به نام خدا

دانشگاه آزاد اسالمی واحد علوم تحقیقات گرگان

موضوع: نقش شرکتهای چند ملیتی در تجارت بین الملل

استاد: دکتر علیرضا معطوفی

تهیه کننده: سید محمد معافی مدنی

92زمستان

مقدمه ( ملیتی چند شرکتهاي پيدايش و گيري Multinationalشکل

Corporations ت-رين برانگ-يز مناقش-ه از يکي بيس-تم س-ده در )پدي-ده هاي اقتص-اد جه-اني ب-وده اس-ت. طي اين م-دت ش-رکت ها ب-ه گ-ون-ه -اي عم-ل ک-ردن-د ک-ه ب-ن-درت- مي ت-وان- کش-وري- را ي-افت- ک-ه ب-ه ش-کلي- در- مع-رض نف-و-ذ آنه-ا ق-رار- نگ-رفت-ه باش-د-. علي- رغم اختالف و ت-اث-يرات -منفي در -خص-وص  متف-اوت دي-دگ-اه ها-ي و ط-رح- نظره-ا مثبت اين ش-رکت ها -در ص-حنه اقت-ص-اد جه-ان-ي و ب-ويژه در- ارتب-اط ب-ا کش-ور ها-ي تو-س-عه -نيافت-ه، نم-ي ت-وان ا-ز نف-وذ ف-زاين-ده آن-ه-ا در اقتص-اد ب-ه گذش-ت ب-ي تف-اوت د-ولته-ا ا-قت-دار و ح-اکمي-ت در ح-تي- و جه-اني- ا-بع-اد و- ش-ئون مخ-تل-ف زن-د-گي ب-ا ا-ين -ش-رک-تها گ-ونه -اي ک-ه ع-ملک-رد کش-و-رهاي د-ر ح-ال تو-س-عه -آنچن-ان- درهم آميخ-ت-ه اس-ت- ک-ه ش-نا-خت و تجزي-ه و تح-لي-ل -اوض-اع -اقتص-ادي و ا-جتم-اعي ا-ين کش-ورها ب-دون توج-ه

( و 1ب-ه ن-قش ش-رکت ها-ي چن-د ملی-ت-ی ام-ري- مح-ال ب-ه ن-ظ-ر مي رس-د.)م-هم پدی-ده ای-ن ب-ه نس-بت کام-ل نیا-زمن-د -آگ-اهی- اس-ا-س همین ب-ر

جهانی ه-ستیم.-    جايگاه شرکت هاي فراملي در اقتصاد بين المللي و چشم اندازهاي آينده - شهرام بهمن تاجاني1

1

تعریف شرکت های چند ملیتی ش-ركتي ك-ه ب-ه منظ-ور گس-ترش فع-اليت خ-ود در سراس-ر جه-ان و س-رمايه گذاري در قطبه-اي ص-نعتي كش-ورهاي در ح-ال توس-عه و اس-تفاده از امكان-ات اين قبي-ل كش-ورها، در كش-ورهاي مختل-ف و متع-دد اق-دام ب-ه تأس-يس ي-ك ش-ركت ف-رعي )يع-ني ش-ركتي ك-ه قس-مت اعظم س-هامش متعل-ق ب-ه ش-ركت اص-لي اس-ت( مي كن-د. در ش-ركتهاي چن-د ملي-تي، ش-ركت م-ادر ي-ا ش-ركت اص-لي، ت-ابعيت ك-دام، ه-ر ف-رعي ش-ركتهاي و دارد را خ-ود ثبت مح-ل كش-ور ت-ابعيت كش-ور مح-ل ثبت خ-ود را دارن-د، مث-ل كوك-اكوال. ش-ركتهاي اص-لي متمرك-ز م-ديريت و اقتص-ادي نظري-ات مج-ري ف-رعي، مي باش-ند. ش-ركتهاي چن-د ملي-تي در ح-ال حاض-ر ب-ه غوله-اي ب-زرگ اقتص-ادي و سياس-ي تب-ديل ش-ده اند و چن-ان در كش-ورهاي متع-دد آن ي-ا و اين ب-ه آنه-ا تعل-ق و مليت تع-يين ك-ه دوانده ان-د ريش-ه

كشور، چندان آسان نيست.

2

3

جه-اني انحص-اري س-رمايه ب-ه وابس-ته ك-ه مليتي ه-ا چن-د مي باش-ند در عين ح-ال س-عي مي كنن-د تحت نظ-ارت ق-درت پي در اينك-ه دلي-ل ب-ه آنه-ا نباش-ند. هيچ كش-وري سياس-ي س-ودهاي كالن هس-تند، مص-الح اقتص-ادي ه-ر كش-وري را ب-ه ب-ه ب-راي ن-يز گ-اهي و زيرپ-ا مي گذارن-د من-افع خ-ود خ-اطر حك-ومت رس-اندن دس-تياران خ-ود، دس-ت ب-ه توطئ-ه و كودت-ا مي زنن-د. بزرگ-ترين مراك-ز ش-ركتهاي چن-د ملي-تي در آمريك-ا،

(1انگلستان، آلمان، فرانسه و ژاپن قرار دارند.)

- فرهنگ علوم سياسی، نوشته علی آقا بخشی با همکاری مينو افشاری راد، انتشارات مرکز اطالعات و مدارک 11376علمی ايران،

4

ملی5تی چن5د ه5ای نظری5ات نقش ش5رکت در بازار بین الملل

اگ-ر تحلي-ل ه-ا و نظري-ات اف-راطي را ب-ه کن-ار نهيم، در ارتب-اط ب-ا نقش ش-رکت ه-اي چن-د ملي-تي در ص-حنه اقتص-اد جه-اني ب-ا دو دس-ته از نظري-ات مواج-ه مي ش-ويم. اين دو دس-ته ک-ه در دوره پس از جن-گ جه-اني دوم و در فض-اي رق-ابت اي-دئولوژيک و جن-گ س-رد در دو اردوگ-اه س-رمايه داري و سوسياليس-م رش-د و ش-کوفايي چش-مگيري پي-دا کردن--د، در ق--الب نظري--ات متع--ارف غ--ربي و نظري--ات

:راديکال دسته بندي شدنداقتصاددانان نئوکالسيک گروه نخست

اقتصاددانان راديکالگروه دوم

5

اقتصاددانان نئوکالسيکدر نظري-ه س-رمايه داري کالس-يک اعتق-اد ب-ر اين ب-ود ک-ه دولت ه-ا باي-د از مداخل-ه در ام-ور اقتص-ادي جامع-ه اجتن-اب نم-وده و فع-اليت ه--اي اقتص--ادي را ب--ه نيروه--اي ب--ازار واگ--ذار کنن--د. ل--ذا ض--من طرف-داري کام-ل از آزادي فع-اليت ه-اي اقتص-ادي، مح-دود ش-دن دخ-الت دولت تبلي-غ مي ش-د. اقتص-اددانان نئوکالس-يک ب-ه ط-رح اين نگ-رش پرداختن-د ک-ه مکانيس-م ب-ازار الزام-ا ب-ا رف-اه اجتم-اعي و خ-ير عم--ومي جامع--ه هم--راه نيس--ت، بلک--ه در پ--اره اي م--وارد ب--ا اين اه-داف در تض-اد مي باش-د. بن-ابراين، دولت باي-د در م-وارد الزم در ب-ازار مداخل-ه نم-وده و دس-تيابي ب-ه ي-ک نتيج-ه مطل-وب اجتم-اعي را تض-مين نماي-د. نئوکالس-يک ه-ا مي گوين-د ک-ه باي-د عوام-ل توس-عه ني-افتگي را در داخ-ل کش-ورهاي توس-عه نيافت-ه جس-ت وج-و ک-رد و معتقدن-د ک-ه موان-ع اص-لي توس-عه ن-يز در درون کش-ورهاي جه-ان س-وم نهفت-ه اس-ت. در نتيج-ه راه ح-ل توس-عه ني-افتگي از نظ-ر آنه-ا مي بايس-ت خ-ارجي باش-د، ب-دين مع-ني ک-ه س-رمايه، تکنول-وژي و ن--يروي متخص--ص مي توان--د عام--ل توس--عه اقتص--ادي کش--ورهاي جه-ان س-وم باش-ند. از نماين-دگان برجس-ته اين گ-روه مي ت-وان ب-ه

Walt(، »والت روس---تو« )Arthur Lewis»آرت---ور ل---وئيس« )Rostow.اشاره کرد )

6

اقتصاددانان راديکالاس-اس نهاده-ا و س-اختارهاي نظ-ام س-رمايه داري را م-ورد انتق-اد ق-رار مي دهن-د. ب-ه نظ-ر اين-ان تج-ارب کش-ورهاي پيش-رفته را نمي ت-وان الگ-ويي ب-راي جه-ان س-وم ق-رار داد، چ-را ک-ه نظ-ام اقتص-ادي س-رمايه داران کن-وني غ-ير عادالن-ه اس-ت و در جهت اس--تثمار جوام--ع توس--عه نيافت--ه عم--ل مي کن--د؛ بن--ابراين در چ--ارچوب رواب--ط موج--ود، ن--ه کش--ورهاي توس--عه يافت--ه و ن--ه ش-رکت ه-اي چن-د ملي-تي، هيچ ي-ک کمکي ب-ه توس-عه جه-ان س-وم نمي کنن--د. »پ--ل ب--اران« يکي از نظري--ه پ--ردازان راديک--ال ک--ه رهي-افتي مارکسيس-تي ب-ه مس-اله دارد، رابط-ه مي-ان ش-رکت ه-اي چن-د ملي-تي و کش-ورهاي توس-عه نيافت-ه را غ-ير منص-فانه دانس-ته و معتق-د اس-ت ک-ه ش-رکت ه-اي چن-د ملي-تي عم-دتا از طري-ق تس-لط ب-ر من-ابع ط-بيعي و بازاره-اي اين کش-ورها من-افع خ-ود را ت-امين مي کنن-د. اقتص-اددانان راديک-ال توس-عه ني-افتگي را عم-دتا معل-ول وابس-تگي کش-ورهاي جه-ان س-وم ب-ه کش-ورهاي پيش-رفته س-رمايه

داري و شرکت هاي چند مليتي مي دانند.

مزیت شرکت های چند ملیتی آنه-ا مهم ت-رین نقش را در تب-ادالت تکنول-وژی در بین مرزه-ای

کشورها بر عهده دارند.

آنه-ا ن-ه تنه-ا ب-ر اس-اس دارا ب-ودن م-زیت در دانش و م-دیریت و بازاری-ابی ق-درت دارای بلک-ه گیرن-د، می ش-کل تکنول-وژی دسترس-ی ب-ه پتانس-یل ه-ای ب-ازار جه-انی، دارای مراک-ز تحقیق-اتی

در مناطق مختلف جهان، ارتباطات و منابع اند

7

ش5دن قط5بی ت5ک در ف5راملي ش5رکتهاي نقش اقتصاد جهاني است

ت-ا س-ال 65 ح-دود 2001ارق-ام س-ازمان مل-ل نش-ان می ده-د ک-ه ه-زار ش-رکت  وج-ود داش-ته اند ک-ه س-ازمان های مرکزیش-ان تقریب-ا

ه-زار ش-عبه خ-ارجی داش-ته اند 850در س-ه کش-ور ق-رار داش-ته و و بیش از دو سوم فعالیت تجاری دنیا را رقم می زده اند.

در 30در ح-ال حاض-ر، مول-د خصوص-ي جه-ان دارايي ه-اي درص-د دس-ت ش-رکتهاي چن-د ملي-تي اس-ت و الگ-وي م-الکيت اين دارائيه-ا ن-يز بس-يار متمرک-ز مي باش-د، ب-ه گ-ونه اي ک-ه نيمي از آن ب-ه ي-ک

ش-رکت ب-زرگ 20درص-د از ش-رکتها تعل-ق دارد. در اين مي-ان از رده اول، هفت ش-رکت آمريک-ايي، س-ه ش-رکت ژاپ-ني، دو ش-رکت ش-رکت دو و هلن-دي)مختل-ط( و انگليس-ي ش-رکت دو آلم-اني،

(1سوئيسي هستند.)

8- تحلیل خبرگذاری مهر/ جهانی شدن و شرکتهای فراملی1

9

ط-ول در مي ک-نيم مالحظ-ه ک-ه اس-ت دلي-ل اين به دهه ه-اي اخ-ير گ-اه ارزش کااله-ا و خ-دمات ب-رخي از

( نف-تي»اکس-ون« ش-رکت مثال از Exxonش-رکتها )ارزش کااله-ا و خ-دمات تولي-د ش-ده توس-ط کش-وري چ-ون س-وئد بيش-تر ب-وده اس-ت، ي-ا ش-رکتي همچ-ون »ج-نرال موت-ورز« از نظ-ر اقتص-ادي وزنه اي در ح-د در همچ-نين اس-ت. آم-ده ش-مار ب-ه هلن-د کش-ور گ-روه و اس-تيل« »نيپ-ون ژاپ-ني گ-روه مقطعي، ب-ه ي-ک ه-ر »يو.اس.اس-تيل« آمريک-ايي ص-نعتي تولي-د ف-والد فرانس-ه کش-ور از بيش-تر تنه-ايي

(1مي کردند.) 1 -http://www.mehrnews.com/fa/NewsDetail.aspx?NewsID=1582209

10

تکنولوِژFی روز دنیا در انحصار چند ملیتی هاچن-دملیتی ها در دنی-ا در س-اخت کااله-ایی ک-ه پیچی-ده ترین فن-اوری از جمل-ه ص-نایع ش-یمیایی- دارویی- ب-ه ک-ار رفت-ه اس-ت آنه-ا در تجه-یزات پیش-رفته بیمارس-تانی- ماشین س-ازی و نفت تخص-ص و آی،تی.تی.، ش-رکتهای دارن-د. گس-ترده تس-لط ب-الطبع و تبح-ر

، آی.بی.ام. مایکروس-افت از GMکوک-اکوال، ف-ورد، ج-نرال موت-ورز از تویوت-ا ازهلن-د، فیلیپس آلم-ان، از زیمنس و زایس آمریک-ا، ژاپن، رن-و و پ-ژو از فرانس-ه، ش-ل از انگلیس، از جمل-ه ش-رکتهای

بزرگ چندملیتی هستند

11

� دارای ی-ک مرک-ز اص-لی هس-تند و شرکتهای چن-دملیتی معم-والت-ابعیت هم-ان کش-ور رادارن-د ک-ه مرک-ز اص-لی در آنج-ا مس-تقر اس-ت )م-دیریت ش-رکت، ت-امین بودج-ه، ام-ور حق-وقی و ام-ور خط مش--ی های و اس--ت( متمرک--ز کش--ور- آن در اداری مرک-ز، این می ش-ود. تع-یین ش-رکت اص-لی مرک-ز اساس-ی هس-ته اص-لی م-دیریت اقتص-ادی و تحقیق-ات حس-اس علمی و ف-نی ش-رکت محس-وب می ش-ود و در واق-ع مرک-ز فرمان-دهی

شرکت است. ب-ه چن-دملیتی توس-عه ش-رکتهای )مکانیس-م( � س-ازوکار غالب-ا

سبب دو پیشرفت فنی زیر بوده است:

رش-د ش-رکتها از نظ-ر س-اختاری و تش-کیالتی )ب-زرگ ش-دن - 1و گسترش(

مخ-ابراتی -2 و الک-ترونیکی جدی-د ارتب-اطی وس-ایل رش-د )تجارت الکترونیک(

12

در واق-ع عل-ل اساس-ی گس-ترش ش-رکتهای چن-د ملی-تی ب-ه ابع-اد زی-ر ب-ه وی-ژه در کش-ورهای در ح-ال توس-عه، متکی

است:

اول: اطمینان از فراهم بودن مواد اولیه ضروری دوم: نظ-ارت ب-ر بازاره-ای خ-ارجی ب-رای تس-هیالت ص-دور

کاال و نبض آنها را در اختیار داشتنسوم: ع-دم نی-از ب-ه پیش بی-نی رق-ابت از س-وی ش-رکتها و

سازمانهای کوچک محلیچهارم: سود فراوان حاصل از نیروی کار ارزان

13

نقدی بر شرکتهای چند ملیتیدر مي-ان متفکري-ني ک-ه در چ-ارچوب نظ-ام س-رمايه داري ب-ه ط-رح دي-دگاه ه-اي خ-ود پرداخت-ه ان-د ن-يز ب-رخي نس-بت ب-ه سياس-ت ه-اي اين ش-رکت ه-ا موض-ع انتق-ادي داش-ته ان-د. »ريم-ون آرون« در اين ب-اره معتق-د اس-ت ک-ه ش-رکت ه-اي خ-ارجي ب-ا س-رمايه داران محلي همدس-ت مي ش-وند و ب-ه کم--ک يک--ديگر کلي--ه من--افعي را ک--ه از زحمت مزدبگ--يران حاص--ل مي ش--ود ج--ذب مي نماين--د و از اين طري--ق فش--ار

(. در 64،ص1369اس-تعمار را هرچ-ه بيش-تر مي کنن-د )آرون،اين زمين--ه عالوه ب--ر »آرون« اف--رادي نظ--ير »م--يردال«

(Myrdal( »و »پ-ربيش )Prebisch ن-يز انتق-ادات مش-ابهي )به عمل آورده و به طرح نظريات خود پرداخته اند.

نتیجه گیریگس-ترش س-ریع ش-رکت های چن-د ملی-تی در سراس-ر جه-ان، س-بب گردی-ده ت-ا بس-یاری از ص-احبنظران اقتص-ادی، توس-عه اقتص-ادی آین-ده جه-ان را مت-اثر از فع-الیت این ش-رکت ها بدانن-د و پیش بی-نی ص-حیح از آین-ده اقتص-اد جه-انی را ب-دون ش-ناخت ک-افی از ن-وع و چگ-ونگی فع-الیت ش-رکت های چن-د ملی-تی را، ام-ری عبث و بیه-وده بپندارن-د؛ چ-را ک-ه ش-رکت های چن-د ملی-تی نقش مهمی را در رش-د جه-انی

شدن اقتصاد بازی می کنند.

با توج-ه ب-ه جه-انی ش-دن اقتص-اد اعتق-اد ب-ر این اس-ت ک-ه ش-رکت های چن-د ملی-تی بزرگ ت-ر ش-ده و کس-ب س-ود و تمل-ک دارایی ه-ا و ادغ-ام آنه--ا اف--زایش یافت--ه ون--یز نقش گس--ترده ای در اقتص--اد بین المل--ل

داشته باشند.

14