Embed Size (px)
DESCRIPTION
from:http://www.kanlayanatam.com/Mybookneanam/metta.pdf
Citation preview
รสแหงความเมตตา ชมเยนยงนก
สม เด จพระญาณส งวร สม เด จพระส งฆร าช สกลมหาส งฆปร น ายก
พระนพนธ เพ อความสวสด แห ง ช ว ต
และพระคต ธ ร รม เพ อ เป น แสงสองใจ
พระคตธรรม
พนแผนดน แมนา ภเขา ทมอยตามธรรมชาต คนเรามปญญาถมทาใหเปนถนน ขดใหเปน
แมนา ลาคลอง ทาสะพานขาม แมนาใหญ สรางทานบกนนา ฉนใด ความขรขระของ
ชวตเพราะกรรมเกากฉนนน เหมอนความขรขระของแผนดนตามธรรมชาต คนเราสามารถ
ประกอบกรรมปจจบน ปรบปรงสกดกนกรรมเกาเหมอนอยางสรางทานบกนนาเปนตน
เพราะคนเรามปญญา
อนทจรง ทงความสขทงความทกขเปนอทกภยเหมอนกน ถามสงทเปนเกาะเปนทพงของใจด
แลว กไมเดอดรอน การทาใจกคอการใหเปนเกาะทพงของใจนเอง คนมบญกคอคนมเกาะ
ของใจด ทไดสรางสมมาแลว และกาลงสรางสมอย
ผททากรรมดอยมากเสมอ ๆ จงไมตองกลวกรรมชวในอดต.... หากจะม กศลของตนกจะช
ชวยใหมความสขความเจรญสบไป และถาไดแผเมตตาจตอยเนอง ๆ กจะระงบคเวรอดตได
อกดวย ระงบไดตลอดถงปจจบน
สม เ ด จ พ ร ะญ าณส ง ว ร สม เ ด จ พ ร ะ ส ง ฆ ร า ช สกลม ห า ส ง ฆ ป ร น า ย ก
คานาในการจดพมพ
ธรรมดาผเปนปถชน ความปรารถนาตองการยอมบงเกดขนไดเสมอ วธปฏบตทถกตองกคอเมอมความปรารถนาตองการเกดขนเมอใด ใหมสตพจารณาใจตนเองอยางผมปญญา อยาคดเอาเองโดยขาดการใชสตและพจารณา เมอขาดสตพจารณา ใจจะเรารอน ไมสงบเยน ดวยอานาจของความตองการ
“เมตตา” คอความมจตเยนสนทดวยความปรารถนาสขแกผอนและสตวอน เปนความรกทเยนสนท ไมใชรอนรน
เหมอนอยางมารดารกบตรธดา ถาไดอบรมเมตตาใหมประจาจตใจใหสมาเสมอ กจะเปนจตใจทระงบโทสะพยาบาทได การเจรญเมตตา จงเปนการแกความโกรธทไดผล ผทเจรญเมตตาอยเสมอ เปนผไมโกรธงาย ทงยงมจตใจเยอกเยนเปนสขดวยอานาจของเมตตาอกดวย
“รสแหงความเมตตา ชมเยนยงนก” พระนพนธ สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก
เลมน พระองคทานไดเมตตาอนญาตใหธรรมสภาจดพมพ โดยรวบรวมและจดหมวดหมจากพระนพนธ “แสงสองใจ”
ซงเปนพระนพนธทชาวพทธทวไปรจกและสรรเสรญวา “อานงายและเขาใจไดด” พระองคทานไดทรงนพนธตอเนองกน
มอบเปนธรรมทานใหกบผเขาเฝาตามโอกาสตาง ๆ กน
การจดพมพหนงสอชด “พระนพนธ สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก” ครงน ธรรมสภาไดแยกหมวดหมจดพมพเปน ๕ เลม ดงน
๑. พระนพนธ เรอง ธรรมเพอความสวสด ๒. พระนพนธ เรอง ตนอนเปนทรกยงของตน ๓. พระนพนธ เรอง ทกชวตมเวลาอนจากด ๔. พระนพนธ เรอง อานาจอนยงใหญแหงกรรม ๕. พระนพนธ เรอง รสแหงความเมตตา ชมเยนยงนก
หนงสอชดน ธรรมสภาจดพมพถวายแดพระองคทาน จานวน ๑,๐๐๐ เลม และเพอเผยแพรแกทานสาธชนผสนใจในธรรมทงหลาย สาหรบพระภกษ สามเณร หองสมด หรอวดทวไป ธรรมสภาขอปวารณายนดถวายเปนธรรมทานดวยความยนด บญกศลอนเกดจากการจดพมพหนงสอชดน ขอนอมถวายแดสมเดจพระญาณสงวรฯ ในวโรกาสมหามงคลเจรญพระชนมาย ๘๖ พรรษา ขออาราธนาคณพระศรรตนตรย โปรดอภบาลรกษาพระองคทานใหมพระชนมายยนนาน และสถตเปนตราประทปแหงคณธรรม สองสวางในดวงจตของเหลาพทธศาสนกชนสบไปชวกาลนาน
ดวยความสจรต หวงด ธรรมสภาปรารถนาใหโลกพบกบความสงบสข
สารบญ
รสแหงความเมตตา ชมเยนยงนก
o พระผมเมตตาทวมทนพระหฤทย ๑
o รสแหงความเมตตาชมเยนยงนก ๘
o อนความกรณา มหศจรรยยงนก ๑๖
o พรหมวหารธรรม (อเบกขาธรรม) ๒๔
o เครองปดกนความประภสสรแหงจต ๓๑
o อานภาพแหงความด ๓๓
o แสงแหงปญญา มอานภาพใหญยง ๓๖
o ธรรมทานทบรสทธ แทจรง ๔๓
รสแหงความเมตตา ชมเยนยงนก
สม เด จพระญาณส งวร
สม เด จพระส งฆร าช สกลมหาส งฆปร น ายก
พระผมเมตตาทวมทนพระหฤทย
o พระผมเมตตาแผไพศาลทวทกสารทศ
อนความเมตตามอยในผใด หรอผใดเปนผมเมตตา เมตตานนจะไมมขอบเขตเฉพาะในผทเปนทรกทชอบใจของตนเทานน แมผอนเมตตาแทจรงกจะแผไปครอบคลมถงได ดงทนาจะมเมตตาทแทจรงเกดขนกบคนเปนจานวนมาก เปนทประจกษแกจตใจตนเอง o เมอเมตตาเกดขน กรณาจะตามมาพรอมกน
ในกรณทไดรไดเหนเรองราวของผควรไดรบความเมตตากรณาทงหลาย เชน เรองของเดกขาดอาหาร ทมรางกายซบผอมเหนแตกระดก ความเมตตาทมอยแมเพยงในบรรดาผเปนทรกทชอบพอ กขยายออกไปไดถงเดกผเคราะหรายนาเมตตาเหลานน นนเพราะเมตตามอยจรงในจตใจ อาจจะอยางไมกวางขวางนกในระยะเวลาหนง หรออาจจะในเมอยงไมมอะไรเกดขนใหความเมตตาแผออกไป เมอมเหตเกดขนใหเมตตากระเทอน เมตตากจะแผออกไปทนทอยางอตโนมต มผลใหกรณาตามมาพรอมกน กรณาวาจะชวยอยางไรดหนอ จะชวยอยางไรด
สาหรบผไมมเมตตาอยในจตใจ ยอมไมหวนไหวแมไดรไดเหนเรองราวของผควรไดรบความเมตตากรณา แมนกหนามากมายเพยงไร นกนาจะนามาสองใหเหนจตใจตนไดวามความเมตตาเพยงไรหรอไม o พระเมตตาของพระพทธองค ลกซงจรงพระหฤทย
เมตตาทแทจรงในใจนนสงสมใหมากขนได แผขยายใหกวางใหญได จนถงไพศาลไปทงโลกได พระพทธองคทรงเปนพยานยนยนความจรงนแลว ทรงอบรมพระเมตตามาหลายกปกลป จนไดทรง
บรรลพระสมมาสมโพธญาณเปนพระพทธเจา เปนความจรงทพงยอมรบ คอพระพทธเจาทรงตรสรไดเปนสมเดจพระบรมศาสดา ตงพระพทธศาสนาขนได เพราะพระเมตตาพระกรณาเปนจดเรมตนทสาคญทสดจรง ๆ
พระเมตตากรณาของพระพทธองค เปนความรสกลกซงจรงพระหฤทย ไมมอะไรอนอาจลบลางใหบางเบาได ความเหนอยยากลาบากตรากตราพระวรกาย แมมากมายหนกหนากไมทาใหทรงเปลยนพระหฤทยกลบคนสความพรงพรอมทรออย
ทรงมงมนแสวงหาทางชวยสตวโลกใหพนทกข โดยมทรงพายแพใหแกอานาจเยายวนใด ๆ ทงสน พระมหากรณาชนะไดทกสงทกอยาง
๑
o เหตแหงความสาเรจอนยงใหญ พระมหากรณาของพระพทธเจา เปนเหตแหงความสาเรจยงใหญทสด เหนอความสาเรจใด ๆ ท
เคยมมา ไมวาความสาเรจของใครทงนน กรณาของผใดกตามยอมใหความสาเรจไดเชนเดยวกน ตามควรแกความกรณานน ๆ
จงพงเหนความสาคญของความกรณาใหยง ปลกฝงใหมนคงในจตใจตน ทาความเขาใจใหถกตอง วาความเมตตากรณามไดใหประโยชนแกผอนเทานน แตจะใหประโยชนแกตนดวย และตนจะไดรบกอนใครทงหมด
พระมหากรณาของพระพทธเจาไมเคยขาดสาย ไมเคยวางเวน พระมหากรณานาใหเสดจออกทรงพระผนวช และเมอทรงพระผนวชแลว กทรงยอมทกขยากบากบนจนถงทสดทกวถทาง ทรงทาทกอยางแมแทบจะทรงรกษาพระชนมชพไวไมได เพยงดวยทรงหวงวาแตละวธนน อาจจะเปนทางนาไปสความพนทกขของสตวโลก พระมหากรณาบญชาพระหฤทยอยทกเวลา ใหทรงพากเพยรทาทกวธทาง ททรงหวงวาจะเปนเหตใหทรงยงความไมมทกขใหเกดได
๒
o พระผมเมตตาทวมทนพระหฤทย พระมหากรณาของพระพทธเจา ปรากฏชดเจนจนบงเกดเปนผลสาเรจยงใหญ เรมดวยททรงเหนคอ
ทรงเหนคนแก คนเจบ คนตาย ตามมาดวยทรงคดอนประกอบดวยพระเมตตา คอทรงคดถงสตวโลกทงปวดทมไดทอดพระเนตรเหน
แตดวยพระเมตตาทรงคดถงได ทรงคดถงไดดงทอดพระเนตรเหนความทกขทรมานนนจรง ดงมาปรากฏเบองพระพกตร เชนเดยวกบคนแก คนเจบ คนตายทไดทอดพระเนตรนน ทเกดความคดอนประกอบพรอมดวยพระเมตตา คอพระมหากรณาทรงปรารถนายงนกทจะชวยเขาเหลานน จะตองทรงชวยใหได ทรงมงมนเชนน
ผมปญญา มจตใจละเอยดออน เมอมาระลกถงพระพทธองคตามความเปนจรง เหนถนดชดเจนยงพระหฤทยอนเตมเปยมดวยพระมหากรณา ยอมปตตนตนและภาคภมใจเปนลนพน ทไดมารจกพระองค แมเพยงจากพระพทธประวต แมเพยงจากพระธรรมคาสอน แมไมมวาสนาไดเหนพระพกตร ไดสดบพระสรเสยง ทรงปลอบโยนอบรมใหผมชวตขนขมระทมทกขไดผอนคลาย ใหไดเหนแสงสวางสองทางระหวางวนเวยนระหกระเหนอยในสงสารวฏ
o ผปรารถนามงคลแกจตใจ พงระลกถงพระเมตตาของพระพทธงค การระลกถงพระพทธองคเชนน เปนพทธานสตทจกเปนคณสงยงแกจตใจ ความสขพนคาพรรณนา
ใดจกเกดม จงเปนสงทพทธศาสนกหรอผปรารถนาความเปนมงคลแกจตใจ พงพยายามใหไปเปนสมบตวเศษแหงตนทกคน o พระเมตตาของพระพทธองค สดพรรณนาได
อนภาษาสาหรบทกคนไมเหมอนกน อยางหนงอาจเปนความประทบใจอยางลกซงสาหรบคนหนงหรอหมคณะหนง แตไมเปนสาหรบอกคนหนงหรออกหมคณะหนง ทง ๆ ทมงในสงเดยวกน และในความหมายเดยวกน
ดงนน เมอนกถงพระพทธองค จงคงตองมการนกทไมเหมอนกน ใชการบรรยายความรสกนกคดทไมเหมอนกน
บางคนใชวา.....พระพทธองคสงสงนก บางคนใชวา.....พระพทธองคนารก บางคนใชวา.....พระพทธองคด ไมมใครเทยบได บางคนใชวา.....รกพระพทธองคทสด บางคนใชวา.....คดถงพระพทธองคทกลมหายใจเขาออก บางคนใชวา.....พระพทธองคทรงฉลาดทสดในโลก ฉลาดกวามนษยและฉลาดกวาเทวดาดวย บางคนใชวา.....จะหาใครรกเรารกโลกเทาพระพทธองคไมมแลว คาพรรณนาความรสกของมนษยนนมมากมาย มากกวาทนามายกเปนตวอยางหลายเทานก ฉะนน
ไมควรคานงถงคาทตางคนตางนามาใช และโตเถยงใหบาดหมางกน เพยงใหเกดความซาบซงจบใจจรงเทานนเปนอนถกตอง เปนอนยงประโยชนใหเกดไดทงแกตนเอง และอาจจะแผไกลไปถงผทมความเขาใจในถอยคาทนามาใชตรงกน พงเหนความสาคญใหถกตอง จงจะไมเปนโทษ จงจะสาเรจประโยชนในการเทดทนพระพทธศาสนา o พระเมตตากรณาจกใหผลจรง ตราบเทาทยงไมพากนละเลยทอดทงคาสอน
อนการระลกถงพระมหากรณาของพระพทธองคนน ไมวาจะหยบยกเรองใดขนมากตาม แมใชความประณตละเอยดออนแหงจตใจในการคดนก ยอมไดความรสกจรงใจ วาทกเรองแสดงแจงชดถงพระมหากรณา การทรงสละพระสถานภาพทสงสด ลงสความเปนผขอทยากแคนแสนเขญ นกเปนพระมหากรณาทยงคดไปกยงเปนหนพระมหากรณา ทยงพอจะหาความสขกนไดบางในทามกลางความทกขทงโลกน กมใชเพราะอะไรอน เพราะพระมหากรณาของพระพทธองคแท ๆ ททรงมงใหเกดประโยชน ใหความเกอกล และใหความสขแกโลก จงทรงมงมนแสวงทางจนทรงพบและทรงแสดงไว ใหสตวโลกท
๓
กรรมชวไมหนกจนเกนไปพากนไดรบอย ไดเปนสขแจมใสอย พงนกไวใหเสมอในพระมหากรณาน ทเปนจรง ใหผลแลวจรงและจะใหผลจรงตลอดไป ตราบเทาทยงไมพากนละเลยทอดทงคาสอนของพระพทธองค
เมอพระพทธองคเสดจออกจากเวยงวงใหม ๆ นน ยงทรงตดอยกบความพรงพรอมงดงาม พระกระยาหารททรงขอไดดวยการออกรบบาตรนน มไดเปนอาหารทไดรบการตกแตงมาอยางประณตในภาชนะงดงามเชนททรงเคยในประสาทราชวง แตกลบเปนอาหารทปนเปกนมาในภาชนะเดยว นกภาพกคงเขาใจดวยกนทกคน วาเปนสงนารงเกยจเพยงไร สาหรบทานผเคยอยในเครองแวดลอมสงสงทสดเชนพระพทธองค o ทรงเสยสละตนเองเพอชาวโลกทงมวล
ในพทธประวตกลาววา เมอทอดพระเนตรเหนลกษณะของอาหารททรงเตรยมจะเสวย ประทบเปดออกแลว ตงพระหฤทยจะเสวยแลว แตกเสวยไมได แมจะใหไดความเขาใจความรสกของพระพทธองคกใหทดลองดวยตนเองได
ไมถงกบตองหาของจรงมาเตรยมรบประทานกได เพยงนกภาพอะไรตอมอะไรทปนเปกนอยในจานอาหาร พรอมทงส กลน และรปรางของอาหารเหลานนททรงไดมาจากคนยากคนจนทงสน กคงไดความรสกในอาหารนนเพยงพอจะทาใหเขาถงพระหฤทยของพระพทธองค นาจะซาบซงในพระมหากรณาททรงยอมเสยสละถงเพยงนน เพอผทมใชพระญาตพระวงศ แตเพอโลกเพอเราทงหลาย
๔
o ทรงมงมนประทานความพนทกขแกสตวโลก เมอเสดจอยในเวยงวง พระพทธองคทรงพรอมพรงดวยความสะดวกสบาย รนทงหลายมไดไตไร
ทงหลายมไดตอม ทรงอยในความทะนถนอมกลอมเกลยงเพยงอยในสวรรควมาน แตเมอทรงมงมนจะประทานความพนทกขใหแกสตวโลกทงหลาย กทรงยอมลาบากตรากตราพระวรกายไมยอทอ เปนไปเชนทเรยกวา นอนกลางดนกนกลางทราย ทนอนหมอนมงมไดม
ผรบทราบเรองนเพยงผาน ๆ ไปยอมไมไดรบความซาบซง ยอมไมเขาถงพระหฤทยวายงใหญนกหนา ควรแกความเทดทนบชาเหนอผใดอน ทรงเสยสละยงใหญเพอใหเรามความทกขนอยลงได และไมมความทกขหลงเหลออยอกเลยกได ทรงทาสาเรจแลว มผโดยเสดจพนทกขอยางสนเชงแลวเปนจานวนไมนอย ตงแตยงทรงดารงพระชนมชพอย สบมาจนทกวนนทผปฏบตธรรมสมควรแกธรรมยงมอย ไดเปนผไกลกเลสนอยบางมากบาง จนถงสนเชงบาง
นกถงพระมหากรณาใหลกซงเถด อยาปลอยใหผานไปอยางหยาบ ๆ เลย จะนาเสยดายความสญเสยของตนเองนก เพราะเปนการสญเสยทยงใหญเหลอเกน
o ความเสยสละอนทรงอานภาพยงใหญ แมพระพทธองคจะเสดจดบขนธปรนพพานไปเกอบสามพนปแลว ความเสยสละอนสงสงของพระ
พทธองคยงทรงอานภาพยงใหญ ผไมมอบอดจนเกนไป ยอมไมปฏเสธคาสอนของพระพทธองค วาเปนธรรมสาคญยงสาหรบทกชวต รบสงอยางไรอยางนนมความสาคญลมลกจรง เพยงแตวาปญญาของผใดจะเจาะแทงเขาไปลกหรอตนเพยงใด เมอไดมาพบพระธรรมคาสอนของพระพทธองคแลว จงพงตงใจอบรมปญญาเพอใหสามารถเขาใจไดลกซง จนถงสามารถปฏบตไดผลสงขนเปนลาดบ ไดพนความทกขทมเตมไปทกแหงหนไดเปนลาดบ จนถงไมตองพบทกขอกเลย o ผทชวยตนเองไดนน ยอมชวยผอนไปพรอมดวย
การพยายามชวยตนเองใหพนทกข ดวยการปฏบตตามทพระพทธองคทรงสอน นบไดวาเปนการกรณาตนเอง และเปนการกรณาผอนดวย
พระพทธองคทรงมพระมหากรณาตอสตวโลก จงไดทรงบรรลพระสมมาสมโพธญาณ ทรงตรสรเปนพระพทธเจา ผมกรณาตอตนเอง ตองพากเพยรพยายามปฏบตตามททรงสอนใหจรงจง จงจะประสบความสาเรจ ชวยตนเองใหพนทกขได
ผทชวยตนเองใหพนทกขไดนน ยอมสามารถชวยผอนไปพรอมกนดวย ใหผอนไดพลอยมสวนแหงความรมเยนเปนสขดวย เพราะผไมมทกขเพยงไร คอผไกลจากกเลสเพยงนน ความโลภ ความโกรธ ความหลง ไกลจากใจเพยงนน
อนผมความโลภ ความโกรธ ความหลงบางเบา คอผใหโทษผอนบางเบาดวย นนกคอ ไมมความรอนของกเลสแผดเผาจตใจตนเองใหรอน ความรอนนนเขาใกลผใด ยอมทาใหผนนรอนแน ไมรอนแตเพยงตวเองเทานน o ผนาทางสตวโลกใหพนจากความรอนของกเลส
พระพทธองคกอนแตจะทรงเปนผไกลความรอนของกเลสแลวอยางสนเชง ไดทรงพยายามทกวถทางเพอนาพระองคเองใหไกลจากความรอน เมอทรงบรรลจดมงหมายอนสงสดแลว ดวยพระมหากรณาทตงไวแตตน จงทรงเรมแสดงทางททรงพระดาเนนผานแลวนน เพอใหสตวโลกทงหลายไดดาเนนตาม ไดไกลพนจากกเลสเครองเศราหมองของใจ เครองนาความทกขความรอนใหเกดทกเวลาไปไมหยดยง
๕
ทางททรงแสดงเพอความพนทกข เปนทางทเดนยากนกสาหรบคนทงหลาย แมพระพทธองคกวาจะทรงคนพบไดกทรงลาบากนกหนา ทรงทราบอยวาจะตองทรงลาบากเหนอยยากตอไปอกเปนอนมาก หากจะทรงนาธรรมททรงตรสรออกอบรมสงสอน อนพระองคเองนนไมวาจะทรงสอนหรอไมทรงสอน กพนแลวแนนอน จากความทกขความรอนของความตองเวยนวายตายเกดตอไปไมจบสน
แตแมจะทรงประจกษพระหฤทยดถงความเหนอยยากยงนกทจะทรงแสดงสอน แตพระมหากรณาทวมทนกทาใหทรงพรอมทจะทรงเหนอยยาก ผเปนมารดาบดา แมปรารถนาจะใหเขาถงพระหฤทยเพยงสมควร กพงนกถงความเหนอยยากทงกายใจของตนเอง ทตองทาทกสงทกอยางเพอเลยงดอบรมสงสอนบตรธดาผเปนทรกดงชวต
ความกรณาของผเปนมารดาบดาตอบตรธดานน คนทงหลายไมเขาใจชดแจง นอกจากจะพยายามเขาใจใหเตมท พระมหากรณาของพระพทธองคตอสตวโลกทงปวงกเชนกน ยากทคนทงนนจะเขาใจได เพราะมหศจรรยยงใหญนก ผมปญญาจงรกทจะใครครวญมไดวางเวน จนเปนทประจกษซาบซงถงในพระมหากรณา o พระเมตตา พระกรณามไดวางเวน แมวาระสดทายแหงพระชนมชพของพระองค
พระพทธองคทรงยงดวยพระมหากรณาจรง ตลอดพระชนมชพ พระมหากรณาปรากฏมไดวางเวน ทเปนพระมหากรณาครงสดทายกอนแตจะเสดจดบขนธปรนพพานนน ทรงแสดงตอนายจนทะผถวายอาหารอนเปนพษ ซงแนนอนนายจนทะหาไดรไม แตพระพทธองคทรงทราบ เมอทรงรบประเคนและทรงตกสกรมททวะอาหารจานนนแลว ทรงสงนายจนทะมใหประเคนพระรปอนตอไป ใหนาไปฝงเสย ทรงลงพระโลหตเพราะเสวยอาหารนน และเสดจดบขนธปรนพพาน
ขณะเสดจพทธดาเนนตอไปไมไหวแลว ทรงนกถงนายจนทะวาจะตองเศราเสยใจยงนก เมอไดทราบวาพระพทธองคเสวยอาหารเปนพษของเขากอนนพพาน ผคนทงหลายททราบกจะพากนกลาวโทษนายจนทะ พระมหากรณาทาใหไมทรงนงนอนพระหฤทยได รบสงบอกพระอานนทใหไปปลอบนายจนทะไมใหเสยใจ โดยรบสงวาผถวายอาหารมอสดทาย ไดกศลเสมอกบผถวายอาหารมอกอนทจะทรงตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณ เรองนอยาสกแตเพยงวารบรแลวปลอยใหผานหผานใจไปเฉย ๆ แตควรคดใหเกดคณแกจตใจ
๖
o ผราลกถงพระเมตตากรณาของพระพทธองค ยอมไดรบความรสกอนเปนคณยงนนดวยตนเอง การคดถงคณงามความดของผใดกตาม เปนคณแกจตใจผคดอยแลว แตการคดถงพระมหากรณา
ของพระพทธเจา ยงเปนคณแกผคดอยางประมาณมได ผซาบซงอยในพระมหากรณาของพระพทธเจา ยอมไดรบความรสกอนเปนคณยงนนดวยตนเอง ความดนานาประการจกเกดแกตนไดดวยอานภาพแหงความซาบซงในพระมหากรณาคณ ผยงไมไดรบดวยตนเอง พงพยายามเปนผรบใหได การจะทบทวนคดใหตระหนกชดในพระมหากรณาของพระพทธองค มใชสงสดวสย และกไมยากนก ไมถงกบจนจะนาทอแท และแมเรมใสใจใหจรงจงในเรองน กจะไดรบความชนใจอบอนใจเปนลาดบ ทเปนผมบญไดมาพบพระพทธศาสนา ไดมาพบพระพทธเจา
๗
รสแหงความเมตตา ชมเยนยงนก
o พทธศาสนก พงอบรมเมตตาใหยง
พทธศาสนกผนบถอพระพทธศาสนา แมไมสนใจทจะอบรมเมตตาใหอยางยง กเหมอนไมสนใจในความสงบเยนเปนสขของตนเอง ไมสนใจทจะปฏบตตนเปนผมปญญา ทง ๆ ทยอมรวาผมปญญานน เปนทยกยองสรรเสรญทกททกกาลเวลา
การอบรมเมตตาตองใชความคดเปนกาลงสาคญ คดใหใจออนละมนเพยงไรกทาได เชนเดยวกบคดใหใจเรารอนราวกบนาเดอดกทาได นนกคอคดใหเมตตากได คดใหโกรธแคนเกลยดชงกได ทานจงสอนใหระวงความคด ใหใชความคดใหถกใหชอบ ใหมเมตตายงขนและยงขน o อบายในการใชความคดเพออบรมเมตตา
หลาย ๆ คนใชวธหลาย ๆ วธ ในการอบรมเมตตา เชน ครอาจารยบางคน เมอมลกศษยลกหามากมาย จะทาความรสกตอลกศษยเหลานนเหมอนทเปนความรสกตอบตรธดาของตน เมอแรกเรมเปนครอาจารยใหม ๆ เรมอบรมความคดนใหม ๆ กยอมไมเปนจรงจงเทาไรนก บตรธดาของตนกยงไมเหมอนนกเรยนลกศษย นกเรยนกยงเปนนกเรยน ลกกยงเปนลก ทมความพเศษแตกตางกน ความรกความหวงใย ความเอออาทรสอนสงไมเสมอกน
แตครงเปนครอาจารยนานปเขา และไมเปลยนใจทจะมองลกศษยใหเหมอนเปนลกตน ความรสกกมความกลมกลนลกซงขนเปนลาดบ จนใกลจะเหนลกศษยเปนลกตนไดจรง ๆ ความรสกนนแนนอน เปนความเมตตา เพราะความรสกของมารดาบดาตอบตรธดาไมใชอะไรอน แตเปนเมตตาอนบรสทธแทจรง เมตตาทมตอเฉพาะบตรธดาของตน ยอมคบแคบกวาเมตตาทแผครอบคลมไปถงบตรธดาผอน หรอลกศษยลกหาของตนนนเอง การอบรมเมตตาจงทาดวยวธพยายามคดดงกลาวได
ครอาจารย....อบรมเมตตาไดดวยการพยายามคดวา ลกศษยทกคนคอบตรธดาทรกของตน นกเรยน....กอบรมเมตตาไดดวยการพยายามคดวาครอาจารยคอมารดาบดาทมความรก ความ
หวงใยตน หวงดตอตนอยางจรงใจ การอบรมเมตตากเชนเดยวกบการทาอะไร ๆ หลายอยาง จะใหบงเกดผลกจะตองทาเสมอ ทา
ตดตอกนเปนนตย แลวกจะบงเกดผลจรง
๘
o เมตตาทบรสทธ แทจรง นาชยชนะมาสตนได เดกหญงนารกอาย ๒ ขวบคนหนง อบรมเมตตาใหเพอนรนราวคราวกน และควรจะเปนการอบรม
จตใจผใหญทไดรไดยนดวย คอวนหนงเมอเพอนตวนอย ๆ เทากน จะบมดทกาลงเดนอยกบพน
เดกหญงหามทนท มเหตผลจากใจจรง ทจบใจผใหญทงหลายเปนอยางยง “อยาทา! เดยวแมมดกลบมาไมเหนลกมด”
แมใครทงหลายทกาลงคดจะทาลายชวตสตวนอยสตวใหญ หรอกระทงชวตมนษย กนาจะนาเสยง
หามของเดกหญงนอย ๆ ดงกลาวมาเตอนตนเองบาง “อยาทา! เดยวแมปลาหาลกปลาไมพบ” หรอ
“อยาทา! เดยวลกยงรองไห คดถงแมยง” หรอ “อยาทา! เดยวลกนกไมมแมนก” หรอ “อยาทา! เดยว
ไมมใครเลยงลกเขา” เตอนตนเองดวยจรงใจ ใหรสกจรงจงดงทคด หรอทเปลงวาจา กยอมเปนการ
อบรมเมตตาอกวธหนงทงายและนาทาเสมอ ๆ เมตตานนไมจาเปนทผใหญจะเปนฝายสอนเดกเสมอไป แมเดกกสอนผใหญได ทง ๆ ทเดกไมไดรวา
กาลงเปนผสอน และเดกกไมรวาความคดของตนเกดแตเมตตาทบรสทธแทจรง o เมอมใจพรอม กยอมรบคาเตอนใจใหเมตตาได
สาหรบผใหญทใจพรอมจะรบคาเตอนใจใหเมตตา ยอมรบแมเปนคาเตอนของเดกปฏบตใหเกดผลทนท เชนรายทเคยเลาวาครงหนงชอบยงนกตกปลามาก เดยวนเลกแลว เลกตงแตวนหนงถอปนไปเทยวยงนกกบลกชายนอย ๆ พอยงนกตกลงตวหนง กสงใหลกชายไปเกบ คดวาลกชายคงจะตนเตนดใจตามประสาเดก ทเหนนกซงกาลงบนอยกลางอากาศรวงลงดน แตลกชายกลบมสหนาพศวงสงสย และ
ถามเขาซอ ๆ วา “นกตวนมนทาอะไรพอหรอ พอจงยงมน” คาถามทซอแสนซอของเดกชายเลก ๆ ทถอรางไรชวตของนกอยในมอ ทาใหตงแตวนนนมาเขาไม
เคยยงนกตกปลาอกเลย นกปลาเหลานนมนทาอะไรให นคอคาถามทจะนาไปสความมเมตตาไดแนนอน
๙
o ใจทเมตตาเปนนตย มผลงดงามแกจตใจอยางยง เมอเกดอบตเหตรายแรงทาลายชวตเสยมากมาย คงไมมใครทไดรไดเหนจะไมสลดสงเวช
ความรสกนนคอเมตตา และกรณากนเกดพรอมกนขณะนน ทกคนปรารถนาจะชวย เพอใหผประสบเคราะหกรรมเหลานนไดพนจากความทกขทรมาน ความรสกนนในขณะนน นาจะเปนความรสกทงดงามอยางยง จากใจจรงอยางยง เปนเมตตาทแทจรงอยางยง เปนความรสกทแมเกดขนในจตใจของทกคนตอเพอนรวมทกขทงหลาย ใหสมาเสมอเปนนตย จกเปนการอบรมใจใหมเมตตา ทมผลงดงามแกจตใจตน
ภยอนนาสะพรงกลวอาจเกดไดทกเมอ แกผใดชวตใดกได แกเราแกเขากเชนกน ทกชวตจงควรไดรบความรสกสลดสงเวชจากทกคน ทกเวลา ไมใชเมอเกดเหตนาสยดสยองขนแลว จงจะสงสาร จงจะสลดสงเวช อยางนนชาเกนไป o ความเยนแหงเมตตา ดบความรอนของโลกได
ทกชวต ทกเวลา ตกอยในสภาพทควรไดรบเมตตา จงควรพากนเมตตาใหกวางขวาง ใหทกเวลานาท จะเปนการถกตอง เปนการอบรมเมตตา เพอใหตนเองนนแหละเปนสขกอนใครทงหมด
เมอเกดแลว ทกชวตมทกขตดมาพรอมแลว นาสงสารทกชวต เรากนาสงสาร เขากนาสงสาร นาสงสารทกเวลานาท พงนกถงความจรงน และมเมตตาตอทกชวต ทกเวลาเถด ความรอนจะคลายไดดวยอานาจของความเยนแหงเมตตา ทงความรอนของเขา ความรอนของเรา และความรอนของโลก o ความจรงททกชวตไมควรประมาท
ไมใชเปนการสอนใหหดคดในแงราย ทกลาววาทกชวตตกอยในอนตรายทนาสยดสยองทกเวลานาท อะไรจะเกดแกใครกไดเมอใดกได รายแรงเพยงใดกได แตเปนการบอกความจรงทควรไมประมาท
เหตการณรายแรงตาง ๆ ทเกดขน นาสยดสยองนกหนานน กหาไดรกนลวงหนาไมวาจะเกดเมอนนเมอน เกดทนนทน เกดกบคนนนคนน เมอเหนเชนนครงแลวครงเลา กนาจะเชอไดวาทกชวตอยในอนตรายทนาสะพรงกลวทสด เมตตากนไวทกเวลากนาจะถกตอง เปนการอบรมเมตตาทงดงามนก เปนคณนกแกตนเอง และแกโลก
ผทนงไปในรถ โดยเฉพาะทผขบเรวมา ๆ เคยเลาวา หวใจจะหยดเพราะความกลว ขณะเดยวกนใจกคอยแตคดวาคงไมรอดแน ๆ แหลกแน ๆ พงแน ๆ นนกแสดงความรสกทเปนธรรมะ ไมประมาทวาชวตจะเทยง เมอมความหวาดกลวขณะนงอยในรถดงกลาว จะเปนความไมถกตองถาเพยงแตกลว แลวกใจหายใจควาไมเปนสข ทงบางทยงจะคดไมดตาง ๆ นานาตอผขบอกดวย
ทถกนน เมอนกถงความไมเทยงของชวต เหนความนากลวอยางยงและกลวนกหนา กอยาหยดเพยงนน ใหนกถงชวตอน ๆ ทงหลาย ทกชวตกลวตายดวยกนทงนน การไมเบยดเบยนกนมเมตตาตอกนจงสมควรทสด
๑๐
o ไมวาเราหรอเขา ตางกลวนตองการความเมตตา เมอเกดความกลวอนตรายนกหนา เปนตนขณะนงรถทคนขบแบบไมรจกความตาย เรากอยาก
ขอใหเขาเหนใจเรา ทเรากลว อยาขบรถใหนากลวถงเพยงนน ถาคนขบยงใจด ฟงเสยงขอรองของเราบาง เรากจะสบายใจขน ถาเปนคนขบรถทไมยอมฟงเสยงเราเลย ไมเหนใจเลยวาเรากลว เรากจะตองแทบหวใจหยดเตนตอไปนาน
ผตกอยในความทกข ทกคนตองการผเหนใจ ตองการผเมตตา เชนเดยวกบทผนงรถเรว ๆ ตองการใหคนขบรจกคดถงใจบาง ทตองทกขทรมานใจเพราะความกลวนนนกหนา ไมปรารถนาใหเปนเชนนนตอไป
ทกคนตองการความเมตตาทงนน เรากตองการ เขากตองการ เราจงไมควรจะเปนผรบฝายเดยว ควรเปนผใหดวย และความใหอยางเสมอ คอมเมตตาใหเสมอ ใหไมมขอบเขต o โลกเยนเพราะเมตตายง
โลกเยนเพราะเมตตายง โลกรอนเพราะเมตตาหยอน นเปนความจรงทควรยอมรบ และควรแกไข อนการแกนนกไมตองไปแกผอน ตองแกทตวเอง แกตวเองใหยงดวยเมตตา หรอใหเมตตายงขน
นนเอง เมอลกหลานออกมาเหนโลกเปนครงแรก สงทมารดาบดาปยาตายายควรนกถงนน คอความนา
สงสารอยางยงของทารกนอย ชวตแหงความทกขของเขาเรมจรงแลว ทกชวตจรง ๆ ไมวาเดกคนไหน ไมวาลกใครหลานใคร เมอมาสโลกเมอไร เขาสเงอมมอของความ
ทกขเมอนน เชนนแลวจะไมนาเมตตาไดอยางไร เมอมเมตตาตอผใดอยางจรงใจ กแนนอนทจะตองคดพดทาทกอยางตามกาลงความสามารถ เพอ
ชวยใหสบายใจ ชวยใหสบายกาย ชวยใหหายรอน ชวยใหหายทกข มเมตตาทจรงใจเพยงอยางเดยว จะเปนเหตใหเกดผลงานมากมาย เปนคณทงแกผรบและผให ทกคนสนทใจ ยนด อบอน ทจะไดเขาใกลสนทนาวสาสะกบผทมเมตตา แตทกคนจะไมสบายใจนก
แมจะตองอยรวมสมาคมกบผไมเมตตา
o เมตตาเปนความสาคญแกทกจตใจ นกถงใจตนเอง แลวกนกถงใจคนอน จะไมแตกตางกนในเรองน แมวาจะแตกตางกนในเรองอน นน
กคอเครองรบรองวาเมตตาเปนความสาคญแกทกจตใจ ผไมเมตตายงชอบผมเมตตา ดงนนเพอทาตนใหเปนทชนชอบของใครทงหลาย กพงอบรมเมตตาใหอยางยง
๑๑
ผมเมตตา....สตวกร พงสงเกตไดเวลาผมเมตตาไปทไหน หมาแมวกจะไมเปนศตร ไมข ไมกด แมวาจะไมเคยพบเหนมากอน สตวกตาม เดกไรเดยงสากตาม เปนทยอมรบวามใจสะอาด ไมมอคตยอมความรสกใหผดไปจากความจรง
o ความไมมเมตตา เปนภยอยางยงตอตนเอง
ผมเมตตาตอสตว....สตวร สตวจะไมระแวงภย ผไมมเมตตาตอสตว...สตวกร สตวกจะระแวงภย ภยจากสตวนนอาจจะไมนาตองเกรง ภยจากหมาแมวเปนภยเลกนอยนก แตภยจากความไมม
เมตตาของตนเองนน เปนภยทยงใหญตอตนเอง ยงกวาตอผอน สตวอนเพยงแตไมเหนกนใหถกตามความจรงเทานน
เมตตามคณอนนต ไมใชแกผรบเทานน แตแกผใหคอผมเมตตานนเอง ยงกวาแกผอนสตวอน o รสแหงความเมตตา ชมเยนยงนก
ใจทแลวเมตตา นาจะเปรยบไดดงทะเลทราย ไมมความชมชนใหแกสายตาหรอจตใจผใดเลย ผไมเคยรรสของเมตตาในใจตน กไมแตกตางกบทะเลทราย ทไมรสกในความแหงแลงรอนระอ เปน
ทรงเกยจหวนเกรงของผคนทงหลายสตวทงปวง ถาไมเคยรรสของเมตตามากอน วาใหความชมชนแกจตใจเพยงไร กพงลองใหจรงจง กอนอนกลอง
นกเมตตาทเคยไดรบจากผอน แมสกครงเดยว ในยามทปรารถนาความชวยเหลอจากใครสกคนเปนทสด ยงเปนในยามคบขนมากเพยงใด จะยงเหนความชมชนของเมตตาทไดรบจากผเขามาชวยเหลอเมตตาใหพนความคบขนเพยงนน
สาหรบผทปรารถนาจะสมผสรสของความเมตตา กอาจจะเรมไดดวยการยอนนกถงความชนใจ โลงใจ ทเคยรสกแทนผมมอแหงเมตตามาชวยใหพนความคบขนแตละครง แตละเรอง เชนกรณผถกตกถลมทบ ทรอดได เปนตน
๑๒
o เมตตาทแท มคณกวางขวางนก หาขอบเขตมได เมตตามไดมคณแกผใดผหนงเฉพาะ นอกจากวาจะมไดเปนเมตตาทแท คอนอกจากจะเปนความรก
ความลาเอยงเพอผเปนทรกทชอบใจของตนเทานน เมตตามคณกวางขวางนก หาขอบเขตมได ทกคนมสทธจะแผเมตตาใหทกคนทกชวตได และทกคน
มสทธรบเมตตาจากทกคนได เมตตาทแทจรง ไมมขอบเขต คอไมเลอกผรบ ไมเลอกของเรา ของเขา ไมเลอกชาตศาสนา และไม
เลอกมตรศตร อยางไรกตาม เมตตาในใจเทานนทไมมขอบเขตได
o ความเมตตาไมแท ทาใหเกดโทษได การแสดงออกตองอยในขอบเขต ความถกตอง ความเหมาะความควร จงจะเปนเมตตาแท เพราะ
จะไมเกดโทษ ถาการแสดงเมตตาไมอยในขอบเขตความถกตอง จะเปนเมตตาไมแท จะเกดโทษได ทงแกผรบและผให
มารดาบดาทรกลกตน ไมกลาขดใจเมอลกจะทาผด หรอไมกลาดวาทาโทษเมอลกทาผด เชนนไมใชมเมตตาตอลก แมจะไมอาจชชดลงไปไดวาเปนความไมเมตตา แตเมอคดใหลกลงไปแลว ผใดกตามไมชวยชใหผผดรตว ทงยงสงเสรมดวยการชนชม ทงรวาผด เชนนนเปนการแสดงความไมเมตตา
ผมกลยาณมตร คอมมตรด หมายความวามมตรทไมตามใจใหทาความผดรายความไมดตาง ๆ มมตรคอยตกเตอนเมอทาผดทามชอบ มมตรทมปญญาสามารถชวยแกไขปองกนใหคดผด พดผด ผใดทาตวเปนกลยาณมตรของใคร ๆ ได ผนนคอผใหเมตตาตอใคร ๆ นน o คณของเมตตา คอความเยน
คณของเมตตาคอความเยน เมตตามทใด ความเยนมทนน ผมเมตตาเปนผมความเยนสาหรบเผอแผ และผยอมรบเมตตากจกไดรบความเยนไวดวย
ผมเมตตาหรอผใหเมตตาเปนผเยน เพราะไมมงรายผใด มงแตด มแตปรารถนาใหเปนสข เมอความไมมงรายมอย ความไมรอนกยอมมอยเปนธรรมดา
ความปรารถนาดวยจรงใจใหผอนเปนสข กเทากบปรารถนาใหตวเองเปนสข จะใหผลเปนคณแกตนเองกอน เชนเดยวกบการมงรายตอผอน กจะใหผลเปนโทษแกตนเองกอน จงควรมสตรตววา มความมงรายหรอปรารถนาดใหผอนมสขอยางไร
ถารสกวามความไมปรารถนาดเกดขนในใจ กใหพยายามทาความรตววา ความรอนรนในใจขณะนนหาไดเกดจากผอนไม แตเกดจากใจตนเอง และใหพยายามเชอวา แมทาความรสกไมปรารถนาดใหลดนอยลงได...กจะทาความรอนภายในใจลดนอยลงไดดวย ทาความปรารถนาไมดหมดสนได....กจะทาความรอนใจทเกดแตเหตนใหหมดสนไดดวย ความปรารถนาไมดจงเปนโทษแกตนเองกอนแกผอน o เมตตาเปนเครองทาลายความมงราย
เมตตาเปนเครองทาลายความมงรายหรอความพยาบาทไดอยางแนนอน เมตตาจงเปนเหตแหงความสขทเหนไดชด เปนเหตทควรสรางใหมขน เพอทาความทกขใหลดนอยถงหมดสนไป
๑๓
การพยายามมองคนในแงด ในแงทนาเหนอกเหนใจ พยายามหาเหตผลมาลบลางความผดพลาดบกพรองของคนทงหลายและการพยายามคดวาคนทกคนเหมอนกน เปนธาตดนนาไฟลมอากาศดวยกน ไมควรจะถอเปนเราเปนเขา และเมอไมถอเปนเราเปนเขาแลว กยอมไมมการมงรายตอกนเปนธรรมดา ความปรารถนาดตอกนยอมมไดงาย และนนแหละเปนทางนามาซงความลดนอยของความทกข
การพยายามคดใหเหนความนาสงสาร นาเหนใจของทกชวตทตองประสบพบผานทกวนเวลา คอการอบรมเมตตา ไมวาใครจะเปนอยางไรกตาม เรารไมรอยางไรกตาม เมอใครนนผานเขามาในสายตาของเรา ใหปรงคดเอาเองวา เขาอาจจะกาลงมทกขแสนสาหส แมพอลกหลาน อาจจะกาลงเจบหนก เขาอาจจะกาลงขาดแคลนเงนจนไมมจะซอขาวปลาอาหาร เขาอาจจะอยางนนอาจจะอยางน ทนาสงสารนาเหนใจทงนน คดเอาเองใหจรงจงจนสงสารเขา จนอยากจะชวยเขา จนสลดสงเวชเหนความเกดเปนความทกข พยายามคดเอาเองเชนนทกวนทกเวลา แลวเมตตาจะซาบซงเปนอนหนงอนเดยวกบใจยงขนเปนลาดบ o เมตตามากขนเพยงไร ใจจะออนละมนเพยงนน
เมตตามากขนเพยงไร ใจจะออนละมนจนตวเองรสกไดเพยงนน ของแขงกระดางมอเมอสมผสถกตอง กบของอนนมละมนมอ ใหความรสกทประณตนมนวลแตกตางกนเพยงไร ความแตกตางของใจทอบรมเมตตาแลว กบใจทยงไมเคยอบรมเมตตาเลย นนยงกวาอยางประมาณมได
o เครองนอมนาความรกจากผอน
ไมมผใดปรารถนาจะใหตนเปนทรงเกยจเกลยดชงของใคร ๆ ทงนน ควรจะกลาวไมผดวา ทกคนไมมยกเวนลวนยนดจะไดรสกวาตนเปนทรก แตอาจไมคอยไดคดนกวา เครองนอมนามาซงความรกความจรงใจจากผอนทงหลายนน คอเมตตามาก ๆ จรง ๆ จากใจตนเอง
เหตสาคญทสดทจะอบรมเมตตาไดสาเรจคอ ตองเชอดวยจรงใจเสยกอนวา เมตตามผลวเศษสด พระพทธศาสนาทประเสรฐเลศลาไมมเสมอเหมอน กเกดขนไดดวยมเมตตาเปนพนฐาน มปญญาเปนยอด คอเกดดวยพระเมตตา และพระปญญาของสมเดจพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจา
๑๔
o ปญญาจาเปนอยางยงตอการอบรมเมตตา สาหรบบางคน ทเทดทนบชาสมเดจพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจาเปนชวตจตใจ แมจะม
สตปญญาเพยงนอยนด ไมอาจดาเนนไปตามทางททรงแสดงประทานไวใหบรรลถงจดหมายปลายทางได แตกมความภาคภมใจอยางยงทไดเปนผนบถอพระพทธศาสนา
ในกรณเชนน การอบรมปญญายอมพากเพยรทา เมอระลกอยถงความจรงทวา สมเดจพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจานน ทรงมพระเมตตาหาผเสมอเหมอนไมได
ผเปนพทธศาสนก แมไมพยายามดาเนนรอยพระพทธบาทในเรองน ในทางแหงเมตตาน หาสมควรเปนศษยของพระองคทานไม o การอบรมเมตตา....ไมพนวสย หากตงใจจรง
ผเทดทนสมเดจพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจาจรง ความรสกทอาจตาหนตนไดวา ไมสมควรเปนศษยพระองคทานนนจะรนแรงแกจตใจ จะเหนความไมมคาของตนอยางมากมาย จนถงจะทนความรสกนนไมได ผลกคอ ยอมจะมงมนทาสงทพงทาไดตามรอยพระพทธบาท และการอบรมเมตตานน นาจะเปนการทาททาไดไมพนวสยของทกคนไป แมตงใจจรงทจะทา o ขอแนะนาเพออบรมเมตตา
สาหรบผ เทดทนสมเดจพระบรมศาสดาดวยจตใจจรง มความภาคภมใจจรงทไดเกดมาในพระพทธศาสนา ไดเปนศษยสมเดดพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจา ขอแนะนาเพออบรมเมตตากคอ พงนกถงความจรงทควรเปนทภาคภมใจนกของผนบถอพระพทธศาสนาทงหลาย คอทรงมพระมหากรณา มพระเมตตาใหญยง เปนทประจกษชดจรงแลวแกโลก สวนทเปนความเยนทามกลางความรอนระอของโลก เกดแตพระมหากรณา พระเมตตา แมไมใสใจอบรมเมตตาตามททรงพราอบรมสงสอน กหาสมควรเปนลกศษยพระผเลศลาสมเดจพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจาของเราไม เตอนตนเองเชนนใหสมาเสมอจะไมอาจละเลยไมแยแสการอบรมเมตตา แตจะมกาลงใจปฏบตอบรมเมตตาอยางภาคภมใจเปนสขใจตลอดไป
๑๕
อนความกรณา มหศจรรยยงนก
o ความซอตรงตอหนาทเปนคณวฒสาคญยง
ทกคนมหนาท คอมกจทจะตองทา มกจทควรทา ไมมผใดเลยทไมมหนาท ทกคนจงพงรจกหนาทของตน และทาหนาทของตนใหเตมสตปญญาความสามารถ
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงมพระบรมราโชวาทเกยวกบหนาทไวตอนหนง ดงน “ความรสกและความซอตรงตอหนาทน เปนคณวฒอนสาคญของคนทงปวง ไมวาผทมบรรดาศกด
สงตาเพยงใด หรอวาจะเปนคนรบราชการฝายทหาร ฝายพลเรอน หรอประกอบการอยางใด ๆ ถาคนทงหลายมความรสกและซอตรงตอหนาทของตน ๆ แลว กอาจใหเกดความพรอมเพรยงเปนกาลงชวยกนประกอบกจการทงปวงใหสาเรจลลวงไป ไดประโยชนแกตนเองและเกดประโยชนแกบานเมองของตนไดดงประสงค” o พทธศาสนกชนพงทาหนาทใหเตมสตปญญา
หนาทของพทธศาสนกชนผนบถอพระพทธศาสนา คอปฏบตตามพระธรรมคาสอนของพระพทธเจา ไมปฏบตผดพระธรรมคาสอนของพระพทธเจา และเทดทนประกาศพระพทธศาสนาใหยงยนไพศาลสบไป o ความศรทธา นาใหเกดการปฏบตตาม
ศรทธาความเชอ ความเลอมใสเปนมลสาคญทสด ทจะนาใหปฏบตตามผใดผหนงกตาม การจะปฏบตตามพระพทธศาสนาปฏบตตามพระพทธเจาเพยงใดหรอไม กตองอาศยศรทธาเชนกน
สาหรบบถชนผยงมจตใจเกลอกใกลกบกเลส ความรกมความสาคญยงกวาความศรทธา ทจะทาใหเชอถอและปฏบตตามผใดผหนง จงอาจกลาวไดวา สาหรบคนจานวนไมนอย ความรกเปนเหตนาใหเกดความศรทธา
๑๖
o ปลกศรทธาตอพระพทธองคใหเกดในใจตน บถชนผจะศรทธาพระพทธเจาไดจรงจง จงควรตองทาความรกในพระองคทานใหเกดขนเสยกอน
อยางจบใจลกซง ศกษาใหรจกคณงามความดของพระพทธเจา อยางลกซง ถกตอง แจมแจง ชดเจน อนจะทาใหเปนความเปนผควรเปนทรกทเทดทนอยางทสด หาผเสมอเหมอนมได จะทาใหรกพระพทธองคอยางลกซงถงจตถงใจ พรอมทจะปฏบตตามททรงสอนจนเตมสตปญญาความสามารถ ไดเปนคนมความสขอยางยง o พระผทรงพระมหากรณาอยางไมมใครเทยบได
พทธประวตกลาวไววา วนหนง เมอพระชนมาย ๒๙ พรรษา พระพทธองคไดทอดพระเนตรเหนคนแกคนเจบคนตาย เปนการทอดพระเนตรเหนเชนนนเปนครงแรกในพระชนมชพ กอนหนานนทรงไดรบความทะนถนอม ใหหางไกลความไมเจรญตาไมเจรญใจทงปวง ทงคนแกคนเจบคนตายมไดเคยทรงประสบพบผาน เมอถงเวลาจะไดทรงบาเพญพระบารมสงสด ทกอยางกตองเปดทางให ไมมผใดสงใดมาขวางกนได
คนแกทพระพทธเจาทอดพระเนตรเหนเปนครงแรก นาจะเปนคนแกมาก จนมทกขเวทนานกหนาในการดารงสงขารอย ยากลาบากทงในการกนอยยนเดนนงนอน และคนเจบททอดพระเนตรเหนเปนครงแรก กนาจะเปนคนเจบหนก ทรมาทรกรรมทนทกขเวทนาแสนสาหส ดวยพระมหากรณาเปยมพระหฤทย ทรงสลดสงเวชสงสารยงนกพนจกพรรณนา o พระมหากรณาลกซงไพศาลยงนก
พระมหากรณาของพระพทธเจา ลกซงและไพศาลพนความกรณาของผใดอนทงสน คนแกคนเจบคนตายเบองพระพกตร มไดทาใหทรงหยดอยเพยงททอดพระเนตรเหนเทานน ทรงคด
กวางไกลไปถงผคนทงหลายทงปวง แมทลวงพนสายพระเนตร วาวนหนงจะตองมสภาพเชนเดยวกบคนแกคนเจบคนตายททอดพระเนตรเหนอยนน ซงนาเมตตาสงสารนก แมพระพทธเจาจะทอดพระเนตรเหนเพยงครงเดยวเทานน แตกตองไมอาจทรงรบความรสกอนเกดแตความคดดวยพระมหากรณาได คนทงหลาย สตวทงหลาย เปนนมตเกดขนในดวงพระหฤทย วาจะตองเกดแกเจบตายไปดวยความโศกเศราทกขทรมานเชนเดยวกน
ดวยพระมหากรณาลนพน ตองทรงหวนไหววนวายพระหฤทยและสลดสงเวชเศราหมองเปนนกหนา ทรงตระหนกแนวาจะไมมผใดเลยลวงพนสภาพทโหดรายนนไปไดแนแท
๑๗
o อนความกรณานน มหศจรรยยง ภาพคนแกคนเจบคนตาย ทพระพทธองคทอดพระเนตรเหนดวยความสงสาร สลดสงเวชพระหฤทย
นน อาจทาใหทรงยอนนกถงพระองคเอง วาวนหนงจะตองทรงแก ทรงเจบ ทรงตายเชนเดยวกน แตความหวงใยพระองคเองยอมไมมความหมายยงไปกวาความสงสารหวงใยสตวโลกมากหลาย
อนความกรณานนมหศจรรยยง แมเปนสงทเคยเกดแลวในจตใจผใด ผนนยอมตระหนกชดด วาตวเองจะไมมความหมายสาหรบตวเลย ความทกขยากเดอดรอนของตวเอง แมมากมายกจะกลายเปนเรองเลก เมอเปนไปเพอใหความกรณาของตนสมฤทธผล ไดชวยคนอนสตวอนใหเปนสข o เมตตาเกดแลวเมอไมอยากเหนความทกขของใคร
เมตตา มความหมายวาปรารถนาใหเปนสข เปนความหมายใกลเคยงทานองเดยวกบสงสาร ทไมอยากใหเปนทกข ไมอยากเหนเปนทกข เมอใดเกดความสงสารจรงใจ ไมอยากเหนความทกขของใครกตาม กเขาใจไดวาเมอนนเมตตาเกดแลว
กรณามความหมายวา พยายามชวยดวยใจจรง ใหพนทกข ใหเปนสข และไมวาเมอพยายามชวยแลวจะเกดผลแกผรบความกรณาเพยงใดหรอไมกเปนกรณาจรง อนเกดแตเมตตาจรง o เพยงแตคด ไมลงมอทา ไมใชความเมตตา
ความคดทวามความสงสารผใดผหนง หรอความคดทวามความเมตตาผใดผหนง ซงมความทกขใหเหนอย แตไมมความรสกเลยทจะพยายามชวยใหพนทกข ใหไดเปนสข หรอแมมทางทจะชวยไดกมไดชวย เชนนเปนความใจดา ไมใชเปนความสงสาร ไมใชเปนความมเมตตา และไมใชเปนความมกรณา
เพยงมความคดวานาสงสาร เพมอเหนคนในสภาพเปนทกข คดแลวกผานไป ไมสนใจแมเพยงคดทจะชวยใหพนสภาพนาสงสาร ใหไดเปนสข เชนนไมใชเมตตา o ความเมตตากรณาทแทจรง
สงสารแลวพยายามหาทางชวย ความสงสารนนจงจะเปนเมตตา คอเมตตาแลวตองกรณา ไมมกรณาคอพยายามชวย กไมมเมตตา มแตเพยงความคดวานาเมตตาเทานน ความคดนนจงไมถงกบเปนเมตตา
เมตตาทแทจรงทจรงใจ แยกจากกรณาไมได เมตตาตองคกบกรณาเสมอ คอสงสารแลวตองปรารถนาจะชวย ตองหาทางชวย สงสารคอเมตตา พยายามชวยคอกรณา
ถากายหรอใจไมพยายามชวย ใจกไมมเมตตา ใจกไมมกรณา
๑๘
o ความกรณายอมปรากฏแกใจผมเมตตาเสมอ แมวาบางทความกรณาจะไมปรากฏแกตาแกใจผอน แตความกรณากจะตองปรากฏชดเจนแกใจผม
เมตตาเสมอไป การพยายามคดหาทางชวยใหผมทกขไดพนทกข ไดเปนสข เปนเรองของใจทผอนรเหนดวยไมไดแต
เจาตวรเอง นนคอกรณาอนเกดจากมเมตตาเปนเหต แมกรณาในใจยงไมมทาง ยงไมมโอกาสปฏบตใหเปนจรงขนมาจนปรากฏแกความรเหนของผอนได
แตกเปนกรณาทเจาตวผมใจเมตตารได เปนกรณาจรง มเมตตาเปนเหตจรง วาจาวาสงสาร แตใจไมสงสาร นนไมใชเมตตา จะไมประกอบดวยกรณา คอใจไมสงสาร ใจไม
เมตตา กจะไมมการกระทาทงดวยกายหรอใจ เพอชวยผมความทกขใหพนทกข ใหมความสข อนเปนความหมายทแทจรงของกรณา
วาจาไมเอยวาสงสาร หรอวาจาเอยวาไมสงสาร แตใจจรงสงสาร นนไมใชเมตตา จะประกอบดวยกรณาคอมการคด การพด การทาเพอชวยใหเกดความสข เปนกรณาไปตามความเมตตาสงสารจรงใจ o ความกรณาทเกดขนในจตใจ
สาหรบบถชนผยงไมไกลจากกเลส เมตตาจรงใจจะทาใหใจสงบสขอยไมได จะตองดนรนแสวงหาทางทจะชวยผมความทกข ใหมความสข พนจากสภาพหรอฐานะททาใหเปนทเกดเมตตา ความดนรนแสวงหาทางชวย แมทไมปรากฏใหเหนใหร แตกเปนกรณา นนคอกรณาในใจ o ความกรณาทเกดจากความมเมตตาจรง
การสวดมนต โดยเฉพาะในเวลาเชาและในเวลาเยน เปนสงทผนบถอพระพทธศาสนาสวนมากถอเปนหนาท กระทาเปนกจวตรประจาวน และหลงสวดมนตแลว ไมวาจะสวดยาวหรอสวดสน สวดมากหรอสวดนอย กจะจบลงดวยการแผเมตตา ตงใจใหความสข แผสวนกศลทตนทาทตนมแกสรรพสตวทงทเปนผเปนทรก ผไมเปนทรก ทงทเปนมตร ทงทไมเปนมตร ทงพรหมเทพมนษยสตว ไมมทสดไมมประมาณ
ความจรงใจทจะใหกศลใหความสขเชนน นบไดวาเปนความพยายามชวยผอนคลายความทกขบรรดามของสรรพสตวทงนน จงเปนความกรณาทเกดแตความมเมตตาจรง แมจะเปนสงทไมปรากฎแกตาแกใจผใดอนกตาม
๑๙
o เมตตาและกรณา ลวนสาเรจลงไดดวยใจ พระพทธศาสนานน ถอใจเปนสาคญทสด ถอวาใจเปนใหญ ใจเปนประธาน ทกสงสาเรจดวยใจ
เมตตากรณากสาเรจดวยใจ เมตตากรณามไดสาเรจดวยอะไรอน ดงนน ความชวยเหลอตาง ๆ แมจะเปนการปฏบตด แตแมเกดจากใจทรสกวาเปนหนาทบาง เปน
สงทพงทาเพอรกษาหนาตาของตนเองบาง เปนการเชดชตนเองบาง มใชเปนกระกระทาทเกดจากใจทมความสงสาร ทมความปรารถนาจะใหเกดความสขแกผไดรบ เชนนการกระทานนกมใชเปนความเมตตากรณา เมตตากรณาเปนเรองของใจจรง ๆ
เมตตากรณาเปนเรองของใจ เกดอยในใจ ดงนนตนเองเทานนทจะรวาตนมเมตตากรณาเพยงใดหรอไม คนอนไมอาจรใจจรงของคนอนได จงยอมไมอาจรไดถกตองเสมอไปดวยวา คนนนคนนมเมตตาหรอไมม
ความสาคญจงอยทตวเองจะตองเขาใจตวเอง วามจตใจเชนไร ใจดหรอใจไมด มเมตตาหรอไมมเมตตา จะตองไมหลงเขาใจตวเองผดจากความจรง อนจกทาใหไมมโอกาสแกไขจตใจตนเอง เชน ไมมความเมตตากจะไมมโอกาสแกไขใหมเมตตาอนเปนความรมเยน สาคญทงแกจตใจตนเองและผอนเปนอนมาก o เมตตาเปนเหตทใหผลยงใหญสดพรรณนา
เมตตาเปนความสาคญอยางยง ไดใหผลทสาคญทสดแกโลก พระพทธเจาทรงตงพระพทธศาสนาไดกดวยทรงมพระเมตตาใหญหลวงเปนตนเหต พระพทธศาสนาเกดแตพระเมตตา นกเหนไดชดแจงแลววาเมตตาเปนเหตทใหผลยงใหญเพยงใด o พระผทรงยงดวยเมตตาและกรณา
พระพทธเจาทรงยงดวยพระเมตตา ปรากฏชดดวยพระมหากรณาคณ อนเปนทประจกษลกซงแกจตใจผนามาใครครวญทงหลาย
พระพทธศาสนาทใหความรวมเยนเปนสขพนพรรณนาหาไดเกดแตอะไรอน หากเกดแตพระมหากรณาคณของพระพทธองคโดยแท พระมหากรณาทเกดแตพระเมตตาทวมทนพระหฤทย
พระมหากรณาของพระพทธเจานน ผมปญญาพงนามาคดใครครวญพจารณาใหด ใหเหนประจกษแจงซาบซงถงจตใจ จกไมเสยชาตเปลาทเกดมาพบพระพทธศาสนา ของสมเดจพระบรมศาสดาผทรงสามารถนาไปถงความพนทกขไดจรง
๒๐
มผใดหรอ ทมกรณาแมเพยงใกลเคยงพระมหากรณาของพระพทธเจา เพอทรงพยายามชวยสตวโลกทงหลายใหพนจากทกขของความเกดความแกความเจบความตาย ทรงสละไดสนทกสงทกอยาง ทงบลลงก ทงความสขสวนพระองค ทงความพรงพรอมสมบรณบรบรณทงหลาย ทงพระชนกนาถ พระมเหส และพระโอรส ทรงสละไดแลวทงหมดเพอความพนทกขของสรรพสตว ททรงตระหนกชดพระหฤทยแลววา ทกชวตไมมยกเวน จะตองตกอยในหวงแหงทกขทใหญโตมโหฬารนนตลอดไป แมไมพบทางดาเนนหนใหพน o พระมหากรณา มผลสวางไสว ดบทกขนอยใหญได
ยามอยหางไกลจากผเปนทรก เชน บตรธดา ผเปนมารดาบดานาจะเคยหวงใยคดไปนานาประการ ถงความทกขยากลาบากลาบนของผเปนบตรธดาแหงตน จนตวเองแทบจะหาความสขมได เหตรายครงแลวครงเลาทเกดหางไกล และมบตรธดาผใดอยในขอบขายทอาจจะพลอยไดรบทกขภยรายแรงนนดวย ผเปนมารดาบดามหรอทจะไมพากนคดวาดภาพทนาสะพรงกลวใหเกดกบบตรธดาตน แมไมสามารถไปไดแลวจรง ๆ กจะพากนสวดมนตไหวพระอยางอกสนขวญหาย เพอใหพระคมครองผเปนทรกทหวงใยของตน ทตนคดวาตองกาลงตกอยในอนตรายรายแรงแน
พระพทธเจากอนแตจะทรงตรสรกเชนกน เพราะทรงแนพระหฤทยแลววา สตวทงปวงจะตองไดรบความทกขทรมานจากการเกดแกเจบตาย ไมทรงสามารถทนรบความรสกนนไดอยางเปนปกตสข พระเมตตาทวมทนพระหฤทย ซงเปนพระเมตตาจรง เหตดวยทรงดนรนขวนขวายหาทางชวยแกไขทกขนนอยางเตมสตปญญาความสามารถ เปนไปตามความจรงทเมอมเมตตาจรง จะตองมกรณาดวยเสมอไป เมตตากบกรณาจะไมแยกจากกนโดยเดดขาด
พระพทธเจาทรงมพระเมตตายงใหญ พระกรณาจงยงใหญดวย เปนมหากรณา และเปนมหากรณาทใหผลสาเรจใหญยงจรงแท ทรงดบทกขของสตวโลกไดดงพระหฤทยปรารถนา
สตวโลกจานวนประมาณมได ไดรบพระมหากรณาพนจากทกขมากบางนอยบาง เมอเดนไปในวถทางททรงแสดงสอน ตงแตทรงตรสร สบมาจนทกวนน ยงมผไดรบพระมหากรณาของพระพทธองคอยมวางเวน มขาดหาย แมจะเสดจดบขนธปรนพพานนานนกแลว ใกลจะสามพนป แตพระมหากรณากยงมผลสวางไสว ดบทกขนอยใหญไดอย
๒๑
o พระผทรงไกลกเลสแลวอยางสนเชง ถาพระพทธองคมใชเปนผทรงไกลกเลสแลวสนเชง ผลทเกดแตพระมหากรณาทจะดบทกขสตวโลก
กจะตองทาใหทรงยนดโสมนสพนจะพรรณนา แตสมเดจพระบรมศาสดาทรงไกลแลวจากความยนดและยนราย อนเปนอาการของกเลสสามกองสาคญ คอ โลภะ โทสะ และโมหะ นนคอเครองแสดงความทรงไกลแลวอยางสนเชงจากความโลภ ความโกรธ ความหลง ทรงสงบเบกบานอยดวยอานภาพของบรมสข ทผมปญญามากหลายปรารถนานก และจกสมปรารถนาไดดวยการปฏบตธรรมททรงแสดงสอนไว ใหเปนการปฏบตธรรมสมควรแกธรรมจรง ไมออนแอพายแพแกความโลภ โกรธ หลง มนคงศรทธาในสมเดจพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจา และดาเนนตามไปในวถททรงนาไปแลว o พนจากทกขสนเชง เสวยบรมสขตลอดกาล
พระพทธศาสนาเกดแตพระมหากรณาของพระพทธเจา ททรงมงมนจะชวยสตวโลกใหพนจากทกขของความเกดแกเจบตาย ไมมพระมหากรณานแลว พระพทธศาสนาไมเกด เราผมความทกขทงหลาย จะไดธรรมะจากทใดมาชวยผอนคลายใหพอมความสขได มากนอยตามควรแกการปฏบตของตน และสงสดจนพนจากทกขสนเชง ไดเสวยบรมสขตลอดกาล o พระมหากรณาทนาพาสตวโลกใหไกลจากทกข
ไมมผใดไมเปนทกข ทกคนมความทกข เพยงทกขมากบาง ทกขนอยบาง เหมอนไมมทกขบางทงทมทกขอย ความจรงนนทกขมอยกบทกชวตทกเวลา เพยงแตวาบถชนทงปวงหลงเหนทกขเปนสข ธรรมเหนอโลกนนความสขไมมในโลก ในโลกมแตความทกข และธรรมของพระพทธศาสนาเทานนทจะดบทกขใหได ผมปญญาเขาใจธรรมเหนอโลก จงเทดทนพระพทธศาสนา เทดทนพระบรมศาสดาผทรงกอเกดพระพทธศาสนาดวยทรงสละสนทกสงทกอยางทไมมผใดมความกรณาทาไดเสมอเหมอน
พระมหากรณาทวมทนพระหฤทย ทาใหพระบรมโพธสตวเสดจออกทรงพระผนวช ทรงจากพระสถานภาพของเจาฟาเจาแผนดน ไปสความเปนผของปราศจากสนทกสงทกอยางทเคยทรงม ทลวนวจตรสงสงควรแกพระองค ผเปนมกฎราชกมารแหงศากยะ ใครครวญใหด ใหตระหนกชดแจงแกจตใจในพระมหากรณาทไดรบจากพระองค ทาใหไดมความไกลจากทกขพอสมควรอยทกวนน ทรงเสยสละยงใหญนกเพอความไกลทกขของสตวโลกทงปวง
๒๒
o พระมหากรณาอนไมมขอบเขต ไมมอคต พระพทธองคเสดจออกทรงพระผนวชดวยทรงมงดบทกขของสตวโลกทงปวง ทมไดทรงรจก และท
มไดรจกพระพทธองค การปฏบตทปรากฏนนเหมอนทรงมพระหฤทยโหดรายตอพระบดา พระมเหส พระโอรส เพราะทรงเปนเหตใหทกพระองคโศกเศราเปนทกขแสนสาหสในการพลดพราก เหมอนไมทรงมพระเมตตากรณาในพระหฤทยเลย จงสามารถทอดทงทานผมพระคณและผมความรกความหวงใยความภกดเปนทสดไปไดเหมอนไมแยแส
แตแมคดใหลก คดใหประณต กยอมจะไดความเขาใจในพระมหากรณาวา ไมมขอบเขต ไมมอคต ไมมเขาไมมเรา แตกตางเปนอนมากกบนาใจของบถชนทงนน o ทรงมพระกรณาโดยไมคานงถงพระองคเอง
บถชนคนผมกเลสใกลชดจตใจทงหลาย ลวนมเขามเรา มเลอกสงสารเลอกใหความชวยเหลอ และมกจะสงสารจะชวยเหลอพนองพวกพองของตนเทานน นนไมใชเมตตา ไมใชกรณาทแทจรง แตกตางหางไกลกบพระมหากรณาของพระพทธเจา ทแผไปถงทวทกสตวโลก และมากมายใหญยงนกหนา จนทาใหไมทรงคานงถงความทกขยากของพระองคเอง เพอความพนทกขของสตวโลก ทรงสละพระสถานภาพแหงกษตรยลงเปนผตองขอเขา ทรงหมดสนทกสงทกอยาง เหลออยทวมพระหฤทยแตพระมหากรณาตอสตวโลก
๒๓
พรหมวหารธรรม (อเบกขาธรรม)
o ทาความดดวยใจวางจากกเลส
ทาความดอยางสบาย ๆ อยางมอเบกขา คอทาใจเปนกลางวางเฉย ไมหวงผลอะไรทงสน การตงความหวงในผลของการทาดเปนธรรมดาของสามญชนทวไป ซงกไมผด แตกจะถกตองกวา
หากจะไมตงความหวงเลย เมอรวาเปนความดกทาเตมความสามารถของสตปญญา ไมเดอดรอนใหเกนความสามารถ ไมมงหวงใหฟงซาน ไมผดหวงใหเศราเสยใจ การทาใจเชนนไมงาย แตกเปนสงทาได ถาทาไมไดพระพทธเจากจะไมทรงสงสอนไว o ทาดดวยความโลภและหลง จกไมอาจใหผลสงสด
การทาดหรอทาบญกศลทจะสงผลสงสด ตองเปนการทาดวยใจวางจากกเลส คอความโลภโกรธหลง ความผกพนในผลทจะไดรบเปนทงความโลภและความหลง จงไมอาจใหผลสงสดได แมจะใหผลตามความจรงทวา ทาดจกไดด แตเมอเปนความดทคนคนดวยโลภและหลง กยอมจะไดผลไมเทาทควร มความโลภหลงมาบนทอนผลนนเสย o ทาดแลวตองไดดแนนอนเสมอไป
ทาดไมไดด ไมมอยในความจรง มอยแตในความเขาใจผดชองคนทงหลายเทานน ทาดแลวตองไดดแนนอนเสมอไป
ทมเหตการณตาง ๆ นานาปรากฏขน เหมอนทาดไมไดดนน เปนเพยงการปรากฏของความสลบซบซอนแหงการใหผลของกรรมเทานน เพราะกรรมนนไมไดใหผลทนตาทนใจเสมอไป แตถาเปนเรองภายในใจแลว กรรมใหผลทนทททาแนนอน เพยงแตวาบางทผทาไมสงเกตดวยความประณตเพยงพอ จงไมรไมเหน ขอใหสงเกตใจตนใหด แลวจะเหนวาทนทททากรรมด ผลจะปรากฏขนในใจเปนผลดทนททเดยว
๒๔
o ทากรรมดแลวจตใจจกไมรอนเรา ทากรรมดแลวใจจกไมรอน เพราะไมตองวตกกงวลวาจะไดรบผลไมดตาง ความไมตองหวาดวตกหรอกงวลไปตาง ๆ นน นนแหละเปนความเยน เปนความสงบของใจ เรยก
ไดวาเปนผลดทเกดจากกรรมด ซงจะเกดขนทนตาทนใจทกครงไป เปนการทาดทไดดอยางบรสทธแทจรง
สวนผลปรากฏภายนอกเปนลาภยศสรรเสรญตาง ๆ นน มชามเรว มทนตาทนใจ และไมทนตาทนใจ จนเปนเหตใหเกดความเขาใจผดกนมากมาย วาทาดไมไดดบาง ทาชวไดดบาง o ควรทาดโดยทาใจใหเปนกลาง ไมมงหวงสงใด
ทาดไดดแนนอนอยแลว บรรดาผทาความดทงหลายซาบซงในสจจะคอความจรงน ดงน กไมนาจะลาบากนกทจะเชอดวยวาควรทาดโดยทาใจเปนกลางวางเฉยไมมงหวงอะไร ๆ ทงนน
การทยกมอไหวพระดวยใจทเคารพศรทธาในพระรตนตรยสงสดเพยงเทาน ไดผลดแกจตใจยงกวาจะยกมอไหวพรอมกบอธษฐานปรารถนาสงนนสงนไปดวยมากมายหลายสงหลายอยาง หรอการจะบรจาคเงนสรางวดวาอาราม ดวยใจทมงใหเปนการบชาคณพระรตนตรยเพยงเทาน กไดผลดแกจตใจยงกวาจะปรารถนาวมานชนฟา หรอบานชองโออาทนตาเหนในชาตน หรอการจะสละเวลากาลงกาย กาลงทรพยเพอชวยเหลองานพระศาสนา โดยมงเพอผลสาเรจของงานนนจรง ๆ เพยงเทานกไดผลดแกจตใจยงกวาปรารถนาจะไดหนาไดตาวาเปนคนสาคญ เปนกาลงใจใหเกดความสาเรจ หรอการคดพดทาสงหนงสงใด เพอสถาบนชาต ศาสนา พระมหากษตรย ดวยใจทมงเทดทนรกษาอยางเดยวเชนน ใหผลดแกจตใจ ยงกวาหวงไดลาภยศหนาตาตอบแทน
๒๕
o ทาความดอยางบรสทธ สะอาดจรงเถด ทกวนเรามโอกาสทาดดวยกนทกคน ดงนนจงขอใหพยายามตงสตใหด ใชปญญาใหควร อยาโลภ
อยาหลง อยาทาความดอยางมโลภมหลง ใหทาความดอยางบรสทธสะอาดจรงเถด มวธตรวจใจตนเองวา ทาความดดวยใจปราศจากเครองเศราหมองคอกเลสโลภโกรธหลงหรอไม กคอใหดวาเมอทาความดนน รอนใจทจะแยงใครเขาทาหรอเปลา กดกนใครเขาหรอไม ฟงซานวนวายกะเกงผลเลศในการทาหรอเปลา ตองการจะทาทง ๆ ทไมสามารถจะทาได แลวกนอยเนอตาใจหรอโกรธแคนอาฆาตพยาบาทอปสรรคหรอเปลา
ถาเปนคาตอบปฏเสธทงหมดกนบวาด เปนการทาดอยางมกเลสหางไกลจตใจพอสมควรแลว สบายใจ เยนใจในการทาความดใด ๆ กนบวามกเลสหางไกลใจในขณะนนอยางนายนดยง จะเปนเหตใหผลอนเกดจากกรรมดนนบรสทธ สะอาด และสงสงจรง
o ทาใหไมมตวเราของเราได....วเศษสด ไมมตวเราของเราแลวไมมความทกข เพราะไมถกกระทบ ไมมอะไรใหถกกระทบ เหมอนคนไมมมอ กไมเจบมอ คนไมมขา กไมเจบขา ดงนน การทาใหไมมตวเราของเราไดจงวเศษ
สด แตกยากยงนกสาหรบบถชนคนสามญทงหลาย ฉะนนขอใหมเพยงเราเลก ๆ มเรานอย ๆ กยงด ดกวาจะมเราใหญโตมโหฬาร มของเราเตมบานเตมเมอง
เมอบถชนไมสามารถทาตวเราใหหายไปได ยงหวงแหนหวงใยตวเราอย ของเราจงยงตองมอยดวย ของเราจะหมดไปกตอเมอตวเราหมดไปเสยกอน นเปนธรรมดา
ถายงมตวเราของเราอย ยงตองกระทบกระทงอย ยงหวงแหนรกษาตวเราของเราไว กควรอยางยงทจะหวงแหนรกษาใหถกตอง จะไดไมตองรบโทษทกขของการมตวเราของเรามากเกนไปอยางเดยว แตมโอกาสทจะไดรบคณรบประโยชนบางจากการมตวเราของเรา นนกคอตองระวงรกษาปฏบตตอตวเราของเราใหด ใหเปนตวเราของเราทด o ตวเราทด ตองมใจทอบรมดวยธรรมอนงาม
ตวเราทดนน ไมใชเปนตวเราทมหนาตาสวยงามอยางเดยว ไมใชเปนตวเราทไดรบการตกแตงดวยเครองสาอางหรอเสอผาแพรพรรณอนวจตรเทานน
ตวเราทดตองเปนตวเราทประพฤตปฏบตถกตองตามทานองคลองธรรม มจตใจทอบรมดวยธรรมอนงาม ปรารถนาจะมตวเรากตองปฏบตตอตวเราเชนนจงจะถกตอง จงจะพอบรรเทาโทษของการยดมนในตวเราลงไดบาง o อเบกขาธรรม
“อเบกขา” เปนธรรมในธรรมสาคญหมวดหนง คอ “พรหมวหารธรรม” มนษยกไดชอวาเปนพรหม แมมธรรมหมวดนสมบรณ คอมพรอมทงเมตตา กรณา มทตา และ
อเบกขา อเบกขา หมายถง การวางใจเปนกลาง วางเฉย ไมยนดยนราย จงไมหวนไหวดวยความยนดหรอ
ความยนราย หวนไหวเพราะความยนดแมมากยอมเปนเหตใหฟง หวนไหวเพราะความยนรายแมมากยอมเปนเหตใหเครยด อเบกขาจงเปนธรรมโอสถเครองรกษาโรคทางจตทงสอง คอทงโรคฟงและโรคเครยด
ทานผมปญญาเหนความศกดสทธของธรรมโอสถน จงสนใจอบรมอเบกขา เพอรกษาใจใหปราศจากโรค ใหเปนใจทสมบรณสขอยางแทจรง
๒๖
o โรคทางจตกเหมอนโรคทางกาย โรคทางจตกเหมอนโรคทางกาย ยารกษาโรคทางจตกเหมอนยารกษาโรคทางกาย ไมวาจะใชยาวเศษขนานใดกตาม กตองใชยานนใหไดขนาดเพยงพอกบอาการของโรค โรคทางกาย
บางโรคไมตองใชยามาก และไมตองใชนาน บางโรคตองใชมากและตองใชนาน จะใจรอนใจเรวใหโรคหายทนใจทกโรคไมได
แตโรคทางใจของคนทวไป ปกตตองใชยามากและตองใชนาน จงจะใจรอนใจเรวใหเหนผลเปนความหายขาดจากโรคทางใจอยางทนตาทนใจไมได ตองใชธรรมโอสถใหเพยงพอกบอาการของโรค เชน โรคเครยดและโรคฟงทกลาวแลววา รกษาไดดวยธรรมโอสถ คออเบกขา กตองใชธรรมโอสถใหเพยงพอ คอใชใหมากพอและใชใหนานพอ จงจะหายขาดไดจรง o ยอดของพรหมวหารธรรม
อเบกขา เปนยอดของพรหมวหารธรรม เมตตา กรณา เปนฐาน มทตาเปนตว การจะสรางยอดโดยไมสรางฐานไมสรางตวนนกทากนได แตยอดจะวางอยตาเตย ไมมนคง ไมสง
สงา ถาสรางฐานสรางตวเปนลาดบขนไปเรยบรอยแลวจงสรางยอด ยอดกจะมนคง สงเดนเปนสงา o ฐานของพรหมวหารธรรม
การอบรมอเบกขาใหมนคง งามพรอม จงควรตองอบรมพรหมวหารธรรมใหสมบรณ เรมแตฐาน คอ เมตตากรณาเปนเบองตน มทตาเปนลาดบไป แลวจงถงอเบกขา เชนนไม
หมายความวาจะตองใชเวลานานนกหนากวาจะเรมจากฐานขนไปถงยอด เรองของจตหรอเรองของใจเปนเรองพเศษสด อานาจของใจ ความเรวของใจ กเปนความพเศษสดเชนเดยวกน
พรหมวหารธรรม คอ เมตตา กรณา มทตา อเบกขา กเปนเรองของใจ จงมความพเศษสด ผมบญมปญญา มใจเขมแขงมนคงดวยสจจะ สามารถอบรมพรหมวหารธรรมตงแตฐานถงยอดไดในเวลารวดเรว ไมจาเปนตองเนนชา สาคญทพงตองมศรทธาตงมน วาพรหมวหารธรรมนมคณประโยชนแกชวตอยางแทจรง ไมเชนนนแลวสมเดจพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจากจกไมทรงแสดงไววาเปนธรรมเครองอยของพรหม จงพงนอมใจรบปฏบตตามคาสงสอนของพระพทธองค ในเรองการอบรมพรหมวหารธรรมน
๒๗
o ความหมายทแทจรงของพรหมวหารธรรม เมตตา กรณา มทตา อเบกขา มความหมายทแทจรงอยางไร ศกษาใหเขาใจถกตองเสยกอน อยา
ใหรผด เพอการปฏบตจะไดไมผด ผลทตามมาจะไดไมผด เมอศกษาเขาใจพรหมวหารธรรมถกตองพอสมควรแลว ใหปฏบตใหเกดมขนในตนใหถกตอง และ
จะไมตองใชเวลานานเลย สาหรบการปฏบตอบรมธรรมหมวดนหรอหมวดใดกตาม แมเชอวาพระพทธองคทรงสอนใหปฏบตพงใจใหตรงดงลงไปในเมตตา ในกรณา ในมทตา ทกเวลา ทกโอกาสทมมา ไมมขอแมขอแยงยกขนเพอใหใจคดคานไมยอมมเมตตา ไมยอมมกรณา ไมยอมมมทตา ไมวาตอผใดทงสน ไมวาจะเปนมตร หรอเปนศตร เพราะพระพทธองคไมไดทรงสอนใหเลอกมตรเลอกศตร หรอเลอกคนดคนชว ทรงสอนใหมพรหมวหารเปนทอยของใจตลอดเวลา นนกคอไมวาจะพบคนดหรอคนชว พบมตรหรอพบศตร พบทไหน เวลาใด ใจของเราตองอยในพรหมวหารธรรมตลอดเวลาสมาเสมอ o มความเชออยางมนคง จะไดผลรวดเรว
การเชอพระพทธเจาใหแนวแนมนคง ยอมเปนยอมตายไดเพอปฏบตตามททรงสอนไว เปนวธพเศษทจะชวยใหการใชธรรมโอสถรกษาโรคทางใจไดผลรวดเรวทนท
การเชอพระพทธเจา แลวปฏบตตามททรงสอนไว โดยไมมขอคดคดคานอยางนนอยางน ไมใชความงมงาย ไมใชการแสดงความออนแอไมเปนตวของตวเอง ตรงกนขาม กลบเปนความปรชาฉลาดลกซงอยางยากจะหาผทดเทยมได o โทสะไมวามากหรอนอย ดบดวยอานาจของเมตตา
พระพทธองคทรงสอนใหเมตตา ใหกรณา กใหเมตตาใหกรณาอยางเตมเปยมทงหวใจ โทสะไมวามากไมวานอยจะดบลงไดดวยอานาจของเมตตาทนท
ยงทมเทใจเชอพระพทธเจา ทาตามพระองคเตมสตกาลง ใจกจะตงอยในความไมมโทสะ มแตความสขสงบเยนสวางไสว จนกระทงอาจรสกเหมอนไมมเมตตา ไมมกรณา ไมมมทตาในใจตน มแตอเบกขาเทานน แตความจรงอเบกขานนพรอมดวยเมตตา กรณา มทตา เปรยบดงขนรถดวนทวงผานสถานตาง ๆ อยางรวดเรว ไมหยดสถานระหวางทางเลย ไปหยดตอเมอถงสถานปลายทาง ถงทหมายไดสมประสงคตรงสถานปลายทางนน เชนนไมหมายความวารถไฟไมไดวงผานสถานตาง ๆ ในระหวางทาง รถผานแตละสถานอยางรวดเรวจนยากจะสงเกตรวาเปนสถานใดบางเทานน
การอบรมเมตตา กรณา มทตา ไปจนถงอเบกขาดวยวธพเศษ คอเชอพระพทธเจาใหแนวแนมนคง ยอมเปนยอมตาย เพอปฏบตตามททรงสอนไวจะไดผลรวดเรวดงน
๒๘
o ผมเมตตา กรณา และมทตา จะตองใชอเบกขาแทรกไวทกเวลา ผยงไมบรรลผลสงสดของพรหมวหารธรรม ยงพยายามตงใจอบรมพรหมวหารธรรมอย ควรตองร
วา ผมเมตตา กรณา มทตานน ควรอยางยงทจะตองใชอเบกขาแทรกไวทกเวลาเหมอนเปนยาดาทจาเปนตองแทรกอยในยาดแทบทกขนาน ไมเชนนนแลว ยาดทขาดยาดากจะไมเปนยาดทสมบรณ และพรหมวหารธรรมกจะไมสมบรณเชนเดยวกน
เมตตาขาดอเบกขา..กผด, กรณาขาดอเบกขา..กผด, มทตาขาดอเบกขา..กผด เมตตากรณาทผด กเชน ปรารถนาให เขาเปนสข พยายามชวยให เขาพนทกข เ ตมกาลง
ความสามารถ เมอทาไมไดดงความปรารถนากเปนทกข เพราะไมวางอเบกขา เชนนแหละผด แตถาทาเตมสตปญญาความสามารถโดยควรแลว แมไมเกดผลดงปรารถนากวางอเบกขาเสยได ไมเรารอนดวยความปรารถนาตองการจะใหสมมงหมาย เชนนกเปนเมตตากรณาทไมผด
มทตา ความพลอยยนดดวยกเชนกน มทตาทผดกเชนไปพลอยยนดดวยกบการไดการถงทไมสรควรทงหลาย การไดการถงทผดทไมชอบเชนนน ผมมทตาทแทจรงในพรหมวหาร จะวางใจเปนกลาง วางเฉยอยไดดวยอเบกขา ไมเขาไปเกยวของแมดวยมทตา o ใจทเปนอเบกขา ไมหวนไวไปตามการแสดงออกภายนอก
ผมอเบกขาในใจจรงนน การแสดงออกภายนอกเหมอนไมมอเบกขาได เพราะผมอเบกขานนไมหมายถงวา จะตองไมรบรในคณในโทษของสงภายนอก ผมอเบกขายอมรดวาปฏบตอยางไรเปนคณ ปฏบตอยางไรเปนโทษ บางทการวางเฉยทางกายวาจา เหมอนกนใจทวางเฉยอยดวยความสงบ กอาจเปนคณ แตบางทกอาจเปนโทษ
ฉะนน เมอการวางเฉยภายนอกจะเปนโทษ ผมพรหมวหารธรรมขออเบกขาพจารณาเหนแลว กยอมตองแสดงออกตามความเหมาะความควร รกษาไวอยางหวงแหนทสดเพยงอยางเดยว คอใจทเปนอเบกขา ไมหวนไหววบวาบขนลงไปตามการแสดงออกภายนอก o อเบกขาทแทจรง สรางความสงบอยางยงแกใจ
ความสงบอยางยงของใจ ยอมมอยไดเปนปกต ดวยอานาจของอเบกขาทแทจรงในพรหมวหาร ผมใจยงไมเปนอเบกขา บางทกสามารถแสดงอเบกขาใหปรากฏภายนอกได
หลายคนเคยพดวา “ฉนอเบกขา” นนไมหมายถงวา ผพดมใจเปนอเบกขาในพรหมวหารธรรม แต
หมายเพยงการกระทาเทานนทไมยงเกยวในเรองนนเรองนเปนเรอง ๆ ไป ความสงบเปนปกตของใจดวยอานาจของอเบกขาหามไม
๒๙
o เมตตา กรณา มทตา อเบกขา ลวนสาคญอยางยง ถาจะอบรมพรหมวหารธรรม กอยาเหนวาเมตตากรณาเทานนสาคญ มทตาและอเบกขากสาคญ
อยางยง ไมมเมตตา กรณา กจะมใจโหดเหยม ไมมมทตากจะมความอจฉารษยา ไมมอเบกขากจะไมรจก
วางเฉย ไมรจกปลอยวาง ยดมนอย ความโหดเหยม ความอจฉารษยา ความยดมนไมปลอยวางยอมเปนความไมสวยไมงามของจตใจ
ยอมไมเปนทพงปรารถนา ฉะนน เมอปรารถนาจะไมใหไดชอวาเปนคนโหดเหยม ขอจฉารษยา หรอไมปลอยวาง กตองอบรมพรหมวหารธรรม เพอใหจตพนจากสภาพทไมงดงาม ไมเปนทพงปรารถนาดงกลาว o ผปรารถนาใหตนเองมจตใจสง มจตใจเยน
ตองอบรมพรหมวหารธรรมใหสมบรณ บรบรณ ผปรารถนาใหตนเองมจตใจสง มจตใจด มจตใจเยนสบาย ไมมโทสะ ไมมพยาบาท ไมมอจฉารษยา
ควรตองอบรมพรหมวหารธรรมใหสมบรณบรบรณอยาไดวางเวน โอกาสทจะแผเมตตามอยทกเวลา มสตระวงใหมอเบกขาไปพรอมกนดวย กจะเปนพรหมวหาร
ธรรมทถกตอง สมบรณบรบรณ ทจะใหคณแกเจาตวเตมทกอนใหแกผอน
๓๐
เครองปดกนความประภสสรแหงจต
o กเลส เครองทาใหปรากฏความเศราหมอง บงความประภสสรแหงจต
กเลส ๓ กองใหญ เครองทาใหปรากฏความเศราหมอง บงความประภสสรแหงจต คอ โลภะ โทสะ โมหะ กคอการประกอบกนของอปกเลส ๑๖ ขอ o อปกเลส เครองประกอบของกเลส
อปกเลส ๑๖ คอความละโมบไมสมาเสมอ เพงเลง และตระหน โทสะคอรายกาจ โกรธ ผกโกรธไว โมหะคอลบหลคณทาน ตเสมอคอยกตวเทยมทาน มารยาคอเจาเลห โออวด หวดอ แขงด ถอตว ดหมนทาน มวเมา และเลนเลอ o ความโลภ โกรธ หลง จะถกทาลายสน
เมอทาลายอปกเลสหมดสน แมเพยงทละขอ แมทาลายกเลสทงกองพรอมกนไมได การทาลายอปกเลสทละขอเปนวธใหสามารถทาลายกเลสทง
กองไดทกกอง ความโลภ ความโกรธ ความหลง จะถกทาลายหมดสนได เมอทาลายอปกเลสหมดสน แมเพยงท
ละขอสองขอ o เครองปดกนความประภสสรแหงจต
จตของเราทกคนบรสทธประภสสรอยตลอดเวลา แตไมไดเหนกนทง ๆ ทปรารถนาจะเหนเทยวแสวงหา เพราะไมยอมรบรความจรงวาตวเองไมเคยหยดยงการสรางอปสรรคขวางกนไวตลอดเวลา
ความคดปรงแตงอปกเลสทงปวงทไมเคยหยดยงนนแหละ คอเครองขวางกนบงจตทประภสสรเสยหมดสน เพยงหยดความคดปรงแตงอปกเลสเสยบาง ความประภสสรแหงจตกจะปรากฏใหเหนไดบาง ยงหยดความปรงแตงอปกเลสไดมากเพยงไร ความประภสสรแหงจตกจะปรากฏเจดจาชดเจนเตมท มความสวางไสว ไมมเปรยบ
ไมมพลงอานาจแมวเศษเพยงใด จะสามารถบงความประภสสรแหงจตของผไมมความคดปรงแตงอปกเลสทงปวงได
๓๑
o ถาทกคนตงใจทาความประภสสรแหงจตของตน โลกทกาลงรอน กาลงยง กจกหยดรอนหยดยง ผมปญญาปรารถนาจะไดพบเหนแสงประภสสรแหงจต ใหตนตาตนใจ พงเรมใชสตใชปญญาให
เตมท หยดยงความคดปรงแตงอปกเลสเถด ใชวาจะยากเกนความพยามกหาไม ใชวาจะเหนผลนานชากหาไม
ถาทกคนพากนตงใจทาความประภสสรแหงจตของตน ใหปรากฏสวางรงเรองยงขนทกททกท แมจะยงไมถงกบปรากฏเตมท โลกกจะหยดยง เมองกจะหยดรอน ทงทกาลงยง กาลงรอนยงขนทกเวลา o อานาจความประภสสรแหงจต อศจรรยยงนก
อานาจความประภสสรแหงจตนมหศจรรยนก มหศจรรยจรงไมเพยงจะดบทกขดบรอนใหเยนแกตนเองเทานน แตสามารถดบความรอน ดบอนตราย ทจะเกดแกสถาบนของชาต ศาสนา พระมหากษตรยของเราไดดวย
เราทกคนเปนผมปญญา มความรพระคณยงใหญแทจรงนกของชาต ศาสนา พระมหากษตรย สามารถแสดงความกตญกตเวทตอบสนองไดดวยวธททกคนสามารถ คอตงใจทาสตใชปญญาทมอยเตมท เพอหยดความคดปรงแตงอปกเลสทงปวงใหได แมทละเลกละนอย ทละขอสองขอ o มาเปนคนดกนเถด อยาเปนคนชวเลย
ดวยการแสดงกตญกตเวทตอชาต ศาสน กษตรย ความกตญเปนเครองหมายของคนด ความอกตญจงเปนเครองหมายของคนชว มาเปนคนดกน
เถด อยาเปนคนชวเลย
๓๒
อานภาพแหงความด
o ความทกขนานาประการทตางไดพบไดเหน
ไดประสบกนอยทกวนน มกเลสเปนเหตทงสน แทบทกคนรจกคาวา “กเลส” รวากเลสหมายถงความโลภ ความโกรธ ความหลง แตสวนมากกสก
แตวารเทานน ไมเขาใจเพยงพอสมควร จงไมรวาในบรรดาสงทนารงเกยจนากลวทงหมด...กเลสเปนทหนง กเลสนารงเกยจนากลวทสด
เพอบรหารจต ควรพยายามพจารณาใหเหนความนารงเกยจนากลวของกเลส ซงทจรงกมใชวาจะเปนสงเหนไดยากจนเกนไปนก ทกเวลานาทกเลสแสดงความนารงเกยจนากลวใหปรากฏมไดวางเวน มไดหลบซอน แตอยางเปดเผย อยางอกทกครกโครมทเดยว
การประหตประหารกน ลกขโมยฉอโกงกน โกงกนกน ใสรายปายสแอบอางทาลายกนดวยวธตาง ๆ กอใหเกดความสญเสยชอกชา ทกขโศกสลดสงเวชมากบางนอยบาง ทงหมดนไมไดเกดจากอะไรอน แตเกดจากกเลส กเลสมอทธพลอยางยง สามารถกอใหเกดดงกลาวได และสามารถกอไดอยางไมหยดยง อยางไมตองพกเหนอย ความทกขนานาประการทตางไดพบไดเหนไดประสบกนอยทกวนน มกเลสเปนเหตทงสน
๓๓
o กเลสตวโลภะหรอราคะ ปรากฏใหเหนอยทวไป โดยเฉพาะกเลสทปรากฏอยในใจของตนเอง แมตองการจะเหนโทษ เหนความนารงเกยจนากลวของกเลส กพงทาใจใหมนคงวาตองการเชนนน
จรง ตองการจะรจกโทษของกเลสและหนาตาทนาเกลยดนากลวของกเลสจรง เมอทาความแนวแนมนคงเชนนแลว กจะสามารถรจกกเลสไดอยางแนนอน ตงแตชวตเรมตนในวน
ใหมทเดยว แมมสตตงใจจะดหนาตาของกเลสกจะเหน ไมวากเลสของเราเองหรอกเลสของผใดอนกจะเหน
กเลสตวโลภะหรอราคะปรากฏใหเหนอยทวบานทวเมอง ทไมเหนกนกเพราะเหนแลวไมมสตรวาเหนกเลส โดยเฉพาะกเลสทปรากฏอยในใจตนเองยงพากนละเลย มโลภะหรอราคะอยทวมหวใจ กหามสตรไมวานนเปนโลภะหรอราคะ
ความอยากไดนนอยากไดน โดยเฉพาะทจะตองใชความพยายามทไมชอบ เพอใหไดสมปรารถนา คอความโลภทเดนชด ซงไมจาเปนตองการอยากไดทรพยสนเงนทองของขาวเทานน การอยากไดชอเสยงสรรเสรญเกยรตยศบรวาร โดยเฉพาะทไมสมควร กเปนความโลภหรอราคาเชนเดยวกน
o พงทาความเขาใจในเรองความโลภใหถกตอง พงทาความเขาใจในเรองความโลภใหถกตอง ถาเขาใจเพยงแคบ ๆ วาหมายถงการอยากได หรอ
แสวงหาอยางไมชอบซงสมบตพสฐานเทานน กจะไมรจกกเลสอยางถองแท จะไมแกไขจตใจทมงมาดปรารถนาความมหนามตา มบรษทบรวาร ซงอาจนาใหทาไมถกไมชอบไดดวยอานาจความมงมาดปรารถนาทเปนโลภะนน o ใจทมโลภะหรอราคะทวมทบ จะเปนปกตสมาเสมอ
ยคนสมยน การฆากนทาลายกนสวนใหญ มไดเกดจากมโทสะความโกรธเปนเหต แตเกดจากโลภะความโลภเปนเหตมากกวา แมไมพจารณาใหรอบคอบกจะรสกเหมอนวา กเลสกองโลภะหรอราคะไมมโทษรายแรงนก ทจรงมโทษหนกนก
ใจทมโลภะ หรอราคะทวมทบ จะเปนไปอยเปนปกตสมาเสมอ สวนโทสะจะเกดเปนครงคราวเทานน จงควรพจารณากเลสกองโลภะหรอราคาใหเปนพเศษ o การยกยองคนด หลกเลยงคนไมด แสดงถงความมสมมาทฐ...ความเหนชอบ เหนถก
การยกยองคนด หลกเลยงคนไมด เปนการแสดงความมสมมาทฐ ความเหนชอบ เหนถก การทาใจวากรรมของผใด ผลเปนของผนน เปนสมมาทฐ ความเหนชอบเหนถก แตการแสดงออก
หรอการปฏบตตองไมเปนแบบชวชางช ดชางสงฆ การปฏบตเชนนนไมใชสมมาทฐ เรองของใจกบเรองการแสดงออก จาเปนตองแยกจากกนใหถกตองตามเหตผล จงจะเปนสมมาทฐ o การทาความดแตละครงนน ไมใชวาผทาจะไดรบผลดดวยตนเองเทานน
แตยอมเกดแกผอนดวย ทกคนทเปนบถชน ยอมยงตองการกาลงใจ คอตองการความสนบสนนจากผอน เปนการยากนกท
จะมผไมแยแสความสนบสนนจากภายนอก มความมนใจตนเองเพยงพอ ดงนนจงจาเปนตองมการยกยองสนบสนนคนทาด เพอใหมกาลงใจทาความดใหยงขนตอไป
การทมผทาความดแตละครงนน ไมใชวาผทาจะไดรบผลดดวยตนเองเทานน แตผลดยอมจกเกดแกผอนดวยเปนแนนอน ผลดหรอความดทมอยหรอทเกดขนนน มอานภาพกวางขวาง ยงเปนความดทยงใหญเพยงไร แมจะเกดจากการกระทาของผใดผหนงเพยงคนเดยวกตาม ผลของความดนนกสามารถแผไกลไปถงผอนไดดวยอยางแนนอน เปนความสขความรงเรองของผอนไดดวยอยางแนนอน ไมใชวาผลดจะมขอบเขตจากดอยเฉพาะผทาเทานน
๓๔
เพอใหเขาใจชดเจน พงพจารณาความจรงทปรากฏอย ผทตงใจทาความดนน จะไมมงผลเฉพาะตน เชนผทตงใจมนจะเปนคนซอสตยสจรต ไมคดโกง จะตองมงผลเพอผอนดวย เชนมงรกษาชอเสยงวงศสกลของตนและญาตพนองไมใหเสอมเสย เพราะความคดโกงของตน ไมไดมงจะใหใครยกยองสรรเสรญตนเองเทานน
อนความมงคานงถงผอนดวยนเปนธรรมดาสาหรบผมงทาความดดวยใจจรง อาจแตกตางกนเพยงวาจะคานงถงผอนไดไกลตวออกไปมากนอยเพยงไรเทานน ทกคนพงตระหนกในความจรงน และใหความใสใจในการทาความดของผอน แมจะเพยงผอนทเกยวของใกลชดกบตนกยงด o เมอผใดผหนงทาความด ควรแสดงความรบรอยางชนชมใหเขาไดรเหน
เมอผใดผหนงทาความด ไดรไดเหนเขา อยางนอยกควรแสดงความรบรอยางชนชมใหผทาความดนนรเหน เพอเปนกาลงใจ เพอสงเสรมใหไมทอแทเหนอยหนาย ตอการทจะทาความดตอไป อยางมากกใหเกดความซาบซงชนชมในความดของผอนอยางจรงจง และทไมควรยกเวนกคอ ใหคดวาผทาความดนนไมไดทาเพอตวเขาเองเทานนแตเขาทาเพอเราดวย o ความดนนมอานภาพยงใหญ มอานภาพกวางไกลมหศจรรยเปนยงนก
อนบรรดาผทาคณงามความดเพอชาต ศาสนา พระมหากษตรยนน ไมใชเปนผเดยวทไดรบผลด เราทกคนแมจะไดรวมทาความดนนดวยหรอไมไดทาดวยเลยกตาม กยอมตองมสวนไดรบผลดจากการกระทาของบรรดาผทาความดดงกลาวดวยทงหมด
ความดอนกเชนกน เชน บรรดาผถอศลทงหลายเปนตน ไมไดเปนผเดยวหรอพวกเดยวทไดรบผลดจากการรกษาศล อนเปนความดอยางยงนน แตบรรดาผไมถอศล ผผดศลอยางมากทงหลาย กลวนม
สวนไดรบผลดจากการถอศลของผอนทงสน กลาวไดวา “ความดนนมอานภาพยงใหญ กวางไกล
มหศจรรยนก”
o คาแนะนาทประเสรฐเลศลาเพยงไร หากไมปฏบตตาม กหาเปนคณประโยชนไม
คาแนะนาสงสอนตกเตอน แมทประเสรฐเลศลาเพยงไรกตาม หาอาจเปนคณเปนประโยชนแกผใดไดไม หากผนนไมปฏบตตามคาแนะนาสงสอนตกเตอนนน
๓๕
แสงแหงปญญา มอานภาพใหญยง
o ความคดยอมพายแพแกอานาจของปญญา
ปญญาควบคมความคดได ความคดยอมพายแพแกอานาจของปญญา ดงนน ผมปญญาเทานนทจะสามารถควบคมความคดมใหกอใหเกดความทกขได นนคอผมปญญา
เทานนทจะสามารถพาใจหลกพนความเศราหมองของกเลสได ผไมมปญญาหาทาไดไม o ความทกขทงหลาย หลกไกลไดดวยปญญา
ปญญามอานาจเหนอความคด กคอปญญามอานาจเหนอกเลสนนเอง เพราะเมอปญญาควบคมความคดได ความคดกจะไมปรงแตงไปกวนกเลสทมอยเตมโลก ใหโลกเลนเขาประชดตดใจ จงเปนการควบคมกเลสไดพรอมกบการควบคมความคด
ความเกดเปนความทกข เพราะความเกดนามาซงความแก ความเจบ ความตาย ความพลดพรากจากของรกของชอบใจและความไมประจวบดวยสงปรารถนาทงปวง
ความทกขเหลานหนไมพน เพราะเปนผลตามมาของความเกดอยางแนนอน ความทกขทางกาย...หนพนไดดวยการไมเกดเทานน สวนความทกขทางใจ...หนไดดวยความคด
o อานภาพแหงแสงของปญญา
สตตองรกอนวา กเลสคอโลภะ หรอราคะ โทสะ โมหะ ตวใดกาลงเขามาประชดจตใจ เมอมสตร...
กใหใช “ปญญาวธ” คอใชปญญาเปนอาวธ ดวยความคดงาย ๆ วา กเลสเปนความเศราหมอง กเลสไมวาความโลภ ความโกรธ หรอความหลง จะนาความมดมวเศราหมองใหเกดแกจตใจ ยงให
เปนทกขเปนรอนไปรอยแปดประการ เมอปรารถนาความไมเปนทกข ตองไมยอมตกอยใตอานาจความโลภ ความโกรธ ความหลง ตอง
ไมโลภ ตองไมโกรธ ตองไมหลง ไมมสงใดทนากลวเสมอความไมสบายใจ ไมมอะไรเลยทมคาเสมอกบจตใจ
สมบตทงปวงทจะเกดแตความโลภ กมคาไมคมกบความเสยหายทจะเกดแกจตใจ จงควรรกษาใจไมใหเสยหาย ไมใหเศราหมอง ดวยความบดบงของกเลส
๓๖
o ความคดอนประกอบดวยปญญา ความคดอนประกอบดวยปญญา สามารถหยดยงความโลภ ความโกระ ความหลง มใหเคลอนตว
เขาหอมลอมจตใจไดจรง ดงเชนเมอจะเกดความนอยเนอตาใจ วาไมไดรบความรกความสนใจจากคนนนคนน ความรสกนอยเนอตาใจจะสนสดได ถาจะคดไดดวยปญญา
ใจของทกคนเปรยบดงบานของเขา บานของใครใครกมสทธทจะตอนรบใครอยางใดกได ตรงไหนของบานกได หรอแมแตจะไมเปดประตรบใหเขาบานกยงได ความสาคญอยทตวเรา ตองวางตวใหเหมาะสมกบสถานททเจาของบานตอนรบ เขาใหยนอยหนาประตบาน กยนใหเรยบรอยสงบอย อยาใหเปนเปาสายตาผผานไปมา อยาใหเขารสกวาเราเปนตวตลก เตนเรา ๆ ตอวาตอขานการตอนรบของเจาของบาน เรยกรองจะเขาบานเขาใหได หรอถาเขารบเราทหองรบแขก เรากตองวางตวใหสมกบทเขาตอนรบเรา หรอถาเขาตอนรบเราถงหองนอน เรากตองปฏบตใหควรแกความสนทสนม หยบจบชวยเขาจดหองใหเรยบรอยได กทาใหเกดประโยชนแกเขาผถอเราเปนเพอนสนท ความคดทตองคดกคอ บานเขา...เขาจะรบเราตรงไหน เรากตองรกษากรยามารยาทอยตรงนนใหงดงามเหมาะสม ใจเขารบเราอยางไรกเชนเดยวกน เปนสทธของเขา ถาคดไปใหนอยใจ เรากทกขเอง หาสมควรไม o ความไกลกเลสได พาใหไกลทกขได
ชวตนของทกคนนอยนก นอยจรง ๆ และวาระสดทายจะมาถงวนาทใดวนาทหนงหารไม จงไมควรประมาทอยางยง คดใหไกลกเลสใหไดจรง ๆ เถด เพราะความไกลกเลสเทานนทจะพาใหไกลทกขได
ความคดนนแกกเลสได ดบกเลสได คอทาทรอนใหเยนได ความสาคญอยทตองคดใหเปน คดใหถกเรอง ถกจรตนสยของตน ความสาคญอกประการหนงกคอ ตองมความจรงจงทจะดบความรอนในใจตน o เมตตา : เครองดบความรอนของกเลส
ความโกรธ เปนความรอนทรสกไดงาย เพราะเปนความรสกทรนแรงและเดนชด ยงกวาความรสกรกหลง
สมเดจพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจาทรงแสดงไววา เมตตาเปนเครองดบความโกรธได และเมตตากหาใชการคดหรอการพดวา “จงเปนสขเปนสขเถด” เทานนไม
ผปรารถนาจะเปนผมเมตตา ตองอบรมใจอยางจรงจง ตองคดจนใจออนละมนดวยเมตตา เหนใจในความทกขของเพอนรวมทกขทงปวง ไมวาเหนหนาใครกจะเหนความทกขของเขาเสมอไป แมเปนเพยงคดเอาเทานนวาคนนนคนนอาจจะกาลงมทกขเชนทตนเองเคยม
๓๗
อนการคดถงใจตนเมอยามทกขรอนนน เปนวธทจะทาใหเขาใจซาบซงในความทกขของผอนได เราทกขเปนอยางไร คนอนทกขกเชนเดยวกน ปรารถนาจะไดรบความเมตตาเหนใจ ชวยคลายทกขใหดวยกนทกคน
บางคนโชคด ไดพบดวยตนเองวา ผทดมความสขนนเมอหมดความอดกลน ระบายความทกขออกมา กจะเปนสงไมนาเชอวากรยาทาทของเขา สามารถพรางความเรารอนในหวอกของเขาไวไดมดชดเหลอเกน จนเมอพบเหนแลวไมไดรสกเลยวา เขาเปนผหนงซงกาลงมความทกขนกหนา ตองการความเมตตาเหนใจอยางยง เพอนรวมโลกของเราทงนนเปนเชนน อยาคดวาคนอนมความสข ตนเองเทานนทมความทกข ความคดเชนนนผดแนนอน เมตตากไมเกดจรงเมอมความคดเชนนน จะเกดกแตเพยงปากวาเทานน นนนาเสยดายนก o ตงใจคดใหเหนถงความทกขของผอน
การเฝาแตคดวา ทกคนมความทกข ทง ๆ ทภายนอกของเขาดเปนสข กนาสงสยวาจะมเปนการในแงรายจนเกนไปหรอ ผชางคดเชนนจะมเปนคนหาความสขใจไมไดหรอ จะมเตมไปดวยความทกขทงชวตจตใจทกเวลานาทหรอ ทจรงกนาสงสยเชนนเหมอนกน
แตความจรงนนอยทวา ผตงใจคดใหเหนความทกขของผอนนนเปนผมเมตตาจตเปนพน มงคดเชนนนเพออบรมเมตตาใหยงขน ดงนน ผลทจะเกดจากการเหนความทกขของผอน จงจกไมเปนอน นอกจากเปนความเมตตาทเพมขนเปนลาดบเทานน o ดบความโกรธ...ดวยพลงแหงความเมตตา
เมอใจกาลงจะรอนดวยความโกรธ เพราะการกระทาคาพดของใครตนใดคนหนง ผมงมนอบรมเมตตาใหเกดในใจตน จะสามารถหยดความโกรธไดอยางไมยากจนเกนไปนก เพยงดวยความมสตรวา กาลงโกรธเขาแลว เพราะเขาพดเขาทาทไมเหมาะไมควรอยางยง เมอสตรอารมณตนเชนนน ผมนคงอยในการอบรมเมตตา กดาเนนวธดบความโกรธตอไป ดวยการตาหนหรอเยาะเยยตวเองวา นหรอคนมธรรมะ คนมเมตตา เพยงเทานกเมตตาไมพอแลว เมตตาไมพอ เมตตาไมพอ เมตตาไมพอ ความคดเชนนจะดบความโกรธไดจรง ในเวลาไมเนนชา
๓๘
o ทกชวต ลวนเปนไปตามกรรม คนไมไดเกดมาเสมอกนทกคนไป มเกดในตระกลสง เกดในตระกลตา เกดในเครองแวดลอมด เกด
ในเครองแวดลอมไมด ทงนกเพราะเปนไปตามกรรม กรรมในอดตชาตของผใดด ผนนกไดเกดดในภาพชาตน การทจะใหกรยาวาจาใจของทกคนเหมอนกนหมด...จงเปนไปไมได ตางกเปนไปตามกรรมของ
ตน ความคดใหถกตองจะทาใหคลายความขดเคองใจ เมอไดพบ ไดเหน ไดยน ไดฟงกรยาทาทาง หรอถอยคานาเสยงทไมสภาพเรยบรอย แตรนแรงหยาบคาย คนเราเกดมาไมเสมอกน ไดรบการอบรมมาแตกตางกน เปนความบกพรองของแตละคน แตละอดตชาต ทประมาทในการทากรรม ไมทากรรมด...จงเลอกเกดใหดในภาพชาตนไมได o ความโกรธ...เปนโทษแกจตใจอยางมหนต
ทกวนนมเหตรายเกดขนมากมาย ทาใหผรบรมความหวนไหวไปตามกน ดวยความสลดสงเวชสงสาร กยงนบวาไมเปนโทษแกจตใจมากมายนก แตดวยความโกรธแคนผกอกรรมทาเขญนน นบวาเปนโทษแกจตใจอยางมาก ไมพงปลอยปละละเลยใหเกดความรสกดงกลาวอกตอไป ควรแกไขใหหยดความรสกโกรธแคนในความโหดเหยมใจดาอามหต ของผกอกรรมรายแรงใหจงได จะไดไมเปนการรบเอาความเศราหมองของผกอกรรมรายมาเปนความเศราหมองของตนดวย ซงเปนความไมถกตองอยางยง อกศลจตอกศลกรรมของใคร กใหเปนผลเกดแกคนนน อยาเขาไปรวมรบมาเปนผลของตน ตองไมยอมปลอยใจใหหวนไหวไปดวยความขดเคอง โดยมความสงสารผรบเคราะหกรรมรายเปนเหต เพราะไมถกตองอยางยง o เหตรายแรงอนเกดจากกเลสของมนษย
เหตรายแรงอนเกดจากกเลสของมนษยนน ควรนามาเปนครอบรมจตใจไดอยางดทสด เพราะความโลภหรอความโกรธหรอความหลงแท ๆ ทคนสามารถทารายถงเขนฆากนไดอยางโหดเหยมอามหต ปราศจากเมตตาแมแตนดในฐานะทเปนเพอนมนษยดวยกน เปนผอยรวมโลกทเตมไปดวยความทกขรอน นานาประการดวยกน กเลสแผลงฤทธใหเหนอยชด ๆ เปนฤทธทรายแรงนกหนา จนสามารถทาใหกระทบกระเทอนถงชวตจตใจอยางรนแรง o พงหาประโยชนจากความรนแรงอนเกดแตกเลส
ผคนจานวนมาก พลอยไดรบความกระเทอนจากกเลสรายแรงของผปราศจากสนซงแสงสวางของเมตตา เราเปนคนนอกพงถอเอาประโยชนจากเหตการณรนแรงอนเกดแตกเลสใหไดทกครงทเกยวของกบเหตการณราย แมเพยงดวยการไดรไดเหน พงมองใหเหนความนาสะพรงกลวของกเลส พงหนไกลใหเตมสตปญญาความสามารถ มความคดเปนเครองนาทาง คอนาใหรสกชดแจงวา กเลสนนมหอมลอมจตใจผใด ยอมนาผนนใหคดพดทาทผดรายไดทกอยาง ตงแตเลกนอยจนถงขดสด ถงฆาไดกระทงผปราศจากความผดไรเดยงสา แมวากดขวาทางกเลสอย
๓๙
o แสงแหงปญญาทแรงกลา...ผลกดนกเลสได การทใครคนใดคนหนง ยงอยไดเปนปกตสขพอสมควร ไมแผลงฤทธตาง ๆ นานากเพราะกเลสยง
หอหมครอบคลมจตใจไมหนกหนา ไมถงกบทาใหกอกรรมทาบาปรนแรง แตถาประมาท ไมพยายามหนกเลสทแวดลอมอยใหหางไกลไวเสมอ พอเผลอกเลสทมอยเตมโลก
ทกแหงหน กจะเขารมลอมมากมายยงขน เรองของกเลสกบจตนนเปนเรองแลเหนไดยากมาก เพราะเปนนามธรรมทงหมด ตองยอมเชอทาน
ผรทปฏบตรแจงแลววามกเลสหอมลอมจตใจอยจรงจง ถายงเปนจตใจของผยงมไดมจตใจของพระอรหนต ทไกลกเลสแลวสนเชง แตมความแตกตางกน ทจตบางดวงกเลสหอมลอมเพยงบางเบา เพราะยงมแสงแหงปญญาทแรงกลากวาแรงของกเลส คอยขจดปดเปาใหหนไกลอย แตจตบางดวงกเลสหอมลอมหนาแนนยงขนทกท เพราะไมมแสงแหงปญญาทแรงกลาพอจะผลกดนกเลสไดเลย o ทางเกดของปญญา
ปญญาหรอเหตผลจะแสดงออกในรปของความคด คอตองคดใหดใหถกใหชอบ ปญญาจงจะทางานได ทกลาววาใหใชปญญากคอใหคดใหมเหตผลนนเอง
ความคดเปนความสาคญ ไมคดใหถกใหชอบกอน ปญญากไมปรากฏขนได คอไมคดใหปญญาฉายแสงขจดความมอกอนความเศราหมองกจะสลายไปจากใจไมได ในทางตรงกนขาม ไมคดใหผดใหไมชอบกอน ความรไมถกกไมปรากฏขน คอไมคดใหมดมน ความทกขรอนใจกจะไมเกดความคดถงสาคญนก
พงระวงความคดใหจงด ใหเปนความคดทเปดทางใหแสงแหงปญญาฉายออก อยาใหเปนความคดทปดกนทางมใหแสงแหงปญญาปรากฏได
คนตกอยในความมอ หรอคนตาบอด อยในสภาพเชนไร คนใจบอดกเชนเดยวกน จะไมกาวเขาไปสความทกข ความเดอดรอนทงใจกายนน...ไมม o ความคด...เครองมอทาลายกเลส
พระพทธศาสนา เปนศาสนาแหงปญญาสงสด คอเปนศาสนาทอบรมใหไมเปนทาสของความมดมดคอกเลส เครองมอทาลายความมดมดอยดวยกนทกคนแลว แตตองลบใหคมใหกลาใหมกาลง
เครองมอนนคอ “ความคด” ทตองอบรมใหเปนความคดทด ทถก ทชอบ จงจะปรากฏแสงแหง
ปญญาสวางไสว ขบไลกเลสเหตแหงความมดใหหางไกลได ตงแตชวครงชวคราว จนถงตลอดไป
๔๐
ทกคนมความคด ทกคนคดอยตลอดเวลานอกจากหลบ หรอปฏบตธรรมถงเขาภวงค คมความคดใหด อยาใหความคดดวยความโลภ และความอยากไดอะไรตอมอะไร เปนตนวา อยากไดแกวแหวนเงนทอง ความอยากนนกมไดเกดเพราะแกวแหวนเงนทอง อนเปนของทใคร ๆ กตองอยากได แตความอยากนน เกดแตความคดปรงแตงของแตละคนเอง วาสวย วางาม วามคามราคา สามารถเพมชอเสยงเกยรตยศใหได ถาความคดปรงแตงเชนนนไมเกดขน ความอยากไดกจะไมเกดขนดวย o สมบตลาคาทไมมสงใดเสมอเหมอน
ผมงความไกลจากทกข พงควบคมความคดใหด เมอตองรเหนเกยวแกแกวแหวนเงนทองของสวยงามใด กอยาปลอยใจใหคดปรงแตงไปในความสวยงามมราคา คมความคดไวใหด แมจะคมความคดไมได กใหคมดวยการทองพทโธ ธมโม หรอสงโฆกได คดถงสรณะทงสามทประเสรฐสด คดใหไดใหทนเวลากอนทจะไปไขวควาเอาของเหลานนมาเปนของตน ซงแมจะเปนการไดมาอยางถกตองทกประการ แตกจะเปนการปลอยความโลภใหเขาครอบคลมใจ...ไดไมเทาเสย สมบตลาคาใดกไมมคาเสมอใจทบางเบาดวยกเลส โลภ โกรธ หลง...
สมบตทงหลายเปนของสวยงามนาใครนาปรารถนา ตอเมอใจคดปรงแตงใหเปนเชนนน สาหรบใจทไมคดปรงแตงใหเหนเปนของสวยงามนาใครนาปรารถนา สมบตทงหลายกหามความหมายไม กจกเปนเพยงวตถธรรมดา ทผมปญญาสามารถนาไปใชใหเกดประโยชน ทงแกตนเองและแกผอน คอทงแกสวนตนและแกสวนรวม o ความคดปรงแตงเปนไดทงมตรและศตร
ความคดปรงแตงเปนไดทงศตรและมตร คดปรงแตงผดกจะเปนศตร พาไปสความเรารอนดวยอานาจความปรารถนาตองการ อนเปนโลภะความโลภ คดปรงแตงถกกจะเปนมตร พาไปสความสงบ ความมปญญา ดวยอานาจความรเทาทน วาสมบตทงนนไมควรถอเปนของนาปรารถนาตองการ อนจกเปนการเพมความมอมดแหงกเลสกองโลภะ หรอราคะ ใหยงขน
๔๑
o ความคดทไมด เปนเหตไมดดวย ความคดสาคญอยางยงสาหรบทกคน ความคดทาใหโลภ ความคดทาใหโกรธ ความคดทาใหหลง
และทงความโลภ ความโกรธ ความหลง เปนความไมดอยางยง สงททาใหเกดความไมด หรอเหตแหงความไมด จงตองเปนความไมดเปนเหตไมดดวย
วธแกไขทจะใหความคดเปนเหตด เปนความดกม คอตองควบคมระวงความคดใหดใหได โดยนาเหตผลหรอปญญามาเปนกรอบบงคบไว มใหออกไปนอกกรอบ
o ความคดทอยในกรอบของเหตผลของปญญา ยอมเปนเหตด ยงใหเกดผลดไดจรง เมอความคดอยในกรอบของเหตผลของปญญา กยอมเปนเหตด ยงใหเกดผลด คอความคดไมทา
ใหโลภ ความคดไมทาใหโกรธ ความคดไมทาใหหลง เปนคณเปนประโยชนอยางยงแกตนเอง และแกผเกยวของทงปวง
๔๒
ธรรมทานทบรสทธ แทจรง
o หวใจพระพทธศาสนา
หวใจพระพทธศาสนา ๓ ประการ ทโปรดประทานไวเปนหลกประกาศพระพทธศาสนา คอการไมทาบาปทงปวง การทากศลใหถงพรอม การชาระจตใหผองใส
และธรรมะหมวดอนททรงสอน เชน ศล สมาธ ปญญา หรอทาน ศล ภาวนา ลวนแสดงใหเหนประจกษแจงวา พระพทธเจาทรงมพระมหากรณาและพระปญญาใหญยงจรงแท และทรงแสดงไวแจงชดในพระพทธศาสนา o พระพทธองค ผยงดวยพระปญญาคณ พระกรณาคณ และพระวสทธคณ
ทกคนมการกระทาคาพดเปนเครองแสดงออกของจตใจ ใจเปนเชนไร การกระทาคาพดจะเปนเชนนน พระพทธศาสนาเปนการกระทาของพระพทธเจา จงเปนเครองแสดงพระพทธหฤทยอยางชดเจน เปนเครองรองรบพระพทธประวตวาเปนจรงดงแสดงเรองราวไวตาง ๆ ทลวนทรงยงดวยพระคณ ทงพระปญญาคณ พระกรณาคณ พระวสทธคณ o พระผมมหากรณาคณ อยางหาผใดเปรยบไมได
ในพระประวตของพระพทธเจา มกลาวแสดงไววา เหตเพราะไดทอดพระเนตรเหนความทกขของคนแก คนเจบ คนตาย จงทรงมพระมหากรณา ปรารถนาจะชวยมใหมผตองไดรบความทกขเชนนนตอไป จงตรงตดพระหฤทยสละความสงสง ความสมบรณบรบรณทกประการททรงเสวยอย เสดจออกทรงเผชญความทกขยากนานาประการ เพอแสวงหาทางทจะทรงสามารถนาไปสความพนทกขของสตวโลกทงปวง
พระพทธศาสนามจดเรมเกดทตรงน ตรงททรงมพระมหากรณาอยางบรสทธแทจรงตอสตวโลก ไมมความกรณาของผใดเปรยบได ผนบถอพระพทธศาสนาจงควรดาเนนตามพระพทธองค
๔๓
o พระมหากรณาอนบรสทธแทจรง พระพทธศาสนา มพระมหากรณาของพระพทธเจาเปนจดเรมตน และมพระมหากรณาสบเนองโดย
ตลอด มไดวางเวน แมจนกระทงวาระสดทายแหงพระชนมชพ กปรากฏพระมหากรณาทประทบลกซงจตใจ ยากทผใดจะสามารถพรรณนาไดถกตอง ทรงรบประเคนสกรมททวะ อาหารทนายจนทะถวายแลวรบสงใหนาสวนทเหลอไปฝงเสยทงหมด มใหถวายพระรปอนตอไป เสวยอาหารของนายจนทะ แลวตอมาทรงพระโลหต
กอนแตจะเสดจดบขนธปรนพพาน ทรงมพระมหากรณาหวงใจจตใจของนายจนทะ วาจะตองเศราเสยใจยงนก เมอทราบวาพระพทธองคเสวยอาหารของนายจนทะแลวเสดจดบขนธปรนพพาน และผคนทงหลายเมอลวงรกจะกลาวโทษนายจนทะ ดวยพระมหากรณาลนพน ทรงมพระพทธดารสใหพระอานนทเถระไปปลอบนายจนทะไมใหเสยใจ แตใหโสมนสดวยรบสงวาผทถวายอาหารมอสดทาย ไดบญเสมอกบผถวายอาหารกอนแตจะทรงตรสร
กลาวไดวา แมพระชนมชพกสนสดลงดวยพระมหากรณาอยางบรสทธ...แทจรง หามความกรณาของผใดจะเปรยบไดไมมเลย ผนบถอพระพทธศาสนา จงควรอยางยงทจะดาเนนตามรอยพระพทธบาท
ยกพระบารมในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไว เมองไทยรมเยนเปนสขเพราะเปนเมองพระพทธศาสนา คนเยนอยทใดทนนยอมเยน ศาสนาเยนอยบานเมองใด บานเมองนนกยอมเยน พระพทธศาสนาเยนนก เพราะพระพทธเจาทรงเยนยง พระอรหนตพทธสาวกทงปวงกเยน
พทธศาสนกแมศกษาปฏบตพระพทธศาสนาจรง ยอมมโอกาสเปนผเยนดวยกนทงนน เยนดวยความไกลจากกเลสอนรอน เยนดวยความด ถงวนนนเมอใดยอมไดชอวาเปนบณฑตผมนคงในความดของตน ยอมไมหวนไหวเพราะนนทาและสรรเสรญ ยอมสามารถยงความเยนใหเกดขนไดในทกททเขาไป สมากนอยตามความเยนแหงตน
๔๔
o วาจาอนชนผใดกลาวดแลว วาจานนเปนมงคลอนสงสด พทธภาษตบทหนงกลาวไวแปลความวา “พงกลาวถอยคาอนไมเปนเหตใหใคร ๆ ขดใจ ไมหยาบ
คาย เปนเครองใหความรไดและเปนคาจรง เราเรยกผนนวาเปนพราหมณ” นแสดงถงพระกรณาคณอยางยงประการหนง
พระกรณาทหยงลงในสรรพสตวทกถวนหนา ทรงปรารถนาทจะถนอมรกษาทกจตใจ ไมใหขดเคองขนของบอบชาแมเพยงดวยวาจา
อนวาจานน สามารถยงใหเกดไดทงความรสกทด และทงความรสกทไมด ความเบกบานแชมชนแจมใสเปนสขอยางยงกเกดไดเพราะวาจา ความสลดหดหเรารอนรนแรง เปนทกขแสนสาหสกเกดไดเพราะวาจา วาจาจงมความสาคญอยางยง
ดวยพระมหากรณา พระพทธเจาจงทรงแสดงพระพทธประสงคเกยวกบวาจาไวในธรรมทงปวง ใหเปนทปรากฏแกโลก วาพงสงวรระวงวาจาเชนเดยวกบกายและใจ พงปฏบตธรรมพรอมทงกายวาจา
และใจเปนตน ในมงคลสตรไดแสดงไววา “วาจาอนชนกลาวดแลว ขอนเปนมงคลอนสงสด”
o ธรรมทาน ยงกวาทานทงปวง
ทาน คอการใหสงทสมควรแกผทสมควรให แกผทสมควรไดรบ ความสมควรเปนความสาคญอยางยงประการหนง
เมอพระพทธเจาทรงสอนใหเปนผให ยอมมทรงหมายใหใหโดยไมพจารณาความสมควร แตยอมทรงหมายถงความสมควรใหสงทสมควรแกผทสมควรแกสงนน ผรบไมปฏเสธทจะรบ เหนคาของสงทจะไดรบนน รบแลวจะเปนคณประโยชน แมการดวาตาหนตเตยนผทสมควรไดรบการดวาตาหนตเตยน เพอเปนการชวยเหลออบรมบมนสยใหเปนคนด พระพทธเจาทรงถอวาเปนทาน เปนธรรม เปนธรรมทาน ททรงกลาววา ยงกวาทานทงปวง o ธรรมทานทบรสทธ แทจรง ตองเรมตนจากการมอภยทาน
ธรรมทานอนเปนการดวาตาหนตเตยนสงสอน ดวยหวงใหกลบตวกลบใจจากความไมถกตองมาสความถกตอง จากความไมดงามมาสความดงาม นจะเปนธรรมทานทบรสทธไดจรง จะตองเรมตนดวยมอภยทาน คอผจะใหธรรมทานดวาตาหนตเตยนสงสอนดวยหวงด หวงใหเปลยนจากรายกลายเปนด เปลยนจากผดเปนถก จะตองใหอภยในความรายกาจของความไมถกทตนพบเหนใหไดกอน ธรรมทานเชนนจงตองมอภยทานเปนสวนประกอบอยางสาคญ
ผจะใหธรรมทานเชนน จะตองสะอาดจากความโกรธแคน ขนเคองใจ อนเกดจากไดรไดเหนการกระทาคาพดทไมดงาม ไมถกตอง เปนทกระทบกระเทอนใจ ทานทพระพทธเจาทรงแสดงไว จงมความหมายลกซงและกวางขวางอยางยง o พรทประเสรฐ
การบาเพญกศลนน นาจะถอไดวาเปนการใหพรตวผทากศลเองประการหนง นอกไปจากพรทไดรบจากผอนทมผอนให พรทงสองประการน ผรบจะรบไดเพยงไรหรอไม ขนอยกบการทาใจเปนสาคญทสด
พรคอความด การใหพรกเชนเดยวกบการรบวตถสงของ จะตองมเครองรบ การรบวตถตองมเครองรบเปนวตถ เชน มอ ภาชนะ อน ๆ ไมเชนนนจะรบวตถใดไมได แมมผสงให ผรบไมมเครองรบ ไมยนมอมารบ ของกจะหายหกตกหลนหมดสน จะรบไวเปนสมบตของตนไมได
๔๕
o ไมมอะไรจะรบพรได...นอกจากใจ การรบพรกเชนกน แตเมอพรมใชเปนวตถ จะเตรยมเครองรบทเปนวตถเชนมอหรอภาชนะอน ๆ
ยอมรบไมได พรเปนเรองของจตใจ คอผใหตงใจดวยปรารถนาใหเปนพร โดยเปลงเปนวาจาบางหรอเพยงนกในใจบาง การจะสามารถเปนผรบพรอนเปนเรองของจตใจได จะตองเตรยมเรองรบทเกยวกบจตใจเชนกน และกมเพยงอยางเดยวคอใจ ไมมอะไรอนจะทาใหสามารถรบพรไดนอกจากใจ
ใจเทานน ทสามารถรบพรได ทงพรทตนเองใหตนเอง และพรทผอนให นนกคอตองทาใจใหพรอมทจะรบพรได มใจอย เหมอนมมออย เมอมผสงของให กตองยนมอออกไปรบไปถอ จงจะไดของนนมา ไมยนมอออกรบออกถอ กรบไมได กไมไดมา และแมเปนของทดทสะอาด มอทรบไวเปนมอทสะอาด ของดทสะอาดกจะไมแปดเปอนความสกปรกทมอ จะเปนของดของสะอาดควรแกประโยชนจรง o พงพจารณาถงเหตของพรทไดรบใหถองแท
การรบพร ตองนอมใจออกรบ คอใจตองยนดทจะรบ และตองเปนใจทสะอาด ไมเชนนนจะรบพรไมได พรทตนเองพยายามใหแกตนเองกรบไมได พรทขอจากผอนกรบไมได
เพอใหสามารถรบพรอนเกดจากการบาเพญกศลดวยตนเอง ผทากศลตองมใจผองใสเตรยมรบ ขณะกาลงรบ และเมอรบไวแลว และดวยใจทผองใสนน พงพจารณาทมผให ใหเขาใจกระจางชดจรง วาพรนนเปนผลของเหตใด เพราะธรรมดาเมอใหพร พรนนกเปนการแสดงชดแจงเพยงสวนผล สวนเหตเรนอยเบองหลง เมอใหพรสน ๆ เพยงผล แมมไดแสดงเหตแตกเทากบใหพรทรวมทงเหตแหงผลนนดวย o การรบพรทใหผลสมบรณจรง
เชน เมอมผใหพรวา ขอใหมอาย วรรณ สขะ พละ ผจะสามารถรบพรนนไดจะตองมใจผองใส พจารณาใหเหนตลอดสาย ใหเขาใจวาพรทแทจรงสมบรณคอขอใหรกษาตว รกษาใจใหด อยาใหเศราหมอง จะไดมอายยน มผวพรรณงาม มความสข มกาลงแขงแรง
พรนมทงสวนเหตทเรนอยไมแสดงแจงชด คอขอใหรกษาตวรกษาใจใหด อยาใหเศราหมอง สวนผลของพรนทแสดงแจงชดคอ ขอใหมอาย วรรณะ สขะ พละ ผจะรบพรทมผใหแลวไดจงตองทาใจใหผองใส พจารณาใหเหนสวนเหตของพรนนและปฏบตใหไดในสวนเหต จงจะไดรบสวนผล เปนการรบพรสมบรณจรง
๔๖
รสแหงความเมตตา ชมเยนยงนก
สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก ISBN : 974 – 7276 – 19 - 4
ดาเนนการจดพมพโดย : ธรรมสภาและสถาบนบนลอธรรม
ทานทเหนคณคาของหนงสอเลมน ประสงคจดพมพเผยแพรเปนธรรมทาน
โปรดตดตอท : ธรรมสภา ๑/๔-๕ ถ.บรมราชชนน เขตทววฒนา กรงเทพมหานคร ๑๐๑๗๐ โทรศพท (๐๒) ๔๔๑๑๕๓๕, ๘๘๘๗๙๔๐ โทรสาร (๐๒) ๔๔๑๑๙๑๗
การใหธรรมะชนะการใหทงปวง
การรบธรรมะและนาไปปฏบตยอมชนะการรบทงปวงเชนกน
