهاد موږ ګروهمن یو،چې

ى شي الهي او ټول د نظر خاوند فقيهان کوال ص دىکې خال

و څلورو منابعو راوباسي او هغو کسانو ته تېراحکام له

نظرونه یې که څه. نه لر ي ورکړى ځواکچې د استنباط ،یې

او باوري یو کوم و فقيهانو سره ځينې فرقونه ولرى تېرله

باید همېشهې کې د نظر خاوندان نه دي، هپه فق ،چېکسان

بر دي ژوندیو فقيهانو ته چې د زمان او مکان په مسایلو خ

وکړي او په فقهې کې یې تقليد مراجعه وکړي او په اصطالح

.متخصصانو ته د ناخبرو کسانو مراجعه له بدیهياتو ګڼو

وایو، په دې ډول له مړ ( مرجع تقليد)دغو فقيهانو ته موږ

.کې مو دا خبره ښه واضحه کړې ده ( المسائل المستحدثه) په کتاب . 1

د د ژوندیو جایز نه ګڼو؛ ضرور بای تقليد يه څخه ابتدایيفق

چې فقه تل په حرکت او تکامل کې ،فقيهانو تقليد وشي

.وي

نشتهقانوني خال . ۶۵

( قانوني خال)په اسالم کې موږ ګروهمن یو،چې

د قيامت تر ورځې پورې دانسانانو د اړتيا ټول ؛یعنېنشته

ډول او ځانګړياحکام په اسالم کې بيان شوي دي، کله په

فقيهانو ته د عام حکم په بڼه؛نو ځکهم د یو کلي او کله ه

چې ،ګڼو یې ژمن بلکېقانونونو جوړولو حق نه ورکوو،

، چې ذکر شول استخراج الهي احکام له هغو څلورو منابعو

مجيد په مائده قرآنایا . او خلکو ته یې وړاندې کړيکړي

نو وتیا په وروستيو سور ولو وروستیچې تر ټ سورت کې

،نه فرمایي چې اکرم نازل شوى رپېغمب کې دى، چې پر

الْيَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْکُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ »

او خپل نعمت لَکُمُ اإلساْلمَ دِینًا؛ نن مې ستاسو دین بشپړ کړ

او ستاسو لپاره مې اسالم دین غوره مې په تاسو تمام کړ

«کړ1

چې د ټولو ،شي بې له دې کېداىدا اسالم څرنګه کامل

! یو لپاره کامل فقهي احکام و لري؟پېړوختونو او

چې ،په مشهور حدیث کې نه لولو(ص)پېغمبرآیا د

ایت ۱مائده سوره . 1

ایهاالناس واهلل ما من شیء : په حجت الوداع کې یې وفرمایل

یقربکم من الجنة و یباعدکم عن النار اال وقد امرتکم به، و

عن الجنة اال وقد باعدکمما من شیء یقربکم من النار و ی

هر څيز چې تاسو جنت ته نزدې کړي او ! خلکو =نهيتکم عنه

کړي، تاسو ته مې د هغه امر درکړاو لرېد دوزخ له اوره مو

له هر هغه څيزه مې چې تاسو د دوزخ اور ته نزدې او له جنته

.کړي منع کړئ لرې1

: په یو بل مشهور حدیث کې لولو( ص)له امام صادق

له ( ع)ارش الخدش؛ علی ان علی شيئا اال کتبه ماترک

په ( ص)پېغمبرد )دا چې خو ؛ښوولپرې نه هېڅاسالمه

د انسان په بدن د ليګدلي ان وليکل( حکم او امال سره یې

.یو وړوکي شان خراش دیه 2

او استحسان ته قياس نو په دې وجه ظنيه دليلونو،

.وار نه رسي

یې تقيه او فلسفه. ۶۶

ي او بې که انسان د متعصبو، ضد ږ ګروهمن یو،چې مو

په مخ کې د هغوىچې د منطقه کسانو په منځ کې ګېر شي،

.خم ۹۱ټوک ۱۷مخ،بحاراالنوار، ۷۲ټوک ۰اصول کافي، . 1

په دغه کتاب کې په دې هکله نور هم ډیر )حدیث ۳۰۷مخ ۳۴جامع االحادیث، اول ټوک . 2

.معتبر حدیثونه لیکل شوي دي

او د ېږيالملخپلې عقيدې څرګندول د ځاني یا بل لوى خطر

ځایونو عقيدې له اظهاره کومه مهمه فایده هم نه وي،په دغه

، چې خپله عقيده پټه وساتي او خپل سر چټيکې دنده لري

وایو او دا «تقيه » دې مسئلې ته موږنه کړي، ه السه ورل

او د عقل له دليله زده آیتونوکې له دوو قرآنمسئله مو په

.کړې ده

وَقَالَ رَجُلٌ »په هکله فرمایی مؤمند آل فرعون د قرآن

رَبِ يَ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَکْتُمُ إِیمَانَهُ أَتَقْتُلُونَ رَجُال أَنْ یَقُولَ

الل َهُ وَقَدْ جَاءَکُمْ بِالْبَيِ نَاتِ مِنْ رَبِ کُمْ؛ له آل فرعونه یوایماندار

ې ی او و( له موسی دفاع وکړه)کس چې خپل ایمان یې پټاوه

زما رب : چې وایي ،ایا تاسو غواړئ داسې کس ووژنئ: ویل

چې ستاسو د رب له لوري یې ،خداى دى، په داسې حال کې

«!انه دليلونه راوړي ديتاسو ته روښ1

جمله د تقيې په مسئله صراحت «یکتم ایمانکم»د

خپل ایمان مؤمنل فرعون آچې د ،ایا په ځاى وه لري،

ى او دغه د سر بایلل ایې بایللی و او خپل سر څرګند کړي

ى سم کړى؟اکار هم نه و هېڅ

لومړیو وختونود ځينو مبارزو او او د اسالم د

د ضدي مشرکانو په منګولو ې کلهڅو په هانمؤمنمجاهدو

ال یَت َخِذِ »دل د تقيې حکم ورکوي او فرمایی کې ښخې

الْمُؤْمِنُونَ الْکَافِرِینَ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ وَمَنْ یَفْعَلْ

ایت ۰۴مومن سوره . 1

مؤمنذَلِکَ فَلَيْسَ مِنَ الل َهِ فِي شَيْءٍ إاِل أَنْ تَت َقُوا مِنْهُمْ تُقَاةً؛

انو، له کافرانو څخه له چاسره مينه او مؤمنن باید بې له کسا

ر وکړ له خپل خداى سره دوستي ونه کړي، هر چا چې دا کا

او ( تاسو په خطر کې وئ)دا چې خو ؛شلولي دي یې اړیکې

«تقيه وکړئ هغوىله 1

د خپلې عقيدې پټول، هغه ؛یعنېتقيه پردې بنسټ

سپين سترګو چې د متعصبو او ،ده ته ځانګړېځاى

د انسان مال او عزت ته خطر وي، بې له پر وړاندېدښمنانو

په داسې . ولري پایلهچې د ایمان ښکاره کول څه ،دې

کې باید چټي په چټي کسان په خطر کې وانه چول ځایونو

،چې پکار ده بلکې؛شيشي او خپل ځواک بې ځایه ضایع ن

د امام له همدې امله .ته وساتل شي ځایونو هغه ضروري

التقيه ترس : مشهور حدیث کې لولو چې هپه یو( ص)صادق

. دفاعي ډال دى مؤمن؛ تقيه د مؤمنال2

چې ښيي ،تعبير یو لطيف تعبير دى( ډال) «وېرې»د

.د دفاع یوه وسيله ده پر وړاندېتقيه د دښمن

د حضرت عمار یاسر د تقيې پر وړاندېد مشرکانو

.تایيدول مشهور دي لخوا یې( ص)پېغمبرکيسه او د 3

آیت ۰۴ال عمران سوره . 1

په » ( ترس اهلل فی االرض) په ځینو حدیثونو کې . مخ ۰۲حدیث ۱مخ ۲۱۳ټوک ۳۳وسائل . 2

.تعبیر راغلی دی« ځمکه د خدای ډال

دا حدیث ډیرو مفسرانو مورخانو او د حدیثو لکیونکو په خپلو مشهورو کتابونو کې . 3

راوړی دی منجمله واحدي په اسباب النزول، طبری، قرطبی، زمخشری، فخر رازی،

د جنګ په ميدان کې د خپلو عسکرو او وسلو

پټول،له دښمنانانو د جنګي رازونو وغيره پټ ساتل داسې

او په ان په ژوند کې د تقيې مثالونه دينور ټول د انس

پټول په داسې ځایونو کې چې یعنې ؛مجموع کې تقيه

ولري، ګټهبې له دې چې ،ېږيالملڅرګندول د خطر او ضرر

د نړۍ بلکې؛شرعي حکم دى چې نه یوازې شيعه یو عقلي او

.عمل کوي ر مهال پرېپ اړتياټول مسلمانان او عاقالن د

کسان په چې ځينې سره له دې د حيرانۍ خبره ده،

مکتب په اهل بيتو د او د تقيې عقيده یوازې په شيعه وو

یوه ه وو باندې ګڼي او هغه په شيع ځانګړېو پورې يمنونک

ګڼي، حال دا چې دا یوه روښانه مسئله ده، هم په نيوکه ستره

د اکرم پېغمبرکې جرړه لري هم په حدیث کې، هم د قرآن

کې پاتې شوې اوهم پرې د نړۍ ټو ل عقلمن یارانو سيرت

. عمل کوي

په کومو ځایونو کې تقيه حرامه ده. ۶۱

ي وجه د د دغو ناوړه تفاهمونو اصل: موږ ګروهمن یو،چې

شتوالی دى او یا دا چې يعه وو له عقيدې د کافي آګاهۍ نش

زموږاو یې له دښمنانو اخستل شوي دي وو عقایده د شيع

په ذیل کې راوړی ( آیت ۳۲۱نحل سورې ) بیضاوي او نیشابوري هر یو په خپل تفسیر کې د

.دی

چې پورته وشو په هغې مسئله پوره ،په خيال کوم وضاحت

. روښانه شوي وي

چې په ځينو کېداىشي البته ددې خبرې انکار ن

هغه ځاى کې چې د ځایونو کې تقيه حرامه ده او هغه په

نظامونو اساس او بنياد او یا اسالمي قرآندین، اسالم او

کې باید خپل عقاید ځایونوپه داسې .ښ ويته خطر پې

د عقيدې د اظهار له امله انسان که څهى شي اښکاره کړ

ورځ را پرعاشو او باوري یو چې په کربال کې او د قربان شي

د ځکه؛مقصد لپاره و د همدې کټ مټد امام حسين پاڅون

و او دامام حسين ته خطر بنسټاسالم واکمنانو د امویانو

ه خطر مخه یې ونيو او د له کارونو پرده پورته کړه پاڅون یې

.

اسالمي عبادتونه. ۶۸

دکياو سنت پرې تا قرآنچې ،په هغو ټولو عبادتونو موږ

ه چې ل ،لکه پينځه وخته لمونځ؛کړى دى معتقد او پابند یو

او د رمضان ده اړیکهخالق سره د مخلوق تر ټولو لویه

ایمان د مضبوتولو، د نفس د تزکيې چې د،دمياشتې روژې

مقابلې لپاره تر ټولو غوره وسيله سره د ځاني غوښتنواو له

.ده

رسيوچې د تقوا او د مينې د ،د خداى د کور حج موږ

عزت انو دمنه وسيله او د مسلماناغېزد ټينګولو تر ټولو

و کسانو يپه عمر کې یو ځل په استطاعت لرونک ،دى المل

عن ال زکات، خمس امر بالمعروف او نهیم واجب ګڼو او د

پر وړاندېالمنکر او په اسالم او مسلمانانو د یرغلګرو

.جهاد هم له مسلمو واجباتو ګڼو

او ځينو نورو زموږد دغو چارو په جزیياتو کې که څه

لکه څرنګه چې د اهل ؛ې ځينې توپيرونه شتهفرقو په منځ ک

سنتو څلور مذهبونه د عباداتو وغيره په احکامو کې له یو

.لري توپيرونهبل سره

د دوو لمونځونو په یو ځاى کول . ۶٣

په یو وخت د ماسپښين او : عقيده لرو چې موږه دا لممنج

مازیګر د لمونځونو او د ماښام او ماسخوتن د لمونځونو

ګڼل افضل او غوره بېل بېلد هغوى که څه)روا دي کول

د اسانۍ د هغو کسانو (ص)پېغمبراو باورى یو چې ( ګڼو

چې په زحمت کې دي په یو ځاى د دوو لمنځونود ،لپاره

.کولو اجازه ورکړې ده

ا بن عباسه نقل شوي حضرت په صحيح ترمذي کې له

و بين بين الظهر والعصر، (ص)جمع رسول اهلل : دي چې

المغرب والعشاء بالمدینة من غير خوف وال مطر، قال فقيل

البن عباس ما اراد بذلک؟ قال اراد ان ال یحرج امته؛

ونځونه ملپه مدینې کې د ماسپښين او مازیګر ( ص)پېغمبر

په ،ځونه په یو ځاى وکړلاو د ماښام او ماسخوتن لمون

ابن رتحض ره وه او نه باران، لهې نه وېداسې حال کې چ

( ص)حضرتآنچې له دې کاره د ،عباسه پوښتنه وشوه

چې امت ،د دې لپاره یې دا کار وکړ:ې ویلیمقصد څه و؟ و

یعنې په هغو ځایونو ؛)يځکې پرې نه و( سخته)په زحمت

شي له دغه ترخيصه الملکې چې یو ځاى کول یې د سختې

(ى شياستفاده کوال1

خاوره سجده پر. ۱١

باید پر د لمانځه د سجدې پر مهال: چې عقيده ده زموږ

یا په هغو ا د ځمکې په نورو څيزونو سجده وشيخاوره ی

؛ لکه پاڼې لرګی او ټول ږي، چې له ځمکې زرغونېڅيزونو

(.وي ستونکيبې له هغو چې خوړونکي یا اغو) بوټي

ه بيا دا چې تېرقالين باندې سجده روا نه ګڼو په نو پر

نو د کار د ؛ره په هر څه ترجيح ورکووخاورې ته د سجدې لپا

شيعه له ځان سره د پاکې خاورې یوه ډېرىاسانۍ لپاره

سجده ،چې ورته سجده ګاه وایي اوبرابره شوې ټوټه ګرځوي

.کوو چې هم پاکه ده او هم خاوره پرې

په مشهور حدیث ( ص)پېغمبرپه دې مسئله کې د

.مخ۳۱۷ټوک،۱سنن بیهقی،. باب ۳۱۴مخ،۱۱۲ترمذی، اول ټوکسنن . 1

موږ،«و طهوراً بېلجعلت لی االرض مس»استناد کوو

. په معنا ګڼو( د سجدې د ځاى)په دغه حدیث کې « مسجد»

صحاحو او نورو کتابونو کې نقل ډېرىدا حدیث په

.شوى دى 1

« مسجد»ممکنه ده وویل شي چې په دې حدیث کې د

د لمانځه ځاى دى، د بلکې ؛نه دى« د سجدې ځاى»مطلب

چې لمونځ یې یوازې په یو ،هغو کسانو په مقابل کې

( طهور)چې دلته د ؛ خو دې ته په پام،ځاى کې کاوه نګړيځا

چې ،يېږ؛نو روښانخبره راغلې ده( خاورې د تيمم د) ؛یعنې

د ځمکې خاوره هم ؛یعنېدى « سجدې ځاى»له دې مطلب د

.«د سجدې ځاى»ده او هم « طهور»

په دې هکله ( ع)د اهل بيتو له امامانو سربېرهدې پر

،چې د سجدې ځاى یې خاوره،يراغلي د زیات حدیثونه هم

.کاڼی او داسې نور څيزونه بللي دي

انو او د امامانو د قبرونو زیارتپېغمبرد . ۱٠

د (ع) واهلبيت د( ص)اکرم پېغمبرد : چې موږ ګروهمن یو

خداى د الرې کسانو او د سترو ،عالمانو سترود او امامانو

اول ټوک )په باب التیمم « جابر بن عبداهلل»په خپل صحیح کې له « بخاری»منجلمه دا چې . 1

التیمم »کې او همداراز نسائی په خپل صحیح کې له جابر بن عبداهلل، په باب ( مخ۹۳

او ( مخ۱۲۳اول ټوک )ن عباسه نقل شوی کې ذکر کړی دی، په مسند احمد کې له اب« بالصعید

.د شیعوو په منابعو کې هم په مختلفو طرقو له رسول اهلل مبارکه نقل شوی دی

.څخه دي زیارت له مؤکدو مستحباتود شهيدانو د قبرونو

پېغمبرد اهل سنتو علماوو په کتابونو کې د

مانه روایتونه راغلي د قبر د زیارت په هکله پرې( ص)رماک

لکه څرنګه چې د اهل تشيع په کتابونو کې هم په دې ؛دي

او که دا حدیثونه راغونډ حدیثونه نقل شوي دي ډېرهکله

.ى شيادېکتاب ترې جوړ ستریو ،شي1

عالمانو او ټولو سترویخ کې د اسالم تار ټولپه

او کتابونه ډک دي د خلکو دغه کار ته اهميت ورکړى دى

( ص)چې د رسول اهلل مبارک،داسې کسانو د ژوند له حاالتو

او یا د نورو سترو کسانو زیارتونو ته به تلل2او په مجموع

ى شو چې دا مسئله د ټولو مسلمانانو د اتفاق او کې ویال

.ئله دهاجماع وړ مس

« عبادت»له « زیارت»وک باید هېڅچې ،څرګنده ده

عبادت او پرستش چېسره ګډ نه کړي او دا اشتباه ونه کړي،

او له زیارته مطلب د ځانګړى دىیوازې په خداى پورې

شلخداى په در اسالم د لویو کسانو درناوى، احترام او د

په ان کې له هغوى د شفاعت او سفارش غوښتل دي،

به هم کله اکرمپېغمبرچې پخپله ،کې راغلي دي وایتونور

له دغو روایتونو او د زیارت په هکله د لویو کسانو او د هغوی له حاالتو د خبریدو لپاره . 1

.مخونو ته مراجعه وکړئ ۰۲۷تر ۹۱ټوک ۱کتاب الغدیر،

روایتونود خبریدو او همداراز د زیارت په هکله د دین د لویو کسانو له کلماتو او له دغو . 2

.خبرو دخبریدو لپاره تیر مدرک ته مراجعه وکړئ

به بقيع ته ( ص)حضرت آن. کله د اهل قبورو زیارت ته تللو

.به یې سالم او درود وایه هغوىتشریف وړه او په 1

نو هيچا ته د اسالمي فقهې له نظره په دغه کار کې

.شيى یې هم نشک نه دي کول پکار او کوال

یې فلسفه ود ویر مراسم ا .۱۲

ه بيا د کربال تېرشهيدانو په د اسالم د: موږ ګروهمن یو،چې

ره ویر او عزاداري د اسالم د پایښت او بقاشهيدانو لپا د

کېدوړانو او سرښندنو د یاد پاتې کې یې د یاد او د م الرپه

ه بيا د تېرو وختونو کې په بېالبېلپه ؛نو ځکهده المل

( ورځې م د مياشتې لومړۍ لسد محر)عاشورا په ورځو کې

لچې د جنت د ځوانانو د سرخې2ين حضرت مؤمند امير ال

رسول اهلل مبارک د ګرانې لور بي بي فاطمة او د( ع)علي

د شهادت له ورځو سره ( ع)حسين بن علي الزهرا د زوى

د هغوى د . ر مراسم کووعزادارۍ او وی د ،سمون خوري

دا حدیثونه په صحیح مسلم، ابوداود او نسائی، مسند احمد، صحیح ترمذی او سنن . 1

.بیهقي کې لیدلې شئ

حسن او حسین دواړه د جنت د (الجنة الحسن والحسین سیدا شباب اهل) دا حدیث . 2

۱۲۷او ۱۲۱ټوک ۰)ځوانانو سرداران دي په صحیح ترمذکې له ابو سعید خدري او حذیفه

مخ او په صحیح ابن ماجه کې په باب فضائل اصحاب رسول اهلل کې او په مستدرک

ذخائر الصحیحین او حلیة االولیاء او تاریخ بغداد او اصابه ابن حجر او کنزالعمال او

. العقبی او داسې نورو ډیر کتابونو کې نقل شوی دی

په هکله موخود هغوىد ړانو تاریخ راسپړو او ژوند او مې

.په پاکو ارواوو سالم وایو هغوىږو او د غږې

خطرناک حکومت جوړ امویانو: چې باوري یو، موږ

سنتونه یې بدل کړي وو او د ډېر( ص)پېغمبرکړى و، د

.اسالمی ارزښتونو ختمولو ته یې مال تړلې وه

ل د یزید پر یوشپيتم کا حسين بن علي د هجرت پر

کس و او لرېسرى او له اسالمه په ګناه ککړ، خپل خالف چې

له بده مرغه د اسالمي خالفت په چوکۍ یې تکيه وهلې وه،

او ملګري یې په عراق کې ( ع)امام حسين که څهپاڅون وکړ

يشهيدان شول او کورنۍ یې بند کې د کربال په خاوره

وخت په ټولو مسلمانانو کې عجيبه وینې یې دخو شوه؛

خالف یو په بل پسې پاڅونونه امویانو پرکړه، د پېداولوله

ظلم او زیاتي په ماڼۍ یې سخت پيل شول او د هغوى د

او تر اخر یې د ژوند ناولی ټغر ټول شواو ګوزارونه وکړل

ښې تر پېچې د عاشورا ،دې جالبه دا چې هغه ټول پاڅونونه

الرضا آلل )خالف وشول د امویانو د حکومت پروروسته د

او ځينې دغه تر نامه الندې وو( لثارات الحسيند او یا محم

سرو حکومتونو په وخت کې خپل د عباسيانود ان شعارونه

.هم جاري وو1

ابو مسلم خراسانی چې د بنی امیه وو دحکومت جرړې یې غوڅې کړې، د مسلمانانو د . 1

کامل ابن اثیر، )احساساتو د جذبولو لپاره یې د الرضا آلل محمد له شعاره مرسته واخسته

(. مخ ۱۷۰ټوک ۲

د خونړي پاڅون مسئله په نن زمانه ( ع)د امام حسين

لپاره د هر ډول ظلم زیاتي او استبداد او زوروینې زموږکې

ګې او پروګرام بدل ې بيلدو لپاره په یود درې پر وړاندې

کله هېڅ موږ«هيهات منا الذله»او دا شعارونه چې شوى دى

د ژوند انما الحياة عقيدة وجهاد؛ »ذلت ته غاړه نه ږدو او

چې د کربال له خونړي تاریخه « حقيقت ایمان او جهاد دى

چې د ظالمو ،سره مرسته کړې ده موږ تل له ،اخستل شوى

و د کربال د شهيدانو د ږو اودرې پر وړاندېحکومتونو

لرېهغه د یارانو په اقتدا سره د ظالمانو شر سرخيل او د

د ایران د اسالمی جمهوریت په ا نقالب کې هم په هر )کړو

(کېږيځاى کې دا شعار ليدل

ه تېرشهيدانو د یاد درنښت په د اسالم د: لنډه دا چې

يدې په بيا د کربال د شهيدانو د یاد درناوى د ایمان او عق

کې د حماسې، ایثار ميړانې او سرښندنې روح تل په الر

لوړى ژوند او ظلم ته د ته د سر موږاو کې ژوندى ساتي موږ

راکوي، دا ده هر کال د و سترې زده کړېښوولغاړه نه کې

۳۷۱ټوک ۲کامل ابن اثیر ) ارات الحسین په شعار سره تر سره شو د توابینو قیام هم د یا لث

(مخ

مخ مونږ ته ۰۴۴ټوک ۲کامل، )د مختار بن ابی عبیده ثقفی پاڅون هم په دې نعرې سره و

پته ده چې په هغو ډلو کې چې د بنی عباسو په خالف یې پاڅون وکړ، حسین بن علی صاحب

؛ زه (وادعوکم الی الرضا من آل محمد»الصه کاوه فخ و، هغه خپل هدف په یوې جملې کې خ

مخ ـ تاریخ طبری، ۰۹۹مقاتل الطالبین، . ) د رضا السته راړولو ته بلم( ص)تاسو د آل محمد

.مخ ۳۹۲ټوک ۴

ښو د مو د تجدید او د دغو یادونو او پېعزادارۍ د مراس

.ژوندي ساتلو فلسفه

د ویر په چې موږ ،يشي چاته پته نه و کېداى

ښې مراسمو کې څه کوو او دا عزاداري په یوې تاریخې پې

ره شوې ده، خو، چې مودې وشوې هېپورې اړوند وګڼي

چې د دغو یادونو او خاطراتو یاد ساتل و هېږپخپله پو موږ

ې لرلي او اغېزپه پروني ننني او را تلونکي تاریخ څه زموږ

.لري یې

حضرت « سيد الشهداء»ته پر غزا وروس ترد احد

او مسلمانانو ویر او ماتم په ( ص)حمزه د رسول اهلل مبارک

چې دخداى رسول د ،ټولو مشهورو تاریخونو کې راغلی دى

ستاینو غږ یې چې د ژړا او ،دهېتېرانصارو له یوه کوره

په سترګو کې اوښکې راغلې او و اکرم پېغمبرد، د واورې

عزادار نه )څوک نه ژاړى ته زهحم :یې فرمایلې ژړل او وی

ده او د بني حضرت سعد بن معاذ داخبره واورې، (لري

هغوى ښځو ته یې او د ټبر یوې ډلې ته ورغیعبداالشهل د

ره حمزه کور ته الړې شي اود ت اکرم پېغمبرچې د ،امر وکړ

.ویر وکړي1

ته ځانګړىڅرګنده ده چې دا کار یوازې حضرت حمزه

چې د ټولو شهيدانو لپاره ،پروګرام دى داسې بلکې؛نه و

با د کهولونو لپاره یاد د نن او س هغوى او د سره شي باید تر

مخ ۳۲۲مخ ـ سیره ا بن هشام دریم ټوک ۳۱۱ټوک ۰کامل ابن اثیر، . 1

انو په رګونو مؤمناو له دې الرې پرله پسې د ژوندى وساتو

اتفاقا اوس چې دا کرښې ليکم د .کې نوې وینه جارى کړو

ټه مياشتې لسمه نېهجري قمري کال د محرم د ٠۱٠۱

نړۍ له شيعه ګرد سرهده؛ په رښتيا چې ( ځدعاشورا ور)

يانو او لویو ر او ولولې ډکه ده ځوانانواو زلمعجيبه شو

ټولو تورې جامې اغوستي او په یو هيړ د امام حسين او د

کربال دشهيدانو د ویر په دستورو کې برخه اخلي د ټولو په

ته د هغوىچې که ،فکر او روح کې داسې بدلون ښکاره دى

ول به وسله سالم له دښمنانو سره د مبارزې بلنه ورکړل شي ټا

ډول سرښندنې او ميړانې هېڅاو له په الس ميدان ته راشي

رګونو کې جاري ډډه نه کوي،ته وا د شهادت وینه د ټولو په

وفادار یاران شوې او په همدې شېبې او وخت کې حسين او

.ه ګوريکې په سرښندن الرپه کربال کې د اسالم په یې

کې سترو غونډوهغه حماسي شعرونه چې په دغو

نکو، ي د استعمار او استکبار په خالف له ځپوکېږلوستل

دو او عزتمن مرګ ته په ذلت ظلم او زیاتي ته د نه تسليمې

.ناک ژوند د ترجيح ورکولو له شعارونو ډک دي

،دا یوه لویه معنوي پانګه ده موږ ګروهمن یو،چې

اتنه یې وشي او له هغه د اسالم او ایمان د ژوندي چې باید س

.ساتلو او تقوا لپاره استفاده وشي

(متعه)واده لنډمهاله. ۱٩

لنډمهاله واده یو شرعي چار دى، چې موږ ګروهمن یو،چې

نو په ؛په نامه مشهوره شوې ده« متعه»فقه کې د په اسالميي

چې وقت او ، وادهدائم : دې ترتيب، واده په دوه ډوله دى

چې وخت یې د ،واده لنډمهالهزمان یې نامحدود دى او

. کېږيټاکل هوکړهو په یدواړو لور

و مسائلو کې ورته والی ډېرپه ته واده دا واده دایمي

خنډه د ، له هر ډول مانع اوکې منجمله د مهر په مسئله ؛لري

چې ،دو او د هغو بچيانو د احکامو په اړهښځې د خالصې

ي، دا بچيان له دائمي واده کېږ پېداکې پایلهپه واده ددې

توپير نه لري، تر هېڅبچيانو سره ويونککېدو پېداله

په نزد له زموږوروسته د عدې ساتل دا ټول بېلتون

د واده له (متعه) لنډمهاله واده وینامسلماتو دي، په بله

.یو ډول واده دى ټولو ځانګړنو سره

ځينې منځواده تر ډمهالهلنالبته د دائمي ا و

لنډمهاله نکاح کې د ښځې توپيرونه شته منجمله دا چې په

ړه له یو بله وراثت نه نفقه په مېړه واجبه نه ده او ښځه او مې

(خو د دوى بچيان له مور او پالر او له یو بله ارث وړي.)وړي

چې ،ه اخستی دىقرآندا حکم له وږ مپه هر حال

د مْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُن َ فَآتُوهُن َ أُجُورَهُن َ فَرِیضَةً؛ فَمَا اسْتَ»فرمایی

«هغه ښځو چې ورسره متعه کوئ، مهر ورکړئ1

و لویو مفسرانو او مشهورو محدثانو جوته کړې ډېر

.دى لپاره( متعې) لنډمهاله واده یت د آچې دا ،ده

روایتونه ډېر الندې یت آ دېتر په تفسير طبري کې

په هکله لنډمهاله وادهیت د آچې ښيي دغه ،ينقل شوي د

.شهادت ورکړى دى و اصحابو پرډېر( ص) پېغمبردى او د 2

کې هم په « سنن بيهقی»تفسير او « الدرالمنثور»په

روایتونه راغلي دي ډېردې هکله 3

« صحيح مسلم»او « مسند احمد« »صحيح بخاري»په

تر سترګو و کتابونو کې هم داسې روایتونهډېراو نورو

په شتون لنډمهاله وادهد پر مهال( ص)پېغمبرچې د ،يکېږ

.کېږيدهغو مخالف روایتونه هم ليدل که څهدليل دى 4

چې د ،د اهل سنتو ځينې فقيهان په دې عقيده دي

او بيا دغه حکم نسخ و لنډمهاله واده مهال پر( ص)پېغمبر

رپېغمبچې دا حکم د ،شوى دى، حال داچې ځينې وایي

. م خليفه نسخ کړى دىپایه پورې و او دوید عمر تر ( ص)

عَهْدِ رَسُوْلُ اهلل وَاَنَا مُحَر مُهُمَا ٰ یمُتْعَتَانِ کَانَتَا عَل)

مُتْعَةُ الن ِسَاءِ وَ مُتْعَةُ الْحَج ؛ دوه متعې د : وَمُعَاقِبٌ عَليهما

ایت ۰۲نساء سوره . 1

خم ۹ټوک ۱تفسیر طبري . 2

مخ ۰۲۱ټوک ۷مخ سنن بیهقی، ۳۲۲ټوک ۰الدر المنثور، . 3

مخ ۳۲۰۰ټوک ۰مخ او صحیح مسلم ۳۱ټوک ۷مخ ـ صحیح بخاری ۲۱۱ټوک ۲مسند احمد . 4

.تر عنوان الندې راغلي دی( باب نکاح المتعه)د

وې او ما هغه حرامې کړې او په هغو پر مهال( ص)پېغمبر

چې د حج یو )د ښځو متعه او د حج متعه ! ا ورکومبه سز

.د دې خبرې ګواه دى( ډول دى1

چې په دغه اسالمي حکم کې د نشتهپه دې کې شک

و احکامو په شان ډېراهل سنتو راویانو په منځ کې د نورو

یې د نسخېدو ر مهالپ( ص)پېغمبراختالف دى، ځينې د

شمېرمانه کې او لږ م خليفه په زعقيده لري او ځينې د دوی

مسائلو ار کوي او دا ډول اختالفات په فقهيانکترې بيخي

نظر اتفاق په مشروعيت کې د ؛ خو شيعه فقيهان یېکې دي

نه ده نسخ شوې او پر مهال( ص)پېغمبرچې د ،وایيلري او

. وروسته یې نسخيدل ناممکن دي تر ر حلتحضرت آند

لنډمهاله واده له که: عقيده لرو چې موږ په هر حال

د دائمي چې کلهشي، د هغو ځوانانو په هناوړه استفاده ون

. ى شيو ځواب ویالواړتياواده وس نه لري د ځينو ټولنيزو

یا د هغو مسافرانو په مسئله کې چې د تجارتي، اقتصادي،

و لپاره یوه موده له خپلې واړتياتعليمي یا داسې نورو

ارد او له لنډمهاله سې نور مواو یا دا کېږيپاتې لرېکورنۍ

الردو ت په دغو کسانو کې د فحشا د زیاتېسره مخالفواده

مخ ۰۲۱ټوک ۷دا حدیث په همدې محتوا سره یا دې ته په ورته محتوا سره په سنن بیهقی. 1

او په نورو ډیرو کتابونو کې راغلی دی، د الغدیر لیکوال له صحاحو او مسندونو پنځه

د لومړي ( ص)په شریعت اسالمي کې حالله او د پیغمبر « متعه» ویشت حدیثونه نقلوي چې

خلیفه په وخت او دوهم خلیفه په ځینې وخت کې موجوده او دود وه بیا دوهم خلیفه د خپل

(.مخ۱۱۰ټوک ۱الغدیر،)کې نهي کړه عمر په وروستیو

په زمانه کې چې د دائمي واده عمر زموږه بيا تېري،په پرانځ

د زیات شوى دى اوبلخوا ډېرو دالیلو په وجه بېالبېلد

بنده الرکه دا .شهوت پاروونکي عوامل زیات شوي دي

.کېږيپرانستل الرلپاره چې د فحشا بېشکه ،شي

له دغه اسالمي چې موږ ،یو ځل بيا ټينګار کوم

حکمه له هر ډول ناوړه استفادې، د هوسبازانو په الس کې

او ککړتيا ته د ښځو د راکاږلو لپاره کېدودهغې له بازیچه

خو له ؛دیوې وسيلې په توګه دا ستفادې سخت مخالف یو

ه باید د قانون د استفادقانونه د ځينو هوس بازانو ناوړه

باید د ناوړه بلکې؛او پلمه ونه ګرځي المل مخنيوي

.استفادې مخه ونيول شي

د تشيع تاریخچه. ۱۱

د ءیښت مبداپېداد تشيع د : موږ ګروهمن یو،چې

ې خبرې لپاره یې دى او دد ویناوې زمانه او( ص)پېغمبر

:روښانه اسناد دلرو

إِن َ ال َذِینَ »آیت ددېو مفسرانو ډېرمنجمله دا چې

آمَنُوا وَعَمِلُوا الص َالِحَاتِ أُولَئِکَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِی َةِ؛ هغه کسان

( خداى د)دي عملونه یې کړي نېکچې ایمان یې راوړى او

«تر ټولوغوره مخلوق دى1نقل (ص)ه پېغمبردا حدیث یې له

ایت ۷سوره بینه . 1

او ( ع)یته مطلب علیآله دغه »:ې فرمایلی چې و ،کړى دى

«دي یې يعهش

په الدر المنثور کې «سيوطی»منجمله مشهور مفسر

د چې موږ ،له جابر بن عبداهلل نقلوي«ابن عساکر»له

چې کله ،راغی( ع)، چې علي په خدمت کې وو( ص)پېغمبر

والذى نفسی : ې فرمایلی نو و وليد؛( ع)، علی(ص)پېغمبر

هغه قسم په بيده ان هذا وشيعته لهم الفائزون یوم القيامة؛

کې دى، دى او شيعه یې د قيامت چا چې زما ځان یې په الس

إِن َ ال َذِینَ آمَنُوا بيا د « ورځ د کاميابو په ټولي کې دي پر

وَعَمِلُوا الص َالِحَاتِ أُولَئِکَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِی َةِ؛ آیت نازل شو او

د اصحابو ( ص)پېغمبرد به چې (ع)علي هغه وروسته تر

د خداى « جاء خير البریه»به ویل هغوى ،ورتللوغونډو ته

.مخلوق راغی غوره1

( ابن مردویه)او ( ابن برزه)او ( ابن عباس)همدامعنا

.ذکر کړې ده لږ توپيرپه ( عطيه عوفی)او 2

، چې له عليچې د هغو کسانو لپاره،په دې ډول وینو

په هماغه د ټاکنهد نوم ( شيعه)د هدرلود ړیکهسره یې ا

( ص)پېغمبرپه زمانه کې شوى و او دا نوم اکرم پېغمبر

د نه دا چې د خلفاوو په زمانه کې یا ؛هغوى ته ورکړى دى

.صفویانو یا داسې نورو په زمانه کې ورکړل شوى وي

مخ ۱۷۹ټوک ۱الدر المنثور . 1

مخ نه وروسته ته مراجعه وکړئ ۰۱۹ټوک ۹د ال ډیرو معلوماتو لپاره پیام قرآن . 2

په عين حال کې چې د نورور اسالمي فرقو موږ

او په ورسره د جمعې په یوه ليکه کې درېږواو درنښت کوو

کې موخوو ځاى حج کوو او په ګډو اسالمی یو وخت او ی

الرویاند مکتب ( ع)ملګرتيا کوو، عقيده لرو چې د علي

توجه او پام ځانګړېورته پېغمبرځينې ځانګړتياوې لري او

.ده ټاکلې الرويدغه مکتب د موږ درلود، له همدې امله

چې د دغه ه وو ځينې مخالفان ټينګار کوي،شيع د

او بيا بيا ټنيګه کړي اړیکه منځبن سبا تر مذهب او عبداهلل

، دي الرویانچې شيعه د عبداهلل بن سبا ،دا خبره تکراروي

ه ډېردا خبره ! او بيا مسلمان شو چې په اصل کې یهودي و

چې ،ښييړنې د شيعه وو کتابونو ټولې څې ځکه؛عجيبه ده

دلچسپی او مينه هېڅمکتب منونکي له دغه کس سره ددې

کتابونو کې عبداهلل بن سبا ټولود شيعه وو په ېبلک؛نه لري

د ځينو زموږیو ګمراه او بې الرې کس معرفي شوى دى او

یې د مرتد والي له امله( ع)له مخې، حضرت علی روایتونو

.د هغه د وژلو حکم ورکړى و1

د عبداهلل بن سبا تاریخی وجود تر تېرله دې ور

چې هغه یو ،اوري ديپوښتنې الندې دى او ځينې محققان ب

د شيعه چې ، وجود یې نه درلود بهرنیافسانه اي کس دى او

ماده کې او د شیعو د رجالو په نورو « عبد اهلل بن سبا» تنقیح المقال فی علم الرجال په . 1

.ونو کېمشهورو کتاب

.نکی شيمذهب بنسټ ایښوو1او فرضا که هغه یو افسانه

.له نظره ګمراه او منحرف کس و زموږنه ګڼو اى کس و

د شيعه مذهب جغرافيا. ۱۵

د ایران همېشهو مرکز ه وچې د شيع ،دا ټکی د پام وړ دى

د اسالم په هماغه لومړیو بلکې؛دى پاتې شوى نه هېواد

« یمن»، «کوفه»منجمله درلودلمرکزونه ډېریو کې یې پېړ

له امویانواو همداراز په شام کې د « مدینه»پخپله ان او

مرکزونه وو، بېالبېلزهرجنو تبليغاتو سره سره د شيعيانو

.نه وو سترکه څه په عراق کې د شيعيانو د مرکز هومره

ه وو ډلې د مصر په پراخ ټاټوبي کې هم تل د شيع

د فاطمي خلفاوو په زمانه کې د مصر حکومت ان دې اوسې

.د ځينو شيعه شخصيتونو په الس کې پاتې شوى دى2

.عبد اهلل بن سبا کتاب د عالمه عسکری لیکنه. 1

کله چې د بنی امیه وو په زمانه کې د شام په شیعو باندې سخت دباوونه راغلل، او په . 2

عباسیانو کې هم په ارامه نه وو، تر دې چې ډیر یې د بنی امیه او بنی عباسو په زندانونو کې

ادریس بن عبداهلل )و ځینې هم لویدیځ ته الړل، منجمله ووژل شول، ځینو خیتځ ته مخه کړه ا

په لور وخوځید او د مراکش ( مراکش)د مصر په لور الړ بیا له هغه ځایه د مغرب ( بن حسن

حکومت جوړ کړ چې د دوهمې پیړۍ له وروستیو د « ادریسیانو»دشیعوو په مرسته یې د

و د شیعیانو یو بل حکومت په مصر څلورمې پیړۍ تر اخري وختونو پورې یې دوام وکړ ا

.کې جوړ شو

او د بی بی فاطمې اوالد ګاڼه او هغه چمتووالي ته په ( ع)دوی چې ځانونه یې د امام حسین

پام سره چې د مصر په خلکو کې یې د شیعه حکومت د جوړولو لپاره لیده دغه کار وکړ او له

ونو کې شيعه هېوادو بېالبېلاوس د نړۍ په

ډېرکې هېوادمسلمانان شته، منجمله په سعودي عربستان

ږي او له نورو اسالمي کې اوسېشيعيان په شرقيه سيمې

د اسالم دښمنانو تل هڅه که څهفرقو سره ښه اړیکي لري،

چې د شيعه مسلمانانو او نورو په منځ کې د ،کړې او کوي

ۍ او بد بينۍ تخم وشيندي او ګوماندښمنۍ او کينې او بد

کې بل کړي او دواړه ډلې ، اختالف او جنګ اور پد نزاع

ه بيا نن چې اسالم د نړۍ د یو لوى تېرپه . کمزورې کړي

پر وړاندېپه توګه د ختيځ او لویدیځ د مادي نړۍ، ځواک

چې له مادي تمدنونو بېرغ هسک کړى او د نړۍ خلک

خپل لور ته بلي، د مسلمانانو د ،ستړي او اللهانده شوي

د ماتولو او په نړۍ کې د اسالم د پرمختګ د ځواک

چې د ،نانو یو لوى اميد دا دىمخنيوي لپاره د اسالم د دښم

مذهبي اختالفاتو اور ته لمن ووهي او مسلمانان په یو بل

دار او بيشکه که د نړۍ ټول مسلمانان بې اخته کړي،

.ى شيشنډوال ار وي، دغه خطرناک سازش او دسيسههوښي

ې بېالبېلپه شان ه وو کې هم د اهلسنتوپه شيع

هرې ښار هغوي جوړ کړ، فاطمي څلورمې پیړۍ څخه رسما دغه حکومت جوړ شو او د قا

خلفا په ټول کې څوارلس کسان وو چې د لسو کسانو د حکومت مرکز یې مصر و،او کابو

درې کاله یې په مصر او د افریقاپه نورو سیمو کې حکومت کاوه، او االزهر جامع جومات او

له نامې ( س)االزهر پوهنتون د هغوي په الس جوړ شوی دی، د فاطمیانو نوم د بی بی فاطمې

المعارف فرید و جدي، او المنجد فی دائرة المعارف دهخدا، دائرة. )اخستل شوی دی

(االعالم، فطم او زهر کلمې

ندل شوې یې شيعه اثنا ېژپفرقې دي، خو تر ټولو مشهوره او

.د شيعيانو زیاته برخه جوړوي ، چې د نړۍعشري ده

او د نړۍ د نورو شمېرد شيعيانو اصلي که څه

او فيصدي سمه معلومه نه شمېر یې پر وړاندېمسلمانانو

له دوو سوو تر درې یې رشمې نو له مخېشمېرده، خو د ځينو

و څلورمه برخه د مسلمانانو کاب ، چې د نړۍسوو مليونو دى

. کېږي

ميراث( ع)د اهل بيتو . ۱۶

د اهل بيتو امامانو عليهم السالم په الرویانومکتب ددې

ا و نور روایتونه نقل کړي دي ډېروسيله له رسول اهلل مبارکه

چې ،لري( ع)او نورو امامانو روایتونه له حضرت علي ډېر

ي، کېږ اصلي منابع ګڼل وو معارفو او د فقهې نن د شيعه

چې په کتب ندې ذکر شویو څلورو کتابونه،منجمله د ال

کافی، من الیحضره الفقيه، تهذیب او »: اربعه مشور دي

؛ خو ددې خبرې تکرار نومونه اخستلی شو« استبصار

چې هر حدیث چې په دغو څلورو منابعو او یا ،ګڼو ضروري

،نورو معتبرو کتابونو کې موجود وي د دې معنا دا نه ده

د هر حدیث د سند بلکې؛حدیث معتبر دى ځانګړىې دغه چ

توګه هبېلچې باید د سند هر یو رجال یې په ،یوه سلسله ده

او که د سند ټول رجال ارزول شيد رجالو په کتابونو کې و

باور وړ وو، دغه حدیث د یو صحيح حدیث په یې معتبر او د

ضعيف دا به یو مشکوک یا ،که نه وي ؛يکېږتوګه منل

حدیث وي او دا کار یوازې د علم حدیث او رجالو د عالمانو

. او پوهانو کار دى

چې د شيعيانوپه کتابونو ،ږيله دې ځایه ښه څرګندې

کې د حدیثونو د راغونډولو حالت او روده د اهل سنتو له

په صحاحو کې په ځکه ؛مشهورو منابعو سره توپير لري

صحيح مسلم کې د ليکوالو ه بيا په صحيح بخاري او تېر

هغوىچې د ،چې هغه حدیثونه یې راغونډ کړي ،مبنا دا ده

امله د اهل سنتو په او له همدې په نزد صحيح او معتبر وو

کېداىدو لپاره په هغو کې په هر یو استناد عقایدو د پوهې

.شي1چې په اهل ،حال دا چې د شيعه محدثانو مبنا دا ده

ونډ پورې منسوب ټول حدیثونه راغ( عليهم السالم)بيتو

ندل یې علم رجال ته پېژاو له صحيحو د غير صحيحو کړي

(.پام وکړئ)ښي دي، پرې

کتابونه ستردوه . ۱۱

و ارزښتناک ميراث ګڼل ه وچې د شيع،له هغو مهمو منابعو

"شریف رضي"ي، نهج البالغه کتاب دى، چې ارواښاد کېږ

له کلماتو په دریو برخو ( ع)لیکابو زر کاله وړاندې د امام ع

.مقدمې ته مراجعه وکړئ « فتح الباري فی شرح صحیح بخاري» او « صحیح مسلم »د . 1

او برابر کړى دى( بو او لنډو ټکو کېليکونو، خط)کې

چې هر څوک ،محتوا او مطالب یې دومره لوړ او ښکلي دي

لوړې محتوا د هغې د د هر مکتب او دین منونکی چې وي

بلکې ؛او کاش چې نه یوازې مسلمانان الندې راځي اغېزتر

واى او هغه یې لوستی ا شوېسره اشنورغير مسلمانان هم

معاد او په سياسي، اخالقي او مبدا او واى، چې په توحيد

او ټولنيزو چارو کې دا سالم له لوړو معارفو او تعليماتو

.خبر شي

« صحيفه سجادیه»له دغو لویو ميراثونو یو بل

و ښکلو فصيحو او غوره دعاګانو ډېرچې د ،کتاب دى

چې په ،غوره او ژوره محتوا لريه لوړه ډېرچې ،ټولګه ده

حقيقت کې د هماغه نهج البالغې کار په یو بل ډول کوي او د

هغه هره جمله انسان ته نوى درس ورکوي او په رښتيا چې هر

او د ونځ طریقه ښييانسان ته له خداى سره د مناجات او لم

.يبښانسان روح او زړه ته صفا ور

د ،یې معلومه دهدا ټولګه لکه څرنګه چې له نامې

بن ام علي ابن الحسين بن عليشيعه مکتب د څلورم ام

د دعاګانو ،مشهور دى( ع)چې په امام سجاد ،ابيطالب

کې د دعا او موږ چې وغواړو په ،هر وخت موږ ټولګه ده او

ته زیاته توجه او زیاته مينه شلخداى در نځ روح او دولم

چې ،الګيو په شانشي دغه دعاګانې لولو او د تازه ني پېدا

.ږي له هغه استفاده کوو خړوبېد سپرلي له برکتناکو وریځو

، چې تر لسو زرو ووتر ټولو زیات حدیثونهه د شيع

امام محمد باقر او ؛یعنېينځم او شپږم امام له پ ېږيزیات

ستره امام جعفر صادق عليهم السالم نقل شوي دي او یوه

او دا څخه ده( ع)ی الرضا برخه هم له اتم امام علي ابن موس

چې دغه درې شخصيتونه د وخت او ځاى ،په دې خاطر ده

او عباسيانوچې د دښمنانو ، ،په داسې شرائطو کې وو

ډېردل لږ و، له همدې امله وتوانې پرېدباو امویانو

ونو په نېکد پالر ، چې له رسول اهلل مبارک یېحدیثونه

احکامو او معارفو هي، د اسالم د فقلي وورسېدوروسيله

ږدي او دا چې شيعه ابونو کې له ځانه یادګار پرېپه ټولو ب

هغوىچې د ،له دې امله ده وایيمذهب ته جعفري مذهب

حدیثونه او روایات له شپږم امام جعفر بن محمد ډېر

چې په داسې پړاو کې یې ژوند ،نقل شوي دي( ع)الصادق

و هم ال ياناو عباس وو کېدو امویان په کمزوريچې ،کاوه

او ، چې په خلکو فشار راوړيراوړى السته نه و ځواکپوره

هيحضرت په فقآنچې ،په کتابونو کې مشهوره ده زموږ

.حدیث او معارفو کې څلور زره شاګردان وروزل

د امام (ره) حنيفهد حنفي مذهب امام او مشر امام ابو

ما :وایي په ستاینه کې په یوې وینا کې( ع)جعفر صادق

زیات ( ع)رایت افقه من جعفر بن محمد؛ تر جعفر بن محمد

!فقيه کس مې نه دى ليدلی1

مخ ۳۱۱ټوک ۳تذکرة الحفاظ ذهبی، . 1

د اهل سنتو بل امام مالک بن انس په خپلې یوې وینا

ما یوه موده له جعفر بن محمد سره تګ »: وایيکې داسې

راتګ درلود، هغه مې تل له دریو څخه په یو حالت کې

مجيد په قرآند ه یااوه یا یې روژه نيویا یې لمونځ کوليده،

او زما په خيال ما د علم او عبادت له نظره تر بوخت وتالوت

کس نه دى ليدلی او نه مې دى جعفر بن محمد زیات افضل

«دلیاورې1

نو ؛اختصاره کار اخلو ډېردلته له چې موږله دې امله

انو له د اهل بيتو د امامانوپه باب د نورو اهل سنتو عالم

.یږوتېرویناوو

ونډهپه اسالمی علومو کې د شيعيانو . ۱۸

و د اسالمي علومو په ه وشيع: موږ ګروهمن یو،چې

چې ،، ځينې باوري ديلرلې ده ه ونډهمناغېز کولو کېپېدا

په دې هکله ان سرچينه اخستې، هغوىاسالمي علومو له

اندې کتاب یا کتابونه ليکل شوي او اسناد او مدارک یې وړ

چې لږ تر لږه هغوى د دغو علومو په ،وایو موږ کړي دي، خو

او د دې مسئلې شاهد او کولو کې ښه ونډه لرلې ده پېدا

چې له شيعه علماوو په اسالمي ،ګواه هغه کتابونه دي

مخ د اسد حیدر په ۱۱ټوک ۳په کتاب االمام الصادق )مخ ۳۲۲ټوک ۰تهذیب التهذیب، . 1

.نقل

ې او اصولو کې په هپه فق. يکېږعلومو او فنونو کې ليدل

دي،په پراخ او بې ساري ډېرچې ځينې یې ،زرګونو کتابونه

ی علومو کې په زرګونو کتابونه، په عقائدو قرآنتفسير او

و بېالبېلاو علم کالم کې په زرګونو کتابونه او همداراز په

علومو کې په زرګونو کتابونه، په دغو کې پریمانه کتابونه

نړۍ په مشهورو کتابتونونو کې موجود او د زموږاوس هم

ک دغه کتابتونونو دي او خلک ورته السرسی لري او هر څو

د شيعيانو یو .ته په مراجعې د دې ادعا تصدیق کولی شي

مشهور عالم د دغوکتابونو فهرست تيار کړى او په شپږو

.لویو ټوکونو کې یې دغه فهرست راغونډ کړى دى1

دا لړليک د لسګونو کلونو پخوا دى او په وروستيو

ثارو دا عالمانو د او تېرلسيزو کې له یوې خوا د شيعه وو د

ې هڅې ډېرکتابونو د کشف او چاپ لپاره حيا او د خطي

د نویو کتابونو د تصنيف او تاليف بلخوا اوشوي دي

خو په ؛نه دى برابر کړى شمېرلپاره، چې ال مو یې دقيق

مسلمه توګه ویلی شو چې د اسالمي علومو په هره څانګه

. کې په سلګونو یا زرګونو کتابونه ليکل شوي دي

دی چې مشهور مفسر اومحدث شیخ « الذریعه الی تصانیف الشیعه»د د غه کتاب نوم . 1

اقا بزرګ تهرانی لیکلی دی، د هغو کتابونو شمیر چې دکتاب له نوم درک او لیکوال له نوم

ټوکو زیات دي، دا کتاب یوه موده وشوه زره ۱۷سره په دغه لوی فهرست کې راغلي دي تر

.چې چاپ اوخپور شوی دی

و امانت د اسالم صدق رښتيا والی ا: باورى یوچې موږ:۱٣

قَالَ الل َهُ »: مجيد فرمایي قرآنرکن دى، یو مهم او بنسټيز

هَذَا یَوْمُ یَنْفَعُ الص َادِقِينَ صِدْقُهُمْ؛ خداى تعالی فرمایي چې د

«ته فایده رسوي هغوىرښتينو رښتيا والی 1

چې د ،يکېږاده استف آیتونوله ځينو قرآند بلکې

چې د صدق او ،ورځ اصل انعام هغه انعام دى قيامت پر

په ایمان کې ) کېږيانسان ته ورکول له املهرښتياوالي

په عمل کې او د ژوند په ژمنو الهيپه ( صدق او راستي

لِيَجْزِيَ الل َهُ الص َادِقِينَ »ټولو چارو کې په صداقت او راستۍ

بِصِدْقِهِمْ؛2د ،ه چې مخکې مو هم اشاره وکړهاو لکه څرنګ

چې د ژوند په دنده لرومسلمانان موږله مخې د وینا قرآن

ټولو چارو او دوران کې د معصومانو او رښتينو غږ مله

یَا أَی ُهَا ال َذِینَ آمَنُوا ات َقُوا الل َهَ وَکُونُوا مَعَ الص َادِقِينَ؛»ووسو 3

الی خپل چې خداى تع ،دى د دې خبرې اهميت تر دې

چې په هر ،ته امر کوي له خپل خدایه وغواړه( ص)پېغمبر

وَقُلْ رَبِ »کار کې صادقانه داخل شې او صادقانه خارج شې

أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ؛

هېڅچې ،کې لولو روایتونوپه اسالمي نو ځکه

ا چې صدق د خو ؛مبعوث نه شو خداى له لوري د پېغمبر

ایت ۳۳۹مائده سوره . 1

ایت ۰۲احزاب سوره. 2

ایت ۳۳۹توبه سوره . 3

اوالی او امانت یې په اصلي پروګرامونو کې شامل وورښتي

ان اهلل عزوجل لم یبعث نبيا اال بصدق الحدیث و اداء »

«االمانة الی البر والفاخر1

اخستوپه الهام روایتونواو آیتونوهم له دغو موږ

کتاب په بحثونو ددېچې ،خپل ټول کوشش او هڅه کړې ده

ونه وهو او د حق او الرصداقته بله له راستۍ او بې کې

چې د خداى په ،یو هيلمنخالف کالم ونه وایو او امانت پر

ته راوړى رسالت د ادا کولو توفيق الس ددېمهربانۍ مو

. إن هُ وَلِی ُ الت َوْفِيْْقْ. وي

خبره وروستۍ. ۸١

د اسالم په اصولو ،هغه څه چې په دغه ټولګې کې راغلي دي

الرویانوو کې د اهل بيتوعليهم السالم د مکتب د او فروع

چې بې له بدلون او تحریفه يعيانو د عقایدو نچوړ دى،او ش

او د اسالم د روایتونو، آیتونوله قرآنبيان شوې او د

نو کې د هغو مدارکو ته اجماليو کتابوبېالبېلعالمانو په

لي د بحث د خالصه والي او کوټل وا که څهاشاره شوې ده،

صرف په موخه زموږاو ناشونې ود ټولو مدارکو ذکر له امله

.دغه کتاب کې اجمالي او کوټلی بيان و

( مخ ۰ټوک ۱۴)نقل شوی دی ( ع)دا حدیث په بحار االنوار کې له امام جعفر صادق. 1

.مخ کې ۳۲۲ټوک ۰همداراز په

:لري دا بحثونه الندینۍ پایلې: یو چې باوري موږ

چې له اختصار سره سره د شيعه ،یوه ښه سرچينه ده .1

ه روښانه او دقيقه توګه بيانوي او ټولې ډېرعقاید په

واړه ددېى شي غير مسلمانان کوال ان اسالمي فرقې او

عقاید په اجمالي الرویانومذهب د ددېو کتاب په لوست

او دهغو د راغونډولو وګه او له لومړي السه وکتلی شي ت

. لپاره زیات زیار ایستل شوى دى

د هغو کسانو ( کتاب)دا جزوه : باوري یو چې موږ .2

ه په ناخبرۍ چې کله کل ،دلی شيحجت ګرځې الهيلپاره یو

له یېد عقایدو په هکله قضاوت او فيصله کوي یا زموږ

مشکوکو او غرضي کسانو او غير معتبرو کتابونو تر السه

.کوي

ي ېږروښان ليدو د دغو عقایدو په: باوري یو چې موږ .3

تر الرویانومکتب او د مسلمانانو د نورو فرقو د ددېچې

دغه مکتب او د چې د ،موارد دومره نه دي توپيرد منځ

د ملګرتيا او ګډ کار خنډ منځمسلمانانو د نورو فرقو تر

او بله زیات دي ډېرټکي ګډپه دغو مذهبونو کې ځکه؛شي

.دي ګډدښمنان هم زموږدا چې

ټان ځينې داسې السونه او ایجن: باور لرو چې موږ .4

د اختالفاتو په لویولو منځشته چې د اسالمي مذهبونو تر

یې د جنګ، نښتې او وینه بهولو په منځ کې غواړي سره

په زموږهغه دین چې ؛او اسالم کمزورى کړي اور بل کړي

کتناک سيوري پراخه سيمې تر خپل بر د نړۍزمانه کې

الندې راولي او د کمونزم د ختمېدو او د پانګوال مادي

و او الیَنْحَلو ستونزو رامنځته شوې خاليدونکنظام د زیاتې

دښمنان غواړي په نړۍ کې د اسالم د . کويډ او تشه

مسلمانان باید دښمنانو ته دا امکان . پرمختګ مخه ونيسي

او هغه ، چې په دغه کار کې کامياب شيورنه کړي

لپاره په نړۍ کې پېژندوچې د اسالم ،ارزښتناک فرصتونه

.شوي دي له السه الړ شي پېدا

لمان په مذهبونو عاکه د اسالمي : باوري یو چې موږ .5

حبته په ډکې فضا او له ني او له مينې او مخپلو کې سره کې

ارزونه فضا کې د اختالفي مواردو لرېله په تعصب او ځې

ډېردو امکان او پرې وغږېږي، د اختالفاتو د کمې وکړي

بلکې ؛زیات دى، نه وایو چې ټول اختالفات دې ختم شي

چې پهلکه څرنګه ؛وایو چې لمنه دې یې راټوله شي

شيعه او سني عالمانو په شمېروروستيو کې په ایران کې یو

ې غونډې وکړې او ځينې ډېرزاهدان ښار کې له یو بل سره

.اختالفات یې ختم کړل چې دلته یې د بيانولو فرصت نه لرو1

ته السونه پورته شلپه پاى کې د خداى تعالی در

:کوو او غواړو

إلخْوَانِنَا ال َذِینَ سَبَقُونَا بِاإلیمَانِ وَال رَب َنَا اغْفِرْ لَنَا وَ»

.د علمیه حوزې په پیام مجلې کې لوستلې شئد دې خبرې نور وضاحت د قم . 1

«تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غاِل لِل َذِینَ آمَنُوا رَب َنَا إِن َکَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ1

پاى

ایت ۳۲حشر سوره . 1

فهرست

5 .................................................... ددې کتاب د ليکلو موخه او رسالت

9 .................................................................................خداى پېژندنه او توحيد

9 .................................................................................... د متعال خداى وجود. ٠

01......................................................د خداى د جمال او جالل صفتونه. 2

00........................................................................... پاک ذات یې ناپایه دى. ٩

01..................................... توحيد، د اسالم د ټولو ښوونو روح دى. ۵

01............................................................................................ د توحيد څانګې. ۶

01.......................................................................................... د صفاتو توحيد: ب

01............................................................................................ د افعالو توحيد: ج

21................................................................................ په عبادت کې توحيد: د

22.............................................................................................د خداى پرښتې. ۸

22............................................. عبادت یوازې خداى ته ځانګړى دى: ٣

25........................................ د پاک ذات حقيقت یې له ټولو پټ دى. ٠١

21.................................................................................... نه تعطيل نه تشبيه. ٠٠

21................................................................................ د الهي پېغمبرانو نبوت

21................................................................. د پېغمبرانو د بعثت فلسفه. ٠۲

21.................................... د الهي ادیانو له الرویانو سره ګډ ژوند. ٠٩

20................................... په ټول عمر کې د انبياوو معصوم والی: ٠۱

22..................................... هغوى دخداى فرمانبرداره بندګان دي. ٠۵

23............................................................................ معجزې او د غيبو علم: ٠۶

25............................................................... د پېغمبرانو دشفاعت مقام: ٠۱

21........................................................................................... د توسل مسئله. ٠۸

29.......................................................... د انبياوو د بلنې اصول یو دي: ٠٣

29................................................................... د تېرو انبياوو خبر ورکول. ۲١

31............................... پېغمبران او د ژوند د ټولو اړخونو سمونه. ۲٠

30..................................................... د قومي او نسلي امتيازاتو نفې. ۲۲

32....................................................... (خټه)اسالم او انساني فطرت . ۲٩

33.............................................................................. قرآن او اسماني کتابونه

33........................................... د اسماني کتابونو د نازلېدو فلسفه. ۲۱

35....................... قرآن د رسول اهلل مبارک تر ټولو ستره معجزه. ۲۵

31....................................................... په قرآن کې تحریف نه دى شوى. ۲۶

51.............................. قرآن او د انسان مادي او معنوي اړتياوې. ۲۱

50................................................................................ تالوت، تدبر، عمل. ۲۸

52....................................................................................... انحرافي بحثونه. ۲٣

53........................................................................ د قرآن د تفسير ضوابط. ٩١

51.....................خطرې( ير بالراىتفس)په خپله رایه د تفسير . ٩۱

51............................................ سرچينه اخلي« کتاب اهلل»سنت، له . ٩۲

11............................. سنت( عليهم السالم)د اهل بيتو امامانو. ٩٩

12............................................................ قيامت او تر مرګه وروسته ژوند

12..................................................... بې له قيامته ژوند معنا نه لري. ٩۱

12............................................................... ښانه ديد قيامت دالیل رو. ٩۵

11............................................................................................ جسماني معاد. ٩۶

11........................................................... تر مرګه وروسته عجيبه نړۍ. ٩۱

19............................................................. قيامت او د عملونو دوسيه. ٩۸

11................................................ په قيامت کې شاهدان اوګواهان. ٩٣

10.......................................................... (ميزان ) صراط او د کړنو تله . ۱١

12............................................................................ په قيامت کې شفاعت. ۱٠

11....................................................................................................... عالم برزخ. ۱۲

11.......................................................................... معنوي او مادي بدلې. ۱٩

11.................................................................................................. د امامت مسـئله

11............................................................................................ تل یو امام وي. ۱۱

10...................................................................................... د امامت حقيقت. ۱۵

12..................................................... امام له ګناه معصوم او پاک دى. ۱۶

13........................................................... امام د شریعت ساتونکی دى. ۱۱

13......................................... لو خبر او پوه دىامام په اسالم تر ټو. ۱۸

15....................................................ټاکلي دي( ص)امامان، پېغمبر . ۵١

11.......................................... ټاکنه(ع)لخوا د علي ( ص)د پېغمبر. ۵٠

91................................ تر ځان وروسته په امام د هر امام ټينګار. ۵۲

90................................................. تر ټولو اصحابو غوره و( ع)علي. ۵٩

92................. او تاریخ د قضاوت پر وړاندې اصحاب د عقل. ۵۱

12................................................................................................... بېالبېل مسائل

12.............................................................. د عقلي حسن او قبح مسئله. ۵۶

13...................................................................................................... الهي عدل. ۵۱

15............................................................................................ دانسان آزادي. ۵۸

11......................................... د فقهې یوه سرچينه د عقل دليل دى. ۵٣

11......................................................................................... بيا هم الهي عدل. ۶١

19............................................................................... د تکليف ماال یطاق نفی

19................................................................................ د ناوړه پېښو فلسفه. ۶٠

91........................................................ دنړۍ نظام تر ټولو ښه نظام دى. ۶۲

90.......................................................(منابع)د فقهې څلور سرچينې . ۶٩

92....................................................... انستی دىد اجتهاد باب تل پر. ۶۱

93...................................................................................... قانوني خال نشته. ۶۵

95...................................................................................... تقيه او فلسفه یې. ۶۶

91............................................. په کومو ځایونو کې تقيه حرامه ده. ۶۱

99.................................................................................... اسالمي عبادتونه. ۶۸

011 ................................................ د دوو لمونځونو په یو ځاى کول. ۶٣

010 ....................................................................................... پر خاوره سجده. ۱١

012 .......................... د پېغمبرانو او د امامانو د قبرونو زیارت. ۱٠

013 ................................................................ ېد ویر مراسم او فلسفه ی .۱۲

019 ....................................................................... (متعه)لنډمهاله واده . ۱٩

002 ................................................................................... د تشيع تاریخچه. ۱۱

005 .................................................................... شيعه مذهب جغرافياد . ۱۵

001 ....................................................................... ميراث( ع)د اهل بيتو . ۱۶

001 .................................................................................... دوه ستر کتابونه. ۱۱

020 ................................ په اسالمی علومو کې د شيعيانو ونډه. ۱۸

023 ......................................................................................... وروستۍ خبره. ۸١