паурочный план музыка

Число:

Сабақ: 6-а

Тақырып: Қазақтын халық аспаптары оркестрі.

Мақсат :

1________________________________________________________

2________________________________________________________

3________________________________________________________

Құрал – жабдықтар, көрнекті құралдар

папка с ресунками казахскими инструментами. Фоно хрестоматия диск.

Сабақ түрі : лекция

Сабақ барасы.

1 Ұймдастыру

2 Жана тақырыбы

3

Оркестр- атады мәдениеті ертедегі ғасырлардан бастау алған грек еліненшыққан. Грек халқында ежелден-ақ театрда спкектакаль көрсеткен кезде сағна алдындағы кішкене аланшаға бір топ әншілер арналасып хор айтады екен. Оны әулде оркестр деп атапты. 16 ғасырда опера жпанрының тууемен байланысты бұрыңғы хор тұратын сағна мен көрермендер аралғындағы бас жерге енді операда музыка ойнайтын музыкантар арналастын болған. Солар бірі – 1934 жылы кұрылған, казакстандағы кәсіби аспаптық музыка өнерінің қара шыңырағы аспанға бұкіл әлемге әйгелі болған Қ.Р. еңбек сіңерген ұжымы, Дуниежүзілік және халықаралық қонкурдың лауреаты халықтар достығы орденді қазақтың Құрманғазы атындағы мемлекеттік академиалық халық аспаптры оркестрі.

Құрманғазы атындағы оркестрдің ұзақ жылғы тұмғынды 4-5 бүын тамаша дарын шелері – дирежерлер, музыканттар, әншілер абырайлы қызмет етті. Оркестр ұжымы қазір де оның атақ-даңқын биекке көтеріп, табыспен үздінсіз қызмет етіп келеді. Бүгінде оның репертуарында халықтын, халық композиторларының дүние жүзі композиторларының 3000 – на астам классикалық шығармалары бар.

Музыкальная громатика. Ипровизация – қалма –қала, суырыпсалма әдістен музыка шығару.

Рапсодия – халық әуеніне еркін формада жазылатын аспаптық шығарма. Скерца - 17 – ғасырда итальяндық аспаптық музыкада пайда болған ойнақы, жеңіл, әзіл – қолжың музыкасы. Л.Бетховен симфонияның, квартеттің, санатаның бір сөлміне скерцо еңгізді.

Сабақтың қорытындылау.1.Қазақтың кәсіби музыка мәдениетінің негізін қалаушы,академик Ахмет Жубановтың өмербағнын әңгемесе? 2. Рапсодия мен скерционың айрмашылығы қаңдай?

Үйге тапсырма беру.__________________________________________

Число:

Сабақ: 5 - а

Тақырып: Нотарлардың ұзақтығы

Мақсат:

1_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


------------------------------------------------------------------------------------------

Сабақ түрі: лекция


1 Ұймдастыру.

2 Үй тапсырмасын тексеру.

3 Жана тақырыбы.

Музакада дыбыстардын ұзақтығы әр түрлі болады. Бір созылып үзақ айтылады, екіншісі қысқа айтылыды.Оны сендер бұрыннан білесіндер. Дыбыстардың созылуының әртүрлі болып келедін ноталардын ұзақтығы дейміз. Есне түсірейік. Музықадағы ең ұзақ нотаны бүтін нота деп атайды. Бүтін нота мынандай ұзақ тықтарға бөлінеді.

---------- Бүтін нота төрт ширек нотағы бөлінеді.

---------- Жарты нота – бүтін нотаның тең жартысы.

----------- Ширек нота – бүтін нотаның төрт бөлігінің бірі.

---------- Сегіздік нота – бүтін нотаның сегізден бір бөлігі.

---------- Он нота – бір сегіздін нотаның жартысына.

---------- Отыз екілік нота – бір он алтық нотаның жартысына тең.

Ноталардың оң жағында нүкте түрса, сол ноталардың үзақтығының тең жартысындай ұзақтың қосылады.

Тең ұзақтық нүктелі ұзақтық.

--------------------------------- ------------------------------

--------------------------------- ------------------------------

-------------------------------- -------------------------------

-------------------------------- -------------------------------

Нотаның сабақтары төмен қарай да, жоғары қарай да жазылады. Оден дыбыстың ұзақтығы өзгермейді.

музыкада ноталардың яғни дыбыстардың ұзақтағы әр түрі болып адысып отырады. Дыбыс ұзақтықтарының құбылып, түрліне созылуып ырғақ ритм дейді.Ырғақ музыкада зор рол атқарады. Ырғақ сыз музыка түрлы мумкін емес оның жазылу түрлері де сен алуан.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Сабақтың қорытындылау.

1. Балалар бүгін біз не туралы тақырыбы үтік? 2. Ноталарын кандай ұзақтығы болады? 3. кім маған айытады Тең ұзақтық нүктелі ұзақтық қандай?

Үйге тапсырма беру.

--------------------------------------------------------------------------------------------

Число:

Сабақ: 4 - а

Тақырып: Халық мусыкасының симфониялық шығармалардағы орны.

Мақсат :

1________________________________________________________

2________________________________________________________

3________________________________________________________


музыкальный центр, диск, картинки.

Сабақ түрі: лекция




3 Жана тақырыбы.

Музыкалық шығармалар өзінің құрылымы, мазмұны орындалу ерекшелігі мен көркемдеуші құралдары арқылы бір- бірінен ерекшеленеді. Олардың –музыка тілінде музыка жанры немесе түрі деп атайды мысалы хор жанры, ән жанры, т.б. сондай – ақ симфониялық музыка деп аталатын жанр да болады.

Музыкальная грамата: Симфониялық музыка – симфониялық оркестр орындайтын музыка.

симфониялық музыканың өзі бірнеше жанрға бөлнеді сомфониялық қартина, оркестрмен бірге және аспапта айналатын концерт т.б.

Симфониялық оркестр - ішекті, үрлемелі ұрып ойнайтын аспапатрадан тұратың орқестрдің жеттілдірілген түрі. Ол опера, болет. Симфониялық шығармаларды орындайды.

Симфониялық поэма – халық өмірінен алынып, тарихи шындықты, бастандық үшін кұресті немесе көрнестерін баяндайтын бір бөлімді шығарма. Алдын ала дайндалған тақырыбы бар белгілі шығармаларды бағдарламалық музыка деп атайды.

Сабақтың қорытындылау. 1 симфониялық оркестр орындайтын калай айытады? 2. Симфониялық поэма ол не?

Ұйге тасырма_________________________________________

Число: ___________

Сабақ: 3 - а

Тақырып: Ноталармен танстру

Мақсат :

1________________________________________________________

2________________________________________________________

3________________________________________________________


сентизатор






Сен математика сабағында есеп дәптері, қазақ тілі сабағында жазу дәптерін пайдаланатын болсын, музыка сабағында нота жазанатын артнайы Нота дәптері болады.

Ақ дәптерге мына біз, Бес сызық сызамыс

-------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------

------------------------------------------------------

Берелген ұзын бес сызық негізгі нота сызығы деп аталады , сонымен бірге қыска нота сызықта да болады. Оны қосымша сызық деп атайды. Ноталарды таңболауда кілт деп аталатын белгі қалданады. Бұл кілт скрипка кілт деп аталады.

музыкада нота сызығына жеті дыбыс орналасады. Біріний нота – До нтрасы . Ол негізі сызықтың астындағы қосымша сызықта жазылады.

До нотасына қысқа қайрым орында. Мен отырмын бақылап,Бірінші сызық жақын – ақ

До нотасы болғансаң, көтерілем сатылып.

Сабақтың қорытындылау.1.Сызық нешіү болады? 2. Кай нотамен бастаимыс?

Ұйге тасырма__________________________________________________

Число:_______

Сабақ : 5 - а

Тақырып: Музыка екпіні

Мақсат :

1________________________________________________________

2________________________________________________________

3________________________________________________________


------------------------------------------------------------------------------------------

Сабақ түрі лекция





Музықалық шығармалар мазмұны қарай алдан түрі екпінде темпе, бірде созылыкы бірде өте тез орындалады. Марш екпінмен, вальс екпінмен деген сөздер әндірдің шығармалардың қандай екпінде орындалуың қөрсетеді. Музыка екпінмің білдірген белгілер көб не итальян сөземен таңбаланады, ол кейде қазақша да алынып жүр. Екпін, негізінен, үш түрге бөлінеді жай, орта және жылдам екпіндер.

Итальянтілінде Оқылы Мағынасы

Тез орындау екпіндері

Acclerahdo Аччелерандо Тездете түсу

Ahimahto Анимандо Қөтееріңкі

Stretto Стрептто Нықтап

Strihgthto Сринжендо Ықшамды, тездеу

Ihcalzahdo Икальцандо Нығыздап

Precipixahdo Пречипитандо Ынталана

Pio Пичу Асығы

Жайлап орындау екпіндері

Retehuta (pit) Ритенуто ұстамды

Ritardahto ( retard) Ритардандо Кешігіңкіреп

Rallehtato (rall) Раллентандо Жайлап

Allargato Аллярганто Шалқыта

Stehtahto Слентандо Жайлап

Meho Менто Жайлап

Бұл екпіңдер қосымша ріи masso пио массо , doppio movimento допио мовименто лепірете, өте тез және баяу, асықпай орындалатын menno mosso мено моссо екпіндері кездейседі.

Екпіннің музыкада олар орны ерекше. Екпін белгісі арқылы музыканың мазмұны айқын ашылады, сипаты аңықталады.

Мысалы: «Ақбай» күйі салмақты, асықпай, кекті ызамен орындалады, «Адай» кұйі өте тез, еркін, жігерлі, құйындата басталады.

Сабақтың қорытындылау. Екпін, негізінен нешеү бөлінеді? Жайлап орындау екпіндері кім маған жазлады?

Үйге тпсырма беру_______________________________________

Число: __________

Сабақ: 4 - а

Тақырып: Халық қүйі және симфониялық поэма

Мақсат :

1________________________________________________________

2________________________________________________________

3________________________________________________________


музыкальный центр, диск.

Сабақ түрі _____________________________________________________





Сомфониялық музыка жанры симфониялық поэма дан басқа симфония, симфониетта, сюита, увертюра сияқты түрлерге бөлінеді « Ақсақ құлан» срмфониялық поэмасының негізгі такырыбы күйшінің, күйдің құдіретін корсету. Атақты халық күйі «Ақсақ құлан» - тындаған таныс күйлеріңнің бірі. Аңызды және ондаған қатыгез жашы ханды есене түсір.» Ақсақ құлаң» күйінің терең мазмұны, көркемдігітен орындаушы, тындаушыларын ғана емес, сонымен қатар көптеген композиторларды қызықтырды. Композитор Ғ. Жубанованың «Ақсақ құлан» симфониялық поэмасында «Ақсақ кұлан» аныз- күйі жаңа қырынан ашылады. Поэмада негізгі тақырып виолончель мен контробаста орындаланды. Ол бас кейіпнердің суық қатал сипатын айқындай түседі. Орындау кезінде музыкалық аспаптар аттың шабысын құыншағылардың қимылын бейнеледі.

Сабақтың қорытындылау._________________________________________

Үйге тасырма беру_________________________________________________

Число:____________

Сабақ: 6 - а

Тақырып: Қазақ драма театры

Мақсат :

1________________________________________________________

2________________________________________________________

3________________________________________________________


портрет






Қазақтың кәсіби музыка мідениетінің қалыпта суына алғышқы драма театрының ықпалы зор болды. Оның тарихи 1925 жылдан басталады. Сол жылы республика астанасы орынбер қаласынан қызылардаға ауысқан болатын. Жаңа Астанаға Қазақстаң түктір- түктірінен халық шығармашылығының өкелдері – әншілер, музыкантар, актерелер, жыршы- жыраулар шақырында. Олардың ішінде кейннен қазақ өнерінің мақтанышына айналаған Жұмат Шашин, Елубай Өмірзақов, Сірәлі Қожамқұлов, Қалибеқ Куанышбеков, Құрманбек Жандарбеков, Әмере Қашаубеков, Иса Байзақов, Қапан Бадыровтар болды осынау халық дарындары халықтық білім институтының үйлермесі деп аталған театр үйірмесін құрды. 1926 жылдың басында мемлекеттік ұлттық театрдың шымылдығы алғаш рет ашылды. 1927 жылы атақты әншілер мен актерлер мәскеуде болды. 1933 жылы қазақ драма театры жолына музыкалық студия ашылды. Коп ұзымай – ақ ол мемлекеттін музыкалық театр болып жеке бөлініп шықты. Отызышы жылдардың орта тұсында сол музыкалық дамуына, жалпы кәсіби мәдениетіиздің оркендеуіне үлкен үлес қасқан қазақ өнерінің қарашынырағы болды.

Сабақтың қорытындылау_______________________________________

Үйге тапсырма беру____________________________________________

Число:_________

Сабақ: 3- а

Тақырып: Сыр сүйлейі – Түрмағанбет

Мақсат :

1 Сыр сүйлейлерінің бірі – Түрмағанбеттің өмірі және шығармашалығынан балаларға түсінік беру. Қазақтың жыршылық- термешелік өнері көбінесе Сыр бойнда екендігін ұғындыру және терме тыңдату, нота сауатын ашу.

2 Қазақ халқының терме арқылы ақыл, нақыл, өсиет сөздерін кейінгі ұрпаққа өнеге етіп мен жеріне құрметпен қарауға тәрбиелеу, өз халқының музыкалық мұрасына эстетикалық тәлімтәрбие алу.

3 Қазақ халқының әдет – ғұрпын, салт – дәстүрін, өнерін қәдірлейтін, оның өмірмен байланыстылығын түсінетін, руғани бай жеке тұлғаны тәрбиелеу.

Сабақтың түрі жаңа,жарыс, топтастыру.

Сабақтың әдесі тест сұрақтарын пайдалан,қызығушылық, әуестенушілік принципі, т.б.

Көрнекілігі тақырыпқа байлынысты әр түрлі плакаттар, ноталаардың орналасуы және ұзақтығы, домбра магнитафоннан терме тыңдау, жарау сүреті, т.б.


1.Үш дыбыс арқылы амандасу. Саламт – сыздарма

1. Ұйымдастыру Әр топтан бір адам тақтадан тест сұрақтарын алып орындарына отырады, сұрақ жаубана сай топқа болінеді. Топка атын қорғайды.

1 –ші топ; Жырдағы байдаң аты кім (Байбөр)і.

Топ жауабы;

Бұрынғы өткен заманда

Дін мұсылман аманда,

Жіделі Байсын жерінде,

Қоңырат деген елінде,

Байбөрі деген бар екен,

Байбөрі малға бар екен,

Төрт перзентке зар екен.

2 – топ: Байбөрінің асырап алған баласының аты қім ?( Ұлтан)

Топ жауабы;

а) Алпамыс ә) Ұлтан б) Жәдігер

Бабөрі сөйтіп жылап жүргенде, немере ағасы Құлтайдан бір бала асырап алады. Атын Ұлтан қояды.

Азы үлкен ошақтай,

Азу тісі пышақтай.

Иегі бар сеңгірдей,

Бір батыр болды сол күнде – ай.

3 – ші топ Жыр қалай аталады? Алпамыс батыр

Топтың жауабы

а Қобыланды ә Ер тарғын б Алпамыс

Алпамыс – қазақ, өзбек, қырғыз, қарақалпақ, халықтарының батырлар жыры.

4 – ші топ Байбөрінің немересінің аты кім? Жәдігер

топтың жауабы:

а Диуана ә Бадамша б Жәдігер

Ол – Бәйбөрінің баласы Алпамыстың ұлы – Жәдігер

1 Қызығушылығын ояту. 1 Жыр дегеніміз не ? 2 Терме деп нені айтамыз?

Жырау кім?

ұстаз, ақылшы

ақын ____________ жырау ______________ орындаушы

шешен

Олай болса, бүгінгі сабағымыз – Сыр сүлейі, ақын, жырау Тұрмағанбет Ізтілеуұлына араналады.

Мұғалім сөзі: Сыр бойында жыршылық – термешілік жақсы дамыған. Сондықтанда біз Сыр елін – жырдың елі дейміз. Тұрмағанбет Ізтілеуұлына – 882 жылы 9 – шы шілдеде Қызылорда облысы, Қармақшы ауданында туып, 1932 жылы 15 мамырда қайтыс болған ақын, аудармашы. Алғаш Алдашбай молдадан сауат ашқан, Бұқара қаласында әуелі «Мир араба» «1896-96», кеін « Көкілаш» медреселерінде «1896 – 1905» оқыған. Араб0 парсы, шағатай тілдерін жетік меңгерген.

Тұрмағамбет жастайынан сөзге кұмар, қағілез, таңдайнан бал тамған ерекше қәсиеті бар бала болып өседі. Оның бала кезіндегі болған мына әңгімесін еске тұсірейк. Әкесі баста сәлдеге қоя бергенде, аяғымен жерді дүріс еткізіп қойып қалатын көрінед. Әкесі намазын бұзбай әзер шыдайды, оқып болған бойда Тұрмағамбетті тұра куа жөнеледі. Ол болса аулдың ақсақалдары жиналып отырған жерге қашып келіп, ең үлкен елдің би қариясының артына тығылған екен. Ауылдың би: - «Ау, Тұрмағамбетжан, не болды?» дегенде ол былай деп жауап беріпті: - «Ау, өздерің емес пе, «Әзілің жарасса – атаңмен ойна» дейтін. Мен осы сөзді есіме алып, атаммен ойнамақшы едім, соңымнан қуып келеді», - дейді. Сонда ақсақалдар да, әкесі де сөзі тауып айта малған екен.

Өзі медреседеоқи жүріп, қарақалпақ елінде бала оқыткан. Осы тұста «Шәкірттерге», «Ұстаз ұсынысын», «Шөлмек» өлеңдерін жазған. 1905 – 25 жылдары ауып мектебінде мұғалім, 1936 – 37 жылдары Қазақстан Халық Ағарту комиссирриатында ғылыми қызметкер болға. Тұңғыш мысал өленің « қара қоныз», 14 жасында, алғашкы дастанын « Мәрді диған», т.б. насиғаттады. Ол жазба айтыситың дамуына өзіндік үлес қоса отырып, Сыр бойындағы жазба айтыс мектебін қалыптастырушылардың бірі болды. Тұрмағамбеттің жазба айтыстарын діни айтыс, хат айтыс, жұмбақ айтыс, мысалы айтыс деп жіктеуге болады. Ақын 1936 жылы Фердосидің «Шахнамасын» қазақ тіліне еркін аударна жасады. 40 мың жолдаң тұрады. Өлеңдері «Ұш жасыл жырлайды» 1965 «Бес ғасыр жырлайды» 1985,»Қәсиетті Қармақшым" 2003, «Ғасырлар толқыны» 2004 жйнақтарына енген.

«Данышпан қарт», «Тұтқын қыз», «Рауа бану», т.б. атты дастандыры бар.

2 Мағынаны тану «Не қызық» термесін тыңдау

Кубизм стратегиясы 1-топ. дәлелдеңіз:

Тұрмағанбет ақынға, Рахмет байға мінездеме беріңіз.

Тұрмағамбет ақын – оты ауызды, тілді сөз зергері. Оның тапқыр да ұтқыр сөздері ел арасына кеңінен таралды. Тұрмағамбет ақын табан астында өлең шығарурға шебер болған. Бір күні ел ішіндегі Рағмет деген байдың сырандығын байқайды. Рағмет бай асқан байлығыме, дүние малы болғанымен құдайы құнағы Тұрмағамбетке лақ сойған екен. Сонда Тұрмағамбет қарап қалмай, лақ сойған сараң байға:

-Кенесіп сойған лақтан

Көсіле ішкен көже артық,

Тоқты жеген қонақтан

Бұл қонақтан несі артық?

Семіз болса соя бер,

Артық болса қоя бер,- деп бата береді.

Тұрмағаибет нағыз жарауларшы байдан қаймықпай,оның тар көнелі мен армандағынсынап, бетіне айтқан екен. Содаң Рахмет бай келген құрметтеп, бар кәдесін жасайды. Өлен сөзге шебер, ұшқыр ойлы. Тұрмағамбет ақын көптеген қиса- дастандар мен терме-тоғауларды жазып қалдырады.

2-топқа « Не қызық» термесәнің мәтінін мәнерлеп оқу тапсырылады.

Терменде не тұралы айтылған?

Ұл мені қыздың қызығы-

Тілі анық шаққанша

Мергендіктің қызығы-

Кқздеген аңын жыққанша,

Жүйрік аттың қызығы-

Шомылып терген лыққанша

Тәтті тамақ қызығы-

Қарнына барып быққанша

Татулықтың қызығы-

Кеудеңнен жаның шыққанша.

Әр түрлі үгіт айтамын

Өтіп кеткен Лұқпанша.

3-топ. Салыстырыңыз

Мағамбет батыр, Тұрмағанбет жырау

4- топ.

Термені тыңдағанда, көз алдырыңа нені елестеттіңдер? Ойларыңды жазыңдар.

Сәргіту сәті

Нота үйренміз

3- Толғаныс

-Ал, балалар, «Не қызық» темесінің ізімен өлең шығарып көрейік! Тұрмағамбеттің «Не қызық» өсиет сөзінің ұйқасы «шыққанша» сөзінен басталып тұр. Олай болса, осы сөзді негізге ала отырып, ұйқас сөздер тауып жазлық. Олар бұққанша, ұққанша, аққанша, жаққанша, баққанша, таққанша, немесе алғанша, салғанша, қалғанша, барғанша,жарғанша,т.б. Ал, өсиет сөздің басты мазмұны- өмірдің басты мазмұны- өмірдің түрлі қызығын суреттеу. сондыктаң өлен шығару үшін, ең алдымен өлеңнін мазмұнын анықтап алып, сонан соң мазмұнына сай өсиет сөздің ізімен берілген ұйкас сөздерді қолдана отырып, өлең шығарайқ.

Біз шығарғалы отырған өлең жолдары жылдың төрт мезгіліне қатысты болмақ. Сондықтан жылдың әр мезгіліне саралап көреліқ. Ол үшін төменде берілген өлең шумақтарындағы көп нүктенің орнына өз ойларымызды жазамыз:

-------------------------------------------------------------------------қызығы-

Ағаштар бүршік ---------------------------------------------------------------қызығы

Күн жадырап---------------------------------------------------------------------қызығы

Сарғайып жапырақ-------------------------------------------------------------қызығы

Ақша қар жерді------------------------------------------------------------------

Бекіту:

«Бес жолды өлең»

Зат есім 1 Тұрмағанбет

Сын есім 2 от ауызды, орақ тілді

Естістік 3 өлен шығарды, айтты, жырлады.

Сөйлем 4 Тұрмағанбет – ақын, аудармашы, жырау.

Синонимі – ақын

Пысықтау сұрақтары:

1.Тұрмағанбет кім?

2.Қай жерде дүниеге келген?

3. Қазақ халқы құдай қонағын қалай құрметтеген?

4.Не себепті құдайы қонақ деп атаған?

5.Тұрмағанбет ақын Рахмет байда қалай сынайды?

6.Тұрмағанбет ақынның « Не қызық» термесінің мазмұны не туралы болды?

Бағалау:

Үйге тапсырма:»Не қызық» термесінің ізімен 1 топ жан – жануар, 2-топ кітап, 3 – топ домбыра, 4 – топ мектеп туралы өлең құрау.

Терме сөзін жаттау.

Число:____________

Сабақ:_____________

Тақырыпты: Кұй атасы Құрманғазы

Сабақ мақсат :

1 Күй атасын Құрманғазы мен өның шәкірті Дина жөнінде терең мағлұмат берую. Өнер адамына құрмет сезіміін тудыру.

2 Оқұшылардың ән – күйлер тыңдау арқылы әуендік сезімталдығын арттырау, есте сақтау, қиялдау, ойлау қабілеттерін дамыту.

3 Өнерді құрметтеуге, өзін- өзі ұстаұға, адамгершілікке дамыту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: құрманғазы суреті, топтастыру, мақал – мателдер, психологиялық тренин.

Сабақтың барысы:

1 Ұймдастыру кезеңі 2 Психологиялық дайндық

Үлкендере сіз

Кішікелерге біз.

Әдеппенен бас иіп,

Сәлем бердік біз!

3 Жаңа сабақ 1 Психолониялық тренинг

Музыка дегенде не ойлайсыңдар? Көз алдарына не елестейді? Сұрақтарға жауап беру.

-ән күй, әнші, домбыра. -Өнер деген не?

-Күй тартатын адамды кім дейді? -Күйші

Ән

Жыр Өнері Би

Күй

Күй - домбырада және басқа да халық аспаптарында орындалатын музыкалық шығарма.

Күйші - күй шығарып, оны домбырада орындайтын адам.

Күйлер- тақырыбы мен мазмұны қарай аңыз күйлер, тарихи күйлер,лирикалақ күйлер, психологиялық күйлер, болып жіктеледі.

Ұлы күішелер жақын адамдарына арнап күй шығарған. Мұндай күйлерді «аранау күйлер» деп айтайды. Соның бірі – Құрманғызның анасына арнаған « Аман бол,шешем, мамн бол!» күй. Торы атты ертіп, жолға Құрманғазы үйден шығар алдында домбырасын қолына алды да, қоштасып бір күй тартады. Шығарып салуға жиналған достары күйдін атын сұрамай – ақ. білді. Өйткені, бірінші бастамасының өзі » Аман бол,шешем, мамн бол!» деп айтып тұр еді.

Күй тыңдау

Балалар, кімнің күй деп ойлайсыңдар?

Құрманғазы жөнінде не білесіндер

Күйші, компазитор

Атасы алка Батыс Қазақстан

Құрманғазы Сабарбаев

Әкесі Сағырбаев Алғашқы ұстаз-Ұзақ «Ақсақ кйік»,»Адай», Қайран шешем»,т.б күйлері бар.

1818 – 1889ж.ж

Құрманғазы жасынан домбыраға әуес болды. Ол Ұзақ күйшілден тәлем алып, есейген шағында домбырашылық, күйшілік шебірлігін танытты.Атақты күйші ретінде есімі қазақ даласына таралды. Ол 77 –жасында қайтыс болды.

-Құрманғазының шәкірті кім? -Шәкірті- Дина.

Атақты күйші Динаға «Қайран шешем» күйін үйретіп отыр еді. Сырттан аттың дүбірі естілді. Құрманғазыны тұтқыңға алып, ол домбырасын Динаның қолына ұстатады. «Мұрамды саған тапсырамын, халқыма жеткіз», -дейді.

Жұмбақтар шешу

Ұзын мойын,

Екі ішек.

Қатар-қатар текпішек.

Барсын көрсең бір-бірлеп, Үн шығады күмбірлеп. «Домбыра»

Домбыра бөлшектерімен танысты

Басы Құлағы

Түймесі Пернелері

Тиегі Мойны

Шанағы ішегі

Мақал – мателдер

1 Өнерліге – өріс кең. 2 Өнерлі бала сүйкімді.

Домбыра бойндағы әлеуметтік қызмет

1 Домбыра – еңбекқорлыққа үйретеді. 2 Домбыра – шежерені болуді талап етеді.

3 Домбыра – адамның ішік – жан дүнеисін емдеп, көңелін көтереді, денсаулықты нығайтады.

4 Домбыра – имандды болуға жол ашады.

5 Домбыра- жарасу мен таласуға, ізденуге баулиды.

Сабақты қорытындалау:

-Қазақтын ұлттық аспабын ата?

-Күй көбінесе қандай аспапта орындалады?

-Домбыраның, құрылысын аты?

-Күйше деп кімді айтамыз?

-Құрманғазы кім?

-Оның шәкірті кім?

-Құрманғазының қандай күйлерін білесің?

Үйге тасырма беру__________________________________________

Число:______

Сабақ : 2-а

Тақырып : Табиғатқа арналған әндер мен күйлер.

Мақсат:

1________________________________________________________

2________________________________________________________

3________________________________________________________


диск, муз центр, портрет.

Сабақ түрі ______________________________________________





Сен жасыл жайлаудың, әсем даланың, биік таулардың суреттін түрлі бояумен салсаң, көркем сурет шығады. Әнші-күйшілер осы табиғаттың сұлулығын өздерінің ән-күйлерінде суреттеген. Оларды табиғатқа арналғаң әндер мен күйлер деп атайды.

Күйші-композитор Құрманғазы мен Тәттімбет аталарың табиғатқа арнап»Алатау» мен «Сарыжайлау» күйін шығарды.

Күй тындау: «Сарыжайлау» Тәттімбет Жайлау. Көгорай шалғын.Алыстан, көз ұшында ауыл көрнеді. Күй тындау:»Алатау» Құрманғазы «Шыңына көз жетпес, асқар биік Алатау».

! 1.Күй- аспапта орындалатын музыка. Күйдің белгілі бір тақырыбы, мазмұны бар.

2.Кұйші – композитор – күйді шығаратын және орындайтын адам.

? Есіңе түсір. Бірінші сыныптан қандай күйлермен таныстың? Олар Қандай аспаптарда орындалады?

С а

Қ а

Н н

1.Асқақтаған Алатау, төбең бйік-ай,

баурыңда ойнайдын арқар- киік, Алатау.

Егер өрлеп басыңа мен де шықсам,

Мен де сендей болармын, асқар биік Алатау.

Асқақтаған Алатау, бауырыңа толған бақша-бау,

Май айында толықсып, иісің жұпар аңқиды.

Мұзың – күміс, суың- бал, тасың мыстан,

Таудан бұлақ ағады-ау, алтын құсұқан.

Көгілдір ту желбіреп, желкілдетіп,

Қоныс алды іргеңнен қазақстан, Алатау.

Сұрақ: Әнде қаңдай табиғат көрінісі берліген? Әңгемеліп бер.

«Бауырыңда ойнаиды арақар- киік, Алатау» дегенді қалай түсінесің?

Әннің бірінші шумағының екі жолын алдымен «ля» буынымен орында, одан кейін сөзімен айтып көр.

Әнді рындау барысында қолыңмен әннің биіктігін көрсет.

Әннің осы екі жолын тауға бірте-бірте көтерілгендей біртіндеп қатты және біртіндеп жай орында.

Правила

Музықада ән немесе күйді біртіндеп қатты және біртіндеп жай орындауды көрсететін білгілер бар.

Мына белгі тұрса егер,

дыбыс бірте күйшейлер:

< біртіндеп қатты «крещендо»

Кері тұрса белгі егер,дыбыс бірте бәсеңдер:

> біртіндеп ақырын « диминуэндо»

Мына белгілерді ажырат. Дәптерңе көшіреп, атауларын жаз.

>

<

, Сабақтың қорытындылау.__________________________________________

Үйге тапсырма беру_______________________________________________

Число:________4 токсан

Сабақ : 2-а

Тақырып : Музыкадағы табиғат суреті.

Сабақтың мақсат:

1. Білімділік: таныс шығармаларды кіріспесінен, үзіндісінен тануға, ән мазмұнына сәикес биде, ойында өзіндік қимылдарын ойлап табуға талпындыру.

2Тәрбилілік: табиғатты тамашалай білуге, қамқорлықпен қарауға тәрбиелеу.


магнитофон, диск, сентизатор.

Сабақ түрі: аралас, саяғат сабақ.

Сабақтың әдісі: түсіндірмелі, сұрақ-жауап, әңгімелеу.

Сабақ жоспары:

1.Ұймдастыру кезеңі,

2.Жаңа сабақ(табиғат саяғат),

3.Сергіту сәті,

4.Дауыс жаттығуы,

5.Ән үйрету,

6.Сабақты қортындылау,

7.Үйге тапсырма.

Тақатаға жайлау суреті ілінеді.

-Балалар, мына суретке назар аударыңдар.

-Суретте не бейнеленген?

-Дала жайлау.

-Қазір табиғатқа байланысты күй тындаймыз. Көз алдарына не елестейді ? Дәптерлеріне табиғатқа байланысты сөз тіркестерін жазып оырыңдар. Оқушылар күй әуенін суреттерде орналастырады. Мысалы: ақ боз киіз үй, шай ішіп отырған атам, әжем. Қыдырып келген балалар, төрт тулік мал.

Балалар тақатаға шығып, табиғатқа, жайлауға байланысты суреттерді орналастырады.

-Міне, бүгін біз табиғаты керемет, ауасы таза, суы мөлдір, әсем гүлдері «Саржайлау» деп аталатын күйі. Оқушыларға жайлау, табиғаты жайлы слайдтан суреттер көрсетілерді. Осы жайлауға қыдырып келген балалар ата-әжелеріне көмектесіп болған сон, түрлі ойындар ойнайды.

Табиғатта балалар түрлі ойындар ойнайды «Әнші бала» (ән-ойын). (Дауыс тембрін білуге көмектеседі)

Оқушылар 2-топка бөлініп, орындарында отырады. Содан кейін бір жағындағы топтан бір баланы теріс қартып, қояды да, 2-ші жақтағы топтан 1 бала ән салады. Ән айтылып біткен соң теріс қарап тұрған баланы топқа қаратады да, жаңағы ән салған бала қарсы топқа барып қосылады. Ойын бір жеңіп шыққанға дейін жалғасы береді.

Ән «Әнші бала»

Шырқап әнге саламын,

тапсың сонда барамын,

Ал, таппасаң, қаламын,

Лә-лә-лә-5 рет

-Біз бүгін сабақта саяхатқа шығып, табиғатты тамашаладық.

-Енді сол табиғатты әнге қосып, өзіміз де жырлайық.

Дауыс жаттығуын жасау.

До мажорды айтайық,

Ре дыбысысен бірге.

Ми дыбысын ұмытпай,

Фамен жалғастырамыз.

Соль көңілді бәріміз,

Ля қуанышқа толамыз.

Си әндетіп шырқамыз,

Қайта До-ға келеміз.

Үретілетін ән-«Көктем өнрегі»

Өлңі: Е. Өтетілеуовтікі.

Әні: К. Қуатбаевтікі.

Қар еріді, су ақты,

Күндер туды шуақты,

Байтақ дала келбеті

Түкті кілем сияқты.

2.Көкке боял өңірді,

Көкктем келді көңілді.

Бау- бақшада жайнаған

Құстар әні төгілді.

Сонымен бүгін біз өзімізді қоршаған табиғат туралы күй тыңдап, әндер орындадық. Саяхата шығып, табиғат сұлулығын тамашалдық. Табиғатты қорғай білейік!

Бағалау. Үйге тапсырма.

Чило:________

Сабақ:_______

Тақырып: Жетім Бала

Сабақты мақсаты:

1.Білімділігі: «Жетім Бала» аңыз күйінің соңғы көрініснде аттың шабысына ажырата білу. «Құлыңшақ» әнін үйрету. Жылқы туралы оқышылардың білімін кеңейту.Тіреқ-сызба арқылы жылқы малын түсіндіріп, сематиқалық картамен байланстыру. Жылқының ерекше қасиеттерімен танстырып, мақал-мәтел, күй тыңдату.

2.Дамытушылығы: жылқының қадір-қасиеті туралы әңгімелеп, балалардың эстетикалық сезімдерін қалыптастыру, тапқырлық, ізденімпаздық, естеу, қабылдау, орындау қасиеттерін дамыту. Ол белсенділігін арттыру.

3.Тәрбиелілігі: Ұлттық тәлім-тәрбие беру. Жетім қазынаның бірі-жылқы малының адамдарға әкелетін пайдасы мол екенін ұғындыра отырып. сүюге, қадірлеуге тәрбиелеу.

Сабақтын түрі:Жаңа сабақты меңгеру.

Көрнекілігі: жылқы малының суреті, тірексызба жазылған плақат, сематикалық карта, Венн диаграммасы,күйшінің суреті, әннің сөзі жазылған парақатар, балалардың сүреттері, куб, күйсандық, диск,

Оқыту әдесі: сұрақ-жауап, түсіндіру, салыстыру.

Сабақты барасы:

1.Ұйымдастыру кезеңі. 2.Үй тапсырмасын тексеру.

«Жетім бала» аңыз – күйіндегі 11-12 көріністердің мазмұнын тексеру-Өткен сабақтағы қандай нақыл сөздерді білесіндер?

(«Жігіттің екі сөйлегені-өлген, еменнің еңкейгені-сынғаны». Ер –туған жеріне, ит- тойған жеріне)

Жігіт туралы мақалдарды айтып, үй тапсырмасын «Ел қорғауға әзірміз» әнімен қорытамын.

Әннің алдында дауыс жаттығуларын жасаймыз

- Ля дыбысына - Әнді біз жақсы айтамыз

- Гамма жоғары, төмен.

3.Жаңа сабақ: -Ал, балалар, өткен сабақтағы «Баланың жалғыз қалғанда айтылған әнің» атты тақырыпты жалғастырамыз.

-13-14 көріністердің мазмұнымең танысамыз.Мазмұның кітаптан оқып беремін.

-Балалар, байқаңыдар ма, қаңдай көріністерде «Алттың шабасы» бар?

-4,6,7,8,10,11,14-көріністерде.

-Жылқы малы туралы не білесіңдер, қаңдай мақал, күй, ән білесіңдер?

Мақалдар:

1.Ел қанаты-ат 2.Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар. 3.Жылқы-малдың патшасы.

Ән

«Жыл басы кім болады? операсынан «Жылқының әні»

Күй: 1.»Қара жорға»( халық күй) 2.»Торы жорғаның бөгелек қағыу»-(Қазанғап)

-Сонымен қатар, балалар, мал туралы тыйым сөздер де бар.Мәселен.

3.Малды басынан ұрма. 4.Малға теріс мінбе. 5.Малды теппе, ақты төкпе деп ескерткен.

Күй тыңдау:

Балаларға «Құңіл ашар», «Бөзінген», «Сарыарқа», «Қара жорға»», «Қараш-қараш» күйлерінең үзінді тыңдатып, аттың шабысына ажыратамыз.Шабыс, жорға, желіс, аяң.

«Қөніл ашар», «Сарыарқа», күйлері аттың шабысын білдіреді.

«Қара жорға» күйінде аттың жорғалауын, «Бөзінген» де аттың желіп жүруін байқасақ, «Қараш- қараш» күйінде аттың жай жүруін суреттейді.

Музыкалық сауат ашу: Күйілердің жылдамдығын анықтау (орташа, жылдам, жай).

Тірек – сызбаны толтыру:

Жылқы сүті: қымыз. Жылқы иесі: Қамбар ата

жылқы терісінен жазылатын бұйым: жүген, айыл, қамшы,

ұлттық ойын: қыз куу, теңге алу, көкпар, бәйге.

Жылқы Жылқы түсі: торы, кара, қөк, жирен, күрең,шұбар.

Жүйрік ат: саңлақ, тұлпар, арғымақ. Жылқы жасы:құлың, жабағы,тай, құнан, дөнен, бесті.

Жылқыны етінен жасалатын тағамдар:қаза, қарта, жал, жая.

Венн диаграммасымен жұмыс:

Жылқы Түйе

Құлың Бота

қымыз Төрт Шұбат

Қамбар ата Түлік Осыл қара

Қамшы, жүген Мал Жүн,көрпе,киіз

Торы, жирен,көк Үй Нар

Қыз куу, көкбар,бәйге жануары Шыдамды суға

Тұлпар

Семантикалық картамен жұмыс:

Сөз топтары

Сөздер

Қазы

Қарта

Тай Қымыз Көкпар Жорға Қамшы Тұлпары Торы

Ұлттық ойын +

Жылқы түсі +

Жылқы сүті +

Жылқы жасы +

Жүйрік ат +

Аттың шабысы +

Жылқы еті +

Жылқы тіріснен

Жасалатын бұйым

+

Ән үйрету кезеңі:

«Құлыншақ». Әні – Ә. Еспаевтікі, сөзі – І. Мәмбетовтікі.

Қубизм стартегиясы бойынша сабақты қорыту:

1.Аңыз деген не? 2.Аңыз күйді кім орындайтін? 3.Қандай ән үйрендіңдер?

4.Қаңдай күйлерді тыңдадыңдар? 5.жылқы қандай мал? 6.Қаңдай ұлттық ойындарды білесіңдер?

7.Аттың шабысын атаңдар 8.Жылқы терісінен жасалатын бұйымдар

9.Күй жылдамдығын ата 10.Отан алдындағы міндет, борыш,Отанды қорғау дегенді қалай түсінесіндер?

Бағалау кезеңі:Балалардың білімін сұрақ-жауап арқылы және сематикалық картаны тексеріп, бағалау,

Үй тапсырма: Әнді жаттау мақал –мәтелдерді жатқа білу.

Чило:_________

Сабақ:______

Тақырып: Патриоттық музыканың біздің өмірімізде алатын орны.


1.Білімділігі:Патриоттық тақырыпта жазылған ән-күйлер арқылы оқұшы бойнда адалдық, адамдық қасиеттердің дамуына ықпал ету.

2.Дамытушылығы:оқұшылардың шығармашылық қабілетін дамыта отрып,білім-білік дағдыларын қалыптастыру.

3.Тәрбиелілігі:Тұған елі мені жеріне, Отанға деген сүйіспеншілік сезімен оқушылардың бойна сірңіру.

Тәрбилілік мәні: Патриоттық музыкаға деген балалардың сүйіспеншілік оятау, оны құрметтейтін, жан-дүниесі бай, эстетикалық талғама жоғары ұрпақ тәрбиелеу.

Көрнекілігі: Қазақстан Республикасының туы, ел – табасы, Гимнің мәтіні, Қ.Р физикалық картасы, үнтаспа, портрет, табиғаты әсем жерлердің плақаттары.


Ұймдастыру кезеңі. Мемлекітіқ Гимнді орындау. Сабақтың такырыбымен таныстыру.

-Біз бүгінгі сабақ барысында түған жер, Отан тақырыбына жазылған әндер мен күйлер, ақын-жазушылардың өлеңдерімен танысамысз. Патриоттық сезім, ең алдымен мемлекеттіқ рәміздерге деген құрметен басталады. -Мемлекіттік тудың авторы кім? (Ш.Ниязбеков). -Елтаңбаның авторы кім? (Ж.Мәлібеков,Ш.Уәлиханов)

-Найзаның ұшымен, білектің күшімен ата-бабалырымыз қоғап ұалған, ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып келе жатқан қасиетті жерімізді сүю, оның бар байлағын қастерлеу, табиғатын қорғау-әр Қазақстаң азаматының борышы.

«Ұш бақытым» әнін орындау. Әнін: Ж.Еңсеповтыкі.Сөзі: М.Мақатаевтікі.

Қазақ халқының ержүрек батыры, М.Өтемісұлының мыңа өлен жодырын тындап көрейік.

«Мен, мен, мен едім Жақсыларға еп едім,

Мен Нарында жүргеніде, Жамандарға көп едім»

Еңреп жүршген ер едім.

Исатайндың барында,

екі тарлан бөрі едім.

Қай қазақтан кем едім?

Бір қазақпен тең едім,

Ерегенскен дұшпанға,

Қызыл сырлы жебе едім,

-Махамбетті от сөзді, орақ тілді ақын, әнші-патриот деп бекер айтпаса керек. Ол сонымен қатар күйде шығарған. Қазір сол күйді тындап көрелік.

Үнтаспадан күй орындалады.

-Балалар, сендер Отанамыздың тағы қандай патриот- әншілерін білесіңдер?

-Жәнебек Кәрменов, Қазтуған жырау, Сейтек, Нұрпейіс Байғанин, Ақтамберді жырау. «Дос болайық бәріміз» әні орындалады: әнін И.Нүсіпбаевтікі.

Біздің бәріміздің тілегіміз- Отанымыз гүлдей жайнап, жеріміз байлыққа кеніліп, Қазақстан Республикасы күннен – күнге өркендеп, өсіп, жан-жақа дами беріу. Осыған бізде үлгілі тәртібімізбен, жақсы оқуымызбен өз үлесімізді қосуымыз керек. Енді, балалар, біз қазақ даласын суреттейтін шығарма тыңдап көрелік. Ол Құрманғазы аталараңның күйі – «Сарыарқа»

Үнтаспадан күй орындалады.

-Бұл кімнің шығармасы? - Бұл қай халыққа тән әуен? - Қаң Қаңдай аспаптардың көмегінмен орындалады? – Музыканы тындап отырып, ненің бейнесін көзге елестетуге болады?

Бұл күй қазақтың ұлттық аспаптары оркестрінің сүйемделдеуімен орындалады. Ойнақы, құанышты естіледі. Музыка бейбіт өмірді бейнелейді. Ұшықиырсыз дала, жарқыраған күн, қазака үйлер, ақ қарлы, тау шыңдары, жайбарақат жайылған мал, далада атпен шауып келе жатқан малшы, осының бәрін музыкемен тілімен Құрманғазы аталарың суреттеген. Енді біз сендермен тұған жер, Отан жайлы шырқалатын композитор М.Маңғытаевтің «Елім менің» әнін орындаймыз.

-Отан туралы қандай мақал-мәтелдерді білесіндер?

мақал-мәтелдер жарасы.

- «Отан отбысынан басталады»,

«Отан оттанда ыстық»,

«Отаңыз адам-ормансыз кұс», «Ауылың – алтын бесігің», т.б.

Қорытынды:

-Балалар, сендерге сабақ ұнады ма?

-Қаңдай әндер орындыдық?

-Кімнің өлеңдерін оқыдық?

-Қаңдай музыка тыңдадық?

Үйге тапсырма беру: «Тұған өлкем- қаңдай көркем» тақырыбына сурет салып келу.

Чило:________

Сабақ:________

Тақырып: Дина Нұрпейсова


1.Білімділігі: Мәтінді оқып, аудара отырып, жаңа сөздерді пайдалану, сөзжұмбақ шешу, ойын ойнау арқылы « Күй анасы» мәтінін ашу.

2.Дамытушылығы: Сабақ мазмұнын жетілдіру арқылы оқушының білім деңгейін көтеру.

3.Тәрбиелілігі: Қазақтын мәдени мұрасы-күй өнеріне қызығушылығын аттырау, салт- дәстүрге тәрбиелеу.

Сабақтын түрі: аралас, танымдық сабақ.

Сабақтың әдісі: әңгіме, сұрақ-жауап, күй тындау.

Сабақты типі: дәстүрлі.

Пәнаралық байланысы: қазақ тілі, әдебиет, бейнелеу өнері.

Сабақтың көрнекілігі: Дина Нұрпейісова суреті, сөзжұмбақ ойындар, жаңа сөздер жазылған плакат, көрме, Венн диаграммасы.

Техникалық құрап: үнтаспа, магнитавон, диск.


Үйге берілген тапсырманы еске түсіру.

а.Аспаптық музыка деген не? ә.Күй деп нені айтамыз?

б.21 –ғ. әйгілі күйшілерді атаңдар. в.Құрманғазы. «Кішкентай» күйінің мазмұны.

д.»Сарыарқа» атты Құрманғазының күйін тыңдау, үй тапсырмасын бектіу.

Жаңа сабақты түсіндіру.

-Блалар сендер грамматикадан синоним, антонимді өткен боларсындар. Синоним, антоним дегеніміз не? Қандай мысалдар келтіресіңдер?

Егер осы синоним, антоним сөздерін тапсақ, бүгінгі жаңа сабағымыздың тақырыбы шығады. тақтаға сөзжұмбақ ілінеді.

Сұрақтары:

1.Қазақтын халық күй? 2.Кіші сөзінің синонимі? 3.Белгілі сөзінің синонимі? 4.Ең ардақты есім? 5.Бірінші сөзінің синонимі? 6.Қыста күн қаңдай? 7.Көктемде күн кандай? 8.Әйгілі сөзінің кандай?

-Яғни, балалар «Күй анасы» деген сөз тіркесі шықты. Өткен сабақта біз»Күй атасы» Құрманғазыны өтсек, бұгінгі сабағымыз Дина Нұрпейсова болмақ.

-Дина Нұрпейсова халықтың күйші сөзгері, қазақ мәдениетінің көрнекті қайраткері, Қазақстанның халық әртісі. Ол 1861 ж. қазіргі Батыс Қазақстан облысы, Жаңақала ауданында дүниегі келді.

Дина 8-9 жасында домбырашылық өнерді жақсы игерді. Оны ұстаз Құрманғазы Динаның болашығынан үлкен үміт күтеді, ақыл-қенес беріп, күйлер үйретеді. Дина ұстазының күйлерін үйреніп қоймай, оның күйшілік, орындаушылық дәстүрін жалғастырды.

-Дина Нұрпейісованың «8 наурыз», «Бұлбұл»,»Байжұма», «Женіс», «Қарасқа», «Сауынщшы», «Дұмалатпай»,»Ол алтыныш жыл», «Тойбастар», «Науасқы», «Әсемқоңыр», т.б. күйлері бар.

-«Әсемқоңыр» күй тұралы мағлұмат. 1937 жылдың күзінде Дина Алматыға келеді. Қалада алаңсыз оқып жүрген қазақ қыздарын көріп, немересі Қоңыр есіне түседі. Сағыныштан көңілі босап, көзіне жас келеді. Осындай бақытты балаларға арнап « Әсемқоңыр» деген күй шығарады.

«Әсемқоңыр» күйі тыңдау.

-«Науасқы» күйін 1944ж. ақпан, наурыз айларында Ташкентте өткен онкүндік кезінде сол жерді құрметтеу сөзімінен туған.

-Дәптермен жұмыс Құрманғазы Динаға асыл мұра қалдырды.

Сабақты қорыту.

1.Д. Еұрпейісова қай жылы, қайжерде дүниеге келді? Картадан туған жерін көрсету.

2.Венн диаграммасын салыстыру. 3.Кластер: жаңа технология. Д.Нұрпейісованы бір затқа бейнелеу арқылы өмірін, шығармаларын суреттеу.4.Бүгінгі қолдаңып жүрген жаңа технология элементтерін «кластер» деп атайды.

Сабақты бекіту.

-Иә балалар, бүгін біз Динаның күйлерімен, оның өмірі, шығармалары, атақ алған жылдары, көрмемен танысып, керемет әсер алдыңдар.

Сонымен, Динаның атында мәдениет үйі, көше, кино, ескерткіш бар екен.

Үйге тапсырма:

«Күй анасы» деген тақырыпта шығарма жазып келу.

Чило:______

Сабақ:______

Тақырып: Қазақтың үлт-аспаптар оркестрі.


1.Білімділігі: Ұлт аспаптары оркестрінің құрылуы жөніндер түсінік бере отырып оны ұймдастырушы, дарижер А. Жұбановтың өмірі мен шығармаларына тоқталу.

2.Дамытушылығы: Композитордың шығармаларына тоқтала отырып, тәрбиелік мәнін ашу, әндерін орындай отырып, ұлтық өнер саңлықтарын сыйлаий білуге тәрбиелеу.

3.Тәрбиелілігі: Орыңдаушылық және музыка сауатын түсіндіре отырып, музыкалық, білімдерін дамыту.

Сабақтын түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: көрнекі баяндау, сұрақ-жауап.

Сабақтын көрнекілігі: тірек- сызбалар. А.Жұбановтың портреті, оркестрдің құрамы, үлестірмелі қағаздар, музыкалық аспаптр.

Панаралық байланысы: әдебиет.

Музыкалық сауаттылық:Дауысқа жаттығұ. «Ақ көгершін» әніні орындау.

« Қарлығаш әнін» тыңдау.

Ұйымдастыру формалары: жеке, топтық, ұжымдық.

Сабақтың барысы: 1).Ұйымдастыру бөлемі (оркестрдің орындауында күй орындалады).

а.Амандасу ә. Оқушыны түгендеу. б.Психологиялық дайндық.

Балалар, біздің бүгінгі сабағымыз күндегіден ерекше өтеді. Сабақта топка бөлініп түрлі, жұмыстар жасаймыз.

2) Үй тпсырмасы:

Өткен сабақта әр топка «Күләш», «Мұхтар», «Шара», «Жұмат», «Шәкен» аттарын тағайындап, осылардың өмірі, шығармашылығы туралы оқып, мәлімет жинап келу тапсырылды.

Әуелі мына 3 сұраққа жауап біреңіздер. 1.Алғашкы қазақ драма театры құрылды? 2.Дрма театры алғашкы актерлары кімдер? 3.Мемлекетіқ музыка театры қашан ашылды?

Ендігі кезек әр топка беріледі.

а. әр топ мәлімет береді. ә.тапсырмаларды орындайды.

3) Жаңа сабақ: Тақырыбы: қазақтың ұлт аспаптар оркестрі.

-Балалар, кәсіби музыка мәдениетінің қалаптасыуы 1920 жылдан бастау алады. Кеиін түрлі мәдени орында, драма театр, музыка театры, балалар музыка мектептері ашыла бастады. Осында кейін концерттік,орындаушылық ұжымдар құру және еуропалық музыка жанрларын игеру қажеттілігі туды. Сөйтіп төл туындыларымызды орындайтын оркестр дүниеге келді. Бізідң бүгінгі сабағымыз оркестрі туралык болмақ.

Оркестрдін бәрімізге ежелден таныс үш түрі бар: Эстрадалық оркестр, Симфониялық оркестр, Ұлттық аспаптр оркестрі. Эстрадалық оркестрге: ямаға, гитара, барабан,т.б. жатады. Симфониялық оркестрі: скрипка, альт, труба, барабан, виолончель, флеита, валторн, контробас т.б. жатады.

Ұлттық аспаптар: домбыра, қобыз, баян, асатаяк, шаңқобыз, тұяқтас, ұран, бас домбыра, т,б. жатады.

1934 жылы ғалық дарындыларынның кезекті слетке өткізілді. Оған Қазақстанның түкпір-түкпірінен өнерпаздар келіп, өнер сайсына түсті. Өнер байқауының нәтежсін қорытындылау барысында әнсабль негізінде аса танымал дарында домбырашы, қобызшы, сыбызғышылардың басын біріктіріп, үлкен оркестр құру жоспарланды. Осы оркестірді ұймдастыру мен оған басшылық жасау А. Жұбановқа жүктелді. Осылайша 1934 жылы қазіргі құрманғазы атындағы ғалық аспаптар оркестрінің іргесі қаланған болатын.

Алғашкы оркестр құраманда Д. Нұрпейісова, О.Қабиғажин, Смағұл Кешкебаев, Лұхпан Мұхитов сынды дарындылар қызмет етті. Оның репертуарында 21 ғасырдың 2 жартысы мен 20 ғасырда өмір сүрген Құрманғазы, Тәттімбет, Дәлеткерей, Сейтік сынды әйгілі композиторлармен қатар шетел композиторлармен – Гайдн, Моцарт, Бетховен, Глинка, Чайковский шығармалары да енгізілді. 1930-40 жылдары жаңа өнер ұжымдары, 1939 жылы хор каппеласы, 1944 жылы концерватория ашылса, 1958 жылы симфониялық оркестр құрылды. Оркестрдің алғаш қаз тұрып, тыңнан жол салған кезендерінен бастап биік белестерге көтерілуіне 20 жылға жуық, оның кқркемдік жетекшісі және бас дирижері болған белгілі композитор, ұстаз А. Жұбанов өлшеусіз үлес қосты. Ол-әр жанрда жазған көптеген музыкалық шығармалардың авторы А.Жұбанов бірнеше күрделі музыкалық шығармалар және «Қарлығаш», «Ақ көгершін» атты әндерін, «Ария», «Көктем» сынды туындыларын, Л.Хамидимен бірігіп «Абай», «Т.Тоқтаров» операларын жазды. Оның «Қарлығаш», «Ақ көгершін» әндері бізгі жақсы таныс. Қазір сол әндерді орындап көреміз.

4) Музыкалық сауаттылық.

а. дауысқа жаттығу; ә.»Қарлығаш» әнін тындау; б.»Ақ кқгершін» әнін орындау.

-Міне, балалар, оркестрдің құрылуы мен оның дамуына өлшеусіз үлес қосқан А.Жұбанов туралы біраз мағлумат алдық.Оркестрде А.Жұбанов кейін Ж.Қаламбаев, Н.Тілендиев, Ш.Қажығалиев сияқты өнер майталмандары дирежерлық етті. Осындай ұлттық өнеріміздің шоқтығы биік саңлақтарын білу, оны құрметтеу-біздің парызымыз. Сондықтан үнемі ізденіп, өнермізді қадір тұтындар.Қазір біз бүгінгі тақырып бойынша алған білімдерімізді саралаймыз.

5) Кітаппен жұмыс.

Тақырыптағы қарамен жазылған сөйлемдерді алған алындар.

1934 жылы слет өткізілді. 1930 – 40 жыл, 1944 жыл, 1958 жыл. «Импровизация», «Рапсодия» «Скерцо».

6) Тапсырма.Әр ауылға аспаптар таратылады. Сол аспаптарға 4 жол, 1 шұмақ өлең шығару.

2 – тапсырма үлістірмелі қағаздар.

а.Симфониалық оркестр аспаптары. ә.Эстрадалық оркестр аспаптары.

в.А.Жұбанов шығармалары. г.Оркестр құрамындағы өнер майталмандары.

7 ) Сабақты бекіту сұрақтары.

Сөзжұмбақ шешу.

а.Оркестр ә.Аспап б.Ахметв. в. Қарлығаш г.Музыка

8) Сабақты қорытындылау.

Сабаққа жақсы дайндалған оқушыларға рахмет айта отырып, ұлттық өнермізді қашанда бағалай біліңдеру, ұмытпай оны тыңдап, түсініп жүріңдер деген тілек бағышалады.

Үиге тапсырма ____________________________

Чило:________

Сабақ: 3-а

Тақырып: Айтысқа дайндал!


1.Білімділігі: Қазақ халқының шешіндік сөз өнерін, суырып салмалық қасиетін қалыптастырып, Сыдық Мұхамеджановтың «Бұгін қай күн?» әнін үйрету.

2.Дамытушылығы: Халқымыздың әдет-ғурпын сақтауға, адамгершілікке, тапқырлыққа, ұқыптылыққа, білімділікке тәрбиелеу.

3.Тәрбиелілігі: Балалардың шығармашылық қасиетін шындап, ой-өрісін кеіейту, музыкалық, есте сақтау қабілетін дамыту.

Сабақтын түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: Түсіндіру,сұрақ-жауап.

Сабақтын көрнекілігі: Үнтаспа, нота сызбалары, плакаттар, домбыра бөлшектері.

Сабақты барасы: 1.Ұйымдастыру кезеңі.

-Ал қанеки, балалар,

Сәлемдесіп алайық,

Сабағымызға керекті

Кітап, дәптер, алайық.

Тынышықты сақтайық,

Тазалақтан қашпайқ,

Даусымызды жаттықтырып

Ән сабағын бастайық.

2.Үй тапсырмасын сұрау.Дауыс жаттығунан кейін»ана тілін сүйеміз» әнін сұрау.

3.Білімді жан-жақты тексеру.Сұрақтарға жауп беру арқылы Домбыра аспабын құрастыру.1.Айтыс өнері деген не? 2.Айтысың түрлерін ата? 3.Лига деген не? 4.жабыл ата кіммен айтысөа түскен? 5.3 4 өлшемі нешеге саналады? 6 Ұлттық музыка аспаптарын ата?

4.Мақсат қою кезеңі Домбыра аспабын құрастыру арқалы екі қанатында»Айтысқа Дайындал» тықырыбы шығады.

5. Жаңа сабақ.

-Айтыс- қазақ халқының ертеден келе жатқан өнері. Бұл өнерге сөзге шешен, тапқыр, епті, білімді, суырып салмалық өнері бар адамдар қатыска алады және алғырлықты, жылдамдықты, тапқырлықты талап етеді. Еңдеше, айтысқұа дайынызба?

-Біздің бүгінгі үйренетін әніміз белгілі копозитор Сыдық Мұхамеджановтың «Бұгін қай күн бар? әнін. – бір аптада неше күн бар? – 7 күн. Дүйсенбі, сейсенбі, сәрсенбе, бейсенбі, жұма, сенбі, жексенбі. – 7 саны- қазақ

халқы үшін қасиетті сн. Мысалы: Жеті күн, Жеті жоқ, жеті ата.Жеті керемет,т.б. Бүгінгі сабағымызды да 7 санымен байланыстырмақпыз.

«Бүгін қай күн?» әнінің 1-шумағын орындап беру арқылы әннінің қалай орындалатынын түсіндіру, үйрету.

Сыныпты екі топқа бөлеміз.

1- топ әннің 2-шумағын бірден құрастырып орындайды. 2-топ әннің –шумағын бірдін құрастырып орындайды. Әннің 4- шумағын оқұшылар бірге орындайды.

-Еңді, балалар, мен сұрақ қою, сендер жауып беру арқылы әннің барлық шумағын орындаймыз.

-Балалар, кез-келген мамандық иесі болу үшін біз сабағымызды жақсы оқып, білімді, сауатт, үлгілі, ұқыпты болуымыз керек. Еңдеше оқұ, білім жөнінде әр топ 7-мақал-мәтел айтады.

Мысалы: 1-ТОП «Оқұ-инемен құдық қазғандай» 2-топ «Оқұ- білім бұлағы, Білім –өмір шырағы»- дегендей «Ұйқасын тап» ойынын ойнату. «Өзінше ноян, Өлшемдерге байланысты әр топ ноталарды тактіге бөлуі керек. 1-то

Білімге байланысты 7 жұмбақ жасыру

Ілулі тұр кең алаң Керегімді мен одан, Жазып алам көшіріп, Сүртем сосын өшіріп Тақты

6.Жаңа білімді қалай меңгергенін тексеру. 1.Жұмбақтарды шешу арқылы музыкалық жеті дыбысты орналыстыру, әрбір дыбыста сөздер жазылған, сол сөздерге тез арада өлең жолдарын құрастыру.

«Бүгін қай күн?» әнін орындату.

7.Білімді бекіту Еңді, бүгінгі сабақты қорыта келе 1-ші топтан камаедир мен 2-ші топтан камандир Жақсылықтың айтасын тамашалаймыз.

1. Жақсы оқысаң сабақты,

Білімді боп өсесің. 1. Оқұлықты таза ұстап,

Ата-анаңды қуантып, Кірлетпейік дәптерді,

Арманыңы жетесің Арамыздан қуайық,

2.мақтаны боп ұстаздың, шәш, тырнағы өскенді.

Айтқан тілін алайық.

Кешікпейік сабақта 2.Күнделікті сабаққа

Жақсы азамат болайық. Дайындықпен келейк!

1.Мектептегі әр түрлі, Бірімізге-біріміз

Қатысайық жарысқа Әрқашан көмек берейк!

Сурет салып, би билеп

Ән айтайық қалыспай.

8.үйге тапсырма беру. «Бұгін қай күн?» әнін жаттау. Жеті атаңды біліп кел.

Чило:________

Сабақ:_______

Тақырып: Дәстүрлі әншілік және күйшілік өнер.


1.Пән бойынша білім-білік дағдыларын қалыптастыру. Ән-күй арқылы бойына сіңірген шығармашылық қабәлетін дамыты отырып, тәрбиелеу.

2.Халқымыздың музыка өнеріне оқушылардың сүйіспеншілігін оята отырып, әсемдікке, сұлылыққа деген сезімдерін дамыту. халық өнерін дамытушы өнері йесі, елін сүйетін патриот тәрбиелеу.

Сабақ түрі: жарыс сабақ.

Сабақ әдісі: дәстүлі емес сабақ, топпен жұмыс.

Панаралық байланысы: қазақ әдебиеті, би өнері.

Сабақ барысы: ұймдастыру кезеңі. музыка тілімен амандасу.

Сабаққа кіріспе сөз. – Қазақтың дәстүрлі ән айту өнері бүгінде біріңғай стандарты, трафареттік нұсқалар шеңберінде қалып қоймай, дәстүрлі үлгілер түрінде жалғасып тауып, әр қарай дами түсті. Ән өнерінің ірі тұлғалары- біржан сал, Ақан сері, Абайдың көптеген тамаша әндері біге белгілі.

Дәстүрлі ән айту мен дәстүрлі аспаптық миузыка және халықтық музыка мәдениетінің қос қанаты іспетті. Қаншама ғасырлар бойы атадан балаға жалғасып келе жатқан күйшілік өнер, бүгінгі күнге дейін бізге жеткен домбыра мен қобызда орындалатын күйлер дүние жүзінде теңдесі жоқ асыл қазына, ерекше құбылыс. Дәстүрлі күйшілік өнер мектептерін саралаған кезде біз Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Дина, Сүгір, Абыл, Ықлас, Қазаңғап күйлерімен танысқанбыз. Осы екі тақырып бойынша алған білімдерімізді жарыс сабақ арқылы пысықтап бекітеміз. Сол сияқты көптеген сазгерлердің күйлер және қмірбаянымен таныс боламыз. Оқұшыларды екі топқа бқліп, оларға ат қоямыз. Әр топқа ат қоймас бұрын біз мына сөзжұмбақты шешуіміз керек.

Бәр топқа жалпы білімдерін нота ұзақтығы арқылы бағалайды, яғни бүтін нота-«5» ұпай, жарты-нота-«4» ұпай, төрттік нота-«3» ұпай, сегіздік нота-«0» ұпай. Ал, топ жетекішілері топ мүшілерінің тапсымларды орындауда қосқан үлестерін жетон тарату арқылы бағалайды.

1-тапсырма Сөзжұмбақ 1.

1.Ақылың болса,.... тыңда. 2.»Көкшолақ» әнінің авторы. 3. Ақан серінің әні.

4. Сарамен айтысқан ақын.

1.ә

Н

Ш

і

Сөзжұмбақ 2

1.Исатай мен Махамбет бастаған ұлт-азаттық көтеріліске арналған Құрманғазының күйі. 2. Үрмелі аспап. 3. Құрманғазының күйі. 4. Дәулеткерейдің күй мектебінің ұстаз күйшісі, композиторы.

К

Ү

Й

Ш

І

Осылыйшы біз екі топтың аттарын аңыктаймыз.

1.топқа «Дәстурлі әншілік қнері», 2топқа «Дәстүрлі күйшілік өнері» аттары беріледі.Әрі қарай біз әр топтың топ басшысы мен оның көмекшісін тағындаймыз.

2-Тапсырма Үй тапсырмасы. Әнші, күйші тобы болғандықтаң әр топ жеке-жеке өнерлерін көрсетіп, өз топтарының атын қорғауы тиіс Бұл жерде де өзара қалауларымен өнері көрсетіп, тиісті ұпайларын алады.

3-Тапсырма Даярлық тапсырмасы. Халық композиторы Дәулеткерей мен Дина жөнінде не білеміз?

Жаңа тақырып: Дәулнткерей мен Дина

Дәулеткерей мен Дина туралы толық мағлұмат беріп, күйлерін тыңдатады.

4-Тапсырма 1.Топқа тапсырма: Дәулеткерей «Қосалақа» күйін тыңдап, оған қимыл қосып билеу.

1. Топқа тапсырма: Дина Нұрпейісова өмірінен көрініс көрсету.

5-Тапсырма 1.»Ақбақай» әні орындалады (халық әні) 2.»Балқадиша» әні орындалады.(Ақан сері)

3.»Қараңғы» түнде тау қалғып (Абай)

2-Топка 1.»Келіншек» (халық күй) 2.»Сарыарқа» (Құрманғазы) 3.»Әсем қоңыр» (Дина)

6-Тапсырма Музыкалық сауат. Оқұшылар өздерінің тапсырмалары бойынша алған нота сызығындағы ноталардың атын, ұзақтын аңықтайды.

Қорытынды__________________________________________________________

Бағалау. Әр топтың жинаған ұпайлары жарияланып, жеңімпаздары марапатталады.

Число:__________

Сабақ:__________

Тақырып: Өткенді қайталау.


1.Білімділігі:Оқушылардың алдыңғы сабақтарда алған білімдерін толықтыру, жүйелеу.

2.Дамытушылығы: Өткен сабақтарды қайталап, пысықтай отырып, балалардың өз-бетттерінше жұмыс істеп, шығармашылық ойларын өсіру және қорытынды жасай білуге дағдыландыру.

3.Тәрбиелік: Оқушылардың өнерге деген қызығушылығын арттыра отырып, сыпайылыққа тәрбилеу.

Сабақтын түрі: қайталау

Сабақтың әдісі:.жарыс

Сабақтын көрнекілігі: домбыра, үнтаспа, сөзжұмбақ, И.Нүсіпбеков, К.Әзірбаев, М.Өтемісұлының суреттер, үлстермелі карточкалар


1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Жаңа сабақ бойынша жұмыс.

Кіріспе сөз.

-Бүгінгі сабақ өткенді қайталау болғандықтан, үйренген әндерімізді өткен тақырыптарымызды қайталап, ән сабағында қандай жаңа сөздер үйренгенімізді есімізге түсіріп, алған білімдерімізді ортаға салайық.

3.Топқа бөлу. Фигураларды және түстерді пайдалана отырып, топқа бөлу және топ басшысын сайлап алу.

1-Топ «Жорға»: фигурасы – төртбұрыш. түсі-жасыл.

2-Топ «Желіс»: фигурасы- үшбұрыш, түсі-сары.

3-Топ «Шыбыс»: фигурасы- шеңбер, түсі-күлгін.

4.Музыкалық диктант.

5.Музыкалық диктантқа топ бойынша жауап беру.

«Жорға» тобының диктанты: 1.Күй дегеніміз не? 2. Мына таңба > нені білдіреді? 3. Жылдамдық дегеніміз не?

«Желіс» тобының диктанты: 1. Суырыпсалма дегеніміз не? 2. Мына таңба Р қалай аталады?3. Әнші дегеніміз кім?

«Шыбыс» тобының диктанты: 1. Музыкалық бейне дегеніміз не? 2.Мына таңба <

білдіреді? 3. Ырғақ дегеніміз не?

5. Дауыс жаттығуы.

6. Әндер жарасы.

Топ басшысының таңдауы бойынша алған өлеңдерін хормен орындау.

7.Сұраққа жауап.

«Жорға» тобының сұрағы: 1.Қандай тарихи ән күйді білесіңдер? 2. «Қайран Нарын» кімнің күйі? 3. Жаяу Мұсаның қандай күйін білесің?

«Желіс» тобының сұрағы: 1.»Базар»-Назар қаңдай әнге жатады? 2.Төрт түлік малға арналған ән мен күйлерді ата? 3. Қорқытың қандай күйін білесің?

«Шабыс» тобының сұрағы: 1.»Маңмангер» кімнің әні? 2. Табиғатқа арналған әндер мен күйлерді ата? 3. Құрманғазының анасынан арналған күйі қалай аталады?

8. Аспаптарды ажырату.

Үнтаспа арқылы тындаған музыканың аспапта орындалғанын анықтау.

9.Сөзжұмбақ шешу.

Әр топқа берілген сөзжұмбақты шешу.

10.»Кім тапқыр?»

Бұл ойнда атақты композиторлардың аттарын аңықтау.

11. Шертіс түрлері.

Өзім Құрманғазының «Балбырауын» күйін домбыра аспапбында ойнап беремін, соны балалар үлестірмелі карточка бойынша анықтайды.

12.Сабақты қорыту.

-Балалар бүгінгі сабақта не білдіндер, не естерінде қалды?(балалардың ойын тындау)

13.Білімдерін бағалау.

Число:______________

Сабақ: _____________

Тақырып: Қоркыт


1.Білімділігі:Оқушылардың алдыңғы сабақтарда алған білімдерін толықтыру, жүйелеу.

2.Дамытушылығы: Өткен сабақтарды қайталап, пысықтай отырып, балалардың өз-бетттерінше жұмыс істеп, шығармашылық ойларын өсіру және қорытынды жасай білуге дағдыландыру.

3.Тәрбиелік: Оқушылардың өнерге деген қызығушылығын арттыра отырып, сыпайылыққа тәрбилеу.

Сабақтын түрі: Жана тақырып

Сабақтың әдісі:.жарыс

Сабақтын көрнекілігі:Портрет, диск, аспапбы қобыз




Қоркыт- 8-9 ғасырларда ғұмыр кешкен оғыз-қыпшақ тайпаларының ұлы ойшылы, алдағы күнді болжаған көріпкелі және шебер күйшісі болған. Қорқыт-қобыз аспабының құдретін танықпан ұлы күйші. Ол қобызды тек бақсы-балгер мен кезбе дуаналардың қолында жүретін жай кұрал есебінде емес, нағыз халықтың музыка аспабы ретінде таныта білде. Қобыздың құдретті үнін, Қорқыт күйлерін қазақ кобызшылары рухани мура етіп ұрпакпен ұрпаққа жалғастырып келді. Оның Қорқыт «Ақу», «Әуппай», «Башпай», «Желмай», «Елім-ай», «Халқымай». 1)қоныр күй 2)Аққу күй тындау.

Музыкальная граматика.

Қазғау белгілер. Негізгі дыбыстардын жарты тон жоғарылатау немесе төмендету белгілерін қазғау белгілері дейді. Олардын диез және бемоль деп атайды.Жарты тон жоғарылатау-диез жарты тон төмендету-бемоль

Нота ішінде бұлардың күйшін жоятын да белгі болды ол-беқар

- белгіл і

Нотаның қасына жазылады. Жоғарылату, төмендету белгілерін қайта –қайта қайта-ламас үшін, ал белгілерді әрқашан тек кілттін оң жағына, жол басына жазады.

Ал бүтін тон жоғарылататын болсақ дубль бемоль белгірі қайталады.

үйге тапсырма беру: реферат

Число:______________

Сабақ: 3-а

Тақырып: Сүйікті менің Отаным


1 Балалар танстру Қазақстан Республикасының Мемлекіттіқ Әнұраны.

2 Еліміздің басты рәміздерінмен таныстру.


Сабақтын көрнекілігі:




Еліміздің басты рәміздері-Елтаңба, Ту және Мемлекеттік Әнұран. Сіздер олармен бірінші сыныптан бері таныссың. Елтаңбаның негізіне шаңырақ алынған. Ол әлемнің біртұтастығын, мемлекеттің бастауы отбасы екенін бейнелейді. Қанатты пырақ –мәңгілік өмір, шексіз даму және Қазақстан сияқты бір шаңырақ астында өмір сүріп жатқан халқтардың рухани байлығының белгісі.

Елтаңба төбесінде бес бұрышты жұлдыз бар. Әр адамның өмірінде жол көрсетер өз жұлдыз болады. Мемлекеттің де осындай жұлдызы болуы керек. Тудың біркелкі көгілдір түсі бейбішіліктін, тыныштық пен жарқын болашақтың белгісі саналатын ашық аспанды бейнелейді. Шұғылалы алтын күн тыныштық пен байлақты көрсетсе, қазақ ұғымында бүркіт-дарқандық пен қырағылық, биіктік белгісі.Мемлакіттік Әнұран Қ.Р. тұратын барлық халық үшін ең негізгі ән болып саналады. Әнұран салтанатты жағдайларда түрегеп тұрып айтылады. Сондай-ақ қазақ радиосы күн сайын хабарын Әнұрамен бастап, Әнұрамен аяқтайды. Әрбір Қазақстан азаматы оны жатқа білуі керек. Бұл- сенің еңбасты міндетіңнің бірі. Әнұран салтанатты да байсалды орындалады. Әнұрандағы сөздердің мәніне көңіл аудар. Онда халқымыздың тариғы, ата-баба салт-дәстүріне деген ізгі кұрмет пен сүйіспеншілік, жарқын болашағымызға ұмтылыс көрсетіледі. Сөзін жазғандар-

Ән: Отаным- Қазақстан

1.Қең байтақ,кқз жетпейтін жерім менің,

Таулы орман, жасыл жайлау, көлім менің.

Бүгінде бар әлемге даңқың жетті,

Тәуелсіз Қазақстан –елім менің.

қ-сы

Жасампсаз жыр- әнім,

Өзіңсің ғажапстан.

Өсиет, ұраным,

Отаным-Қазақстан

2.Ғажап қой сұлы көктем, жазың әні,

Тыңдарсың, ән-жүректің сазып әлі.

Шіркін-ай, жер жетпейді бір өзеңе,

Қойнауың тұнған байлық, қазыңалы.

қ-сы

3.Сен неткен Отан- анам, ғажап едің

Әспеттеп көркем тілмен жазар едім.

Болашақ ұрпағыңның бақыты үшін,

Жайна бер, Ұлы Отаным –Қазақ елім!

Сабақты қорыту. 1. «Отан Казақстаң» кім жазған ән? 2.Әнұран кім жазған? 3. Еліміздің басты рәміздері кандай?

үйге тапсырма беру: ән жаттау 5-6 мазмұны

Число:______________

Сабақ: 4-а

Тақырып: Халық әні және хорға арналған шығармалар.


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________


Сабақтын көрнекілігі: портрет




Халқымыз әрқашан өз жерін көрғап, қастерлей білген. Қазақтың дарынды ұл-қыздары Отанға деген ыстық сезімін ән-күй, өлең-жырлар арқылы жеткізіп отырған. «Елім-ай» халық әнін есіне түсір. бұл-қазақ елінің тариғындағы ауыр кезеңді суреттейтін ән. Жоңғарлар кезекті және ең аяусыз шапқыншылық тұсында (1723-1729) қазақ халқын қырып-жойып, атамекенінен, жерінен, ағайын-туыстарынан айырып, құғынға ұшыратты. «Елім-ай» атты мұнды ән шығарды.

С.Мұхамеджановтың « Ғасырлар үні» деп аталатын ораториясында қазақтың халық әні «Елім-ай» қайта жаңарғандай сезіледі.

С.Мұхамеджановтың (1924-1991) Қарағанда облысының Үлкенбұлақ аулында туған. Туған жерінің керемет табиғаты, терең де сазды халық әндері оның балалық жан дүниесіне үлкен із қалдырды. Болашақ композитордың музыкалық қабілеті ерте қалыптасты. Отбасында әкесі домбыра мен қобызда ойнаса, анасы жезтаңдай әнші болған.

Муз грматика: Оратория –белгілі бір тариғи тақырыпқа жазылған, жеке әнші, хор, симфониялық оркестр орындайтын біренеші бөлімді музыкалық шығарма. Итальян тілінде «айтапмын» деген мағынаны білдіреді. Хор- әншілердің қосылып ән салатын үлкен тобы. Хор бірыңғай және аралас болып бөлінеді. Бірыңғай ерлер, біріңғай әйелдер және бірыңғай балалары хоры болады. Аралас хорда ерлердің де, әйелдердің де даусы қосылып орындала береді. Аралас хордың дауыстары былай бөлінеді: Сопрано- әйелдің жіңешкі, биік даусы. Альт- әйелдің қоңыр төмен даусы. Тенор-ерлердің биік даусы. Бас- ерлердің жауан даусы. Оркестр-дыбыс саздары әр алуан, құрылысы мен дыбыс реңктері неше түлі музыкалық аспаптарда орындайтын музыканттар тобы. Халық аспаптар оркестрімен қатар симфониялық оркестр де бар.Баллада-жыраудың әңгімес немесе айтатын жыры.Ораторияның бұл бөлімнде қазақ жеріне жоңғар басқыншыларының жасаған шапщқыншылығы бейнеленеді. Бұл тақырыпты оркестрдің сүймелдеуімен бас кларнет орындайды. Кларнет- сомфониялық оркестрдің құрамындағы үрлемелі аспап. Бөлімде түрлі әуенмен берілетін тақырып тыңдалады. Бірінші- жоңғардың атты әскерінің шабуылы, екіншісі-халықтың ұраң-әні «жау келіп қалды, атты», үшіншісі-масайраған топас, мейірімсіз жау әскерлерінің бейнесі. Канон грек тілінде «ереже» деген мағынаны білдіреді, яғни бір әуенді бірнеше дауыстардың қайталауы.Ораторияның бұл үшінші бөлімінің негізі- халық әні «Елім-ай». «Елім-ай» әнің орындайтын хор арқылы композитор халық тағдырын Отан- Ана бейнесінде көрсетеді.

Балдырғандар әні.

1.Біз балдырған баламыз,

баламыз шырқап әнге саламыз.

Тұған жердің төренді,

төренді алау болып жанамыз.-2рет

тойға ұласын ойымыз.

2.Алау болып жанамыз,

Құланшақ боп шабамыз.

Балапандай талпынып,

Көкке қанат қағамыз.

3.Блсын кіші бойымыз,

Биікке ұшу- ойымыз.

Біз бақытты балдырған,

Тойға ұлассын тойымыз.

Сабақты қорыту.__________________________________________________________________

үйге тапсырма беру: ән жаттау реферат 8-10 бет мазмұны

Число:______________

Сабақ: 4-а

Тақырып: Халық әні және фортепианоға арналған шығармалар.


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________


Сабақтын көрнекілігі




«Елім-ай» әнідегі негізгі әуенді екі дауыста орында. Өзара үйлесімді екі дауыста орындалатын музыканың түрін қосдауысты деп атайды. Мұнда әннің негізгі әуені1- дауыс, ал 2-дауыс қосалқы болып табылады.»Елім-ай» әнінің кең тыныстылығы, ондағы біртұтас терең ойды білдіретін сөзі мен әуенінің әсерлілігі талай композитор шығармашылығына арқау бодды. Композитр Н.Меңдеғалиев фортепиано аспабына «Елім-ай» тақырыбы бойыннша вариациялар жазды. Барлығы-10вариация.

Варриация-мухыкалық шығармада негізгі тақырыптың екпін, ырғақ, динамика арқылы түрлі өзгеріске ұшырап, құбылып отыруы. Ол латын тілінен аударғанда «өзгеру», «тұүрлерну» деген мағынаныбілідіреді.

Сабақты қорыту.__________________________________________________________________

үйге тапсырма беру: 13-бет мазмұны

Число:______________

Сабақ: 4-а

Тақырып: Халық музыкасының симфониялық шығармалардағы орны.


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________


Сабақтын көрнекілігі: плока, портрет




Музыкалық шығармалар өзінің құрылымы, мазмұны, орындалу ерекшелегі мен көркемдеуші құралдары арқылы бір-бірінен ерекшеленеді. оларда музыка тілінде музыка жанры немесе түрі деп атайды. Мысалы, хор, жанры, ән жанры,т.б,. сондай-ақ сомфониялық музыка деп аталатын жанр да болады.

Симфониялық музыка-симфониялық оркестр орындайтын музыка. Симфониялық музыканың өзі бірнеші жанрға бөлінеді: симфония, симфониетта, симфониялық поэма, симфониялық картина, оркестрмен бірге жеке аспапта ойналатын концерт,т.б.

Симфониялық оркестр-ішекті, үрлемелі, ұрып ойнайтын аспаптардан тұратын оркестрдің жетілдірілген түрі. Ол опера, балет, симфониялық шығармаларды орындайды. Симфониялық поэма- халық өмірінен, тарихи шындықты, бостандық үшін күресті немесе табиғат көріністерін баяндайтын бір белгілі бір шығармаларды бағдарламалық музыка деп атайды.

Қапан Мусин (1921-1970) Батыс Қаазқстан облысының Ақоба аулында туған. Музыкалық қабілетінің қалаптасуына ата-анасының ықпалы мен тәрбиесі негіз болған. Жас кезінен-ақ домбырада шебер ойнауымен танылған, ол аспаптық музыка шығаруға талаптанады. 12жасында жас композитор музыкалы- драмалық технекумның скрипка сыныбына оқуға қабылданады. Оқұды аяқтаған соң, Мәскеу қаласындағы концерваторияның теория тарихы бөліміне түсді. Ұлы Отан соғысы басталғанда өз еркімен Отанын қорғауға аттанады. Соғыста басынан жараналады да, ұзақ уақыт емделеді. Кейін Алматы консерваториясына түсіп, оны ойдағыдай аяқтайды. Композитор негізінен аспаптық шығармалар жазған. Әсіресе шығармаларының ішінде «Жайлауда» симфониялық поэмасы ерекше орын алады. «Жайлауда» музыкасы әсем, қуанышты, шабатты симфониялық шығарма. Онда халық мерекелері, билері, ойындары мен салтдәстүрі бейнеленген. Композитор Қапаң Мусин өзінің бұл симфониялық поэмасында қазақтың халық әні «Ақ дариғаны» пайдаланған. Ән өте қарапайым, ете тез сақталады. Әр өлеңнің өз қлшемі болады. Масыла, «Алпамыс батыр» жыры 7-8 буынды жыр үлгісінде шығарылса, «Ақ дариға» әні қазақтың ежелден келе жатқан 11 буынды өлең үлгісінде жазылған.

Сабақты қорыту.__________________________________________________________________

үйге тапсырма беру: реферат, 15-19 бет мазмұны

Число:______________

Сабақ: 4-а

Тақырып: Халық күйі және симфониялық поэма. Жұбанова Ғ.А


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________


Сабақтын көрнекілігі: плокат




Симфониялық музыка жанры симфониялық поэмадан басқа симфония, симфониетта, сюита, увертюра сияқты түрлерге бөлінеді.

Жұбанова Ғ.А (1927-1993)Алматы қаласында туған. Музыканттар отбасында дүниеге келген ол қазақ әндері мен күйлерін, музыканың әсем әуенін жастайынан құлағына сіңіріп, түсініп өсті. Ғазизиның әкесі Құрманғазы атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық халық аспаптар оркестрінің дирижёрі, атақты композитор Ахмед Жұбанов еді. Кішкентай Ғазиза осы оркестрді жиі тыңдай жүріп, өзінің музыкалық қабілетін дамыта берді.

Мәскеудегі музыкалық училещені бітірген соң, білімін жетілдіру мақсатында осындағы консерваторияның композиция сыныбына оқұға түседі. Ғ.Жұбанова- көптеген көлемді музыкалық опералардың, балет оратория, ән, хорлардың, т.б. авторы

«Ақсақ құлан» симфониялық поэмасының негізгі тақырыбы-күйшінің, күйдін құдіретін көрсету.

Атақты халық күйі «Ақсақ құлан» -тыңдаған таныс күйлеріңнің бірі. Аңызды және ондағы қатыгез Жошы ханды есіңе түсір. «Ақасақ құлан» күйінің терең мазмұны, көркемдігі текорындаушы, тыңдаушыларын ғана емес, сонымен қатар көптеген композиторларды қызықтырды. Композитор Ғ.Жұбанованың «Ақсақ құлан» сомфониялық поэмасында «Ақсақ құлан» аңыз-күйі жаңа қырынан ашылады.

Поэмада негізгі тақырып виолончель мен контрабаста орындалады. Ол бас кейіпкердің суық қатал сипатың айқындай түседі. Орындау кезенде музыкалық аспаптар «аттың шабысын», құғыншылардың қимылын бейнеледі.

Симфониялық оркестрдің құрамына кіретін ішекті аспаптар:

Скрипка - ысқашпен ойналатын төрт ішекті аспап.

Виолончель - ысқышпен ойналатын, сырт пішіні скрипкаға ұқсас, бірақ одан 3-4 есе үлкен, төрт ішекті аспап.

Альт - скрипка тәрізді, бірақ одаң үлкенірек, қоңыр дауысты музыкалық аспап.

Конторабас - ішекті аспаптардың ішіндегі ең төмен дауысты, көлемі жағынан үлкен, төрт ішекті аспап.

Хор поэмасының шарықтау шегіғ яғни оқиға желісінің күшеюі «Айқай-шу Арқаның сары даласын» деген сөздерінен көрінеді. Болған оқиғаның қаншалықты қасіретті екенін «ай-ай» деген дауыстар бейнеледі. Музыкалық шығарманың шарықтау шегі кульминация деп атайды. Латын тілінен ауыдарғанда ол «шың», «шарықтау» деген мағынаны білдіреді.

Хор музыкасы- хор ұжымына арналған шығарма.

Хор поэмасы- оратория сияқты хор музыкасының бір жанры. Онда нақтылы оқиғаға байналыста алынған музыкалық бейне, ой қамтылады.

Сабақты қорыту.__________________________________________________________________

үйге тапсырма беру: мазмұны реферат 19-24 мазмұны

Число:______________

Сабақ: 4-а

Тақырып: Бақытжан Байқадамов


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________


Сабақтын көрнекілігі: диск, портрет




Бақытжан Байқадамов (1917-1977! Торғай қаласында дүниеге келген. Ол жас кезенен өлең жазып, домбыра тартқан. Сонымен қатар мектеп қабырғасында жүріп-ақ, метематикаға қабілетті екенін байқатты. Алайда оның музыкаға деген құштарлығы басым болып, біржола өнер жолына түседі. Б. Байқадамов –балалрға арналған көптеген әндердің авторы. Олардң ішінде «Айгөлек», «Біз-Отаннын бөбегі» сияқты әндері бар.

Аранжировка-әуенді хорға немесе басқа аспаптың орындауына ыңғайлап өңдеу. Француз тілінде «ретке келтіру» деген мағынаны білдіреді.

Тапсырма:

1.Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Әнұранының әуенін, музыкасын кімдер жазды?

2.Қ.Р. Мемлекеттік Әнұранының сөзін жазған кімдер?

3.«Отаным-Қазақстан» әнінде не туралы айталады?

4.Қара өлең туралы түсінгеніңде айтып бер.

5.Қазақтың халық әні «Елім-ай» қаңдай композиторлық шығармалардыа кездестірдің?

6.»Аксақ құлан» аңыз-күйі қандай композитордың шығармаларында қолданылған?

7.Оратория, хор, хор поэмасы, сомфониялық музыка, симфониялық поэма ұғымдарын түсіндір.

Сөзжұмбақтарды шеш. 29-30 бет ашындар

Сабақты қорыту.__________________________________________________________________

үйге тапсырма беру: реферат 26 – 30 бет мазмұны крассворт шеші.

Число:______________

Сабақ: 2-а

Тақырып: Жануарларға арналған әндер мен күйлер


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________

Сабақтын түрі: лекция

Сабақтын көрнекілігі: диск, сентизатор




Композиторлар табиғатқа арналған ән-күйлермен қатар, түрлі жануарлар мен құстардың қимыл-қозғалысын, жүрісін бақалап, оны күй мен ән арқылы да бейнелеп көрсеткен. Осындай күйлердің бірі – халық күйә «Жорға аю».

Бір аю қоңжыктарына тамақ тасып жүргенде, жаңбыр жауып, тасқын су апандағы қонжықтарын жүгіріп жүріп, құтқарып қалады.Мыңы аңшылар, малшылар аюдың жүрсін күйге салып тарқан.

! Аюдың баласын конжық деп атайды.

*1.Күйді тында, мазмұны түсініп ал.

2.Сен бұл күйге қандай атау берер едің?

Аюдың әні

Өлеңін жазған Р.Наурызбаева Әнін жазған Ш.Құламанова

Балпың, балпың басамын,

Алты қырдан асамын.

Аю деген ағамын,

Аңшы корсем қашамын

*.1.Екі шығармадағы музыкалық бейнені салыстар.

2.Екі шығармадағы музыкалық бейнені дене қимылымен көрсет.

Сабақты қорыту. Сендер бұл күйге кандай атау берер едің? Біз бұгін не туралы ән жаздық? Қазақ халқының кандай күй тыңдадық

үйге тапсырма беру: сурет салу, ән жаттау

Число:______________

Сабақ: 2-а

Тақырып: Құстарға арналған әндер мен күйлер


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________






Қазақ халық аққуды аялап, қастерлейді. Аққу-ең сұлу құстардың бірі. Аққудың айдын көлде жүзгенін, қанатымен суды сабалағанын немесе аспанда самғағанын күйшілер күй арқылы бейнелеген. Осындай күйлердің бірі-композитор Н. Тілендиевтің күйі «Аққу».

1.Күйді мұқият тыңда. Есіңе түсір.

ш Е

Т

2.»Аққу» күйінде композитор күй тартудың қандай түрлерін қолданған?

Ән Аққу

Өлеңін жазған С. Мәуленов Әнін жазған Ш.Құрманғалиев

1.Қос қанатын дүр сілкіп,

Жан-жағына қаранып,

Садақ мойныниілтіп,

Сылаң қағып таранып.

қ-с Қайта-қайта саңқылдап,

Қанаттарын қақты аққу,

Айдын көлде жалтылдап

Жүзгендей бір аппақ ту.

*1.Аққудың сұлулығын суреттейтін сөздерді тап.

2.Екі музкалық шығармадағы аққу бейнесін салыстыр.

Жылы жаққа ұшпайтынқұстардың бірі-кішкенеторғайлар. Оларға арнап әнші-ақындар «Қараторғай», «Бозторғай», «Суықторғай, сұр торғай» деп көптеген өлеңдер мен әндер жазған.ә

Ән: Суықторғай, сұр торғай

Өлеңін жазған Е. Елубаев Әнін жазған Н. Алғашбаев

Күн аязды боранда,

Жер ақ қарға оранды.

жылы жатқан келген кұс

Жылы жаққа оралды.

Қ-сы Суықторғай, сұр тоғай

Кетпей қалды басқандай.

Ұшып жүрді тоңса да,

Туған жерін тастамай.


1.»Суықторғай, сұр торғай» әні сенде қандай әсер қалдырды ( қуанышты, мұңды, аянышты)?

2. Сен осы құстарға қамқорлық жасайсың ба?

3. Мына күйлердің ішінен Н. Тілендиевтің күйін тауып ата: «Алатау», «Жорға аю», «Сарыжайлау», «Сарыарқа», «Аққу».

4. «А» дыбысынан басталатын әндер мен күйлердің атауын дұрыс қойсаң, мына дөңгелекшелердің іші толады.

үйге тапсырма беру: 11-13 бет. ән жаттау

Число:______________

Сабақ: 2-а

Тақырып: Төрт түлік малға арналған әндер мен күйлер


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________






Қазақ халқы төрт түлік малды құт санаған. Төрт түлік мал туралы көптеген өлең, тақпақ, әндер бар. А күйшілер оларға арнап түрлі күйлер шығарады. Ондай күйлерді төрт түлік малға арналған күйлер деп атайды. Сондай күйлердің бірі –Тәттімбеттің күйі «Секіртпе»

Ерте заманда театр, кино теледидар, компьютер болмаған. Сондықтан балаларға қызықты болу үшін күйшілер ағаштан жануарлардың мүсінін жасаған. Оны саусаққа жіппен байлап, домбыраның қағысына қарай қимылға келтірген. Бір қарағанда орындалып жатқан күйге теке мүсіндері билеп жүргендей көрінеді.

? Күйші теке мүсінін қимылға қалай келтірген?

*Теке биін дене қимылыңмен көрсет

Ән Ортеке

Өлеңін жазған Ш. Смаханұлы Әнін жазған Ә. Еспаев

1.Аты шыққан биімен,

Мен боламын ортеке.

Ойқастаған ортеке,

Қой бастаған ер теке.

Мен бір билеп берейін,

Тұяқтарым сыртылдап.

Мен бір билеп берейін,

Буындарым былқылдап.

2.Қоңыр тоқты, көк тұсақ,

Сен де биле мен құсап.

Қарап тұрмай бекерге,

Серік болып текеге

Қобыз мойын түйелер,

Шудаларың желкілдеп,

Өркештерің селкілдеп,

Тайраңдып бір билеңдер.

! Әнді өте тез немесе созып айтсан, ән әуені әдемі болмас еді. Сондықтан музыкадағы дыбыстар ұзақ немесе қысқа орындалып, реттілікпен ауысып отырады. Ол реттілік ырғақ деп аталады.

Жорға-кейбір жылқы малының ең жайлы жүрісі. Жылқының жүрісі: аяң, желіс, шабыс, жорға болып бөлінеді. Жылқыны түріне қарай Қаражорға, Бозжорға, Торыжорға деп атаған.

*1.Күйді тыңдай отырып, жылқының жүрсін қолмен шапалақтап көрсет.

2.Жорға жүрісін қол соғып, мына ырғақта көрсет:

!Әндер мен күйлер мамұнына қарай бірде жай, бірде тез немесе жай да, тез де емес, орташа орындалады.

Музыка тілінде жылдамадық ( темп) деп айтады.


*1.»Қара жорға» мен «Бөгелек» күйлерінің жылдамдығын «Темпін) анықта.

2.жылқы малының қазақ халқы өмірінде алатын орны қандай? Жылқы туралы шағын әңгіме құрастыр.

3.Жорға түсін көрсет.

қара

Жорға .......

.........

үйге тапсырма беру: 14-19 бет мазмұны ән жаттау

Число:______________

Сабақ: 2-а

Тақырып: Ән Жарқын жүзді ұстазым


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________


Сабақтын көрнекілігі сентизатор




Ән: : Жарқын жүзді ұстазым

Өлеңін жазған Ш.Смаханұлы Әнін жазған И. Нүсіпбаев

1.Келгенімде алдыңа,

Қызыл арай гүл алып.

Жақын тарттың жаныңа 2-рет

Шәкірітім деп куанып.

2. Сипадың да басымнан,

«Әліппені» ұсындың.

Бақытымның осындан, 2-рет

Басталғанын түсіндім.

3.Мейр толы көзеңде,

Кім бар сенен шыдамды.

Шалыс басқан кезімде, 2-рет

Кешіресің кінәмді.

Сабақты қорыту.1. Мектепке алғаш рет барған әсеріңді есіңе түсір. 2.Әннің мазмұнына назар аудар. 3. Әннің темпін (жылдамдығын! анықта.

үйге тапсырма беру: 19-20 бет жаттау

Число:______________

Сабақ: 2-а

Тақырып: Біліміңді тақырыпты қаиталыу. Кроссвортпен жұмыс


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________

Сабақтын түрі: Қайталау

Сабақтын көрнекілігі



2.Қайталау бойынша жұмыс.

1. Жұмбақты шеш

.К-ден егер бастасан,

Аспапатан естілер саған үн.

К-ні алып тастасан,

Баспана саған болар, ол. ( Күй, үй)

2.Жұмбақты шеш

Садақша мойнын иілтіп,

Көрген жанды сүйсінтіп.

Жүзгенде көлдің әні өзі.

Жердегі құстың еркесі. (Аққу)

3.Күй дегеніміз не?

4. Текеге қатысты күй мен әнді ата.

5. Төрт түлік малға арналған күйлерді ата.

6. Табаиғат дегенді қалай түсінесің? Табиғатты ялау керек пе? Түсінігінді айт.

7.Кроссвордты дұрыс шешесең, Тәттімбет күйінің атауы шығады..

1.Тәттімбеттің күйі.

2.ақан серінің әні.

3.Аюға арналған күй.

4.Аю туралы ән.

5.жылқының жүрісіне арналған күй.

6. Табиғатқа араналған күй.

7.Бидай туралы ән.

8. Есбайдың күйі.

9.»Маңмаңгері» әнінің авторы.

10 Н. Тілендиевтің күйі.

21 бет кітапті ашіндар сонда кроссворт таптіндар

Число:_2чет_____________

Сабақ: 2-а

Тақырып: Тұрмыс салт әндері мен кеүйлері


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________

Сабақтын түрі:

Сабақтын көрнекілігі: сентизатор




Қазақ хылқының тұрмыс-тірішілігіне , әдет-ғұрпына байланысты ақын, әнші-композитрлар тұрмыс-салт әндері мен күйлерін шығарған.

Тұрмыс салт әндері мен күйлері

1.Бесік жыры 4.Той жыры

2.Жар-жар 5.Қоштасу

3.Беташар

Әлди –әлди (Қазақтың халық әні)

Әлди, әлди бөпесі,

ояу жатыр көкесі.

Үй артында ашан бар,

Тапсаң саған шапан бар.

*1.Нәрстеге арналған әндерді есіңе түсір, орында.

Күйші күйді тартып, «Бө-пе-шім, кө-ке-шім, Ай-на-ла-йын бө-пе-шім» деп домбыраға қосылып әуендетеді.

! Музыкада дыбыс күшін бірте –бірте қатты ( крешендо), бірте-бірте бәсеңдетіп (диминуэндо) көрсететін белгілермен қатар, дыбысты қатты немесе ақырын орындауды білдіретін белгілері де бар. Мұндай дыбыс

күшін көрсететін белгілер форте – f қатты, пиано – p ақырын деп аталады. Дыбыс күшін көрсететін белгілер ән мен күйдің мазмұнына, көңіл күйіне қарай белгіленеді.

*1.» Бөбегім» күйіндегі әуендерді мына белгілерді қолдаңып орында:

f p f p

Бөпешім, көкешім, Айналайын бөпешім

Үйге тпсырма беру:22-24 бет мазмұны

.

Число:_2чет_____________

Сабақ: 2-а

Тақырып: Үйлену тойының әндері мен күйлері


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________






Тұрмыс – салт жырларының бірі – үйлену тойының әндері мен күйлері. Үйлену тойының әндеріне жар- жар, беташар жатады. Қыз ұзату тойы – қыздың басқа жерге келін болып түсер алдында ата-анасы, жасайтын той. Мұндай тойда қыздың өзі, ата-анасы, жақын туыстары қимастық сезімдерін ән немесе күй арқылы білідірген.

! Қзазқтардың салты бойынша осындай қуанышты тойларға үлкен-кіші бәрі де қатысатын болған. Сен де осындай тойларда қанақтардың бірі болған шағарсің.

Жар –жар – үйлену тойларында айталатын ән. Оны тойға жиналған қыздар мен жігіттер орындайды. олар екі жасқа жақсы ниетті талап – тілектер айтады. Ата – ананың арман – тілегін, ананың ақ сүтін ақтауды міндет етеді.

Ән: Жар – жар

Өлеңін жазған Ә. асылбек Әні халықтікі

Осықмірге лаық,

оты жағып, жар – жар

Келеді әне, екі жас

топты жарып, жар – жар

Ұялмаңдар, келіңдер,

Күтудеміз, жар – жар

Бүгінгі күн тамаша!

Кел, жырлайық, жар – жар!

Беташар – жас келінге өлең түрінде айтылатын ақыл – кеңес. Онда келіңді елін сүюге, ата – енесін ардақтауға, инабатты, әдепті болуға шақырады.

Беташар

(Қазақтың халық әні)

айт, келін-ау, айт, келін,

Атыңның басын тарт, келін.

Саусқаннан сақ ақ келін!

Үйге тпсырма беру:24 -26 бет мазмұны, әні жаттау

Число:_2чет_____________

Сабақ: 2-а

Тақырып: Қоштасу әндері мен күйлері


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________




1.Ұйымдастыру кезеңі. 2.Жаңа сабақ бойынша жұмыс.

Сенің ата-анаң, апа-саған, іні-қарындасың бар, Сондай-ақ, жақын туыстарың, біріге жүретін достарың бар. Сен оларғы жақсы көресің. Кейде үйде ата-анаң, бауырларыңның бірі болмаса немесе мектепке досың келмей қалса, сен оларды іздей бастайсың. Адам өмірінде қуаышпен бірге қайғала, мұнды жағдайлар да болып тұрады. Осындайда қазақтар жақын адамымен жылап қоштасын брлған. Мұңдай әндерді немесе күйлерді қаштасу әндері мен күйлері дейді, Содай әндердің бірі-қазақтың халық әні «Елім-ай».

Жоңғар шапқыншылары қазақ халқын туған жерінен, атамекенінен, ағайн-туыстарынан айырып, қуғынға салды. Әке-бауырларынан айырылған халық «Елім-ай» деп қайғырып, Қаратауға қарай беттеді. Сөйтіп дүниеге «Елім-ай» әні келді.

Үй хайуанаттарының ішінде адамға ең жақыны, көмекшісі әрі досы-ит. Адам мен иттің достығы туралы әңгіме, өлең, тақпақтар өте көп. Адам ғана емес, ит те иесінен айырылғанда, оны қимай, ұлып іздейді. Бір күні Қорқыт аьаларың ел аралап жірңп, қабірдің басында баласынан айырылып жоқтап отырған итті көреді. Оқиға былай болған екен: « Жалғыз баласынан айырылған ана жаңа жерге көшіп келсе, тазы иті жоқ. Ана бұрынғы қонытаған жеріне іздеп барса, Ұшыр тазы қабірдің басында аспанға қарап ұлып отыр екен. Мұны көрген ана:

-«Жалғызымнан айырылдым, қанатымнан қайырылдым, Ұшар, Ұшар, кә, кә»,- деп жылайды.

Ән: Ұрпақ үні

Өлеңін жазған Ә. Асылбек Әнін жазған Ә. Тінәлі

1.Аман болсам халқым үшін,

Халқым үшін – үшін,

Ата – бабам салып кеткен

Аянбаймын салтым үшін.

2.Әнсіз, күйсіз неткен өмір-

Мағынасы кеткен өмір.

Ата салтын ақтамасың,

Өкіншпен өткен өмір.

Сабақты қорыту.1. Күй қандай аспапта орындалады?2.Бірінші сыныпта Қорқыт атаңның қандай күйін тыңдадаң? 3.Әнді қалай орындаған дұрыс деп ойласың (қатты, тез, орташа, жай, баяулата, жігерлі, мұнды)? 4.Әннің «Әнсіз, күйсіз неткен өмір – Мағынасы кеткен өмір» деген өлең жолдарының қалай түсінесің?

үйге тапсырма беру: 27-29 мазмұны, ән жаттау.

Число:_2чет_____________

Сабақ: 2-а

Тақырып: Арнау әндер мен күйлер ән Көгершіндер


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________






Ұлы күйшілер адамдарына арнап күй шығарғанн. Мұндай күйлерді арнау күйлер деп атайды. СОның бірі-Құрманғазының анасына арнаған «Аман бол шешем, аман бол» күйі. Торы атты ерттеп, жолға жиналған Құрманғазы үйден шығар алдында домбырасын қолына алады да, анасымен қоштасып бір күй тартады. Шығарып салұға жиналған достары күйдің атын сұрамай-ақ білді.

Өйткені бұл күйдің басындағы бірінші бастамасының өзі «Аман бол, шешем, аман бол» деп айтып тұр еді.

«Ақ әжем» әнінде көз алдыңа немересімен біріге жүрген әжені елестетесің. «Аман бол, шешем, аман бол» күйінде баласын қимай тұрған ананың тұлғасы (бейнесі) беріледі.

!Байқадың ба, бейнесі ән мен музыкалық дыбыстар арқылы көрсетілген. Осындай түрлі бейнелердің музыкалық дыбыстар арқылыберілуі музыка тілінде музыкалық бейне деп аталады. Қазақ халқының батыр ұлдары көп болған. Сондай батырлардың бірі-Исатай Тайманұлынан өзі кіші санап, оған кұйін арнады. «Кішкентеа» күйі Құрманғазының халық арасына кең тарап кеткен күйлеріне жатады.

Ақын, әнші, күйшілер мінезі, жасаған ісі жағымсыз адамдарды да ән мен күйлерінде сипаттаған. Осындай әндердің бірі – атақты әнші, ақын Жая Мұсаның «Ақ сиа»

Жая Мұса

Әнші, композитор

Туған жері

Павлодар облысы Баянауыл жері

Шағармалары« Ақ сиса»«Хаулау»

!« Сиса» - орыстың « ситец» деген сөзі ( қазақшасы « шыт мата» ). Әнде Жаяу Мұса атының зорлықпен тартылып алынғандығы айталады.

Құрманғазы тек қлы күйші ғана болып қоймай, қарапайым халықтың қорғаушысы, жақтаушысы да бола білді. Паромда урядниктің қарапайым халыққа дөрекілік көрсеткенін күйші оған: « Не кричи, не шуми» деген күйін тартып, қарсы шығады.

ән: Көгершіндер

Өлеңі мен әнін жазған Н. Алғашбаев.

1.Бейбітшілік ел тілегі,

Бейбітшілік жер тірегі.

Ананың да, баланың да,

Өмірдегі сен тілеуі.

қ-сы: Көгершіндер, көгершіндер,

Бақыт құсы сендерсіңдер,

Көк аспанда қалықтаңдар,

Көгершіндер, көгершіндер.


1Күйші өзінің қарсылығын қалай көрсете алды?

2 Күй әуенінде не басым ( сөз,әуен)?

3.Халық көгершін құсн неге балайды?

4.Көгершін туралы басқа қандай ән білесің?

үйге тапсырма беру: 30-34 бет мазмұны, ән жаттау.

Число:_2чет_____________

Сабақ: 2-а

Тақырып: Ән: Төрле, төрле, Жаңа жыл!


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________






Ән: Төрле, төрле, Жаңа жыл!

Өлең жазған Е. Абдулла Әнін жазған Д. Көзмағамбетов

1.Аппақ, қылып даланы,

Аппақ, қылып қаланы,

Қуандырып баланы

Төрле, төрле, Жаңа жыл!

2.Күлкі әкеліп өренге,

Қуанышты бар елге,

Шаттық шашып әлемге,

Жайна, жайна, Жаңа жыл!

3.Тілек қосып тілекке,

Күй толтырып жүрекке.

Кеуделерге жыр ек те,

Шырқа, шырқа, Жаңа жыл!

үйге тапсырма беру: ән жаттау 22-34 бет оқү мазмұны қаиталау сабак.

Число:_2чет_____________

Сабақ: 2-а

Тақырып: Біліміңді тексеру және қаиталау


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________





2.қаиталау тақырыпты бойынша жұмыс

1.Тұрмыс-салт әндері мен күйлерін ата.

2.Сызбаны толтыр.

Қоштасу әндері мен күйлері

.

3.»Қаратаудың басынан көш келеді» деген өлең жолы бар әнді ата.

4.Қай күйші өзінің анасына арнап күй шығарды? Ол қалай аталады?

5.Мына сызбаны дұрыс толтыр

Кейіпкер Жағымды Жағымсыз Ән мен күйдің атауы

Исатай

Урядник

Мұстафа

6. Мыңа таяқшалар күй күйдің ырғағын көрсетіп тұр?

7.Құрманғазы өзінің «Кішкентай» күйін кімге арнады?

8.Сол жақтағы кішкене торкөздерде «Ақ сиса» әні жазылған. Енді осы әннің композиторын дұрыс тапсан, сыртындағы торкөздер толады.

9.»Музыкалық бейне» дегеніміз не?

А қ С

И

С

а

Число:_2чет_____________

Сабақ: 4-а

Тақырып: Жыр және опера. Брусиловский Е. Г.


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________






Қазақ халқы –ән мен жырға бай халық. Батырлар жырымен қатар оқиғалары махаббат тақырыбына құрылған «Қыз Жібек», «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» сияқты лиро – эпостық жырлар кең тараған. Көптеген жазушылар мен композиторлар бұл жырларды негізге ала оырып, әдеби- музыкалық шығармалар жазған.

Композитор Е.Г. Брусиловский «Қыз Жәбек» жырының негізінде «Қыз Жібек» операсын жазған. Оның либреттосының авторы – жазушы Ғ. Мүсірепов. Опера алғаш рет 1934 жылы қойылды. Онда өздерінің бақыты, шынайы махаббаты үшін күрескен Жібек пен Төлеген тағдыр көрсетіледі. Бұл опера тқрт бөлімнен тұрады.

Брусиловский Е. Г. (1905 – 1981 ) Дондағы Ростов қаласында туған. Оның алғаш музыкалық сауаттын ашқан адам – өзінің анасы. Санк – Петербурк концерваториясын бітіргеннен кейін Алматығы келеді. Е. Брусиловский –Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының иегері, қазақ музыка өнеріне елеулі үлес қосқан композитор. Қазақ музыкасының ұлттық ерекшелігін жете түсінген ол көптеген халық әндері мен күйлерін, халық, композиторларының туындыларын өз шығармаларына арқау етті. Бұған «Айман –Шолпан», «Қыз Жібек», «Ер Трағын», «Жалбыр», «Дудар-ай», опералары мысалы бола алады. Сондай -ақ Е. Брусиловский – бірнеше симфониялық шығармалар мен көптеген ән –хорлардың авторы. Солардың ішінен «Қазақстан» «Шолпан» «Кос қарлығаш» сияқты әндерін атауға болады. Оның балаларға арнап жазған музыкалық шығармалары да аз емес. Е.Брусиловский –қазақ музыкасын дамытуға зор үлес қосып, көптеген жас композиторларды тәрбиелеп шығарған ұлағатты ұстаз.

Операның қысқаша мазмұны. Жібек есімді сұлу қызға алыстағы бір рудың жігіті Төлеген жолыққан соң, екеуі бір-бірін ұнатып, қосылуға уәде беріседі. Бірақ бұраынан Жібек сұлуда ойы болып жүрген өз елінің жігіті Бекежан мырза оған қалайда үйленуге серт береді. Жібектің ата- анасының ризашылығын алған Төлеген үйлену үшін ата-анасының рұқсатын сұрауға еліне аттанады. Бірақ Төлегеннің әкесі Базарбай баласына келінді өзі таңдайтындығын айтып, рұқсат бермейді.

Әке қарсылығынақарамастан, ол Жібектін еліне қайтады. Төлегеннің қайта оралып келе жатқанын етстіген Бекежан оның жолын аңдып, жүріп, кездеседі де, алдап достасады. Екеуі қоштасып кетіп бара жатқанда Бекежан Төлегенің қаза болғанын естілген Жібек құздан құлап өледі.

музыкальная грамата:

Опера- сахнада қойылу үшін жазылған көлемді музыкалы – драмалық шығарма. Операдаға барлық сөз бен қимыл музыка арқылы жеткізіледі. Оны орындауға жеке орындаушы да, ансамбль де, хор да, оркестр де қатысады.

Операда ән, ария, би симфониялық шығармалар орындалады. Операны біренеше жанрлардың жиынтығы деп қарауға болады. Онда ең әелі либретто болуы шарт, сондай-ақ сахнаға бейімделген музыка жазылады, сахналық көріністерге байланысты түрлі декоциялар, киімдер дайындалады.

Операға қатысты негізге терминдер.

Либретто – опера, балет және ораторияның әдеби – поэтикалық мәтіні.

Лейтмотив – музыкалық шығарманың негізге әуені және осы әуеннің бүкіл шығарма бойына жүріп отыруы.. Опера мен симфониялық шығармаларыда негізге ойды білдіріп, бірнеше рет қайталанатын музыкалық тақырып. Мысалы, операда ол басты кейіп-кердің ой- арманың, іс-әрекеті, көңіл күйін сездіруі шарт.

Увертюра – опералық шығарманың орындалу аодындағы музыкалық кіріспесі.

Ария- белгілі бір кейіпкердің бейнесін ашатын жеке ән.

Ариоза- арияның шағын түрі.

Сабақты қорыту.1. «Қыз Жібек» кім жазған?

2.Е.Г. Брусиловский кандай лиро-эпостын жазған?

3Опера ол не?

4. Лейтмотв ол не?

5. Ария ол не? Е.Г.Брусиловский шығармалары арқау етті?

6. операның қысқаша мазмұны кім маған аитады?

үйге тапсырма беру: 32-34 бет мазмұны

Число:_2чет_____________

Сабақ: 4-а

Тақырып: Ыбрай С. Мұхит М.


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________


Сабақтын көрнекілігі: портреты,




Ыбрай Сандыбайұлы (1860 – 1930 )

Халық композиторы, белгілі әнші (тенор) әрі суырыпсалма ақын, классикалық халық музыкасының ірі өкілдерінің бірі Көкшетау өңірініде дүниеге келген. 8-9 жасынан-ақ ән салабастайды. Бала кезінен әнге, өлеңген кұмыр Ыбрай қазақтың атақты әнші-ақындарынан үлгі-өнеге алып, шығармашылық дәстүрін бойына сіңірді. Ақан, Біржан әндері сияқты Ыбрай әндері де биік асқақатап орындалады. Ыбрайдың халыққа көп тараған әндері: «Гәкку», «Дүние». «Желдірме».

Ол –Қазақстанның орталық және әншілік мектебінің өкілі.

Мұхит Мералыұлы (1841-1918)

Батыс Қазақстан жерінде туған. Жасынан қабілетті ақын өзінің табиғи дарынмен көптеген сұлу сазды әндер шығарғаан. Осындай әндердің бірі «Дүние-ай» әнінде адамның өмірдегі орны мен толғанысын жырлайды. Ән жай, бірқалыпты орындалады. Мұхит - Батыс әншілік мектебінің өкілі.

Жібек бейнесін тереңірек ашу мақсатында Е. Брусиловский «Қыз Жібек» операсына басқа да халық әндерін енгізген. Мұндай әннің бірі – белгілі әнші, композитор Мұхиттың «Дүние –ай» әні.

Бұл ән Жібектің қайғылы сәтінде беріледі. Ол Жібектің құрбы – қыздармен, жақындармен, туған өлкесімен қоштасатын көрінісінде айтылады.

Сабақты қорыту:

1.Ыбрай С. неші жаста басталхан ән салып?

2.Канда әндер жазған?

3. Мұхит М. кай жерде туған?

4.кандай әндер шығарған?

үйге тапсырма беру: 34-36 бет мазмұны.

Число:_2чет_____________

Сабақ: 4-а

Тақырып: Мұқан Төлебаев


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________






Мұқан Төлебаев (1913-1960) Аса көрнекті қазақ композиторы. Қазіргі Алматы облысының Бөрлітөбе ауданына қарасты өңірде дүниеге келеді. Мұқан жастайынан ән- күйге құмартып, анасы Тәжібаланың тәрбиесіннде өседі. Анасы суырыпсалма ақын әрі әнші болған. 1951 жылы Мәскеу консерваториясының композиция сыныбын бітірді. Е. Брусиловскийден сабақ алған. Композитор шығармаларында халық музыкасы кеңінен пайдаланылады.М.Төлебаев- қазақ музыка өнерінің жарық жұлдызы. Өзінің аз ғұмыры ішінде артына мол мұра қалдырды.

«Біржан – Сара» операсы.

Республикамыздың музыка өнері саласында жаңашылдығы мен көзге түсітен операның бірі – Мұқан Төлебаевтың «Біржан-Сара» операсы. Бұл шығармада алғаш рет қазақ халқының айтыс өнері қолданылған. Либреттосын жазған жазушы Қ.Жұмалиев. Опера төрт бөлімнен тұрады. Онда Біржан ақынның өмірі, оның жас ақын Сараға деген шынайы сезімі баяндалады.

Операның басты кейіпкерлері: Біржан сал, Сара ақын, Біржанның әкесі Қожағұл, Сараның жұбайы Жиенқұл, Степняк уезінің болысы Жанбота – тарихта болған адамдар.

Операдағы Біржан бейнесі.

Операның музыкасы халық әндерімен тығыз байланысты. Біржан бейнесін ашу үшін әнші- композитордың өзінің көптеген әндері пайдаланылған. «Біржан сал» әні ақынныі музыкалық мінездемесін беретін лейтмотив болып табылады. Бұл әннің әуені операда жиі кездеседі. Біржан бейнесін опера авторы халық сүйіктісі етіп көрсетеді. Қоянды жәрмеңкесінде Біржан өзінің атақты «Айтбай» әнін төгілтіп орындайды. Біржан салдың «Айтбай», «Адасқақ» әндері – суырыпсалма ақынның жан дүниесін, мәдениетің, ой-арманын сөз шеберлігін, ақылын бағалай алатын адамдық қасиетін де ашуға бағытталған.

Сабақты қорыту: 1Мұқан Т. анасы кім болды?

2. 1951 жыл кай калада бітірді?

3. Кім сабак берді?

үйге тапсырма беру: 41-47 бет мазмұны

Число:_2чет_____________

Сабақ: 4-а

Тақырып: Жаңа жыл, жарылқа!


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________


Сабақтын көрнекілігі: синтизатор




Бұл мереке Жана жылды қарсы алып, ескі жылды шығарып саларда тойланады. Жаңа жыл -1 қантар күні ресми түрде Жаңа жыл деп есептеліп, барлық елдер тойлатын мереке. Еліміздің балалары осы күнді ұашанда асыға күтеді, бір – біріне сыйлыктар дайындап, мерекені көңілді өткізуге тырысады.

Ән: Аяз ата

Өленін жазған Т. Молдағалиев Әнін жазған Ж. Еңсепов

1.Аяз ата ақ сақалды,

Ақ таяқты паң ата.

Асып өтіп асқар тауды,

Жеттің бізге таң ата.

Қа –сы:

Бәріміз де әсем әнбіз,

Шаттық күйміз бәріміз.

Алыс жолдан келсең жалғыз,

Көбейеміз әлі біз.

2.Алыс –алыс жерден келдің,

Отыра ғой деміңді ал.

Өңқей бала төңірегің.

Бізбең бірге әнге сал.

Қс –сы:

Бәріміз де әсем әнбіз,

Шаттық күйміз бәріміз.

Алыс жолдан келсең жалғыз,

Көбейеміз әлі біз.

3.Әлі – ақ күліп мәз боларсын,

Кәне, кәне, төрле ата!

Сыйлығыңды озған алсын,

Озбағанға берме, ата!

Қс-сы.

Сабақты қорыту:

1.Балалар бүгін біз не туралы ән жаздық?

2. Аяз ата кім ол?

үйге тапсырма беру ән жаттау. 32- 47 бет оку

Число:_2чет_____________

Сабақ: 4-а

Тақырып: Қайталау


1______________________________________________________________________

2______________________________________________________________________

3______________________________________________________________________





2.Тақырыпта бойынша қайталау жұмыс.

Тапсырма:

1.»Біржан – Сара» операсын жазған композиторды ата.

2. «Қыз Жібек» операсында Е.Г. Брусиловский қандай халық әндерін пайдаланған?

3. «Қыз Жібек» операсының басты кейіпкерлері кімдер?

4. « Ақсақ кұлан» күйін қай операдан естідің « «Қыз Жібек», «біржан – Сара») ?

5. Қайсы операда айтыс көрсетілген?

6. Қай операда үйлену тойы көрсетілген?

7. Е.Г. Брусиловский шығармаларын ата.

8. Операның құрылымдық ерекшеліктерін ата.

9. « Опера» дегеніміз не ?

10. Либретто дегенңміз не ?

11. Увертюра деген не ?

«Опера» сөзжұмбағын шеш

1 О

2П

3 Е

4 Р

5 А

1. Әншелер тобы.

2. Хорды орындайтын дауыстар.

3. Музыкалық шығармадағы негізгі әуеннің бүкіл шығарма бойына жұріп отыруы.

4. Операның қысқаша мазмұны.

5. М. Төлебаевтың « Біржан – Сара» операсындағы басты кейіпкер.

Число:_2чет_____________

Сабақ:

Тақырып: Қазақтың үлты күйшілері.


1Бір алған білімдерін тексере отырып, Құрманғазы Сағырбаев және Дина Нұрпиісова түралы толык мәлімет алу өлендері оқу, күйді тындау арқылы қандай күй екенін ажырата білу,шығу тарихын әңгемелеу.

2 Екі топқа сүрақ-жаууап сайсын жүргізу арқылы логикалық ойлау кабілеттерін дамыту, еркін сөйлеуге дағдыландыру, тест жүргізу арқылы алған білімдерін қорыту.

3 Қазақтың мәдени мүрасы- күй өнеріне қызығұ-шылықты арттыру.

Сабақтын түрі: қорытынды сайс сабақ

Сабақтын көрнекілігі:1 күй жазылған таспалар(магнитофон) 2 Құрманғазы, Дина туралы рефераттар.3 Күйшеілер туралы плакатар.



2.Сабақтың өтуырдың кездері.

Кіріспе әңгеме –Бүгінгі сабақ қортынды- сайсы сабақ болған –дықтан, атамыз Құрманғазы Сағырбаев және апамыз Дина Нүрпеисованың емірлерін, күйшілік өнерлерін әңгемелейміз, және күйлерін тыңдап, шығу тарихын әңгімелеміз, алған білімімізді ортаға саламыз. (Оқушылар екі топка бөлінеді)

1-топ «Құрманғазы» тобы

2-топ «Дина» тобы

1-оқұшы: Дом бырам, жүрегімемен үндес едің. сенімен сырласымдай тілдесемін. Бабамнан қалған мүрам сен болмасаң.. Өнердің не екенін білмес едім. «Құрманғазы» тобы – Қ. Сағырбаев туралы әңгемелейді: 1-оқушы: Үлы күйші дарынды сазгер- Құрманғазы Атырау облысы, Теніз ауданы, Жиделі деген жерде 1823 жылы туды. Әкесі Сағырбай- бүкіл өмірін байлардың малын багумен өткізген адам. Құрманғазының анасы Алқа елге сыйлы, еті адам болған. Алқаның ағалары шетінен ақын, домбырашы екен. Ол нағашыларрына тартып домбырашылық өнермен айналысады.

2-оқушы: Бөкей хандығына атағы жайылған үзак деген күйші айыл -айылды аралап, кішкентай күйші бала бар дегенді естіп, Сағырбайдың үйіне келеді. Күйші Құрманғазының домбыра тартканына аңғарып, ак батасын береді. ( Осы кезде Кішкентай күйі тындалады )

3-оқушы « Кішкентай» күйі туралы айтады: - Отызыншы жылдарың аяғында Құрманғазының алғашкы шығармашылық дәуріне жататын. күй- Кішкентай». Патша өкіметіне қарсы көтеріліске. Исатай Құрманғазыны сен әлі кішкентайсың деп, касына ертпейді. Сол кезде бүл күй кішкене іңісінің үлкен ағасы Исатайға арнауы дегі аталған. Күйдің « Кішкентай» деп аталу себебі осы. Құрманғазы өзінің күй шығарудағы кадамын осылай бастаған .

4-оқушы – Күй атасы Құрманғакзының біздің өмірімізден алатын орны ерекше. Құрманғазы күйлерінен қазақ жерінің тірішілік-тынысын,халқышыздың күш-куатының сырын үғынамыз Оны «Сарыарқа», «Балбырауын» «Серпер», «Адай», күйлері музыкалық мәдениетіміздің симфоныла айналып, қазақ халқының. Отан деген үғымын біддіреді.

5-оқушы- Жасынан адам екен өнері ескен, Жүлде алған талай жолда ерегістен. Ойлаған, бастан кешкен өмір кебін, Халыққа домбырамен, күймен кешкен. Қарсы боп байтөреге бала жастан. Тайынбай дүшпанмен қарсыласқан. Сыры бар небір терең күйлерінде, «Сарыарқа», «Қызыл қайын», Кісен ашқан ( «Сарыарқа» күйі тындалады)

6-оқушы -–"«Сарыарқа» күйі туралы айтады. «Сарыарқа» күйін Құрманғазы атамыз езінің туып-өскен жері, Жайық бойындағы Сарыарқаның табиғатына арнайды. Үлы сазгер казақтың даркан даласында жаксы- жаңа заманды аңсайды. Біз күйден дарқандық еркіндікке үмытылғандық сарынды көзге елестетеміз.

7- оқушы – Әулеметтік теңсіздікке карсы күресу Құрманғазы шығармашылығының негізгі өзегі болып табылады. Ол айналады болып жатқан өзекті оқиғаларды өз күйлерінде шынайы бейнелейді. Үлы күйші 1869 жылы кайтыс болады. («Адай» күйі тындалады)

8-оқушы – «Адай» күйі туралы айтады: - 1868-1869 жылдары патша реформасына қарсы Маңғыстау аймағында он мыңдай адайлар бірігіп, карсы көтеріліске шығады. Осы көтеріліс халықтың рухын көтеріп, жарқын болашақты елестетеді. « Адай» - күй кейпіндегі рлік, күрес атшабыс, еркіндік үраны болып табылады. «Дина» тобы Д. нүрпейісова туралы әңгімеледі.

1-оқушы – Қазақтың ән-күйлерін ғасырдан- ғасырға жеткізіп келе жаткан халық арасынан шаққан өнер адамдары. – орындаушылар, «Ел кіші-өнер кеніші» дегеңдей, халқымыз енерлі жандарға кенде болған емес Құрманғазы мүрасын жеткізушілердің бірі – Дина Нүрпейісова.

2-оқушы – Д.Нүрпейісова- халықтың күйші сазгері, қазақ мәдениетінің көрнекті қайраткері, Қазақстанның халық артисі. Ол 1861 жылы казіргі Батыс Каазакстан облысы, Жаңакала ауданында дүниеге келіп. 1955 жылы 31 қантарда Алматында қайтыс болды. Әкесі белгілі домбырашы болған.

3-оқушы – Дина 8-9 жасында домбырашылық өнерді жақсы игерді. Оның үстазы Құрманғазы болды. Құрманғазы Динаның болашағынан үлкен үміт күтеді ақыл-кенес беріп күйілер үйретеді. Дина үстазының күйлерін үйреніп кана коймай оның күйшілік-орындаушылық дәстүрін жалғастырды. Құрманғазы мектебінен өту Динаның домбырашылық енерін шыңдай түсті ол өз жананың да күй шығара бастады. Оның «Бұлбұл» "Бай«ұма", «Женіс», «Әсемқоңыр». 1916 жыл 8 наурызт.б. көптеген күйлері бар. ( «Әсемқоңыр» күйі тындалады).

4-оқушы – «Әсемқоңыр» күйі туралы айтады: - 1937 жылдың күзінде Дина Алматыға келеді. Қалада алаңсыз оқып жүрген қазақ қыздарын көріп, немересі. Қоңыр есіне түседі. Сағыныштан қөнілі болсап, көзіне жас келеді. Осындаай бакытты балаларға.

5-оқушы – Динаның отыздай күйлері бар. 1937 жылы ол халықөнерпаздарының Республикалық байқауына катысып 1-ші жүлдеге ие болды. Ал 1939 жылы Мәскеуде өткен Бұкілодактық байкауды 1-ші орын алып, Домбыраның Жамбылы танды. 1944 жылы Дина 83 жасында Ташкенттегі сазгерлер сайсының онкүндігіне медальдармен марапатталады. ( «Науан» күйі тындалыды).

6-оқушы - «Науан» күйі туралы айтады. – «Науан» күйі 1944 жылы ақпан- наурыз айларында Ташкентте өткен онкүйндік кезінде сол жерді күрметтеу сезімінен туған.

7-оқушы – Дина озінің бір әңгімесінде – Түткыннан босанған Құрманғазы менің үзату тойыма келді. Құдалар отырған үйге мені шақыртып алып: Мына Дина – Кенженің қызы әйел затынан шыққан асқан домбырашы. мен Динаның өз тойында өзіне домбыра тартқызайын деп отырмың. Құдалар сіздер сөкпеңіздер. Сіздерге айтатын бір тілегім, Динаның домбыра тартуына тиым салмаңыздар. Халқымыздың күйлері. ол мүраны үрпақтарымызға таратуды, Дина саған тапсырдым, өз домбырамды саған үсынамын- деп домбырасын маған алдым. тарт деген күйлерін тарта бердім дейді.

8-оқушы – «Қарақасқа» кұйі турал айтылады: - Динаның әкесі Кенже сүйікті қызы Динаны үзат- қанда қызының жасауларымен бірге үш болысқа аты шыққан Қарақасқа деген атты береді. Бірнеше жыл-дан кейін аты ауырып оліп қалады. Дина аттан айрыл-ғанына қайғырып, оған арнап «Қарақасқа» деген күй шыарады.

9-оқушы – Сен де бір баласы шырын жүтқан, Динасы анаң еді шынынды үққан. Ақ нұр мен гүлге тағдыр атты. Әкетті кешіс ғана шымылдықтаң .

3.Екі топ –тың сұрақ жауап сайысы.

а) «Құрманғазы» тобы «Дина» тобы туралы сұрақтар қояды.

ә) «Дина» тобы « Құрманғазы» тобына дина туралы сұрақтар қояды.

4.Екі топка сұрақтар.

а)Қазақтың ұлт- аспаптар оркестрі қашан құрылды және оған қай жылы Құрманғазы есімі берілді?

ә) құрманғазы күйлерін кімдер зеоттеді?

б) құрманғазы емірінің соңғы кездерінде қандай күйлер шығарды?

в) құрманғазы қоры қашан күрылды және оның призиденті кім?

г)Динаның шығармашылық өмірі туралы жазушы С.Бакбергенов жылы, қандай роман жазды?

д) 16- 19 ғасырдағы күйшілерді кім біледі?

е) Казірге замандағы күйшілерді кім біледі? Кім көп күй біледі? екі топты жарыстыра отырып Құрманғазының, Динаның күйлерін орындату( тынндату)

5. Сабақты тест жүргізу арқылы қорыту. ( «Адай» күйін тындау)

6.М.Мақатаевтің Бабаларым рахмет сендерге өленің оқып, сабақты аяқтау.

Бабаларым рахмет сендерге ән мен тіл бердің. Өмірге мен мылқау болып келгенде Алматы каласы.

Число: _____________

Сабақ: _________________

Тақырып: ____________________________________________________________________________________


_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Сабақтын түрі: ___________________________________

Сабақтын көрнекілігі:____________________________


_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________Сабақты қортындылау:__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Үйге тпсырма беру:_____________________________________________________________________

Documents

паурочный план музыка