ลั�กษณะทางสั�งคมแลัะวั�ฒนธรรม

ภาคตะวั�นออกเฉี�ยงเหน�อ

น�าเสันอโดย นาย วั�ทวั�สั ปั!ดชา เลัขท�$ 5

นางสัาวั ย%วัด� พิ�มลั เลัขท�$ 25 นางสัาวั ร�ชน� น�นจั�นท� เลัขท�$ 27 นางสัาวั วัราภรณ( พิลัโคตร เลัขท�$ 28 นางสัาวั อรณ� ทองอาสัน( เลัขท�$ 33

ช�)น ม.6/1

ภาคตะวั�นออกเฉี ยงเหน�อ หรื�อ ภาคอ สาน เป็�น ภาคที่ �กวั�างใหญ่�มาก

ม พื้��นที่ � 160 ล้�านไรื� ม ป็รืะชากรื 20 ล้�านคน(พื้.ศ. 2538) ที่��งพื้��นที่ �แล้ะป็รืะชากรืค$ดเป็�น 1

ใน 3 ของป็รืะเที่ศ ป็รืะกอบด�วัย 18 จั�งหวั�ด ค�อ กาฬส$นธุ์+, ขอนแก�น ช�ยภ-ม$ นครืพื้นม นาครื

รืาชส มา หนองคาย บ+รื รื�มย, มหาสารืคาม ม+กดาหารื ยโสธุ์รื รื�อยเอ/ด เล้ย ศรื สะเกศ

สกล้นครื ส+รื$นที่รื, อ+ดรืธุ์าน อ+บล้รืาชธุ์าน หนองบ�วัล้0าภ- แล้ะอ0านาจัเจัรื$ญ่

บทค�ดย+อ

สั�งคมไทยในภาคตะวั�นออกเฉี�ยงเหน�อ - วั�ถี�ช�วั�ต “ ” ป็รืะกอบด�วัยรืะบบศาสนา ควัามเช��อ ขะล้0า หรื�อข�อห�าม

แล้ะขนบป็รืะเพื้ณี รืะบบศาสนา ชาวัอ สานส�วันใหญ่�น�บถื�อ ศาสนาพื้+ที่ธุ์ แต�ในที่างป็ฏิ$บ�ต$ย�งย4ดม��นอย-�ในควัามเสถืาบ�นหล้�ก

3 สถืาบ�น ค�อ ผี พื้รืาหมณี, แล้ะพื้รืะพื้+ที่ธุ์ศาสนา ที่��งสาม สถืาบ�นน �บรืรืพื้บ+รื+ษได�จั�ดรืะบบแล้ะกล้��นกรืองที่0าการืส��งสอน

ส�บที่อดก�นมาเป็�นเวัล้ายาวันาน โดยเรื ยกรืวัมก�นวั�า“ “ “ ” ฮี ตส$บสองคองส$บส � หรื�อเรื ยกส��นๆ วั�า ฮี ตคอง คองส$บส � หมายถื4ง ครืรืล้อง หรื�อแนวัที่างป็ฏิ$บ�ต$คนแล้ะ

หน�าที่ �ของคน ในส�งคมวั�าควัรืป็ฏิ$บ�ต$อย�างไรื เช�น หน�าที่ �ของผี-� ป็กครืองบ�านเม�อง เรื ยกวั�า ฮี ตเจั�าคองข+น หน�าที่ �ของพื้รืะสงฆ์,

เรื ยกวั�า ฮี กตวั�ดคองสงฆ์,

นอกจัากน�)น ก/เปั0นหน1าท�$ของสัาม�ญชน เช+น ฮี�ตพิ+อคอง แม+ ฮี�ตลั4กคองหลัาน ฮี�ตปั45คองย+า ฮี�ตปั6าคองลั%ง เปั0นต1น

ใครด�ารงตนอย4+ในฐานะใด ควัรปัฏิ�บ�ต�ตนต+อคนอ�$นๆ ใน สั�งคมอย+างไร ต�วัอย+างเช+น หน1าท�$ของลั4ก ลั4กท�$เลั�)ยงด4พิ+อ

แม+ให1ม�ควัามสั%ข ได1ร�บการยกย+องวั+าเปั0นลั4กท�$ด� เปั0นคนด� ใน ท�านองเด�ยวัก�น พิ+อแม+ก/ม�หน1าท�$เลั�)ยงด4ลั4กให1เปั0นคนด� จั�ด

สัร1างบ1านเร�อนให1ลั4กอย4+ หาค4+ครองให1 แลัะมอบมรดกให1เพิ�$อลั4กจัะได1ม�หลั�กฐานเปั0นฝั่!$ งเปั0นฝั่าต+อไปั คองสั�บสั�$ถี�อวั+าเปั0นการจั�ดระเบ�ยบสั�งคม ชาวัอ�สัานโดย

ท�$วัไปั ต+างย;ดม�$นในคองสั�บสั�$ เปั0นผลัให1ชาวัอ�สัานอย4+ก�น อย+างเร�ยบง+าย แลัะสั%ขสับาย ผ41คนต+างน�บถี�อให1เก�ยรต�ซึ่;$ง

ก�นแลัะก�น เช+น นอ�$นอาย%คราวัพิ+อ ลั4กหลัานก/เร�ยกอย+าง เต/มปัากวั+าพิ+อ ถี1าอาวั%โสักวั+าก/เร�ยกวั+า พิ+อใหญ+ การเอ�)อเฟื้?) อ

เผ�$อแผ+แบ+งเปั0นช+วัยเหลั�อเจั�อจัาน ซึ่�$อสั�ตย(ไม+เอาร�ดเอา เปัร�ยบก�น

ควัามเช��อ ชาวัอ สานย�งคงเช��อถื�อเรื��องผี ต�างๆ อย-�มาก เช�น ผี บรืรืพื้บ+รื+ษ ผี นา ผี ไรื� ผี ป็-:ตา (รื�กษาหม-�บ�าน) ที่+กหม-�บ�านต�อง

สรื�างศาล้ป็-:ตา แล้ะป็รืะกอบพื้$ธุ์ เซ่�นไหวั� อย-�เป็�นป็รืะจั0าเน��องจัากเช��อผี ม อ$ที่ธุ์$ฤที่ธุ์$=ในให�ค+ณีให�โที่ษที่��วัไป็ย�งป็ฏิ$บ�ต$ก�นอย-�

ในวั$ถื ป็รืะจั0าวั�น ต�วัอย�างพื้$ธุ์ บายศรื ส-�ขวั�ญ่ในโอกาสส0าค�ญ่ เช�น การืแต�งงาน การืบวัช การืเจั/บป็:วัย การืต�อนรื�บแขกผี-�มาเย�อน

ควัามเช��อในพื้+ที่ธุ์ศาสนา ชาวับ�านเช��อในเรื��องบาป็บ+ญ่ ค+ณีโที่ษ กฎแห�งกรืรืม ป็รืะเพื้ณี แล้ะพื้$ธุ์ กรืรืมต�างๆ ม ควัามส�มพื้�นธุ์,

เก �ยวัข�องก�บควัามเช��อด�งกล้�าวั ในการืป็รืะกอบพื้$ธุ์ กรืรืมต�างๆ ชาวับ�านม+�งให�เก$ดควัามส+ขควัามสบายใจัเป็�นหล้�ก เช�น ป็รืะเพื้ณี

แห�ผี ตาโขน บ��งไฟ แห�เที่ ยนพื้รืรืษา แล้ะไหล้เรื�อไฟ เป็�นต�น

ขะล้0า หรื�อข�อห�าม กฎเกณีฑ์,อ กอย�างหน4�ง ซ่4�งชาวัอ สาน ยอมรื�บน�บถื�อก�นมาแต�โบรืาณี เรื ยกวั�า “ ” ขะล้0า หมายถื4ง กฎเกณีฑ์,ควัามป็รืะพื้ฤต$ต�างๆ ที่ �ควัรืหล้ กเล้ �ยงไม�ควัรื

กรืะที่0า ให�ล้ะเวั�นหรื�อเรื ยกวั�าข�อห�ามก/ได� กฎเกณีฑ์,ด�งกล้�าวั ม มากมาย จั�ดเป็�นหมวัดหม-�เป็�นเรื��องเก �ยวัก�บวั$ถื ช วั$ตของ

คนที่+กเพื้ศที่+กวั�ย ชาวับ�านที่�องจั0าก�นได� แล้ะบอกเล้�าต�อๆ ก�นมา ต�วัอย�าง เช�น กวัาดบ�านกล้างค�น ขะล้0า เหต+ผีล้ที่ �

ห�ามกวัาดบ�านเวัล้ากล้างค�น เพื้รืาะเกรืงจัะกวัาดเอาส$�งของ อย�างอ��นล้งไป็ด�วัย บ�านไม�สะอาดเที่�าที่ �ควัรื เพื้รืาะแสง

สวั�างไม�พื้อเพื้ ยง เน��องจัากสม�ยโบรืาณีย�งไม�ม ไฟฟAาใช� ถื�า “ ” ใครืล้ะเม$ดขะล้0า ชาวัอ สาน ถื�อวั�า ขวัง หมายถื4ง เป็�นคน

ขวัางโล้ก ผี-�คนในส�งก�ด ต��งข�อรื�งเก ยจัแล้ะไม�คบค�าสมาคม ด�วัย

ขนบปัระเพิณ� ชาวัอ สานย4ดม��นแล้ะป็ฏิ$บ�ต$ตามฮี ตส$บสองอย�างม��นคง ฮี ตส$บ

สอง หมายถื4งจัารื ตป็รืะเพื้ณี ที่ �ชาวัอ สานป็ฏิ$บ�ต$ก�นในโอกาส ต�างๆ ที่$�งส$บสองเด�อนของแต�ล้ะป็B จัารื ตป็รืะเพื้ณี ที่��งส$บส$ง

เด�อนที่ �ชาวัอ สานที่0าบ+ญ่ต�างๆ ม ด�งน �• เด�อนอ�าย บ+ญ่เข�ากรืรืม เป็�นการืที่0าบ+ญ่ต�กบาตรืถืวัาย

ภ�ตตาหารืแล้ะฟCงเที่ศน, เน��องในโอกาสที่ �พื้รืะสงฆ์,อาบต$ข4�นรือง จัากป็ารืาช$ก ให�เข�าไป็อย-�ในที่ �อ�นจั0าก�ด เพื้��อที่รืมานรื�างกายให�

หายจัากกรืรืม ช0ารืะจั$ตใจัให�หายม�วัหมอง แล้ะพื้�นจัากอาบ�ต$• เด�อนย � บ+ญ่ค-ณีล้าน เป็�นการืที่0าบ+ญ่ส-�ขวั�ญ่ที่ �นวัดเสรื/จัแล้�วั

แล้ะกองไวั�ในล้านข�าวั• เด�อนสาม บ+ญ่ข�าวัจั � ที่0าบ+ญ่ต�กบาตรื• เด�อนส � บ+ญ่ผีะเหวัดหรื�อบ+ญ่มหาชาต$ ที่0าบ+ญ่ฟCงเที่ศน,

มหาชาต$• เด�อนห�า บ+ญ่สงกรืานต, สรืงน0�าพื้รืะแล้ะผี-�ใหญ่�

• เด�อนหก บ+ญ่บ��งไฟ เป็�นป็รืะเพื้ณี ขอฝนอย�างหน4�ง• เด�อนเจั/ด บ+ญ่ซ่0าฮีะ ที่0าบ+ญ่ช0ารืะล้�างส$�งที่ �เป็�นเสน ยดจั�ญ่ไรื อ�น

จัะที่0าให�เก$ดควัามเด�อดรื�อน แก�บ�านเม�อง ม การืเล้ �ยงผี ป็-:ตาแล้ะผี ตาแฮีก (ผี รื�กษาไรื�นา) • เด�อนแป็ด บ+ญ่เข�าพื้รืรืษา• เด�อนเก�า บ+ญ่ข�าวัป็รืะด�บด$น ที่0าบ+ญ่อ+ที่$ศส�วันก+ศล้ให�แก�เป็รืต

แล้ะญ่าต$ม$ตรืที่ �ตายไป็แล้�วั• เด�อนส$บ บ+ญ่ข�าสาก (ข�าวักรืะยาสารืที่) ที่0าบ+ญ่อ+ที่$ศให�แก�ผี-�ตาย

แล้ะเป็รืต ม การืแล้กเป็ล้ �ยนข�าวักรืะยาสารืที่ก�นรืะหวั�างญ่าต$พื้ � น�อง แล้ะชาวับ�านใกล้�เรื�อนเค ยง

• เด�อนส$บเอ/ด บ+ญ่ออกพื้รืรืษา ม การืถืวัายป็รืาสาที่ผี4�ง( ข �ผี4�งป็รืะด$ษฐ์,เป็�นป็รืาสาที่) การืล้�องเรื�อไฟ (ไหล้เรื�อไฟ) แล้ะการืแข�ง

เรื�อพื้าย• เด�อนส$บสอง บ+ญ่กฐ์$น

วั�ฒนธรรมท1องถี�$น ภาคอ�สัาน•วั�ฒนธุ์รืรืมที่�องถื$�นภาคอ สานเป็�นศ-นย,รืวัมวั�ฒนธุ์รืรืมอ�นเก�าแก� ป็Cจัจั+บ�นสามารืถืแบ�งเช��อสายบรืรืพื้บ+รื+ษ ได� 3 กล้+�มค�อ- ลัาวั ม ถื$�นฐ์านต��งแต�เขตจั�งหวั�ดมหาสารืคาม รื�อยเอ/ด- ไทย ม ถื$�นฐ์านต0�าล้งมาในเขตจั�งหวั�ดนครืรืาชส มา กล้+�มน �ม วั�ฒน- ธุ์รืรืม ภาษา แล้ะป็รืะเพื้ณี แตกต�างไป็จัากพื้วักล้าวัอ สาน- เขมร ม ถื$�นฐ์านที่างด�านตะวั�นออกในเขต บ+รื รื�มย, ส+รื$นที่รื, ศรื สะเกษ

    

•        ภาคอ สานม เอกล้�กษณี,ที่างวั�ฒธุ์รืรืม ที่ �โดดเด�น เช�น อาหารื ภาษา ดนตรื หมอล้0า แล้ะศ$ล้ป็ะการืฟAอนรื0าที่ �เป็�น

เอกล้�กษณี,เฉีพื้าะต�วั ภาคอ สานเป็�นที่ �รื- �จั�กแพื้รื�หล้ายที่าง ด�านศ$ล้ป็ะแบบเขมรื โบรืาณีวั�ตถื+ แล้ะโบรืาณีสถืานที่ �ส0าค�ญ่

ค�อศ$ล้าจั0าหล้�กที่�บหล้�งนารืายณี,บรืรืที่มส$นธุ์+, ป็รืาสาที่ เขาพื้นมรื+ �ง ป็รืาสาที่ ห$นเม�องต0�าซ่4�งได�รื�บการืยกย�องให�ม

ค+ณีค�าที่างศ$ล้ป็กรืรืมแล้ะสถืาป็Cตยกรืรืมแบบ เขมรืแล้ะได�รื�บการืจัดที่ะเบ ยนเป็�นมรืดกโล้กที่ �ส0าค�ญ่

•บ%คคลัสั�าค�ญในภาคอ�สัาน•- ท1าวัสั%ระนาร� วั รืสตรื ไที่ยที่ �ช�วัยกอบก-�อ$สรืภาพื้ให�แก�เม�องนครืรืาชส มา•- หล้วังป็-:ม� �น ภ-รื$ที่ตHโต•- หล้วังพื้�อพื้+ที่ธุ์ ฐ์าน$โย•- หล้วังพื้�อค-ณี ป็รื$ส+ที่Hโธุ์•- พื้รืะยายมรืาช เจั�าเม�องนครืรืาชส มาคนแรืก ในรื�ชสม�ยสมเด/จัพื้รืะนารืายณี,มหารืาช•-

สมเด/จัเจั�าฟAากรืมพื้รืะอน+รื�กษ,เที่เวัศรื, กรืมพื้รืะรืาชวั�งบวัรืสถืานภ$ม+ข•- ( )เจั1าพิระยานครราชสั�มา ทองอ�น เจั�าเม�อง

นครืรืาชส มาสม�ยสงครืามป็รืาบกบฏิเวั ยงจั�นที่น,แล้ะ อานามสยามย+ที่ธุ์•- เจั1าโสัมพิะม�ตร เจั�าเม�องกาฬส$นธุ์+,องค,แรืก

•วั�ฒนธรรมท�$เก�$ยวัข1องก�บอาหารการก�น•        อาหารืหล้�กของชาวัอ สาน ค�อ ข�าวัเหน �ยวั เช�นเด ยวัก�บ

ชาวัเหน�อ ส$�งของเครื��องใช�เก �ยวัก�บการืที่0าแล้ะเก/บ อาหารืจั4ง เหม�อนก�น ส�วันอาหารืจัานหล้�กเก �ยวัก�บข�าวัเหน �ยวั ค�อ ป็ล้ารื�า

ซ่4�งเป็�นป็ล้าที่ �น0ามาหม�กก�บเกล้�อ แล้ะรื0าหรื�อข�าวัค��วั น0ามาป็รื+ง เป็�นอาหารืป็รืะเภที่ต�างๆ เช�น น�)าพิร�กปัลัาร1า หรื�อน0�าป็ล้ารื�า

มาเป็�นเครื��องป็รื+งรืสแที่นน0�าป็ล้าในอาหารืชน$ดต�างๆ เช�น ล้าบ ก�อย หมก ต�ม ค��วั แกง อ�อม แล้ะอาหารืเก�อบที่+กชน$ดต�องม

แจั�วัที่ �ใส�น0�าป็ล้ารื�าเป็�นเครื��องป็รื+ง ควัามเคยช$นในการืรื�บ ป็รืะที่านอาหารืของชาวัอ สาน ค�อ ชอบรื�บป็รืะที่านอาหารืด$บๆ

ด�วัยควัามเช��อวั�าจัะ ที่0าให�รื�างกายแข/งแรืง แต�อาหารืแบบน �ม พื้ยาธุ์$ใบไม�ในต�บ ที่0าให�ชาวัอ สานส�วันใหญ่�เป็�นโรืคพื้ยาธุ์$ แล้ะ ส+ขภาพื้ไม�ค�อยด ที่างการืจั4งรืณีรืงค,แล้ะส�งเสรื$มให�ชาวัอ สาน

ม ควัามรื- �เรื��อง โภชนาการื เพื้��อเป็ล้ �ยนค�าน$ยมในการืรื�บ ป็รืะที่านให�ถื-กส+ข ล้�กษณีะ

• วั�ฒนธุ์รืรืมเรื��องอาหารืการืก$นของชาวัอ สาน ป็Cจัจั+บ�นแพื้รื� หล้ายไป็ที่��วัป็รืะเที่ศแล้ะต�างป็รืะเที่ศ เห/นได�จัากการืน0าป็ล้ารื�า

มาแป็รืรื-ป็เป็�นป็ล้ารื�าผีง ป็ล้ารื�าตากแห�ง เพื้��อส�งออกไป็ย�ง ป็รืะเที่ศเพื้��อนบ�าน โดยเฉีพื้าะป็รืะเที่ศที่ �ม แรืงงานชาวัอ สาน

แล้ะชาวัล้าวัอย-�เป็�นจั0านวันมาก ป็ล้ารื�าจั4งเป็�นส$นค�าที่ �ที่0ารืายได�เข�าป็รืะเที่ศไที่ยได�อ กชน$ดหน4�ง

กลั%+มคนในภาคอ�สัาน เปั0นผ41ร�กษาขนบธรรมเน�ยมปัระเพิณ� อย+างเคร+งคร�ด น�บถี�อสั�$งศั�กด�Aสั�ทธ�Aค4+บ1านค4+เม�อง ซึ่;$งเปั0น

ศั4นย(รวัมชาวัอ�สัานต�)งแต+อด�ตจันถี;งปั!จัจั%บ�น ได1แก+- การืเคารืพื้ในพื้รืะบรืมสารื$กธุ์าต+ ซ่4�งแสดงถื4งควัามส�มพื้�นธุ์,

ที่างศาสนาที่ �ม ควัามผี-กพื้�นก�บชาวัล้าวัมาอด ตพื้รืะบรืมธุ์าต+ ของจั�งหวั�ดต�างๆ ในภาคอ สาน ที่��งในเขต อ สานเหน�อแล้ะ

อ สานใต� จั4งเป็�นศ-นย,รืวัมที่างจั$ตใจัของชาวัอ สาน

•- การืเคารืพื้ส�กการืะพื้รืะป็รืางค,แล้ะป็รืาสาที่ต�างๆ เป็�นศ$ล้ป็ะ ของขอมที่ �ป็รืากฏิในบรื$เวัณีอ สานใต� แสดงถื4งควัามผี-กพื้�นก�บ ด$นแดนของก�มพื้-ชาในป็รืะวั�ต$ศาสตรื, ด�งเช�น ป็รืาสาที่ห$นพื้$มาย

ป็รืาสาที่เขาพื้นมรื+ �ง เป็�นต�น- การืเคารืพื้ส�กการืะอน+สาวัรื ย,ที่�าวัส+รืะนารื หรื�อย�าโม ที่ �หน�า

ป็รืะต-เม�องนครืรืาชส มา จั�งหวั�ดนครืรืาชส มา        •        นอกจัากน � ชาวัอ สานย�งเป็�นผี-�ม ควัามสามารืถืในการืที่อ

ผี�าไที่ยมาเป็�นเวัล้าช�านาน ภายหล้�งจัากได�รื�บพื้รืะ มหากรื+ณีาธุ์$ค+ณีจัาสมเด/จัพื้รืะนางเจั�าพื้รืะบรืมรืาช$น นาถื ในการื

สน�บสน+นการืที่อผี�าไหมของชาวัอ สาน ส�งผีล้ให�ม การืที่อผี�าไที่ย ที่ �ม ค+ณีภาพื้ส-งเช�น ผี�าไหมม�ดหม � ผี�าที่อพื้��นเม�องล้ายข$ด ผี�าไหม

ของชาวัพื้-ไที่ย จั�งหวั�ดนครืพื้นม แล้ะผี�าไหมอ0าเภอม�กธุ์งช�ยเป็�นต�น

เวั/บไซึ่ต(ท�$เก�$ยวัข1อง

http://www.houseword.comhttp://www.baanjomyut.com/library_2/development_of_society/14.html

ขอขอบค%ณ แม+คร4 อรวัรรณ กองพิ�ลัาท�$ให1ค�าปัร;กษา

THE END