ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ45minut.kz – 45minut.org

Ұстаздарға арналған басылым редакциясы

«БІЛІМ БОЛАШАҚҚА ЖЕТКІЗЕТІН НҰРЛЫ ЖОЛ»

Х ЖИНАҚ

Шығармашылық еңбектердің іс-тәжірибелік жинағы

Редактор: Нағиев Ізгілік Байдрахманұлы

Алматы, 2015

УДК 37.1 (072)

ББК 74.204

Б 94 БІЛІМ БОЛАШАҚҚА ЖЕТКІЗЕТІН НҰРЛЫ ЖОЛ:IХ-жинақ. Ұстаз шығармашылығы 45minut.org топтамасы. Шығармашылық еңбектердің іс-тәжірибелік жинағы /Редактор І.Б. Нағиев – Алматы, 2015. – 198 б.

Б 94

ISBN 978-601-7579-15-9

«Нұрлы жол» - «Мәңгілік елге» бастау алған сара жол, болашақтың басты бағдары,жаңа істер бастамасы. Бұл тіркестің өзінде терең ассоциациялық мән бар. Бұл —дағдарыс кезеңінен шығу жолы, инфрақұрылымдардың дамуы, жаңа жолдардың салынуы,экономикалық серпілістің жалғасы, әлеуметтік әл-қуаттың артуы.

Жер бетінде қанша ел болса, әр елдің мәдениеті, салт - дәстүрі мен білім беружүйесі болады. Біздің мемлекетіміздің де білім беру саласына көптеген өзгерістеренгізілуде. Жаңа заман – қай кәсіпте болмасын жаңашылдықты талап етеді. Бастымақсат – жас ұрпақтың сапалы білімді игеруі. Оқушыларды таңдандыру, қызықтыру үшінәрбір сабақ жаңалық болуы керек. Сондықтан, мұғалім үнемі ізденісте, жаңашыл жәнеәрқашан білімін жетілдіріп, жаңа әдіс – тәсілдерді меңгеруге тиіс.

Білім саласы мен кәсіпорын мамандары арасындағы байланыс ғылым, білім жәнеөндіріс ықпалдастығының арта түсуіне қызмет етеді. Ал басты басымдылық ретіндеадам капиталы, тәжірибелік білім мен біліктілікке инвестиция салынатын болады.Өйткені, заманауи маманға оның білімі, кәсібилігі, оқып-білуге деген қабілеттілігі құндықасиетке баланады.

УДК 37.1 (072)ББК 74.204

ISBN 978-601-7579-15-9

© Нагиев И.Б., 2015

2

ВКЛАД КАЗАХСТАНЦЕВ В ВЕЛИКУЮ ПОБЕДУ

Мухтасырова Зинагуль ЗулкаровнаУчитель истории СШ № 16 с.Междуреченское, Илийского района

« И не зря слышна издалека, Песня про казахского бойца,Что прикрыл однажды камни. Грудью от фашистского свинца» А.Дуйсенбиев.

Главной особенностью 2015 года является, пожалуй, юбилейная дата – 70-летие Великой Победы. Победа в ВеликойОтечественной войне 1941-1945 гг., является, бесспорно, фактом общей истории народов , воевавших в составе единогогосударства СССР. Вторая мировая война была самой кровопролитной из всех войн, когда- либо пережитых человечеством.Это была война двух разных экономических, политических систем, идеологии, культуры. Заплатив страшную цену – более27 миллионов жизней – советские люди отстояли в ней свою свободу и независимость.

Великая Отечественная война явилась величайшим испытанием для всего Советского Союза. Навязанная фашистскойГерманией трагедия еще больше сплотила советский народ. Пример тому – вклад казахстанцев в Великую Победу. Этоформирование воинских соединений, помощь эвакуированным, сбор средств, одежды для фронтовиков – это далеко не все,что было сделано казахстанцами в годы Великой Отечественной войны.

Сухие цифры статистики говорят об 1 млн. 200 тыс. казахстанцах, призванных на фронт. Если взять во внимание данныепереписи 1939 года, то получается, что на фронт ушел каждый пятый казахстанец. В течение первых месяцев войны натерритории Казахстана было сформировано более двадцати стрелковых и кавалерийских дивизий и бригад, несколькоартиллерийских и авиационных полков, десятки батальонов разных родов войск. Формировавшиеся воинские соединения ичасти по своему составу были многонациональными. За боевые заслуги сотни тысяч казахстанцев были награжденыорденами и медалями, около 500 (по некоторым уточненным данным – 497) человек стали Героями Советского Союза.,среди которых - 2 женщины – Алия Молдагулова и Маншук Маметова. Четыре казахстанца стали дважды Героями –Т.Бегельдинов, С.Луганский, И.Павлов и Л.Беда.

Казахстанцы участвовали во всех крупных сражениях Великой Отечественной войны: битва под Москвой, оборонаЛенинграда, Сталинградская битва, Курская битва…

Казахстанцы героически сражались и в партизанских отрядах Белоруссии и Украины, в рядах Сопротивления воФранции, Италии., воевали рука об руку с патриотами Югославии, Польши, Чехословакии. В историю украинскогопартизанского движения вписаны имена Касыма Кайсенова, командира отряда, форсировавшего 20 сентября 1943 годаДнепр, занявшего плацдарм на правом берегу и удерживавшего его до прихода частей Красной Армии., известногоказахского поэта-воина Ж.Саина, самоотверженно сражавшихся среди киевских партизан Р.Ибрагимова, Д.Байдаулетова,М.Кульсеитова, воевавших в отряде имени Чапаева А.Жумагалиева, Х.Казыбаева, С.Мусаханова, а также многих – многихдругих, награжденных орденами и медалями казахстанцев. Подвиг К.Кайсенова чтут не только в Казахстане, но и напостсоветском пространстве. Потверждение тому – четырехсерийный художественный фильм «Касым», снятыйсовместными усилиями Казахстана, России и Украины.

Параллельно с героическими подвигами наших земляков на фронте самоотверженно трудились на благо общей победытруженики тыла .Казахстан должен был в соответствии с решениями правительства уже с первых дней войныпереориентировать свою экономику на обеспечение нужд фронта: освоить и расширить производство оборонной продукциии стратегического сырья, широко развернуть промышленное строительство, принять массу перемещаемых из прифронтовойполосы предприятий и ускорить ввод их в действие на новых местах. В Казахстан было перебазировано 220 заводов ифабрик.

В авангарде перевода основных отраслей экономики Казахстана на решение военно-хозяйственных задач находилисьшахтеры Караганды, металлурги Балхаша, медеплавильщики Джезказгана, свинцовые производства Чимкента, нефтяникиЭмбы, железнодорожники Туркестано-Сибирской и Карагандинской железных дорог.

Как отметил Президент Н.Назарбаев в своем выступлении 7 мая 2010г. в Астане:«В тылу, каким тогда стал Казахстан, все от мала до велика – колхозники, рабочие, служащие, резервисты, женщины,старики и дети – участвовали в мощном движении к нашей общей Победе. Девять из десяти пуль были отлиты изказахстанского свинца».Фронт требовал не только первоклассной, боевой техники, боеприпасов и продовольствия, но и обмундирования,снаряжения. В короткие сроки в Казахстане был налажен выпуск шинелей, гимнастерок, валенок, обуви, телогреек.Труженики тыла делали все возможное, чтобы дать стране и фронту все больше сельхозпродукции – зерна, хлопка, табака,мяса, молока, шерсти, коней и другого сырья для промышленности. Высоких показателей по производству проса в годывойны добился Ш.Берсиев, по рису – И.Жакаев, Ким Ман Сан. Найболее выдающиеся успехи казахстанских колхозниковотмечало Советское информбюро в своих сообщениях:»В суровое время Советская страна и Красная Армия не испытываласерьезной нехватки в продовольствии, отмечала газета «Правда», - в этом большая заслуга сибирских и казахстанскихколхозников и советских организаций».Казахстан также стал родным домом для эвакуированных. В первые месяцы войны в Казахстан было эвакуировано свыше 2млн.40 тыс. человек., из них свыше 136 тыс. дети. К концу 1942 года Казахстан принял еще более 530 тыс. человек. СПоволжья и Кавказа прибыло 500 тыс. переселенцев. Таким образом, в годы войны в Казахстане нашли приют миллионылюдей. Все они были приняты с большой теплотой. Никогда не забудут на Украине и в Белоруссии., в русских городах иселах сердечное гостеприимство, с которым в тяжелую военную пору встретил казахский народ эвакуированных, разделив сними свой кров и хлеб, дав место у очага. С чувством глубокой благодарности к казахскому народу описывает те годылетчик-космонавт СССР, дважды Герой Советского Союза, генерал-лейтенант В.А.Шаталов: - «…по существу, вся мояжизнь неразрывно связана с казахстанской землей… Казахстанцы в трудные годы войны, когда я и моя мать с последнимэшелоном вырвались из окруженного фашистами Ленинграда, заботились обо мне, как о своем сыне. На казахстанскойземле я стал летчиком. Отсюда стартовая мой космический корабль, и приземлился я тоже на этой земле. Как же мне нелюбить вас, как же мне не гордиться вами, дорогие мои казахстанцы».

3

В годы войны в Казахстане жили и работали выдающиеся деятели культуры и искусства., такие как писатели и поэтыА.Толстой, Ф.Панферов, К.Паустовский, М.Зощенко, С.Маршак, С.Михалков; композиторы, артисты, художники,музыканты: М.Завадский, К.Мордвинов, Г.Уланова, В.Марецкая и др.Велик вклад казахстанцев по развитию движения по добровольному оказанию помощи фронту в виде создания фондаобороны страны. Всего за годы войны от казахстанцев в фонд поступило деньгами и ценностями более одного миллиардарублей.По инициативе молодежи были собраны средства на создание танковой колонны «Комсомолец Казахстана», на постройкусамолета для знаменитого земляка С.Луганского. Всего за годы войны на создание боевой техники казахстанцы внесли 723млн.рублей.Таким образом, обрушившаяся на страну агрессия объединила людей. В этом проявились и общность исторических судеб, ипреданность земле предков, осознание угрозы потери национальной государственности.На саммите, посвященном празднованию 70 летия Победы в Великой Отечественной войне, Н.А.Назарбаев сказал:»…Казахстан внес весомый вклад в Великую Победу. Фактически, 20% населения страны того периода, полтора миллионачеловек, ушло на поля сражения, из которых вернулось только половина. Более 500 человек были удостоены звания ГероевСоветского Союза. Как и другие страны, Казахстан стал надежным тылом для Вооруженных Сил. Эта Победазнаменательна для всех: и для ветеранов, и для молодежи».

******Алматы облысы, Іле ауданы, Междуреченск ауылы

"Ю.А. Гагарин атындағы №16 орта мектебі мектепке дейінгі шағын орталығымен"Математика пәнінің мұғалімі Арғымбаева Г.Р.

Алгебра 7- сыныпСабақтың тақырыбы: Бірмүше және оның стандарт түрі. Бірмүшелерді көбейту және

дәрежеге шығару тақырыптарына есептер шығарту.

Сілтеме: Жоспар (күнтізбелік жоспар)Жалпы мақсаты: Оқушыларға бірмүше, бірмүшенің стандарт түрі, бірмүшелерді

көбейту және бірмүшелерді дәрежеге шығару амалдарын практикада дұрыс қолдана білуге үйрету.Ізденімпаздық дағдыларын, ақпаратты іздеу, байқағыштық,салыстыру,қорытынды шығара алу қабілеттерін дамыту. Оқушының білімге дегенқызығушылығын тудыру, қабілетін анықтау, жүйелі білім алудың қажеттілігін ұғындыру.Өз мүмкіндігіне сенетін жеке тұлға ретінде қалыптасуына бағыт беру.

Оқыту нәтижесі: Тақырыпқа байланысты есептерді шығара білетін , терең ойлы, өзіне деген сенімі мол тұлға қалыптасады.

Түйінді идеялар: Оқушылардың қызығушылығын ояту, өз ойын қорытындылай білуге қалыптастыру.

Сабақ барысы:Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушылардың іс-әрекеттеріІ.ҰйымдастыруОқушылармен сәлемдесу, сыныптың тазалығына көңіл бөлу, оқушылардың зейінін сабаққа аудару, бірігіп шешетін жағдай тудырып, оны бірлесе шешуді ұйымдастыру мақсатында оқушыларды 2топқа бөлу.

Сәлемдеседі, кезекші сыныптағы оқушылар туралы мәлімет береді. Оқу құралдарын дайындап, зейіндерін сабаққа аударады.

ІІ.Үй тапсырмасын тексеруМұғалім оқушыларға бір-бірінің үй тапсырмасын тексеріп шығуын тапсырады.

Топтағы оқушылар бір-бірінің үй тапсырмасын тексеріп шығады.

ІІІ. Негізгі тақырыпты ашу жұмыс жүйесі.Бүгінгі сабағымыздың тақырыбын және сабаққа қажетті ұғымдарды анаграмма шешу арқылы табайық.Анаграмма шешу:1.ШЕБІМРҮ;2.РЕЖӘДЕ; 3.ЦИФОНКЭФТЕИ; 4.САТНАДРТ РҮТІ; 5.ӨКЕБЙТУ

4.Стандарт түрі1.Ой қозғау.- Қандай өрнекті бірмүше деп атайды?- Бірмүшенің стандарт түрі қалай жазылады?- Стандарт түрдегі бірмүшенің коэффициенті деп нені айтады?- Бірмүшенің дәрежесі қалай анықталады?- Бірмүшелер қалай көбейтіледі?- Бірмүшелерді дәрежеге қалай шығарады?

2. Қызығушылықты ояту

Оқушылар топпен ақылдаса отырып жауап береді.

Оқушылар топпен ақылдаса отырып жауап береді.

4

Интерактивті тақтамен жұмыс1.Тақтаға жазылған өрнектерді пайдаланып кестені толтырыңдар

3. «Құпияны ашу» жұптық жұмыс

4. «Қатесін тап» жеке жұмыс.

ІҮ. Әр топқа оқулық бойынша тапсырмалар беріледі.І топ: №ІІ топ: №

Ү. Тақырыпты практикалық бекіту. Тест жұмысы

ҮІ. РефлексияОқушылардың сабақтың соңындағы көңіл-күйін қадағалау.

ҮІІ. Үйге тапсырма: №ҮІІІ. БағалауОқушылар бірін-бірі бағалайды

- 5x27yx; 16xy(-0,25)y3; 1,2abc ∙5a; 6c2(-0,8)ac;

* m∙ 2х=4mх х5у ∙ ху3 * = х6у4z (-0,3 *) ∙ (-5 *) = 1,5 mn 1,2хуz ∙ 5* = 6х2уz

Жауаптары:1. 2m∙ 2х=4mх2.х5у ∙ ху3z= х6у4z3.(-0,3 m) ∙ (-5 n) = 1,5 mn4.1,2хуz ∙ 5х = 6х2уz

Әрбір теңдіктің тұсына дұрыс, бұрысын +; -белгісін қоюларыңыз керек.

1.(5а3 ) 2 =25 а6

2. (3а 2х) 3 =27а 4 х3

3. (13x 2) 3 =39x6

4.(-3х2)2 = -9х4

5.(-2а4в2)3= -8а12в6

6.(0,5а2х)2 = 0,25а4х2

Әр топтан бір-бір оқушыдан тақтада есеп шығару жолдарын көрсетеді.

1)Өрнекті ықшамдаңдар: (0,2m2n)3∙1000m4n7

А) 8m10n10В) 200m10n10C)0,008m9n10Д) 8m12n12

2)Бірмүшені стандарт түрге келтіріңдер: -7c8∙(-0,4c3)2

А) 2,8с13 В) -2,8с13C)1,12с14Д) -1,12с14

3)Бірмүшенің мәнін табыңдар: 5х3 , х=2А) 30 В) 40C)20 Д)504) Бірмүшенің квадраты түрінде өрнектеңдер: 144a4y2

А) (12а2у2)2 В) (-12а2у2)2C) (12ау2)2Д) (12а2у)2

5) Өрнекті стандарт түрдегі бірмүшеге келтіріңдер:0,2a2b3∙ (-5a3b)2

А) 5а8в5В) -5а8в5C) -5а5в8Д) 5а5в5

Жауаптары: 1.А2.Д3.В4.Д5.А

Сабақ ұнады ма? Неліктен?Сабақтан өзіңе қандай жаңалық алдың?

Бағалау парағыОқушының аты-жөні:

№ Сабақ кезеңдері Бағасы1 Үй тапсырмасы2 Ой қозғау3 Қызығушылықты ояту (интерактивті тақтадағы тапсырманы орындау)4 «Құпияны ашу» жұптық жұмыс5 «Қатесін тап» жеке жұмыс6 Оқулықпен жұмыс7 Тест жұмысы8 Қорытынды баға

5

АҒАШТАРДЫ КӨРКЕМДЕП ӨҢДЕУ, БАЛАЛАР ОРЫНДЫҒЫН ЖАСАУ

Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданы «№132 жалпы орта білім беретін мектебі» КММтехнология пәнінің мұғалімі Бекежанов Уалихан Тулепбекович

Сабақтың тақырыбы: Ағаштарды көркемдеп өңдеу, балалар орындығын жасау.Сабақтың білімділік мақсаты: ағаш қалдықтарын тиімді пайдалануға, құрал-жабдықтармен дұрыс жұмыс істеуге жәнесыйлыққа арналған бұйымдарды дайындауға үйрету.

Дамытушылық мақсаты: шығармашылық жобалар жасауға үйрету, күрделі бұйымдарды дайындату арқылы ой -өрісін дамыту. Өз беттерінше ізденуге қалыптастыру.

Тәрбиелік мақсаты: оқушылраға эстетикалық ақыл – ой және еңбек тәрбиесін беру.Сабақтың көрнекілігі: қолдан дайындалған нұсқау карта, орындықтың дайын үлгісі, құрал – жабдықтар, құм қағаз, лак.Пәнаралық байланыс: сызу, бейнелеу өнері. Сабақтың түрі: ашық сабақ.Ұйымдастыру кезеңі.Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеріп, шеберхана тазалығына назар аударамын. Кезекші құрал-саймандардытаратып берген соң, құралдардың жұмысқа жарамдылығын тексеріп шығамын.Жаңа сабақты түсіндіру. Күнделікті тұрмыста ағаш бұйымдарын көптеп кездестіресіндер. Көптеген үйде кездесетін сандық, кебеже, келі, күбісияқты бұйымдардың барлығы жиде, қарағаш, тораңғыл, көк тал, т.б. ағаштардан жасалған. Міне, осы ағаш қалдықтарыныңөзінен-ақ сәнді сыйлық заттар жасауға болады. Бүгінгі жасайтын бұйымымыз балалар орындығы. Бұл орындық балалардың қызығушылығын арттырады, өзім деқұрастырсам деген ойға итермелейді. Сарамандық жұмыс. Оқушылар жұмысты топ болып орындайды. Сызбада көрсетілген өлшемде 30х15 см орындықбеттерін дайындап аламыз.а) Аяқтары 17 х14 см, ұзындығы екі дана кесіп аламыз. Табанын үшбұрышты формада 7 см ұзындықта кесіп аламыз.Оларды құм қағазбен тазалап болған соң, ортасынан 6 мм етіп өткерме тесіктер тесеміз.б) Орындықтың екі жанына 30х8 см 25х8 см ұзындықта тіреуіш рейкалар құрастырылады. 6 мм болатын өткерме тесіктераяқтары мен бел ағаштарын құрастырып болған соң, бетіне қойып тұрып белгіленеді. Бел ағаштарын аяқтарға бекітердеөткерме тесіктерді тесу және құрастыру (тойтарып шегелеу) құрастыру сызбасына қарай отырып орындалады. Сабақты қорытындылау. Оқушылардың топ бойынша жасаған бұйымдарының сапасын тексеріп, жұмыстарыныңнәтижесін, кемшіліктерін көрсетіп шығамын.1. Міне оқушылар, туған жердің сұлу ағаштарының қалдықтарының өзінен-ақ қандай әсем бұйым жасауға болады.Туған жер табиғатын аялап, күтуге үйреніңдер. Табиғат біздің ұлттық байлығымыз. Ағашты дұрыс өңдеп, небір әсем бұйымжасауға болатынына көздерің жетті. Енді өздерің ізденіп көрулерің керек. Үйге тапсырма: ағашты көркемдеп өңдеу тақырыбы бойынша асханалық тақтайшаның, сыйлыққа арналған жобасын жасапкеліңдер.

Жұмысының орындалу тәртібі Сызбасы Қажетті құралдар30х15 см көрсетілгендей орындық бетін дайындап аламыз Ара, сүргі, құм қағазАяқтары 17 х14 см, ұзындығы екі дана кесіп аламыз.Табанын үшбұрышты формада 7 см ұзындықта кесіпаламыз. Оларды құм қағазбен тазалап болған соң,ортасынан 6 мм етіп өткерме тесіктер тесеміз.

Ара, сүргі, құм қағаз

Орындықтың екі жанына 30х8 см 25х8 см ұзындықтатіреуіш рейкалар құрастырылады. 6 мм болатын өткерметесіктер аяқтары мен бел ағаштарын құрастырып болғансоң, бетіне қойып тұрып белгіленеді. Бел ағаштарынаяқтарға бекітерде өткерме тесіктерді тесу және құрастыру(тойтарып шегелеу) құрастыру сызбасына қарай отырыпорындалады.

Ара, сүргі, құм қағаз, бұрағыш(отвертка)

Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданы«№132 жалпы орта білім беретін мектебі» КММ

химия пәнінің мұғалімі Мурзаканова Багдат Муслимовна

Тақырыбы: Химиялық элементтердің тірі және өлі табиғатта таралуы. Адам организмдегі химиялық элементтердің биологиялық рөліСабақтың мақсаты:Білімділік: Д.И.Менделеев жасаған элементтердің периодтық заңы мен периодтық жүйесі туралы білімдерді қайталау, химиялық элементтердің адам организмдегі билогиялық рөлімен таныстыруДамытушылық: Химиялық элементтер арасындағы байланысты көрсету, элементтердің периодтық жүйедегі орны бойынша сипаттама беруді жалғастыруТәрбиелік: оқулықпен, қосымша материалдармен, интерактивті тақтамен жұмыс істеуді, пәнге деген қызығушылығын тәрбиелеу.Сабақтын типі: аралас сабақСабақтың әдістері: сұрақ-жауап, өзіндік жұмыс, интерактивті тақтамен жұмыс, денгейлік тапсырмалар«Көру және түсіну қуанышы – табиғаттың ең тамаша сыйы» А.Энштейн

6

Сабақтың барысы:Пиктограмма –анаграмма «Химиялық элементтер»Торкөздерге тігінен 11 химиялық элементті дұрыс орналастырып шықса, айрықша көрсетілген жолдан атақты орыс химигінің аты жөнін оқуға болады. Химиялық құрамсөздер.1.Алғашқы буыным тасқын су, мал құлағындағы белгісі. Екеу бірігіп химиялық элементті құрайды.

(Сел+ен = Селен) 2.Антониміне «көп» сөзінің «Тілсіз»жауды тіркесең,

Қажетті тынайтқышқа айналып,Көз алдында өзгерермін. (Азот)

3.Өзім темір, өзім шалбар, Егер теріс оқысаң,Болармын бірі – қазба байлықтын, Айтшы мен сонда кіммін. (Мыс)

Химиялық жұмбақтар:1.Исі, дәмі де жоқ ұсталмайды,Ол болмаса, тіршілік өмірде жоқ.Ол болмаса, отын да тұтанбайды,Қалады қарауытып көмір боп шоқ. (Оттек)

2.Табылса бұрын там-тұмнан Қазыр көп әрбір өлкеде Қымбат болды алтыннан Қандай металл ертеде

(Алюминий)3.Элементтің орны екенін Көрсетеді қашанда.

(Ядро)Мақалды жалғастырындар:Арпа бидай ас екен...... Көп сөз көмір........ Өшпейтін өмір жоқ ......(сынбайтын темір жоқ) Жаңа сабақ:Оқушылар өздігінен тақырыпқа сай баяндама жасайды. 1 – оқушы. Д.И. Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесінде 109 элемент бар. Олардың барлығы тірі және өлі табиғатта кездеседі. Кейбір элементтер табиғатта бос күйінде, яғни жай зат түрінде кездеседі, сондықтан адамдар оларды ерте кезден білген және қолданған. Химиялық элементтенрдің манызды сипаттамаларының бірі – олардың таралуы болып табылады.Элементтердің жер қауызында таралуының мәліметтері бойынша жер қыртысының 50% массасын– оттек, кремний – 25%, алюминий , темір, кальций, натрий , калий, магний, сутек тағы балсқалары құрайды. Ғарышта аса женіл элементтер – сутек және гелий таралған. 2-оқушы: Д.И.Менделеев атап көрсеткендей, табиғатта ең көп таралған элементтердің атомдық массалары үлкен емес, ал адам организмдегі, негізінен, ең женіл элементтер (H, C, N, O) болады. Адам ағзасына кіретін элементтерді екі топқа бөлінеді: макроэлементтер – оттек, сутек, азот, фосфор, күкірт, калий, магний, натрий, хлор; микроэлементтер – иод, мыс, мышьяк, фтор, бром, стронций, барий, радий. 3 – оқушы: Адам ағзасында натрий 0,08%, К -0,23%, Li – 0,0001% адам және жануарлар ұлпаларында көп таралған сілтілікмикроэлементтер болады. Литий – адам ағзасында 70 мг. Жоғары сатыдағы жануарлардың бауырында, бүйрегінде, қанында,сүтінде, өтінде көп болады. Литийдің кейбір қосылыстары депрессия ауруына оңтайлы әсер етеді. Натрий – адам салмағы 70кг болса, 60 г натрий болады. 44% жасушадан тыс сұйық ретінде, ал 9% жасушаның ішінде таралады. Натрий адам ағзасынын миында, сүйегінде, бүйрегінде, ас қорыту солінде, жұлын сұйықтарында, көз шырынында, қан түйіршектерінде болады. Натрий иондары адам ағзасының ішкі ортасының қалыпты болуы үшін үлкен рөл атқарады. Әр күні адам ағзасына 1 г натрий қажет, оны ас түзы ретінде қабылдайды. Сұрақ: Литий мен натрий қандай металдарға жатады? 4- оқушы. Калий – адам ағзасының 70 кг салмағында 160 г болуы тиіс. Ол жасуша ішіндегі негізгі катиондарының белсендісі. Ағзаның барлық бөліктерінде кездеседі. Калий иондары жүрек соғысын қалыптастырады, зат алмасуына әсер

7

Cs 3 Hg Ti 7 Cl 10 Eu 1 Fe 5 6

2 4 8 9 11

Ra Fm Ni In O

етеді, бұлшықеттердің жиырылуына көмектеседі, жасуша ішіндегі ферменттерді белсенділендіреді. Ересек адамдар күніне 2-3 г калий қажет етеді. Магний – микроэлементтер қатарына енеді, ағзадағы мөлшері 20 г. Адам ағзасында тіс кіреукесінде, сүйек ұлпаларында, ми, бауыр, бұлшықет, бүйрек, ұйқы безінде кездеседі. Ересек адамдарға магнийдің қажеттілігі 0,7 г. Сұрақ: Калийдің реттік нөмірі қандай? 5-оқушы. Кальций – макроэлементтер қатары жатады. Ағзада 1,4% болады. Тіс ұлпасында, жүрек, бауыр, бүйрек, сүйек ұлпаларында кездеседі. Орта есеппен ересек адамға күніне 1 г кальций қажет.Тамақ құрамынын келген кальцийдің 50% ішек жолдарында, ионды концентрациясы гормондардың түзілуіне әсер етеді. Қанның ұю механизмі иондалған кальцийдіңберілуіне байланысты. Темір – биогенді элемент, өсімдіктер мен жануарлардың ұлпаларында кездеседі. Ересек адамдардың ағзасында 5 г мөлшерінде болады. Гемоглобин – темір құрайтын ақуыз. Ағзада темір жетіспеуі қан аздыққа (железнодефицитная анемия) душар етеді. Мыс –тірі ағзаға қажетті элемент.Мыс өсімдіктер мен жануарлардың ұлпаларында кездеседі. Күнделікті ағзаға қажеттілігі 2,5 – 5,0 мг. Мыс жетіспесе , мыс жеткіліксіз (медьдифицитная анемия) ауруы пайда болады. Сұрақ: Кальций нешінше периодта орналасқан? 6 – оқушы: Көміртек – ағза құрамында 21,15% құрайтын макроэлемент. Ол барлық ұлпалардың ақуыз, май, көмірсу, дәрумен, гормондар құрамына кіреді. Кремний – кремнийдің алмасуы бұзылса – гипертония, ревматизм ауруларына душар етеді. Медициналық практикада кремний пломбалау, пластикалық протездер дайындауға қолданылады. Сұрақ: Көміртек пен кремний нешінші топта орналасқан? 7- оқушы: Азот – адам ағзасында 3,1% кездеседі, макроэлемент. Бұл элемент аминқышқылдары – ақуыз, дәрумендер құрам бөлігі. Биосферада азот айналымы үздіксіз жүріп отырады. Фосфор макроэлемент түрінде адам ағзасынын 0,95% болады. Ол органогенді элемент, зат алмасуда басты рөл атқарады. Тірі ағзалар фосфорсыз дами алмайды. Дәрілік преператтар жасауға пайдаланады. 8- оқушы: Оттегі – жер қыртысында ең көп таралган элемент. Көптеген органикалық заттардың құрамына кіреді. Оттексіз тіршілік жоқ. Адам өмірінде сағатына 0,5 м.куб ауа жұтады. Ал тәулігіне 0,1 м.куб оттек жұмсайды. Күкірт – адам ағзасында (0,16% массалық үлесте) кездесетін макроэлемент. Ересек адамның тәуліктік қажеттілігі 4-5 г. Ол көптеген биомолекулалар – ақуыз, амин қышқылдары , гормондар (инсулин, дәрумен В1) құрамына кіреді. Шашатың каротинінде, сүйекте, жүйке ұлпаларында көптеп кезедеседі.

Денгейлік тапсырмалар: 1 денгей: І - нұсқа1.Д.И.Мендеевтің периодтық заңы нешінші жылы ашылды:А) 1869 ж В) 1879 3ж С) 1875ж Д) 1968 ж Е) 861 ж2.Период нөмірі сәйкес келеді: А) протон санына В) сыртқы қабаттағы электрон санына С) нейтрон санына Д) электрон кабаттарының санына Е) электрондарының жалпы санына 3. Кай металл сілтілікке жатады: А)Ca B) Fe C) Ni D) Na E) Cu 4. Периодтық жүйенің 7-ге тең горизонтальды жолдар аталады: А) периодтар В) топтар С) қатарлар Д) Жолдар Е) топшалар 5. Кремний атомындағы электрон қабаттарының саны: А) 1 В) 2 С) 3 Д) 4 Е) 5 6. Темір атомының ядросындағы протондар саны: А) 20 В) 55 С) 30 Д) 8 Е) 26 7) 2, 8, 5 сандар қатарына электрондарының энергетикалық денгейлері сәйкес келетін атом А) Al B) N C) P D) Cl E) S 8) Топ нөміріне сәйкес келеді: А) сыртқы қабаттағы электрондар санына В) протондар санына С) нейтрондар санына Д) Электрондардың жалпы санына Е) Электрондар қабаттарының санына 9. Атом ядросындағы нейтрон санын қалай табады: А) реттік нөмірімен В) период нөмірімен С) массасы бойынша Д) электрон саны + протон саны Е) Атомдық масса - протон саны 10. Бұл қатардың Li Be B C O F металдық қасиеттері қалай өзгереді: А) күшейеді В) әлсәрейді С) өзгермейді Д) периодты күшейеді Е) периодты әлсәрейді 2 денгей1 нұсқа Реттік нөмірлері 6 , 8, 13 элементтерге жоспар бойыншасипаттама беріндер2 нұсқа Реттік нөмірлері 11, 14, 15 элементтерге жоспар бойынша сипаттама беріндер 3 денгей1 нұсқа 1 есеп: Зат мөлшері 2 моль темірдің массасын табындар. 2 есеп: Массасы 6,4 г мыстын атом санын табындар. 2 нұсқа 1 есеп: Зат мөлшері 3 моль магнийдің атом санын табындар. 2 есеп: Атом саны 12 * 1023 тен кальцийдің массасын табындар.Қорытынды:

Мен білемін. Білдім. Білгім келеді.

Үй тапсырмасы: Параграф 52,56-59. Реттік нөмері 3,4,5,6 элементтердің сипаттамаларын жазыңдар.

8

Қарағанды облысы, Жаңаарақа ауданы«№132 жалпы орта білім беретін мектебі» КММ

математика пәнінің мұғалімі Бекежанова Саягуль Уалихановна Сынып: 10Пән: Алгебра және анализ бастамаларыСабақтың тақырыбы: Тригонометриялық функциялардың туындылары.Сабақтың мақсаты: 1. Білімділік: Тригонометриялық функциялардың туындыларының формулаларын пайдаланып есептер шығару, машықтандыру, алған білімдерін тереңдету, жинақтау, жүйелеу.2. Дамытушылық : Шығармашылық іскерлігін, шапшаң ойлау қабілетін, белсенділігін арттыра отырып, пәнге қызығушылығын арттыру, теориялық білімін практикада қолдана білу дағдысын қалыптастыру.3. Тәрбиелік: Жылдам ойлап, тез қорытуға, жауапкершілікке, өз бетінше білім алуға баулу, ұжымшылдыққа тәрбиелеу.Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, үлестірмелі материал.Сабақтың түрі: Бекіту сабағыӘдіс - тәсілдері: Дамыта оқытуҚолданылатын құрал - жабдықтар: Интерактивті тақта, үлестірмелі материал.

Сабақ барысы:I Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу, сыныптың сабаққа дайындығын қадағалау, оқушыларды түгелдеу, сабақтың мақсатынтүсіндіру. II Үй тапсырмасын тексеру кезеңі: №229, №230 есептерді интерактивті тақтада тексеру.№229

0xf теңдеуін шешіңдер:

а) xxxf2

3cos ; б)

2sin

xxxf ;

в) tgxxxf 3 ; г) xctgxxf .

Шешуі:

а) 02

3cos

'

x

xx ; 02

3sin x ;

2

3sin x ; kx k

31 , Zk ;

б) 02

sin'

x

xx ; 0

2

1cos x ;

2

1cos x ; kx

2

3 , Zk

в) 03' xtgxx ; 0

cos

13

2

x; 3

cos

12

x

; 3

1cos2 x ;

3

1

2

2cos1

x;

3

22cos1 x ;

3

321

3

22cos

x ;

kx 23

32arccos2

; kx

3

32arccos

2

1; Zk ;

г) 0' xxctgx ;

01

sin

12

x; 1sin 2 x ; 1sin x ; 11 2

2kx

; 1sin x ; 22 2

2kx

;

Zk 1 ; Zk 2 . kx , Zk .

№230

0x нүктесінде xf функциясының графигіне жанаманың теңдеуін жазыңдар:

а) xxf cos ; 3

20

x ; б) xxf 2sin ;

40

x .

Шешуі:

9

а) xxf cos ; 3

20 x ;

2

1

6sin

3cos

3

1cos

3

2cos

3

20

y ;

xxy x sincos ''0 ;

2

3

6cos

3sin

3

1sin

3

2sin

3

2'

'0

x

y ;

0'00 xxyyy ;

3

2

2

3

2

1xy ;

2

1

3

3

2

3

xy ;

б) xxf 2sin ;40

x ;

2

1

2

2

4sin

4

2

20

y ; xxxxy 2sincossin2sin

'2'0 ;

12

sin4

'0

y ; 0

'00 xxyyy ;

41

2

1 xy ;

42

1 xy .

III. Жаңғырту кезеңі: 1- Негізгі неше тригонометриялық функция бар? Жауабы: xsin , xcos , tgx , ctgx .

2- xsin функциясының туындысы неге тең? Жауабы: xx cossin

3- xcos функциясының туындысы неге тең? Жауабы: xx sincos

4- tgx функциясының туындысы неге тең? Жауабы: x

tgx2cos

1

5- ctgx функциясының туындысы неге тең? Жауабы: x

ctgx2sin

1

IV Есептер шығару кезеңі: (Оқушыларды 2 топқа бөлемін).№232. Тригонометриялық функцияның туындысын табыңдар.

а) 1cossin xxxf ; б) ctgxxxf 2 ;

в) xxxf sin1cos ; г) tgxxxf 3 .

Шешуі:

а) 01cossin ' xxx ; xxxx sinsin1coscos ;

б) 0'2 xctgxx ;

xxctgxx

22

sin

12

;

в) xxxxxx x coscossin1sinsin1cos ' ;

г) x

xtgxxtgxx x 232'3

cos

13 .

№238. xf функциясының туындысының 0x нүктесіндегі мәнін табыңдар:

а)

4sin 3

xxxf ; б)

62

xtgxf .

Шешуі:

а)

4cos13

4sin 32

'

3 xxxxx

x

; 2

20' xy ;

б)

6cos

12

6 22

'

2

xxxtg

x; 00' xy .

V. Анимациялар сөйлейді. (Әр топ өз бетінше есеп шығарады, интерактивті тақтада тексеріледі, авторлық орындықарқылы оқушылар бір біріне түсіндіреді).1-тапсырма. Функцияның туындысының берілген нүктедегі мәнін табыңдар.

1) 1cos xxf , 3

x ; 2) 2tgxxf ,

3

x .

10

Шешуі:

1) 1cos xxf , 3

x

xxxf sin1cos

;

2

3

3sin

3

f ;

2) 2tgxxf , 3

x

x

tgxxf2cos

12

;

4

4

11

2

1

1

3cos

1

3 22

f

.

2-тапсырма. теңдеуін шешіңдер.

1) 1sin xxf ; 2) 14cos xxf

Шешуі:

1) 1sin xxf

xxxf cos1sin

;

0cos x / 1 санына теңдеудің екі жағын көбейтіп жібереміз.Сонда мындай теңдеуді аламыз:

0cos x

kx

2

, Zk .

2) 14cos xxf

xxxxxf 4sin444sin14cos

;

04sin4 x / 4 санына теңдеудің екі жағын көбейтіп жібереміз.Сонда мындай теңдеуді аламыз:

04sin xkx 4 , Zk

4

kx

, Zk

3-тапсырма. xf функциясына 0x нүктесінде жүргізілген жанаманың теңдеуін жазыңдар.

1) xxf sin , 3

20

x ; 2) tgxxf ,

40

x .

Шешуі:

1) xxf sin , 3

20

x

00'

0 xxxfxfy жанаманың теңдеуін пайдаланамыз.

2

3

3sin

3sin

3

2sin0

xf ;

xxxf cossin '' .

2

1

3cos

3cos

3

2cos

3

2'

f

11

32

1

2

3

3

2

2

1

2

3

xxy .

2) tgxxf , 40

x

00'

0 xxxfxfy жанаманың теңдеуін пайдаланамыз.

140

tgxf

x

tgxxf2

''

cos

1 ;

2

2

11

2

2

1

4cos

1

4 22'

f

;

212

4221

421

xxxy ;

VI. Тест сұрақтары. (Барлық оқушылардың білімін анықтауға мүмкіндік береді, және ойлау, есте сақтау қабілетін дамытады, тапқырлыққа дағдыландырады).VII. Сергіту сәті (Логикалық сұрақтар, есептер)2. 2 адам шахматты 2 сағатта ойнаса, 1 адам неше сағатта ойнайды? (2 сағат)3. Бұтақта 50 қияр бар. Бір бұтақта 5 қиярдан өсіп тұр. Екі бұтақта қанша қияр өсіп тұр? (Бұтақта қияр өспеді)4. Аулада 7 шымшық отыр еді, оған тағы да бесеуі қосылады. Бір мысық жайлап келіп 1 шымшықты ұстап алды. Сонда қанша шымшық қалды?(Мысық ұстап алған 1 шымшық қалды. Басқа шымшықтар ұшып кетті).5. Аңшы орманға келіп, бұтақта қонып тұрған торғайды атқан екен, бірақ қарға құлапты. Бұл қалай болғаны?(Торғай қарға келіп құлайды, өйткені қыс мезгілі еді).VIII. Қорыту (Оқушылар тілме қағаздарға сабақты қалай түсінгенін және Сабақта ең оңай және қызықты болған есепті жазады).IX. Үй тапсырмасы: №233, №234, №235, №236, №237Х. Бағалау (Сабаққа жалпы шолу жасап, оқушыларды бағалау).

******Алматинская область Илийский район село Акший

ГКУ средняя школа № 8 Учитель начальных классов Наталья Сергеевна Мальсагова

Предмет Русский язык Класс 3 уТема урока: Окончание и основа словаОбщая цель: Углубят знания об окончании как изменяемой части слова и его роли в

предложении.

Задачи: 1.Сформируют знания об окончании как изменяемой части слова и его роли впредложении.2.Углубят представление об особенностях окончания как части слова, которая служит для связи слов в предложении.3. Развивают и совершенствуют грамматический строй речи: наблюдают над связью слов в предложении

Ожидаемые результаты обучения

Знают о части слова «окончание», умеют связать слова в предложении, понимают значение

Подходы в преподавании: методы и приемы

Мозговой штурм, прием «Собери слова», «Синквейн»

Основные идеи, отработанныена уроке

Окончание делает нашу речь связной и понятной.

12

Источники, оснащение, оборудование:

Презентация, маркеры, ватман, учебники, раздаточный материал.

Межпредметные связи Познание мира, литературное чтение

Этапы время Виды заданий и действия участников занятия Процессоценивания

Организационный момент 5 мин Долгожданный дан звонок. Начинается урок. Будем грамотно писать, Тайны слова «познавать».- Сегодня на уроке мы будем опять «познавать» новое. Для этого нужно быть внимательными, наблюдательными, дружными. Я желаю вам удачи. Разделение на группы по 4 человека. Повторение правил поведения в группе.

формативное

Вызов 10 мин

Беседа. - Давайте вспомним - из чего состоят слова? (Из букв, звуков) (Из частей слова.) - Ребятки, что мы обозначаем с помощью этих схем?На доске ¬ , ^ , ∩ .) - Давайте подумаем, что вы ещё знаете о частях слова.Послушайте задание. - Включайте скорей свои мозги, у нас - «Мозговой штурм»

слова мы сегодня узнаем? Почему вы так думаете?

Формативное (похвала)

Формативное (жетоны)

презентация

Осмысление

10 мин

Работа в парах. Прием «Доскажи слово».В карточке вставить недостающую букву А сейчас приготовьтесь. Вы сделаете новое открытие-Вот ваши ресурсы. Прочитайте в группе, продумайте вместеи выполните задание. Защита работ- Определите, почему вы не смогли сразу понять текст?- Прочитайте слова, которые у вас получились. (1 гр)

- Какой корень выделили? (2 гр)- Какую часть слова подчеркнули? (3 гр)- Где находится часть слова, которую подчеркнули? - Как она будет называться? (Окончание). - Теперь понаблюдаем за окончаниями. Что вы заметили? (Слово одно и тоже, а вот окончания разные). - Что происходило с окончанием? ( Оно изменялось.) - Значит, окончание – это какая часть слова? (Изменяемая) - В чём же особенность окончания? Работа с текстом - правилом

Формативное (жетоны)

Формативное (похвала)

Презентация

Физминутка 2 мин Зарядка для глазДифференциация- проверка знаний учащихся

7 мин Прием «Собери слова в предложения»: Работа в группах составление предложений.По упражнению 132. Защита по 2 предложенияА выполняет творческое задание (составить текст из трёх предложений)В С составляют предложение в группе

Формативное (жетоны)

Анализ и самооценивание урока

6 мин 1.Разбор слов по составу (индивидуально) 2.Заполнение таблицы +, - Заполните таблицу при помощи сигналов +, - - Окончание – часть слова?

Суммативное (критерии – правильность ответов: без

13

Лиса Пушистый хвост у лиса. Долго охотник выслеживал лиса, Любовался лиса. Много сказок о лиса,

- Окончание – изменяемая часть слова? - Окончание – часть основы? - Окончание служит для связи слов в предложении? - У одного и того же слова могут быть разные окончания? - С помощью окончания образуются новые слова? - Что такое основа слова? Приведите примеры.

ошибок-1ошибка – 5 баллов, 2-3 ошибки – 4 балла,4-6 ошибок – 3 балла, более 6 ошибок – 2 балла)

Рефлексия 4 мин - А теперь проведем рефлексию –поймем, что же мы узнали нового на уроке. Ответьте на мои вопросы:Что общего у окончания и … а) … облака (изменяют форму); б) … предлога (служат для связи слов в предложении); в) … приставки (являются частью слова.)Синквейн «Урок»

Формативное

Итоги урока, чтение домашнего задания

1 мин С. 64 упр. 137

Шығыс Қазақстан облысы. Үржар ауданы. Алтыншоқы ауылы«Алтыншоқы орта мекткп- бақшасы»КММ-сі.

биология пәнінің мұғалімі Калиева Бота Абдыкаримовна

Сабақтың тақырыбы:Организімдердің көбею формалары. Жыныссыз және жынысты көбеюСабақтың мақсаты: Білімділік:1)Оқушыларға организімдердің көбею формалары. Жыныссыз және жыныстыкөбеюдіңмаңызы туралы түсіндіру, білімдерін жетілдіру.Дамыту:2)Тіршілік ортасына белгілі көзқарастар және оқушылардың дүниетанымын дамыту.Еркін сөйлеу , салыстыра

білу қабілеттерін дамыту.Тәрбиелік:3)Өз ара сыиластыққа, адамгершілікке және тыңдай, сөйлей білу мәдениетін арттыруға тәрбиелеуӨзінің оқушылық міндетіне сай саналылықпен, білімділікпен қарауғатәрбиелеу.Сабақтыңтүрі:Жаңа материалды өздігінен меңгерту Сабақтың әдісі:Топпен жұмысСабақтың көрнекілігі:Интерактивті тақта, слайд, фломастер, плакат,лента.Пәнаралық байланыс:Тарих, қазақ тіліСабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі.1)Оқушылардытүгендеу2) Топқа бөлу.Оқушыларды түрлі – түсті ленталар арқылы топқа бөлінеді3) Сергіту сәті «Амандасу»І топ «Тұыстардын»,ІІ топ «Мұғалімдердін»,ІІІ топ «Достардын» амандасуын көрсетеді4) Тілек тілеу Әр топ бір –біріне тілек тілейдіІІ.Үй тапсырмасын тексеру.«Ми шабуылы»1.Дайындық кезеңі не деп аталады?- Интерфаза. Интерфазада 3 кезеңі бар.1)синтез алдындағы кезең 2) синтез кезеңі 3) синтезден кейінгі кезең2.Хромосомалардыңдиплойдты және гаплоидты жиынтығы дегеніміз не? - Хромосомалардың толық жиынтығын диплоидті,ал оның жартысын гиплоидті деп атайды.3.Митоздың фазаларын ата? - Профаза , метофаза ,анафаза, телофаза4.Профазаға қысқаша сипаттама бер - 1.Профаза ядро қабықшасы, ядроның еріп, хромосомалар оралымдарын тығыздалып қыстырып,центроильдер полюстерге қарай тартыла бастайды және бөліну ұршық жіпшелері пайда болады.5.Метофазаға қысқаша сипаттама бер - Метофаза хромосомалар экваторға жинақталып әр хромосома екі жақтанжіпшелерге жалғасады6.Анафазаға қысқаша сипаттама бер - Анафаза хромосомалар екі полюске ажырап,хроматидалар хромосомаға айналады,хромосомалар оралмалы күйден жіпшелерге айналады.7.Телофазаға қысқаша сипаттама бер.- Телофаза бөліну ұршығы жойылады,ядро қабықшасы пайда болады.ДНҚ жіпшелеріне айналады,ядрошық пайда болады.Жеке екі жасуша пайда болады.8.Интерфаза дегеніміз не?- Бөлінуге дайындықкезеңі9.Митозды бөлінуде қандай жасуша түзіледі?- . Сома (дене жасушалары)түзіледі

ІІІ. Жаңа сабақ. 1.Қызығушылықты ояту.1.Ой қозғау Көбею дегеніміз не ? -Көбею –барлықтіріорганизімдерге тән қасиет. Көбею арқылы ұрпақжалғасады, түрдіңдараларысақталады. Көбеюдін неше формасы бар? – жыныссыз, жынысты2.Мағынаны тану бөлімі:Оқушылар өз беттеріменжаңа тақырыппен танысыды, өз-ара талдайды, пікір алмасады.1.Организімдердің көбею формалары. Жыныссыз және жынысты көбеютақырыбымен танысу.2.№1 тапсырма:Тақырып бойынша кластер құрастыру.1- Топ.Көбею.2- топ.Жыныссыз көбею.3-топ. Жынысты көбею3.№2 тапсырма:Бестармақ құрастыру.

14

1 тармақ- 1 зат есім2 тармақ-2 сын есім3 тармақ- 3 етістік4 тармақ – 4 сөзден тұратын сөз тіркесі5 тармақ- бірінші тармақтағы сөзбен мағыналас 1 сөз

4.№3 тапсырма:1,2- топ Венн диаграммасы

жынысты жыныссыз

3 –топ : Семантикалық карта

№ Ұғымдар, терминдер. Жыныссыз Жынысты

1 Аталық не аналық дара қатысады +

2 Телу +

3 Ата –аналық даралар қатысады +

4 Спорп түзу +

5 Зигота түзіледі +

6 Вегетативті көбею +

7 Гаметалар түзіледі +

ІV.Жаңа сабақты бекіту:Ой түйындеу.1.«Қайталау - оқуанасы».Көбею дегеніміз не?-Көбею –барлықтіріорганизімдерге тән қасиет.Организмдердің көбею жолдарын ата?-Жыныссыз және жыныстыЖыныстық көбею дегеніміз не?-Сперматазоид пен жұмыртқа жасушалары ядроларының қосылуын айтадыЖыныссыз көбею дегеніміз не?-Көбеюге бірғана не аталық, не аналық дара қатысады.Телу дегеніміз не ?-Бір өсімдікті бүршігі бар бөлігін алып, екінші өсімдік денесіне ұластыруҰрықтану дегеніміз не?-Гаплойдты хромосомажиынтығы бар аналық және аталық жыныс жасушаларыядроларыныңқосылуыҰрықтанғанжасушалар қалай аталады?-зиготаБүршіктену- Организмдердің жыныссыз көбеюінің бір түрі.Диплоидты хромосома саны-23Жыныс жасушаларындағы хромосома саны-ГаплоидтыХлорелла қалай көбейеді-спора түзіп , жыныссыз жолменТелудіңтүрлерін ата– Бүршіктелу, қилыстыра телу, өркен ұластыру2. Өрмекші торы.(Кері байланыс)V.Үйге тапсырма беру.Организімдердің көбею формалары. Жыныссыз және жынысты көбеюОқу ,мазмұндау, сұрақтарға жауап беру, тақырып бойынша тест дайндау.VІ. Оқушыларды бағалау

******Алматинская область, Илийский район село Акши средняя школа №8

Учитель начальных классов высшей категории Кравчук Татьяна Сергеевна

Тема: Число 10. Дециметр. 1дм = 10 смЦели урока: Познакомить учащихся с числом 10. Уметь составлять суммы со значением 10 и разности, связанные с вычитанием чисел до 10. Дать понятие 1 дм = 10 см Создать условия для мыслительных операций: анализа и сравнения, логического мышления и развития математической речи. Развивать умение рассуждать, делать выводы. Создать условия для формирования умения работать в паре, в коллективе, воспитывать познавательный интерес к предмету, коммуникативную культуру, учить взаимодействию.Оборудование: карточки, счетный материал, геометрические фигуры, отрезки различной длины.

Ход урокаТип урока: комбинированный 1. Организационный момент. Эмоциональный настрой. -Долгожданный дан звонок - Начинается урок. Я желаю всем удачи – За работу в добрый час! Порешаем, посчитаем на уроке мы сейчас. 2 . Актуализация опорных знаний. Задание на развитие памяти.

15

«Что расчёт на нашей грядке? Наша грядка - просто клад!Огурцы, горошек сладкий, Шесть овощей на нашей грядке,Помидоры и укроп Пересчитай их по порядку.Для приправы и для проб. Если слушал ты внимательно,Здесь редиска и салат. Назовёшь всё обязательно». - Какие два числа нужно сложить, чтобы получить 10?

2) Прямой и обратный счёт в пределах 10-ти.-Назовите предыдущее число для числа 8. - Назовите последующее число для числа 5. . Первое слагаемое 3, второе слагаемое 5. Чему равно значение суммы? Уменьшаемое 8, вычитаемое 3. Найдите значение разности.- Я задумала два числа, сумма которых равна 8. Какие это числа? Устный счет «Цепочка».

4) Найдите и соедините линиямипримеры с одинаковыми ответами.

– Какие суммы и разности связаны между собой?5) Дополните до 10 числа:5, 6, 9, 8.– Уменьшите на 1 числа:7, 9, 6, 10.– Увеличьте на 1 числа:5, 1, 9, 7.

3. Знакомство с единицей измерения длины – дециметром

Измерить длины различных предметов ( отрезка, карандаша )– Какой единицей измерения длины пользовались?(Сантиметром.)– Существует большая единица измерения длины –дециметр.В математике слово «дециметр» принято писать сокращенно:дм.В одном дециметре содержится 10 сантиметров, кратко это можно записать так:– Покажите 1 дм на ваших линейках.4. Упражнение в измерении длины предметов.Дети упражняются в измерении длины различных предметов с помощью новоймеры длины – 1 дм. Выполнение заданий 1, 2 (с. 72 ) и задания 1, 4 ( в тетради № 2), 5. Работа над равенствами.Учащиеся составляют равенства (с. 73 учебника, задание 4).– Что увидели?– Чем похожи ?– Чем отличаются?

6. Динамическая пауза Раз – подняться, потянуться Два – согнуться, разогнуться.

16

Три – в ладоши три хлопка, Головою три кивка.На четыре – руки шире,Пять – руками помахать,Шесть – за парту тихо сесть.

7. Работа с геометрическим материалом.Учитель предлагает учащимся рассмотреть фигуры, изображенные на доске у.– Что хотите сказать?(Данные фигуры – многоугольники: розовая – четырехугольник, голубая – треугольник; внутри каждой фигуры проведены 2отрезка.)– Сколько всего на рисунке треугольников?(9.)– Сколько четырехугольников?(4.)В заключениеурока учащимся может быть предложено задание на смекалку.На д о с к е:– Что увидели? (Высказывания детей.)– Начертите такую фигуру, не отрывая карандаша от бумаги. Проводить каждую линию можно только 1 раз.8. Итог урока.– Что нового узнали?– Какие открытия сделали?– Понадобятся ли вам знания, полученные сегодня, в дальнейшем?– Какое задание было для вас самым интересным?

******Алматы облысы Іле ауданы Ақши ауылы

№8 орта мектебі мектепке дейінгі шағын орталығы КМММатематика пәнінің мұғалімі Жаңалық Бейсенгүл

Сабақтың тақырыбы: « Оң және теріс сандар. Координаталық түзу»Мақсаты: а) Оң және теріс сандар .Координаталық түзу тақырыбынан алғанбілімдерін толықтырып бекіту, алған білік дағдыларын есептер шығаруда қолдана білу.б) Оқушылардың логикалық ойлау, ауызша,тез есептеу қабілетін дамыту.в) Оқушылардың белсенділігін арттыра отырып, кішіпейілділікке , үлкендерді сыйлауға, өзара көмектесуге, ұйымшылдыққа тәрбиелеу.Сабақтың түрі: Бекіту сабағы Сабақтыңәдісі: топпен жұмыс.Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, слайдтар Пәнаралық байланыс: география.Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру II. Үй жұмысын сұрау1.Оң сан деген не?2.Теріс сан деген не?3.Теріс сандар қандай таңбамен жазылады?4.Координаталық түзу деген не?5.Теріс сандар өмірде не үшін қажет?№304. Шамаларды мағынасына қарай оң санмен, теріс санмен немесе 0 санымен жазыңдар:1)Cу асты қайығы 500м тереңдікте жүзіп жүр; -500m2)Олар ойынды 2 ұпай ұтыспен аяқтады; 2 ұпай3)Олар ойынды 1ұпай ұтылыспен аяқтады; -1 ұпай4)Автобус аялдамада тоқтады; 05) Автобус аялдамаға 30м жетпей тоқтады; -30m6) Автобус аялдамадан15м өтіп тоқтады.15m

III.Сабақ мазмұнын бекітуДеңгейлік тапсырмалар беру1-тапсырма: 20; 56; -999; 36; 0; -52; 1000000; 2333; 0; 100; -122Оң сандарды _____________________________________Теріс сандарды ____________________________________Оң санғада теріс санғада жатпайтынын ___________________теріп жазҚала атаулары жылы суықАстанаҚостанай ШымкентАлматы2-тапсырма: Қалалардағы ауа райының жылы, суығын оқыпбер.

17

3-тапсырма: термометр көрсеткен санның мағынасын жазу II деңгей. 1-тапсырма:Сәйкестендіру тест жұмысы1.Тура бағытты білдіретін сандар2.Кіріс 120000тг;3.16градус суық;4.Бәйтеректің биіктігі 97м;5.16 градус жылы;6.Шығын 120000тг;7.Қарама-қарсы бағытты білдіретін сандар8.7 ұпай ұтыс9.Су асты қайығы 97м тереңдікте жүзіп жүр;10.Олар ойынды 7ұпай ұтылыспен аяқтады.

1.162. 973.оң сандар4.-1200005.-976.теріс сандар7.-78.1200009.710.-16

2-тапсырма:Шамаларды мағынасына қарай оң немесе теріс санмен жаз.1.40 м биіктік2. 16 м тереңдік3. 15 ұпай ұтыс4. 180 жылы5. 14 мың шығын6. 3 ұпай ұтылыс3-тапсырма: Математикалық диктант

……. Шаруашылық пайдасы 35000 тг

-30000 Кәсіпкердің …. 30000 тг+30°С 26 тамызда күндіз….. болды……. Ойпат теңіз деңгейінен 13 м төмен орналасқанIII деңгей 1-тапсырма: Координаталық түзу бойында белгіленген нүктелерді координаталарымен жазыңдар.

IV. Сабақтың қорытындысында:тест тапсырмалары.1. «-» таңбасымен жазылған саңдар қалай аталады?А)теріс В) оң С)кері D)дұрыс2. «+» таңбасымен жазылған саңдар қалай аталады?А)теріс В) оң С)кері D)дұрыс3.Санақ басы болатын О нүктесі және бірлік кесіндісі таңдап алынған,оңбағыты көрсетілген түзу не деп аталады?А)координаталық түзу В)түзу С) сынықтүзу D)тіке түзу 4.Берілген санға координаталық түзу бойында неше нүкте сәйкес келеді?А) 0 В)1 С) 2 D)3V Бағалау парағының көмегімен оқушыларды бағалауV Үй тапсырмасы №311, №312.

Нурушева Зульфия Сабитовнаучитель английского языка

категория высшая, прошла второй уровень «Орлеу»Школа-лицей №16 им. Ж. Каражигитова г. Атырау

“Reading to the mind is as sport to the body” Jonathan Atkinson. Тема: « Формирование речевой компетенции учащихся посредством чтения, при работе с текстом на урокаханглийского языка». Цель работы: раскрыть методику обучения чтению, ознакомить с различными видами работы с текстом,позволяющими поддержать интерес обучения этим видам работы в школе, рассмотреть концепциикоммуникативного обучения, свободно ориентироваться в иноязычной среде. Обществонеможетжить, непользуясьязыком, важнейшимсредствомчеловеческогообщения. Нетниодноговидадеятельностилюдей, в которомнеприменялсябыязыкдлявыраженияихмыслей, чувств и воли, длядостижения, взаимопониманиямеждуними. Языквходитвсоциальныйопытчеловечества, развиваетсявместесчеловечествомразвиваетсявместесчеловеческимобществомиусваиваетсякаждымотдельнымчеловекомтолькоблагодаряобщениюсдругимилюдьмиВнастоящее время, когдаконтактысдругимистранамистановятсявсётеснее, знанияиностранныхязыковиграетважнуюроль. Современныйчеловекдолженхорошознать,поменьшеймере,одининостранныйязык, потомучтовзаимопониманиемеждународамиимеетбольшоезначениедлямирногосотрудничества. Беззнанийиностранныхязыко Нелегковсовершенствеовладетьиностраннымязыком, нужноусердноработать. Ноктохочет, тотдобьётся. Люди изучают языки по разным причинам. Однимонинужнывработе, другимдляпутешествийзаграницу, третьиделаютэтоизинтереса. Но в любом случае знания языков обогащают нашу жизнь. Ониделаютвозможнымчтениеиностраннойлитературы. В век современных технологий и открытий, современные ученики, увлеченные компьютерами, не любят читать даже на родном языке. Учащиеся относятся к чтению как к учебной задаче. Для большинства из них чтение на иностранном языке потеряло свой основной смысл, а именно- получение информации, расширение кругозора, повышение культурного уровня. Учащиеся часто выполняют задания учителя, не имея собственной мотивации. Передать прочитанное, оторвавшись от

18

текста, они не могут. При чтении иноязычного текста учащиеся сталкиваются со следующими трудностями: они не знают значений многих слов, им часто приходится обращаться к словарю, что делает чтение утомительным, не интересным. Крометого, у многих учеников, особенно у слабых, недостаточно сформированы механизмы чтения. В частности, при чтении текста учащиеся стремятся понять значение каждого слова, не умея отделить главное слово от второстепенного, не имеющего смысловой нагрузки. А так как чтение является одним из основных видов учебно-речевой деятельности в школе, перед учителем встает вопрос,какими методами и приемами приобщить их к чтению на английском языке. Учитель ставит перед собой такие педагогические задачи, как: - организация коллективного речевого взаимодействия учащихся и управление этой деятельностью; - развитие личностной активности учащихся через осознание своих личностных качеств как ценности, что является важным условием развития самоуважения и формирование чувства собственного достоинства; - вовлечение учащихся в творческую деятельность; - внедрение в практику работу зарубежных эффективных техник и приемов; Для решения педагогических задач учитель должен подбирать УМК для работы с учащимися, которые содержат в себе достаточное количество аутентичных текстов информационно-справочного, рекламно-справочного, публицистического и научно-популярного характера, а также отрывки из текстов художественного плана. Учитель должен создавать условия для работы с текстом с целью его детального понимания через использование приемовна каждом этапе. В современной методике существует большое количество приемов, используемых учителями, для формирования компетентности учащихся в чтении:1. Understanding text organization3. Dealing with unfamiliar words (подчеркните незнакомые слова, постарайтесь их понять, перефразировать)4. Find specific information6. Asking & answering questions7. True or False8. Categorizing (деление на категории, смысловых элементов текста, например выписать из текста 5 слов существительных иобразовать от них другие части речи)9. Cloze ( восстановление или заполнение деформированных пропусков, где пропущены в тексте от 5 до 10 слов)10. Completing (дополнение отрывка текста используя информацию из текста)11. Correction (исправить грамматические и содержательные ошибки)12. Similarities & differences 14. Information transfer (читаем таблицу и пишем текст)17. Matching19. Outlining (составление плана идей или мыслей)20. Paragraphing (деление текста на части)21. Picture completion (дополнение рисунка)22. Cropping (отделить ненужное, работать с тем, что нужно)23. Predicting24. Quiz (викторина-опрос, соревнование, игра)26. Table filling27. Translation. Следует внедрять в практику работу зарубежных эффективных техник и приемов,Учащиеся должны получить задание и знать что делать до того, как они начнут читать. Это облегчит чтение (ученикам не нужно концентрироваться на понимании всего текста). Учащимся не обязательно понимать в тексте каждое слово, но они должны догадаться об их значении.Начнем с исследования в начальной школе. По учебному плану английский язык вводится с первого класса, ребенку этого возраста интересна любая информация, у него феноменальная память. Младший школьный возраст охватывает период с 6 до 10 лет. В психологических исследованиях Эльконина Д.Б., Выготского Л.С., Мухиной Т.К. и др. отмечается, что в это время кардинально меняется протекание психических процессов учащихся. Происходит смена ведущего вида деятельности: на смену игровой приходит учебная, хотя игровая деятельность еще продолжает играть важную роль. Формируется положительное отношение к учению, укрепляются познавательные мотивы учения.Развиваются познавательные процессы. Восприятие приобретает управляемый характер, становится более точным, расчлененным, преднамеренным, четко распределяются отношения между анализом и синтезом. Увеличивается доля произвольного внимания, оно становится более устойчивым. Идет развитие интеллектуальных операций: сравнения, обобщенияориентировки, классификации, кодирования, переход от наглядно-образного к словесному, критическому мышлению. Увеличивается доля продуктивных действий мышления. Увеличивается объем памяти. Формируется логическая память, продуктивные способы запоминания.Исходя из вышеперечисленных особенностей психических процессов учащихся младшего школьного возраста, можно сформулировать педагогические требования к организации процесса обучения чтению на иностранном языке в начальной школе.1. Практическая направленность процесса обучения:- формулирование конкретных коммуникативномотивированных заданий и вопросов, направленных на решение практических задач и проблем, позволяющих не только освоить новые знания и навыки, но и понять содержание и смысл читаемого;- обязательное выделение громкоречевого (термин Эльконина Д.Б.) этапа чтения в системе обучения технике чтения на

19

иностранном языке, способствующих закреплению навыков артикуляции и интонирования, фонетически правильной речи и“внутреннего слуха” [2].2. Дифференцированный подход в обучении:- учет возрастных психологических особенностей учащихся, индивидуальных стилей их познавательной деятельности при сообщении новых знаний и формировании навыков и умений;- использование аналитических и синтетических упражнений, заданий дифференцированных по степени сложности, в зависимости от индивидуальных способностей учащихся; выбор адекватных приемов работы по обучению чтению вслух и про себя.3. Интегрированный и функциональный подход в обучении:- построение обучения чтению на основе устного опережения, т.е. дети, читают тексты, содержащие языковой материал, который уже усвоен ими в устной речи; на алфавитном этапе овладение новыми буквами, буквосочетаниями, правилами чтения осуществляется в соответствии с последовательностью введения новых лексических единиц и речевых образцов в устной речи.4. Учет особенностей родного языка:- использование положительного переноса навыков чтения, формируемых или уже сформированных на родном языке учащихся;- максимальное снижение интерферирующего влияния навыков чтения родного языка, связанного с особенностями русского языка (фонематическое письмо и слоговое чтение), путем объяснения, сопоставления, демонстрации способов действия и обильной тренировки в чтении.5. Доступность, посильность и сознательность обучения.6. Комплексный подход к формированию мотивации:- уделение на уроке большого внимания выполнению игровых заданий, действию в проблемных ситуациях коммуникативного характера;- использование различных видов наглядности, стимулирующих осмысление нового материала, создание ассоциативных связей, опор, способствующих лучшему усвоению правил чтения, графических образов слов интонационных моделей фраз.Помимо соблюдения перечисленных педагогических требований, успех организации обучения зависит также и от уровня профессиональной грамотности учителя, степени его методической компетенции, способности использовать на уроке эффективные приемы и формы работы, адекватные поставленной цели обучения.Рассмотрим некоторые примеры коммуникативно направленных проблемных заданий и упражнений по обучению технике чтения, которые позволяют детям действовать в ситуациях, приближенных к реальным ситуациям общения. А это в свою очередь способствует повышению мотивации учения и его эффективности.Упражнение, направленное на развитие восприятия1. “Повторюшка” - упражнение, направленное на перевод информации из кратковременной в долговременную память.Карлсон решил проверить у кого лучше память.На демонстрационной доске написаны 3 предложения, состоящие из 3-4 слов. Дети читают первое предложение, и оно закрывается. Дети повторяют предложения по памяти. Такие же действия производятся со вторым и третьим предложениями. После этого дети на несколько секунд закрывают глаза, а предложения на доске меняются местами. Открыв глаза, дети получают задание прочитать предложения в новом порядке. Как показывает практика, интерес к иностранному языку снижается у учащихся с годами обучения. Если в 5-м классе учащиеся проявляют большую заинтересованность в изучении этого предмета, мотивом тому является его сравнительная новизна и специфика данного этапа обучения, то к концу 7-го класса, необходим дополнительный поиск мотивации. Это обусловлено специфическими возрастными и социально обусловленными индивидуальными особенностями школьников, а также отсутствием ситуаций реального общения, что необходимо восполнить привлечением аутентичных текстов и языковых аутентичных материалов при коммуникативном чтенииПоскольку такая работа удовлетворяет познавательным и образовательным потребностям школьников, необходимо ориентировать учебный процесс на развитие личности каждого ученика: его жизненного опыта, мотивов, интересов, мировоззрения, статуса в группе, языковых возможностей. Учитывая индивидуальные особенности учащихся необходимо разграничить учебные материалы по объёму, по сложности, принимая во внимание интересы и склонности ребёнка. Соответственно на уроке задания могут распределяться индивидуально с учётом интересов и пожеланий учащихся, т.е. осуществляется дифференцированный подход в условиях совместной деятельности, что предполагает различные организационные формы работы: индивидуальную, парную, коллективную, групповую. Здесь могут происходить дискуссии, задаваться вопросы в случае неясностей, а также может осуществляться обмен мнениями по поводу прочитанного и выявляться степень понимания содержания текста. Таким образом, на урочное занятие будет выноситься текст и задания к нему, которые требуют квалифицированной помощи учителя на уроке. Тексты должны отличаться занимательностью и привлекательностью сюжета, быть доступными с точки зрения языковых трудностей, отличаться актуальностью с позиций общечеловеческих ценностей, содержать проблему. Для самостоятельного чтения дома подбираются более упрощённые тексты, либо это может быть подготовительный текст к последующему чтению основного текста на уроке. Преподавание иностранного языка немыслимо без широкого использования различных методов и средств обучения, целью которых является формирование знаний, умений и навыков учащихся через личностно-ориентированный подход в обучении, позволяющий качественно повысить уровень познавательного интереса у школьников. Система упражнений с использованием коммуникативного подходаМы считаем, что целесообразно показать работу по коммуникативному чтению на примере работы над адаптированным рассказом. Ниже предлагаем вариант работы с рассказом Сэма Мак-Братни «Just One». Текст рассказа помещен в приложение А.Данный текст будет разделен на четыре части. Каждая часть представляет собой логически завершенный отрывок рассказа. Незнакомые учащимся слова (noise, to carry) и выражение (Im in charge of all these) должны быть выделены и переведены на русский язык, за исключением тех слов, о значений которых учащиеся могут догадаться самостоятельно по контексту или по словообразовательным элементам (cornfield, blackberry).

20

Управление коммуникативным чтением указанных частей может осуществляться с помощью разнообразных заданий на устранение смысловых и языковых трудностей, мешающих пониманию, и одновременно на формирование навыков и умений в чтений, на выработку «стратегий понимания»:1.Упражнения на соотнесение слова с темой (ситуацией, контекстом).(a)Найди в тексте слова, которые обозначают животных.Little Digger was pickling blackberries with the old, grey squirrel. They picked them near the river. A mouse an out of the cornfield. The mouse sat down near the blackberries and Digger duck came up from the river. He looked at Digger and the mouse. The duck atesome of the blackberries. Then a rabbit came out of the woods. He sat down near Digger, the mouse and the duck.(b)В каждой группе слов найди одно, не принадлежащее по значению к этой группе.1)Cat, mouse, duck, squirrel, country, rabbit;2)To jump, to skip, to hop, to walk;)Strawberry, cornfield, blackberry, blueberry;)River, lake, woods, sea, ocean;2.Упражнения на опознавание и дифференциацию грамматических явлений.)Найди и подчеркни в тексте глаголы в Past Simple и Past continuous. Переведите их.Little Digger was picking blackberries with the old, grey squirrel. They picked them near the river. A mouse ran out of the cornfield. The mouse sat down near the blackberries and Digger duck came up from the river. He looked at Digger and the mouse. The duck atesome of the blackberries. Then a rabbit came out of the woods. He sat down near Digger, the mouse and the duck.б) Составь предложения из данных слов.1)Picking, Digger, was, blackberries;2)Out, a, ran, the, of, mouse, cornfield.)Up, came, duck, a, the, from, river;)Rabbit, out, came, a, the, of, woods;)He, down, sat, Digger, near;После прочтения текста учащимся предлагаются послетекстовые задания. Они предназначены для проверки понимания прочитанного, для контроля за степенью сформированности умений в чтении и использовании полученной информации в речи. Поскольку чтение - это рецепция, большинство упражнений ориентировано на формирование рецептивных умений учащихся, т.е. умений читать и извлекать информацию из текста: лингвистическую, содержательную, смысловую. Задания на извлечение лингвистической информации.a)Соедини начало и конец слова.corn… …use… …irrel… …field… …bit4.Задания на извлечение содержательной, актуальной информации. Отметь утверждения, соответствующие содержанию текста, знаком (+); не соответствующие содержанию текста - знаком (-).1) They picked blackberries near the river and soon they had a lot of blackberries.2) A country mouse ran out of the cornfield. The country mouse sat down at the pile of blackberries and Digger.3) I’m in charge of all these» said the old, grey squirrel.4 )«They look nice,» said the mouse.5 )Little Digger was picking blackberries with the old, grey mouse who looked after him.6) A duck walked up from the woods.7 )The duck ate some of the blackberries, and so did Digger and the squirrel.8) Then a baby rabbit came out of the woods.9) The animals heard the noise. Someone was coming to them. It was a duck.b)Отметь правильный ответ на следующие вопросы.1)What was little Digger picking in the woods?3 mushrooms; b) blackberries; c) berries; d) nuts;2) Who looked after little Digger?) Who ran out of the cornfield?) Who walked up from the river?) Who came out of the woods?c)Заполни пропуски словами из текста.1)Down in the woods, little Digger was picking……… (blackberries, mushrooms, strawberries)2)Old,………. squirrel looked looked after little Digger (pink, yellow, grey, black)3)A country ………. ran out of the ………. near the woods (rabbit, duck, squirrel, mouse, river, cornfield, woods)4)«They look ………. «Said the mouse (nice, pretty, lovely)d)Выдели факты, не соответствующие содержанию прочитанного текста. Напиши правильный вариант текста.Down in the woods, a country mouse was picking blackberries. She was picking blackberries with the old, grey squirrel. They pickedblackberries near the cornfield. Soon they had a lot of blackberries.Digger ran out of the woods. He sat beside the contry mouse and the pile of blackberries. Little Digger ate some of the blackberries, and so did the country mouse.duck walked up from the river. He looked at Digger, and the country mouse, and then he looked at the pile of blackberries. The duck didnt eat the blackberries, and so did Digger and the country mouse.5.Задания на выявление смысловой информаций. Ответь на вопросы.Хорошо ли поступила мышка, съев несколько ягод? 1)yes; 2) no;Хорошо ли поступил утенок, съев несколько ягод? 1)yes; 2) no;Хорошо ли поступил кролик, съев несколько ягод? 1)yes; 2) no;b)Подумайте и скажите, на какую русскую народную сказку похож рассказ? Почему?.Группа развивающих заданий.)Подготовьте рисунки к прочитанному рассказу и расскажите, что произошло с кротом.b)Напишите/придумайте / сочините рассказ о любом животном и нарисуйте серии картинок о нем для диафильма/ мультфильма.

21

Предложенная методика работы с текстом для коммуникативного чтении способствует повышению мотивации учащихся к чтению текстов зарубежных авторов. Кроме того, достаточный объем упражнений обеспечит полное извлечение информации и достаточную тренировку лексико-грамматического материала текста. На основе вышесказанного, можно сделать вывод, что при правильном соблюдений всех условий проведения коммуникативного урока, этот метод является самым эффективным для формирования творческого мышления, информационной культуры и языковой и коммуникативной компетенций. При правильном соблюдений выше упомянутых условий можно добиться поставленной цели - свободному ориентированию в иноязычной среде и умению адекватно реагировать в различных ситуациях, то есть общению.

******Ақтөбе қаласы Сазды орта мектебінің

биология пәнінің мұғалімі Тапаева Молдир ХудайбердиевнаТақырыбы: Витаминдер « Ең алдымен әрбір адамның организмінде оған қарсы алатындай мөлшерде күш – қуат болуы керек»,- депесептейді тәжірибелі мамандар, ал күш – қуаттың негізі – витаминдер екендігі белгілі. - Әрине, витаминнің пайдалылығына ешкім күмән келтірмейді. Оның сіздің денсаулығыңызды сауықтырып қанақоймай, сонымен бірге әрдайым әсем, жас қалпыңызды сақтап қалуыңызға тигізер ықпал мол. Бірақ ең басты мәселеқала дәрәханаларының сөрелерінде қаптап тұрған, құрамында витаминдер мен минералдары бар кешендіпрепараттардың қайсысын сатып алған жөн? Міне, ең басты әңгіме осы. Сондықтан да витаминді жүйелі түрдепайдалану үшін сауаттылық керек, анығырақ айтқанда, дәрігердің аннайы кеңесі мен нұсқауына құлақ түру асамаңызды. Өйткені витаминдер иммундық жүйені нығайту мен бірге организмдегі зат алмасуды жақсартады. Құрылғанына биыл сегіз жыл толған « Vita-Food» медициналық орталығына келіп емделушілер қатары уақытөткен сайын молая түсуде. Орталық мамандар сырқаттанушыларды жан-жақты дәрігерлік бақылаудан өткізгенненкейін, организмді зиянды заттардан тазартып, қажетті витаминдердің маңыздылығы өте жоғары. Оны жүйелі түрдепайдаланудың нытижесінде адамның психикалық, эмоционалдық жағдайы, жұмыс істеу қабілетімен бірге иммундықжүйесі де жақсарады. Және де қазіргідей экалогиялық ауыр жағдай, ауа мен судың ластануы адам денсаулығынаедәуір зиян келтіреді. Мәселен, жыл сайын атмосферадағы 200 миллион тонна қатерлі шаң-тозаң, өзге де зияндызаттар таралады. Сонда мұндай қауіп-қатерден қалай қорғануға және оның қалай алдын алуға болады? Көңіл-күйдің көтеріңкі, сыртқы келбетінің көрікті болуы жүйке жүйесінің жұмысына, денсаулыққа тікелейбайланысты. Бұл орайда сізге ағылшынның атақты Джин-джи фирмасының өнімдерін Ұлыбританияныңфармацевтикалық фабрикасы мен біздің медициналық орталықтың арасында тығыз байланыс орналасқанына сегізжылға жуықтады. Осы уақыт ішінде Лондоннан тікелей алынған жоғары сапалы витаминдерді пайдаланып,денсаулығын түзегендер қатары аз емес, дейді « Vita-Food» медициналық орталығының директоры, дәрігер-терапевтБақыт Оспанова бізбен әңгімесінде. Бақыт Ахметқалиқызының 1990-шы жылдардың басында Мәскеуде, Ұлыбританияның корольдік фармацевтикалыққоғамы сарапшыларымен кездесуі, оның үлкен істі қолға алуына мұрындық болды. Шетелдік мамандардың байтәжірибесіне сүйене отырып, ол витаминмен емдеудің ең тиімді әрі ықпалды жолын іздестіре білді. Әбір адамныңөзіне ғана тән болып келетінтабиғи ережелерін егжей тегжейлі ескеріп, ең қажетті витаминдерді іріктеп алуға басакөңіл бөді. Артық салмақтан арылғысы, сондай-ақ керісінше салмақ қосқысы, келетіндердің зат алмасу процесібұзылған, басқа да әртүрлі дертке шалдыққандардың әрқайсысына қолданар емдомныңең әуелі тиімді әрі шипалыжағы молынан қарастырылуы тиісті нәтижесін көрсетуде. « Vita-Food» орталығына келген әр адам өз денсаулығынкомпютерлік экспресс диагностикадан өткізе алады. Олар сонымен қатар « Эффилиз» фнацуз бағдарламасы негізіндеемделушілерге қажетті жеке диеталық тағам құрамын ұсыну мен бірге, салмақты қалпына келтіру жөнінде дәрігерліккеңес те береді. Бұл салада мол тәжірибе жинақтаған маман Бақыт Оспанованың айтуынша, сапалылығы мен құндылығы асажоғары витаминдерді сауатты және жүйелі түрде пайданану организмнің әрқилы ауруларға қарсы тұра білуқабілетін қалыптастырады. «Шын мәнінде кез келген аурудың асқынуы, ең алдымен адамның иммундық жүйесініңәлсізденуінен бастау алады. Ауыр сырқатқа шалдығып, көп мөлшерде дәрі дәрмек қабылдау организмдегі зат алмасупроцесінің сөзсіз бұзылуына әкеліп соқтырады. Сондықтан да сонымен бір мезгілде С,Д және В тобындағывитаминдерді, калий, кальцийді пайдаланған жөн» деп ескертеді Бақыт Ахметқалиқызы. Аяғы ауыр әйелдер: А, В6,В12, С, Е какльций, магний, мырышты міндетті түрде алуы керек болса, компьютермен жұмыс істейтін, сондай-ақорта жастағы адамдарға, құрамында мырыш, антитоксиданты бар витаминдер жиынтығы аса қажет екен. « Vita-Food» медициналық орталығының мамандары ем қабылдаушылардың ең алдымен жас ерекшеліктерінебасты назар аударады. Витаминдерді мөлшерден тыс көп пайдаланудың да зияндылығы мол. Мәселен, Д витаминініңкөп мөлшерде қанда кальцийдің ұзақ сақталуына соқтырса, тиаминді, яғни В1 ді ұзақ уақыт пайдалану қалқаншабезіне кері әсер етуі мүмкін және осы топтағы өзге витаминдер жетіспеушілігін тудырады. Тағамды мүлдем аз ішіп,өзіне қатаң түрде шектеу қою арқылы ысылғысы келетін әйелдердің арасында кедейсоқ ауруға шалдыққан,сырқаттардың аз емес екендігін дәрігер жасырмайды. Алдын ала дайындықсыз, дәрігер көмегінсіз күрт салмақжоғалту мамндардың айтуынша, организмде иодтың, мырыштың, кальцийдің және В тобындағы витаминдердіңжетіспеушілігіне, яғни ауыр науқасқа әкеліп соқтырады. Есте болатын жайт витаминдер мен минералдық заттарешқашан денеге артық салмақ қоспайды. Сондықтан тағамды шектеген жағдайда организмге қажетті минералдывитаминдер жиынтығын міндетті түрде пайдаланған жөн. Сонымен жалпылай алғанда, С витамині ( аскорбинқышқылы ) организмнің инфекцияға қарсы тұру қабілетін жақсартса, В витамині бар тобындағылар күш қуаттымолайтады, ал Е витамині организмнің қорғаныс қабілетін күшейтіп, клеткалардың қартаю процесін реттейді. Демек,бұған шығатын қорытынды: дұрыс таңдап алынған витаминдер мен минералдық заттар ғана тіршілік көзін ашып,адам өмірінің ұзаруына көмектеседі. Бірақ қандай жағдайда да дәрігердің ақыл кеңесіне құлақ түру қажеттілігінорталық мамандары жиі еске салып отырады.

22

Шығыс Қазақстан облысы, Үржар ауданы, Алтыншоқы ауылы«Алтыншоқы орта мектеп- бақшасы» КММ

ағылшын тілі пәнінің мұғалімі Сапарханова Кундыз СапархановнаGrade: 5 Subject: EnglishThe theme of the lesson: My flat The aims of the lesson: Еeducational: To enrich pupils’ knowledge of the foreign language. Activation of the pervious thematic vocabulary. Revision and generalization of the construction there is /are, and plural form of nouns. Developing: To develop pupils’ skills in reading, speaking, writing. To develop the learners’ skills of the dialogical speech and monologues.Bringing – up: To develop honesty, to teach them to respect each other. The type of the lesson: combined lesson The methods of the lesson: individual work, work in groups, answers the questions, riddles, crossword Equipment: projector, posters, pictures, additional recourses.4 Greeting А) «Good day» song B) Phonetic drillI. Red and yellow, blue and green, Pink and green, blue and green. Red and yellow, blue and grey, Black and white, and brownII. There is a mouse in the house.

There is a cat in the flat There is a fox in the box There is a bee in the tree Is there a mouse in the house? Is there a cat in the flat? Is there a fox in the box? Is there a bee in the tree?

5 Checking up home tasks

6 BrainstormingLook at the picture. (суретке қарап сөйлемдер құрастыру )What is this? How many rooms in the house?Is there a living - room?Is there a dining room? Is there a bedroom?Is there a kitchen?7 The new lesson2 The new words of the lesson Listen and repeat the wordsa sofa a plant an armchair a chaira window a doora clock a lamp a table a picturea carpet 3 The plural form of nounsa sofa - sofas a plant - plants an armchair - armchairs a chair - chairs a window- windows a door - doorsa clock - clocks a lamp - lampsa table - tables a picture – pictures a carpet - carpets4 Work with bookReading The text: “Colin’s flat” I have a friend. His name is Colin. Hi is eleven. Colin’s family isn’t very large. He has a father, a mother and sister. She is five. Theyhave a flat in a new house in Abai Street. His flat is number 10. Their flat has four rooms and kitchen. Two of the rooms are large. Colin and his little sister have separate rooms. Colin’s room is small, it has one window. There is a bed and a sofa in his room. There is a computer in his room too. There is a desk on the right. It’s Omar’s desk. There are three chairs in the room. Sister’s room is smalltoo. There is bed and a table in her room. There are two chairs. There are pictures, pencils and papers on the table.

Answer the questions. What’s the boy’s name? How old is he? Where is his flat? How many rooms are there in Colin’s flat?

23

What rooms are they?There is …, There are … құрылымдарын қайталау. (суретке қарап)T: Can you describe these rooms? Please, who wants to answer?5 Let’s have a rest Clap, clap, clap your hands, Clap your hands together.Stamp, stamp, stamp your feet,Stamp your feet together.Touch, touch, touch your nose, Touch your nose together. Turn ,turn, turn around, And sit down.

6 Speaking. Dialogue.P1: Hello!P2: Hello!P1: Is this the house you live in?P2: Yes, how do you find it?P1: It looks modern. Do you live on the eighth floor? P2: No, I live on the third floor.P1: How many rooms are therein your flat?P2: We have two rooms. A living room and a bedroom.

7 To do exercises.Chose and write.1. Are there three orange? ___ __________________________2. Are there two sandwiches? ____________________3. Are there four cupcakes? ____________________4. Is there an ice-cream? ____________________5. Is there a pizza? ____________________6. Are there three glasses? ____________________7. Is there a plate? ____________________8. Are there four bananas? ____________________

8 ___________an apple in the basket.___________three children in the photo.___________a funny cloud in the sky.___________ten desks in the classroom.___________a rabbit in the hat.___________six pencils in the pencil box.

9 Individual work. Way ahead. Tasks № 1,2,4,7,8,9,1310 ConclusionThere are a lot of different words of theme “My flat”. Try to find 14 words.

s t u d y a b c a r p e tl m n t a b l e f s b m ud o o r o c r o o m n k sj b e d i z c l o c k s tc h a i r t i m o s i n kk e f w i n d o w v w m nk c l a m p l e s o f a mc m f r i d g e e d e s km i r r o r i o o r t g s

11 To give home work Make up sentences with there is/are

******Шымкент қаласы Қазығұрт №66 жалпы орта мектебінің

бастауыш сынып мұғалімі Мамыхова Молдир Кыдырбаевна

Сабақтың тақырыбы: «Суретші ата Қастеев» Сабақтың тақырыбы : Суретші ата Қастеев . Заттың атын білдіретін сөзер Сабақтың мақсаты :а) білімділігі : оқушылардың заттың атын білдіретін сөздер туралы түсініктерін кеңейту . Әбілхан Қастеев туралы түсінік қалыптастыру . ә) дамытушылығы : сурет өнеріне деген қызығушылығын ояту , ойлау , салыстыру , ой қорыту дағдыларын , өзіндік жұмыс істеу қабілеттерін дамытуб) тәрбиелік мәні : оқушыларды ұқыптылыққа , адамгершілікке , тиянақтылыққа , эстетикалық тәрбие беруСабақтың әдісі : сұрақ – жауап , әңгімелеу , түсіндіру Сабақтың түрі: жаңа сабақ Көрнекілігі : интерактивтік тақта , суреттер, оқулық Пәнаралық байланыс : сурет , математика Сабақтың барысы :І Ұйымдастыру кезеңі Психологиялық дайындықӘр бір адам – туыс , бауыр жұрағат, Әр бір сабақ – өнер , білім , ұлағат.ІІ Үй тапсырмасын сұрау Малта мәтінін оқыту. 212- жаттығу Сұрақтар

24

8 Есен апасына қандай сұрақ қойды ?9 Малта неден қалай жасалады ?ІІІ Жаңа сабақ «Шашылған дыбыстар» дидактикалық ойын .Сабаққа келе жатқанда . Менің қолымда бір уыс әріп болған , ішінде дауысты , дауыссыз ддыбыстарда бар . Осы есіктен кіре бергенде әріптерді шашып алдым . Соны жинақтауға көмектесіңдер . Әріптерді құрастырғанда Әбілхан сөзі шығады. Осы суретшілердің ұстазы , қазақтан шыққан тұңғыш кәсіпқой суретші , тілмен емес қыл қаламмен сөйлеген атамызбен танысамыз.Әбілхан Қастеев . Ә. Қастеев 1904 жылы Талдықорған облысы , Панфилов ауданы . Шежін ауылында дүниеге келген . 8 жасында жетім қалып , тау – тасқа мал баққан , мал бағып жүріп тастан қашап мүсін жасаған . Ол өнер ортасынан шет жүрседе суретке деген қызығушылығын жоғалтпай , алға ұмтылған. Қазақ халқының тұрмыс – тіршілігі туралы көп сурет салған . Табиғат тамашалары , таудың суретін керемет бейнелей білген.

Мағынаны тану : 12 Ана тілі , математикадан басқа қандай сабақтар өтеміз ?13 Қарындаш не үшін керек ? 14 Сурет салуға тағы не керек ?15 Негізгі бояу түстері. (Қызыл , сары , көк)Енді осы түстердің қосылыстарын көрсетейік . 16 Қандай суретшілерді білесіңдер ?

Оқулықпен жұмыс 9. Өлеңді мәнерлеп оқу , түсіндіру 10. Тізбектеп оқыту 11. Өлең мазмұны бойынша сұрақтар 10 Сонымен Әбілхан Қастеев кім болған екен ?11 Қастеев туралы не білесіңдер ?12 Тағы қандай суретшілерді білесіңдер ?

Сөздік жұмыс Аты аңыз – есімі ел ауызында қалған адамдарды аты аңызға айналған дейді Көз тартады – еріксіз қарады Оттай басылған - ыстық көрінген Дәптермен жұмыс 215 жаттығу Тұмсығымен ояды ,Ұя жасап қояды.Табыңдаршы , балалар , Ол қандай құс болады? (тоқылдақ)Жұмбақты көшіріп жаз , шешуін тап . Кім ? не? сұрақтарына жауап беретін сөзді тап .Сергіту сәті Қане қанат жазайық ,Қарлығаш болып ұшайық.Ұшып – ұшып алайық ,Орнымызға қонайық.Терме диктант Заттың атын білдіретін сөздерді жазу . Әдемі, жүгірді, алмұрт , күлді , үй , жасыл , гүл , ертең.Ой қозғау. Мен айтқан сөздерге сұрақ қой . Кітап – не? Көк – қандай? Жүгірді – не істеді? Он екі – қанша ? Мын сөздер нені білдірен айт .Қарындаш – заттың атын білдіретін сөзСекірді – заттың қимылын білдіретін сөз Сары – заттың түсін білдіретін сөз Бес – заттын санын білдіретін сөз Ойын «Ойлан , тап» 6 + 4 = 9 – 3 = 8 – 4 =7 + 2= 10 – 5 = 10 + 10 = Шығармашылық тапсырма «Адасқан сөздер» Тепті , шана бала Сұлу ! неткен табиғат Бардың? қайда сен ІV Сабақты қорыту

1. Заттың атын білдіретін сөздерге қандай сұрақтар қойылады? 2. Адамға қатысты сөздерге қандай сұрақтар қойылады?3. Не? нелер? сұрақтар қандай сөздерге қойылады?4. Дауысты дыбыстар нешеге бөлінеді ? қандай ?5. Жуан дауысты дыбыстарды ата . 6. Жіңішке дауысты дыбыстарды ата. 7. Әбілхан Қастеев кім? 8. Қандай ақындарды білесіңдер?

V Үйге тапсырма «Суретші ата Ә.Қастеев» өлеңін жаттау 216 – жаттығу Бағалау

25

Қызылорда облысы, Жалағаш ауданы, Далдабай ауылы№115 негізгі мектебінің ағылшын тілі пәнінің мұғалімі

Телишова Гүлбану ШыбынтайқызыСабақ жоспары

Күні:19.11.15 Пәні: Ағылшын тілі Сынып: 5

Сабақтыңтақырыбы:

Unit 3. Step 2. Carol’s kitchen.

Сабақтың жалпы мақсаты:

Танымдық: “Carol's kitchen' мәтінін талқылау арқылы өз пікірлерін еркін жеткізуге үйрету;Эмоциялық: «There is », «There are» -құрылымының жасалу жолын қайталау арқылы ауызекі сөйлеуде қолдануға дағдыландыру;Әлеуметтік: Өзара ынтымақтастық қарым-қатынаста жұмыс жасауға жағдай тудыру, бағыттау, диалогтік қарым –қатынасқа түсу

Оқытудыңнәтижелері:

«There is», «There are» құрылымын қайталай отырып, ас үй жабдықтарының атауларын үйренеді.Жаңа сөздерді өмірде қолдана білуге қалыптасады. Өзара ынтымақтастық қарым-қатынастажұмыс жасайды

Әдіс-тәсілдер: «Ыстық орындық», «Ойлан, бірік, бөліс»,«Reading with stops», талқылау, сергіту сәті « Оқы, тыңда, ән сал», «Showdown» тәсілі,«Стикермен диалог», «Ашық журнал», өзін-өзі бағалау парақшасы,топтық бағалау, рефлексия

Сабақтың көрнекілігі

Плакат, маркер, стикерлер, смайликтер

Сабақтың барысы

Сабақбөлімініңкезеңдері

Уақыты

Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті Ресурстар,көрнекіліктер

Greeting

Dividing into groups“Milling”

Checkinghomework«Hotchair»

2мин

2 мин

7 мин

Good morning, boys and girls!Sit down please! I’m glad to see you! How are you?Today we have many guests and we areglad to see them too. Before begin our lesson I invite you inthe middle of the room and sing ‘’The sunwakes up’’

1 топ- living room2 топ- kitchen

Ok, children, what’s your home task?Open your copy-book and booksNow let’s check-up your home task. Өткен сабақта өтілген тақырыптансұрақ қою арқылы үй тапсырмасынбекітемін.In previous lesson we havetalked about living room.What kind of new words have we learnt?1. Is there a table in the living room?Yes, there is2. Is there a clock?No, there isn’t3. Are there any armchairs?Yes, there areAre there any books on the table?No, there aren’tThere is…There are….

Good morning!

The Sun wakes upYes, the sun wakes up.The sun smiles,Yes, the sun smiles.The wind blows,Yes,the wind blows.The rain falls down,Yes, the rain falls down.The sun goes down,Yes, the sun goes down.The moon come up.Yes, the moon comes up.The night lies still,Yes, the night lies still.Then the sun wakes up,Yes, the sun wakes up.

Үй жиhаздары бейнеленген суреттер арқылы топқа бөлінеді.1 топ- living room2 топ- kitchen

Берілген сұрақтарға жауап беру арқылы өткен тақырыпты естерінетүсіреді.

Суреттер

26

You have a criteria of success .At the endof the lesson I give you your mark

Brainstorming

3мин Now, look at the blackboard. What canyou see in this picture?Name, what you see.Very good.

This is a kitchenThis is a …This is a …This is a …

Интербелсендітақта

Presentation

4 мин Before begin our lesson shell repeat newwords.The new words of the theme:

A kitchena cupa planta telephonea windowa chaira stereoa lampa doora picturea planta carpeta firea televisiona sinka sofa

Интербелсенді тақта.

Ойлан,бірік, бөлісТоптықжұмыс

6 мин I see that you know more informationabout house, flatNow children, I give you task

1 group – draw a plan of your ownkitchen using new words2 group- make questions about kitchen.

1 group – drawing a plan of yourown kitchen using new words2 group- make questions aboutkitchen.

Түрлі–түсті маркерлер,стикерлер(топтық бағалау,жазба түрде), «Екі жұлдыз, біртілек»

Workingwith thebook (text)

5 мин Reading with stops Оқулықтан қатесіз оқиды.It’s a modern kitchen.It’s nice andclean. There’s a washing machine, afridge and cooker, but there isn’t adishwasher. There are a lot of cupboards in thekitchen. There isn’t a carpet on thefloor. There’s a radio. There isn’t aclock in the kitchen. There aren’tplates and cups in the sink.

ОқулықФормативтібағалау

Discussion 2мин There’s a washing machine….but there isn’t……There are a lot of cupboards in the kitchenBut there isn’t a clock

.......a dishwasher

a clock

Формативтібағалау

Сергітукезеңі.«оқы,тыңда, ән сал»

3 мин Click on the correct pictures and singalong

Тыңдайды, қайталайды. Интербелсенді тақта

Showdown( өздік жұмыс)

3 мин Басқа сыныптастарыңыз үшін 3 сұрақжазып, жауабын астына көрсетіңіздер,басқа топпен алмасыңыздар, болғансоң топ басшысы үлкен саусағынкөтеріп дайын екендіктерін білдіреді,қалғандары жауапты ашады, талдайдыAre you agree with them?

Көреді, талқылайды P 1- I am agree P 2- I am agreeP3-I am agree

Парақшалар

Make a conclusion

3 мин Стикермен диалогБүгінгі сабақты қаншалықты түсінгенін

Сұрақтар қойып, жауап береді Стикерлер

27

байқау үшін стикерге бүгінгі сабаққақатысты сөздер, сұрақтар жазып, бір-біріне қояды.

Рефлексия

Үйгетапсырмаберу

3 мин Reflection«Ай» әдісі арқылы (жаңа ай, жарты ай,толық ай) кері байланыс стикерінтаратады.Толық ай – сабақты толық түсіндім;Жарты ай -мен жартылай түсіндім; Жаңа ай – менің түсінбегенім басымдау.

Бағалау критерийлеріне сүйене отырып, топ басшысы топ мүшелерін бағалайды.

Бағалаупарақшасы

2 мин Exercise 12.Write essay.«My kitchen»

Күнделікке жазып алады. Күнделік

Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Бостандық ауылы «Айгөлек» бөбекжайының тәрбиешісі Какенова Динара Темірқызы

Тақырыбы:«Жемісі мол алтын күз» Зал мерекеге сай безендірілген . Балалар 1қыз ,1 бала боп қолдарынан ұстап, музыка әуенімен билеп кіреді. Жүргізуші: Армысыздар , құрметті ата- аналар, балалар! Бүгіңгі Алтын күз мерекесі құтты болсын ! сары алтындай сары күз себетке толы жемісін, қамбаға толы егінін сыйлады. Олай болса «Алтын күзге» арналған ертеңгілігімізге қош келдіңіздер. Бүгінгі кеш өтіп жатыр өз мәніменӘр сұлу әсем болар өз сәніменКүз сәні өнерімен орта толсын,Ата-ана көңіліңнен балаң шықсын. Ендеше бүгінгі кешке барлық балаларымыз ата-аналарымен бірігіп сән үлгісін дайындап келіпті.Ортаға шақырып тамашалайық. Балалардың аты аталып бір-бірден кіреді. Күз- жыл мезгілдерінің бірі. Күзде күн суытып, барлық жан -жануарлар, жәндіктер қысқы ұйқыға кетеді. Егін жиналады .Құстар жылы жаққа ұшады .Жапырақтар сарғайып, жерге түседі .Бұл мезгілді «Алтын күз» деп атайды. Өйткені жер беті сарғайған жапырақтарды жамылып, алтын түске боялады.Жүргізуші: Келді міне алтын күз,Сары шашты жарқын жүз.Мол өнімді ісіменТаңдандырып халқын күз. Бүгінгі берекелі де ырысты алтын күз құрметіне бүлдіршіндеріміздің орындауында ____«Күз жомарт» ____атты әнімізді қабыл алыңыз. Жүргізуші; Балалар қазір жылдың қай мезгілі? Иә, Күз мезгілі де келіп жетті. -Күз мезгілінде неше ай бар? Күз мезгілінде үш ай бар. -Күзде қандай құбылыстар болады?

Жапырақтар сарғайып, түсе бастайды., жаңбыр жауады, ауа-райы салқын болады. Балалар бізге сонау ертегілер елінен күз ханшайымы келіпті. Бәріміз амандасайық.Күз ханшайымы :Балалар мен сонау алыс елдерден сіздерге айналып келдім.Көп жер аралап келемін. Қасымда күз айлары бар .Жүргізуші: Күз айларын ілестіріп келіпті. Күз айларын атайықшы.Ендеше Қыркүйікті тыңдайық.:Менің атым қыркүйек.Күздің бірінші айымын. Байлықтың ,барлықтыңайымын сендер мен туралы не білесіңдер?Хормен : Бірінші қыркүйек, Қоңырау соғылды. Күміс күй төгілді Білімге талпынған балалар жиылды.Қазан:Менің атм қазан. Жиын терімнің соғғы айымын,еңбеккер елді той думунга кенелтемін .Менде қандай мерекелер бар?-Ұстаздар күні, қариялар күніҚараша:Күздің соңғы айы караша деген мен боламын.Күннің суытып,қыстың жақын екенін естеріңе саламын.Қыркүйек пен карашаға карағанда менде кандай ерекшеліктер бар?Хормен : Қараша айы жасай бер, Бар өмірдің белесі. Адамзатка бақ берген Он екі айдың төресі.Күз ханшайымы:Мен бұл елге Бәйтерек елінен жеміс жидектер келгенін естідім.Кәне, өздерін бір тыңдап көрейікші.

28

Жүргізуші:Ендеше күз мерекесіне Бәйтерек елінен келген көкөністер мен жемістеріміз әкелген тақпақтарымызды тыңдайық. Бәтерек тобының такпактары:Жүргізуші: жапқандай жапырағы іздерді,Қуантым байлығымен ізгі елді.Бір тойдырып қайту үшін елімді,Сабырлы сары алтын күз келді.«Күзгі вальс» қабыл алыңызЖиылған қауым, армысыздар,бәріңіз , Келіп жетті алтын дәнді сары күз. Бірге болып қуанышта бәріңіз, Бізбен бірге шаттық әнге салыңыз .Жүргізуші: Күз ханшайымы білесізбе Бізге бүгін Көгершіндер елінен де көкөністер мен жемістер келіпті. Соларды тыңдасақ қалай қарайсыз?Күз ханшайымы: Жарайды ендеше тыңдайық. Көгершін тобынын тақпақтары Жүргізуші Күз- мереке , күз-ырыстың белгісі, Қайтып барды мекеніне жыл құсы. Әнге ұласып, жырға ұласып даламыз, Алтын күздің той думаны тасталды

Би: «Финская полька» қабыл алыңыз. Жүргізуші: Балалар бүгін бізде алтын күз мерекесіне көптеген көңілді көкөністер мен жемістер сонау алыстағы бақтары мен алқаптарынан келіпті . Енді солармен таныс болайық.

Ән : Күз Кабыл алыңыз. Жүргізуші: Балалар қараңдаршы, менің қолымдағы алуан түрлі жапырақтарға. Қандай керемет. Енді біз осы жапырақтармен ойын ойнайықшы. Мен жапырақтарды шашып жіберем, ал сендер жинайсыңдар.Кейбір жапырақтың астыңғы бөлігінде жұмбақтар жасырыныпты. Тапқан бала жұмбақтың шешімін табуы тиіс. Ойын: «Кім жүйрік»Кұрметті ата-аналар, балалар осымен өздеріңізге арналған алтын күз мерекесі өз мәресіне жете келді. Бүгін осы алтын күз мерекесіне шын ниеттерімен атсалысқан алдымен балалар сіздерге рахмет, сонан соң осы балаларымыздың жарқырап көрінуіне ортадан орын алуына себепші болған әрине әлпештеген ата-аналары мен, ата-әжелерін ризашылығымызды білдіргіміз келіп отыр. МАРАПАТТАУ. Жүргізуші:Құрметті ата-аналар , балалар күз мерекесіне атсалысқандарыңызға рахмет,еліміз тыныш, аспанымыз ашық, отбасымызда амандық болсын !Келесі кездескенше сау болыңыздар.

******ПІКІРСАЙЫС АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОЙ ТАНЫМДЫҚ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ

Атырау қаласы, Жұмыскер кентіҒани Мұратбаев атындағы орта мектебінің

қазақ тілі мен қазақ әдебиеті пәнінің мұғаліміКишкентаева Ардак Алдамжаровна

«Біз жеңу үшін емес, білу үшін пікір сайысамыз, өйткені үлкен жеңістерге жетудің бірден-бір жолы - білім ғана.» Арнолдь Тойнби

Қазақстанның жедел дамып отырған адамзат қоғамының көшінен қалмай, қазіргі заманға лайық биіктен көріну,мемлекет басшы Н.Ә.Назарбаевтың жолдауында атап көрсетілгендей, ұлттық білім беру жүйесінің деңгейіне байланысты.Елдің ертеңгі өресі биік, дүниетанымы кең, кемел ойлы азаматтарын өсіру үшін бүгінгі ұрпаққа ұлттық рухани қазынаныәлемдік озық ой-пікірмен ұштастырған сапалы білім мен тәрбие берілуі қажет. Бүгінгі қоғам талабына сай білімді де,саналы да, тәрбиелі азаматтарды тәрбиелеу білім беру жүйесінің басты мақсаты болып табылады. Оқушылардың білугедеген ынтасы мен мүмкіндігін толық пайдалану және оларды оқу үрдісінде үздіксіз дамытып отыру, сабақ барысындаалған білімдерін практикада қолдану дағдыларын қалыптастыру үшін сабақтарда ойын түрлерін пайдаланудың орныерекше. Егеменді елімізде орын алып жатқан көптеген нәтижелі өзгерістер білім беру саласына да елеулі жаңалықтар әкеліпжатқаны сөзсіз. Сондықтан оқушылардың әдебиет пәніне деген қызығушылығын арттыру мақсатында көптеген жұмыстүрлерін жүргізіп, сабақтың тиімді әдістерін игеру қажет. Соған орай жаңа технологияларды меңгеріп, сабақтардытүрлендіріп өткізудің мәні өз нәтижесін берері анық. Соның бірі пікірсайыс өнері десем артық айпқандық болмас. Қазіргітаңда оқушыларды қызықтыра алу өте қиын. Білім жетерлік, оны оқушыға жеткізу үшін үлкен шеберлік керек. Айтқансөзіңді оқушылар салғырт тыңдағанда, алынбас қамалға кезіккендейсің? Осындай сабақтың пайдасы бар ма екен деген ойғақаласың. Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру үшін оған басқаша іс-әрекет жасауға, оларға не қажетекенін зерттеуге тырысамын. Ұлы Конфуций «Мұғалім мен оқушы бірге өседі» - дегендей, ойын формаларын тиімдіқолданып өткен сабақ оқушылардың да, ұстаздың да деңгейін өсіреді. Мен еңбек етіп жүрген Ғани Мұратбаев атындағыорта мектебінде көп уақыт болған жоқ. Өзім сабақ беретін сыныптарда оқушылардың сөйлеу қабілетінің күнделікті артып,шешендік өнердің қалыптасуын бақылау мақсатында пікірсайыс өнерін ұтымды пайдалануға назар аударамын.

29

Пікірсайыс дегеніміз не? Пікірсайыс – қарама-қарсы көзқарас ұсынатын тараптардың белгілі бір ережелерімен шектелгенқақтығысы.Пікірсайыс дегеніміз-ойын.Пікір сайыстырудың мақсаты – үшінші бейтарап жақты, яғни төрешіні сіздіңдәйектеріңіз қарсыластарының дәйектеріне қарағанда серімдірек және салмақты екеніне сендіру, оларды өзұстанымдарына иландыру. Пікірсайыс туралы алғашқы түсініктің қалыптасуы көне Грецияның мемлекеттікқұрылысы негіздерімен тығыз байланысты болса керек. Онда белгілі бір пікірдің дұрыстығын дәлелдеу үшіннемесе көпшілік арасында қолдау табу үшін шешен басқаларымен жарыса сөз сөйлеп, тыңдаушыларының өздегеніне иландыру тиіс екен. Кейінірек пікірсайыстар Еуропа мемлекетінде де қолдау тауып дамығаны соншалық,тіпті ортағасырлық білім беру жүйесінде шешендік өнер арнайы пән ретінде енгізілген. Бертінгі ғасырлардаресми пікірсайыстардың қоғам өміріне өзіндік орын алған елдердің бірі- АҚШ. Онда либералды Англияның ресмипікірсайыс дәстүрлі дамып, жетілдірілген болатын. Бүгінгі күні Шығыс Еуропа мен бұрынғы Кеңес Одағынакірген мемлекеттердің барлығында дерлік пікірсайыс технологиясы ашық, демократиялық қоғам құру ісіндекеңірек пайдаланылды. Пікірсайыстың пайдалы жақтары көп, соның ішінде бизнес, саясат, ғылым мен өндірістежүрген адамдар белгілі бір шешімдерді қабылдау үшін және оларды қорғау мақсатында пайдаланылады. Өнердіңбұл түрімен таныс болған оқушылар өздігінен сыни ойлау, көптеген мәселелерді зерттеуге және өз аудиториясынсендіріп сойлеуге үйретеді. Бүгінгі таңда демократияны сөз бостандығы, көзқарастар қақтығыстары мен өркениеттіпікірталастардан тыс елестету мүмкін емес. Піксайыс -бүгінде әлем жастарының арасындағы кең таралғанинтелектуалды ойындардың бірі. Пікірсайыс қозғалысы Қазақстанда 1996 жылдың сәуір айынан «Сорос Қазақстан»қорының аясында жаңа білім беру бағдарламаларының бірі ретінде жұмыс істей бастаған болатын. Пікірсайысөнері арқылы оқушылар өздігінен жұмыс істеуге үйренеді, ойлау қабілеті дамиды, өздігінен қорытынды жасай білугемашықтанады. Сондықтан да ойынның пәндік мазмұны басты назарда болуы тиіс. Сонда ғана ол оқушының ойлауқабілетін дамытып, білімділік, тәрбиелік мақсаттарға жеткізеді. Пікірсайыс өнері арқылы тапқырлық, шапшаңдық, еңбексүйгіштік сияқты қасиеттер мен қатар ақыл – ой тәрбиесі де жүзеге асырылады. Пікірсайыс балалардың өмір сүру кезеңінесай. Пікірсайыс барысында өздерін еркін сезінеді, ізденімпаздық, тапқырлық әрекеті байқалады. Оқушының белсенділігін,саналы ойлана білуін, ой – өрісінің дамуын қиындықты жеңу, төзімділікке баулуды үйрету мұғалімнің негізгі міндеті.Мұғалім бұл әдісті пайдалану методикасында пікірсайыс тақырыптарының дұрыс таңдалуына назар аудару керек.Сабақ үстінде жүргізген ойын элементтері оқушылардың өмірге көз – қарасын қалыптастыруымен білімін, ой – өрісінкеңейтумен қатар өнер, әдебиетке деген көзқарасы артады . Көңілді бала жаттығу түсіндіру, бекіту білімін тексерубарысында кездескен қиындықты жеңе алатын өз ісіне тыңғылықты, алға қойған мақсатына жетпей қоймайтын оқушыболып өседі. Пікірсайыс не үшін қажет? Пікірсайыстың атқаратын негізгі қызыметі сын тұрғысынан ойлай білуқабілетін дамыту болып табылады. Оқушыларға тақырыптарға пікір таластыру арқылы жан- жақты білім алуға,дүниетанымын кеңейте түсуге мүмкіндік алады. Тақырыптарға қатысты ақпараттарды сараптау негізінде жастарбара-бара қандай да болсын мәселе бойынша біржақты көзқарас ұстанудан көрі кез келген мәселе бойыншаәртүрлі пікір ұстану мүмкіндігі құндылығының түсінігіне келеді. Бұның сыртында, пікірсайыстар жастардыөркениетті қарым-қатынастарға, өз көзқарасын қорғауға, қарсыластарына дәйекті сын айтуға үйретеді. Қысқасы, шешендік өнер негіздеріне баулиды. өз өміріне, қоршаған ортаға сын көзбен қарау. ойлауға, толғануға, зерттеуге, болжауға, жүйелеп сөйлеуге, дәлелдеуге үйрету. ашық , әсерлі, нақты сөйлеу. тарихи тілде сөйлеуді үйрету. логикалы, ой қортындысын жасау. достық, жылылық ұстамдық, пікірді силау,құрметпен қарауға дағдылану. шешендік өнерін жетілдіру. белсенділікті дамыту. Сонымен қатар пікірсайыс арқылы қоғамда саяси сауатты, еркін көзқарасы бар демократиялы қарым-қатынас қалыптасқан тұлға өсіп, жетіледі. Пікірсайыстың 2 түрі бар: формальды және формальды емеспікірсайыс. Формальды емес пікірсайыстар күнделікті орын алатын пікірсайыстар. Формальды пікірсайыс белгілі бір ережелері, шектеулері және құрылымы бар пікірсайыстар. Міне,осыдан кейін оқушылардың бүгінгі саяси өмірге деген көзқарасы қалыптасқан, саяси және құқықтық жағынан көзіашық азамат дайындауға үлкен үлес қосады. Пікір сайыстырудың ең негізгі қабілеті - сыни ойлау. Сыни ойлаудегеніміз - қоршаған орта болып жатқан құбылыстар мен оқиғаларды соңғы ақиқат ретінде бағалап қоймай,сонымен бірге оның барлық аспектілерін қарастыруға талпыныс жасау. Хирургияда скальпель қаншалықтымаңызды болса, пікірсайыстағы сыни ойлау да соншалықты маңызды. Яғни, нақты дәйектерге сүйену маңызды.Дегенмен кейде дәйектерге қарапайым логикалық ой түйіндер мен жалпыға мәлім мысалдар жеткілікті болыпжатады. Бұл жерде нақтылық пен сөз сөзіңе нақты сенімділіктің болмауы төрешінің сенімінен айырады. Пікірсайыс – оқушылардың оқуға деген ынтасын арттыратын құрал. Сондықтанда оқушылар сабақ үстінде ойынды көпқажет етеді. Бұл әдіс оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарамайды. Ойыншылардың ой белсенділігін, саналы ойланабілуін дамыту және жетілдіру – мұғалімнің негізгі міндеті. Оқушы: Өз бетімен оқиды, ізденеді, жазады. Жаңа бір мәселені талдайды. Белсенділік көрсетеді. Өз ойын еркін жеткізе алады. Пікірсайыс - ақыл-ой мен сезім күшін талап ететін ерекше ұйымдастырылатын сабақтар. Ойын әрқашан шешімқабылдауды ұсынады – қалай істеу, не айту, қалай ұту қажет? Осы мәселелердің шешу тілегі ойнаушылардың ойлауәрекетін арттырады. Балалар ол туралы ойланбайды. Дебат олар үшін ең бастысы – еліктіргіш сабақ. Ойын кезінде барлығытең. Ол тіпті нашар оқушылардың да қолынан келеді. Кей кезде бұл жердегі тапқыштық пен түсінгіштік пәнді білуден демаңызды болады. Теңдік сезімі, еліктей мен қуаныш атмосферасы, тапсырманың қолынан келетіндігін сезіну – сөзінде басқа

30

тіл сөздерін еркін қолдануға бөгет жасайтын балалардың ұялшақтық сезімін жеңуге мүмкіндік береді және оқытунәтижесіне жағымды әсерін тигізеді. Сонымен бірге ойынды оған тән белгілермен – сөйлеу ықпалының мақсаттылығымен,күтпегендігімен, әсерлілігімен шынайы сөйлеу арқылы араласуға барынша жақындатылған сөйлеу үлгісінің көпқайталанатын пысықтауы үшін мүмкіндік туатын жағдайдағы түрлі жағдайлы жаттығу ретінде қаралады. Бүгінгі күн –талантты, жігерлі өзіне сенетін адамдардың, арманға бай және оларды жүзеге асыруға ерік – жігері бар адамдардыңуақыты. Біздің әрқайсысымыз – оушы, мұғалім, ата-ана басшы немесе шенеунік болсын – осы міндеттердің атқарудағыөзіміздің жоғары жауапкершілігімізді нақты сезінуіміз қажет. Сонда ғана бүгінгі білім беру жүйесінде елдің ертеңі, жасұрпақтың нұрлы болашағы үшін жұмыла атқарылып жатқан жұмыста жоғары нәтижеге қол жеткізіп, халықтың игілігіненжарар ізгілікті іс жасалмақ. Жалпы ұрпақ тәрбиесінде, білім беру ісінде ұстаздардың ролі ерекше. «Мектептің жаны -мұғалім» деп ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы айтқандай, тәуелсіз Отанымыздың күні ертеңгі тұтқасын ұстайтын ұрпақтыңбілімді де білікті болып шығуынада ұстаздың орны бөлек екенін қайталап айтуды өзіме парыз санаймын.

Пайдаланылған әдебиеттер: «Жоғары мектеп» Республикалық әдістемелік журнал 2010 ж. Интернет веб сайт. Пікірсайыс өнері бойынша бастапқы семинар-тренингтің таратпа материалдары Н.Ә. Назарбаев. Қазақстан халқына Жолдауы.2007 жыл. Қазақстан мектебі. №7. 2008 ж.

******Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы

№28 “Ақбай” жалпы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Ш. Мирзаметова

Мавзу: Баҳорда қушларнинг она юртига қайтиши.1. Мақсад:1Ўқувчиларни баҳорда учиб келадиган қушлар билан таништириш.2. Баҳорда қушларнинг ҳаётидаги ўзгаришлар хақида билим бериш. 3. Ўқувчиларнинг дунёқарашини ривожлантириш. 4. Табиатга қушларга ғамхўрлик қилишга тарбиялаш. Дарс тури: янги билим берувчи .Дарс услуби: суҳбат савол-жавоб тушунтиришДарс жиҳози: расмлар видео лавҳа слайд

Дарснинг бориши:1.Ташкилий қисм2.Ўқувчиларнинг дарсга психологик тайёргарлиги.3.Янги мавзу баёни.-Хозир ўлкамизда қайси фасл?-Баҳорда об-ҳаво қандай бўлади?-Бугун кун қандай бўлиб турибди?--Келинглар синфимизда қуёш чарақлаб туриши учун биз ўтган мавзу юзасидан саволларга жавоб берамиз.Ўтилган мавзу юзасидан савол жавоб ўтказилади.1.Баҳорда уй ҳайвонлари ҳаётида қандай ўзгаришлар бўлар экан? 2.Ёввойи ҳайвонлар ҳаётидаги ўзгаришларни айтинг.3.Қуралай шамоли нима?4.Уй ҳайвонларини қандай боқилади?5. Уй ҳайвонлари ва ёввойи ҳайвонлар орасидаги фарқини айтинг.Мана бизнинг қуёш ҳам чарақлаб чиқди. Жисмоний дақиқа: Ғозлар учиб келдилар Кўлмакчага қўндилар Уён-бу ён қарашиб Яна учиб кетдиларЯнги мавзу баёни : Видео фильм орқали баҳорда қушларнинг учиб келиши хақида фильм томоша қилдирилади.-Баҳорда учиб келадиган қайси қушларни биласиз?-Энг биринчи қайси қуш учиб келади?Баҳор- қушларнинг она юртига учиб келадиган вақт. Учиб

келган қушлар ўзларига уя солиш учун қулай хавфсиз жой излайдилар. Кейин эса тухум қўйиб полапонларини парвариш қиладилар.Улар полапонларини ҳашаротлар ва уларнинг личинкалари билан боқадилар .Эрталабдан кечгача тинмай топган овқатларини ташийдилар. Турналар уясини қуриган ўтлар япроқлардан тайёрлашади. Қушлар полапонларини совуқдан сақлаш учун қанотлари билан пана қиладилар.Қушлар ўз полапонларини учирма қилгунча тинмайдилар.-Қушлар хақида шеър ёд олдирилади.Келди ўлкамга баҳорКелди хушовоз қушларОсмондаги оққушларЭлимизга елдилар.Ўйин: Ўқитувчи қўлида расмни кўрсатмасдан таърифлайди.

31

-У жуда ҳам нозик.Дарахтларда юради.-У сайрашни ёқтиради.-Ўқитувчи қуш расмини кўрсатиб ўқувчиларнинг тўғри топганлигини айтади.Ўқитувчи турли рангли қирқилган қоғоз тарқатиб ўқувчиларга -Табиатда нимага ўхшагингиз келяпти ?- деб савол қўяди .Ўқувчилар жавобларини ёзиб доскага ёпиштирадилар.Гулларни ёпиштириб бўлгандан сўнг ўқитувчи қушни гулга қўндириб қўяди.Ўқувчилар жавоблари тингланиб жавоблари тўлдирилади.Якунлаш: актив ўқувчилар рағбатлантирилиб баҳоланади .Уйга :Ҳоҳлаган қуш расмини чизиш.

****** Оңтүстік Қазақстан облыс, Сайрам ауданы

№89 Қайнарбұлақ ЖОМ бастауыш сынып мұғаліміШаисмаилова Севера Кадиркуловна

Адамдың адамшылдығы жақсы ұстаздан болады. Абай Құнанбаев.

Ұстаз! Жай ғана қарапайым сөз. Ол тұлға болашақ ұрпақтың жеке тұлға болып қалыптасуына бар күш жігерінжұмсайды. Халқымыздың бір тума перзенті Ш. Құдайбердіұлы: «Адамдың жақсы өмір сүріне үш сапа негіз болады.Олар-адал еңбек, мінсіз ақыл, таза жүрек.Бұл сапалар адамды дүнеге келген күннен бастап тәрбиелейді»,-деген еді. Шәкәрімніңосы бір пікрі ұстаз туралы айтылған секілді.Себебі, осы қасиеттер өз бойнынан табыла Қотырып,оны болашақ ұрпақ бойынадамытатын да, өрбітетін де ұстаз. Ұстаздың осыншама қадір-қасиет, құрметке бөленуі өзін қоршаған орта мен әрбіршәкіртіне асқан сезімталдықпен, жауапкершілікпен қарым-қатынас жасауында.Өйткені оның қарапайым да сыпайы киімкиісі, мәдениетті сөзі, әдепті жүріс-тұрысы, жинақы іс-әрекеті, білімі шәкіртке де, ата-анаға да, жұртшылыққа да өнеге.Ұлыағылшын ағартушысы Уильям Уорд: Жай мұғалім хабарлайды, Жақсы мұғалім түсіндіреді, Керемет мұғалім көрсетеді, Ұлы мұғалім шабыттандырады,- дейді. Әр ұстаз күш жігерін,білім сапасын көтеруге,әр тұлғаны қабілетіне байланысты дамытуға жұмсайды.Тәрбиелеп жатқан шәкірттерінің жүрегіне жол тауып,олардың білімге деген құштарлығынарттырып,ғылыми деңгейде тәрбиелеу мұғалімның кәсібіи біліктілігін көрсетеді. Мұғалім- болашақ ұрпақтың бағбаны, келешектің кемелдендірушісі, баланың бойына білім мен бірге тәрбие сіңіруші, жанына жарық сәуле сеуіп, көкірегін ашатын әрі нұрландыратын адам болып табылады. Ең бастысы мұғалім адами қасиеті мол, басқаға көмегін тигізуден шаршамайтын, шалдықпайтын өмірінің әр шақтарын қиып, ұрпағының ертеңіне жол ашатын, шуағы мол шапағат иесі екені сөзсіз. Ал, шәкірт тәрбиелеу- ұлы міндет. Бала тәрбиесіндегі ата-анадан кейінгі жауапты адам мұғалім болса, қоғамға пайдалы жеке тұлғалар тәрбиелеп, болашаққа бағат-бағдар беруші ұстаздардың, яғни мұғалімдердің басты мақсаты. Ы.Алтынсарин атамыз айтқандай: «Мұғалімдік мамандық –бұл адамтану, адамның күрделі және қызықты, шым-шытырығы мол рухани жан дүниесіне үңіле білу. Басты тұлға- оқушы, мұғалім- жетелеуші,бағыттаушы. Мұғаліммен оқушы арасында ынтымақтастық орнамайынша,ойлаған мақсаттың орындалуы мүмкін емес. Мұғалім үнемі өзінін кәсіби өсіріп отыру қажет.Мұғалімнің кәсіби –тұлғалық өсуі оның бойындағы өзін-өзі үнемі дамытып отыруға дайындығына байланысты.Сондай-ақ ұстаз күнбе күнгі өзінің көп қырлы еңбегінде мазмұны әр түрлі кездейсоқ жайттардың туындап отыратынын алдын ала сезіп, болжап және оның оң шешімін табуға дайын болуға тиіс.Сондықтан да ұстазды әр баланың жан-дүниесін танып-білуші әрі оны жеке тұлға етіп қалыптастырушы, ел болашағының мүсіншісі деуге болады.Баланың бойына мінез-құлық пен әдеп,ибалылық, жарасымды талғам метандау қасиетін,сөйлеу мәдениетін қалыптастыру-қажымай, талмай еңбектенуді талаб етеді.Баланың адамгершілік сапаларын қалыптастыруда ұстаздың атқарар жұмысы ауқымды. Меніңше, Отанға деген сүйіспеншілік –адам бойында күш-қуатын,білімін,өмір тәжірибесін кіндік кескен жеріне деген ыстық махаббатын,кісілігін танытатын асқақ сезім.Өз Отанын,өзінің туған жерін ,тілін ,ділін жан тәнімен сүйетін және оны көзінің қарашығындай сақтайтын елжанды ұрпақ тәрбиелеу ұстаздардың алдындағы үлкен жауапкершілік.Аталған қасиеттерді оқушы санасына жеткізу- адамгершілік пен елжандылық жаршысы ұстаздардың басты мақсаты. Қыран түлегіне қайтпас қанат сыйлайды, ұстаз шәкіртіне талмас талап сыйлайды» демекші, ұстаз қай кезде де мектептің жүрегі, қоғамның тірегі. Қоғам тұлғаны қаншалықты жетілдірсе, жетілген тұлға қоғамды соншалықты дәрежеде дамытады. Сондықтан қоғам дамуында білім беру ең маңызды мәселе болып табылады. «Келер ұрпақ алдында зор жауапкершілік жүгін арқалап келеміз» деген Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев бүгінде мұғалімдер алдында үлкен жауапкершілік жүктеді. Әрбір тұлға өмірінде үлкен тәрбие мен таусылмас білім ошағын санасына ұялатқан ұстазын мәңгілік есінде сақтайды. Нағыз мұғалім, міне, осы. Өйткені, әрбір мемлекеттің өсіп өркендеуінің, бәсекеге қабілетті болуының ең басты ошағы – ұстаз берген білімде. Сондықтан да дамудың ең биік көкжиегінен көрінгісі келген кез келген мемлекет ең алдымен, білім беру саласын дұрыс жолға қойып, сапасын көтеруді мақсат етеді. Ендеше, осындай бәсекеге қабілетті, рухы биік ұрпақ тәрбиелеу жаңа формация мұғалімінің еншісіне тиері анық. Жаһандану заманында ұлттық бәсекеге қабілетті болудың көрсеткіші білім деңгейімен өлшенеді. Сондықтан, әлемдік білім кеңістігіне кірігіп, білім беру жүйесін халықаралық биікке көтеру кезек күттірмейтін өзекті мәселе.Бұл мәселені шешудің кілті ұстаз қолында.Өйткені,ұстаз елдің ертеңгі тізгінін ұстайтын ұрпақ тәрбиелейді.Шәкірті өзінен озған ұстаз – еңбегі ақталған ұстаз. Өйткені, өмірдің заңы даму, ілгерілеу, озу. Өзінен озған шәкірт тәрбиелейтін шебер ұстаз үздіксіз ізденісте болып, қоғам сұранысына сай білімді, шығармашыл, өзін – өзі дамытып, жетілдіре алатын болуы қажет деп ойлаймын. Мен ұстаздықтың ауыр жүгін арқалауды өз жүрегімнің қалауымен таңдадым.Маман ұстаз ретіндегі негізгі ұстанымым: баланы тұлға деп тану, оның пікірімен санасу, оқушының кішкентай қуанышын, табысын бағалай білу. М. Әуезовтың: «Халықты халықпен,адамды адаммен теңестретін – білім»,- деп атап көрсеткендей,білімді ұрпақтәрбиелеу, терең қазыналы,білімді ұстаздың ғана қолынан келеді. Қоршаған ортаны өмір шындығынан сезе,түсіне,

32

қабылдай білуге,халқымыздың ұлттық өнерін қастерлеуге,әсемдігін тани білуге-сұлулықпен сусындаған эстетикалықталғамы бар ұстаз ғана болашақ ұрпақ тағлымын арттыра алады. Бала психологиясын сезіне білу-мұғалімнің педагогикалықбіліктілігін көрсетеді.Онсыз балалардың оқуында болсын,тәжрибесінде болсын жеке басындағы ерекшіліктерді білу мүмкінемес. М. Горькийдің сөзімен айтқанда: «Балаларды бала тәрбиесіне бейім адам, баланы сүйетін адам,зор төзімділікпенжұмыс істейтін адам тәрбиелеу керек». Баланың жасына,жеке басының ерекшеліктеріне қарай қарым-қатынас жасай білудегеніміз-оның жүрек сезіміне жол табу,тәрбиесіне ықпал жасайтын жұмыстың түрлері мен әдістерін табу.Сонымен бірге,баламен қарым-қатынаста әдептілік пен сыпайылылықтың сақтай отырып,баланың көңіл күйін жайдары болуына, қуаныш-ренішіне ортақтаса білуі- мұғалімнің нәзік психолог екендігін дәлелдейді. Оқушыларға сапалы да тиянақты білім берудың негізі- өз пәнін тереңінен игеру, оқушы санасына жеткізе білу,шығармашылық ойларын қалыптастыру,оқытудың белсенді әдістерін қолдау және тәжірибелі ұстаздардың еңбегін тарату.Ал менің ойымша,озық тәжірибелі ұстаз болу жан-жақты шебер болуды меңзейді. Бүгінгі таңда заман талабына сайшәкірттерге жан-жақты,сапалы білім беру үшін ұстаз білімін үздіксіз жетілдіріп,жаңартып отыруы қажет және түрлітехнологияларды, әдіс-тәсілдерді меңгеруі тиіс. «Біз өзіміздің болашағымызды, жеке балаларымыздың болашағын қандайкүйде көргіміз келеді,осыны айқындап алатын уақыт жетті» деп көрсетілген Елбасы Н. Назарбаевтың 2030 жылға арналғанстратегиялық бағдарламасында. Біз мұғалімдер қиын да қызықты жолды өз қалаумызбен тандап алдық. Балалардыжанымыздай сүйеміз,оларға саналы тәрбие мен сапалы білім беруден аянбаймыз.Балалармен жұмыс жасау – үлкен бақыт.Себебі, тек қана бала ешнәрсеге алаңдамай мейрімділікке сенеді,өз құпияларын айтып маған сенім артады. Пәк көңілбалаларым мен ара- қатынас маған қуаныш, шаттық сылайды.Себебі мен оларға, олар маған керектігіне сенімдімін.Олардыңжарқ еткен көзін көргенде бар шаршақтар шаттыққа айналады.Осы шаттық пен сенімнің болуы – әр педагогтың бақыты депойлаймын. Өйткені ұстаз болу ақшадан, мәртебеден және танымдылықтан да артық екенін ұғынып, ұстаз болу шешімінқабылдадық.Сондықтан да біз дұрыс бірдеңе істеу үшін, осы мақсаттаөз жолымызды табу үшін өзгеруіміз қажет.Мен«Ұстаз болу өз уақытын аямау, өзгенің уақытын аялау» деген дана сөзді өзіме ұстаным етіп алып, оқушылардың жүрегіненұр құю мақсатында үнемі ізденіс үстіндемін. Әр адам өмір бойына болдым, толдым демей,үйренумен іздену менболады.Өз бетінше ізденуіне нүкте қойған күнне бастап, оның өмірі тоқтайды десек те болады. Себебі, адам өмір бойыүйренеді. Ойымды қорытындылай келе айтарым, XXI ғасыр мұғалімінің моделіне сай болу үшін жоғарыда келтірілгенқасиеттер барша ұстаз қаумының бойынан табылып отыруға тиіс. Бұл – заман талабы.

******Оңтүстік Қазақстан облысы,Сайрам ауданы

«Айнабұлақ» негізгі орта мектебініңМАДТ тобының жетекшісі Балтаева Мухлиса

Тақырыбы: 1-5 сандарыМақсаты: 5-ке дейінгі реттік санауды бекіту, заттарды салыстыру, артық және кем санды анықтауды, есеп шығаруды үйрету және ойлау қабілетін дамыту.Керекті көрнекіліктер: 1-5 дейінгі сандар, себеттер, алмалар, қоян суреті және жапсыруға керекті құралдар.Әдіс-тәсілдер: сұрақ-жауап, есептер, логикалық есептер, санамақтар.Оқу іс-әрекет барысы.Шаттық шеңбері.Арайлап таң атты, Алтын сәуле таратты.Жарқырайды қаламыз, Жайнай түсті даламыз.Қайырлы таң, қайырлы күн, Сәлеметсіздер ме қонақтар.Жарайсыңдар балалар, орнымызға отырайық.Айдай жарқырап Күндей жадырапСудай мөлдір таза көңілменБүгінгі сабағымызды бастайық.Балалар біз қай елде өмір сүріп жатырмыз? Қазақстан Республикасында.Біздің Президентіміз кім? Нұрсұлтан Назарбаев.Біздің мемлекетіміздің неше рәмізі бар? Үш рәмізі бар. Олар – елтаңба, ту, әнұран.Бір жылда неше мезгіл бар? Төрт мезгіл бар. Олар – күз, қыс, көктем, жаз.Қазір қай мезгіл? Күз мезгілі.Күзде жапырақтар қандай түсте болады? Мына жапырақтарды бояп жіберейікші.

Жарайсыңдар балалар. Ал енді бүгінгі сабағымызға көшейік.Бүгін математикадан 1-5 сандарын пысықтаймыз. Ой, балалар бұл не екен? , кімдікі екен, бұл бізге келген хат екен, кімнен келді екен оқып жіберейін.Сәлеметсіздер ме, балалар! Мен ұзын құлақ қоянмын, сендерге мына ғажайып сандығымды беріп жібердім, ішіне әр түрлі тапсырмалар салдым, сол тапсырмамды орындасаңдар, мен сендерге қонаққа келемін, ол үшін менің бейнемді құрастырыңдар. Әр тапсырмамда менің бір мүшем бар, соны біріктірулерің керек, ендеше кездескенше.Мұғалім: ал балалар қоянның тапсырмасын орындаймыз ба? Ендеше сұрақтарға жауап берейік.13 Сұрақтарға жауап бер.Бағдаршамда неше көз бар.Аспанда неше күн бар.Жұлдыздың неше бұрышы болады. Адамда неше көз бар. Есікте неше бұрыш бар. -дұрыс балалар біздер бірінші тапсырманы орындадық, мінекей қоянның басы шықты орналастырайық.Келесі тапсырманы орындап көрейік.2-тапсырма:Мына екі себетке 5 алманы бөліп сал және екі себеттегі алманы тағы қалай өзгертіп салуға болады? Екі себеттегі алмалардықосып есеп шығар. Мысалы :3+2=5

33

4+1=52+3=5Екінші тапсырманы дұрыс орындап едік қоянның денесі шықты құрастырайық.Ал балалар айтыңдаршы қоянға әлі не жетіспейді?12. Аяқ пен қол жетіспейді.3-тапсырмаОйын :Көршісін тап Ортаға бес бала шығып сандарды суырып тұрады, балалар мына сандарды ретімен кім орналастырады?Бұл сандарды тура, кері кім санайды?Сандардың көршілерін тауып көрейік.Қараңдаршы қоянның екі аяғын құрастырдық.Ал енді осы 1-5 ке дейінгі сандарға арналған балалардың тақпақтары бар.

Достар мені бір дейді,Қарайды да бүй дейді,Мұқтажсың қол-аяққа,Ұқсап тұрсың таяққа.Мен екімін балалар,Екі деген баға бар. Аз болған соң талабы. Үлгере алмай қалады.Мен ғой үштің таңбасы,Зейін қойып тыңдашы.

Екі қисық қосылған,Үш жазылған осыдан.Бірақ үшке ағамын,Жақсысымын бағаның.Оқуға дос барғанда, Риза мені алғанда.Бір мен екі алмаңдар,Үшке алданып қалмаңдар.Төрттік баға алғандар,

Мені ғана армандар.Сергіту сәті:1дегенде тұрайық, 2,3,4,- алақанды соғайық.Оң жаққа бұрылып, сол жаққа бұрылып, бір отырып, бір тұрып, біз жүгіріп алайық. 5дегенде асықпай, орнымызды табайық. 4-тапсырма.Логикалық есептер.1.Мұз айдынындағы үш бала, Асыр сап жүр сырғанып.Сырғанамай екі бала, Жағалауда тұр қарап.Енді осы бар баланың,Санын айтсаң жарадың.

2. Үйге кірді Алдияр,Оған қоса Мадияр.Кейін келді АйданаҚанша болды бар бала?3. Табақта төрт алма,Қолымда бір алма.Барлығын қосқанда,Болады неше алма?

Енді қоянның екі қолын құрастырамыз, енді қоянның барлық денесі шықты, өзі де келе жатқан шығар. Балалар қоян келгенше біз оған сыйлық дайындайық, мына екі себеттің біреуіне сәбіз, екіншісіне гүлдерді жапсырамыз. Қоянкеледі: сәлеметсіңдер ме балалар мінекей мен де келдім. Мен сендерге өте ризамын. Тапсырмаларымды жақсы орындадыңдар. Тағы қандай білімдерің бар көрсетіңдерші.Дидактикалық ойын: «Бақта ма әлде бақшада ма?»Мұғалім: қоян мынау балалардың жасаған сыйлығы.Қорытынды: Жарайсыңдар балалар, қоян сен ризасың ба?Балалар сендерге бүгінгі қоянның тапсырмасы ұнады ма?Ендеше 1,2,3,4,5, сандар туралы санамақ айтайық.Санамақ.Осымен сабағымыз аяқталды, жақсы қатысқан балаларды мадақтау.Күтілетін нәтиже: есте сақтау, 1-5 сандар аралығында есеп шығару, тура-кері санау, берілген тапсырмаларды орындай алу, логикалық есепті шығару, өз бетімен жұмыс жасау.

******Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы

Айнабұлақ мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Абдужаббарова Г

Фан: Ўқиш Мавзу: Собит Муқановнинг “Йилқи” ҳикояси.Мақсади: 1 Ўқувчиларга қишлоқ моллари, йилқи ва унинг инсон учун фойдаси ҳақида маълумотлар бериш 2 Оғзаки нутқ маданиятини, онг ва тафакукирни, мустақил фикрлаш қобилиятини ривожлантириш. 3 Ватанга, табиатга муҳаббат руҳида тарбиялаш.Дарс жиҳози: плакатлар, ВЕНН диаграммаси, тест, тўплаштириш стратегияси, крассворд, 5 мисрали шеър, Т.С.ОДарс услуби: аралаш Дарс типи: янги билим берувчи 1 Ташкилий қисм: Психологик тайёргалик:

-Арайлап таң атты Алтын сәуле таратты Жарқырайды күніміз

Жарқырайды даламыз Қайырлы күн балалар!

Қайырлы күн құрметті қонақтар!

-Күндей жадырап, Айдай арайлап,

Жұлдыздай жарқырап, Судай мөлдір таза көңілмен

Бүгінгі күнімізді бастайық-Әдепті елдің баласы алдымен сәлем береді.

-Амансың ба Алтын күн? Амансыңба көк аспан?

Амансыңба достарым? Сендерді көрсем қуанам.

34

-Ўқувчилар 2 гуруҳга бўлинади: “Абай” ва “Навоий”2 Ўтилганларни мустаҳкамлаш:Сәкен Сейфулиннинг Наврўз шеъри юзасида саволлар:1.С.Сейфуллин қачон ва қаерда туғилган?2.Қозоқ халқининг үш арысы ким?3.Наврўз байрами ҳақида нималарни биласиз?ВЕНН диаграммаси: Наврўз байрамида тайёрланадиган ўзбек, қозоқ миллий таомлари ёзилади.3 Асосий қисм:Янги мавзу баёни: Топишмоқ: Тўрт оёқли Темир туёқли (от)Монитордан отнинг суратлари кўрсатиладиКрассворд ечиш орқали янги мавзу очилади: 1. Уй ҳайвони 2. Сут берувчи ҳайвон 3. Эчкининг боласи 4. Энг қўрқоқ ҳайвон 5. Сақолли ҳайвонТўплпштириш стратегияси: Йилқи матни ҳикоясининг мазмуни тушунтирилади.Қозоқ халқининг Төрт түлік моллари ва эгаси билан таништириш: Түйе атасы Ойсылқара Жылқы атасы Қамбар ата Сиыр атасы Зеңгі баба Қой атасы Шопан ата Ешкі атасы Сексек ата«Тулпор» қўшиғи қўйилади 4. Мустаҳкамлаш: Дафтар билан ишлаш:

Қозоқ тили Ўзбек тили Рус тили

ЖылқыКиіз үйЕгер Үзеңгі

От Ўтов Эгар Узанги

ЛошадьЮртаИдлоСтремя

Беш мисрали шеър:От-Сифат-Феъл-Сўз бирикмаси-Синоними-“Қыз қуу” ойыны (сардорлар беллашуви)

5 Билимларни баҳолаш. Фаол ўқувчиларни рағбатлантириш .6 Уйга вазифа: «Йилқи» ҳикоясини ўқиб ўрганиш ,расм чизиш7 Дарсни якунлаш:

******ОҚО, Сайрам ауданы №89 «Қайнарбұлақ» жалпы орта

мектебі бастауыш сынып мұғалімі Анартаева Зарифа

Сабақтың атауы Ш.Мұртаза Интернат наны

Мақсаты 1.Білімділік: Шерхан Мұртазаның өмірі туралы мағлұмат беру.Мәтінді оқып, мазмұндау.2. Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілеттерін, қиялын дамыту, өз ойларын еркінайтуға дағдыландыру.3. Тәрбиелік: Кейіпкер бойындағы батылдыққа,алғырлыққа, қайсарлыққа, адамгершілікке тәрбиелеу.Түрі :жаңа білімді меңгертуСабақтың әдіс-тәсілдері: түсіндіру, сұрақ – жауап, тізбектеп оқу ,топтастыру стратегиясы, болжау, талдау, жинақтау.(СТО жобасы)Сабақтың көрнекілігі: Шерхан Мұртазаның,Жамбыл Жабаев,Сүйінбай Аронұлыныңпортреті.

Күтілетін нәтиже

Психологиялық ахуал Психологиялық дайындықБіз балдырған баламыз,Құстай қанат қағамыз.Дүниені аралап,Оқып білім аламыз.

Қызығушылықты ояту Суреттен кімді көріп тұрсыңдар? Әңгімелесу.

Мағынаны тануҮй тапсырмасын тексеруЖамбыл Жабаевтың «Менің өмірім » мәтіні туралы әңгімелеу.«Мен саған , сен маған» ойыны.1.Жамбыл Жабаев қай жерде , қай жылы дүниеге келген?

35

2.»Жамбыл » есімінің қойылу себебі неде?3.Жамбыл өз туған жерін қалай сипаттайды?4.Әкесінен қай кезден бастап айырылады?5.Жамбыл Жабаев кімнен бата алды?Сүйінбай Аронұлынан бата алады.

Сүйінбай Аронұлы -1815-1898 жылдар арасында өмір сүрген.Ол 13 жасында ақындық жолға түскен жыршы ,қобызшы,күйші,ақын және де Жамбылдың ұстазы.Сүйінбайдың ақындық өнері арғы атасы Күпестен мұра болған.Балалық шағында байдың малын баққан. Жаңа сабақ : «Ой қозғау» стратегиясы. * Шерхан Мұртазаның өмірі Шерхан Мұртаза 1932 жылы Жамбыл облысының Жуалы ауданындағы Мыңбұлақ аталатын ауылда дүниеге келген. Онжылдықты бітірген соң, М.В.Ломоносов атындағыМәскеу мемлекеттік университетінің журналистика факультетіне оқуға түседі.Шерхан Мұртазаның балалық бал дәурені соғыспен тұспа- тұс келіп, шығармаларында қоғамның ащы шындығын кестелеп, соғыс жылдарындағы қиыншылықтар мен ауыл адамдарының әр алуан тағдырларын баяндап, ел басына қаралы қасіретті күн туған, сүттей ұйыған өмір жарастығын алай-дүлей бұзған, бақыттыны бақытсыз еткен соғыс жылдарындағы қазақ ауылы мен тұрмысын аянышты тағдырын әңгімелейді. Бүгін еліміздің көрнекті жазушы, аудармашы, қоғам қайраткері Шерхан Мұртазаның 80 жылдық мерей тойы. Осы датаға орай барлығымызға мектеп қабырғасынан белгілі әңгімені жариялауды жөн көрдік.Жазушының шығармашылық жолы…Бұл туындыларының қатарына «41-жылғы келіншек», «Мылтықсыз майдан» повесі, «Бір нәзік сәуле», «Жүз жылдық жара», «Аманат, «Қызыл жебе» романдарын, “Сталинге хат”, “Бесеудің хаты” пьесаларын жатқызамыз.1941 жылы 22 маусымда фашистік Германия өзара келісімді бұзып ,шабуыл жасау шартын бұзып, неміс армиясы соғыс жарияламастан КСРО аумағына баса- көктеп кірді.Жер бетінде болып өткен соғыстардың ішіндегі ең қатал әрі ауыр соғыс басталды. Ұлы Отан соғысының қарқыны осылай басталды. Батырларымыз бастағанқазақ халқы Отанын, жерін, ұлтын жаудан қорғаған. Мәтінмен жұмыс : ІІ. Мағынаны тану-Бүгінгі өтетін тақырыбымыз Шерхан Мұртазның «Интернат наны» мәтінімен танысамыз. Мәтінді бөліктерге бөліп, сұрақтар арқылы жұмыс жүргізу.«Болжау кестесі» стратегиясы

Не болады деп ойлайсыз? Оған қандай дәлеліңіз бар? Шын мәнінде не болды?

Сергіту сәті Қаттынөсербасылды (жайментырсылдатады)Күнжарқырайашылды (қолдарыменкүнжасайды)Көктентөмен әдемiкемпiрқосақшашылды (жарты доғажасайды)

Ой толғанысИНТЕРНАТ НАНЫ1- бөлік Әлтайнанғатоймаушыеді. Басы дәу, үрпекшаш, мойнықылдырықтай, шүңіреккөз, томпақауызқара бала болатын. Болбырақ, оқуғаолақ, есіл-дертіауқатқаауыпкеткенсияқтыеді. Сабақтанқалабереді. Ебікелсеасханағакезекшіболуғатырысады. Кезекшінің міндеті — екі шелекпен өзеннен еңірете су тасиды. Кезекшіліктің ең ауыры осы. Кезекші су мәселесін шешкен соң, картоп аршуға кіріседі. Одан кейін ұзыннан-ұзақ созылған үстелге екі қатар қалайы тәрелкелерді, қисық-қыңыр қалайы қасықтарды қойып шығады. Содан соң барып әрбір тәрелкенің тұсына тілдей-тілдей кесілген қара нан қояды. Бұл кезде Әлтайдың қасына тәрбиеші өзі ілесіп жүреді. Соның өзінде де Әлтай олардың қырағы көзін ала беріп, бірер кесегін томпақ ауызға бұралақтап ұрып жібереді. Тәрбиеші оның аузына күдіктене қарар еді. Бірақ Әлтай сыр бермейтін. Сірә, нанды шайнамай жұтып жіберетін шығар.2 – бөлік Кезекшілік күні өткен соң, Әлтайдың көңілі той тарқағандай құлазып қалады.Балалар ұйқыға кетеді. Бір бөлмеде он бала жатады. Бәрі әскер балалары. Бәрі де ауылдан келген. Соғыстан соң жаңадан ашылған интернат-пансионда жатып оқиды. Майданнан әкесі қайтпағандар, соғыстан ағасы келмегендер, ашқарын ұйқыда түстерінде ауылдың нарт қызыл таба нанын көріп, тамсанып жатады.Осы кезде Әлтай басын көрпемен жауып алып, нан жейді. Біреу естіп қоймасын деп, дымын шығармауға тырысады.3 – бөлік Бір күні Әлтай әшкереленіп қалды. Сәттіғұл дейтін бала оның түнде нан жеп жатқанын біліп қойыпты.- Палундра! - деп Сәттіғұл айғай салсын. Балалардың бәрі үй өртеніп бара жатқандай орындарынан атып-атып тұрсын.- Не боп қалды?

36

- Әлтай нан жеп жатыр!- Нан?!«Нан» деген сөзді естігенде, ұйқы шайдай ашылады. «Нан» деген сөз - алыстағы ауылдан апаң келіп тұр дегенмен бірдей. Сәттіғұл барып Әлтайдың үстінен көрпені жұлып алады. Әлтай қақпанға түскен қасқырдай ақсиып айбат шегеді.Бірақ өзінің кінәсі басым екенін сезіп жаси бастайды.4- бөлік-Мә, — дейді аң-таң болған жолдасына Әлтай бір тілім нан ұсынып. Нан жетпегендерге бір уыс талқан немесе бір түйір құрт тиеді. Бөлме іші мейірімге толғандай. Сол сезімнің әлдилеуімен он бала тәтті ұйқыға кетеді.Түстерінде бір қанар нан арқалап, балаларға үлестіріп жүрген дәу ағайды көреді. Жаңа жыл екен дейді. Интернат асханасының қақ ортасына үлкен шырша орнатылған екен. Шыршаның әрбір бұтағынан қызыл-күрең бөлке-бөлке нан салбырап тұр екен. Сол бөлкелердің қақ ортасына Әлтайды да салбыратып іліп қойған екен.Дәу ағай Аязата болған екен.Жаңа жылда кәмпит орнына бір-бір бөлке нан сыйлап жүр екен.Нұр жаусын саған, интернаттың қара наны!Дәптермен жұмыс Сандықшаның ішіндегі сөздердің мағынасын ашып жазу.Мәтін ішінен іздеп табу.Сөздік жұмысыЕбі келсе - ыңғайы , реті келсе.Интернет – ауылы алыстағы балалар жатып оқитын орын.Жаси бастайды – жуаси бастайды.Палундра –Аттан!.Қанар – қап.ІІІ. Толғаныс«Еркінжазу» стратегиясы«Жаңа жылдық жаңаша түс » деген тақырыпта ешкімнің ойына келмейтін қызық оқиғалы мәтін құрастырып жаз. « ИНСЕРТ » стратегиясы

Білем Мен үшін жаңалық

Білдім

Қорытынды:- Мәтіннің тақырыбы не жөнінде?- Мәтін қалай аяқталатын еді?- Интернат деген не?- ИНТЕРНАТ –ауылы алыстағы балалар жатып оқитын жер.-Интернат балаларының өмірі неліктен қиын болды?-Жаңа жыл қарсаңында балалардың түсіне ойыншық ,кәмпит емес ,неліктен нан кіреді ?Үйге тапсырма МазмұндауБағалау Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау

Кері байланыс

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы «Айнабұлақ» негізгі орта мектебінің математика пәні мұғалімі

Рахатова Нигора Нишанбаевна Тақырыбы: «Аралас сан»Мақсаты:Білімділік: Оқушылардыңойлауқабілетін, ой ұшқырлығын, оқуғаынтасынарттыру;Дамытушылық: Ұйымдастырушылыққабілетіндамыту;Тәрбиелік: Оқшылардыұйымшылдыққа, нақтыпәнгеқызығушылыққа, жауапкершілікке, өзін - өзітәрбиелеугеүйрету;Көрнекілігі: газеттер, логикалықтапсырмаларСабақжоспары: 1. Ұйымдастырушылықкезеңі (2мин)2. Өткенсабақтықайталау (5мин)3. Жаңатақырыптымеңгеру (15мин)4. Жаңатақырыптыбекіту (15мин)5. Бағалау (5 мин)6. Қорытындылау (3мин)Сабақжоспары: Ұйымдастырушылықкезеңі. Топтардыанықтау (ойын, « біліммеңгерупоезды») бағалаупарағын беру, топтыңспикерін (станция басшысын) анықтау.1 аялдама. «Білімдіанықтаустанциясы»өткентақырыпбойыншаматериалдықайталапескетүсіру, Жайбөлшектерді қысқартырып керекті әріпті табындар.АА, А,А,А,Р,Л,С,С,Н ,Д,Р

37

А Р А Л А С С А Н Д А Р

Жаңа тақырып: 2 аялдама: «Жаңа белімді ұғыну»тақтада жаңа тақырыпты көрсету(АРАЛАС САНДАР).Оқулықпен жұмыс.Жаңа білімді ұғынудың өзектіліктері.Бүтін бөліктен және бөлшек бөліктен тұратын сан аралас сан деп аталады.Бұрыс бөлшекті аралас сан түрінде жазуға болады.1.Бұрыс бөлшекті аралас сан түрінде жазу.Бұрыс бөлшекті аралас сан түрінде жазу үшін: Бөлшектің алымын бөліміне қалдықпен бөлу керек; Толымсыз бөлінді аралас санның бүтін бөлігі болады, Қалдық бөлшек бөліктің алымы,ал бөлгіш бөлімі боладыМысалы:ЖазылуыОсы сияқты1.Аралас санды бұрыс бөлшек түрінде жазу.Аралас санды бұрыс бөлшек түрінде жазу үшін:14 Аралас санның бүтін бөлігін бөлшек бөлігінің бөліміне көбейту керек;15 Шыққан көбейтіндіге бөлшек бөлігінің алымын қосып,алымету керек;16 Бөлшектің бөлімін өзгертпей,бөлім етіп қалдыру керек.Мысалы:ЖазылуыОсы сияқтыЖаңа сабақты бекіту:3 аялдама: Оқулықпен жұмыс:№869 Екі топпен жұмыс.(Тақтада жұмыс)І топ: №869 (1,2,3)ІІ топ: №869 (4,5,6)№870 .І топ: (1)бұрыс бөлшегін аралас сан түрінде жазыңдарІІ топ: (2)аралас сандарды бұрыс бөлшек түрінде жазыңдарЕкі топпен жұмыс. Станция басшыларына тапсырма №872 (1,2) Топтарға жұмыс:Аралас сан түрінде жазыңдар.І топ: Жаяу адам 4 сағатта 22км жол жүрді.Жаяу адамның жылдамдығы сағатына неше километр?ІІ топ: Тік төртбұрыштың ауданы .Оның ұзындығы 6см:Тік төртбұрыштың ені неше сантиметр?4 аялдама: «Көңілді санау » Топпен жұмыс.5 аялдама: Тест тапсырмалары.Оқушыларға жекелей тестер таратылады1. «Көкшетау» лагеріне 120 ұлдар мен 180 қыздар келді. Олардыбірбөлмеге 6 баладанорналастырды. Барлықбалалардыорналастыруғанешебөлмекетті.A) 50 B) 40

C) 100 D) 30

2. Килограмменжазыңыз: а) 2 ц 50 кг б) 1 т. В) 3ц 2кг А) 25кг, 10кг, 32кг В) 205кг, 100кг, 320кг

С) 250кг, 1000кг, 302кг D) 2050кг,100кг, 3020кг

3. Есептеңіз: 783-252•2-279 А) 100 В) 36 С) 50 D) 0 4. Еңбек сабағында екінші сынып оқушылары 24 балға, ал үшінші сынып оқушылары 72 баға жасады. Үшінші сынып оқушылары 2 сыныпқа қарағанда неше балға артық жасадыА) 99 В) 48 С) 84 D) 46 Қорытындылау:Бағалау (Рубрикатор және бағалау парағы бойынша спикерлердің бағалаулары)Үйге тапсырма. 874

******

38

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы «Айнабұлақ» мектебінің биология пәнінің мұғалімі Зилола Рахатова

Тақырыбы: Мәдени өсімдіктердің келіп шығуы.Сабақтың мақсаты:Білімділік: Оқушыларға мәдени өсімдіктердің түрлері, олардің шыққан орталықтары,адам өміріндегі мәңызы мен пайдасы туралы түсіндіру. Дамытушылық: Оқушылардың ғылыми дүниетанымын арттыру Тәрбиелік: Оқушыларды ана табиғатты қорғауға,өсімдіктерді көбейт уге үйрете отырып экологиялық тәрбие беру.Сабақтың түрі: аралас сабақ.Сабақтың көрнекілігі: мәдени өсімдік сүреттері, слайдтар, биологиялықкарточкалар, стикерлер.Әдісі: топпен жұмыс,сұрақ-жауап, түсіндіру.Сабақтың барысы:1. Ұйымдастыру кезеңі:а) Оқушыларды сабаққа дайындығын тексіру.ә) Психологиялық дайындық.б) Топқа бөлу:жемістерді таңдау.2. Үй тапсырмасын сұрау.Орындаған оқушыларға стикелер таратып беру.3. Өтілген тақырыптарды пысықтау арқылы жақа тақырыпты мағынасыны ашу.Адасқан әріптер1-топ.I -а,с,р,ы,с,м,қ,а—сарымсақ2-а,п,к,рт,о—картоп3-а,б,қ,а,с,қ,а—-асқабақ4-г,р,ж,і,ү,е—жүгері5-а,қ,б,қ,а,б—бақбақ2-топ.1 -н,ү,б,ғ,к,с,ы,а—күнбағыс2-ы,ж,м,р,а,п,о,ы,қ,а—орамжапырақ3-л,е,ж,е,н,к,о,ж,ш,л—жолжелкен4-ғ,а,р,қ,а,й,а—қарағай5-т,ү,ы,и,р,м,н—итмұрынОйтолғаныс: «Жедел жәрдем»

Бүйректі таазартады

Ыстықты түсіреді Жүрек соғысын реттейді. Бауырды тазалайды Бүйректі жұмысын жақсартады Қан көбейтеді

Дәрумендерге бай

Жаңа сабақ. Слайдтар арқалы түсіндіруМәдени өсімдіктер -адам қажетін өтейтін бағалы дақылдар.Олардың 25 мыңнан астам түрлері бар. Дәрілік Талшық

Тағамдық

Мәдени өсімдіктер

Бояу

Қант Эфир майы5. Жаңа сабақты пысықтау.Әр топ постер жасап, оңы қорғап береді.Практикалық жұмыс №1Мәдени өсімдіктерді егіп көбейту.6. Оқушыларды дәмді жемістер мен бағалау.Жеңімпаз топты анықтау.7. Қорытынды:Үйге тапсырма. Өсімдіктер арифметикасы.Рефлекция

Мен бүгінгі сабақта нені үйрендім

39

4. Жаңа сабақ. Слайдтар арқалы түсіндіруМәдени өсімдіктер -адам қажетін өтейтін бағалы дақылдар.Олардың 25 мыңнан астам түрлері бар.

Дәрілік ТалшықТағамдық

Мәдени өсімдіктер

Бояу Қант Эфир майы

5. Жаңа сабақты пысықтау.Әр топ постер жасап, оңы қорғап береді.Практикалық жұмыс №1Мәдени өсімдіктерді егіп көбейту.6. Оқушыларды дәмді жемістер мен бағалау.Жеңімпаз топты анықтау.7. Қорытынды:Үйге тапсырма. Өсімдіктер арифметикасы.Рефлекция

Мен бүгінгі сабақта нені үйрендім

ОҚО Сайрам ауданы №89 «Қайнарбұлақ» жалпы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Мавланова Насиба

Сабақтың атауы Б.Ысқақов. « Қыста қызық жұмыс бар»Мақсаты Мақсаты: Балаларды еңбекке баулу,

қызығушылықтарын арттыру. Жыл мезгілдері туралы түсінік беру, әр жыл мезгілінің ерекшеліктерін түсіндіру.Көрнекіліктер: суреттер, қыс мезгілі.Әдіс - тәсілдері: сұрақ - жауап, түсіндіру, көрсету.

Күтілетін нәтиже

Психологиялық ахуал Бір топ бала сырғанап,Барады әне, жарысып.Қалды артында қыр алап,Іздерінен қар ұшып.

Қызығушылықты ояту

Мағынаны тану Қыс келді. Далада қар жауып тұр. Күн суық, аяз. Ағаштардың бұталарын қырау басқан. Біреуі коньки теуіп, ал, кейбіреулері жотадан төмен қарай шанамен сырғанап келеді. Балалардың бәрікөңілді, жүздерінен шаттық нұры ойнайды.Асқар мен Елдос жалғыз аяқ жолға түсіп шаңғыларымен мектепке келе жатты. Кенет долы боран басталды.. Екеуі мектепке қарай жүгіре жөнелді. Сол кезде жаңғырған дауыс естіледі. Балалар дауыс шыққан жаққа қарай жүгірді. Бұлар жаурапжылап отырған Мұрат екен. Ол коньки теуіп жүрген балардан қалып қойыпты. Асқар мен Елдос Мұратты үйіне әкеліп тастады.Алдымда мұз айдынКөрінер алыстан.Асыққан балалар

40

Желменен жарысқан.Аппақ қар айналаКөңілді балалар.Сырғанақ ойнаймызЗулайды шаналар.- Сурет бойынша әңгіме құрастыру.Сұрақ - жауап.- Қазір жылдың қай мезгілі?- Балалар, алғаш сабаққа келген күндеріңді естеріңе түсіріңдер. Сонда сендер қалай киініп келдіңдер?- Ал қазір қалай киініп жүрсіңдер?- Қыс несімен қызық?- Қыста біз не жасаймыз?Қыс.Шыңнан сырғып түсті де,Келді етекке қыс, міне.

Сергіту сәті Шаңғы, коньки тебетін,Аққала жасап ойнайтын,Қай мезгіл деп ойлайсың?(Қыс)

Ой толғаныс Дидактикалық ойын."Қар жинау"- Сабақтың соңында балаларға қыс туралы өлең оқып беру."Сырғанақ" Б. Жақып.

Үйге тапсырм «Қыс қызығы» тақырыбында сурете салып келу . Кері байланыс

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы, Манкент ауылы, «Айнабұлақ» негізгі орта

мектебінің 1 деңгей сертификатталған мұғалімі Муқаддас Рахатова Лутфилла қызы

Сабақ тақырыбы: Сабақта дарынды талантты оқушылармен жұмыс жасаудың тиімділігін анықтау жолдары Сабақ мақсаты: Талантты және дарынды оқушылар жайлы заманауи түсінік беру арқылы сынып ішінен ерекше қасиетке ие оқушыларды анықтау, олармен тиімді жұмыс жүргізудің жолдары жайлы айту.Оқу нәтижесі: Талантты және дарынды балалармен жұмыс жасау тиімділігі туралы мағлумат алады, түрлі тапсырмалар беру арқылы дарынды және талантты оқушыларды анықтау жолын табады. Түйінді идеялар: Талантты және дарынды балалардың мінез – құлқының пайдалы тізімін жасап ұсындық. Видео ролик арқылы мұғалімдерге талантты және дарынды балаларды анықтауына ықпал етеміз.Сабақта қолданылатын материалдар: А- 4 парақтары,стикер, интерактивті тақта, маркер, қалам, бағалау парақтары, видеорлик, түрлі-түсті қағаздарОқыту әдістері: АКТ, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, БББ әдісі, Көшбасшылық, оқу мен оқытудағы жаңа әдіс-тәсілдер,Топтық жұмыс,пікіралысу,сергіту тренингтеріТапсырмалар:Топтық тапсырмалар, постер қорғау, жеке жұмысқа тапсырмалар, стикер арқылы формативті бағалау, өзін-өзі және бірін-бірі бағалау, рефлексия

Сабақ бойынша коуч пен мұғалімдердің іс-әрекеті:І.Мұғалімдерге

психологиялық ахуалтұғызу

Коучтың іс-әрекеті Мұғалімдердің іс-әрекеті

(5 мин) «Жүректен жүрекке» әдісі Мұғалімдер бір-бірінің қолдарын ұстап тұрып, бүгінгі күндері сәтті өту үшін тілек арнайды. Біреуінің айтқанын, екіншісі қайталамауы керек.

Топтық жұмыс (5 мин)

«Гүлдер» әдісімен топтарға бөлу. Қатысушы әріптестерге гүлдер беремін.Гүл берген мұғалімдер тақтаға шығады. «Кімнің жүрегі әдемі» көңілді ойыны

Таңдап алған гүлдерінің түсі бойынша топтарға бөлінедіМұнда мұғалімдер қызыл түсті қағаздан ешқандай құралсыз жүрек жасайды да, оның ішіне тілек жазады.

Сыни ойлауға арналған сұрақтар 1.Үйде бір қыз отыр. Егер Қыз тұрып кеткен жағдайда, сіз оның орнына отыра алмайсыз. Қыз қай жерде отыр? Ж: тізеде отыр.

41

2. Есік пен терезенің арасында не бар? Ж: пен жалғауы бар. 3.Жасыл доп сары теңізге түссе не болады? Ж: су болады. 4.Ең кішкентай доп спорт ойындарының қай түрінде кездеседі? Ж: Үстел теннисі

(7 мин)Мұғалімдерге

талантты жәнедарынды балаларды

анықтау үшін ісәрекет ұйымдастыру

«Қағазды умаждау»А- 4 парағын оң қолға ұстап умаждайды, содан кейін сол қолымен оны ашып түзетеді. (Мақсатымыз: сол қолымен қағазды түзету қандай қиын болса, баланың бойындағы дарындылықты ашу сондай қиын екенінтүсіну.)«Мінсіз оқушы» сипаттамасын жазу.

Талантты және дарынды оқушының бойындағы қасиеттерін аша білу.«Мінсіз оқушы» сипаттамасын топтастырып жазады.

(10 мин)Талантты және дарынды балаларды анықтай отырып, олардың ұқсастықтарын, айырмашылықтарын білу

Видео ролик арқылы талантты және дарынды балалардың өнерін көрсетіп, мұғалімдерге бағыт–бағдар береміз.

“Дарынды”, “талантты” ұғымдарына қандай түсінік бере аласыз? «Венн диаграммасын құру» арқылы жүзеге асады. Әр топ өз пікірін дәлелдейді.

Видео ролик көріп, өз ойларын айтады..

Флипчарт, маркер қолдану арқылы венндиаграммасын құру

Сергіту сәті «Ана» туралы жыр (3 мин)

Шәмші «Ана» туралы жырыныңкараоке түрін қою, ән айту

Бірге хор болып ән айтады

Топтық жұмыс(20 мин)

Топ мүшелері талантты және дарындыбалаларды анықтайды. «Ой шақыру»«Дарынды және талантты балалар менжұмыс жасауда кедергінің шығужолдары» Постер қорғау

Әр топ постерлерін қорғайды.

Ақпарлама (5 мин)

Танымал тұлғалардың бойындағыталанттары мен дарындылықтарыжайлы видеоролик көрсету.

Талантты және дарындылық жайлы дайындалған видеороликті көру, түсінік алып, өзара талдау.

Қорытындылау(7 мин)

Дарынды және талантты балалар мен жұмыс кезінде кездесетін кедергілер. 1- топқа «Дарынды оқушыңыздың бойында өзімшілдікті байқадыңыз, сіз не істейсіз?»2-топқа «Сіздің дарынды немесе көшбасшы оқушыңыз мұғаліммен ерегісіп қалды делік, сіз бұл жағдаяттан қалай шығасыз?» 3-топқа «Сабағыңыздан кемшіліктер тауып, сабақ өтуіңізге кедергі жасайды, не істер едіңіз?»

Жеке жауаптар тыңдалады.

Ақпарлама (5 мин)

Талантты және дарынды балалар, оларды анықтау критерийлерін слайд арқылы қысқаша айтып өту.

Таныстырылымды тыңдайды

Кері байланыс(3 мин )

«Шығу парағы» арқылы өз ойларынбілдіру, баға беру

Тапсырманы орындайды. Оған сабақтың әр бөлімінің ұнаған, ұнамаған

тұстарын, ұсыныстарын жазады.

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы Айнабұлақ негізгі орта мектебінің

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Маккамббаева МунавварСабақтың тақырыбы: СөйлемСабақтыңмақсаты:1. Сөйлем және оның түрлері жайлы білімдерін еске түсіре отырып толықтыру.Сөйлемді айтылу мақсатына қарай ажырата білуге машықтандыру және сауаттылықтарын арттыру.2. Оқушының танымдық белсенділігін арттыру, ойын, тілін, дамыту.3.Ұқыптылыққа, адамгершілік негізінде тәрбиелеу.Сабақтың түрі:Аралас Сабақтың әдісі: белсенді тақта, сын тұрғысынан ойлау және жазу стратегиялары.Пәнаралықбайланыс: Анатілі, дүниетану, математика

42

Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі.а)Психологиялықдайындық.Қайырлы күн,достар! Бүгінгі күн,міне,Сәттілікке толсын! Біздің алар бағамыз Кілең бестіктер болсын!!!Ә) Оқушыларды топқа бөлу, топ жетекшілерін сайлау. Әр топ жетекшісінің міндетімен, топ мүшелерін топ жетекшілері бағалайтынын айту.Топтардыңаты : 1топ «Ұлан» 2 топ «Қыран»ІІ. Жаңа сабақ Ребус шешу.-Ал,балалар ребус шешіп көрейік.(сөйлем)С

К-Қандай сөз шықты?-Сөйлем.-Ендешебіздіңтақырыбымыз неге байланыстыболады?-Сөйлемтақырыбынабайланысты.-оқушылар 1-2 сыныптардансөйлемтақырыбыментаныссыңдар-Ендешесөйлемтақырыбыбойыншаненібілеміз?Канеки,ойымыздыжинақтайықшы.-Ал ендіайтқанойларымыздытоптастырыпкөрейік.(Интербелсендітақтадатоптастыру)Ә)Топтастыру17 Сөйлем сөзден құралады.18 сөйлемніңбіріншісөзі бас әріптенбасталыпжазылады.19 сөйлемдегісөздербөлекжазылады.20 сөйлем соңына (?) (!) (.) қойылады21 сөйлемдегісөздербір-біріменбайланыстыболады22 сөйлемтиянақтыойдыбілдіредіБ)Оқушы-Оқушысабаққакелді.-Қайсысы сөз,қайсысы сөйлем?-Сөздегеніміз не? Сөзолбірзаттыңатауынбілдіреді.Мысалы: парта,тақтат.с.с-Ал сөйлемдегеніміз-тиянақтыбіройдыжеткізіптұр.Сөз бен сөйлемұғымы.Сөзолзат, құбылысатауы. Адамдарбір-біріменөзарапікіралысады, сөйлеседі, осы сөйлесусөйлемарқылыжүзегеасады.

В)Сөйлемтүрлері.-Өріскешыққанмалдарауылданұзапбарады-Қандайқұстаржылыжаққаұшыпкетеді-Ауарайықандайтамаша осы сөйлемдерде не жетіспейді? Тынысбелгілері Олқандайтынысбелгілері? Нүкте, сұрақбелгісі, леп белгісі Бірінші сөйлемнің соңына қандай тыныс белгісіқойылады? Нүкте Олқандайсөйлем? Хабарлысөйлем Екінші сөйлемнің соңына қандай тыныс белгісі қойылады? Сұрақбелгісі Олқандайсөйлем? Сұраулы сөйлем. Үшіншісөйлемніңсоңынақандайтынысбелгісіқойылады? Лепбелгісі Ол қандай сөйлем? Лепті сөйлем

Әрқайсысының анықтамаларын оқушыларға айтқызу.1.Бірдеңе жайлы хабарлау мақсатымен айтылған сөйлемдіхабарлы сөйлем дейміз.2.Жауап алу мақсатында айтылған айтылған сөйлемді сұраулы сөйлем дейміз.3.Лепті сөйлемадамныңкөңілкүйін,сезімінбілдіреді. Оларкөтеріңкідауыспенайтылады.13. Тапсырма1.Алдымен сұраулы ,екінші хабарлы, сонан соң лепті сөйлемді көшіріп жаз.2. Екуара сөйлесіңдер. 2- тапсырма.

Ертегі. Ерте, ерте ертеде, Қазақ тілі үлкен елінде Сөйлем деген қария өмір сүріпті. Ол қарияның үш ұлы болыпты. Үш ұлы үш түрлі болған екен. Үлкен ұлы ісіне тиянақты, тыңғылықты, екіншісі сұрағанды жақсы көреді , үшіншісі бірде ренжіп, бірде қуанып,бірде бұйыра сөйлейтін ерке болыпты. Қария үш ұлының үш түрлі мінезді болғандығына қарамастан бір мәтінде үлкен ақылмен жұмсай біліпті. Бұлар қандай сөйлем деп ойлайсыңдар? Олардан кейін қандай тыныс белгілер қойылады?

ЕрежеХабарлы сөйлем дегеніміз- бірдеңенің жайын хабарлау мақсатында айтылған сөйлемді айтамыз. Хабарлы сөйлемнің соңына (.) қойылады.Сұраулы сөйлем дегеніміз-жауап алу мақсатымен айтылған сөйлемді айтамыз. Сөйлемнің соңына (?) белгісі қойылады.

43

Лепті сөйлем дегеніміз- адамның көңіл-күйін, сезімін білдіретін сөйлемді айтамыз. Лепті сөйлемнің соңына (!) белгісі қойылады.

Жұмбақ шешуӨзім сөзден тұрамынБіткен ойды құрамын.2.Сөзді құрап, доп түземін,Қоя салсаң, бір тарыЖаңалықты жеткіземін.3.Ойды аяқтап, орақ тұрады.Жауап сөзді,қалап тұрады. 4.Ұранды шаттықты, өкініш аптықтыБілдіріп ойын талайдың,шарға ине қадаймын.Орны ауысқан сөздерден сөйлем құрастыр.1.Сырғанақ, бірнеше бала, теуіп жүр.2.Адамға, пайда, келтіреді, құстар көп.3.Ол,айырылып,қалды, шанадан,абайсызда.4.Төмен,шана,қарай,сырғанай жөнелді.

3- тапсырма Оқулықтан оқып орындау. (жазбаша). Сөйлемсоңына не нүкте, не лепбелгісі, не сұрау белгісі қойылады деген ереженібекіту.

Сабақты бекіту. БиС технологиясының қиылысу сұрақтары арқылы сабақты бекіту. Берілген сөйлемдердегі мәлімет дұрыс болса, онда «иә»деп жауап беріңдер, ал дұрыс болмаған жағдайда «жоқ» деп және дұрыс жауабын жалғастырып жазыңдар. 1. «Табиғат жақсы ма?» - бұл хабарлы сөйлем 2. Сөйлем мағынасына қарай 3-ке бөлінеді 3. Сөйлем дыбыстан тұрады 4. Хабарлы сөйлемнің соңына нүкте қойылады 5. Сөйлемнен соң нүкте, леп, сұрақ белгісі қойылады 6. «Біз аулаға шықтық.» - лепті сөйлем. 7. Жауап алу мақсатымен айтылған сөйлем лепті сөйлем8. Бастауыш пен баяндауыш тұрлаусыз мүшелерден тұрады.9. Мәтін сөйлемнен тұрады.10. Сөйлем тек бастауыш пен баяндауыштан тұрады.

ІІІ.Қорытынды-Сөйлем дегеніміз не?-Сөйлемнің түрлері нешеге бөлінеді?-Хабарлы сөйлем дегеніміз не?-Сұраулы сөйлем дегеніміз не?-Лепті сөйлем дегеніміз не?-Бұйрықты сөйлем дегеніміз не?Бағалау.Біле бер қанша білсең, тағы тіле,Жетерсің мақсатыңа біле-біле. Ж.Баласағұн IV. Үйге тапсырма:1)4- жаттығу. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойып жазу.2) «Мен Тәуелсіз ел тірегімін» тақырыбына әңгіме жазып келу.

******ОҚО, Сайрам тумани, Манкент қишлоғи

Ойнабулоқ асосий урта мактаб Тайёрлади: Бердикулова Н

Дарс мавзуси: Капалак билан чумоли.Дарс мақсади: 1. Капалак билан чумоли эртагини мазмунини ўзлаштириш. Ўқувчиларни билим ва кўникмаларинимастаҳкамлаш. 2. Ўқувчиларнинг оғзаки ва ёзма нутқ саводхонлигини ошириш, фикрлаш қобилятини ўстириш. 3. Эртак орқали ўқувчиларда дўстлик, биродарлик, ўртоқлик руҳидаги инсоний фазилатларни камол топтириш.Дарс тури: Янги билим берувчи.Дарс усули: Аралаш (марказларга бўлиш).1- Ифодали ўқиш маркази.2- Чиройли ёзув маркази.3- Рассомлар маркази.4- Театр маркази.

Дарс жиҳози: Расмлар, тестлар, эртакка оид қўғирчоқлар, Венн диаграммаси, техника воситалари.Дарсни бориши:

44

1- Ташкилий қисм.1. Саломлашиш.2. Давоматни белгилаш.3. Мен бугунги дарсни ўтишдан олдин янги технология элементларидан бири бўлган қадамма-қадам яъни тай – тай дастури бўйича ўқувчиларни марказларга бўлиб оламан. Улар қуйидагича номланади:6- Ифодали ўқиш маркази.7- Чиройли ёзув маркази.8- Рассомлар маркази.9- Театр маркази.Марказларни сардорлари бўлиб бу сардорлар бошқа марказларга ўз гуруҳи номидан тилак билдиради. Масалан: мен ифодали ўқиш маркази чиройли ёзув марказига омад тилайман. 30 секунд вақт бериб бу вақтда ўқувчиларга мақол ва тез айтишлар топиб айтишни вазифа қилиб топшираман. Мафолларни ва тез айтишларни санаб тураман ва ғолиб гуруҳни юлдузчалар билан рағбатлантириб тураман.2- Ўтилганларни мустаҳкамлаш.Марказ ўқувчиларига тест саволларни тарқатаман. Улар жавобларни белгилагунга қадар ўқувчилар билан савол жавоб ўткизаман.

6. Сўз нимадан тузилади?Сўз товушлардан тузилади.7. Ёзувда товшулар нима билан ифодаланади?Ёзувда товшулар ҳарфлар билан ифодаланади.8. Товушлар ўзаро бирикиб нима ҳосил қилади?Товушлар ўзаро бирикиб бўғим ҳосил қилади.9. Бўғинлардан нималар тузилади?Бўғинлардан сўзлар тузилади.Ўқувчиларга мустақил сўзлар айттириб, шу сўзларни қатнаштириб гап туздираман ва бу гапларни дарак га, сўроқ гап, буйруқ гап эканлигини топтираман.Тест саволларни йиғиб оламан текшириб ўқувчиларни оғзаки баҳолаб бораман. Бўғинлар адашди ўйинини ўтказаман (Собир, Астана, Дилбар, тарғил, олапар, мош). Сўзларга таъриф берилади. Одамларга ва ҳайвонларга қўйиладиган исм эканлигини сўрайман.Дам олиш дақиқаси. 1, 2, 3 бирликдадир куч.3- Янги мавзу баёни: Манитор орқали капалак ва чумоли тасвирини кўрсатаман. Капалак нималарга киради?Ҳашоратларга киради.Қандай ҳашоратларни биласиз ва улар фойдалими?Капалак, чумоли, чивин, чигиртка, яйдоқчи ва бошқа ҳашоратлар бор. Ҳашоратлар зарарли.Капалак ва чумоли эртагини мазмунини гапириб бераман. Ўқувчиларга савол билан мурожат қиламан.

1. Капалакнинг кўриниши қандай эди?2. Капалак билан чумолининг қайси иши сизга ёқди?3. Нимани эксанг шуни ўрасан мақоли эртак мазмунига тўғри келадими. Жавобларни умулаштириб марказларга топшириқ бераман.1. Ифодали ўқиш маркази эртакни ифодали қилиб ўқийди.2. Чиройли ёзув маркази эртакдан тўртта гап ёзади ва ёзганларни ўқийди.3. Рассомлар маркази капалак ва чумоли расмини чизишади.4. Театр маркази эртакни саҳналаштиради ва ўзини танаштиради.Жисмоний дақиқа. Қирқим варақлардан мултьфильм қаҳрамонларини бирлаштириш. Ўқувчилар олдиги берилган вараққа эртакдан эсдаб қолган сўзларни ёзишни топшираман 1 минут давомида. Ўқувчиларнинг ўзларига ёзган сўзларини ўқитиб санаб бораман ва оғзаки рағбатлантираман. Марказларни топшириқларни бажартириб юлдузчалар орқали рағбатлантириб бораман.4- Дарсни мустаҳкамлаш. Доскага рангли расм илиб қўйиб кўриш диктанти ёздираман. Техника воситаси орқали мултьфильм кўрсатаман.Ўқувчиларни баҳолаш. Марказларни ва фаол ўқувчиларни баҳолаш, юлдузчаларни санаш ва ғолиб марказни аниқлаш.5- Дарс якуни. Биз нималарни ўргандик? Уйга вазифа матнни ифодали ўқиб келиш.

****** Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы

«Айнабұлақ» негізгі орта мектебінің өзбек тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Н.Тургунова

МАВЗУ: Алишер Навоий ҳаёти ҳақида.МАҚСАД: а) Ўқувчиларни ғазал мулкининг султони Алишер Навоий ҳаёти билан таништириш.б) Ўқувчиларни ифодали ўқишга ўргатиш,фикрлаш қобилиятларини ривожлантириб,оғзакинутқини ўстириб бориш.в) Бадиий адабиёт ўқишга рағбат уйғотиш,Навоий ғазалларини ўрганишга қизиқтириш.Дарс жиҳози: Адиб расми,мавзуга оид график кўргазмалар,проектор ва экран, “Ўзбек тилинингизоҳли луғати” китоби.Дарс услуби: Аралаш.1. Дарснинг бориши:Ташкилий қисм.

45

а) Давоматни аниқлаш,дарсга ўқувчилар ҳозирлигини кузатиш.б) Ҳозир қандай дарс?в) Баҳорги байрамларни атанг. 2. Ўтган мавзуни мустаҳкамлаш. Қани ўқувчилар биз адабиёт дарсида қандай мавзуни ўргандик?1. Ўткир Ҳошимов қандай адиб?2. Ёзувчининг биринчи китоби қандай номланади?3. Ёзувчининг қандай қиссалари уни номини машҳур қилди?4. Урушнинг сўнги қурбони ким?5. Шоикром нима учун баджаҳл эди?6. Умри хола нима учун Шоикром бир ҳовлида яшамайди?7. Умри хола қулпинайни ким учун олади?8. Умри холани ўғри дейиш мумкунми?9. Шоикромни айблай оласизми?

1. Урушнинг сўнги қурбони ҳикоясига оид бошқа бир шеърий парча ёд олинг.2. Ҳикояга хос мақоллар ёд олинг.

3. ЯНГИ МАВЗУ:Алишер Навоий ҳаёти ҳақида. Шеър.Навоийнинг сўзи ортиданОтланасан, отланар йўлларҚуламасанг инсон отиданҲар қадамда Навоий қўллар.9-февраль Алишер Навоий таваллуд топган кун.1. Дарснинг мақсади айтилади.2. Компьютер орқали Навоий расмлари кўрсатилади.Алишер Навоий 1441 –йил 9-февралда Ҳирот шаҳрида туғилган.Миллатимиз фахри,шоирларнинг султони мутаффакирларнинг мутаффакири Алишер Навоийнинг асарларини қунт билан ўрганиб борамиз.Алишер Навоий жаҳон адабиётида салмоқли ўрин эгаллйди.Унинг жуда кўп илмий,тарихий асарларидан ташқари,ғазал ва достонларининг ўзи бир неча юз минг мисрани ташкил қилади.Алишер Навоий ўзбек тили учун кураш байроғини юқори кўтарган шоирдир.Навоийгача ҳамма шоирлар деярли форс тилида ёзар эдилар.Ўзбек тилида ёзиш айб саналар ва ўзбек тилида ёзилган асарларини сарой аҳллари тан олмас эдилар.Ўз ҳалқининг тили учун кураш вазифасини тарих бизнинг буюк Алишер Навоийга юклади.Навоий “Муҳокаматул луғатайн” номли машҳур асарини ёзиб, ўша даврда “Турк тили” деб аталган қадимги ўзбек тилининг форс тилидан ҳам бой ва ранг-баранг эканини исбот қилди ва ўзбек тилида бир қатор асарлар битди. Бу асарларида ўзбек тилининг бутун бойлиги,жозибаси,гўзаллиги ўз ифодасини топди.Инсоний фазилатларни тараннум этувчи “Хамса” китоби муқаддас китобимиз “Қуръони Карим” ва “Ҳадисдан”дан кейинги буюк асардир. Олимлар ҳисоблашига қараганда Навоий ўз асарларида 1 миллион 378 минг 660 та бетакрор сўз ишлатган. Боиси бобомиз фақат туркий эмас форс, мўғил, хитой ва бошқа сўзлардан фойдаланган.Компьютер орқали музей,кутубхоналар,кўча номлари кўрсатилади.Луғат иши. Изоҳ талаб сўз.Эмикдош—ота-оналари бошқа,лекин бир аёлни эмиб катта бўлган болалар.Мусиқа тинглаш.(Алишер Навоий ғазали)Ёд ёзув.(А.Навоий ҳикматли сўзи.)Ёлғончи-киши эмас.Ёлғон айтмоқ-мардлар иши эмас.Уч фикрни изоҳлаш.Тўплаштириш стратегияси.(Навоий)Саҳна кўриниши.Алишер Навоий ким? У ҳақида нималарни биласиз? Ғазал ёки ҳикматли сўзлардан намуналар биласизми? Яхшиси Навоийнинг ўзларидан сўрасак-да, синфимизга таклиф қилсак.Ўқувчи: Алишер Навоий ролида синфга кириб келади ва ўзи ҳақида маълумот беради.Навоий: Ғурбатда ғариб шодмон бўлмас эмиш.Эл анга шафиқу меҳрибон бўлмас эмиш.Дам олиш дақиқаси: Авлодлар ва аждодлар.Аждодлар: Самарқанду Бухорони биз қурганмизАвлодлар: Бизлар эса ўша гўзалликка мафтун бўлганмиз.Аждодлар: Тил яратдик ёзув туздикАвлодлар: Қалбимиздан улар бари олган жой.Аждодлар: Биздан қолди шўх дарёлар,кўллар мусаффо.Авлодлар: Уларни биз эъзозлаймиз ҳар кун иншаллоАждодлар: Дунёни сақлар болаларАвлодлар: 1. Биз истиқлол фарзандлари 2. Ўзбекнинг боласимиз 3. Навоийнинг шогирдимиз.4. Мустаҳкамлаш: Савол жавоб ўтказиш.Тест иши асосида ўқувчилар билимини мустаҳкамлаш ва баҳолаш, рағбатлантириш. Алишер Навоий расми ортига ўз тилакларини ёзишади.

46

5. Баҳолаш: дарс давомида.6. Уй иши: Навоий ғазалларидан ёд олиш.

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы «Айнабулақ» мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Разакбердиева Ш Синф – 3Фан - ДунётанишМавзу: Хайвонот оламини муҳофаза этиш. Қўриқхоналар.Дарснинг мақсади:1. Таълимий: “Хайвон- ўсимлик”, “Хайвон-одам”, "Хайвон-хайвон" ўзаро боғланишларини тушунишни таъминлаш ватирик организларнинг саклаб қолишдаги уларнинг ролини кўрсатиш.2. Ривожлантирувчи: Хайвонот оламига одамнинг келтираётган зарари туфайли табиий яшаш мухитларининг йўколиббораётганини айтиш.3. Тарбиявий: Ўкувчиларни табиатга бўлган муносабатларини ошириш ва табиат-севарликлик ҳиссини топиб топшириш. Дарснинг тури: Саёҳат дарсУслуб: Гуруҳларга ажратиш, фикрлар билдириш асосида танкидий мулохаза юритишни шакллантириш. Дарснинг жиҳози: Рангли расмлар, плакатлар, компьютер, буклетлар, карта, Козоғистондаги қўрикхоналар китоби. Бахолаш: Ҳар хил рангли жетонлар билан бахолаш Қўлланилган стратегия: Тўплаштириш, Кубизм Дарс чақириғи: Табиат - чекмасин азият!Дарснинг бориши: Дарс III қисмдан иборат.

I. Қизиқувчанлигиниуйғотиш

II. Мазмунини англатиш III. Ўй - фикр фикрлаш

Тўплаштиришстратегияси

Кубизм стратегиясиЯнги мавзу баёни

Семантик карта.мустахкамлаш

Бугунги ўтадиган мавзумиз ҳайвонлар оламини мухофаза килиш.Қуриқхоналар.Сизу биздан сўрар одил жавобни Тилсиз жониворлар бедарак кушлар. Дарёлар нотинч оқмокда лойқа Денгизлар қалқир ўлик баликлар Нахот ўтмаслашди ақлингиз сийка Бизга хизмат қилсин ҳар оким, ўзан Буюк табиатни асранг одамлар!

- Ўқувчилар саёхатимиз давом этади. Ҳозир шу жойда учта гурухга бўлинамиз. Ўқувчиларни "Кубизм" стратегиясиданфойдаланиб 3 гуруҳга бўлинади.II маъноларни ажратишI. Ташкилий кисм:а. Ўқувчиларни дарсга ҳозирлаш.б. Ўқувчиларнинг дарсга руҳий жихатдан тайёрлаш.а) - Ҳозир қайси дарс- Дунётаниш дарси- Уйга вазифа нима берилган эди?- Хайвонларни табиатда одамлар ҳаётидаги роли мавзусиниўрганиб келиш.I. Уй вазифасини сўрашб) Ундай бўлса болалар сизлар билан табиат қўйнига саёҳатга кетдик.- Қани ким менга айтади,- табиатда ҳайвонот дунёсини нечта гуруҳини ўргандик?- 9та гуруҳини - Қайсилар?Чувалчанглар, ўргимчаксимонлар, ҳашоротлар, балиқлар, судралиб юрувчилар, қушлар, сутэмизувчилар, сувда ҳамқуруқликда ҳам яшовчилар.1. Жудаям яхши.I. Қизиқишини уйғотишБунда тўплаштириш стратегиясидан фойдаланаман. Ҳар бир ўкувчига карточка таркатилади, улар карточкада ёзилганҳайвон ҳакида тушунтириб ёзадилар. Бир неча ўкувчи ёзганини айтади ва тушунтиради. - Жудаям яхши. (Умумлаштирувчисавол)Энди менга айтингчи, ҳайвонларни одам ва табиатда қандай аҳамияти бор?2. Ҳайвонлар олами ўсимликларнинг кўпайишига тарқалишига ёрдам беради. - Чувалчанглар тупроқни чириндибилан бойитади.3. Қушлар зараркунанда қашоратларни қиради.4. Баъзи ёввойи ҳайвонлар ўсимликларни еб табиатда санитарлик вазифасини ўтайди.5. Асалари хўжалигидан асал олинади.- Балиқ хўжалигидан балик олинади.

47

- Мол хўжалигидан - озука, ёғ, мой, гўшт олинади.Ўқувчиларнинг интелектуал активлигини билиш мақсадида куйидаги саволларни айтаман.1. Агар табиатда йиртқич ҳайвонлар йўк бўлиб қолса, ўтхўр ҳайвонларнинг сони ва аҳволи кандай бўлар эди?2. Ана шундай ҳайвонларинг бирор турини ҳаддан ташкари кўпайиб кетиш, бошка тирик организмларга. ўсимликларга.одамларга шу кўпайган ҳайвонни ўзига фойдалими ёки заралими? Ўқувчиларнинг жавоби олинади ва умумлаштирилади.Табиатда ҳамма тирик организмлар бир-бирига чамбарчас боғлик эканлигини ўқтирилади. (Актив иштирок этганўкувчиларга жетон берилади.)Ҳар гуруҳга кубик ташланиб, расмлар асосида ўқувчилар фикрини билиш.Масалан: 1-гурух “балиқча”2-гурух “кушлар”3-гурух “хайвонларни ўрганиш”Жудаям яхши! Ўқувчилар энди сизлар қўриқхоналарга саёхатимиз давом этади. Саёхат олдида бир физминут бажариболсак.Біз кішкентай баламыз Өсіп - өніп толамыз Күнге қарап табынып Көкке қолды созамыз Қанат қағып үшамыз Қарлығаштай самғаймыз Бір отырып бір тұріп Біз дәм алып қалайық.

Янги мавзу баёни. Табиатга одам фаолиятининг алоҳида таъсири бор. Табиат инсоннинг яшайдиган, умр кечирадиганмаконидир. Ота-боболаримиз мевали дарахтларни қирқиб ташламаган, яшил ўтни ўринсиз топтамаган. Элни ёв босиб,қишлок ахолиси кўчиб кетаётган бир вактда ўтовига қалдирғоч ин солиб, тухум қўйиб полапонларини учирма килаётганиучун Тўлебий бобомиз уйини йиға олмай юртида колиб кетган экан.Кейинги пайтда ўрмюнларда дархтларнинг қирқиши натижасида уларнинг сони камайиб ҳавога чикадиган кислародмиқдори камайиб кетди. Баъзи бир хайвонларни мўйнаси, териси учун жун ёғи учун уларни ўлдириб, уларни камайтирибюбордик. Илгари Бўкен дарёсида таймень балиғи увилдириқ ташлаб кўпаяр эди. Хозирги кунда дарёга яқин жойдақурилган Жумба конидан чикаётган чиқинди, захарли ташландиқ дарёга куйилгани учун бу балиқлар қирилиб кетган.Ўсимликлар дарёсида ҳам шундай вазият юзага келиб қолган.Табиатнинг топталиши, ҳайвонот дунёсининг ва ўсимликлар оламининг камайиб кетиши натижасида Қўрикхоналар ташкилэтилган. Қозоғистонда 10 та кўрикхона мавжуд. Шулардан бири ва Қозоғистонда биринчи марта ташкил этилгани "Ақсу-Жабағли" кўрикхонасидир. Қўриқхона ўзимизга маълум Машат бағирларида Ўзбекистон ва Кирғизистон билан чегарадош.У ерда ҳар-хил хайвонлар, ҳашаротлар, қушлар, илонлар мухофаза қилинади. Хайвонот дунёсини баъзи бир гуруҳларисанокли бўлиб қолган. Шу сабабли 1977 йилда Қозоғистонда "Қизил китоб" чиқарилди.Бу китобга йуқолиб кетиш ҳавфи бўлган ҳайаонлар киритилган.- Болалар саёхат сизга ёқдими? Энди бир дам олиш дақикаси ўтказамиз.Биз йул юрдик, мўл юрдик Кўп нарсаларни кўрдик Энди бир оз дам оламиз Кўрганларимизни ёзамиз Билганларимизни ёзамиз.

III. Ўй фикрини хулосалаш. Жудаям яхши. - Ўкувчиларга гуруҳларига мос ёзилган семантик карта тарқатиш. Ўқувчилар картани тўлдиришади.Баҳоланадиган 5-6-7 ўқувчи ёзганини ўкиб беради. Бошқаларини йиғиб олинади. Житонлар тарқатилади.

Якунлаш.- Биз бугун кандай стратегияларни қўлладик?- Тўплаштириш, Кубизм, Семантикалик карта стратегиясини қўлладик.- Қандай мавзу билан танишдик? - Қўриқхоналар- Матн бизни кандай рухда тарбиялади?- Табиат севарликни, ақилликни ватанпарварликни ўргатди.- Ҳайвонот дунёсига, ўсимликлар оламига бўлган қизиқишимиз ортди.Ўқувчилар житонларини йиғиб санаб ўзларини - ўзлари бахолашади.Уйга вазифа: Ўтилган мавзуни ўкиб, мазмунини гапириш ва дарсда кўрган, эшитган ҳайвонларни расмини тасвирлабкелиш.

******Юсупова Барно Хамзаевна

ОҚО Сайрам ауданы Манкент ауылы«Айнабұлақ» негізгі орта мектебінің

қазақ тілі және әдебиеті пәні мұғалімі.Тақырыбы А.Байтұрсынұлы. «Анама хат», «Қара бұлт» өлеңдері

Мақсаты Оқушылар А.Байтұрсынұлның . «Анама хат», «Қара бұлт» өлеңдері жайлы түсінік алады отырып , мәнерлеп түсініп оқуға үйренеді, үлкенді сыйлауға, құрметтеу үйренед

Жалпы мақсат Тақырыпты түсініп оқи білуге баулу. Тілін, сөздік қорларын дамыту арқылы сабаққа деген қызығушылығын арттыру

Күтілетін нәтиже Өлеңнің ерекшеліктерін меңгереді. Топтық жұмыс арқылыбір-бірімен шешімге келіп ынтымақтасып жұмыс істеуге

48

үйренеді.Өз ойын тұжырымдап, қорытынды шығарады.

7 модульдің қолданылуы АКТ”, “Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер”, “Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау”, “Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету”, “Оқытуды басқару және көшбасшылық”.

Қолданылатын әдіс-тәсілдер

Миға шабуыл,Ыстық орындық,Суретпен әңгіме,Жалғасын тап

Қолданылатын ресурстар Флипчарт, маркерлер, портреттер, тақта, стикерлер, ноутбук

Ұйымдастыру кезеңі

Тренинг

Оқушылардың назарын сабаққа аударамын. Керекті құрал жабдықтарын әзірлетемін. Оқушыларды «Атом. Молекула» тренингі арқылы топқа бөлемін.Топ ережесін еске түсіремін

Сабаққа керекті құралдарын әзірлеп, дайындайды. 4 оқушыдан 3 топқа бөлінеді. Бір – бірлеріне жақсы тілектерін айтады.

Сабақ кезеңдері Тапсырма Мұғалімнің іс-әрекетіБілім

Қызығушылықтарын ояту

Өткен тақырыбы бойынша үй тапсырмасы тек сұрақ-жауап арқылы сұралады. Ол үшін Миға шабуыл әдісін пайдалану

Сұрақтарды ауызша айтып әрқайсысына қойып отырамын.Өткен тақырып аррналған а үй тасырмасын қайталау ға сұрақтар жасалып, арнайы плакатқа жазылып тақтаға ілінеді, крассворд, карточкалар

Түсіну Өткен тақырып пен жаңа сабақтың тақырыбы айтылады. Одан кейін өткен тақырыптқа қатысты тапсырмалар беріледі, таратылады. Ол үшін Ыстық орындық әдісін пайдалану

Слайдты ашып балаларға көрсетемін, оларға нені байқап отырсыңдар?, күнделікті тұрмыста пайдасы бар ма? деген сияқты ой тастаймын.Оқушыларға мәтінді беремін, қалай жұппен, топпен талқылайтындықтарын түсіндіремін. Мен тек оқушыларға бағыт беремін.А 1 форматтағы қағазды таратамын.

Қолдану Ізденген ақыл ойынын Пайдалану арқылы жаңа тақырыппен жұмыс жасау, рессурстар арқылы ойларын постерге түсіреді

Ортаға бірнеше тапсырма беремін. Тәжірибенің орындалуын, сапалық нәтижесін айтамын.

Сергіту сәті «Балапандар биі» атты жаттығу жасау Оқушылармен бірге сергіту сәтін жасау

Талдау Жалғасын тапСөйлем соңында қойылатын тыныс белгілері сөздерін тақтаға

жазып қою керек

Тақтаға тақырыптағы сөздер алып оны тақтаға жазып қою арқылы оқушылардың тақырыпты талдату

Жинақтау Тақырыпқа қатысты суретпен әңгіме құрастыру арқылы жинақтайды

Тарау бойынша білімдерін жинақтау үшін әр топқа суреттер таратылады, сол сурет төңірегінде әңгіме жазу тапсырылады

Бағалау Критерилері: Үй тапсырмасы бойынша; Мәтінді талдау; Сұрақтарға жауап беруі; Сурет салу бойынша

Оқушыларды мадақтау арқылы және ынталандыра отырып бағалаймын. Олардың топқа берген бағаларын тыңдаймын. Жалпы бағасын шығарамын.

Рефлексия Стикерлер таратылады.1.Бүгін мен не үйрендім?2.Сабақтан алған әсерім?3.Бүгінгі көңіл-күйім?

Оқушыларға стикер толтыруды ұсыну

49

Южно- Казакстанский область, Сайрамский район, с. Аксукент ОСШ им. Абылайхана № 93 Учитель русского языка и литературы

Абдираукова Урлихан Маханбеткаримовна

Тема: Итоговый урок по повести Н.В.Гоголя « Тарас Бульба».Цель: выявить знания учащихся по содержанию повести, провести подготовку к характеристике героев повести.Задачи: а) работа по содержанию прочитанных глав, дать характеристику героям по их поступкам, словам; дать понятие литературному жанру – повестиб) развивать устную речь, навыки выразительного чтения, развивать аналитические умения и самостоятельную деятельность при оценке героевв) воспитывать у учащихся чувство патриотизма, любовь и преданность к родной земленаглядность и оборудование: сюжетные картинки к повести, видеофильм «Тарас Бульба», вид урока: традиционныйтип урока: урок - закрепление

Ход урока:1.Организационный момент. 2. Вступительное слово учителя. (объявление цели урока)Вы прочитали повесть Н.Гоголя «Тарас Бульба». Сегодня на уроке мы будем работать над содержанием повести и дадим характеристику героям. Но преждеответим на вопрос: Что связывает повесть со следующими датами и словами? Толе би, Казбек би, Айтеке би ( во время борьбы казахского народа с джунгарским нашествием призывали к единению) 1991 год ( наша Республика получила Независимость) Ш.Калдаяков, Н.Назарбаев, Жумекен Нажмадинов ( авторы Гимна Республики Казахстан)Вывод: в повести говорится о героической борьбе украинских казаков против польских панов, главный герой Тарас Бульба собрал казаков, стал атаманом и призывал к единству.3. Проблемный вопрос с целью развития речи, мышления:К какому жанру относится повесть: лирическому, эпическому, лиро – эпическому? Ответ: к лиро – эпическому, потому что в повести отражаются личные переживания героя, а эпическая потому ,что мы наблюдаем со стороны за развитием действий.4. Работа по содержанию 9 главы.

« Предательство Андрия»Какой герой говорит: «Еще есть порох в пороховницах?» прочитайте по тексту и объясните. Вопрос задает Тарас, а казаки отвечают, что силы еще есть, не устали они убивать врага, это говорит об огромной любви казаков к своей земле. В каком состоянии был Тарас, когда увидел молодого казака на быстром аргамаке? Прочитать по тексту. Тарас был злым и жестоким, он не думал о том, что это его сын. Тарас возненавидел Андрия за предательство.Связь с русским языком: что значит слово аргамак? Какое это слово? (заимствованное слово), какие еще заимствованные слова встречаются в тексте? Бурса – учебное заведение, курень – отряд казаков, которые жили как одна семья, хорунжий – воинское звание у казаков.5. Работа по 11 главе.

« Казнь Остапа». Прочитайте о том, как Остап шел на казнь, как он встретил смерть? Тарасу было больно видеть сына измученным, но почему во время казни Тарас повторял слова: «Добре, сынку, добре»? Да, ему было жалко сына, что стоя рядом не может ему помочь, но отец стоял с гордо поднятой головой, он гордился, что вырастил настоящего казака.6. Работа по содержанию 12 главы.

«Казнь Тараса»Как Тарас мстил за смерть сына? Прочитайте эпизод, где он бесчинствовал в Польше.Какую страшную казнь придумали Тарасу? ( прочитать)7. Просмотр видеофильма о смерти Тараса.8. В повести говорится о двух сыновьях одного отца, похожи ли они? Есть ли в них разница? Заполняют диаграмму Венна и записывают в тетрадях.

Остап Сыновья Тараса Андрий Твердый, решительный характер, защищает родную землю, умирает героической смертью

Молодые, красивые, дюжие казаки; учатся в бурсу

Мягкий, тихий, младший сын в семье, предал Родину, мать, стал предателем,умер собачьей смертью

Ребята, глядя на эту диаграмму, какие пословицы можете привести из казахского языка? ( Бес саусақ бірдей емес. Бір анадан ала да туады ,құла да туады)9.Теория литературы. «Тарас Бульба» - это героическая повесть . Что такое повесть? ( прочитать по учебнику определение)Ряд событий: учеба в Киевской бурсе – встреча с родителями – обучение в Запорожской Сечи – участие в военных действиях – предательство Андрия – смерть Остапа и Тараса – победа казаков.10. Заключение. Каждый народ мечтает жить в мире и согласии. Счастье для любого народа – это Независимость. Это значит, страна имеет свою территорию, свой язык, культуру. Вопрос: Что является Государственными символами Республики ? Гимн, Флаг, Герб.

50

11. Домашнее задание и инструктаж. Подготовить характеристику героев по образцу на странице 46, подготовиться по вопросам теста на странице 69.Что связывает повесть со следующими датами и словами?

1. Толе би, Казбек би, Айтеке би 2. 1991 год 3. Ш.Калдаяков, Н.Назарбаев, Жумекен Нажмадинов

В повести говорится о двух сыновьях одного отца, похожи ли они? Есть ли в них разница? Заполняют диаграмму Венна и записывают в тетрадях.

Остап Сыновья Тараса Андрий

АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУДА ИНТЕРАКТИВТІ ТӘСІЛДІ ТИМДІ ҚОЛДАНУ

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы «Айнабұлақ» негізгі орта мектебінің

ағылшын тілі пәнінің мұғалімі Д. Абдухаликова

Қазақстан Республикалық білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламада жоғарыбілім беруді дамыту үшін білім беру қызметіне жаңаша қарауды, білім беру жүйесінде ғылым мен тәжірибе жинақталғанбай педагогикалық, психологиялық, әдістемелік мұраны зерттеп, талдауды және ғылым мен техникалық жетістіктерінкеңінен енгізуді талап етеді. Қазіргі кезде ғалымдар оқыту процесінде дидактикалық мақсатты шешуде оқытудың белсендіформаларына бет бұруда оқытушының студенттермен педагогикалық қатынасты ұйымдастыра алу қабілеті бүгінгі таңдағышетел тілін оқыту процесінің тиімділігін арттырады, сондай-ақ ол студенттің жеке тұлға ретінде ерекшелігін ашуға жәнеоның шетел тілі мәдениет аралық қарым- қатынас құралы ретінде меңгеруіне бағытталады. Аталған мәселені шешу үшінпедагогтар мен әдіскерлер оқыту процесінде оқытудың белсенді формаларын қолдану керектігіне тоқталды.Осыған орай оқушылардың белсенді өзіндік жұмысын қамтамасыз ету үшін студенттердің бір мәселені бірігіп шешуде өз бетінше белсенді, танымдық шығармашылық әрекетін қамтамасыз ететін интерактивті тәсілге баса назар аударуда.“Интерактивтік” деген сөз энциклопедия мен ғылыми әдебиеттерде көрсетілгендей интеракция деген ұғымнан келіп шығады, ол екі жақты біріккен әрекет болып табылады.Ол оқыту процесінде студенттерді бірігіп белгілі бір мәселені шешуге, белгілі бір әрекетке өз жауапкершілігін сезініп, белсенді болуға және осы кезде өз қиялын, ой-өрісін, шығармашылығын көрсетуге мүмкіндік береді.Сонымен бірге бұл әдіс студенттерді жұп болып, бірігіп жұмыс жасауға, жұмыс жасай отырып, өзгелерге көмек көрсетуге үйретеді. Сонымен қатар бұл ұғым тәсіл ретінде төмендегідей талаптарға сай келеді.- Ақпаратты терең игереді, өйткені оны ой елегіне өткізеді.- Оқушы өзін-өзі еркін және ыңғайлы сезінетін өрісті қалыптастырады, тілді оқып үйрену ниетін арттырады.- Оқушының жеке тұлғасына тікелей әсер етіп, танымдық, шығармашылық қабілетін оятады.- Топ студенттерімен жасалатын жұмысты түрлі формада (жұптық, топтық, ұжымдық) өткізуді қамтамасыз етеді.- Ойлауды белсендіреді.- Ынтымақтастықпен әрекет етуге үйретеді.- Тыңдау дағдысын қалыптастырып, өзгені тыңдай алады.Әрине мұндай тәсілді қолдануда кездесетін қиындықтар да жоқ емес. Себебі әр студенттің ойлау қабілеті, жылдамдығы, білім деңгейі, ақпаратты меңгеруі бірдей жағдайда емес. Осыдан келіп оқушылардың алдында шынайы және психологиялық қиындықтар туындайды.Шынайы қиындық:- берілген тапсырма дұрыс ұйымдастырылмаған жағдайда.- жүріп жатқан әңгіме студентке қызық емес болса.- әңгімені тыңдамағандықтан сөйлей алмаған жағдайда туындайды.Ал психологиялық қиындық шынайы қиындыққа қарағанда жиірек кездеседі. Оқушы мұндай жағдайда көбінесе үнсіз қалады.Яғни:- оқушы өз ойын білдіру үшін көмекші сөздерді, тілдік құралды таба алмағандықтан үндемейді.- оқытушы мен топ алдында сөйлеуге қысылғандықтан үндемейді.- өз білім дәрежесінің төмен екендігін көрсеткісі келмегендіктен үндемейді.Мұндай жағдайда студентті сөйлеу үшін оған қысым көрсетпей, оған сөйлеу үшін ыңғайлы, қолайлы мүмкіндік туғызылуы керек, оқушыны өз әрекеттерін тыңдай білуге үйрету керек.Мұғалім алдымен оқушыларды сөйлеуге үйретуде, соның ішінде тілді қарым-қатынас құралы ретінде меңгеруге ұмтылуын, оқушыларға өз іскерлігі мен дағдысын қалыптастыру үшін оған сай ниетін оятып әрі оқу атмосферасын орната білуі керек. Ал мұндай атмосфераның орнауына Н.В.Гавриленконың төмендегі пікірлерімен толықтай келісуімізге тура келеді.Біріншіден, ағылшын тілін оқытуда интерактивтік тәсілді қолдану кезінде қойылатын талаптың, жасалатын жұмыстың оқу процесіне сай болуы керек. Талап тым жоғары болса, оқуға деген қызығушылық жойылады, ал төмен болса, жалығуға әкеліп соқтырады.Екіншіден, жұмыс түрлері, онда қолданылатын оқу құралдары, жаттығулар оқушылардың білім деңгейіне, жас ерекшеліктеріне сай болуы керек.Үшіншіден, оқушылар жіберген қателерін мұғалім көмегімен өздері табуы керек.Оқушылар әр түрлі болады. Олардың бірі оқытушының айтқанын жылдам ұғып алады, енді біріне материалды ұғу үшін қосымша түсіндірмелер мен мысалдар қажет болады. Мұндай студенттер нақты нені түсінгенін ұғына алмай сұрақ қоюға жасқанады. Осындай жағдай оқушыларды топқа немесе жұпқа біріктіріп, оларға ортақ тапсырма беріп, ол тапсырманы орындау барысында әрбір студентке жеке рөлдер мен міндеттер атқаруды талап етсе, онда әр оқушының өз жұмысына жауапты болып, жалпы жұмыс нәтижесінде қол жеткізуге ұмтылатын жағдаят пайда болады. Сондықтан да білімі төмен

51

оқушылар үлгерімі жоғары оқушылардан өзіне түсініксіз болған жерді сұрап, ал үлгерімі жақсы оқушылар топтың жеңіп шығуын ойлап, барлық оқушылардың, әсіресе білімі төмен оқушылардың нәтижелі жұмыс істеуін көздейді. Осылайша оқушылар қиындықтың алдын алады.Интерактивті тәсіл, әсіресе сабақты пысықтап, қорытындылауға бірден-бір көмегін тигізетін тәсілдердің бірі. Сонымен қатар интерактивті әдіс арқылы студенттер өз білімін өздері бағалайды да олар алған білім, білік дағдылары бойынша бағаланады. Әсіресе өзін - өзі бақылау, топтық өзара бақылау кезеңдері сабақты бекітуге біршама септігін тигізеді.Бұл бақылауды төмендегі бақылау әдіс белгілері арқылы іске асыруға болды. Өздік бақылау1.Менің бүгінгі тақырыпқа өз бетімше дайындығым : төмен, орта , жоғары.2. Бүгінгі жаңа тақырыпты игеруім : төмен, орташа, жоғары.3. Бүгінгі сабаққа қатысуым : төмен, орташа, жоғары.Топтың өзара бағалауы (топтар бір-бірін бағалайды)1. Топ ұжымының татулығы, белсенділігі, өзара әрекет әдебі, топтық араласу әдебі : төмен, орташа, жоғары2. Жаңа тақырыпты өмірмен байланыстыра айтуы : төмен, орташа, жоғары3. Сөйлеу шешендігі, мәдениеті, төмен, орташа, жоғары.

Бұл бақылаулар студенттерді өздеріне және өзгеге сын тұрғысында қарауға үйретеді. Онда біреуді үшін тиісті болуы қажеттігі туады. Бұл бағыттау мен бағалау оқушылардың бойында мына қасиеттерді қалыптастырады: еріктілік, еңбексүйгіштік, өз біліміне сенімділігі, қабілеттілігі, жауапкершілікті сезінуі, адамдық, жолдастық қасиеттер, сөз қоры, ғылыми ақпараттарды ақтаруы, өзінше түйін жасауы, сөйлеу мәдениеті т.б.Жалпы шетел тілі сабағында қолданылып жүрген рөлдік ойындар, іскерлік ойындар, пікір талас, студенттердің баяндамалары мен ақпараттық хабарлары, дәріс-диалог, тренинг, дөңгелек үстелдер, ұжымдық – таныдық оқу, иммитиация әдістері осы жоғары белсенділікті дамыту әдісінің интерактивті әдіс белгілері болып табылады. Сабақты ұйымдастырудың топтық-үлестірме түрлерін қолдану арқылы іс-әрекетті талқылау, қарама-қарсы қайшылықты мәліметтер беру арқылы пікір таласын тудыру оқушылардың мәнге деген ықыласын, ынтасын арттырады.Сабақ барысында қолданылған төмендегі бір-екі мысалға көңіл аударайық.Белгілі бір өтілетін тақырыпты пысықтау мақсатында оқушыларды үш топқа бөліп, оларға негізгі тақырыпқа байланысты (“Travelling” тақырыбын алайық) тақырыпшаларды береміз:

1 топқа : “Travelling by train ”2 топқа : “Travelling by bus ”3 топқа : “Travelling by plane ”Әр бір топ өздеріне берілген тақырыпшалар бойынша ассоциограмма жасайды. Ассоциограмманың көмегімен топ оқушылары бірігіп, өздеріне берілген саяхат түрлері жайлы толық мағлұмат бере отырып оның тиімді және тиімсіз жақтарын ашып айта білулері керек. Сонымен қатар әр топқа қойылатын талап тақырыпқа байланысты жаңа сөздер мен сөз тіркестерін көбірек пайдалану және талқылауға топ оқушылардың түгелдей қатысуын қадағалау. Соңында оқытушы топтарға бірін - бірі бағалауға мүмкіндік беріп, өзінің қойған бағасымен қорытындылай отырып, әр топтың ортақ бағасын шығарады.Осы тәрізді тәсілді грамматикалық жаттығуларды орындату кезінде де пайдаланған өте тиімді. Мұндай жағдайда топ оқушылары әр бір ұпай үшін күреседі. Себебі грамматикалық тұрғыдан әрбір дұрыс жасалған сөйлем оларға ұпай әкеліп отырады. Тапсырманы орындау кезінде студенттер өздерінің бар білгендерін топ мүшелерімен бөліседі. Бұл кейбір грамматикалық материалдарды түсінбей жүрген студенттерге үлкен көмегін тигізеді.Ал мәтіндермен жұмыс жасау кезінде оқушылардың берілген мәтінді кемінде екі рет оқығандары дұрыс. Бастапқыда олар мәтінге тек көз жүгіртіп, жалпы идеяны немесе басты проблеманы түсіне алады, ал одан соң мұқият көңіл бөліп бастан аяқ оқып шығады. Бұлайша жасау талқылаудың алдында тұжырымды логикалық тұрғыдан қайта пысықтауға көмектеседі.Сабақ уақытын мейілінше үнемді пайдалану үшін мәтінді үйден оқып келуді тапсырған дұрыс. Тағы бір көңіл аудара кететін жағдай интерактивті әдіс тәсілдің маңызды көрсеткіштері деп оның тәрбиелік жағын да айта кеткен жөн. Топпен жұмыс істеу студенттердің бірін - бірі тануына, тыңдау мен пікір алысу мәдениетінің қалыптасуында да өз әсерін тигізеді. Қорыта айтқанда, интерактивті тәсілдің ерекшеліктерін ескере отырып құрастырылған тапсырмаларды орындау оқушыларға оқытылып отырған тілдің практикалық тұрғыдан қолдану нәтижесін, жемісін көруге мүмкіндік береді және осыжағдай олардың шетел тілін оқып үйренуге деген қызығушылығын арттырады. Сонымен қатар оқушылар әрекетін белсендіру, оқу материалдарын, оқыту әдістері мен тәсілдерін жетілдіру сияқты негізгі педагогикалық мәселелерді іске асырады...

******ОҚО, Сайрам ауданы, Ақбастау ауылы

№33 Н.Шойынбаев атындағы ЖОМ бастауыш пәнінің мұғалімі Бимурзаева Гүлфайруз

Сабақтың тақырыбы: Әә дыбысы мен әрпіСабақтың мақсаты: Білімділігі: оқушыларға Ә ә дыбысы мен әрпін таныту, оның сөз ішіндегі ерекшелігін меңгерту,сөздерді оқу мен жазуға үйрету.Дамытушылығы: сөздік қорларын, тіл байлығын, сөйлеу мәдениетін дамыту.Тәрбиелігі: ұқыптылыққы, таза, әдемі жазуға, дұрыс оқуға тәрбиелеу.Түрі: аралас сабақ.Әдісі: сұрақ – жауап, іздену, түсіндіру, топтастыру әдісі.Көрнекілігі: аңдар суреті, интерактивті тақта, кеспе әріптер.Жаңа технологиялар: дамыта оқыту технологиясының элементтері.Пәнаралық байланыс: дүниетану, сауат ашу.Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.Психологиялық дайындық.

52

Жаңа ғасыр ұланымыз,Жақсы оқу ұранымыз.

1. Қазір қай сабақ? (Әліппе) 2. Сиқырлы тақтаның көмегімен сабағымызды бастайық.3. Балалар, сендер мына суретте нені көріп тұрсыңдар? Түлкіні 4. Бұл түлкі бүгін сендерден көмек сұрап келіп отыр.5. Қу түлкі ормандағы барлық аңдарды алдап кеткен екен, үйіне барайын десе барлық аңдар жолына тұрып алыпты.6. Балалар, түлкіге көмектесейік.7. Ол үшін мына жолда тұрған аңдардың тапсырмаларын орындайық.

ІІ. Өткенді қайталау.Аң патшасы арыстанның тапсырмасы:

1. Дыбыс пен әріптің айырмашылығы неде?2. Буын деген не?

«Менің есімім» ойыны. Ойын шарты: өз аттарынан басталатын әріптердің дауысты, дауыссыз екенін айту, үйшікке салу.

1. Өткен сабақта қандай әріппен таныстық? (І әрпі)2. І әрпі қандай дыбыс? (дауысты,жіңішке) әр оқушыға бір-бір сөз. (оқу)

ІІІ. Жаңа сабақ.Таныстырар әріппен

Мынау кітап – Әліппең,«Әліппең» деген аты оныңБасталған қай әріптен? ( Ә әрпі ) Қане, бәріміз бірге айтайықшы. Ә дегенде не естіліп тұр? (Дыбыс) Пілдің тапсырмасы: «Кім тапқыр? » ойыны Жұмбақ Бұрап қойған сағаттай,Айғайлайды таң атпай. ( Әтеш )

ІV. Сергіту сәтіБұғы тапсырмасы: Оқулықпен жұмысҚасқыр тапсырмасы1.Бағандағы сөздерді оқыту.2. «Әже» мәтінін оқыту.а) кезекпен оқытуә) тізбектей оқытуӘ әрпіне мақал айтуДәптермен жұмыс. Ә әрпінің элементтерін жазып көрсету. Дәптерімізді ашайық,Қолға қалам алайық. Салақтықтан қашайық,

Көркем етіп жазайықЕң алдымен ауада жазып көрс V. Сабақты қорытындылауҚоян тапсырмасы: Сұрақ-жауап: Дыбыстар нешеге бөлінеді? (2) Сөз неден құралады? (сөйлемнен) Буын дегеніміз не? (ережесі) Сөйлем неден құралады? (сөзден) Ә дыбысы жуан ба, жіңішке ме? (жіңішке)

VІ. Оқушыларды мадақтау.Сабаққа жақсы қатысқан оқушыларды жұлдызша алады. Рахмет, балалар. Аңдар сендердің білімдеріңе риза болып, түлкіні үйіне жіберді.VIІ. Үйге тапсырма: бағандағы сөздерді оқып келу

****** Оңтүстік Қазақстан облысы Шымкент қаласы

№115 Оразбай атындағы негізгі орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Ахтаева Жамила

Сабақтың тақырыбы: 1218:6, 12018:6 түріндегі бөлуСабақтың мақсаты: Білімділігі: Көп таңбалы сандарды бір таңбалы сандарға бөлуді меңгерту, есептеу тәсілдерін жетілдіруДамытушылығы: ой-өрісін, шығармашылық қабілетін дамытуТәрбиелілігі: жылдамдыққа, өз ойын дұрыс жеткізе білуге тәрбиелеуСабақтың көрнекілігі: суреттер, Акт, слайд, тірек-сызбалар, үлестірмелі парақшаларСабақтың әдістемелігі: аралас, сұрақ-жауапСабақтың түрі: сайыс сабақСабақтың барысы:

• Ұйымдастыру кезеңі• Өткенге шолу• Үй тапсырмасын сұрау• Жаңа сабақ• Дәптермен жұмыс• Сергіту сәті• «Кім тапқыр?» ойыны

• Қорытынды• Үйге тапсырма• Бағалау• Ұйымдастыру кезеңі• Қызығушылықты ояту• Әнұран

ІІ. Өткенге шолу ІІІ. Үй тапсырмасын тексеру

53

ІV. Жаңа сабақ№1 12018 6 Тексеру: 203 12 203 6 18 1218 18 0 12018 6 2003 12 2003 6 18 12018 18 0 №2ә) Жазбаша есепте және дұрыстығын тексер2010 : 2 = 1005 60018 : 3 = 20006 105432 : 4 = 2635815012 : 2 = 7506 12006 : 3 = 4002 615615 : 3 = 205205 841240 : 4 = 210310 661083 : 3 = 220361 №3 Би тобының балаларына костюм тігу үшін 932 теңгеден 8 м жібек, 1758 теңгеден 5 м зерлі және 784 теңгеден 7 м атлас мата сатып алынды. Барлық сатып алынған матаға неше теңге төленді?932 х 8 = 7456 1758 х 5 = 8790 784 х 7 = 5488 7456 + 8790 + 5488 = 21734 №4Арасы 1985 км болатын екі елді мекеннен бірінен-бірі қарама-қарсы бағытта екі автокөлік жолға шықты. Бірінші автокөлік А пунктіне дейін 324 км жол жүрді, ал екінші автокөлік Б пунктіне дейін 469 км жол жүрді. А және Б пункттерінің арақашықтығы нешеге тең? А Б 324 км 1985 км 469 км ? кмШешуі: 324 + 469 = 793 1985 + 793 = 2778 №5 Кестенің әр қатары бойынша есеп құрастыр және оларды шығар

Бір қораптың массасы Қораптар саны Барлық қораптың массасы

14 кг 7 ? 20 кг ? 640

? 8 168

Сергіту сәті №7 а) Көрсетілген уақытқа арттырғанда, сағат неше болады? 27 мин 49 мин ә) Бос орындарды толтыр.5ғ .= 500ж. 72сағ = 3 тәул. 5ж.8 ай = 68ай 9тәул.2сағ = 218сағ 7мин 25 с = 445с 1ай 2тәул.= 32 тәул. 12 апта 5тәул. = 39тәул. 612 с = 10мин 12с 185мин = 3 сағ 5мин «Кім тапқыр?» ойыны

• Әр қатардағы заңдылықты анықта. Сандар қатарын жалғастыр• Қорытынды • Үй тапсырмасы №6 есеп • Бағалау

******Оңтүстік Қазақстан облысы, Шымкент қаласы

№103 жалпы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Буриева Гулбахар

Сабақтың тақырыбы: 6-ға көбейту және бөлу.Сабақтың мақсаты:Білімділігі: 6-ға көбейту және бөлу кестесімен оқушыларды таныстыру. Есептердің шығу жолын үйрету.Дамытушылығы: есте сақтау, ойлау қабілеттерін, ауызша есептеу дағдыларын, логикалық ой-өрістерін дамыту. Тәрбиелілігі: оқушыларды өз ойын толық, дұрыс жеткізе білуге, тапқырлыққа, алған білімдерін өмірде қолдана білуге тәрбиелеу. Көрнекілігі: интербелсенді тақта, кестелер, логикалық есептер, есеп шартына сәйкес тірек – сызбалар,суреттер.Сабақтың түрі: жаңа білім беру.Әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, өзіндік жұмыс, сын тұрғысынан ойлау. Пәнаралық байланыс: дүниетану, қазақ тіліСабақ жоспары:1. Ұйымдастыру кезеңі (3 мин)2. Өткен сабақты қайталау (5 мин)3. Үй тапсырмасын сұрау (5 мин)4.Жаңа сабақ (20 мин)5. Сергіту сәті (2 мин)

54

6. Шығармашылық жұмыс (5 мин)7. Қорытынды (3 мин)8. Үйге тапсырма беру (1 мин)9. Бағалау (1 мин) Психологиялық дайындықЖелтоқсан айында қандай мерекелер бар? 1-желтоқсан “Тұңғыш президент күні”16-желтоқсан “Егеменді еркін ел”Көбейту кестесі3х1=3 4х1=4 5х1=1 3х2=6 4х2=8 5х2=10 3х3=9 4х3=12 5х3=15 3х4=12 4х4=16 5х4=203х5=15 4х5=20 5х5=25 3х6=18 4х6=24 5х6=30 3х7=21 4х7=28 5х7=353х8=24 4х8=32 5х8=403х9=27 4х9=36 5х9=45 3х10=30 4х10=40 5х10=50Өткен сабақты қайталауТік төртбұрыштың ауданын қалай табамыз? Палетканы не үшін пайдаланамыз? Үй тапсырмасын тексеру401:4=100 (1қалд) 410:4=102 (2 қалд)402:4=100 (2қалд) 420:4=105501:100=5 (1қалд) 510:100=5 (10қалд)502:100=5 (2қалд) 520:100=5 (20қалд) Қалдықпен бөлгенде қандай ережені есте сақтауымыз керек? ІV. Жаңа сабақ 6-ға көбейту және бөлуЕсеп №1 Көбейтінділердің мәндерін тап.6х6=6+6+6+6+6+66х7=6+6+6+6+6+6+66х8=6+6+6+6+6+6+6+6 6х9=6+6+6+6+6+6+6+6+6 Әрбір жолдағы өрнектің мәні алдыңғы жолдағы өрнектің мәнінен 6-ға артықЕсеп №2 6х6=36 36:6=6 6х7=42 42:6=7 6х8=48 48:6=8 6х9=54 54:6=9 Бұл 6-ға Бұл көбейтугекөбейту кестесі кері амал Есеп №4 Неліктен 6-ға бөлу кестесін құрғанда, 6-ға көбейту кестесін пайдалануға болады? Есеп №5 Ойлан тап Есеп №6 Ауызша есептеЕсеп №7 6 кабинет – 8 компьютер әкелді 2 компьютер компьютерШешуі: 6х8=48 48+2=50 жауабы: барлығы 50 компьютер Сергіту сәті

Есеп №8Амалдарды орында:729+234 20х6500-264 60:6504+128 360:6 Есеп №10 Суретте неше тік төртбұрыш бар? Әрбір тік төртбұрыштың ауданын тап. VІ. Шығармашылық жұмысШаршы сызып, оны өзара тең 8 үшбұрышқа бөл. Үйге тапсырма №9, №11123 бет Б а ғ а л а у

55

ОҚО Сайрам ауданы Қарабұлақ ауылы №89 «Қайнарбұлақ» жалпы

орта мектебі бастауыш сынып мұғалімі Имомалиева Хуморой

Сабақтың атауы Т. Молдағалиев. Мамандық таңдау. Қ. Аманжолов. Ұшқыш болғым келедi.

МақсатыКүтілетін нәтиже

Т. Молдағалиевтың, Қ. Аманжоловтың шығармасымен таныстыру; оқушыны көркем шығарманың мазмұнын түсінуге жетелеу,1.Білімділік: түсініп оқу, мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыру;2.Дамытушылық: өлеңдіі, талдау қабілеттерін дамыту;белсенділіктерін дамыту; 3.Тәрбиелік: ізгілікті-елжанды дара тұлға төрбиелеу; кәсіпкерліккетәрбиелеу.Сабақ түрі : жаңа тақырыпты таныстыру сабағыКөрнекіліктер: мамандық иелерінін суреттері, ұшақ түрлерісуреттері.Әдіс-тәсілдер: жұптық , талдау, сипаттау

Психологиялық ахуал Психологиялық дайындықБіз балдырған баламыз,Құстай қанат қағамыз.Дүниені аралап,Оқып білім аламыз.

Қызығушылықты ояту

Суретте қандай мамандық иелері бейнеленген? Сенің ата-анаң қандай маман иесі?БүгінТұманбай Молдағалиевтың «Мамандық таңдау» өлеңімен танысамыз.Оқулық бойынша жұмыс 40-41 бет «Мамандық таңдау» үлгі оқу (мұғалімнің оқуы) тізбек бойынша оқу шұмақтап оқу өлеңдеде не туралы айтылған? қандай мамандықтар туралы айтылған?

Сергіту сәті Орманда кірпі келеді,Саңырауқұлақ тереді.Кездесті, міне, керегі:Екеуі қайың астынан.Біреуі терек қасынан.Қанша олар болмақ есепте,Тоқылған салса себетке?

Ой толғаныс Жаңа білімді бекіту: Кестемен жұмыс: тізбек бойынша шығып жазу басқалары дәптерде орындайды.Өлеңде аталған мамандықтың аты Сол мамандықтарды сипаттап жаз

Қасым Аманжолов «Ұшқыш болғым келеді» өлеңді оқу, талдау.Үйге тапсырма Өлеңді жатқа оқу.

Мамандықтар туралы біліп келу.

Бағалау Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Кері байланыс

56

Оңтүстік Қазақстан облысы, Қаратау ауданы,Таскен тұрғын алабы№103 ЖОМ бастауыш сынып мұғалімі Мирзахметова Гаухар

Сабақ тақырыбы: Өнерлі бала сүйкімді. Мақсаты: “Өнер” ұғымының құндылық ретіндегі мәнін ашу. Міндеттері: -өнердің адам өміріндегі маңыздылығын түсіндірү;-өнерге қызығушылықтарын, сүйіспеншіліктерін арттыру;-өнерпаздыққа, өнерді, сұлулықты сүюге тәрбиелеу Көрнекі құралдар:Үнтаспа, дәптер, оқулық, суреттер, ақ бота, қоржын, домбыра. Сабақ барысы:1 Ұйымдастыру кезеңі2 Оқушыларды түгелдеү3 Шаттық шеңбері4 Әңгімелесу5 Мәтінмен жұмыс6 Сергітү сәті7 Дәйексөз8 Жаңа ақпарат9 Дәптермен жұмыс10 Тапсырма11 Қортындылау12 Жүректен жүрекке Шаттық шеңбері: Мұғалім балалармен бірге шеңбер құрып тұрады, сәлемдеседі. Д.Әлімжановтың өлеңін оқиды. Өмір таны, өнер қу, Өнер сүйсең жиренбе,Өнер табу-ол да оқу, Дамыта бер, үйрен де!Талаптансаң тартынба, “Өнер алды кең”,- деп білӨз күшінде жол табу! Қалсын үлгі кейінге!Әңгімелесу: Мұғалім оқушыларға сұрақ қойып әңгімеге тартады. “Өнерлі өрге жүзер” дегенді қалай түсінесіңдер? Адам өнерді не үшін үйренеді?Мұғалім: -балалар бізге ақбота өз қоржынымен қонаққа келіпті. Қанеқоржынында не барын көрейік

Мәтінмен жұмыс: Өнердің адам өміріндегі маңыздылығынтүсіндірү мақсатында әңгімелесү жұмысы ұйымдастырылады.23 Әбілханның өнерге құштарлығы қалай көрінді?24 Әбілхан Қастеевтің атақты суретші болуына кімдеркөмектесті?25 Өз өнерлеріңді қалай шыңдап жүресіңдер?Балалардың жауаптары тыңдалады.Сергітү сәті:Домбырам күмбірлеп,( қолын көтеріп домбыра тартады) Күй шерте аламын.Бұрала би билеп, (қолдарымен би қимылдарын жасайды) Сурет те саламын (сурет салу қимылын көрсетеді) Кесте де тігемін.Актерше рөлде (актер қимылын еөрсетеді) Ойнай да білемін.Жалықпай талай күнЖасаймын мүсін де (қолдарын бір-біріне ұрады) Өнер көп бойымда (өзін көрсетеді) Мақтану маған жат.Дәйексөз:“Адамның сәні- өнер,білім ақылы” деп текке айтылмаған Жаңа ақпарат: Оқушыларға өнер, өнерпаздық сөздерінің мағынасын түсіндіреді.“Қоршаған әлемді көркемдеп бейнелеу көрінісі өнер деп аталадыАдамның өнерпаздығы оның қабілеті, шеберлігі, іскерлігінен көрінеді” Дәптермен жұмыс:Балалар дәптердегі тапсырманы орындау барысында өнерлі бала туралы ойларын жинақтайды.Тапсырма:Дәптердегі ребусты дұрыс шешсеңдер, өнер туралы халық даналығын оқи аласыңдар.Балалар тапсырманы орындап болған соң жария етеді. Қортындылау: Сабақты мұғалім қортындылайды.- Ия балалар өнерлі деп тек қана бір өнер түрін игерген адамды айтпаймыз. Сол өнерін, білімін, ақылын өмірде сай қолдана алатын адамды өнерлі адам дейміз. Өнер барлық адамға артық болмас. Өнерлі болуға талпынайық. Жүректен жүрекке: Балалар шеңбер құрып қол ұстатып тұрады. Баяу сазды күй ойнап тұрады.Өтебай Тұрманжановтың “Бәрі жақсы өнердің” өлеңін айтады

******

57

МЕНІҢ ТУҒАН ЖЕРІМ- ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы№28 Ақбай жалпы орта мектебінің 3 «Ә» сынып оқушысы Наленов Есімхан

Біз тәуелсіздікті ақылмен, ата-баба жолымен алдық деп ойлаймын. Н.Ә. Назарбаев

Менің туған жерім- Қазақстан Республикасы. Бұл бай тарихты, көне мәдениетпен және ерекше табиғаты бар тәуелсізмемлекет. Қазақтың елі мен жері ұлан байтақ.Жер көлемі жағынан дүние жүзі бойынша тоғызыншы орында екені бәрімізгемәлім.Пайдалы қазбалары да көп, бүгінгі күнде дамыған, әлемге әйгілі мемлекет. Міне, еліміздің Тәуелсіз мемлекет атанғанына 24 жыл толып отыр.Осы кезге дейін көптеген жетістіктерге жетіп, қазақ елінкөркейтіп, дүние жүзіне таныта білдік. Бұл- үлкен жетістік. Әрине, бұның барлығы елбасымыз Нұрсұлтан атамыздыңарқасында. Әрине, бұл күн бізге оңайлықпен келген жоқ. Осы азат күніміз үшін ата- бабамыздың, аға- әпкелеріміздіңқаншама көз жастары төгілді, қиыншылықтар болды. Бұл бостандықты, тәуелсіздікті халқымыз бұрыннан тілеген. Біздіңхалқымыз осы тәуелсіздікке қол жеткізу үшін аштықты да бастан кешірді, жоңғарлар сияқты жаулармен де соғысты, ҰлыОтан соғысын да бастан кешірді, сол соғыста қаншама аталарымыз еліміз үшңн қан төкті, тәуелсіздік жолында Қайрат,Ләззат, Сәбира сынды аға- әпкелеріміз ерлік көрсетті. Осы аға- әпкелеріміздің арқасында 1991 жылы 16 желтоқсанҚазақстан Республикасының Тәуелсіз күні болып жарияланды. Осы жылы 1желтоқсан күні Президентіміз сайланды. Ата- бабамыз сан ғасырлар армандаған тәуелсіздікке қол жеткіздік. Тәуелсіздігімізді алғаннан кейін қазақ халқының басынбіріктіріп, ел қылуға, аяғынан нық тұруға Елбасымыздың еңбегі зор. Ол кісі біздің тұңғыш Президентіміз. Атамыздың арқасында еліміз әлемге танылды. Еліміз көркейіп, Қазақстанды бүкіл дүние жүзі таныды. Міне, бүгінгі күнде еліміз бақытты күн кешуде. «Отан үшін отқа түс, күймейсің» дегендей, Отан үшін өмірін қиған аға-әпкелеріміз бен ата-апаларымыздың есімдері, әрқашан халықтың жүрегінде сақталады. Мен Отанымды жақсы көремін.Мұқағали атамыз айтқандай Отан- біздің бақытымыз, біз Отанның болашағымыз. Елімізді одан әрі көркейтетін мына бізболамыз. Мен мектеп оқушысымын, теледидардан Елбасымыз Нұрсұлтан атамыз айтқандай, елдің болашағының көркейіп,гүлденіп одан әрі дамып, өркендеуі біздің қолымызда. Яғни, еліміздің болашағы мына біздер, бүгінгі бүлдіршіндер мен жасұрпақтар. Елімізді әлемге танытып, Нұрсұлтан атамыздың жолдауындағы жұмыстарды атқару үшін, жақсы білім алып,тәрбиелі болып өсуіміз керек. Әрбір баланың алдына қойған мақсаты, арманы болады. Менің алдыма қойған мақсатыммектептен жақсы білім алып, елімнің өркендеуіне үлесімді қосу.Біздің тәуелсіздік еліміздің мүмкіндіктері мен болашағы өтезор. Менің ойымша, Қазақстан Республикасының әрбір азаматы мемлекетінің тілін білу, барлық халықтардың дәстүрлерінқұрметтеу, өз Отанына пайдасын тигізуге міндетті.

******Оңтүстік Қазақстан облысы, Шымкент қаласы

№115 Оразбай атындағы негізгі орта мектебініңбастауыш сынып мұғалімі Ауелова Роза Спабековна

Сабақтың тақырыбы: СөйлемСабақтың мақсаты: Оқушылардың сөйлем туралы алған білімдерін пысықтау, тиянақтау. Сөйлем, сөйлемнің түрлері, сөйлемнен кейін келетін тыныс белгілері туралы жалпы түсінік беру. Сауатты дұрыс оқуға,жазуға жаттықтыру арқылы тілін дамыту. Әдемі, көркем жазуға тәрбиелеу.Сабақтың әдісі: Сұрақ – жауап Сабақтың көрнекілігі: Сызба, сөзжұмбақСабақтың барысы: І Ұйымдастыру кезеңі. Оқушыларды түгелдеу,назарларын сабаққа аудару. ІІ Үй тапсырмасы. Ауызша талдау, қосымша сұрақтар қою. 22 – жаттығу.Сын есім + зат есім Зат есім + зат есім Зат есім + етістік Жас сұңқар елімнің елтаңбасы елді ойлайдыәсем ән тұлпардың шабысы талым өсіп келеді арайлы таң әжеміздің самаурыны қабағын түюыстық нан малшының үйі қуанышқа бөлену ІІІ Жаңа сабақ Сөзжұмбақ

• Қыстың алғашқы айы (желтоқсан)• Тілден ұшып, құлаққа қонады.(сөз)• Түйістіреді көзіңді көзіне• Жолықтырады өзіңді - өзіңе.(айна)• Таудан биік, баудан аласа.(жол)• Көзге көрінбейді,қолға ілінбейді.

Кейде сипап өтер,кейде желпіп өтер.(жел) 6.Суға батпайды ,отқа жанбайды.(мұз) І топ ІІ топ ІІІ топ Хабарлы сөйлем Сұраулы сөйлем Лепті сөйлемЕрежелерін айту, мысал келтіру.

СөйлемТуралы не білеміз? Айтылу мақсатына құрамына қарай қарай қандай нешеге бөлінеді? түрлері бар? 1.Жалаң 1.Хабарлы 2.Жайылма 2.Сұраулы 3.ЛептіМысалдар: Оқушылар саяхатқа шықты. Сенің жасың нешеде?

58

Алақай Әсел ұялы телефон алды!Оқулықпен жұмыс.1 – жаттығу Берілген сөз – моншақтардан сөйлем құрап хазу. Ауызша: Апта жеті деген сөзді білдіреді.2 – жаттығуСөздерді мағыналық жағынан байланыстырып жаз. Жарас бригадамен жұмысқа кірісті.3 – жаттығу Ертегіні тисті дауыс ырғағы мен оқы.Сөйлемдердің айтылу мақсатына қарай түрлерін анықта.Қара мен жазылған сөйлемдерді көшіріп жазып, тыныс белгілерінің қойылу себебін түсіндір.

Аю мен Еліктің лағы Еліктің лағы орман ішінде келе жатты,оның алдынан Аю кездесті.Бұл жолмен сен неге жүресің?Жол жүруге арналған емес пе?Бұл жолмен мен ғана жүруге тиіспін. Бұл менің жолым!4 – жаттығу.Өлеңді оқып,тиісті тыныс белгісін қойып жатқа жаз. Не көрдің, қара ат,не көрдің? Бектер құрған шатыр ма? Алдыңда жолбарыс жатыр ма? Келгендер бізден батыр ма?5 – жаттығу. Сөйлемдерді оқы. Жақша ішіндегі ма,ме,па,пе болымсыз етістік жұрнағы немесе сұраулы мағына беретін сөз екенін анықта. Хабарлы сөйлемдер: Сен бізді күтпе. Сен бүгінгі кезектен қалма. Жолыңнан қалма.Сұраулы сөйлемдер: Үйде нан бар ма? Ертайда мұндай өшіргіш жоқ па? Оларға осының бәрі керек пе? Күн бүгін кешегіден суық па ?Шығармашылық жұмысСабақ оқуға ерінбе. Сабағыңды оқыдың ба?Үстіңе су тамызба. Бүгін ауа райы суық па?Үйде секіріп ойнама. Қоңырау соғылды ма?«Адасқан сөздер» ойыны .Қай топ бірінші құрастырады? Ағам Құдықтан Балапандарға жарды Су Балтамен Айнаш әкелді Шашты Дулат отын жем6. Ағам балтамен отын жарды.7. Айнаш балапандарға жем шашты.8. Дулат құдықтан су әкелді.Шығармашылық жұмысКүз,қыс,көктем мезгілдеріне әңгіме құрау.Үйге тапсырма. 6 – жаттығу.Сабақты қорыту. Бағалау. Әр топтың , әр баланың жинаған ұпайын есептеу.

******Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы

№33 Н.Шойынбаев жалпы орта мектебініңхимия пәні мұғалімі Бектұрғанова Дамира Мизамқызы

Сабақтың тақырыбы: Су және сулы ерітінділердің өндірістегі және тұрмыстағы маңызы. Сабақтың мақсаты: Оқушылардың су туралы білімдерін тереңдетіп, танымдылық және шығармашылық қабілеттерін дамыту. Сабақтың тәрбиелік мәні: Оқушылардың білім мен білік дағдысын дамыту.Сабақтың көрнекілігі: Д.И.Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық кестесі, кеспе, тест, сызбанұсқа т.б. Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардың сабаққа қатысын, дайындығын білу.ІІ. Негізгі бөлім. Оқушылардың әрқайсысына үлестірмелі тапсырмалар беріледі.1. Ауыз су қалай тазаланады?2. Судың ластануының қандай түрлері бар?3. Дистилденген суды қалай алады?4. Ерітінді деген не?Агрегаттық күйіне б-ты ерітінділер нешеге бөлінеді?5. Іс жүзінде суда ерімейтін:а) қатты заттар б) сұйықтықтарв) газ тәрізді заттарды атаңдар.Жаңа сабақ. Судың маңызы.

Судың өндірістегі , ауыл шаруашылығындағы және күнделікті тұрмыстағы маңызы өте зор. Су химия өнеркәсібінің негізгі шикізат көзі болып табылады. Мысалы, сутекті және кейбір оксидтерді, негіздерді және қышқылдарды алу үшін қолданады.

Су және сулы ерітінділерді қолдану.1. Өсімдіктер мен жануарлар тіршілігінде.2. Халық шаруашылығының әр түрлі салаларында еріткіш ретінде.3. Органикалық зат алу үшін.4. Тұрмыста.

59

5. Сутек алу үшін6. Негіздер алу үшінСу ерітінділерінің адам өмірінде, жалпы тіршілікте алатын маңызы орасан зор. Адамның және жануарлардың тамақты сіңіру процесі тағамдардың сулы ерітіндіге айналуына байланысты іске асады.

Физиологиялық сұйықтардың (қан, лимфа және т.б.) барлығы сулы ерітінділерден тұрады.Қорыта келгенде, барлық өндіріс салаларының химиялық процестерге байланысты жерлерінде түрлі сулы

ерітінділер кеңінен қолданылады. Мысалы, күкірт қышқылының сулы ерітіндісі, лабораторияда сутек алу үшін, сонымен бірге автокөліктердің аккумуляторына құю үшін қолданылады. Сірке қышқылының ерітіндісі тұрмыста және тамақ өнеркәсібінде кеңінен пайдаланылады. Ас тұзының және қаныттың, лимон қышқылының, сабанның ерітінділері өте көп қолданылады.

Судың ағзаға қажетті мөлшері жетпесе, адамның жұмыс істеу қабілеті төмендеп, сыртқы ортамен жылу алмасуы бұзылады. Егер адамдене салмағының 20-25% -ға тең су мөлшерін жоғалтса, өлімге әкеп соқтырады. Ағзаға қажет судың мөлшері қолданған тамақ өнімдерінің (су, шай, әр түрлі сусындар, майлы тағамдар, жеміс-жидектер т.б.) жасушада тотығу нәтижесінде түзіледі. Ағза үнемі сумен жаңаланып, толықтырылып тұрады. Адам сусыз үш күн, ал тамақсыз бір ай тіршілік ете алады. Судың едәуір мөлшері тұрмыстық, гигиеналар және өнеркәсіптік қажеттіліктерге жұмсалады. Су адам тазалығына, жуынуға, кір жууға, тамақ пісіруге және ыдыс-аяқ жууға, тұрғын үй, қоғамдық ғимараттардың тазалығын сақтауға және т.б. жұмсалады.

Қорытынды.Су негізгі еріткіш болып саналады. «Аққан суда тоқтау жоқ», «Тіршілікте талас жоқ».1. Табиғатта ең көп тараған зат. (су)2. Судың формуласы. (Н2О)3. Судың салыстырмалы молекулалық массасы. (18)4. Судың газ күйі. (бу)5. Судың тығыздығы. ()6. Судың қайнау температурасы. (100°С)7. Адамның денесіндегі судың үлесі. (65-70%)8. Судың қатты күйі. (мұз)Сөзжұмбақты шешу:

Х И

МИ

1. Жасыл сары түсті галоген. (хлор)2. Химиялық элемент. (йод)3. Металл. (мыс)4. Біреуі оттек болып келетін күрделі зат. (оксид)5. Элементтердің түр өзгерісі. (аллотропия)

Сонымен бүгінгі сабағымыздың тобықтай түйіні:«Су жүргізер тіршіліктің тамырын,Су жоқ болса, тіршілік бітер бауырын,Судың біздер біле тұра маңызын,Көп болған соң ұмытармыз қадірін».ІV. Үйге тапсырма § 41, №3 есеп.V. Оқушылар білімін бағалау.

******Дастанова Алма Айтбайқызы

Созақ ауданы Сарыжаз ауылы“Саржаз” негізгі орта мектебі

ІІ-санатты бастауыш сынып мұғалімі Сабақтың тақырыбы:. “ Отан туралы” М.МақатаевБілімділік мақсаты: М.Мақатаевтың өмір жолымен және шығармаларымен таныстыру. Балаларға өлеңдегі негізгі ойды ұғындыру.Дамытушылық мақсаты: оқушылардың ой-өрісін , сөздік қорын, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту.Тәрбиелік мақсаты: өз елін ,жерін қорғауға ,Отанын ,тілін сүюге тәрбиелеу.Сабақтың түрі: Саяхат сабақСабақтың әдісі: түсіндіру,баяндау,сұрақ-жауап, топпен жұмыс .Сабақтың көрнекілігі: ақынның өміріне, шығармашылығына дайындалған слайд, кітаптар, тақырыптық суреттер, парақшаларЖабдығы:Қазақстан Республикасының картасы, доп .Пәнаралық байланысы: қазақ тілі, дүниетану, музыка , дене шынықтыру, орыс тілі бейнелеу,әдеп.Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру кезеңі.Психологиялық дайындық. Бір,екі,үш Сынып іші тып-тыныш.Жалқаулықты тастаймыз,Сабақты біз бастаймыз.

60

Қазақстанда бірнеше ұлттар тұрады. Біз олармен тату тұрамыз. Өйткені, біз қонақжай халықпыз. Балалар , бүгін біздің сыныпқа да қонақтар келіпті. Келген қонақты күтіп алу біздің қазақ та бар үлкен қасиет. -Сәлемдесейік.Біздің Қазақстанда мақтанарлықтай қандай байлықтарымыз бар? ------ ---------- -------- Бірде , орыс баласы Вася хайуанаттар бағына барыпты.Сонда біздің төрт түлігіміз қатарласып алдынан кездесіпті. Қалада тұратын орыс баласы олардың бірін таны-са,бірін танымайды екен.Ол бірінші болып тұрған түйеге келіп:- Сен кімсің? деп сұрайды.Сонда түйе: - Сен нешінші сыныпта оқисың ?Үйге берілген тапсырманы орындадың ба? Соны айт содан кейін кім екенімді айтамын депті.-Васяға көмектесеміз бе? Олай болса “Доп қағар” ойыны арқылы үй тапсырмасына жауап берейік.Үй тапсырмасы. 1. Жақан Смақов кім?(Балалар әдебиетінің көрнекті тұлғасы,ақын,жазушы) “Отан” өлеңін жатқа айту.2. Жақан Смақов қандай өлеңдер жазған?(“Сылдырмақ”,”Сәбилерге сәлемдеме”,”Ақ бұзау”т.б.) “Отан”өлеңін жатқа айту.3. Жақан Смақов қай жерде туған? (Жезқазған обл. Жаңаарқа ауд. Ынталы деген жерде) “Отан” өлеңін жатқа айту.4. Қазақстан Республикасының рәміздерін ата. (Ту,Елтаңба,Әнұран)“ Отан”өлеңін жатқа айту.5. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туының авторы кім? (Шәкен Оңласынұлы Ниязбеков.) “Отан” өлеңін жатқа айту.6. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасының авторы кім? ( Шот-Аман Уалиханов, Жандарбек Мәлібеков)“Отан” өлеңін жатқа айту.Бағалау. 1-тапсырма.Сонда түйе: -Өзің Қазақстанда тұрасың менің төрт түліктің төресі түйе екенімді білмейсің бе?- дейді. Жаңа сабақ. Топтастыру.Екінші тұрған жылқыға барады да:- Сені қазақша қалай атайды?-дейді.Сонда жылқы: -Жеті қазынаның бірі жылқымын.Отанымыз Қазақстан туралы не айта аласың?-дейді.Васяға көмек. (Оқушылар ойын тыңдау)Бағалау. 2-тапсырма.“Біліп ал да, ұғып ал” Біздің Қазақстанда туған жер, ел, Отан туралы жырламаған ақындар кемде кем. Солардың бірі Мұқағали Мақатаев атамыз қара өлеңнің шебері. Автор туралы мәлімет.

Мұқағали МақатаевАлматы облысы.Райымбек ауданы. Қарасаз ауылы.1931жылы 9-ақпанда дүниеге келгенӘкесі–Сүлеймен, Шешесі-НағимаБалалары:Жұлдыз,Майгүл,Шолпан,Айбар

Шығармалары : “Күрең күз”,,“Фариза”, “Сарыжайлау”, “ Тоқта , балам , атаң келеді артыңда,”Дариға домбырамды берші маған”,”Қариялар азайып бара жатыр”,”Есіңе мені алғайсың” ,”Аққулар ұйықтағанда”,”Шеше сен бақыттысың”т.б. Содан Вася сиырға барады. -Сен кімсің? Сонда сиыр: -Мені сиыр саудагер ,–дейді.Сондықтан да мен сенімен саудаласамын.Топқа бөлу. 1-топ. - Отан деген сөзді қалай түсінесің? (тақтамен жұмыс)2-топ. - Отан, туған жер, ел, тіл туралы қандай мақал –мәтел білесің?Бағалау. 3-тапсырма.Оқулықпен жұмыс. Мақал-мәтелдерді түсініп оқу , түсіндіру.Осы мақалдардың мағынасын түсінуге белгілі ақын М.Мақатаевтың өлеңі көмектеседі.Өлеңді бір оқу.Осы кезде : -Мен жеті қазынаның бірімін.Сендер қайда болсаңдар да қорғап қастарыңнан табылатын достарыңмын а-а-а-ф деп ит келіп , сергіту сәтін жасатады. Аспанға қарап ай көрдім,Төменге қарап жер көрдім.Оңға,солға бұрылып,Егеменді ел көрдім. Вася енді қойға барады. Ол қойға не айтты деп ойлайсыңдар ??? Сонда қой: -Мал өсірсең қой өсір, Өнімі оның көл көсір - деген сөз бар.Менің тапсырмам мынау: 1-топ. Өлеңді оқып ,түсіндір. 2-топ. Дәптерге тапсырма орында.Бағалау. 4-тапсырма.Ең соңында ешкіге барады да: -Сені орысша коза дейді. Ал қазақша қалай атайды,?- дейді.Сонда ешкі: Мен қой бастаған ешкімін. Менің де басқа малдар сияқты пайдам баршылық. Бірақ, мені шошақай,бақырауық деп жақтыра бермейді . Мына тапсырмаларды орындасаңдар ,менің көңілім көтеріліп қалар еді ,-дейді .1-топ “Менің Отаным” тақырыбына әңгіме жаз. 2-топ. .”Менің Отаным” тақырыбына сурет сал. Бағалау.5-тапсырма.Бекіту: Екі өлеңдегі ұқсастықтарды табу.

61

Ақындар Отанды неге теңейді? Ұқсастықтары ЕрекшеліктеріЖақан СмақовМұқағали Мақатаев

Қорытындылау: Көрініс: “Отан деген”Тілек: Мен саған ризамын…..Үйге тапсырма беру. Өлеңді жаттау, дәптермен жұмыс. (Васямен қоштасу,қонаққа шақыру)Бағалау парағы. (“5” болсын алар бағамыз….)

******ОҚО Созақ ауданы, Саржаз ауылы«Саржаз» негізгі орта мектебі КММ

бастауыш сынып мұғалімі Еркінбекова Қаламқас Сұлтанбекқызы

Сабақтың тақырыбы: Х дыбысы мен әріпіСабақтың мақсаты: 1) Білімділігі.Оқушыларды х дыбысы мен әрпімен таныстыру,дыбысты ести білуге, оны сөз ішінде басқа дыбыстан ажырату, әріптің баспа және жазба түрлерін танытып , оны дұрыс дыбыстату.2) Дамытушылығы. Х дыбысына қатысты жаңа сөздерді білдіру арқылы ой-өрісін, тіл байлықтарын, тапқырлық ізденімпаздық қасиеттерін, сөздік қорларын дамыту.3)Тәрбиелілігі. Оқушылардың оқуға , білімге деген қызығушылығын қалыптасты-рып, ұқыптылыққа тәрбиелеу,сауатты,қатесіз таза каллиграфиясын сақтап жазуға тәрбиелеу.Сабақтың түрі : жаңа сабақҚолданылған әдістер : түсіндіру, топтастыру,сұрақ – жауап,ойын т.б.Көрнекі-құралдар: әріптер , суреттер, кеспе әріптер т.б.

Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі. Психологиялық дайындық.Сабаққа сегізде келеміз.Сабақтан қалмаймыз дегенбіз.Әліппені 4-5 ке оқып,Білімді оқушы боламыз дегенбіз.(сабақтын мақсатын айту)ІІ. Ой шақыру стратегиясы.- Кеше қандай әріппен таныстық?- Ю дыбысы мен әрпі- Қане сол ю дыбысына сөздер ойлап жіберіңдерші?- аю,ою,қою,сүю.-Ю дыбысы дауысты ма, әлде дауыссыз ба?- Дауысты- Дыбыс дегеніміз не? - Дыбысты естиміз,айтамыз.- Әріп дегеніміз не?- Әріпті көреміз, оқимыз,жазамыз.- Дыбыстар айтылуына қарай нешеге бөлінеді?- Дауысты және дауыссыз болып екіге бөлінеді.- Қазақ тілінеде қанша дыбыс ,қанша әріп бар?- 42 әріп,40 дыбысІІІ. Үй тапсырмасын тексеру.а) «Жарыс» мәтінін рөлге бөліп оқыту.ә) Сұрақ арқылы оқушылардың түсінігін тексеру.- Мәтін не туралы? - Жарыс туралы- Жарысқа нелер қатысты?-Аңдар-Қасқыр аңдарға не айтты?-Қатар тұрыңдар.-Аю қалай жүгірді?-Аю қорбандап жүгірді.- Арадан қашқан аю мәреге нешінші болып келді?- Бірінші болып мәреге келді. ІV. Жаңа сабақ Жаңа сабаққа байланысты салынған суретпен жұмыс.Оқушылар суретті көре отырып,мәтін құрайды.Оқушылардың құраған мәтінін тыңдау. Марат қалада тұрады. Ал оның атасы ауылда тұрады. Марат ауылда тұратын атасына хат жазды. Атасы хатын алып қуанды.V. Өтілетін жаңа дыбысқа байланысты жұмбақ шешу.Сөздің сыры – көп жұмбақ,Шешуін кім табады?

62

Кімдер шешсе тез ойлап Сол жеңімпаз болады. 1) Аяғы жоқ жүреді, Аузы жоқ –сөйлейді.(хат) 2) Сәлем алып, алыстан, Туысыңнан , таныстан, Келетұғын ,хат-хабар Қай әріптен басталар? ( х әріпі) - Хат деген сөзде бірінші қай әріп естіледі? (х)- Хор деген сөзде бірінші қай әріп естіледі? (х)-Олай болса,балаалр бүгін біз Х дыбысы мен әрпін өтеміз.Х х – баспа түрі, - жазба түрі. Х-тіл арты, ызың, қатаң дауыссыз дыбысты белгілейтін әріп.Қазақ тілінде байырғы сөздердің құрамында кездеспейді.Араб,парсы,орыс тілдерінен енген сөздер мен ха-лықаралық терминдерге тән. Х –дыбысын хормен айту.Хат-3 әріп, 3 дыбысХ-дауыссыз,қатаңа-дауысты,жуант- дауыссыз,қатаңХ-дан басталатын сөздер айту.(хабар,хор халат)VІ.Оқулықпен жұмыс.Хат - біреуге немесе бір мекемеге хабар жіберу үшін жазылып қойылған не жөнелтілген текст.Хор - вокалдық музыканы қосылып орындайтын әншілер тобы.Хабар - болған іс,оқиға,сондай-ақ біреулердің хал-жайы жөнінде білдірілген ауызекі немесе жазбаша түріндегі қысқаша мәлімет.Халат – жеңілдеу матадан тігілген,ұзынша сырт киім.Дәріхана - дәрі –дәрмек даярлап және оны сататын орын.Асхана – ас даярлап және оны ішетін орынШахмат – ақ және қара фигуралармен тақта бетіндегі алпыс төрт тор көзде өзіне тән ережелері бойынша ойналатын ойын.Саяхат – зерттеу не танысу мақсатымен алыс бір жерге ел аралауға шыққан сапар. VІІ.Пікір алысу стратегиясы.- Балалар біздің мектепте кітапхана бар ма?- Кітапханада нелер бар?- Кітапханада газет –журнал,қызықты кітаптар бар.- Сенің үйінде кітап бар ма?- Саған қандай кітап ұнайды ?- Кітапханада кітапты кім береді?- Ендеше, біз қазір «Кітапхана» мәтінін оқиық.1) Мәтінді мәнерлеп оқу.2) –Мәтінде неше сөйлем бар?-Бірінші сөйлемде неше сөз бар?-Екінші сөйлемде неше сөз бар?-Соңғы сөйлемде неше сөз бар?VІІ.Тірек-сызбадағы жазылған сөздерді оқытып ,мағыналарын сұрау.Мына дәрі,ем, ас,дәм,шебер,кітап,ұста деген сөздерге хана деген қосымшаны жалғап,сөздерді оқу дәрі ем ас ұста хана дәм кітап шебер VІІІ. 1)«Сиқырлы сандар» ойыны

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10А т х н м я с и р қ

х а т а с х а н а қ и я р т а қ и я м а с а2) Сөз жұмбақ шешу. Ә ж е Л а қ І н П і л а П т а к Е с е1.Әкеңнің анасы.2.Ешкінің төлі.3.Тышқанның үйін ата.4.Ірі жануарды ата5. «Жеті күн» тағы қалай аталады.6. Ыдыс түрі

63

ХІ. Дәптерімізді ашайық Қолға қалам , алайық Бүгінгі өтілген әріпті Әдемі етіп жазайық.Кане бәріміз Х х әрпін әдемілеп дәптерімізге жазайық. Хх әріпінің жазылу ережесімен емлесімен таныстыру 1) Ауада жазу2) Үзік сызықтарды басу3) Х х әріптерін жазу.(Оқушыларға жеке көмек көрсету)Х.Суретті диктантОқушыларға 5-6 сурет көрсетіледі , олар солардың аттарын жазады.ХІ. «Сөз құра» ойыны 1. а, н , я, ш (шаян)2. а, з, я (аяз)3. ю. т, о (тою)4. т,а,п к,і (кітап)5. р,а,б,а,х (Хабар)6. м,а,т, х,а,ш (шахмат)ХІІ. «Орнына қойып жаз» ойыныМақсаты: Оқушылар сөздердің айтылуы мен жазылуы туралы білімдерін тереңдете түседі.Ойын тәртібі: Плакатқа 2 қатар сөздер дайындалады.Әрқатардан шыққан оқушы тақтаға сөздерді дұрыс жазып шығады.Әрі тез, әрі дұрыс орындаған топ жеңімпаз атанады.Құл ұ/ы н түлк ү/іЖұлд ұ/ы з гүл д/т ер Ше к/г ара тақи а/я Шығармашылық жұмыс. Хат жазу үлгісі- Хат алып көрдіңдер ме?- Хат қалай басталады?- Өз өмірің жайлы хатқа не жазар едің?- Хатты қалай аяқтайсың?ХІІІ. Қорытынды. «Аққала құрастыру» ойыны- Бүгін қандай әріп өттік?- Х қандай дыбысы?- Х әріпінен басталатын сөздерді айт?- Хат, хор, халат деген сөздер қандай әріптен басталып тұр?- Кітапхана сөзінде неше буын бар?- Шахмат сөзіне дыбыстық талдау жаса?-Хат сөзіне дыбыстық талдау жаса?ХІV.Үйге тапсырма99-беттегі сөздерді оқу . «Кітапхана» мәтінін оқып келу.ХV. БағалауМұғалімнің айтқаның,Мықтап миға тоқимыз.Бар ынтамен тындасақ,Кілең 5-ке оқимыз,- сабаққа жақсы ,белсенді қатысқан оқушыларды бағалау

******ЖЕТКІНШЕКТЕРДІҢ ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ ЕРЕКШІЛІКТЕРІНІҢ КӨРІНІС БЕРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Оңтүстік Қазақстан облысы, Созақ ауданы, Ақсүмбе ауылы С. Қожанов мектебінің директордың тәрбие ісі жөніндегі

орынбасары Ізбалаева Бидаш Сәтбайқызы

Қоғамдық жаңарту кезеңінде, Қазақстандағы әлеуметтік саяси, экономикалық қатынастардың сипатының өзгеруі өзкезегінде қоғамдық білім, тәрбие институттарының да жұмыс бағыты мен мазмұнына жаңа талаптар қойып отыр. Бұлдегеніміз қоғамдағы мектеп, отбасы орны,оның басты міндеті – бала тәрбиесінде болған көзқарасты өзгертіп жаңа тұрғыдантану мәселесін туындатты.

Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан бастап мемлекеттік саясатта келер ұрпақтың денсаулығы, тәрбиесібасты назарда болып келеді. Қазақстан Республикасы Ата заңының 27 бап,2 - тармағында” Балаларына қамқорлық жасаужане оларды тәрбиелеу ата-ананың табиғи құқығы әрі парызы ” делінсе. [1.1] ” Қазақстан - 2030 ” бағдарламасында.”Әкелер мен аналар аталар мен әжелердің өз балалары мен немерелері алдындағы жауапкершілігін күнделікті есте ұстауы” туралы ескертілген. [2.1] Бұдан әрбір ата-ана өз перзентінің әдепті , саналы , иманды да ибалы, Отанының сүйікті жанекішіпейіл азаматы болып жетілуіне қоғам алдында өз жауаптылығын түсінуі керек . Яғни, басты мақсаты психологиялық,физиологиялық денсаулығын қалыптастыру болу керек. Өйткені Қазақстанның болашағы келер ұрпақта болғандықтанжастардың психологиялық , физиологиялық денсаулығы халықтың өсімі мен сапасын анықтайды. Осы тұста келер ұрпақтәрбиесінің салауаттылығын қамтамасыз ету ең алдымен отбасы, мектеп тәрбиесі жайында қолға алынуы тиіс.

Бұдан шығатын қорытынды, мектеп мұғалімдері мен оқушылар, балалар мен ата-аналар арасындағы қарым - қатынасжәне оқу еңбегінің мөлшерден тыс көптігі бала денсаулығының бұзылуына әкелетінін көрсетеді. Қазақстан

64

Республикасының Конституциасында, “Адам мен адамзат” заңында, ”Білім туралы заңында” тәлім - тәрбиетұжырымдамасында да салауатты өмір сүруге ерекше басымдық беріледі. Қазіргі кезде жеткіншек тәрбиесін қадағалау педагогикалық мәселе болып отыр. Отбасында өз баласын қандай етіптәрбиелеуді өздері алдын-ала белгілейді. Отбасы тәрбиесінде қолданатын әдістер де өзгеше екені белгілі. Ондажеткіншектің аз да болса өзіндік өмірлік тәжірбиесі, әдет , дағдылары, құмарлығы мен қызығулары қалыптасады жәнеескертіледі. Ақпарат алмасудың әлемдік ауқымда дамуы, қоғамдық мәдениеттің жаңа деңгейге көтерілуі, өмір салтыныңөзгеруі тағы басқа отбасы тәрбиесіне оның құрылымы, қарым-қатынасының сипатына әсерін тигізіп отыр . Девиантты мінез-құлық және оның пайда болу себептері . Жеткіншек шақ – балалық шақтағы ең қиын және ең күрделі кезең. Бұл кезеңді өтпелі кезең деп те атайды. Себебі, бұлкезде жеткіншектер балалық шақтан ересек шаққа өтеді. Бұл кезде бала бойында көптеген өзгерістер болады. Оланатомиялық , физиологиялық , интеллектуалдық , адамгершілік дамуында және оның әрекет түрлерінде өзгерістер болады . Өтпелі кезеңде балалар сабағы өзгереді, жақсы оқып жүрген балалар сабағы нашарлайды. Балаларда өзімдік “ мен”сезімі пайда болады . Олар еркін жасауға құмар келеді .Тым еліктегіш болады .Жасөспірімдік шақта оларда өзін - өзітануға күшті болады . Олардың өз көзқарастары мен пікірлері әрекеттері барысында айқын байқалады. Сонымен қатар бұлкезеңде балалар отбасымен , мектептен оқшауланып , өз құрбыларының ықпалында болады .Олар әсіресе өздерін еркінсезінетін ортаға орналасуға бейім болып келеді .Олар спорт секциялары , техникалық үйірмелер болуы мүмкін , тіпті ,темекішегетін ,арақ ішетін орын ретінде үйлердің подвалдары болуы мүмкін. Бұл кезеңде балаларды ересектермен, әсіресе ата-аналармен көбірек ерегіске барып, ортақ тіл табыса алмайды. Балалар ата-аналарының тең құрдастай қарым - қатынасжасауын қалайды. Бұл кезде балалар көбірек өз бетінше өмір сүруге тырысады. Олар өзіне кумир (пір) сайлап алады да,соған еліктейді. Басқа балалардан ерекшеленуге тырысады. Ауытқудың пайда болуына жеткіншектің дене құрылуының күрт өсуі, тәрбиенің шарттарына және әлеуметтік орта даәсер етуі мүмкін. Көңіл күйдің тұрақсыздығы ер балаларды 11 - 13 жас, қыздарда13-15 жаста ерекше көрініс береді. Сонымен қатар,бұл жаста қырсықтық , өзбеттілік көрсетеді. Отбасы жағдайы және оның ахуалы бүтін емес отбасы : отбасының материалды жағдайы (кедейлік және байлық) , ата -ананың төменгі әлеуметтік - мәдени деңгейі : отбасында тәрбие стилінің болмауы (ата - ана қаталдығы , балаға жүйеліталаптың қойылмауы , жазалаудың әділ болмауы): балада өзіндік құндылықтың болмауы : баланың мүмкіндік қажеттілігінөтеуде асыра сілтеушілік немесе жеткізбей бағалау : ата - ананың ішімдік және нашақор пайдалануы ; ата - ананың шектентыс мейірімінен балаға психобелсенділік туғызатын заттарды пайдалануға шек қойылмау.

Сонымен қатар,отбасында тәрбиенің дұрыс ұйымдастырылмауынан балаға теріс әсер ететін жағдайлар: Сондай - ақ тәуекел әсер ететін ішкі факторлар бар . Педагогтар оны білуі қажет ; бала өзін керексіз және қажетсіз сезіну ,төменгі өзін-өзі бағалауы, өзіне сенімсіздігі, өзін бақылау және тәртіпке әкелу жеткіліксіздігі ,түрлі жағдайды сынайқарауы , өзінің ойын еркін жеткізе алмауы ,өзіндік ашылуы сезілмейді. Ресейлік ғалым Курен Н.С екі типті отбасындааддиктивті мінез- құлықтың пайда болатынын көрсетеді. 1. Ата - анасы мен балалары арасындағы қарым - қатынастың қатты бұзылған отбасында 2. Ата - анасының бірі делинквентті мінез - құлық көрсететін отбасы - сыртқы және ішкі белсенділікті шығаруға шынайы жағдайдың қарастырылмауы : пайдалы іс - әрекет түріменшұғылданбау,балада әлеуметтік маңыздылықтың , жеке мақсат пен жоспардың болмауы . әлеуметтік-психологиялық бейімделмеу негізгі бақылаусыздық , онда әлеуметтік және жекелік құндылықтың жағымсызжағы қарастырылады,қоршаган ортаның кері әсері. - Психологиялық факторлар – бұл , балалардың жүйке жүйелерінің ауру болуымен байланысты . Мұндай балаларғапсихотерапевттің көмегі қажет болады . Баланың өсу барысында психологиялық дамуында жаңа қасиеттер пайда болыпотырады . Бала екі түрлі қасиетке дағдыланады : бала өзі өмір сүретін ортадан біртіндеп аулақтап , бөлектенеді немесе балабіртіндеп қарым - қатынас арқылы өзі өмір сүретін ортаға сіңіп кетеді. - Әлеуметтік - экономикалық фактор – бұл ,әлеуметтік теңсіздік арқылы анықталады . Бұл қоғамдағы бай мен кедейболып адамдардың бөлінуіне байланысты . - Моральдық - этикалық фактор. Бұл ,бүгінгі таңдағы адамдардың құндылықтарының материалдық бағытқа ауысуыарқылы , рухани құндылықтардың бағынбауының әсер етуі арқылы анықталады. Меніңше бұл жерде , жетекші рольде әлеуметтік - психологиялық бақылаусыздық , себебі тәрбиеде немқұрайлылық, қарым - қатынаста назардан тыс қалу балада жалғыздық сезімін тудырады , өзін керексіз санайды .Осындай әлеуметтікжағымды тәжірибенің жоқтығы , әлеуметтану мен құндылық бағытын , этикалық нормаларды , эстетикалық сезімдідамытпайды . Осыдан барып балада үлкенді сыйламау, шеттелу, қажетсіз сезіну байқалады. Қазіргі жеткіншек микроортасыжағымды деп қарастыра алмаймыз себебі : қоршаған ортада, аулада және үйде түрлі мінез - құлықтың бұзылу түрлеріменкездеседі , оған әлеуметтік , мәдени , экономикалық факторлар әсер ететіні белгілі. Тұрмыстық идеология негізі қоғамдыырықтандыру процесіне әкелуде. Күнделікті әңгімеде беделге жету жеке құндылықтар негізінде емес заңсыздық және құқықбұзу деңгейінде жеткені туралы көп қозғалады , ол тек материалды тұрғыда табысқа жетумен қатар қоршаған ортақұрылымына енуі және қоғамдық лауазымды қошеметіне жетіп отырғаны баяндалады . Жас жеткіншектің идеалдыәлеуметтік және жекелік құндылық бағыттарына кері әсерін тигізетіні сөзсіз . Кейде адам әлеуметтенудің құрбаны даболып кетеді. Ол әлеуметтену нәтижесі адамның ішкі сезімдері мен жан дүниесіне қайшы келгенде орындалады .Өз ойымдыбілдіре кетсем,мысалы,бала жеткіншек жасқа дейін сабақты бестікпен оқып жүрген .Ал жоғарғы сыныпқа өткенде,ол белгіліжағдайларға байланысты басқа сыныпқа немесе мектепке ауысты делік.Ал оның жаңа сыныбында қиынжеткіншектер.Бәрімізге белгілі жеткіншек жаста бәрінен бұрын құрбыларының көзқарасы маңызды рөл атқарады .Сондабала “беделді” сыныптастарының көзқарасы маңызды болғандықтан,ол сабақты,қызығатын үйірмелерін тастап, “беделді”топқа қосылуға мәжбүр болады.Ал қосылмаса құрбы , сыныптастарының “оқымысты”, “ботаник”, “ақылды” т.б мазақ ,күлкі сөздерге қалады.Ал жеткіншек үшін бұл топтан шығарып тастау деген сөз . Яғни , ол аутсайдер болады . Сондықтанбала өз қызығушылықтарынан бас тартуға мәжбүр болады . Яғни , әлеуметтің құрбаны. Сондай - ақ , ата - аналардың ажырасуы , мұғалімнің қатал қарым-қатынасы бала дамуына , яғни әлеуметтенуіндеүлкен роль ойнайды.

65

2.Жеткіншек жастағы балалардың девиантты мінез-құлықтарының белгілері. Жеткіншектік кезең – адамның қалыптасуындағы ең күрделі кезең. Әсіресе осы жаста адамның мінез - құлкы жәнебасқа да жеке басының негіздері қалыптасады. Міне , осы кезеңде жеткіншектермен жасалатын тәрбие жұмысындакемшіліктер айқын көріне бастайды .Соңғы кездері жеткіншектер тәртібінің төмендегенін байқауға болады. - Ата - анамен келіспеушілік жағдайда болу - Мектептегі қиындық пен сәтсіздік - Тәртібі қиын құрбы-достарымен байланыс орнату . Отбасындағы жақсы қарым - қатынасты жоғалту , мектептегі сәтсіздік , келеңсіз топтағы құрбыларымен жақындық әр түрліжолдарға итермелейді. Ендеше осы үш элемент : отбасы , мектеп , құрбы - құрдастар тобы – барлық жеткіншектердің нағызтабиғи ортасы. Олар кәмелеттік жасқа толмағандардың ең маңызды қоғамдық факторы болып табылады. Демек , жас баланың мінез - құлқының қалыптасуына отбасы ерекше әсер етеді , солай болғандықтан оның көп қырлы , жан- жақты болуы отбасына байланысты. Ал педагогикалық әлеуметтік жағынан жіберілетін әлсіздік оқу жүйесіндегі сәтсіздің ,аномалді мінез - құлықтың қайнар көзі болып табылады. Жеткіншектің мінез - құлығындағы ауытқулар көбіне туа пайда болмайды , олар физиологиялық ауытқулардан емес ,отбасындағы және мектептегі дұрыс тәрбие бермеуден пайда болады . Осы аталып көрсетілген ауытқу девиантты мінез -құлық деп аталады. Девиантты мінез - құлықта жеткіншек агрессивтілікпен көзге түседі. Жеткіншек мінез-құлығындағы агрессивтілікішімділікпен тікелей байланысты. Ішімділікке бейімділікпен нашақорлыққа құмарлық жеткіншектің девиантты түрдегі өмірқұрылымына сіңіп кетеді . Жеткіншек тәртібі агрессивті күйде болса , онда ол “ қиын ”балалар қатарына жатады. Қандай қоғамда болмасын , тіпті дамудың қандай сатысында болса да өзіне ерекше назар аударуды қажет ететінадамдар кездеседі. Олар дене жағынан немесе психологиялық , әлеуметтік жағынан ауытқулары бар адамдар болыптабылады . Ондай адамдар қашан да басқада адамдар тобынан ерекшеленіп тұрады . Бүгінгі таңда кейбір адамдардыңқасиеттері мен мүмкіндіктері қалыпты жағдайға сәйкес келмейді деп айтуға болады. Өзін - өзі жоғары бағалайтын балалар жаңа ұжымға келгенде айналасындағылар жағынан ерекше көңіл бөлуді талапетеді , көш бастаушылық позицияны алуға ұмтылады , сондықтан да құрдастарымен әрдайым дауласып , келіспей қалады.Басқа жеткіншектерде де көбіне оларды қабылдамайды және өзінің жағдайына қанағаттанбаушылық оларда жағымсызэмоциялардың , сыныптастарына деген қарым - қатынастың агрессивтілігінің пайда болуына әкеледі . Бұл жеткіншектерәлеуметтік жоспарда ұзақ уақыт бейімделе алмай , ұжыммен қарым - қатынас бекітуде қиындықтар сезінеді . Отбасы . Бала . Мектеп . Бала Бұл бір-бірінен ажыраусыз үш ұғым.Отбасы жерде бала бар,бала бар жерде отбасы бар.Ата- ана тарапына, мекпеп қабырғасынан жылылық сезінбеген жасөспірімдер өмірде өзін ешкімге қажетсізбін деп есептеп,уайымға шалдығады. Ұзаққа созылған қайғыру, ренжу, жүйке Отбасы Мектеп ауруларына шалдықтырады. Мекпеп пен отбасы бала тәрбиелеудегі негізгі мақсатты қолданатын әдіс - тәсілдерді бірге ойлап , іске асырмаусалдарынан , яғни әр түрлі талаптардан оқушы отбасының , мектептің ықпалынан шығып кетеді . Ата - ана баласын еркелеткенде күнге , айға теңейді .Бала жүрегі ,бала қиялы бір әлем . Бала жүрегіне жолтабылғанда ғана жұмбақ әлемінің сыры ашылады.Сонымен қатар , бала жүрегі сезімтал және нәзік . Кез - келген нәрсені тезқабылдайды , бірақ ақ пен қараны ажырата алмайды .Сондықтан әдептілікке жатпайтын әдептерден,лас ақпарат көздеріненсақтандыру қажет. Меніңше , мектеп жасындағы баланың адам болып қалыптасуы үшін мектеп пен отбасының таразы басын тең ұстау қажет. Бала үшін ата - анасынан артық адам жоқ . Баланың бас ұстазы ата -анасы. Ендеше , әрбір ата - ана өз перзентінмәдениетті , адамгершілігі мол , білімді , ата -салтын , ана тілін қастерлейтін ұлтжанды адам етіп тәрбиелеу ата - аналықміндеті деп түсінуі керек. Қорыта айтсам , мынау мектептің жұмысы , анау ата – ананың міндеті етіп бөліп жармай-ақ , жас ұрпақты келешекөмір , елдігіміз үшін бірігіп тәрбиелегенге не жетсін.Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қ.Р.Ата заңы .Алматы,1995.Толтарауларымен 21.05.2007 ж.2. Қ.Р. Президентің жыл сайынғы дәстүрлі Қазақстан халқына жолдауы ; 3. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан-2030.Алматы.Білім.1998ж.4. Қ.Р Білім беру заңы 7.06.1999 ж.5. Қ.Р Білім туралы заңы ( толықтыру,өзгерту енгізілген) 15.08.2007 ж.6. Төлеубекова.Р Бала тәрбиесіндегі халықтық педагогика : әдістемелік құрал. – Алматы : РБК , 1994 . - 140 бет.7. Р.Қыпшақбаева .Бала тәрбиесі бір күндік іс емес. // Бала тәрбиесі №4, 2005,35-бет.8. Г.Аязбекова. “Қиын ”баланы тәрбиелеу жолдары .// Білімдегі жаңалықтар №1, 2005, 30-бет.9. Қалиева Г. “Қиын” оқушы тәрбиесі // Қазақстан мектебі 2007, № 1 ,61-62 бет10. Юсупова И. “Қиын” оқушы қайдан шығады // Қазақстан мұғалімі 2006 қараша,5-бет.11. Қалиева Г .Тәрбиесі қиын баламен жұмыс // Қазақстан мектебі 2006,№ 11. 12. Қазбеков Ж . “ Қиын ” бала тәрбиесі // Валеология 2007 № 3 ,18 13. Өтеген Қ. “Қиын” оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу // Бастауыш мектебі 2007 № 3, 3-6 бет .14. Дүйсенбиева С .“Қиын” баланы қайта тәрбиелеу жолдары.// Болашақ 2007 наурыз.15. Сұлтанбекова А . , Малдыбаева А. Агрессивті мінез-құлық //Қазақстан мектебі 2005 №5-6 мамыр-маусым , 27 бет.16. Қойжігітов А. Девиантты іс-әрекетті балалар мәселесі. // Ұстаздар пайымы 2007 № 3 , 2-9 бет

66

Оңтүстік Қазақстан облысы, Созақ ауданы, Қаратау ауылы«Қарлығаш» балалар бақшасыӘбілдаева Әсем Әлиасқарқызы

Образовательная область: КоммуникацияРаздел: Русский язык Группа: СредняяТема: Моя семья Цель: - Учить детей называть на русском языке членов семьи. Расширить представление детей о семье, пополнить их знания о родных им людях, прививать любовь к ним. Закрепить представления детей отом, что такое семья, о родственных отношениях, об обязанностях членов семьи.

- Воспитывать умение правильно строить взаимоотношение с членами семьи, любовь и заботливое отношение кним.

Материалы к заниятию: Макет дерево семейными фотографиями.

Этапы деятельности Действия педагога Деятельность детейМотивационно- побудительный

Организационно- Поисковый

Приглашаю в круг радости:

Здраствуй солнце золотое!Здраствуй небо голубое!Здраствуйте мои друзья,Очень рад вас видеть я.

Ребята, посмотрите, сколько гостей собралось, давайте поприветствуем их.

Сегодня я предлагаю вам совершить путешествие в телестудию на детскую передачу, «Моя семья».Вы согласны быть участниками этой передачи.А сейчас, потихоньку занимайте свои места

Участники телепередачи готовы?Ну, тогда начали.Добрый день, уважаемые телезрители.Начинаем нашу передачу – «Моя семья», и я, ее ведущая Асем Абилдаева, приветствую вас.Сегодня в нашей студии гости программы и участники, ребята детского сада «Карлыгаш», группы «Балдырган».Ребята пришли в нашу студию для того, чтобы рассказать о себе, о своей семье, о своих дорогих и близких людях. Сегодня я ввести программу буду не одна, мне будет помогать наш гость Незнайка. Давайте, ребята, пригласим Незнайку.Незнайка: Здраствуйте, ребята!Здраствуй, Незнайка! Сегодня, Незнайка, мы с ребятами хотим тебе рассказать о самом главном, что есть на земле-о семье.Что такое семья и зачем человеку нужна семья. Но с начала я предлагаю участникам вместе с Незнайкой подумать и ответить на вопрос: «Что есть у всех людей, но у каждого человека свое?»Чем отличаются люди из разных семей?Ребята, кто сможет представиться гостям?

Благодарю участников.- Незнайка, а ты знаешь, как называют людей, живущих в одном доме?- Нет,не знаю. А ваши дети, что ли знают?- Конечно, знают. Ну-ка , дети, подскажите Незнайке, как называют людей живущих в одном доме?- Правильно ребята.Семья объединяет родных: родителей, детей, дедушек, бабушек, братьев, сестер. Это наши родственники, родня.

Ребята Родина начинается с семьи. Президентом, глава семьи который является – папа. Дарит всем тепло – мама. Помогает нам братья и сестры. Мы должны уважать и любить старших и младших. А сейчас ребята вместе с Незнайкой внимательно послушайтестихотворение и отгадайте, о ком говорится в нем...1. Кто встанет раным-рано, в доме с ней добро и тепло. Про кого это?Конечно же догадались, это – мама.

Детей встанет в круг радости и повторяет вместе с учительям.

Здраствуйте

Да

Дети садятся на стульчики

Да готовы

Здраствуйте Незнайка

Имя

67

- Скажите самые хорошие слова про маму, какая она?

2.Он машину ловко водит, в стенку гвоздик закалотит. Маме в доме помогает и с детишками играет.Скажите самые хорошие слова о папе. Какой у вас папа?

3. Кто , ребята, отвечайте, вкусно стряпает всегда? Вяжет нам носки и кофты, брюки, юбки, свитера?А какими ласковыми словами вас называет бабушка?4. Он трудился не от скуки,У него в мозолях руки,А теперь он стар и седМой родной, любимый ...А кем вы приходитесь своему дедушке?Молодцы ребята.Сегодня у нас на телепередаче открыта выставка рисунков, многие из вас нарисовали вместе с родителями свои семьи, у вас получились замечательные рисунки. Нашим телезрителям и Незнайке интересно будет послушать рассказы о ваших семьях. «Беседа о семье»

- Как зовут твою маму?- Кто ты маме?- Как зовут твоего папу?- У тебя есть бабушка?- Как зовут твою бабушку?

- Кто ты бабушке?-Как зовут твою дедушку?

- А вы помогаете своим родителям?- Как?

Незнайка: Вот это да ... Ребята, вы столько выполняете поручений по дому, молодцы! Мне стоит у вас поучиться.

Ребята, а когда вы смотрите на свои рисунки, рассказываете о своих семьях. Какие чувства вы испытываете? Почему?Дом, семья – это то, место, где человек чувствует себя защищенными, нужным, любимым.Все члены семьи связаны друг с другом тесными узами и живут дружно и счастлив

Песня «Моя семья»

У меня есть семьяЭто мама, папа, я.Мы все очень дружны,И друг другу нужны.

Я родных своих очень люблюСкоро всем им подарки куплю.

Дети наклейте предметы, кому они принадлежать?26 Ключ гаечный?27 Газета?28 Очки?29 Сережки?

Молодцы ребята.

Разминка для пальчиков «Семья»Раз, два, три, четыре, пять,Первый пальчик он большойЭто будет папа мойБыть поменьше что мамаНам показываеть прямо

Фамилией

Меня зовут..., моя фамилия....

Семья, семейство

мама

Заботливая, трудалюбивая, нежная, ласковая, внимательная ...

папа

мужественный, отзывчивый, добрый, сильный, смелый, трудалюбивый ...

бабушки

Золотцо

Дед

внуком, внучкой

Мою маму зовут ..., Дочка, сын

68

Рефлексивно – корригирующий

Потом будет старший братСкоро будет он солдатЧетвертый пальчик это сестраОна будет младше братЭто маленький мои друзья

Дети, скажите, сколько у вас членов семьи?Как хорошо ребята,что у вас всех есть семьи! Вы – самые счастливые дети на свете, потому, что в ваших семьях любят друг друга, дружно живут вместе.Незнайка: Спасибо, вам ребята, вы мне сегодня так много нового расскзали о своих семьях, интересного, нужного.Ребята!Любите и цените счастье!Оно рождается в семье,Что может быть его дороже?На этой сказочной земле.

Всегда будьте вместе, любовь берегите,Обиды и ссоры подальше гоните,Хочу, чтоб про вас говорили друзья,Какая хорошая ваша семья!

На этом наша телепередача закончилась. Досвидания Незнайка! До новых встреч дорогие гости и участники телепередачи «Моя семья»

Папу зовут ...ДаМою бабушку зовут...Внук, внучкаДедушку зовут...

ДаПоливаю цветы, мою посуду, заправляю свою кровать, складываю свои вещи, убираю со стола

Радость, хорошее настроение, любовь

Потому, что люблю своих родителей, а родителей любят меня.

30 папа31 дедушка32 бабушка33 мама

Ответы детей

Ожидаемый результат:Знать: названия на русском языке членов своей семьиИметь: рассказывать о своей семье на русском языкеУметь: любить и уважать свою семью

****** «Созақ ауданы әкімдігінің білім бөлімінің «Саржаз» негізгі орта мектебі»

коммуналдық мемлекеттік мекемесінің мектепалды даярлық тобының тәрбиешісі Еркінбекова Ақмарал Қуанышбекқызы

Баяндаманың аты: Математика сабақтарында ойын элементтерін пайдалануСабақтың тақырыбы: 7 санын қосу және азайту.Сабақтың мақсаты:Білімділігі:Оқушыларды 7 санын қосу және азайтудың тәсілдерімен таныстыру. Сандар құрамы туралы білімін кеңейту.Дамытушылығы: Оқушылардың білім, білік дағдыларын қалыптастыру. Есте сақтау қабілеттерін, қосу және азайту амалдарының өзара байланысы негізінде логикалық ойларын дамыту.Тәрбиелігі: Оқушыларды ұқыпты, көркем жазуға жетелеу. Топпен жұмыс істеуге үйрету, елін, салт - дәстүрін құрметтеуге тәрбиелеу.Көрнекіліктер: Кестелер, сандар жүйесі, интерактивті тақта.Сабақ барысы: І.Ұйымдастыру бөлімі.А) Оқушылардың назарын сабаққа аудару.Ә) Психологиялық дайындық.«Өзін-өзі таныстыру»Біз бақытты баламыз,Ойнап күліп аламыз.Жақсы оқып сабақты,Кілең бестік баламыз.Б) Үй тапсырмасын тексеру. Аппақ, аппақ дала, Аппақ ауыл, қала. Жапалақтап ақша қар,Жауа берсін, жауа. Көңіліміз қаласа, Сыртқа шығып таласаШана теуіп ойнаймыз, Қыс айлары тамаша.Жұмбақ.1.Шымшып алады қолсыз, Сырғанақ жоқ онсыз. (аяз)

2. Аппақ, аппақ ақ мамық, Жерде жатыр тапталып.(қар)

69

10- Қазір қыс мезгілі. Бүгінгі ауа райы қандай? - Қыста қандай ойындар ойнайсыңдар? -Ендеше бүгін біз сабақта қыс ойындарын ойнайық.Ауызша есептеу. «Қар лақтырысу»Жентектелген ақ қағазды лақтыру арқылы мұғалім көрсеткен өрнекті мәнін табады.А) 2+3= 5 5-5=0 6-3=3 6-4 =2 7-4=3 4-1=3 ә) «Кім жүйрік» шаңғы тебу.- Балалар, өткен сабақта біз қандай санмен таныстық?Слайдтан 6 - санына байланысты қосу; азайту амалдары беріледі.Жұмбақ.Табаныма байладым,Қос таяқпен айдадым.(шаңғы)Шаңғымен жарыс.

Сергіту сәті.Боран соғар оң жақтан,Боран соғар сол жақтан.Қар лақтырып ойнасақ,Суық өтер қолғаптан.

ІІ. Жаңа сабақ жаңа сабақтың мақсатымен таныстыру. Сөзжұмбақ шешу. 1.Жыл мезгілі.2.3 пен 1-дің айырмасы 3.2 мен 2-нің қосындысы.4. 8 бен 7-нің айырмасы. Ой шақыру.- Ерекше торкөзде қандай сөз шығады?-7 қандай сан? –Тақ сан.-7 санының көршілерін ата? - 6 және 8.-7 саны жайлы не білесіңдер?.-7 саны туралы көрнекіліктермен жұмыс жасау.

«7 санын қосу және азайту»Қазақта 7 санын киелі сан деп есептейді.Мысалға: жеті ата, жеті күн, жеті қазына, жеті шелпек, т.б.

Жеті ата Жеті қазына Жеті күн1.Әке 1.Ер жігіт 1.Дүйсенбі2.Бала 2.Сұлу әйел 2.Сейсенбі3.Немере 3.Ақыл-білім 3.Сәрсенбі4.Шөбере 4.Жүйрік ат 4.Бейсенбі5.Шөпшек 5.Қыран бүркіт 5.Жұма

70

Жыл мезгілдеріЖыл мезгілдері

КүзКүз

ЖазЖаз

ҚысҚыс

КөктемКөктем

6-26-2

6-36-3

6-46-4

2+4 3+3 5+2

6.Немене 6.Жүйрік тазы 6.Сенбі7.Туажат 7.Берен мылтық 7.Жексенбі

керемет ғалам жарғы

күн қазына

қарақшы нан ата

Суретпен жұмыс

1 – есеп 6-5=1 4-2=25+2=7 5-3=26+1=7 2-1=32 - есеп7 санын қосу және азайту кестесін жазу.3-есепБарлығы- 6 кәмпитТәрелкеде-2 кәмпитСауытта неше кәмпит ?

Шешуі: 6-2 4

Жауабы: сауытта 4 кәмпит-7 санын қосқанда, азайтқанда мәндері қайтеді екен? Қосқанда артады, азайтқанда кемиді.

ІІІ. Сергіту сәті.Жұмбақ есептер.Буыршын мен атан бар,Тайлағым мен ботам бар.Үш інгенге иемінСанын айтшы түйенің? (Жеті)Аулада бес үйрек,Қорада үш үйрек.Бір үйрек тығылды,Қалғаны неше үйрек? (Алтау)Бесбайда бар бес іні,Естайда бар пен екі іні,Қоссаң бес пен екіні,Неше екен шешуі? (Жетеу)Жеті туралы қандай ұғымдар білетінін сұрау.жеті анаңды жатап(Оқушылар өз білетіндерін айтады.)

ІV. Логикалық есептер.1-топ: Көлден ұшты 7 қаз, Қайтып қонды 2 қаз. Қонбады оның нешеуі, Қане, кім тез шешеді? (5)ІІ-топ: Он асықтың үшеуін, Досың сұрап алады. Айтшы сонда нешеуі Өз қолыңда қалады76 сіріңкеден үй, 5сіріңкеден жалау, 2 шаршыны 7сіріңкеден , 9 сіріңкеден шырша жасап шық.Қоянның 4 сәбізі болды. Қоян сәбіздің екеуін жеп қойса, онда неше сәбіз қалды:

71

77

«Жеті лақ» ертегісі V. Сабақты бекіту.-7 санын қосқанда қосындының мәні арта ма? Кемиді ме?-7 санын қосқанда, азайтқанда мәндері қайтеді екен? Қосқанда артады, азайтқанда кемиді?

ПікірЕркінбекова Ақмарал МАД тобы мұғалімі грамматиканы суретші сызба әдісі арқылы іс тәжірибесінде жан - жақтыпайдалана білген сабақтарда суретті сызба әдіс тәсілді тиымды пайдалана отырып, оқушылардың өздігінен ізденімпаздықпен білім алуына айырықша көңіл бөлінген суретті сызба әдіс тәсілі балаға теориялық материалды жүйелі жеткізуде тиімдіәдістің бірі екндігін дәлелдей білген. Баяндама пән әдіс бірлестігінде талқыланып, аудандық педагогикалық оқуғаұсынылды.

Бірлестік жетекшісі:

Аннотация Суретті сызба әдіс тәсілі арқылы алған білімдерін жаңғырата отырып, теориялық білімдерін жүйелі түрде баяндау,естесақтауға, сауатты жазуға жүйелі сөйлеуге баули отырып, математика пәніне қызығушылығын ояту. Ойлау қабілетінарттыра отырып ойын арқылы математика пәнін меңгерту. Сурет арқылы грамматиканы меңгерту есте сақтау қабілетін, әрпәнге деген қызығушылығын арттырады.

Кіріспе Ұлы педагог Сухомлинский: «Ойсыз, музыкасыз, ертегісіз, шығармасыз, ойсыз толық мәндегі ақыл - ой тәрбиесіболмайды» - деп санайды. Демек ойын арқылы оқушыны білім алуға оқуға қызықтыра отырып, тұлғалы дамуын қалыптастыруға болады.Мазмұны бойынша барлық дидактикалық ойындар оқушылардың ақыл–ой белсенділігін қалыптастырудың маңызды құралыбола отырып, олардың бағдарлама материалының негізгі тақырыптары бойынша алған білімдерін тереңдете түсуді, әріпысықтауды көздейді. Бұл ойындар балалардың сабақ үстіндегі жұмысын түрлендіре түседі, олардың пәнгеқызығушылығын оятып, ынта-ықылас қоюуына баулиды және оқушылардың зейінін, ойлау, зерде үрділерін дамытады.Өмір тәжірибесін бір жүйеге келтіруге үйретіп, жүйке жүйесін демалдырады. Міне, сондықтан да ойын оқу әрекетіндежетекші рөл атқарады.Дидактикалық ойындардың оқыту мазмұнына сәйкес түрлері:1.Ойын-тапсырмалар. Ойын міндеттері мен әрекеттері бір нәрсені болжауға негізделді.2.Ойын болжамдар. Бұл ойындар. «Не болар еді...?»...Мен не істер едім, егер...? деген сұрақтарға негізделеді.3.Ойын - жұмбақтар. Жұмбақтың негізгі ерекшелігі - логикалық астарының болуында. Педагогикалық ғылымында ойын әрекетінің оқу үрдісінде алатын орны туралы зерттеліп жүрген еңбектер аз емес. Себебі, ойын –оқу, еңбек әрекеттерімен бірге адамның өмір сүруінің маңызды бір түрі. Оны мынандай кесте арқылы суреттесек те болады.

Ойын ұғымына түсініктеме берсек - бұл адамның мінез-құлқын өзі басқарумен анықталатын қоғамдық тәжірибеніқалыптастыруға арналған жаттығулар негізіндегі іс-әрекеттің бір түрі. Адамзат тәжірибесінде ойын әрекеті мынандайқызметтерді атқарады.1. Ойын – сауық; 2. коммуникативтік немесе қарым – қатынастық 3. диагностикалық ( ойын барысында өзін – өзі тану) 4. әлеуметтендіру Әлі де болса ойынның адамның дамуына, қалыптасуына, тәрбиесіне байланысты функциялар анықталуда. Ойын – адамныңөмір танымының алғашқы қадамы. Сондықтан ойын арқылы балалар өмірден көптеген мәліметтер алып білімін жетілдіреді.Ойын түрлерін сабақта тиімді пайдалана білу мұғалімнің меңгертіп отырған білімін аса зор ықыласпен тыңдап білімді беріпмеңгеруге көмектесді. Ойын түрінде сабақтың өн бойында пайдалану өте тиімсіз. Себебі бала ойын ойнаудан жалығып

72

Оқу әрекеті Еңбек әрекеті Ойын әрекеті

Іс - әрекет

сабаққа деген қызығушылығы төмендеп кетуі мүмкін. Сол себепті ойын элементтерін қайталау сабақтарында жаңа сабақтыбекіту кезінде қолданған тиімді. Мысалы өз тәжірибемде МАД тобында математика сабағында қолданып жүрген мектепкедейінгі оқу – тәрбие жүйесін жетілдіру мақсатында шынайы өмірде тиімді ету қабілеттерін дамыту үшін монтессори әдісінқолдану тиімді деп білемін.Монтессорин материялы арқылы бала затты түсінеді және оны қолдануға тырысады.монтессори материяоы қандайда бір іс-әрекетке итермелейді. Біз сондықтанда монтессори педагогикасының әдіс-тәсілдерін қолдану тиімді деп білдім. Монтессориэлеметін пайдалана отырып құм терепиясын пайдаландым.Дидактикалық мақсаты: Балалардың көру мүшелері арқылы ойлау қабілеттерін арттыру. «Ұқсасын тап» ойыны.Дидактикалық мақсаты: Балалардың естерінде геометриялық фигураларды қалыптастыруға үйрету керекті цифрын қойойыны.Дидактикалық мақсаты: Балалар сандарды ұмытпау үшін жаттықтыру және ойлау қабілетін арттыру.«Қандай сандар жетіспейді» ойыны.Дидактикалық мақсаты: Балаларды тез ойлап, шапшаң жауап беруге қалыптастыру. Осы жоғарыда аталған және басқа даойын элементтерін жаңа сабақты бекіту кезінде қолданып отырамын. Ойын түрлерін сабақта тиімді пайдалана білумұғалімнің меңгертіп отырған білімін аса зор ықыласпен тыңдап, білімді берік меңгеруіне көмектеседі. Ойынның негізгімақсаты –баланы қызықтыра отырып білімді беріп меңгеру болса, менің міндетім - сол ойын түрлерін пайдалана отырып,оқушыларды өздігінен жұмыс істей білуге, ой белсенділігі мен тіл байлығын артыра түсуге түрлі дағды мен шеберліктімеңгертуге қол жеткізу.

ҚорытындыОқу үрдісіне ойын түрлерін пайдалану бағдарламада анықталған білім, білік және дағдыларды қалыптастыру,

тиянақтау, бекіту немесе тексеру болып табылады. Сондай-ақ ойын түрлерін балалардың жас және психологиялықерекшеліктеріне сәйкес түрлендіре отырып, өтілген материалды қайталағанда, білімді тиянақтау және тексеру кезінде оқытуәдісінің құралы ретінде пайдалануға болады. Қорыта келгенде, мектепке дейінгі оқу үрдісінде ойымен түрлерін пайдалану,біріншіден оқушылардың білімін берік меңгерту құралы болса, екіншіден балалардың сабаққа деген қызығушылығын,белсенділігін арттырып, білім сапасын көтеру болып табылады.

Пайдалаған әдебиеттер1. Алты жастағы оқушыларды тәрбиелеу әдістемесі Математика. 2. «Ойлан, тап!». «Алматы» баспасы3. Мектепке дейінгі білім. №3 2010 жыл.4. Балабақша және бала. №6 2012 жыл.5. Бастауыш мектеп.. №11 2006 жыл.

******АҚБИКЕШ МҰНАРАСЫ

Оңтүстік Қазақстан облысы, Созақ ауданы, Ақсүмбе ауылыС. Қожанов атындағы жалпы орта мектебінің

10- сынып оқушысы Әбдіхалық Үкіліай МейрамқызыЖетекшісі: Қошқарова Әлия

КіріспеТуған елін,кіндік қаны тамған жерін қай кезеңде де есіне алмайтын,алыста жүрсе де сағынбайтын адам жоқ шығар.Ауыл қазақтың алтын бесігі тереңінен айтсақ,күре тамыры.Ақсүмбе өзінің бай тарихымен,Ақбикеш мұнарасымен белгіліқазақ тарихында өзгеше өлке.туған жерімнің қойнауы тарихқа толы,олай деуімнің себебі Ақсүмбе орта ғасырлық қала ҰлыЖібек жолының гүлденген дәуірінде Созақ қаласы аса ауқымды орталық болғанға ұқсайды,ал Созақ қаласы пайда болғандасөз жоқ оның үйелменді орталықтары Ақсүмбенің (Хендокор) бой көтергені анық жайт.Қаланы 1947 жылы археологтарЕ.И.Агеева,Г.И.Пацевич зерттеген.Қазіргі кездегі көрінісі тік төрт бұрышты төбе,биіктігі 1м,солтүстіктен оңтүстікке қарай75 м,шығыс-батысқа қарай 60 м.Қара топырақ дуалмен қоршалған.Төрт бұрышында қарауыл мұнараларының орныбайқалады.Оңтүстік шығыс жағында бұрышта орталық қорғаны сақталған.Қала орнынан жинастырылған қыш ыдыстардыңжасалуан қарап ғалымдар қала тұрғындарының Х-ХV ғасырда өмір сүргенін анықтады. Ақсүме тарихында ғана емес,ел тарихында аты-жөні алтын әріппен жазылған С.Қожанов кішкене ғана осы ауылда дүниегекелген.Әулиелі Ақсүмбенің көркін ашып,қадір қасиетін танытып тұрған періштелі Ақбикештің орны бөлек. Мені қызықтырғантуған өлкемнің тарихы соның ішінде «Ақбикеш мұнарасы»1.1.Ақсүмбе орта ғасырлық қалаАқсүмбе көне қала орны О.Қ.О,Созақ ауданы,Қаратаудың теріскей жағында орналасқан.Ауыл аудан орталығы Шолаққорғаннан (тарихта ұрасорған атымен белгілі) 190 шақырымдай шалғайда жатыр.Созақ өңірінің ең түпкіріндегі елді мекені.Ақсүмбеде қазір 75-тей отбасы түтін түтетеді.Жарты мыңнан астам тұрғыны бар.Ауыл деңгейінен салыстырғанда 200 метрден астам биік жотаның төбесінде орналасқан мұнара туралы орта ғасыр тарихшылары Хафиз Таныш,Мір Мұхаммед әл-Бұхари,Низам ад-дин Шами мен Шараф ад-дин Йаздидің қолжазбаларынан кездестіре аламыз.Ал кейінірек В.Тизенгаузен,В.Бартольд,В.Воронина,Ә.Марғұлан,К.Байпақов сынды ғалым-жазбагерлер бірқатар зерттеу мақалалар жазған.Сол жазбаларға сүйенсек,сонау ХІІІ ғасырда Моңғол қағаны Мөңкеге бара жатып жлай Ақсүмбеге түнеген армян патшасы Гетум І қарауылхананы көріп таң қалған.Азияны дүр сілкіндірген Әмір Темірдің өзі Ақбикешке келіп түнеген.Құран бағыштаған тарихшы Шараф ад-дин Йаздидің «Зафарнамасынан» оқи аламыз.Ол осы арадан Ақ Орданың соңғы ханы Тоқтамысқа қарсы жорыққа атанған.Не керек,тарихта аты қалған ұлылардың талайының табаны Ақсүмбеге тиген.Жазба деректер мұнарада төрт терезе болғандығын айтады.Өкінішке қарай қазіргі екі терезе ғана сақталған.Қалғандарытабиғат дүлейімен жуылып-шайылған.Жеті ғасырдан астам уақыт жойылып кетпей тұрған ескерткішті қалай құдірет

73

тұтпайсың.Зерттеушіліердің айтуына қарағанда,о баста мұнараның биіктігі жиырма бес метрден асқан.Тап қазір 12 метрденсәл төмендеген.Жалпы іргетасының диаметрі 14 метр болса,бүгінде қалғаны 9 метрдей екен.Ғұлама ғалым Әлкей Марғұлан мұнараны ХІІ-ХІІІ ғасырға жатқызады.Атышулы археологтың жазуына қарағанда,осыарадағы Ақсүмбе кентінен кангюй-қаңлылардың өндірген керамикасына ұқсас қалдықтар табылған.Ал аңыздарда Ақбикешпен Ақсүмбенің аты көбінде қатар алады.Ақсүме тарихта «Хендахор» атымен белгілі қамал.Сүмбе сөзінің төркіні бізге дежат емес.Қыстың кезінде қар еріндісінен пайда болатын боғаттардағы үшкі мұздақты қазақ «сүмбе» -дейді.Найзаның үшкірбасында осылай атаған.Олкейін өзгере келе «сүңгң»-деген найзаға ұқсас қарудың түріне айналды.Мұнара да бұрынғыжобасында алыстан қараған адамға басы сүйірленіп келген сүмбеге ұқсауы әбден мүмкін.Сондықтан да Ақбикеш-Ақсүмбеаталуы қисынға келеді-ақ.Бұл ескерткіштің-әскери қарауыл мұнарасы қызметін атқарғандығын байқау қиын емес.Өйткені, оның кірер есігіненбастап.бұрамалы –тапшекті баспалдағы алысты байқай алатын ойық –терезелерге алып барады.Ол арадан көз ұшындағыжазықты әлі күнге көруге болады.Демек,бұл ескерткіштің негізгі қызметі қарауылдықмұнара болуында жатқан секілді.Осыарады ертеректе өмір сүрген ата-бабаларымыз жаудың қимыл-әрекетін алыстан байқап отырған көрінеді.Сондықтан оныңқызметі сол кездерде ұшан-теңіз болғандығын аңғару қиын емес.Тарихшылардың жазуынша,орта ғасырда ҚаратауданҰлытауға дейін отпен белгі беретін тап осындай жеті мұнара тұрғызылған.Солардың арасынан уақыт пен қатал табиғаттыңдүлейіне шыдап,еңсесңн тіктеп тұрғаны осы ескерткіш қана екен.Соған қарап Ақбикешті қасиетті санамасқа негіз жоқ.Оныңғажайып тарихи ескрткішке айналуының сыры да осында жатыр.Ол талай шапқыншылық пен жорықтардың куәсі.Моңғол-татар шапқыншылығынан кейін бұл мұнараны «Ақ сағым» атапты.Моңғолша «Ақ сүмэ».Жалпы алғанда бастапқы атаукөп өзгеріске ұшырай қоймаған.Соған қарап аңыздардың түбінде шындық жатқанын сеземіз.

1.2. Ақбикеш мұнарасыБұл өңірге жолыңыз түсе қалса, көзіңізге ауылдан бұрын сонадайдан менмұндалаған мұнара шалынады. Бұл-Ақбикеш мұнарасы.Тарихқа көз жүгіртсек,Ақбикеш мұнарасы тұрған жер кезінде әйгілі қала болған көрінеді. Нағыз қазақыатауы бар Ақсүмбе ауылы тарихи ескерткіштерімен де аты мәлім.МұндаҚаратаудың сілемдерін жағалай орналасқан биік төбенің басында 12 ғасырдасалынған Ақбикеш мұнарасы бар. Өзен аңғарының шығы берісінде орналасқанмұнара тау етегінен 200 метр жоғары биік жотаның үстінде тұрғызылған.Жотаның төменгі қабатында негізгі бекініс орындары орналасқан.Мұнараның іргетасы текшетастан қаланып, одан жоғары ұшар төбесіне дейін қамкесектен жатықөрілген.Мұнараның басына бұрама әдіспен соғылған басқышпен ғана шығааласыз.Қарауыл қарайтын арнайы екі терезенің бірін солтүстікке қаратқан.Бұл жауды, Шу өзені жатқан (БұрынғыДешті Қыпшақ күткенін көрсетеді.Екіншісі оңтүстікке қараған.Жергілікті аңыздарға сенсек, мұнараны жоңғаршабуылы кезінде салынғанға жориды..Бірақ тарихи деректерде мұнара Ақсақ Темір дәуірінен бастап айтылады.Әйгілі мұнара туралы аңыздардың бірнеше нұсқасы айтылады. Тарихи деректерде Ақбикеш мұнарасы ӘмірТемірдің Тоқтамысқа қарсы жорықтарында Дешті қыпшақ даласын бақылап отыру үшін қарауыл мұнарасыретінде пайдаланылған делінеді. Көнекөздердің айтуынша, кезінде мұнараның көлемі бойынша- ені 14метр, биіктігі 25метр болған көрінеді. Жел мен жаңбырға мүжіліп, бүгінде оның ені-7 метр, биіктігі 11 метрге жетер-жетпес халде.Сан ғасырлар сорабынан мүжілмей бүгінге жеткен мұнараның сыртқы кейпі толық сақталғанымен, мамандардыңайтуынша, архитектуралық талаптарға сәйкес, реставрация жұмыстарын жүргізуді қажет етеді. Қала орнын 1946жылы академик Әлкей Марғұлан басқарған Оңтүстік Қазақстан археологиялық экспедициясы, ал 1947 жылыархеологтар Е.Агеева, Г.Пацевичтер зерттеген. Төрт бұрышында қарауыл мұнаралардың орны байқалады. Мұнарамен ішкі баспалдақтары жартылай бұзылған.осы уақытқа дейін құламай жеткен мұнараның сырын ауылдықтарбылайша түсіндіреді:топырақты сүтке илеп,арасына ту биенің құйрығын салып илеген көрінеді.Алыстан көзгешалынатын бұл биік мұнараны жауды бақылау үшін тұрғызылған қарауылхана деген болжам айтылады.Көнетарихқа көз жүгірткен жан бұл мұнараның Ақбикешпен қатар,кейде Ақсүмбе деп те аталатына таңданыс білдіруі мүмкін.Бірінші нұсқаға ойыссақ,Ақсүмбе аталатын ебебі қазақ найзаның ұшын «сүме» деп аталатыны белгілі. Сондай-ақ үй боғатына біткен мұз қиыршықтарды сүмбе деп те атайды.Алыстан көкке жаншылып,сүйірленіп тұрған соңсолай атауы да мүмкін. Ал екінші нұсқаға мән берсек ,мұнараның Ақбикеш атануы туралы сан салалы аңызкөп.Қайсысына құлақ түрсең де,шындыққа жанасымды сықылды.Ақсүмбе деген батыр қалмақтың Ақбикеш дегенсұлуын шапқыншылық кезінде еліне олжалап алып келіп,өзіне еріксіз жар етіпті-міс.Қатты қапаланған қыз құсаданқайтыс болғанға ұқсайды.Ақбикеш сұлудың ақтық сөзі «елімді сағынып,құсадан қайғырдым.Сүйегімді сонау биіктегімұнараға жерле.Рухым қарауылдың тесігінен туған еліме қарап жатсын» болған екен-міс.Батыр сұлуын сондажерлеген екен дейді.Содан Ақбикеш атанып кетсе керек...Ауыл адамдарының айтуынша,тағы бір аңызда ертеректеосы өңірде Ақбикеш есімді ержүрек әрі көріпкелдік қасиеті бар бір қыз өмір сүрген деседі.Ол қарауылханағашығып,көз жетер жердің бәрін барлап,жаудың қай жақтан тап беретінін алдын - ала біліп отырыпты.Осындай біржаугершілік шақта ел шетіне жау тиіп, Ақбикеш дұшпанмен шайқасып,мерт болады.»Батыр қызды еліардақтап,мұнараға жерлепті» деседі.Енді бір нұсқада көріпкелдік қасиеті бар қыз жау қолынан мерт болған соң,оныжерлеген жерге осы мұнараны салыпты деп те атайды.Бұл екі нұсқаның негізі бір секілді.XIII ғасырда армян

патшасы Гетум I моңғол қағаны Мөңкее бара жатып,жолай Ақсүмбеге түнеген екен,сонда ол қаруылхананыкөріп таңғалыпты деседі бір аңызда.Азияны дүр сілкіндірген Әмір Темірдің өзі Ақбикешке келіп түнеп, Құранбағыштағанын тарихшы Шараф ад-дин Йаздидің «Зафарнамасында» жазылған.Ол осы арадан Ақ орданың соңғыханы Тоқтамысқа қарсы жорыққа аттанған...Дешті Қыпшақ даласының тарихында Ақбикеш мұнарасының алар орныерекше екені белгілі.Қорытынды. Сырлы Созақ жерінде тарихтан сыр шертетін сан алуан жәдігерлер жетерлік.Тіпті сонау ғасырлардың сорабынанаман өтіп,бүгінге жеткен құнды тарихымызды құрметтей алмай отырғанымыз бармақ шайнатады.Бір қазақ жеріндеғана емес,бүкіл әлемге мәшһүр болған сол көненің көзі –Созақ ауданының Ақсүмбе ауылындағы Ақбикеш мұнарасы.

74

Тарих бедерінде ойып тұрып орын алатын құнды дүниемізді қалай да сақтап қалыиыз қажет-ақ,әрине.Өткенніңөнегесі бгінгіге сабақ болуы тиісДешті Қыпшақ даласының тарихында Ақбикеш мұнараның алар орны ерекше екенібелгілі.Иісі қазақ жерінде мұндай тарихи жәдігерлер жоқтың қасы дейге де болады.Сондықтан да сақтап қалаалмасақ,бүгінгі ұрпаққа сын болары сөзсіз.Шынында да,қайталап айтсақ,Ұлы дала тарихының бір үзігіне айналғанескерткіш-мұнараның жеті ғасырдан астам сақталып тұруы кімді болмасын таңғалдыратыны рас.Сонықтанақсүмбеліктер өз ауылындағы тамаша сәулет ескерткішін сақтап қалуды билік органдарына құлаққағыс жасағанына дабіраз уақыт өтіпті.Өйткені,мұнда тарихта аты қалған талай тұлғаның болғандығы, өмір сүргендігі мәлім. С.Қожановтайқазақтың арда азаматының да кіндік қаны осы қасиетті жерге тамыпты. Дешті Қыпшақ даласының тарихында бұл араныңсалмақ үлесі айтарлықтай қомақты.Қазақ топырағында мұндай тарихи жәдігерлер көп емес, тіпті жоқтың қасы десе деболады.Сондықтан болар,аңызын есітіп,алыстан ат терлетіп тәу етіп келушілер көп-ақ.Бірі Ақбикеш аттыару,батыр,ержүрек анамызға бағыштап Құран түсірсе,енді бірі ата-бабаларымыздың әруағына арнап құрбандық шалыпжатады.Киелі,қасиетті орын санайды.Осының бәрінен хабардар ақсүмбелік ғалым ,ОҚМУ-дің доценті НариманНүрпейісов бірнеше жылдан бері Ақбикеш мұнарасының мұңын мұңдап,жоғын жоқтап жүр.Ал «Нұр Отан» ХДПОҚО филиалы төрағасының орынбасы Қалима Жантөреқызының тарихи ескерткішті сақтап қалып, келешек ұрпаққааман жеткізсек деген шырылын исі қазақ қолдауы керек-ақ.Бұдан сәл бұрынырақ нақтылай түссек 2006-2008жылдарға арналған облыстың «Мәдени мұра» өңірлік бағдарламасына Ақсүмбе әскери қорғаныстық және тәуетушілік сәулет ескерткіші ретінде енгізіліп , оған жөндеу және консервациялық жұмыстарын жүргізу үшін бюджеттенқаржы да бөлінген көрінеді. Бірақ сол кездері облыс аумағында бірнеше елді мекенді су шайып кетуіне байланысты қаражат зәрулігі туындап,бұл іс қолға алынбайқалып қойыпты. Енді міне, қайта қозғау салынып жатыр. Қалай айтсақ та елдік және тарихи маңызы орасан ежелгіАқбикеш – Ақсүмбе мұнарасын сақтап қалу елдігімізге сын екенін ұмытпайық. Пайдаланылған Әдебиеттер тізімі:1.Нүрпейісов Н. Әулиелі Ақсүмбе –Періштелі Ақбикеш. Шымкент 20062.Сәрсен Б.С . Тәңірлік Топонимдер. Ордабасы 20103.Қазақстан ұлттық энциклопедисы. Қазақ энциклопедиясының бас редакциясы. Алматы 1998.

******Қабиев Ғиндулла Сиғуатұлы. тарих пәнінің мұғалімі

Бірік орта жалпы білім беретін мектебініңКазталов ауданы, Батыс Қазақстан облысы

Сабақтың тақырыбы: Көшпелі мал шаруашылығы – тірішіліктің қайнар көзі Сабақтың мақсаты:А) Темір дәуірінде Қазақстанда мекендеген адамдар өмірінде, тұрмысында, шаруашылығында, мәдениетінде болған өзгерістерді меңгерту, өмірмен байланыстыра оқыту.Ә)Оқушыларды еңбек сүйгіштікке және жануарлар дүниесіне қамқорлыққа тәрбиелеу.Б)Темір дәуірінің өзіндік ерекшеліктерін білу. Қосымша деректермен жұмыс істеу қабілеттерін дамыту.

Күтілетін нәтиже: Темір дәуірінде адамдар өмірінде болған өзгерістер туралы біледі. Темір дәуіріне сипаттама береді. Көшпелі мал шаруашылығының пайда болу себептерін анықтайды. Көшпелі мал шаруашылығының адам өміріндегі маңызын анықтайды. Картамен жұмыс жасайды.Сабақтың әдісі: топтастыру, өзіндік – зерттеу жұмыс, «Ия-жоқ» стратегиясыСабақтың көрнекілігі: интербелсенді тақта, суреттер, картаІ. Ұйымдастыру бөліміСынып 6 топқа бөлінеді.ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.Қызығушылықты ояту. «Таза тақта» әдісіТақырыбы: «Қола дәуіріндегі Қазақстан» тақырыбын қорытындылауҮй тапсырмасының сұрақтары. І топ. 1. Қола металл қалай алынды?2. Қола металдың ерекшелігі, қасиеттері3. Қоладан қандай құралдар, қарулар жасалды?ІІ топ. 1.Қола дәуірінің кезеңдері және атаулары2. Андрон мәдениеті туралы не білесің? (атының шығуы, таралу аймағы)3. Андроновтықтардың қонысы, кәсібі. ІІІ топ. 1. Андроновтықтардың баспаналары.2. Қола дәуірінде климаттың өзгеруі.3. Климаттың өзгерісінің шаруашылыққа әсері.ІV топ1. Отырықшы және жартылай көшпелі мал шаруашылығына сипаттама.2. Жартылай көшпелі мал шаруашылығына көшу себебі3. Кетпенді – теселі егіншілікке сипаттама.V топ. 1. Қола дәуірінде егіншілікке қолданылған құрал – саймандар.

75

2. Қола дәуіріндегі зергерлік өнер бұйымдары.3. Беғазы – Дәндібай мәдениетінің ерекшелігі.VІ топ. 1. Жеке меншіктің пайда болуының себептері.2. Қола дәуірінің қоғамдық құрылысының ерекшеліктері3. Діни көзқарастары. ІІІ. Жаңа сабақ. «Мағынаны тану»Тақырыбы: Көшпелі мал шаруашылығы – тіршіліктің қайнар сөзі1. Темір дәуірінің аталу себебі неліктен?2. Темір қандай металл деп ойлайсыңдар?3. Темір адамдар шаруашылық өміріне қандай өзгерістер әкелді?Жаңа сабақты оқып, меңгеру үшін тақырыптың бөлімдері әр топқа бөлініп, 7-8 минут оқып түсінуге беріледі. Жаңа тақырыпты меңгеру үшін «Топтастыру» стратегиясы қолданылады. ІV. Топтық тапсырмаларІ топ – «Темір дәуіріне сипаттама»ІІ топ – «Көшпелі мал шаруашылығының пайда болуы»ІІІ топ – «Көшпелі мал шаруашылығының пайда болу себептері»ІV топ – «Тебіндік жайылым»V топ – «Көшпелі мал шаруашылығы» кестесін жасауVІ топ – «Төрт түлік мал»Әр топ өздерінің жұмыстарын қорғайды. Қорытындылау. Бекіту сұрақтары: «Иә - Жоқ» стратегиясы1. Тебіндік мал – жылқы. (иә)2. Тебіндік мал – сиыр (жоқ)3. Б.з.б 8 ғ – б.з 6 ғ – темір дәуірі (иә)4. б.з.б 3ғ – б.з 10 ғ – темір дәуірі (жоқ)5. Қазақстан жерінің көбі егіншілікке жарамды. (жоқ)6. Қазақстан жерінің мал шаруашылығына пайдалы. (иә)7. Темір дәуірінде өмір сүрген тайпалар. Бағалау. Үйге тапсырма:Көшпелі мал шаруашылығы – тіршіліктің қайнар көзі. мазмұндау.Кері байланыс «Шығу парағы»

****** «ӨЗІН – ӨЗІ ТАНУ – ӨМІРДІ ТАНУ»

Улмесекова Қарлығаш АмангелдіқызыБҚО Казталов ауданы Әбіш ауылы

Әбіш негізгі жалпы білім беретін мектебінің өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі

Адамға ең әуелі білім емес, тәрбие керек. Тәрбиесіз білім адамзаттың қас жауы. Әбу Насыр Әл-Фараби

Әрбір адам білім нәріне сусындамас бұрын тәлім-тәрбиеден өтеді. Ұстаздың ұлағаты шәкіртіне білім нұрын төкпей тұрып санасына сан қырлы сәуле құюы да жоғарыдағы баба сөзінің салмағы болар. Білім беру үрдісінде адамның үйлесімді даму міндеті тек әлемдік және ұлттық мәдениеттің үлгілерін құндылықты меңгеру арқылы ғана шешілетіні анық, өйткені тұлғаның бойында дүние танымдық және мінез-құлықтық бағдарламалардың қалыптасуы білім беру сапалы болғандығын білдіреді. Қазіргі таңда осы мәселе, яғни келешек ұрпақтың адамгершілік рухани құндылықтарын дамыту арқылы білім беру мәселесі алға қойылып отыр. Жаңа ғасыр толқыны әкелген жаңалықтарға сәйкес қазіргі заманда адамның тұлғалық дамуынабаса назар аударылып, жас жеткіншектерге берілетін білім негіздері олардың жеке даралық қабілеттерін жетілдіруге қызмететеді. Әр баланың ішкі мүмкіндігі мен өзіндік қарымын дамытуға әсер ететін рухани адамгершілік қағидалары жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуының, өзін-өзі жүзеге асыруының аса қажетті шарты болып табылады. Осындай жағдайларда Сара Алпысқызы Назарбаева жас ұрпақтың адамгершілік-рухани дамуы бойынша кең көлемде «Өзін-өзі тану» білім беру бағдарламасын ұсынды. Автордың ойынша, даналықтың шыңы, ол- махаббат, ол — бақыттың құпиясы, ол-адамның өзін-өзі тануы, бақыт пен өмірлік табысқа жету үшін өзінің шексіз мүмкіндіктерін аша алуы.Осы орайда жас ұрпақтың рухани мәдениетін арттырып, көркемдік әлемін байытуда, дүниетанымын қалыптастырып, салауаттылыққа тәрбиелеуде «Өзін-өзі тану» пәнінің орны ерекше. Бұл пән жеке тұлғаның өзін-өзі тануына және рухани баюына әсер ете отырып, әрбір тұлғаның жақсы жаққа өзгеруіне мүмкіндік береді.Сонымен қатар ол жеке тұлға ретінде өзін-өзі тануға және өмірлік ұстанымын, дүние танымдық деңгейін анықтайтын құндылықтар сапасына ие болуға бағыт-бағдар береді. Адамгершілік-рухани тұрғыдан дәріс алған балалар өмірлік маңызды құндылықтар жүйесін зерделейді, рухани және материалдық арақатынас мәселесін пайымдай отырып өзіндік көзқарастарын шыңдай түседі.Өзін-өзі тануды оқыту баланың өзіндік бейімділіктерін ашу және оның мінез-құлқын, қабілеттерін ескере отырып, оны тұлға ретінде, іс-әрекет субъектісі әрі жеке дара субъекті ретінде дамыту, балалардың қоршаған ортаға және бүкіл адамзатқадеген қарым-қатынас айқындамасын, адамгершілік мінез-құлықтың, әлеуметтік маңызын ашу, сондай ақ шығармашылық шыңын көтеру тәрізді міндеттерді жүзеге асырады деп айтуға болады.Сабақ барысындағы ойындар, жаттығулар, тренингтер, шаттық шеңбері, т.б. әдістер балалардың шығармашылықтарын шыңдауға септігін тигізеді.

76

«Өзін-өзі тану: махаббат пен шығармашылық педагогикасы» себебі: өзін-өзі тану пәні баланы өзінің қадірін өзі білуге, өзін сыйлауға, өзін-өзі жетілдіруге, рухани өмірде және қоршаған өмір жағдайларында өзінің бағыт-бағдарының болуына, тәрбиелейді, яғни бала бойындағы махаббат сезімінің бастауын оятады; өз бетінше шешім қабылдай алуына және өз сөзі мен әрекеттері үшін жауапкершілікті сезіне білуге, ойын шыңдауға, яғни шығармашылық қабілетінің ұшқынын ұштайды. Махаббат пен шығармашылық білім беру – жас ұрпақтың бойына өмірдің мәні, сүйіспеншілік, бақыт, сыйластық, татулық, бірлік, төзімділік сынды құндылықтарды дарыту арқылы адамның қоғамда өз орнын табуына, қабілет-дарынының ашыла түсуіне, ақыл-парасатын дамытуына яғни сәнді де мәнді өмір сүруіне қызмет етеді.Ф.И.Достаевский «Өзіңнен өзіңді ізде, өзіңе-өзің бағын, өзіңді-өзің тани біл» — деп айтқан болатын. Қазақстан қоғамындағы өскелең ұрпақтың рухани-адамгершілік білімі мен тәрбиесі жалпыадамзаттық, жалпыұлттық және тұлғалық құндылықтардың үйлесімді жинақталуына бағытталған. Қазақ халқының ғұлама ғалымы әл-Фараби: «Адам мақсатына өзін-өзі жетілдіру арқылы жетеді және адамның басына қонған бақтың тұрақты болуы жақсы мінез-құлыққа байланысты» деген екен. Ал өзіңді алға қарай жетілдіру және бойында жақсы мінез-құлық қалыптастыру ең алдымен өзін-өзі танудан басталады. Өйткені, өзіңнің кім екеніңді, қандай екеніңді білмесең, жетілдіру тәрбиесінің қай бағытта жүретінін және қандай мінез-құлық қалыптастыру қажеттігін білу қиын.Өскелең ұрпақты рухани-адамгершілік қасиеттерге тәрбиелеу мәселесі әрқашан өзекті болып отыр. Еліміздің бірінші ханымы Сара Алпысқызы Назарбаеваның бастамасымен білім беру үдерісіне енгізілген рухани-адамгершілік тәрбиеге күш берген «Өзін-өзі тану» бағдарламасы осы-рухани-адамгершілік тәрбиеден бастау алып, жан-жақты жетілген тұлғаны қалыптастыруды қолдайды. Біздің халқымыз үшін жан-жақты жетілген тұлға дегеніміз, ең алдыменұлттық тәрбиенің нәрінен сусындап, бала жастан бойында ұлттық тәрбиені қалыптастырған жан.Яғни, жастарға нақты білім негіздерін меңгертіп, олардың бойына рухани-адамгершілік қайнарын сіңіріп, мінез-құлқын тәрбиелеуге, жалпы азаматтық құндылықтарды өмір бойы басшылыққа алып, өмір сүретін тұлға қалыптастыруымыз қажет. Қоғам дамуында біздің күнделікті қарапайым тіршілігімізде сүйіспеншілік пен ізгілік, мейірімділік пен қайырымдылық, шыдамдылық пен имандылық, адалдық пен ибалық сияқты асыл қасиеттер керек.Осы адами қасиеттерді жүзеге асыру біздің негізгі мақсатымыз екендігі сөзсіз. «Мұғалім өн бойына, өз ісіне, шәкіртіне деген сүйіспеншілікті жинақтаса ғана ол-нағыз ұстаз» (Л.Н.Толстой). «... Өзіңді - өзің танысаң - істің басы, Түзеген өз ғаламын болған дана» (А.Ә.Машани) Күн - тіршілік көзі, мұғалім – халық көзі. Күн болмаса тіршілікті, дүниеден қараңғылық басатыны секілді, мұғалім болмаса халық көрсоқыр, қара тобыр, һәм надан хайуани тіршілік кешері сөзсіз. Иә, мұғалім киелі мамандық. Патшалар, президенттер, академиктер, генералдар, дәрігерлер, өнерпаздар...- бәрі де мұғалімнен оқыған. Сондықтан да мұғалім мәртебесі, дәрежесі: биік, асқақ,ардақты,атақты. Мұғалімдік қызмет адам жанына нәр беретін игілікті жұмыс. Мұғалімнің сөзі – жан азығы. Ол жаныңды өсіреді, жалындатады, қанаттандырады, өмірге қызықтырады, шаттыққа бөлейді, өмір жолын нұрландырады, рухани биікке көтереді. Осы мәртебелі мамандықтың иесі мұғалімнің бірі менмін. Сірә, маңдайыма жазылғаны осы болса керек. Олай дейтініміз – ғалым Платонның айтуы бойынша, «Әлемнің жеті данагөйі» Дельфадағы Аполлонның сарайында бас қосып, ортақ бір ғана тұжырымға тоқталыпты. Латын тілі үлгісінде әрқайсысы «Өзіңді өзің таны» (nosce te ipsup) деп жазып қалдырған екен. Біз, кез - келген нәрсені өзімізден, өзімізді танудан бастауымыз керек. Яғни, өзімізді өзіміз танымасақ, өзгені қалай танимыз?! Ақжан атамыздың «Өзіңді өзің танысаң істің басы» деген сөзінің мағынасы осында жатса керек. Менің әлемнің ең басты құндылығы – адам және адамның өмір сүруі үшін бақыт үшін, қуаныш үшін жаралғандығына негізделген өзін - өзі тану пәнінен дәріс беріп жүргеніме көп уақыт өткен жоқ. Сол аз уақыттың ішінде осынау жауапты да күрделі міндет жүктелген «Өзін - өзі тану» пәнінің жас ұрпаққа рухани - адамгершілік тұрғысынан білім берудегі ұтымдылығына көз жеткіздім. Өзіммен өзім, тып - тыныш. Оңашада ішкі ойыңмен сырласу қандай ғанибет десеңші... Шәкірт қабілеттерін жан - жақты дамытып, шығармашылығын, ізденімпаздығын, ұштай білу үшін ұстаз өзі шығармашыл тұлға болуы тиіс. Бүгінгі заман мұғалімі қазіргі қоғамдық - әлеуметтік талаптарға жауап беретін, жан - жақты білімді жаңашыл ойлау дағдысын меңгерген, оқушының жан - жақты дамуын ұйымдастыра алатын икемді тұлға болуы керек.«Атадан бала тусайшы, ата жолын қусайшы» дегендей, атадан балаға мұра болып келе жатқан жақсы қасиеттерді келер ұрпақтың бойына сіңіріп, ізгілікке тәрбиелеуді арман етіп: «шыншыл, әділетті, иманды болу сонау ата-бабамыздан келе жатқан дәстүріміз», — дейді де, жұрт сол дәстүрді бұзғандарға ат-шапан айып тартқызып, кейінгі ұрпақтың ата салтын мықтап ұстауын талап еткен. Мәселен, атасы немересін, алдымен, елінің құтты қонысымен таныстырған. Жылдың әр мезгілінде елдің қайда, қалай көшетінін, суды қайдан ішетінін, жеті атасын, олардың зираттарын, елдегі даңқты адамдарының ерлік хикаяларын, ауыл-аймақтағы жер-су атауларын ерінбей-жалықпай баласының санасына сіңіре білген.Бала атаулының айналаны қабылдағыш, зейінді кезі үш пен бес жас аралығы. Қазіргі педагогика мен психология ғылымдары бұл жайтқа айрықша назар аударып, бұларға «жүз мың сұрақ неліктен деп сауал қоятын кезең» деп айдар тағылып жүр. Осы ерекшелікті әлімсақтан аңғарған ата-бабаларымыз – төкпе ақындық пен сұңғыла жыршылық, айыр көмейшешендік пен төгілдірген күйшілік секілді киелі өнерлеріміздің ірге тасы бала санасында сәби шақта қаланатынын ерекше ескеріп, осынау балдәурен балалық кезеңге айрықша мән берген. Сондықтан да бүлдіршін мен балдырғанға жоғарыда айтқанымыздай елі, жері, суы туралы, ата тегі, төрт түлік мал, жан-жануарлар мен өсімдіктер дүниесі, аспан денелері, табиғат құбылыстары, ауа райы т.б. жөнінде оның түсінігіне лайық, қысқа да нұсқа, жүйелі мағлұматтарды әр түрлі әдіспен жеткізіп отырған. «Бір бала бар – жақсы туады, бір бала бар — әкесінен асып туады» деп, халық «жасық туған» баланы да жұрт қатарлы азамат болуға, «асып туған» баланың іс-әрекетін қуаттап, оны үлгні ретінде уағыздайды. Қазақ дәстүрінде ата-анаға қызмет ету – борыш, ата салтын орындау – парыз, анасының ақ сүтін, әке еңбегін ақтау – қарыз.Жеке адамның адамгершілігі де, кісілік имандылығы да осы борыш, парыз, қарыз өтемімен айқындалады. Көшпенді ата-бабаларымыз ұрпақ тәрбиесіне қатысты жайттарды топтастырғанда да ғылым үшін аса маңызды жүйелік принципке ерекше мән берген. Осы айтылғанға орай жас буын тәрбиесін бесіктен (тіпті, құрсақта жатқан кезден) бастап бұларды ақыл-ой, имандылық, еңбек, көркемдік, сымбаттылық секілді сан салаға жұптастырған. М.Әуезовтың: «Ел олу үшін бесігіңді түзе» деген сөзінің мән-мағынасына ой салсақ, тәлім-тәрбие ісі жас ұрпақ дүниеге келгеннен басталады екен. ХХІ ғасырда көтеріліп отырған «Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білімінің түп тамыры тереңде жатыр. Ол – халқымыздың ұлттық құндылықтарынан, рухани мұраларынан, ділінен, тағлымдық ой-толғауларынан бастау алады. «Өзін-өзі таныған, өмірдің мәнін түсінген адам, өзін-өзі қадағалап, сынап, өзін-өзі тәрбиелеуге, өмірден өз орнын, өз бақытын

77

табуға ұмтылады. Өзін-өзі тану – адамның шындықты өзінше түсіну жағынан қарастыратын ілім, ол өз бойындағы бірегейлікке сәйкес келетін өзінің жеке құндылықтары жүйесін жалпыадамзаттық құндылықтар жүйесімен ықпалдастыруға бағытталған. «Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білімі – ұлттық құндылықтарды іске асыру мен таратудың маңызды механизмі, өмірдің мәні мен өнегесі, тарихпен, ана тілімен, философиямен, әдебиетпен, дәстүрмен, психологиямен ұштасқан ұлттық-рухани білім мазмұны мен түрі. «Халықтан асқан ұлы ұстаз жоқ» дейтін болсақ, ұлттық рухани мұралар – ұрпақтың рухани-адамгершілік азығын жетілдіретін негізгі өзегі болмақ. Рухани байлыққа апаратын жолдың бірі – білім, екіншісі – сол білімді пайдаға асыру. Адам алғаш білімнің құндылығына сүйене отырып, өз ортасын жақсы жағынан өзгертуге әрекет жасайды. Өйткені рухани жетілудің шыңына көтерілген адам өмірдің мәні мен мағынасын жай ғана түсініп қоймай, жер бетінде ізгілік орнатуға күш салады. Қандай да болсын адамдықты, адамгершілікті бетке ұстаған қоғамның мақсаты- әр адамды рухани байлық деңгейіне жеткізу. Бүгінгі жас ұрпақты оқыьтып қана қою аз, оны жан-жақты дамыту, жаңаша дағдыларға тәрбиелеу қажет. Әлемдік даму, ғылыми технология адамның ұшқыр ойлы, терең білімді, озық тәрбиелі болуын талап етеді. Сондықтан рухани-адамгершілік тұрғысынан білім беру әр тұлғаның азаматтық келбетінің жоғары болып, олардың кез келген ортада белсенділік көрсете алатынын қабілеттерін жетілдіруді көздейді. Бүгінгі күні біздің елімізде ұлттық және азаматтық құндылықтардың негізінде жеке тұлғаны қалыптастыру және дамыту, жеке адамның рухани күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, адамгершілік пен салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін қажетті жағдайлардың барлығы да жасалуда. Тәрбиенің басты мақсаты әр адамның ішкі құндылығын, тұлғалық қасиетін ашып, бағалауға үйрету. «Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білім бағдарламасы ізгілік педагогикасы бойынша, білім беруде жеке тұлғаны ең жоғары құндылық деп тану, оның еркіндігі мен жан-жақты дамуын қамтамасыз ету, оқу-тәрбие үдерісінде жеке тұлғаның танымдық және рухани қажеттіктерін қанағаттандыру, білім беру үдерісін жаңаша ұйымдастыру оның философиялық, психологиялық-педагогикалық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін тереңірек қайта қарауды қажет етеді. Жеке тұлғаның бағыттылығын, оның сенімін, дүниеге көзқарасын, идеалдарын, ұстанымын қалыптастыру; өмір салтынеркін таңдай алуын, өз бетінше іске асыратын дербес ерекшеліктерін дамыту – педагогиканың басты мұраты. Ал оның негізгі бағыты – рухани-адамгершілік білім беру: жеке тұлғаның әлеуетін барынша ашуға, өзін-өзі тану процесінде АДАМ тәрбиелеуге бағдарланған. Адамның өмірлік өзін-өзі тану мәдениетін қалыптастыру – өмір талабы. Өмірлік өзіндік таным – өте кең ұғым, ол адамды өз бақытының және өз өмірінің субъектісі ретінде танытады. «Өзін өзі тану» пәні – қазіргі қоғамда өте керекті пән. Атынан көрініп тұрғандай, адам өзгені тану үшін біріншіден өзін жақсы танып білу шарт. Біздің негізгі бағытымыз осы болмақ.«Өзін өзі тану» пәні – сан қырлы.Айтар ойы, мақсаты оның мазмұнды.Жеке тұлға қалыптасса жан-жақты,Болашағы болар елдің таң нұрлы.Өзін-өзі, өзгені де танитын,Мейірімділік, адалдыққа баулитын.Сездіретін жүректердің жылуын,Шәкірттерге бұл жақсы пән тартымды.

Еліміздің ертеңі – ұрпақ тәрбиесіндегі ортақ мүддеміз үшін жасалып жатқан барша істерге сәттілік тілейміз. ******

Батыс Қазақстан облысы, Казталов ауданы, Киров ауылыМ.Жүнісов атындағы негізгі жалпы білім беретін мектебі

І санатты тарих пәні мұғалімі Төлегенова Айзада Молдағалиқызы

«Үздік тарихшы».(Қазақ хандығы тарихы бойынша «XXI ғасыркөшбасшысы» сайысы)

Мақсаты: Оқушылардың «Қазақ хандығы» туралы білімдерін жетілдіру; Оқушылардың сөйлеу мәдениетін дамыту; Оқушылардың тарих пәніне, соның ішінде Отан тарихына деген қызығушылығын арттыру.Түрі: сайыс («XXI ғасыр көшбасшысы» үлгісінде) Көрнекілігі: көрме, слайдтар, проекторҚатысушылар: 5-9-сынып.Сайыс жоспары: «Бәйге»(10 сұрақтан тұратын тест беріледі, әрбір дұрыс жауап 1 ұпайдан) Жан басу «Аламан» (әр түрлі тақырыптағы ұяшықтарды таңдап, берілген Қазақ хандарына қатысты сұрақтарға жауап беру) «Жорға»(берілген 6 ұяшықтағы сұарқтарға жауап беру) МәреІ. «Бәйге»(8 сұрақтан тұратын тест беріледі, әрбір дұрыс жауап 1 ұпайдан)1. Қазақ хандығына қатысты заңдар. Артығын көрсет:А) Қасқа жолы В) Ескі жолС) ЖасақД) Жеті жарғы 2. Жәңгір хан «Салқам» атын қай шайқаста алды?А) Орбұлақ В) АңырақайС) ОйрантөбеД) Қалмаққырылған3. Хан әулеті өкілдерін қалай атайды А) қараша В) сұлтандарС) тархандарД) сюбашылар

4. Қазақтың хан сайлау дәстүрінде болатын салтА) ханталапайС) салтанатты тәж кигізуВ) қара найзаД) алғадай5. Қазақ хандығының құрылуында басты роль атқарған хандықтар:А) Әбілқайыр хандығы мен Ноғай Ордасы

78

В) Ресей мен Хиуа хандықтары С) Ресей мен ҚытайД) Әбілқайыр хандығы мен Моғолстан6. Қазақ хандығының Ресейге қосыла бастауы қай ханның атымен байланыстыА) Әбілқайыр В) АбылайС) ТәукеД) Кенесары7. Қазақ хандығының астанасы болған Түркістан қаласы қай облыста орналасқан.

А) Батыс ҚазақстанВ) Шығыс ҚазақстанС) Оңтүстік ҚазақстанД) Солтүстік Қазақстан 8. Абылай хан Дарабоз деп атаған батыр А) ҚабанбайВ) Бөгенбай С) Райымбек Д) Баян батыр

ІІ. Жан басу: Әр сыныптың қатысушысына өз сыныбы материалынан сұрақтар беріледі. Әр дұрыс жауап 5 ұпай5-сынып:

1. Тарихтың атасы2. Қазақ даласы арқылы өтетін ұлы сауда жолы3. Қазақ жерін алғаш мекендеген сақтардың атақты

билеушісі4. Еуропаны дүрліктірген ғұн ханзадасы5. Түрік қағанадығы құрылған жыл.

6-сынып:1. Тас дәуірі неше кезеңге бөлінеді?2. Қазақстан жеріндегі алғашқы адамдар кімдердің

замандастары еді.3. Мезолиттік тұрақтардың саны неге аз.4. Кроманьон дегеніміз5. Қола дәуіріне тән мәдениет

7-сынып: Түрік қағанатының негізін қалаған кім? Қарахан мемлекетінде алғаш болып ислам дінін мемлекеттік дін деп жариялаған кім Оғыз мемлекетінің астанасы Түркі қағандықтарындағы жоғарғы билеушінің титулы

Түріктер отбасының қамқоршысы ретінде кімге табынған.8-сынып. Сырым Датұлы бастаған көтеріліс қай жылдары болды. 1822, 1824 жылдардағы реформалардың мақсаты Пугачев көтерілісі қай жүздердің территориясын қамтыды. 1723-1727 жылдар қазақ тарихы үшін қалай аталады Әбілқайыр мен Кіші жүз өкілдерінен Ресейге қосылутуралы ант алған Ресей өкілі, елшісі9-сынып: 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісте Торғай облысының сардарбегі «Алаш» партиясының жетекшісі кім? Қазақстанда «Кіші қазан» саясатын жүргізген кім? «Түрксіб» картинасының авторы Қазақстандағы азамат соғысы жылдары.

ІІІ. Аламан Проектор тақтасында 4 тақырып берілген. Әр тақырыпта 20, 30, 40, 50 ұпайға сәкесті сұрақтар бар. Сайыскерлер кезекпен таңдау арқылы жауап берген сұрағына қарай тиісті ұпайын алады. Кенесары20 Кенесары ханның атасы30 Кенесарыны қай жылы ақ киізге көтеріп хан сайлады40 Кенесары бастаған ұлт-азаттық көтеріліс қай жылдары болды?50 Кенесары хан кімдердің қолынан қаза таптыАбылай20 Абылай хан ел басқарға жылдар30 Абылайдың шын есімі40 Бөгенбай Сабалақты көргенде :Шырағым көзің отты бала екенсің!Мінезің қазақтағы хан екенсің, деп астындағы тұлпарын сыйға тартқан екен. Сол тұлпардың аты50 «Абылайдың ғасыры қазақтың ерлік ғысыры болып табылады» деп баға берген кім?Бөкей Ордасы20 Бөкей Ордасының алғашқы ханы30 Бөкей Ордасында 1836-37 жылдары шаруалар көтерілісі болды. Сол көтерілістің қосшысы Махамбет болса, басшысы кім?40 Ішкі Бөкей ордасы қай жылы құрылды.50 Жәңгір хан аты тарихта атқарған игі істерімен қалды. Соның бірі: 1841 жылы не аштыӘбілқайыр хан20 Қазақстанның Ресейге қосылуына бастама болған қай жүз.30 Әбілқайыр ханның Ресейге ант берген жылы40 Әбілқайыр хан туралы жазылған Ә.Кекілбаевтің шығармасы50 Әбілқайыр ханның елшілігін қабылдаған Ресей патшайымыСайыстың үш бөлімінен кейін ұпай саны аз екі оқушы ойыннан шығадыIV бөлім: «Жорға»(берілген 6 ұяшықтағы сұарқтарға жауап беру) «Қазақ елінің бүкіл тарихы – бірігу тарихы, тұтастыну тарихы» деген сөздердің авторы. «Қазақ хандары хижраның 870 жылынан бастап билей бастады» деп жазған кім? Қазақ хандығы жайында жазылған ең көлемді және құнды әдеби көркем шығарма, трилогия Тәуке ханның жарғысы бойынша кәмелеттік жас Қатаған қырғыны деп аталатын оқиға қай ханның атымен байланысты.

79

Қазақ хандары ішінде хан болған Керей ханның ұрпағы .4-бөлімнен кейін жеңімпаз оқушы анықталып, «Мәре» бөлімінде ол 1 минут ішінде 10 сұраққа жауап бередіV бөлім: Мәре Қазақ хандығы қай жерде құрылды? Қазақ хандығы қай жылы құрылды? Қазақ хандығына 17-ғасырдың 40 жылдарынан бастап қауіп төндірген мемлекет Қазақ хандығының негізін қалаған Жәнібек пен Керей Шыңғыс қанның қай ұлынан тарайды? Хандық тарихында Есім хан шығараған заңдар жинағы Таңбалы Нұра дегеніміз не? Қазақ ханы қалай сайланды? Абылайдың лақап аты Әбілқайыр қазақ тарихында қандай ісімен аты қалды? Қазақ хандығын басқаратын адамның титулы

Қорытынды. Марапаттау 1. «Қазақ елінің бүкіл тарихы – бірігу тарихы» деген сөздердің авторы. 2. «Қазақ хандары хижраның 870 жылынан бастап билей бастады» деп жазған кім?3. Қазақ хандығы жайында жазылған ең көлемді және құнды әдеби көркем шығарма, трилогия4. Тәуке ханның жарғысы бойынша кәмелеттік жас5. Қатаған қырғыны деп аталатын оқиға қай ханның атымен байланысты.6. Қазақ хандары ішінде хан болған керей ханның ұрпағы 7. Қазақ хандығына қатысты заңдар. Артығын көрсет:8. Жәңгір хан «Салқам» атын қай шайқаста алды1. Хан әулеті өкілдерін қалай атайды2. Қазақтың хан сайлау дәстүрінде болатын салт. 3. Қазақ хандығының құрылуында басты роль атқарған хандықтар4. Қазақ хандығының Ресейге қосыла бастауы қай ханның атымен байланысты5. Қазақ хандығының астанасы болған Түркістан қаласы қай облыста орналасқан6. Абылай хан Дарабоз деп атаған батыр7. Кенесарыны қай жылы ақ киізге көтеріп хан сайлады8. Кенесары бастаған ұлт-азаттық көтеріліс қай жылдары болды9. Кенесары хан кімдердің қолынан қаза тапты10. Абылай хан ел басқарға жылдар11. Бөгенбай Сабалақты көргенде :Шырағым көзің отты бала екенсің!Мінезің қазақтағы хан екенсің, деп астындағы

тұлпарын сыйға тартқан екен. Сол тұлпардың аты12. Абылайдың ғасыры қазақтың ерлік ғысыры болып табылады» деп баға берген кім13. Бөкей Ордасының алғашқы ханы14. Жәңгір хан аты тарихта атқарған игі істерімен қалды. Соның бірі: 1841 жылы не ашты15. Ішкі Бөкей ордасы қай жылы құрылды.16. Әбілқайыр ханның Ресейге ант берген жылы 17. Әбілқайыр хан туралы жазылған Ә.Кекілбаевтің шығармасы18. Әбілқайыр ханның елшілігін қабылдаған Ресей патшайымы

******Султанова Ақмарал Хамидолақызы

БҚО, Казталов ауданы, Казталов ауылы «Ақбота» бөбекжай балабақшасының тәрбиешісі

Білім беру саласы:Қатынас.Таным. Бөлімі: Тіл дамыту Тақырыбы: «Бауырсақ ертегісі» Мақсаты:а)Балаларға ертегі мазмұнын айтуға,сахналауға үйрету. ә) «Қ» дыбысы кездесетін сөздерге мысалдар келтіру арқылы «қ» дыбысының айтылуын меңгерту. б)ертегі мазмұны арқылы адал достыққа үйрету Қажетті құрал-жабдықтар мен көрнекі құралдар: ертегі кейіпкерлерінің суреттері, «Бауырсақ» ертегісінің кітапшасы,бейнетаспасы,жұмсақ ойыншықтары: қарт, әже, бауырсақ, қоян, қасқыр, аю,түлкі Сөздік жұмыс: бауырсақ,қасқыр,қоян,аю,түлкі,ата,әже. Билингвальді компанент:бауырсақ-баурсак,қоян-заяц,аю-медведь,түлкі-лиса,ата-дедушка,әже-бабушка

Іс-әрекет кезеңдері Тәрбиешінің іс-әрекеті Балалардың іс-әрекетіМотивациялық-қозғаушылық

- Сәлеметсіңдер ме,балалар! – Балалар,үйлеріңде аналарың бауырсақ пісіре ме? - Бауырсақтың дәмі қандай? – Оның түсі қандай? – Бүгін біз бауырсақ туралы ертегі тыңдаймыз.

Амандасады – Пісіреді – Дәмді – Сары,қызғылт

80

Ұйымдастырушлық-ізденістік

- Бүгінгі тыңдайтын ертегіміздің аты – «Бауырсақ». Ертегінің мазмұнын айтып беремін. – Ертеде кімдер өмір сүріпті? - Шал кемпірге не дейді? – Пісірген бауырсағы қандай болыпты? – Бауырсақ не істейді?(Бауырсақтың домалап бар жатқанын көрсету) - Бауырсақ қайда дөңгелеп бара жатыр? – Бауырсақ қандай жануармен кездеседі? – Балалар,қоян қандай болады? Қоянға бауырсақ не деп ән салды?

Тыңдайды.Ертегінің мазмұны бойынша қойылған сұрақтарға жауапбереді - Шал мен кемпір - «Бауырсақ» пісір дейді - Дәмді қызғылт сары - Орманға дөңгелеп кетеді – Қоянмен кездесті – Қоян қорқақ,кішкентай

Ұйымдастырушылық-ізденістік

Менің атым – Бауырсақ. Мені суға иледі. Мені майға пісірді. Терезенің алдына Суытуға қойды. Атайдан мен құтылдым, Әжейден мен құтылдым, Енді сенен құтылу, Қиын емес бұл маған,-дейді де әрі қарай кетіп қалады – Бауырсаққа тағы қандай аң кездеседі? – Балалар,қасқыр қандай болады? – Қасқырға қандай ән айтып береді? – Содан кейін қайсы аң кездеседі? - Балалар,аю қандай болады? – Аюға қандай ән айтып береді?

-Қасқыр - Түсі сұр,тісі сояудай - Балалар хормен бауырсақтың әнін айтады - Аю - Үлкен,маймақ - Бауырсақтың әнін хормен айтады

Ұйымдатырушылық-ізденістік

- Содан кейін қайсы аң кездеседі? – Балалар,түлкі қандай болады? – Түлкіге қандай ән айтып береді? - Одан кейін не болады? - Түлкі қулығын асырып,бауырсақты жеп қояды Билингвальді компанент:бауырсақ-баурсак,қасқыр-волк, қоян-заяц,аю-медведь,түлкі - лиса Сергіту сәті. Ормандағы аюдың, Құлпынайы көп екен, Теріп-теріп аламыз, Қалтамызға саламыз Балаларға «Бауырсақ» ертегісін сахналауға жетекшілік етемін. («Қ» дыбысының анық айтылуына мән береді) Жеке жұмысты қажет ететін беалалардан ертегі мазмұнынсұраймын.

- Түлкі – Түлкі қу болады. – Бауырсақтың әнін қайталайды Балалар қайталайды

Бірге қайталап,сәйкес қимыл жасайды

Балалар рөлдерге бөліп ойнайды

Рефлексиял ық-түзетушілік

– Балалар,бүгін біз қандай ертегі тыңдадық? –Ертегіде қандай жануар бар екен? – Түлкі қандай болып шықты? Балаларды марапаттау

– Бауырсақ - Аю,қоян,қасқыр,түлкі - Қу

Күтілетін нәтиже: орындайды: ертегінің мазмұнын түсініп,әр кейіпкерді сахналауға арналған тапсырманы; түсінеді:ертегіні диалог түрінде әңгімелесу керектігін; қолданады: «қ» дыбысы келетін сөздерге мысалдар келтіріп,сол сөздерді дұрыс айта білу іскерлектері қалыптасады

******СЫНДАРЛЫ ОҚЫТУ – САПАЛЫ БІЛІМ КЕПІЛІ

БҚО, Казталов ауданы, Қоныс ауылыҚоныс ОЖББМ бастауыш сынып мұғалімі

Жумагазиева Гүлдана Алипкалиевна

Мұғалімнің ұстанымы оның көз-қарастарын қалыптатыру барысында зор ықпал етеді, ал көзқарасы белгілі біршешімдердің қабылдауы мен сыныптағы іс-әрекеттерді түсіндіру көзі болып табылады. Яғни, ұстанымы жақсы мұғалімніңкөзқарасы да өзге, сол көз қарас арқылы нақты шешім қабылдай отырып, іс-әркет жасай алады. Сондықтан кез келгенмұғалімнің оқыту құралдары оның болжамдарының, білімі мен ұстанымының, көзқарастарының жынтығынан тұруы тиіс.Алайда, тамыры тереңге кеткен ұстанымдар мұғалімнің жаңашыл идеяларды қабылдау қабілетін шектеуі мүмкін. Егер дедайын білім беретін «дәстүрлі» стильмен оқытатын мұғалімдер сыни тұрғыдан ойлау қабілеттері дамыған оқушылардықалыптастырғылары келсе, өздерінің де сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін дамыта отырып, жаңашыл идеяларға көңілкөкжегін ашулары керек. Осы бағытта мен сындарлы оқытуды оқығаннан кейін менің ұстанымым мен көзқарасым өзгеребастады. Ал қазіргі оқу үдерісін ұйымдастыру тек қана білім берумен ғана шектелмей, оқушының жан-жақты дамуына,ақыл-ойы мен ойлау тәсілдеріне үйрету, талдау жасау, салыстыру, байқау мүмкіндіктеріне баулу және қорытынды шығаруғаүйрету, дағдыландыру – біздің басты мақсатымыз. Оқушыны мұндай дәрежеге көтеру үшін мұғалім осы заманғы білімберудің озық технологиялық үлгісін меңгеріп, оны өзінің іс-тәжірибесінде ұтымды пайдалана білуді дағдыға айналдыра білу

81

керек. Осы бағдарлама құзырлы мұғалімнің алдында оқушының жан дүниесін жан-жақты түсіне білу жөнінде міндеттемеқойып отыр. Құзырлы оқытудың маңызды факторы мұғалімнің оқушының тақырыптың мәнін өз бетімен меңгеруін түсінуімен бағалай алуы болып табылады. Мұндай тәсіл бұл үдеріске оқушылардың өздерінің де қатысуын талап етеді. Осылайша,оқушы да өзінің оқуы үшін жауапты болады. Оқушы мұндай жауапкершілікті көбіне көбіне сабақ беру барысында мұғалімқалыптастыратын ортада сезініп, қабылдайды. Сондықтан мұғалімде Шульман «мұғалімнің үш көмекшісі» деп аталатынқасеттер болған жағдайда ғана оқыту жақсы болып саналады.

Бас – кәсіби түсінік. Тұғырлы теориялық білімге негізделген және оқыту мен оқушылар туралы жеткілікті білім болуынталап етеді. Қол- оқытудың тәжірибелік дағдылары. Бұл ілім жұмыс жүргізу, демонстрациялау, түзету және оқытудыбағалау, сияқты тәсілдер арқылы идеяларды түсіндіре білудің техникалық, тәжірибелік дағдылары мен тәсілдерін білудіталап етеді. Жүрек – кәсіби-өнегелік тұтастық. Мұғалімдердің ұстаз мамандығының этикалық және моральдыққұндылықтарын ұстанады. Демек олар шыншыл, батыл, төзімді, оқушыларға аяушылық, мейірім және құрмет көрсетебілетін әділ адамдар.

Осыдан түйген ойым егер әрбір мұғалім Шульманның үш көмекшісіне сүйене отырып білім берсе сапалы білімге қолжеткізеді. Яғни шын жүрекпен өз мамандығын жақсы көрсе, жаңащылдыққа құмар болса, оқушылырдың тәжірибелікдағдылары артып, нақты, сапалы білім бере алады. Осы сындарлы оқуды оқып, бір жыл жұмыс жасай отырып оқушыларымның білімінің жоғарлағаны байқалды.Оқушыларымның өздеріне деген сенімділіктері артқанын байқадым. Осы бағдарламамен жұмыс жасар алдында мен өзімемынадай сұрақтар қойдым:-оқушылар нені оқу керек? - Оқушылар қалай оқиды? - Оқыту реттілігін қалай құрылымдау керек? - Табысты оқытуғақалай қол жеткізем?Осы сұрақтар жауап іздеу барысында оқушыларыма: Білім міндеті қоятын талаптарды түсінуге; Жеке ойлау үдерістерінде жұмыс қағидаттарын зерттеуге; Міндетті орындау тапсырмасын әзірлеуге және ойластыруға; Нақты міндет үшін сәйкес келетін стратегиларды таңдуға көмектесмін.Осы тармақтарды іске асыру үшін оқушылардың білім алуды үйренуді талап етемін. Ұстаз өз кезегінде өзінің сабақ беруінеемес, оқушылардың оқу ептілігін дамытудағы назар аударуы тиіс. Осы мақсатта мен білім беру ортасын құрудым. Соныңарқасында оқушылар ақпаратты енжар қабылдамай, оқу үдерісіне белсене қатысатын болады. Білім үдерісінің нәтижелі болуы мұғалімдердің оқушының өздігінен меңгеріп,таныта білетін білім дағдылары мен амалкөзқарастарын зейін қойып, зерделей білген білім модельдері аясында ғана жүзеге асады. Егер мұғалім мен оқушы білімигеруді бастау нүктесі қолайсыз таңдалып алынса, онда тіпті ең жақсы оқушылардың өздеріне де алған білімдерін естесақтау қиындық тудырады, тестіден өткенін кейін мүлдем ұмытып қалады. Осыған орай әр сабақта оқушыларға оқудыңбарлық аспектілеріне белсенді қатысуы керек.Олар өзінің болжамдары мен сұрақтарын құрастырады, бір-біріне кеңесбереді, өз алдына мақсат қояды, алынған нәтижелерді қадағалайды, идеялар мен экспермент жасайды және қателер- оқудыңажырамас бөлігі екенін түсіне отырып тәуекелге барады.Мен оқушыларымның зер салып тыңдауын сақтап қалу мақсатынд жұмыс үрдерісі барынша күрделі және әртүрлі болуынқадағалаймын, бұл ретте оларға қойылатын міндеттерді орындау үшін қажетті дағдылар мен білімді беремін. Оқушыда«өзіндік мақсат» қасиеттерінің болуына барынша жағдай жасауға тырысамын. Басқаша айтқанда, олар өзін-өзіынталандыра алады және осыған орай, оларда ұмтылыс пен қызығашылық пайда болды. Бұны жазалауға ұшырамау немесетестіден құламауға түрткі болып табылатын сыртқы ынтадан ажырата білген жөн. Осы мақсатта сабақ барысында мақсатқажету жүйесін енгіземін, нәтижесінде оқушыларымның жоспарлау мен бір нәтижеге жету жетістігіне көңілдері толады. Бұдан шығатын түйіндеме: оқушы оқуға белсенді қатысқанда ғана материалды терең терең меңгеруге қол жеткізеді. Былайайтсам, жеке бағдарланған білім білім беру шеңберінде оқушылардың сыныпқа келеген кездегі бастапқы сенімдерін,білімдерін яғни өзіндік ойын негізге ала отырып, өз пайымдауын жасауға қабілетті екенін түсіну маңызды. Ұстазоқушыларының не білетінін және нені жасай алатынын, сондай-ақ олардың қызығушылықтарын, әр баланың нені жақсыкөретінін және не істегісі келетінін түсінуге тырысу керек. Мен сындарлы оқытуды оқи отырып және осы бағытта білімбере отырып оқушыларымның ұстанымы мен көзқарастарын қалыптастырдым деген ойдамын. Бір жыл осы бағдарламаменоқу барысында оқушылар сапалы білім алып келеді, алдғы уақытта білімдерін өз өмірлерінде қолдана алады деген ойдамын.Себебі бастауышта қаланған білім өмір бақи баланың өміріне септігін тигізеді. Сараланып, сапалы білім берілсе бастауышсатыдан шыққан оқушы орта сатыға барғанда қиналмай ары қарай қабылдай алады. Сондықтан әрбір бастауыш сынып мұғалімі алдына келген балаға жауапкершілікпен қарауы керек, себебі әрбір баланыңбілім баспалдағы осы бастауыштан қалады. Шульманның үш көмекшісіне сүйене отырып, сындарлы, сапалы білім берейік.

******Кабушева Жайнагүл Ғалламқызы

БҚО, Казталов ауданы, Казталов ауылыА.Оразбаева атындағы ОЖББМ -нің бастауыш сынып мұғалімі

Сыныбы: 4 «а» Бастауыш сынып мұғалімі: Ж Ғ Кабушева.Сабақтың тақырыбы: Терең су. Нәсіреддин. Серәлиев

Пәні: Әдебиеттік оқу, ІІІ тоқсан, 9-сабақ 23.01.2015.Мақсаты: Н. Серәлиевтің шығармасының мазмұнымен таныстыру.

Күтілетін нәтижелер: *Мәтіннің мазмұнын аша біледі.*Батырлық туралы өз ойларын айта алады.*Автор туралы мағлұмат алады.

Керекті жабдықтар: Суреттер, оқулық, батыр туралы мақал- мәтелдерСабақ барысы:

82

Сабақ кезеңдері Мұғалім әрекеті

Кіріспе

Тұсау кесер

І. Ұйымдастыру бөлімі:1.Психологиялық дайындық.Қол ұстасып бәріміз,Жылылықты сезейік.Шуақ шашқан күндей боп,Күлімсіреп жүрейік.

2.Топқа бөлу.Оқушыларды топтарға сөздер арқылы бөліп аламын.1-топ «Адамгершілік» 2-топ «Батылдық» 3-топ «Шыншылдық»II. Үй тапсырмасын тексеру.1. О.Асқардың «Шыншыл» өлеңін мәнерлеп оқу, түсініктерін айту.2. Қосымша тапсырмаларды орындап, айту.І қатар: Өлеңнің мазмұнына байланысты мақал-мәтел жазу.ІІ қатар: «Өтіріктің өкініші » тақырыбында мысал жазу.ІІІ қатар: «Менің және менің досымның жақсы қасиеттері» эссе жазу.ІІІ. Қызығушылықты ояту.Әр топ өз топтарының атауын сипаттау.1-топ «Адамгершілік» дегенді қалай түсінесіздер?2-топ «Батылдық» дегенді қалай түсінесіздер?3-топ «Шыншылдық» дегенді қалай түсінесіздер?ІҮ. Сергіту сәті:Оңға, оңға түзу тұр, Солға, солға түзу тұр.Алға қарай бір адым, Артқа қарай бір адым.Жоғары , төмен қарайық, Орнымызды табайықҮ.Жаңа сабақ1. Ал, балалар ендеше біз «Адамгершілік», «Батылдық» туралыНәсіреддин. Серәлиевтің «Терең су.» әңгімесіментанысамыз.әңгімемен таныспас бұрын әңгіме авторы туралымағұлымат алайық.2. Серәлиев Нәсіреддин(1930–1984)25 қазанда Қызылорда облысы, Қармақшы ауданын-дағы Қашқансу деген жерде туған. Қызылорда педагогика училищесін, Н.В.Гоголь атындағы педагогикалық институттың тіл және әдебиет факультетін бітірген.1952–1958 жж. облыстық «Ленин жолы» газетінде, кейін «Үгітші блокнотында», «Пионер» және«Балдырған» журналдарында қызмет істеген.1962–1965 жж. өлкелік «Оңтүстік Қазақстан» газетінің Қызылорда облысындағы меншікті тілшісі, 1965 жылдан Қазақстан Жазушылар одағының Шымкент облысаралық бөлімшесінде кеңесші, ал 1968 жылдан осы бөлімшенің жауапты хатшысы болған.Жазушының аударуында И.Котляровскийдің, А.Гайдардың, С.Баруздиннің шығармалары қазақ оқырмандарына кітап боп ұсынылды.«Еңлікгүл» көркем фильмі сценарийінің авторы.КСРО медальдарымен, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет Грамотасымен марапатталған.Шығармалары: Ұшталмаған қарындаш. Әңгімелер. А., ҚМКӘБ, 1956; Намыс. Әңгімелер. А., ҚМКӘБ, 1959; Ақ лақ пен қара лақ. Әңгімелер. А., ҚМКӘБ, 1961; Әңгелек. Әңгімелер. А., ҚМКӘБ, 1964; Ақбөпе. Повестер. А., «Жазушы», 1966; Ақ қайың. Повесть. А., «Жазушы», 1967; Ыстық күлше. Повестер. А., «Жазушы», 1969; Қаңтар. Повестер. А., «Жазушы», 1971; Алтын ғұмыр, алғашқы махаббат. Таңдамалы шығармалар. А., «Жазушы», 1975; Дәукен атайдың немерелері. Повестер мен әңгімелер. А., «Жазушы», 1978.3.Мәтінді «Болжау» стратегиясы арқылы оқыту.Мәтінді үш бөлікке бөлу.І бөлім.Ақбөпенің арыққа баруға құмартуы. Сапаштың Ақбөпеден мезі болуыІІ бөлім. Ақбөпенің Тұрашқа баруы. Тұраштың қайық жасап беруі.ІІІ бөлім.Балалардың Ақбөпені құтқаруы Ақбөпенің ырзашылық білдіруі, балаларға уәде беруі.

Негізгі бөлім 1. Егер өзің осындай жағдайға тап болсаң, кімнің орнында болғанды қалар едің?2. Сенің әрекетің қандай болар еді деп ойлайсың?3. Мұндай жағдайда нені естен шығармау керек?4. Қауіпсіздік ережесін сақтау деген не?5. - Оқиғаға қандай баға берер едіңіздер?.Сөздікпен жұмысМәтін бойынша сөздік жұмысын жүргізу. Бойламайсың – бойыңнан тереңШекшек – кішірек шегіртке Топтық жұмыс1-топ «Адамгершілік» мәтіннің мазмұнына сай сурет сал.2-топ «Батылдық» Мәтін мазмұнына байланысты мақал-мәтел жазу.3-топ «Шыншылдық» Мәтіннің мазмұнына байланысты тұжырым жасау.

83

ҚорытындыV. Қорытынды:Біздер бүгін қандай әңгімемен таныстық?Әңгіме авторы кім?6. Мәтіннің негізгі идеясы неде?Оқушылардың жауаптарын тыңдап, толықтыруҚажет дерек: Тыйым сөздер7. Суды сапырма, суға түкірме8. Шелектегі суға аузыңда батырма9. Су ішкен құдығыңа түкірме.10. - Бұлақ көрсең көзін аш.- Суды бейберекет пайдаланба.

Үш көз1. Су анасы – бұлақ2. Жол анасы – тұяқ.3. Сөз анасы – құлақТіршілік көзі не? Су .Судан пайдасы қандай?

Бағалау Жұлдызшалар арқылы бағалау.

Топбасшылардың бағалауы.

Үйгетапсырма

1. Мәтінді оқып түсінік айтуға әзірлену.2. Су туралы мақал – мәтелдер жазу.

Рефлексия Екі жұлдыз, бір тілек. 1.Не үйрендім?2.Бүгінгі сабақтың ұнаған сәтін жазу.

Қапашева Назерке Нұрланқызы. Технология пәнінің мұғаліміА.Хұсайынов атындағы орта жалпы білім беретін мектебі

Казталов ауданы, Жұлдыз ауылы

Тақырыбы: Қазіргі ас үй бөлмесі.Қауіпсіздік техникасы.ЭҚСН:Нарықтық тепе-теңдік Мақсаты: : Қазіргі ас үй бөлмесімен,қауіпсіздік техникасы ережесімен таныстыру. Оларды ұқыптылыққа үйрету.Эстетикалық талғамдарын дамыту Оқыту методикасы: түсіндіру, сұрақ-жауап. Сабақта пайдаланған әдебиеттер:Оқулық,технологиялық әдістемелік құралдар.Сабақтың барысы:1.Ұйымдастыру:Оқушыларды түгелдеу,сәлемдесу.Сынып тазалғын тексеру.оқушылардың сабаққа даярлығын тексеру.Оқушы назарын сабаққа аудару.2.Үй тапсырмасын сұрау,тексеру.Оқушылардың үй тапсырмасының сапалы түрде,дұрыс орындалғанын тексеру,тексеру барысында байқалған кемшіліктерді түзету,білім,білік дағдыларын одан әрі жалғастыру,жетілдіру3.Жаңа тақырып.Қазіргі ас үйі көптеген шаруашылық жұмыс түрлерін атқаруға пайдаланылады.Негізінен ас дайындауға арналғанымен, кейде кір үтіктеу, киім тігу сияқты үйдің басқа да ұсақ-түйек істері сол бөлмеде атқарылады. Ас үй мақсатына, жабдықталуы мен пайдаланылуына қарай тамақ әзірленетін ас үй, тамақ ішетін ас үй, яғни асхана деп бөлінеді.Тамақ әзірлейтін ас үй негізінен тамақ әзірлеуге және шаруашылық жұмыстарын істеуге есептелген. Мұндай ас үйде отбасымүшелері тамақты әр кезде, бөлініп-бөлініп ішеді.Тамақ ішетін ас үйде, яғни асханада отбасының барлық мүшесі бір мезгілде тамақ ішуге арналған үстел тұруға тиіс.Ас үйде атқарылатын барлық жұмыс түрінің ішіндегі ең негізгісі — уақытты көп алып, күштің де көбірек жұмсалатыны — тамақ әзірлеу және ыдыс-аяқты жинау.Тамақ әзірлеуге әйел күніне орта есеішен 4 сағат уақыт жұмсап, бірнеше км жер жүреді екен. Оның үстіне ас үйдегі жұмыс жағдайынық қолайсыздығымен бірге (ыстық, ылғал, булану, шу, ауа құрамының өзгеруі) әйелдің тамақты негізінен тік тұрып әзірлейтінін де естен шығармау керек. Ас үйдегі жұмыстар тиімді түрде ұйымдастырылса, үй шаруашылығын жүргізуге жұмсалатын уақытты қысқартып, еңбекті жеңілдетуге әбден болады.

Ас үй түрлері

84

Ас үй жабдықтарын қолайлы топтастыру және орналастыру, барлық қажетті затқа әйелдің қолы еркін жететіндей болуы, тұрмыстық , техниканы кеңінен пайдалану жұмысты жеңілдетуге, дене еңбегін азайтуға мүмкіндік береді.Жұмысты тиімді ұйымдастыру, мақсаттылық принципін сақтау және тұрмыстық техниканы кеңінен қолдану тамақ әзірлеугежұмсалатын уақытты 1,2—1,5 есе қысқартыл әйелдің еңбегін азайтады және оның көп шаршамауына септігі тиеді.Әрбір ас үйде қажетті жабдықтарды дұрыс орналастырудың маңызы зор. Ас үйдегі жабдықтың жиынтығы пәтердегі бөлмелердін орналасуына және отбасы құрамына байланысты болуға тиіс. Ал олардың қайсысын қай жерге қою керектік ас үйдегі шаруашылық жұмыстарының қандай кезекпен атқарылатынына сәйкес келуі керек.

4.Аспаздық жұмыстар кезіндегі қауіпсіздік техникасы жөніндегі ережені қайталау. Кесу құралдарын қолданғандаӨткір кесу құралдарына өте сақ болыңыз.Пышақпен шанышқыны берер кезде ұшын өзіңе қаратып ұсын.Нан, көкөністер, гастрономиялық тағамдарды тураған кезде тақтайшаны қолданып, дұрыс кесу ережелерін сақтаңыз: сол қолдың саусақтары бүгіліп пышақтардың өткір жүзінен арақашықтығы алшақ болу керек.Үккішпен жұмыс жасағанда қауіпсіздікті сақтаңыз.Электр плитасын қолданғанда.Электр плитасын қолданар алдында ток көздерінің дұрыстығын тексеріп алыңыз.Плитаны қосқан кезде вилканың ток ұяшығына толық кіруін тексеріңіз.Тоқ бауының оралып қалмауын қадағалаңыз.Электр плитада тағам дайындау үшін эмальді ыдыс қолданыңыз.Ыстық сұйықтармен жұмыс жасағанда (су,май т.б)Қайнаған тағам ыдыстың сыртына тасып кетпеуін қадағалаңыз.Ыдыстың қақпағын өзіңізден әрі қарай орамалмен ұстаңыз.Табаны ағаш табаұстағышпен ұстау керек.5.ЭҚСН:Нарықтық тепе-теңдік Мақсаты: Микродәрежедегі нарықтық тепе-теңдіктің осы замандағы үлгілерімен таныстыру.Тақырыпты баяндауМикродәрежедегі нарықтық тепе-теңдіктің осы замандағы үлгілеріЖоғарыда аралған макродәрежедегі жалпы тепе-теңдік экономикалық жүйенің идеалдық болмасын сипаттайды. Ақиқат өмірде нарықтық тепе-теңдік бұзылып отырады.Өрмек түрлес үлгі. Бұл көпке белгілі үлгі. Мәні : баға тепе-теңдік болмыстан ауытқығанда, нарықта сатылатын тауарлардыңсаны мен бағасы тербеледі. Тербелу нәтижесінде сұраныс пен ұсыныс арасында тепе-теңдік орнайтын жағдай пайда болады.Қатаң бағалы Вальрастікі емес үлгіӨрмек түрлес үлгіні графикалық талдау мынадай қорытынды жасауға мүмкіндік береді:• егер ұсыныс қисық сызығының еңкею бұрышы сұраныс қисық сызығынын еңкею бұрышынан шұғыл болса, тепе-теңдік тұрақты болады:• егер сұраныс қисық сызығының еңкею бұрышы ұсыныс қисық сызығынын еңкею бұрышынан шұғыл болса, тепе-теңдік тұрақсыз болады, бағаның өте қатты тербелуі орын алады;• егер сұраныс қисық сызығы мен ұсыныстың еңкею бұрыштары тең болса, баға тепе-теңдік болмысы маңайында ұдайы тербелуде болады.Вальрастікі емес қатаң бағалар болатын үлгі. Бағаның құрылу үлгісі ол икемді болады деген жорамалдауға негізделеді. Нарықтық тепе-теңдіктің бұзылуы бағаны өзгерту арқылы, немесе, өткізуге ұсынылған тауарлардың санын өзгерту арқылы жойылады деп жорамалдауға болады. Бірінші жорамал Вальрастық бағытқа тән, екінші — кейнстікке тән.Бұл үлгі тепе-теңдік болмысты орнату тек бағаны өзгерту арқылы ғана емес, өндіріс көлеміне бағаны сұранысқа үйлестіру мақсатпен, бақылау еңгізу арқылы да қамтамасыз етіледі деп тұжырымдайды.Кезекші үлгісі. Бағалар мемлекет бақылауында болса, олар ұзақ мерзім өзгермеуі мүмкін. Мұндай жағдайда сұраныс пен ұсыныстың қандай болмасын тербелуі, тауарлардың тапшылығына, немесе, олардың өтпей жатып қалуына әкеліп соғады. Айталық, алғашқы мемлекет белгілеген баға тепе-теңдік баға болсын. Түрлі себептерге байланысты сұраныс өссін дейік. Баға тұрақты болып қалса, бұл жағдайда тапшылық пайда болады. Енді, тепе-теңдік орнату үшін ұсынысты көбейту керек, немесе, тапшы болған тауарларды тұтынушылардың арасында карточка жүйесін енгізу арқылы, немесе, нарықтық тепе-теңдікті кезекпен сәйкестікке келтіру арқылы рационалды жолмен бөлу қажет. Кезекте тұрғандықтан келген шығындарды, сол кезекте тұрғанда кеткен уақытта пайдалы еңбек жасалғанда түсетін табыстар шамасымен өлшеуге болады. Осыған байланысты мынадай тұжырымдар туады: «ұзын кезектен гөрі қымбат баға жақсы», «қымбат баға кезекті қысқартады». Қарсыластар: «қымбат баға хал-ауқатты төмендетеді». Осы тұжырымдардың екеуі де дұрыс болуы мүмкін. Көп адамдар, өзгерістер қандай болмасын, егер олардың нәтижесінде ұтқандардың байлығының өсуі, ұтылғандардың байлығының шығындарынан артық болса, онда осындай өзгерістер тиімді, ұнамды деп саналады.Мемлекеттің кірісу жағдайындағы нарықтық тепе-теңдік үлгісі (кезекші үлгісіне косымша). Егер нарықтық жағдайда мемлекет тауарлардың бағасын тепе-теңдік дәрежеде белгілемесе, онда артықшылық, немесе, тапшылық болуы күмәнсіз.Егер баға тепе-теңдік дәрежесінен жоғары белгіленсе, артықшылық пайда болып, тауарлар қоймаларда қалып қояды. Осы мәселені шешудің ең жабайы жолы: артық тауарларды мемлекет өзі сатып алады. Осылай экономикалық тепе-теңдік орнайды. Керісінше жағдайда баға тепе-теңдік дәрежеден төмен белгіленеді. Нәтижесінде тапшылық туып өтелмеген сұраныс көбейе түседі. Мұндай ұнамсыз жағдайды жою мақсатымен мемлекет өзінің қаражаттарын пайдаланып тапшылықты болдырмау үшін, мысалы, импортты көбейтеді. Мемлекет өзіне қосымша тауарды жеткізуші қызметін жүктейді. Осылайша тапшылық, жойылады, экономикалық тепе-теңдік орнайды.Осы замандағы батыс экономикалық әдебиеттері өзін-өзі реттейтін жүйе болып нарықтың қызмет етуін, нарықтық қатынастар субъектілерінің экономикалық іс-әрекеттерінің рационалдылығымен дәлелдейді. Олардың әрекеттерінің рационалды түрде жүруі, ынталар мен қажеттіктерді қамтамасыз етудің оптималдық әдістері арқылы жүзеге асырылуынан көрінеді. Фирмалар өздерінің табыстарын көбейтуді көздей отыра сонымен бірге, «көрінбейтін қолдың» қатысуымен, қоғамдық ынталарды да қанағаттандырады. Фирмалар өнімдердің осы көлемін өндіру үшін алдыңғы қатарлы технологііяны,

85

өндірісті ұйымдастырудың қолайлы әдістерін қолданады. Олардың осындай әрекеттері жеке бастарының табысқа жетуіне, шығындарын үнемдеуіне жол аша отырып, сонымен қатар, жалпы коғамның байлығының молаюына ат салысады. Осылайша, нарықтық жүйе мүмкіндік тудырған жеке адамдардың өз басының табысты көздейтін әрекеттері түбінде бүкіл қоғамның қажеттерін толығырак қамтамасыз етуге жол ашады.«Көрінбейтін қол» түрінде әрекет ететін өзін-өзі реттейтін экономикалық жүйе, бір жағынан, экономикалық жүйені ұйымдастырудың формасы болып, екіншіден, шаруашылық жүргізу әдісі болып табылады. Өзін-өзі реттеуді ұйымдастыру формасы. Бұның негізін нарықтық жүйе құранды. Осы форма меншіктің сан алуан формаларына, шаруашылық жүргізудің көп түрлі ұйымдастыру-құқықтық формаларына, көп салалы нарықтық инфрақұрылым жүйесіне негізделеді.Өзін-өзі реттейтін нарықтық жүйе әлеуметтік-экономикалық еркіндігі бар шаруашылық субъектілерінің құрылуын талап етеді. Нарықтық экономиканың субъектілерінің осындай жағдайы, объективтік түрде қоғамдық еңбек бөлінісінің нәтижесі болып табылады — бұл бір жақтан, шаруашылық жүргізуші субъектілерді еңбек етудің түрлеріне сәйкес бір-бірінен алшақтатып бөледі, экономикалық әрекеттер жағынан оңашаланған өндірушілерді қалыптастырады. Екінші жақтан, еңбек бөлінісі өндірушілер арасында тұрақты функционалдық өзара байланыстар тудырады, сатып алу - сату түріндегі эквиваленттікке негізделген айырбас процестерін келістіреді.Осы методологиялық болмыс нарықтық экономиканың дамуымен байланысты болатын, бұданда терең процестің теориялықнегізін құрайды. Осының табиғи дамуы екі қарама-қарсы тенденцияға: орталықтан тепкіш және орталықа тартқыш тенденцияларға негізделеді. Бірінші, орталықтан тепкіш тенденция қоғамдық еңбек бөлінісі процесінде пайда болған, жабайы оңашаланған өндірушілерді ұсақ тауарлық өндірісінің монополистік бірлестіктер түрін алған ірі шаруашылық субъектілеріне айналдырады. Бұлар өндіргіш күштердің дамуының және олардың бір-бірімен бәсекелесуінің нәтижесінде пайда болады. Екінші, орталықа тартқыш тенденция қоғамдық еңбек бөлінісі арқасында күшейген функционалдық өзара байланыстара негізделе отырып, интеграциялық сипаттамалары бар, әр түрлі процестерден түрадыБәсекелестік және интеграциялық, қарама-қарсылықтардың бірлігі мен күресі заңының көрініс формасы ретінде, нарықтық экономиканың өзін-өзі жылжытуының, өзін-өзі реттеуінің ішкі көзі болып табылады.Нарықтық қатынастардың дамуы барысында интеграциялық процестерде қолданатын шаралар:• өндірісті ұйымдастыру саласында жекелеген фирмалар өндірістің, ғылыми-техникалық, жөне әлеуметтік даму мүмкіндікгерін молайтуды көздеп, ассоциация болып бірлеседі. Акцияландыру жүйесі меншік иелерінің арасындағы бәсекеге байланысты пайда болды. Бірақ, ол демократиялық негізде нарықтық экономиканың тәуелсіз субъектілерінің интеграциясын тудырды;• мемлекеттік реттеу саласында бәсеке және өндірісті монополияландыру процесінде, өндірушілердің әрекет терін шектеуді көздейтін шарттар жасалып қолданылады. Мемлекетгік реттеу жүйесі тауар өндірушілер арасындағы бәсекелестіктің нәтижесінде пайда болып отырған кәсіпкерлік іс-қимылды заңды түрде реттеудің негізін құрды. Осы жағдай тауар өндірушілерді «еркіндік аумақпен» қамтамасыз етеді, осы аумақ ішінде олар өздерінің бәсекелестеріне ықпал жасай алмайды;• айырбас саласында маркетинг концепциясы қалыптасты. Ол бәсекелестік күрес әдістерінің даму нәтижесінде пайда болды және бірте-бірте өндіріс пен тұтыну сфераларының интеграциясына әсер ету механизіміне айналды. Осы жағдай тәуелсіз өндірушілер мен тұтынушылардың ынталарының келісімді болуына негізделеді;• еңбек ресурстарын пайдалану саласында халықты жұмыспен қамту жүйесі жасалады. Бұл кәсіпкерлер мен жалдамалы жұмыскерлер арасындағы бәсекенің нәтижесінде пайда болады. Осылайша, халықты жұмыспен қамту жүйесі әлеуметтік бағытталған нарықтық экономканың құрамды бөлігіне айналады.Қорытынды ретіне мына мәселені айта кетейік: даму процесінде нарықтық экономика өзі іс-әрекетіне тән негативтік жағдайлардан құтыла алмайды. Осыған ұдайы өндірілмейтін ресурстарды пайдаланумен, қоршаған ортаны қорғаумен, бүкілхалықтық байлықты (ормандарды, балықты, тағы жануарларды) пайдалануды реттеумен байланысты мәселелер жатады. Интеграциялық процестер бәсекелік сайыс болып тұрған жағдайда әсер ететін тенденция болып қана табылады. Осы процестер өзін-өзі реттейтін жүйе болып табылатын нарықтық экономиканың тұрақтылығын нығайтуға көмектеседі6.Үйге берілген тапсырма. 118-123 бетті оқу

******Арыстангалиева Клара

Батыс Қазақстан облысы, Орал қаласы№ 12 жалпы орта білім беретін

мектебінің география пәнінің мұғаліміМұхит түбінің жер бедері

Сабақтың тақырыбы: Мұхит түбінің жер бедеріСабақтың мақсаты:Білімділігі: Мұхит түбіндегі таулардың және жазықтардың қалай пайда болатынын

және зерттелуі туралы білім беру,Дамытушылығы: Оқушылардың ойлау қабілеті мен шығармашылық ізденіс дағдыларын

қалыптастыра отырып, ой-өрісін дамыту;Тәрбиелілігі: Жас ұрпақты білімге, адамгершілікке, табиғатты қорғауға тәрбиелеу,Сабақтың түрі: Аралас сабақСабақтың әдісі: Сұрақ - жауап, талдау СТО элементтеріСабақтың көрнекілігі: Сызба, интербелсенді тақтаСабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі.А) оқушыларды түгелдеу,Б) оқушылардың назарын сабаққа аудару;

Үй тапсырмасын сұрау.І. Кезең. Ауызша сұрақтар.

86

«Бәйге» сұрақтары :1. Жазық деген не? Ол нешеге бөлінеді?2. Абсолюттік биіктігіне қарай нешеге бөлінеді?3. Жазықтар қалай пайда болады? Жазықтар қалай өзгереді?4. Қазақстандағы үлкен жазық ? Тау деген не?5. Жер бедері деген не? Жер бедерін зерттейтін ғылым қалай аталады?6. Әлемдегі ең үлкен жазық?

ІІ. Ең, ең, ең ... ойыны1. Әлемдегі ең биік тау? Ең биік шың? Ең үлкен жанартау?2. Ең үлкен мұхит? Ең кіші мұхит? Ең үлкен материк? Ең кіші материк?

ІІІ. Шығармашылық тапсырма(кестені толтыру):№ Жазықтар мен таулар Орналасқан материк

1 Месопотомия2 Ұлы Қытай3 Декан үстірті4 Каспий маңы ойпаты5 Амазонка ойпаты6 Батыс Аустралия үстірті

ІҮ. Сандар да сөйлейді200м дейін200-500м500м асатын

V. Картамен жұмыс. (Тақтада әлем картасы шығады. Картаға әр түрлі әріптер жабыстырылған оқушылар әріптер орналасқан жерде қандай жазықтар орналасқанын табады.Жаңа сабақ:a. Оқушыларға тақырыпты айтып, сабақтын мақсатымен таныстыру.b. Мұхит түбінің бедері туралы түсінік беру.Мұхит түбінің жер бедері:

Таулар Жазықтар Литосфералық тақталардың жылжуынан жарықтар пайда болып, жарықтардың екі жағын су асты жоталары пайда болады.

Қазаншұңқырлар.Материктік қайраң.

Материктік қайраң мұхит деңгейінен 200мтереңдікті айтады.

Үш топқа тапсырма. Оқулықпен жұмыс.1 топ- Зерттеушілер туралы.2 топ - Мұхит түбіндегі таулар туралы3 топ - Мұхит түбіндегі жазықтар туралы

Істелетін жұмыс 1- топқа тапсырма 2- топқа тапсырма 3- топқа тапсырма

ВЕНН диаграмасы Бұрын адамдар мұхит түбін қалай зерттеді,қазіргі кездегі мұхит түбін қалай зерттейді

Материктегі және мұхит түбіндегі таулардың ұқсастығы мен айырмашылығын анықтандар

Материктегі және мұхит түбіндегі жазықтардың ұқсастығы мен айырмашылығын анықтандар

Картамен жұмыс Мариан шұңғымасыКуриль аралдарыИсландия Камчатка Жаңа Зеландия

ГималайТянь –ШаньКордильерГренландияПамир

Амазонка ойпатыКаспий маңы ойпатыКлючи шоқысыБатыс Сібір жазығы

Жаңа сабақты бекіту:Сөзжұмбақ.

1. Мұхит түбінде кездесетін асыл тас.2. Мұхит түбіндегі жазық.3. Тереңдікті анықтайтын соңғы құрал.4. Очюст Пиккар жасаған тереңдік кемесі.5. Ең алғашқы қарапайым құрал.

Сабақты қорытындылау.Не білдім? Не білгің келеді?

Үйге тапсырма:&16Оқушыларды бағалау.

******

87

БҚО Казталов ауданы Әбіш ауылыӘбіш негізгі жалпы білім беретін мектебінің

бастауыш сынып мұғалімі Қыдырова ГүлайнұрТақырыбы: Ертегілер елінде Мақсаты: Балаларға ертегі кейіпкерлерін ажырата білуге, ұмыт қалып бара жатқан кейіпкерлерді еске түсіре отырып, ертегі кітаптар оқуға, журналдарға жазылуға қызығушылықтарын арттыру, сөздік қорын дамыту, шығармашылық, қызығушылық қасиеттерін шыңдау. Түрі: сайыс сабақ Көрнекілігі: суреттер, кампьютер, ертегілер журналдары Пән аралық байланыс: әдебиеттік оқу, қазақ тілі Барысы: Психологиялық дайындықСәлемдесу сөздердің ең асылы, Мақсатымыз адал боп, өрге басу - дегендей ең алдымен ортаға сайысқа қатысатын оқушыларды ортаға шақырамыз. Өздерін таныстыру. Жүргізуші: Кішкене сергіп аламыз.Сергіту сәті. Қолыңда болса бар билік, Қапа болып қалмаңыз.Алдыңа келсе бітпес дау,Әділін айтып қорғаңыз – әділ қазылар алқасын сайлап аламыз. Жүргізуші: Баршамызды бал тілімен баурайтын,Бала деген бір бақыт қой самғайтын Ата-ананың арманы мен тілегін,Бала емеспе бал бұлақтан жалғайтын Сүйкімділер, періштелер, сендерсіңдерҚандай бейне өздеріңе тең келсін!Данышпанда ғарышкер де ғалымда Ең алдымен оқу – білім меңгерсін !Деп алғашқы кезнгімізді бастаймыз.І. Топтың атын таңдау, қысқаша мәлімет беру Әр топ өздерін ертегі кейіпкерлерімен таныстыру,өздерін бағалау. Мен қандаймын ? ІІ. Сұрақ жауап « Хайуанаттар туралы ертегілер »ОйшылдарменбілімпаздармекеніБәрінеаяңкітапханаекені.КітаппенендосболуғабаулитынКітапханашымұндақызмететеді.Өмірмәніөнермененбілімде,Құштарболсаңкөпқұмартыпбілуге.Қарсыалыпсәнідәйімкүлімдеп,Жөнінайтып, жолнұсқайдыбілімге – деп келесі кезегіміз 1– ертегі:Арыстан қартайды. Аңдарды бұрынғысындай аулай алмайтын болды. Енді аңдарды айламен аулағысы келді. Өзі үңгірде жатты да:17 Аурумын, жүруге әлім жоқ, - деп барлық аңдарға хабар таратты. Аңдар бір-бірлеп халін сұрауға келеді. Арыстан олардың біреуінде кері қайтармады. Бәрі де арыстанға жем болды. Бір күні түлкі келді. Ол үңгірден алысырақ тұрды да:18 Халіңіз қалай тақсыр – деп көңілін сұрады. 19 Халім нашар. Неге жақынырақ келмейсің ? берірек кел түлкіжан – деді арыстан.Сұрақ: осы ертегінің аты және түлкінің жауабы қалай ?Жауабы:« Арыстан мен түлкі » - Мен саған жақын бара едім-ау, бірақ саған кірген із барда, шыққан із жоқ ! – деп жүре беріпті.2 – ертегі:Қожанасыр туралы аңыздар. Қожанасыр көшеде келе жатқанда бір ит қауып алады. Қожекең қолындағы балтамен басына салып қалса, ит өліп қалады. Иттің иесі жанжалдасып Қожаны қазыға алып барады. 20 Балтаңыздың сабымен ұрсаңызда болмас па еді ? – дейді қазы. Сұрақ: Қожа не деп жауап берді ? Жауабы:« Бетпе-бет келген өзінен көрсін »21 Ит мені аузымен қапты. Сондықтан мен де оған балтаның жүзін жұмсадым. Егер ит аяғымен тепкенде мен де оны балтаның сабымен ұрар едім. Бетпе-бет келген өзінен көрсін, қазыеке ! – депті Қожа. 3-ертегі: Қожанасыр туралы аңыздар.Қожанасырдың мектепте оқытушысы: Қожанасыр, төрттен төрт алғанда не қалады ? – деп сұрапты.Қожа жауап бере алмайды.22 Мысалы, қалтаңда төрт теңгең бар еді, сол теңгелер қалтаңнан түсіп қалды, сонда не қалады ? – депті оқытушы пысықтап.Сұрақ:Қожанасыр қалай жауап берді ?Жауабы:« Төрттен төрт алса не қалады ? »23 Не қалсын, теңге түсіп кеткен тесік қалады да , - деп жауап береді .ІІІ. Ертегі құрастыру Топтың бір мүшесі қағаз суырып, сол берілген тапсырмаға ертегі құрастырады. 1. Сөйлем ( лепті, сұраулы, хабарлы сөйлем ) 2. Дауысты дыбыс ( жіңішке дауыс пен жуан дыбыс ) 3. Дауыссыз дыбыс ( қатаң, ұяң, үнді ) Көрерменге сыйлық деп аталады.

88

Білесіңбекітапбілімұясын,Келесіңмұнда, өміргеазықжиясың.Оқыпбіліп, зерттепкөріпсанаңаТереңбілім, оймаржанынқұясыңКітапхана- солкітаптартұрағы.Көпүйреніп, көпоқығанбаланыңАнықтағыбілімпазбопшығары. – дей келе ендігі кезекті оқырмандарға береміз ертегілердің кейіпкерлерлерінен жұмбақтар шешу.Дұрыс, нақты, жақсы жауап берген оқушыға оқу құралдары табысталады. ОрманжанындаҮшеуібірүйдетұрады.Үштөсек, үшжастық,Қане, оларкімдер? (үшаю) ҰшыпкеліпбатпаққатүстіБатпақтаоныұстапалды.Кімжасылқабыршақтышешіп,Бірсәттесұлуханшайымғаайналды? (патшайымбақа)

3. Қаймаққаиленген,Терезедесуытылған,Сап-сарыдомаланған. (бауырсақ)4. ЖерденаспанғаұшуүшінОғанүлкенсыпыртқыкерек. (мыстанкемпір)Жарайсыңдар! Ертегікейіпкерлерінсендержақсыбілесіңдер. Мынаөлеңжолдарықайертегіденекен?5.Жолалыс,Алсебетауыр,Отырамынтүбіргесамсаныжеп. (Машаменаю)6. Шалкемпіргеоралды:Кемпірдежаңаастау. (балықшыменалтынбалық)7. Тартамын, тартамын,Тіптідежұлаалмаймын. (қызылша)ІҮ. « Қай ертегіден көрініс ? »сурет бойынша атын атап, қысқаша мазмұнын айту. Бауырсақ ертегісі Байдың іштарлығы немесе Алдар мен Бай Алдардың шайтандармен жолдас болуыҮ. Қорытынды Әділ қазылар есептегенше мультфилм көре тұрамыз.Бейне фильм « Мақтаншақ қыз.»Енді әділ қазылар топ жеңімпаздарын атап шықсын. Сөз әділ қазыларға береміз.Ү. Бекіту Адамдардың әлемінде, Туыстығын тілеймін. Шын достықтың әр елінде, Тым ыстығын тілеймін. Бақыт, еңбек, береке, Ырыс күнін тілеймін Күнде думан, мереке, Тыныштығын тілеймін – деп бүгінгі кезекті сайысымызды аяқтаймыз. Қош сау болыңыздар!

******Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы

Бірік орта жалпы білім беретін мектебіГеография пәні мұғалімі: Дленова Назым Болатовна

9сынып Бекітілді: Оқу ісінің меңгерушісі:Лұқпанова Б.А Тақырыбы: §44.Батыс Қазақстанның шаруашылық географиясы.

Мақсаты: Батыс Қазақстанның шаруашылық даму жағдайымен көлік географиясын оқып үйрену.

Күтілетін нәтиже: а/Батыс Қазақстан облысының өнеркәсібінің дамыған салаларымен танысады.б/Көлік жүйесінің дамуына Ресей мемлекетінің көршілес жатқан аудандарының елеулі әсерінжәне басты көлік түрлерін ажыратады.в/Батыс Қазақстан облысының шаруашылығының дамуына әсер ететін факторларды анықтап, мысалдар келтіріп дәлеледейді.

Керекті құрал- жабдықтар

Маркер, жіп, постер, интерактивті тақта, ноутбук,интернет ресурстары, оқулық, Қазақстанның экономикалық географиялық картасы, Атластар,қосымша оқулықтар.

Қолданылатын әдіс-тәсілдер

Өрмекшінің торы,зерттеушілік әңгіме, кеңейтілген тапсырмалар, тыңдап отырған үштік,кезбе тілші.

Сабақ кезеңдері. Мұғалім әрекеті Оқушы әрекеті.

89

Кіріспе Оқушылармен амандасуСергіту. сәті. Үй тапсырмасы «Өрмекшінің торы» арқылы оқушылардың үй тапсырмасына қатысты ойын тыңдау.

Оқушылар амандасады.

Оқушылар шеңбер жасап тұрып, оратылған жіпті бір-біріне лақтырып, сұрақ қояды,білмесе келесісі жалғастырады.Менің ойымша немесе сенікі дұрыс, мен келісемін т/б

Тұсаукесер. Интерактивті тақтадан Батыс Қазақстан облысының соңғы 20 жылда шаруашылығының дамуы жөнінде қысқаша бейнефильм көрсетіледі.Яғни балалар біздер бүгінгі тақырыбымызды өз облысымыздың шаруашылық географиясы мен көлік географиясына арнаймыз.

Оқушылар бейнефильмді қарай отырып, талдап, өз ойларын айтады. Бір-бірінің пікірлерін тыңдайды, ой бөліседі. Бүгінгі өтетін тақырыптың мақсаты ашылады. Оқушылар сабақтың мақсаты мен міндетімен танысады.

Негізгі бөлім. «Тыңдап отырған үштік» әдісі арқылы.

1-ші топтағы үш оқушыға Батыс Қазақстанның өнеркәсібі мәтіні беріледі.Ал 2-ші топтағы үш оқушыға ауыл шаруашылығы мен көлік кешенінің жағдайы мәтіні беріледі.Тақырыпты оқушылар өздігінен меңгеруге және постер қорғауға, мәтінге сай интернетресурстарын пайдалануға дағдыланады.Оқушылар мәтінмен жұмыстанып болғасын әр топқа флипчарт таратып,тақырып бойынша түсінгендерін қорғау мақсатында тапсырмаларды орындау берілді.

Оқушылар үшеуден отырады, екеуі қарсы, ал біреуісәл алшақта – сөйлесуге қатыспайды, бірақ бақылайды. Оқушылар топта үшеуден отырады. Әр оқушы сөйлеуші, сұрақ қоюшы және жазып алушы рөлін атқарады. Сөйлеуші бір нәрсені айтады, сұрақты түсіндіреді немесе пікірін білдіреді. Сұраққоюшы көмектесіп айтып отырады және түсінтеме беруді сұрайды. Жазып алушы қажетті жерлерін түрліп алып, әңгіме соңында қорытынды береді.Келесі жолы рөлдер ауысады. 1-ші топ оқушылары флипчартқа Батыс Қазақстан экономикалық ауданының картасын түсіреді және картаға ірі мұнай газ ,ірі қара металургия өнеркәсібінің кен орынын белгілеп және ауыл шаруашылығының негізгі бағыттарын түсіреді. 2-ші топ оқушылары интернеттен алған Орал облысының тарихы, әсем табиғаты, ірі мұнай кен орындары Теңіз, Қашаған туралы мәлімет алып, өзара топ мүшелері бір-бірінің жұмыстарымен танысып, бір-бірін бағалайды. Топ жұмыстарын «Екі жұлдыз бір тілек» және өздерінің түсінгенін «Басбармақ» арқылы бағалайды.

Қорытынды. Кеңейтілген тапсырма яғни Батыс Қазақстанның зауыттары, өнеркәсіп орталықтары жөнінде сөзжұмбақ береді. Мұғалім қосымша қызықтысандық мәліметтер деректер береді. Мысалы: Батыс аймағының ірі кен орындары: Теңіз мұнайы- бастапқы қоры – 721,9 млн т. Бұл мұнай кен орны 1979 жы іске қосылды.Зерттелген қоры 3млрд т артық.Қазақстанда ең бірінші мұнай 1899ж Орал-Ембі алабындағы Қарашүңгілден игерілді.Қашаған мұнай кенішінің геологиялық қоры 4,8 мрд т. Каспий теңізінің солтүстігінде Қазақстанныңтарихында бұрын соңды болмаған Солтүстік Каспий жобасы іске асырылуда. Негізгі мақсаты мұнай мен газ кеніштерін барлау және Қашағанды игеру.Теңіз акваториясының барланатын ауданы 5600км2.

Оқушылар интерактивті тақтада жасалған флипчартқа түсірілген сөзжұмбақты шешеді.

Бір оқушы интерактивті тақта арқылы слайд жасап, қосымша аймақтағы ірі өнеркәсіп тораптары: Атырау-Ембі, Маңғыстау өнеркәсіп торабы, Ақтөбеөнеркәсіп торабы, Орал өнеркәсіп тораптары жайында қосымша мәлімет береді.

1-оқушы: Тілші ретінде 45 минут бойы орын алғаноқиғалар туралы хабарлайды. (Бірік орта жалпы білім беретін мектебінде география пәнінен 9сыныпта «Батыс Қазақстанның шаруашылық географиясы» тақырыбындағы сабақ өтті.)2-оқушы: Телестудиядағы диктор; жиынтық ақпарат береді. Біз бүгінгі сабақтан Батыс Қазақстанның шаруашылық географиясы тақырыбына қатысты көптеген пікір алмастық.Постер қорғадық, интернет ресурстарын қолдандық.

90

«Кезбе тілші» арқылы оқушылардың сабаққа қатысты ойын тыңдау. Тілші сұрақ қоя отырып, оқушылардың бүгінгі сабақ жөнінде пікірлерін айтып, кері байланыс орнайды.Үйге: §44.Батыс Қазақстанның шаруашылық географиясы.Географиялық тұрғыдан Ақтау және Орал қалаларын салыстыру.

Топтарында талдап айтады,ойтүйін жасайды.Оқушыларды қортынды өзін-өзі және басқаны бағалауын тыңдау.

Сабақ талдауы Оқушылар сабақа белсенділікпен қатысты. Тақырыпқа қатысты өз пікірлерін білдірді. Сондай-ақ 3 оқушыдан тұратын топ мүшелері жұмыс істеді. Бір-бірін толықтырып, бір-біріне қолдау көрсетті. Әсіресе бақылаушы яғни бағалаушы ролін атқарғанда әр оқушыда өзін-өзін сараптауға ықпал жасады.сыныпта ынтымақтастық атмосфера жақсы қалыптасқан.

БҚО Казталов ауданы Әбіш ауылы Әбіш негізгі жалпы білім беретін мектебінің

физика пәнінің мұғалімі Сабырова Эльвира Құрманғазықызы

«Электр тогының жылулық әсері. Джоуль-Ленц заңы. Қыздыру шамдары»

Сабақ тақырыбы: Электр тогының жылулық әсері. Джоуль-Ленц заңы. Қыздырушамдары. §42,43 Сабақ мақсаты:

Электр тізбектері туралы ұғымды қалыптастыруды жалғастыру, Джоуль-Ленц заңы туралы түсінік беру. Оқушыларға қыздыру шамының құрамдас бөліктері,қыздырғыш элементтер, қауіпсіздік ережелері туралы түсінік беру2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.Сабақ түрі: сайыс сабағыСабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауапКөрнекіліктері: компьютер, слайдтар, электрондық оқулық,карточкалар,бағалау парағыСабақ барысы:1.Ұйымдастыру бөлімі2.Үй тапсырмасын тексеру: а)сұрақ-жауап ә)кім жүйірік? (деңгейлік тапсырма) б)Ойлан-тап 3.Жаңа сабақ4.Сабақты бекіту( есептер шығару)5.Қорытындылау (оқушылардың білімін бағалау)6. Үйге тапсырма. Ұйымдастыру кезеңі:а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу.ә) сабақтың мақсаты мен шартын жариялау. б) оқушыларды екі топқа бөлуІІ. Үй тапсырмасын тексеру (тест).Сұрақ-жауап1 топ

Электр тоғы деген не?( электр зарядтарының реттелген қозғалысы)

Ток күші деген не?(өткізгіштің көлденең қимасы арқылы қандай да бір уақыт аралығында тасымалданатын электр мөлшерінің сол уақыт аралығына қатынасы)

Ток күшінің өлшем бірлігі?(Ампер)

Ток күшін өлшейтін құрал?(амперметр)

Электр тоғының әсерлері?( жылулық,химиялық,магниттік,физиологиялық)

Тізбектің бөлігі үшін Ом заңы (I=U/R)

Электр тогының жұмысы неге тең? (ток күші,кернеу және жұмыс істеуге кеткен уақыттың көбейтіндісіне тең)

2 топ “Кернеу”

91

Кернеу деген не? (тізбектің берілген бөлігінде заряд орын ауыстырғанда, электр өрісінің атқарған жұмысының осы зарядқа қатынасы)

Кернеудің өлшем бірлігі?(Вольт)

Ом заңын пайдаланып кернеуді тап?U=IR)

Кернеуді өлшейтін құрал?(вольтметр)

Қуаттың өлшем бірлігі? (ватт)

Токтың қуатын өлшеуге арналған аспап? (ваттметр)

Амперметрді қалай қосады?( тізбектей)Кім жүйрік?

1 топ 1. Өткізгіш ұштарындағы кернеу 6 В, ал оның кедергісі 2 Ом, тоқ күші неге тең? (3А)2. Тізбектегі кедергіні өзгертіп отыру үшін не қолданады?(реостат)

(Кедергі)

2 топ 1. Егер 10 сек ішінде 6 Ом кедергі арқылы 3 кл заряд өтетін болса кедергідегі кернеуді тап. (1,8В)2. Тоқ күшін өлшейтін құрал қалай жалғанады?

(кернеу)

Ойлан тап1 топЭлектр тогына сипаттама жазыңдар2 топТұрақты токтың жұмысын,қуатын анықтайтын формулаларды жазыңдарЖаңа сабақ Өткізгіштердің қызуы олардың кедергілеріне тәуелді болады; өткізгіштің кедергісі неғұрлым үлкен болса, ол соғұрлым қатты қызадыДжоуль-Ленц заңы:

Өткізгіш бойымен ток жүрген кезде, өткізгіште бөлінетін жылу мөлшеріток күшінің квадратына, өткізгіш кедергісіне және токтың жүру уақытына тура пропорционал болады: Қыздыру шамы:

1-вольфрам қыл2-металл шығыс3-шыны тірек4-түтікше5-металл цоколь6-контакт

Қыздыру шамдарының қылдарына балқу температурасы 33700С болатын вольфрам сымдарын қолданады.Қылдың қызу температурасы неғұрлым жоғары болса,соғұрлым шығатын энергияның көп бөлігі жарық түрінде таралады. Ток көзінің кедергісі өте аз өткізгішпен тұйықталуын қысқа тұйықталу деп аталады.Сақтандырғыштардың міндетті –ток көзі рұқсат етілген шамадан кенет артып кеткенде, бірден электр тізбегін ажыратып жіберу.

Электр аспаптарымен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік шаралары:

Қос қолмен жалаңаш екі сымды қатар ұстау өте қауіпті.

Жерді басып, дымқыл не цемент еденде тұрғанда жалаңаш сымға тиіп кету өте қауіпті.

Бүлінген электр аспаптарын пайдалану қауіпті. Электр аспаптарын мезгіл-мезгіл білікті мамандар тексеріп отыруы тиіс.

92

Ток көзінен ажыратпай электр аспабын жинауға, шашуға не түзетуге болмайды.Желіден ажыратпай, электр арматурасына қандай да бір жұмыс жүргізуге болмайды.Сабақты бекіту:Есептер шығару1 топ 1.Мұнай мен су қоспасының кедергісі 1200 Ом. Сорғыту қондырғысы 3с жұмыс істегенде, ондағы 5,5А токтың атқаратын жұмысын анықтаңдар? (108,9Дж)2. Электрплита 120В-тық кернеумен жұмыс жасайды?Плита сымның кедергісі 80 Ом болса,онда 10мин ішінде одан қанша жылу мөлшері бөлінетінін есептеңдер? (108Дж)2 топ 1.Кедергісі 20 Ом өткізгіштен 5 мин ішінде 300 Кл мөлшерінде электр өтеді. Берілген уақыт мезетіндегі токтың жұмысын есептеңдер?(6кДж)2. Әрқайсысы 6В кернеуге,0,6 А ток күшіне есептелінген екі шам 2мин жанды.Осы уақыт аралығында әр шамдағы және екі шамдағы электр тогының атқаратын жұмысын анықтаңдар (432Дж)Физикалық диктант1.Тәжірибе жүзінде токтың жылулық әрекетін ағылшын ғалымы мен орыс ғалымы зерттеді. (Дж.Джоуль мен Э.Ленц)

2.Джоул-Ленц заңы қалай жазылады?

3.Ең алғашқы қыздыру шамын ойлап тапқан орыстың өнертапқышы (А.Н Лодьгин)

4.Қазіргі қыздыру шамдарының қылдарына балқу температурасы болатын вольфрам сындарын қолданады (3370С)

Қорытынды БағалауҮйге тапсырма: Электр тогының жылулық әсері. Джоуль-Ленц заңы. Қыздырушамдары. §42,43 21 жаттығу (2,7.9)

******

БҚО Казталов ауданы Әбіш ауылыӘбіш негізгі жалпы білім беретін мектебінің

қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі Орынғалиев Үміткер Жұмакелдіұлы

Сабақтың тақырыбы: Ахмет Йасауи « Хикметтері» Сабақтың мақсаты : а) Ақынның өмірі мен шығармашылығын, «Хикметтерін» өлеңін,мағынасын меңгерту;ә) Тақырыптан білімдерін ауызша және жазбаша тілде қалыптастыру;б) Жаңа материал бойынша берілген сұрақтар мен тапсырмаларды өз бетімен орындауғадағдыландыру. Сабақтың түрі : аралас сабақСабақтың әдісі : сұрақ-жауап, баяндау ,іздендіру Сабақтың көрнекілігі : оқулық, презентация, топшамаларПәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.ә) Үй тапсырмасын пысықтау :Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямынб) Жаңа сабақты түсіндіру.Ахмед Ясауи өзінің «Хикмат» атты өлеңінде софылық ілім негіздерін баяндайды,тұрмыс-тіршіліке тартымды кеңестер береді,байлыққа құмар болмауға шақырады,әділеттілікті жақтайды. Жеті жаста Арыстанбаб келді маған, Хақ Мұстафа аманатын берді маған. Сол сәтінде-ақ көңілім тауып баян, Нәпсім өліп, Тәңірі жолына түстім мен де. Құрма беріп, мейірлене назар салды, Сол заматта кеудемде бір шырақ жанды. Еркелете шақырып қасына алды, Мектеп барып, бек қуанып тұрдым мен де.

Оқулықпен жұмыс: Ахмет Йасауи өлеңдерін мәнерлеп оқиды.

Білімді бекіту : 1-тапсырма. Топтастыру стратегиясы А.Йассауи кім? 2-тапсырма. Берілген шумақты талда.

93

Жеті жаста Арыстанбаб келді маған, Хақ Мұстафа аманатын берді маған. Сол сәтінде-ақ көңілім тауып баян, Нәпсім өліп, Тәңірі жолына түстім мен де.

Тармақты Бунақты Буынды Ұйқасты

3 – тапсырма Сөздікпен жұмыс Нәпсі – Дауа – Замат – Мақшар – Бек қуанып – Менмендер – Әзәзіл – Тәуба – 4 – тапсырмаINSERT КЕСТЕСІ

Білемін Мен үшін жаңалық Ізденемін

Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.Үйге тапсырма : 1. Қожа Ахмет Йасауидің өмірі мен шығармышылығы;

2. Өлеңнен үзінді жаттау; 3. Қожа Ахмет Йасауи туралы қосымша мәлімет әкелу.

******Батыс Қазақстан облысы, Казталов ауданы, Киров ауылы

М.Жүнісов атындағы НЖББМІІ санатты технология пәнінің мұғалімі

Такеева Гүлдәурен Қобландықызы

8-сыныпСабақтың тақырыбы: Кәсіпкерлік іс-әректтің қызметі мен мәні.Сабақтың мақсаты:Білімділік: оқушының бойында өмірдің әлеуметтік экономикалық сұраныстары туралы түсінігін қалыптастыру.Дамытушылық: оқушыларға қызықты экономикалық тапсырмалар арқылы кәсіптік бағдар беру.Тәрбиелік: іскерлікке, жауапкершілікке және тапқырлық , белсенділікке тәрбиелеу.Сабақтың түрі: топпен жұмысСабақтың әдісі: СТО технологиясы, баяндау, сұрақ-жауап.Пәнаралық байланыс: тарих, математика, әдебиет, сурет.Сабақтың көрнекілігі: плакаттар, жоспар түрлері, сызбалар.Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі. Қызығушылықты ояту.Берілген тақырып бойынша мәтінге сүйеніп, сол мәтіннің толық мағынасын ашып бере алатын, үлкен ойды білдіретін 6 сөзді жазу.Оқушылар сөздерді оқиды. Осы сөздің айналасындағы үлкен бір пікірді қамтитын 4-5 сөйлемнің айналасын жұпө жұмыр етіп, ғылыми тілмен айтып береді.Солай жалғасып, 6 сөздің де мағынасы ашылады.1Еңбек қорлары2Экономика3Құнды қағаздар4Қызмет көрсету персоналдары5 Отбасылық қаржы6 Кәсіпкерлік қызмет Үй тапсырмасы тексеріледі.Тірек сөздермен әңгіме құрау әдісі бойынша кәсіпкерлік қабілеттілік, бәсекелестік және тағы басқа сөздерді алып, соған әңгіме құрау.ІІІ. Мағынаны ашу.Базарға қарап тұрсам , әркім барар,Іздегені не болса сол табылар.Біреу астық алады, біреу маржан,Әркімге бірдей нәрсе бермес базар.Әркімнің өз іздеген нәрсесі бар,Сомалап ақшасына өлшеп алар,

94

Біреу ұқпас бұл сөзді, біреу ұғар,Бағасын пайым қылмай аң-таң қалар34 Түртіп алу әдісі.35 Оқушыларға жаңа сабақтың тақырыбын айтып, осы тақырып бойынша не білетіндерін жаздыру.Әр топ бібір сөйлемнен (ойын жинақтап) тақтаға жазады. Оқушыларға мәтін беріледі. Мәтінді оқып отырып, шартты белгілерді қойып отырады. Белгі қойып болған соң барлығы мәтіннен түйгенін ой елегінен өткізеді.Шартты белгілер:«Ү» -білемін«+»-жаңа білдім«-«-мен ойлағаннан басқа«?»-көбірек білгім келедіТопта талқылау.1.Топ ішінде мәтінен не оқығандарын , білгендерін бір-біріне айтып талқылау.Талқылап болған соң белгілер кестесімен жұмыс жасау.

«Ү» «+» «-« «?»

Кестені толтырып болғасын топ ішіндегі екі оқушы бір-бірімен жұмыыстарын алмасады. Сол арқылы өз білмейтіндерін оқып, өз біліміне ой қосады.2.Бір айлық отбасы бюджетін құру.

Табыс Сомасы

Шығын Сомасы

24 Айлық жалақы 1.Тамаққа25 Жалпы фондтан , жеңілдіктер мен төлемдер

2.Ұзақ мерзімдік пайдалану тауарлары

26 Зейнетақы , шәкіртақы 3 .Көлік, киім, аяқ киім жөндеу қызметкерге

27 Ұй жанындағы үлескіден түскен табыс

4.Коммуналдық қызмет

28 Жеке еңбек қызметінен түскен табыс

5.Мәдени -тұрмыстық қажеттілік

29 Табыс табудың басқа көздері 6.Медициналық қажеттілік30 Бағалы қағаздардан түсетін табыс 7.Ойламаған шығындарБарлығы: Барлығы:Қорытынды:

ІҮ. Ой толғаныс кезеңі.Үш қадамды сұхбат әдісі:а) сұрақ берушіб) жауап берушів) жинақтаушыЖаңа сабақ төңірегінде 1 оқушы сұрақ береді, 2-оқушы жауап береді 3-оқушы жинап айтады.Мысалы: Тұрмыстық тұтастықдегеніміз не? Қаржыны жоспарлы түрде жұмсауды қалай түсінесің ?Ү. Үйге тапсырма.Үй экономикасы және кәсіпкерлік туралы 5 жолды өлең жазу.Шығу парағын толтыру.ҮІ.Қорытындылау: Бүгін сен үшін маңыздысы не болды. Сұрақтарың бар ма? Талап-тілектерің қандай?

******"БАСТАУЫШ СЫНЫПТЫҢ ВАРИАТИВТІ КОМПОНЕНТІНДЕГІ

ТАҢДАУ КУРСТАРЫНЫҢ РӘСІМДЕЛУІ"

Темиргалиева Шынар Бактыгереевна - Қазталов аудандық білім беру бөлімінің

жоғары санатты бастауыш сынып әдіскері

Бастауыш сыныптың вариативтік оқу жүктемесінде мазмұнын ата- аналардың және балалардың мүмкіндіктері менкүшіне сай қажетін ескере отырып мектеп қарастырады. Оқу жүктемесінің ішкі құрылысы баланың жасынатәуелді.Бастауыш сыныпта инварианттық бөлігі 89% құраса барлық оқу жүктемесінің 11% вариативтік бөлігі құрайды. Жалпы білім беру мекемелерінің базистік оқу жоспарының мектеп компоненті мен оқушы компонентін жүзеге асыруды көздейтін бағдарлы оқу процесінде маңызды орын алатын қолданбалы және таңдау курстарын ұйымдастырудыңәдістемелікерекшеліктеріне соңғы уақытта үлкен мән берілуде. Аталғанкурстарбағдарлы оқытуды жүзеге асырудың басты құралы ретінде қарастырылады. Жұмыстың оқу жоспары дегеніміз – базистік және типтік оқу жоспарлары негізінде нақты оқыту тілі (1-9 сыныптар), оқыту бағыты (10-11 сыныптар) ескеріліп, жалпы білім беретін оқу орындарында жасалатын нормативті құжат. Оқу жүктемесінің инвариантты компоненті – білім беру ұйымдарының меншік нысанына, типі мен түріне, сонымен қатароқыту тіліне қарамастан барлық оқушылардың меңгеруі міндетті оқу пәндерін айқындайтын үлгілік оқу жоспарының құрамдас компоненті. Оқу жүктемесінің вариативті компоненті – оқушылардың білім алу қажеттіліктеріне қарай меншік нысанына, типі мен түріне, сонымен қатар оқыту тіліне қарамастан білім беру ұйымы айқындайтын үлгілік оқу жоспарыныңқұрамдас компоненті; Таңдау курстары дегеніміз – оқушылардың талап-тілегін, қызығушылығын қанағаттандыруға арналған курстар.

95

Бағдарламаны бекітудің екі түрлі жолы бар:

Бейімделген бағдарлама 1. Түсініктеме хатының негізінде мектептегі мұғалімдердің бірлестігінде қаралады.2. Әдістемелік бірлестіктердің ұсынысы бойынша педагогикалық кеңесте бекітіледі.3. Аудандық, қалалық әдістемелік кабинеттерге ұсынылады.

Авторлық бағдарлама1.Түсініктеме хатының негізінде мұғалімдердің бірлестіктерінде қаралады.2.Әдістемелік бірлестіктің ұсынысы бойынша педагогикалық кеңесте бекітіледі.3.Педагогикалық кеңес ұсынысы бойынша аудандық, қалалық әдістемелік кабинетке жіберіледі.4.Бағдарлама білім жетілдіру институттарына пікір алуға жіберіледі немесе мамандар пікірі алынады.5.Оқу үрдісіне енгізіледі.6.Бағдарлама аудандық, қалалық қорға енгізіліп оқу үрдісіне енгізіледі.Таңдаукурстарына қойылатын негізгі талаптар Бастауыш сыныптың қу жоспарының вариативті бөлігінің білім мазмұны, яғни таңдау курстардың бағдарламаларына енгізілетін білім мазмұны мына талаптарға жауап беруі тиіс:-толымдылық, -жалпылық - ғылымилығы -сараланған -практикалық бағыттылығы-жүйелілік -уақыт қорына лайықтылық Осы талаптарға тоқталсақ:1. Мазмұнының толымдылығы. Бағдарламаны дайындау кезіндегі білімнің толымдылығы бағдарламада қойылғанмақсаттарға жету үшін қажетті және жеткілікті білімдерді анықтауда болып табылады. Бағдарлама онда жоспарланғаноқытудың барлық мақсаттарына жетуге қажетті білімдерді қамтуы керек. Бағдарламаға оқушылардың бойында практикалықіс-әрекеттің түрлі тәсілдерін қалыптастыратындай білімдермен қатар, бағалау бойынша білімдерді де енгізу қажет. Мысалы,оқушыға есеп шығаруға және оның шешімінің дұрыстығын тексеруге, шығарма жазу мен оның шешімінің дұрыстығынтексеруге, шығарма жазу мен оның жазылу сапасын бағалауға және т. б үйрету керек.2. Оқушылар үшін жаңалық дәрежесі. Іс-әректтің тиімділігі және оқушыларды ынталандыру берілетін білімнің бұдан бұрынигерген білімге қарағанда жаңалық дәрежесімен анықталады,3. Мазмұнның жалпылық дәрежесі. Білімнің жалпылығының қажеттігі оқушыларда жалпы іс-әрекет тәсілдерінқалыптастырудың қажеттігінен туындайды. Бағдарламаға енгізілген білімнің жалпылық деңгейі ондағы қойылған оқытумақсаттарына және оқушылардың абстрактілі ойлауының даму деңгейіне сәйкес болуы керек. Бағдарламаға енген материалоқушылардың әртүрлі категориясы үшін қолданылуы мүмкін, оған бағдарламаға енгізілген білімдердің жалпылығы арқылы,оқушылардың барлығына ортақ мәселелерді таңдап алу арқылы қол жеткізуге болады.4. Мазмұнның ғылымилығы. Бағдарламаға алдыңғы қатарлы ғылыми білімдер мен адамның практикалық іс-әрекетіндегінеғұрлым құнды тәжірибелер енгізілуі керек.5. Білім мазмұнының сараланғандық сипаты. Бағдарламада білімнің әр-түрлі деңгейі мен түрлері сараланып берілуі керек.6. Курстың практикалық бағыттылығы. Бағдарламада білім беру стандарттарының талаптарына сәйкес оқушылардың алғанбілімін практикада әртүрлі мәселелерді шешу үшін қолдана алу қабілеттілігін қалыптастыратындай материалдарды қамтуықажет.7. Оқу материалдарының өзара байланыстылығы мен жүйелілігі.Бағдарламадағы білім мазмұны барлық келесі тақырыптарды оқу өткен тақырыптарға сүйене отырып жүргізілетіндей, алжеке және жалпы білімдер арасында байланыс болатындай болып жүйелі түрде құрылуы тиіс.8. Уақыт қорына лайықтылығы. Бағдарламадағы материалдар оны зерделеуге бөлінген уақыт қоры ескеріле отырып бөлінуікерек.

Таңдау курстарының рәсімделуі:Курстың тақырыбын белгілеу.Білім мазмұнындағы орнын анықтау.Бағдарламаның түсінік хатын жазу.Түсінікхаттакурстыңмақсаты,міндеттері, пәнаралық байланысты жүзеге асыру бағыттары көрсетіледі.Таңдау курстардың тақырыптарын сағаттарға бөлу.Таңдау курстарды ұйымдастырудың формаларын анықтау.Таңдау курстардың оқуын аяқтау формаларын (реферат, баяндамалар, ғылыми жобалар, сынақ,жәнет.б) анықтау.Ұсынылған әдебиеттердің тізімін беру (мұғалім үшінжәне оқушыға ұсынылатын әдебиеттер тізімі жекелей беріліуі керек). Курс бағдарламасының құрылымы:1.Титул парағы.2. Кіріспе.3. Түсінік хат.4. Оқу-әдістемелік жоспар.5. Курс мазмұны.6.Әдістемелік нұсқаулар.7. Мұғалімдер мен оқушыларға ұсынылатын әдебиеттердің тізімі.8. Оқушының оқу жетістіктерін бағалау жүйесі. Курсты бітіру есеп берумен: реферат жазып қорғау; баяндама оқу; жоба қорғау т.б аяқталады.Әдебиеттер тізімі —бағдарламаның қорытынды бөлімі. Әдебиеттер тізімін құрудың бірнешеережесі:- автордың фамилиясы мен кітаптың аты алфавитбойынша келтіріледі;- автор инициалы фамилиядан кейін орналасады;- автордың аты-жөні, кітаптың атауынан басқа баспаның орны, басылымның жылы жазылады; Бағдарламаның ерекшеліктеріне қарай әдебиеттер тізімін педагогтар, оқушылар, ата-аналар үшін бірнеше бөлікке бөлуге болады. Авторлық бағдарлама ішіндегі қолданылатын педагогикалық технология мен оқыту әдістері апробация мен экспертизадан өткізілуді қажет етеді.Экспертизаға ұсынылған авторлық оқыту бағдарламасына осы салабойынша жетік

96

білетін мамандар мен ұйымдардыңрецензиясы қоса беріледі.Білім басқару ұйымдары апробация мен экспертиза өткізу барысында авторлық бағдарламаныңталаптарғасайкелу- келмеуін, оның оқу процесіне жіберілу мүмкіндігі турасында шешім қабылдайды. Қорыта келгенде, мектептің бастауыш сатысындағы оқу жоспарының вариативті бөлігінің білім мазмұны осы айтылғантеориялық негіздерге сүйене отырып дайындалған жағдайда ғана ұсынылатын таңдау курстар өзінінің негізгі мақсатміндеттері мен атқаратын қызметін дұрыс орындап, бастауыш сынып оқушыларын өз бетімен ізденіп білім алуғаталпындырып, олады алған білімдерін өмірде қолдана білуге үйретеді деп есептеймін. Вариативті компоненттің таңдау курстарын оқытуда оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың мүмкін нұсқаларына даүлкен шығармашылықпен қарау керек.

******

Темирова Д.К. Орыс тілі мен әдебиеті пәнінің мұғаліміБірік орта жалпы білім беретін мектебі

Казталов ауданы, Батыс Қазақстан облысы

Дата 14.10.15 7 класс

Тема урока Имя числительное. Простые и составные имена числительные.Общая цель формировать у учащихся понятие о числительном, о разрядах числительных по

составу; умение согласовывать числительные со словами в словосочетании.Ожидаемые результаты

А) Знают о простых и составных числительных, должны уметь согласовывать числительные со словами в словосочетании. В) Умеют различать разряды числительных по составу, составляют предложения с простыми и составными числительными.С) Сравнивают имена числительные с другими частями речи.

Тип урока Изучение нового материалаЗадания Тренинг, мозговой штурм, «Запомни информацию», дифференцированные задания.Необходимые материалы

Интерактивная доска, стикеры, карточки, рабочие листы, постеры, ноутбук.

Ход урока:Этапы урока Действия учителя Действия ученика Техники ФО

Вводная часть

5-7 м

Предлагаю ученикам проговорить речевую физминутку Вот звонок нам дал сигнал.Поработать час настал.Так что время не теряем И работать начинаем. Провожу тренинг для разделения учеников на группы «Выбери цвет» (3 мин)

Повторяет за учителем, а потом самостоятельно

Выбирает свой цвет и рассаживается по группам

Словесная похвала

Создание коллаборативной среды

Презентация

5-7 м

«Мозговой штурм»-Какое сегодня число?-Сколько месяцев в году?- В каком классе вы учитесь?- Сколько дней в неделе?- Сколько недель в одном месяце?-Что вы использовали при каждом ответе?-А в какой части речи мы изучаем цифры и числа?

Отвечает на вопросы учителя, определяет тему урока

Словесная похвала

Основная часть

15-20м

Групповая работа «Запомни информацию» (за 2минуты должны запомнить всю информацию)Имя числительное – это часть речи, которая обозначает число, количество предметов и их порядок при счете, отвечает на вопросы сколько? который? (какой?) Числительные Количес. Порядков.

Подходят по одному ктаблице, запоминают информацию, записывают в постерах, дают определение именам числительным

«Сигналы рукой»

97

Сколько? Который?Пять пятый Простые : пять, шесть, семь (из 1 слова)Составные: двадцать один, сто пятьдесят два (из нескольких слов)Сложные: пятьдесят, восемьсот (из 2-х или нескольких корней)Задание 1Запиши словами числительные8, 35, 900, 100, 0, 55, 11, 1000Задание 2 Семантическая карта

Выполняют задания парно, индивидуально

Оценочный лист

Итог/Рефлексия5-7

«Письмо другу»«Зачем нужны числительные?»

Пишут о том, зачем в жизни нужны числа

«Солнышко» (желтые лучики «все хорошо», голубые тучи «было непонятно»)

Утешева Н.Х математика пәнінің мұғалімі

Бірік ОЖББ мектебініңКазталов ауданы. Батыс Қазақстан облысы

Алгебра 10 сынып 57- сабақСабақтың тақырыбы: Функцияның графигіне жүргізілген жанама теңдеуіЖалпы мақсаты: Функцияның графигіне жүргізілген жанаманың табу формуласын есептер шығаруда қолдануды.

Оқу нәтижелері: Функцияның графигіне жүргізілген жанаманың табу формуласын есептер шығаруда қолданады.Түйінді идеялар: Функцияның графигіне жүргізілген жанаманың теңдеуін табуСабақтың түрі: Жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: ОЖТ:1.Диалогтық оқыту. 2. Топтық жұмысСТО: төмен және жоғарғы дәрежелі сұрақтар қою АКТ: .Интерактивті тақтаОқытудағы басқару және көшбасшылық (ОБжК): Таныстырылым қорғау 2 . Оқытуды бағалауЖас ерекшелігі: жеке тапсырмалар

Дереккөздер, көрнекі құралдар:

Үлестірмелі материалдар,семантикалық карталар,белсенді тақтада көрсетілетін таныстырылым,бағалау парақтары, постерлер, маркерлер..

Сабақ кезеңдері: Мұғалімнің әрекеті Оқушы әрекеті

КіріспеУақыты: 2 мин

ТұсаукесерУақыты: 3 мин

Негізгі бөлімУақыты: 20 мин

Уақыты: 12 мин

Оқушылармен сәлемдесу, оларға сәттілік тілеп , «Жүректерді » оқушыларға ұсынамын. 1-топ ( )´= - ; 2 топ.˗ х´=1; (Сх)´= С ; С ´=03-топ (х ; (х²) ´=2х 4 топ˗ . (u+v)´=u ´ +v´ ; (uv)´=u ´ v+ u v´ ; ( )´=1.Қызығушылықты ояту: Жеке жұмыс.Семантикалық картамен жұмыс.Кіріспе:-Мына сызбалардан не байқап тұрмыз?-Функция графиктеріне белгілі бір нүктеде жүргізілген жанамалар,олай болса бүгінгі сабағымыз да туындының көмегімен функцияның графигіне жүргізілген жанаманың теңдеуін табуды үйренеміз.2 . Жаңа материалды меңгеру. І топ:-Жанаманың теңдеуі. Лагранж формууласы.Функцияның графигіне жүргізілген жанаманың теңдеуін жазу алгоритмі.ІІ, ІІІ топтар :-Мысалдарды түсіндіру.( 1,2) ІV топ:- Күрделі мысалды түсіндіру. Оқушылардың түсіндіруін қол белгісімен бағалау.36 «Стоп кадр» әдісі. . « Есепті әр қарай қалай шығарылу

Оқушылар сәлемдеседі.шеңберге тұрады, өздеріне берілген жүректің артында жазылған функциялардың туынды формулалармен сәйкестендіріру арқылы оқушылар топтасып отырады.Семантикалық картамен жұмыс.Нұсқалар бойынша жинақтап,тақтаға іледі, нұсқасы бірдей оқушылар бір-бірін тексеріп, жолдастарыныңжұмыстарының бағалайды.

Оқушылармен топтасып бірлесесе тақырыпты ашып талдап түсінеді. «Топты бағалау», «Басбармақ».Топпен есепті шығарылуын ттүсіндіреді.

98

Қорытынды5 мин

керек деп ойлайсыздар ?Топпен бірлесіп түсіндіреді.

2. Топпен есептер шығару: Деңгейлік есептер. 1-топ А –д . № 198(а) , В-д . № 203 (а), 204 (а) 2 топ. А –д . № 198(ә) . В-д . № ˗ 203 (ә) , 204 (ә) 3-топ . А –д . № 198(б) В –д .№ 203 (б) , 204 (б) 4 топ А –д . № 196 В-д . № 205(б) 204(б) ˗

4..Топтық жұмыс. Өздеріне берілген есетің қатесін тауып, түсіндіреді. «Екі жұлдыз, бір ұсыныс» қағидасымен бағалау . Жоғары және төменгі сұрақтар қою. -Функцияның графигіне жүргізілген жанаманың теңдеуін табу алгоритмі қандай? -Функцияның кез келген нүктесі арқылы өтетін жанама мен туынды ұғымының қандай байланыс бар деп ойлайсыздар ?

Оқушылар бірігіп өздеріне берілген есептерде шығарады. Екі топтан өзара бір –бірін түрлі- түсті бормен есептерін тексеріп бағалайды «Топты бағалау» Постер дайындалған есепті топпен талдайды. «Екі жұлдыз, бір ұсыныс» қағидасымен бағалау

Оқушылар бір біріне сұрақтар қояды

Бағалау

3 мин.

Кері байланыс: Туынды анықтамасы, Туындының формулалары үш ережесі Туындының Туынды Туындының физикалық геометриялық мағынасы. мағынасы Функцияның графигінежүргізілген жанама теңдеуі1. Бүгінгі сабақтан алған білімізді қалай бағалар едіңіз ?«Бағдаршам» әдісі арқылы бағалау.-«Қызыл» - көп нәрсе туралы мағлұмат алдым,теорияны білемін есептер шығаруда түрлендіріп қолдана аламын- « Жасыл» – мен үшін формула түсінікті ,есептер шығаруда қолдана аламын , бірақ әліде білімінді толықтыру қажет етемін.- « Сары » – формуланы түсіндім ,есептер шығаруда қолдануға әлі қиналатын сияқтымын..Сұрағым бар.2.Өзін –өзі бағалау парағын толтырады.Қорытынды бағалау.Үйге :№ 195,196 Қосымша есеп С -д . № 207

.

«Біз не білеміз? Біз не үйрендік ?» сұрақтар бағытында ой қозғайды.

«Бағдаршам» әдісі арқылы оқушылар өздерінің алған білімдерін бағалайды.

Үй тапсырмасын күнделігіне жазады.

Дереккөздер «Дидактикалық материал»А.Е.Әбілқасымова,М.И.Есенова КД.Шойынбеков,А.Жұмагұлова. «Мектеп» 2006. «Пособие для подготовки к единому национальному тестированию по математике»» И.П.Рустюмов С.Т.Рустюмова.«Алматы» 2009 «Емтихан жинағы» Қ-Гжәне М-Ж бағыты

І нұсқа Функция f (х) 2x+2 3x2-x + x 1-6x

f(x)=x2

f(x)=x-3x2

f(x)=x2 +2xF(x)=x+√xF(x)=√x+1

F(x)= x3-0,5x2+1Оқушының аты жөні

ІІ нұсқа Функция f (х) -4x +1 1- -6x2 2x+6x2 -2x+4x3

F(x)=1-2x2

F(x)=3-x2 +x4

F(x)= 4√x+xF(x)=x-5√x F(x)=x2 +2x3

F(x)=1-2x3

Орындаушының аты жөні

99

БҚО, Казталов ауданы, Қараоба ауылыҒ. Қараш атындағы мектеп – гимназияның

география пәнінің мұғалімі Шунгулова Айгүл Тұрарқызы

Биосфера және Жердегі тіршілік

Сыныбы–10а Күні 22.10.15 жТақырыбы Биосфера және Жердегі тіршілік §16 (14)

Мақсаты Биосфераның құрылысы мен құрамы және Жердегі тіршіліктің дамуы туралы білімді меңгеру.Күтілетіннәтиже

А.Биосфераның құрылысы мен құрамы және даму кезеңдері, ноосфера ұғымы және оның дамуының басты белгілері туралы біледі; В. Биосфераның құрылысы мен құрамы және даму кезеңдері, ноосфера ұғымы, оның дамуының басты белгілерін ажыратып, оларға сипаттама береді; С. тірі организмдер мен табиғаттың басқа құрам бөліктері арасын-дағы өзара байланысқа тұжырым жасай алады.

Дереккөздер,құрал-жабдықтар

Оқулық, дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясына арналған жұмыс дәптері, ресурстар, суреттер,ноутбук, маркер, флипчарт, бағдаршам, тапсырмалар

Сабақтыңбарысы

Уақыты Мұғалім әрекеті Оқушы әрекеті

Кіріспе Оқушылармен амандасу. Оқушылардың назарын сабаққа аудару. «Стикердегі диалог» әдісі арқылы үй тапсырмасын тексеру.

Оқушылар амандасады. Оқу құралдарын шығарып, сабаққа дайындалады. Қойылған сұрақтарға сыни ойлап жауап береді.Бағдаршам әдісі арқылы өзін-өзі бағалау.

Тұсаукесер «Стоп кадр» әдісімен «Биосфера» бейне жазбасы арқылы жаңа сабақтың тақырыбы мен мақсатын айқындайды. Сабақ мәтінінебайланысты жазылған терминдер арқылы топқа бөлу.

«Стоп кадр» әдісі арқылы сұрақтарға жауап беріп және мұғаліммен біріге отырып, жаңа тақырып-тың тақырыбы мен мақсатын айқындайды, топтарға бөлінеді.

Негізгі бөлім Мұғалім оқушыларға тақырыппен танысуға тапсырма береді. Тақырып-пен танысып болған соң топтық-жұптық жұмыс. 1 топ. Биосфераның құрамы мен құрылысы. 2 топ. Биосфераны қорғау. 3 топ. Ноосфера. Әр топ тұжырымдамалық карта немесе таныстырылым құрып, қорғау. Мұғалім бақы-лап, бағыт беріп отырады.

Оқушылар жұптасып тақырыпты талдап,әр топ өздеріне берілген тапсырмабойынша тұжырымдамалық карта немесетаныстырылым-ды қорғайды. «Екіжұлдыз, бір ұсыныс» әдісі арқылы топтарбірін-бірі бағалайды.

Қорытынды Географиялық диктант «Биосфера» мәтінін толықтыр.Биосфера – бұл жердің «тіршілік қабығы». Биосфера терминін ғылымға ...... жылы алғаш аустралиялық ғалым .... енгізген болатын. Биосфера туралы ілімді негіздеген, анықтамасын ұсынған ғалым ......... Биосфераның жоғарғы шекарасын ........ арқылы жүргізеді. Биосфераның төменгі шекарасын ........ арқылы жүргізеді. Биофильдік элементтер -............ Материктердегі биомасса мөлшері дүние-жүзілік мұхиттағы биомасса-дан ........ көп. 2.Дүниежүзілік мұхиттағы тірі организмдер түріне анықтама бер.Планктон –Нектон – Бентос - Мұғалім сабақты қорытын-дылайды. Кері байланыс: Не ұнады:.................................Не қиын болды: ......................Тілегім: ...................................Үйге тап-ма: Қайталау §16 (14) Шығармашылық тапсырма: Қазақстандағы «Қызыл кітапқа» енгізілген өсімдіктер мен жануарларға байланысты слайд жасау.

Оқушылар географиялық диктантқа жауапжазады.Бағалау критериі арқылы оқушылар жұппен бірін-бірі бағалайды. 2.Оқушылар кері байланыс жасайды. Не ұнады:...............................Не қиын болды: ..............Тілегім: .......................Үйге тапсырма алады.

100

ЖАН ӘКЕШІМЕ АРНАУ

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы, №28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі Торегелдиева Жанат Кұралбекқызы

Үлгі болған елі менен ұрпаққа, Еркелетіп, сүйеніште болдың- ау.Түсіндік-ау мұның бәрін кештеу тым,Қайталанбас тұлға едің әлемде.

Әлі есімде балғын бала шағымда,Сол тәтті кез, ұмытылар ма, естен бір. «Әпкешім» деп иығына салып-ап,Отырушед еркелетіп жан әкем.

Бала едік көп нәрсеге мән бермес,Білмедікте сағым болар сәттерді.Сезе алдым ғой, әке мейірімін бірақ-та,Өміріме жететін ғып талғажау.

Жан әкеме сұм соғыстың зардабы,Салған сызат жан жараға айналып.Анашыма аманат қып біздерді, Кете барды мәңгілікке жырақтап.

Кім ойлайды? Әкем мәңгілік кетер деп,Кім ойлайды? Аңсап, зарығып күтем деп.Жүрек аңсап , сағынсада талай рет,Амал қанша жан әкемді қайтарман.

Шаршағанда күйбең тірлік қамымен,Күлімсіреп жан әкемнің бейнесі.

Қайсарлығың, батылдығың қайда деп,Келіп тұрады демегендей күш беріп.

Содан білем ,ерте өтіп кетседе,Қиналғанда демеп жүрер жан әкем.Бар қолымнан келетіні қазіргі,Әруағына дұға арнап отырам.

Асқар тау әке ақылшы,Отбасының байлығы.Көңіліне қаяу салмай ешқашан,Бағалайық теңдесі жоқ байлықты.

******

Пәннің аты:

Әдебиеттік оқу

ОҚО,Сайрам ауданыАқбастау ауылы,№33 Н.Шойынбаев атындағы ЖОМ-ніңбастауыш сынып мұғаліміБимурзаева Гүлбала Даденқызы

Сабақтың атауы Түйе мен тышқан (монғол ертегісі)

Мақсаты Ертегінің мазмұнын түсіну, мүшел жас туралы түсінік қалыптасу, ертегінің идеясын ашу. Шығармаға талдау, талқылау, салыстыру және қорытынды жасауға үйрену

Күтілетін нәтижеЕртегінің мазмұнын түсінеді, мүшел жас туралы түсінік қалыптасады, ертегінің идеясын аша алады. Шығармаға талдау, талқылау, салыстыру және қорытынды жасауға үйренді

Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру

Жаңа ғасыр, жаңа үміт, жаңа арман,Жақсы тілек, жайнаған күн шық алдан.Білім деген шалқар теңіз шалқыған,Тереңіне сүңги алар талпынған.

Оқушылар шеңберде жиналып,мұғаліммен бірге бүгінгі сабаққа сәттілік тілейді. Топқабірігу «Мозайка» әдісі (3 минут)

Үй тапсырмасын пысықтау

«Кім жылдам» әдісі мен сұрақ-жауап1.Қасым Аманжолов кім?2. «Бақытты қазақ баласы»деп өлеңнің қай шумағын атауға болады?

Берілген сұрақтарға жауап беру (3 минут) «Жануарлар» бейнесімен (Жылқы, маймыл, тышқан) бағалау»

101

Ақын неге қуанып,шаттанады?

Миға шабуыл 1.Кезікті бір жануар,Үстінде екі тауы бар.2.Мысықтан бұл қорқады,Бұдан піл қорқады.

Жаңа сабаққа деген қызығушылықтары оянып,ерекше ынтамен кіріседі.(2 минут)

Мағынаны тану 1.Мәтінмен жұмыс. «Джигсо» әдісімен мәтінді 3 бөлікке бөліп 3 топ оқиды. Спикерлер өздеріоқыған бөліктің мазмұнын сыныпқа түсіндіреді. (8 минут). «Бағдаршам» әдісімен өзін-өзі бағалау (жасыл – толық түсіндім, сары – жартылай түсіндім, қызыл - түсінбедім)2. «Рөлдік ойын» автор, түйе, тышқан. (6 минут) «Бармақпен» бағалау3. «Фишбон» әдісімен қазақша жыл атауларын ретімен жазу. Мүшел жас. Жұптық жұмыс. (5 минут) «Гүлмен» арқылы жұптық бағалау (раушан, қызғалдақ, түймедақ)4. «Венн диаграммасы» әдісімен түйе мен тышқанды салыстырады (8 минут) «Геометриялық фигуралар» арқылы топ ара бағалау (жұлдызша, төртбұрыш, үшбұрыш)5. Түйе мен тышқанның жағымды/ жағымсыз тұстары анықтау (жеке жұмыс), (5 минут) «Өзін-өзі ауызша бағалау»

Үйге тапсырма Ертегіні мазмұндау Күнделіктеріне жазып алады (1 минут)

Кері байланыс Смайликтерді өзі қалаған нұсқаға жабыстырады (2 минут)

ОҚО,Сайрам ауданы Ақбастау ауылы №33 Н.Шойынбаев ат. ЖОМ бастауыш пәнінің мұғалімі Төлешова ГүлнәрӘсілбекқызы

Ол әр сабағында жаңа форматтағы әдіс-тәсілдерді пайдаланып оқушылардыңсабаққа деген қызығушылығын арттырудыкөздейді. Әдістеме ретінде бір сабағы менрефлексивті есебін ұсынып отырмын.

Математикадан 4А-сыныпқа арналған қысқа мерзімді жоспар Тақырыбы: Нөлдермен аяқталатын сандарды жазбаша бөлу

тәсілдері Сілтеме: Жеті модуль ықпалдастырылған тапсырмалар мен

ережелері Мақсаты: Нөлдермен аяқталатын сандарды жазбаша бөлу тәсілдерін өз

бетімен орындай білуге машықтандыру Нәтижесі Дұрыс есептеуге үйренеді, өз бетімен қорытынды жасай

алады Түйінді

идеяОқушылардың практикалық және теориялық білімдерін ойлау арқылы түсіне отырып , жауап іздеу.

Қолданылатынкөрнекіліктер

Интерактивті тақта,постерлер, маркерлер,желім,А4 қағаздары мен түрлі-түсті кеспелер,

3м

6м

Әр топтарға бағалау парағы беріледі.

Жаттығулар Іс - әрекетіШеңбер бойынша сөз тізбегі.

"Есімдерінің не себептен қойылғанын айтуʺБүгінгі сабақты Абайатамыздың мына өлеңжолдарымен бастағалыотырмын: «Жаны құмар өмірде небар екен,Соны білсең әрненібілгендегің»

102

Топтық ережемен танысу және оны орындау Топқа бөліну кезіндекөшбасшы болуға

бейімделеді

10м

Оқытуды басқару жәнекөшбашылық Маркер,постер, оқулық.

І-тапсырма .Ой шақыруШешуін «жылдам жауап» ойыны арқылы табамызАбай атамыздың жасырған жауабынан сегіз батырқыс пен жаз,күн мен түн,тақ пен жұп жақсылық пенжамандық екенін тапсырманы орындауҰлы ақын Аудармашы

Философ Сазгер

Ғұлама Аудармашы Абай Кім?Алла мықты жаратқан сегіз батыр,Баяғыдан соғысып әлі жатыр.Кезек-кезек жығысып,жатыр-тұрып кім жығары,белгісіз түбінде ақыр.

10м

10м

СТОТоптық жұмыс,Жеке жұмыс

ІІ-тапсырмаҚыс тапсырмасы:

Математикалық диктантЖаз тапсырмасы

Жұп,Тақ тапсырмасы

Жақсылық пен жамандық тапсырмалары

Топтық бағалау парақтары,оқушылар сабақ бойынша әр

тапсырманы бағалап отырады.Есептер шығару«Күш білімде» теңдеулерін шешуҚызықты есептер

6мПрезентацияКері байланысҮйге тапсырма беру

Оқуды бағалау жинтық Нақты және әділ де шынайы бағалауға дағдыландыру Сауалнама.

Бүгінгі сабақ сағанұнады ма?деп

аталатын сауалнамағажауап береді.

Бір әріптеске тәлімгерлік ету үдерісі туралы сараптамалық есебі

Бастауыш сынып мұғалімі Төлешова Гүлнәр мектеп қабырғасынан көптеген түлектердің екінші анасы болып келе жатқанжауапкершілігі мол тәжірибелі ұстаз. Ұзақ уақыт іс-тәжірибесі бар ұстазымызға жаңа форматтағы әдіс аса қиын болақойған жоқ.

Гүлнәр апай алғашқыіс-әрекеттегі зерттеу сабағын ұйымдастыру кезеңінде Себебі мектептегі көптеген коучингтер мен іс-әрекеттегі зерттеу сабақтарына қатысып, ІІ-ІІІ деңгейдегісертификатталған әріптестерден жаңа форматтағы әдістерді сұрастыра келе, 4а-сыныпқа математика пәнінен тізбектелгенсабақтар топтамасын өткізді. Сабақ өткізудің алдында, Бағдарлама идеяларына қатысты дамудағы қажеттіліктерді анықтауүшін, қолдау көрсету туралы өтініш жасаған болатын. Тізбектелген сабақтар топтамасын негіздеу кезіндегі алғашқысабағының өзінде-ақ жаңа элементтер мен ережелерді қолдануда ерекше көзге түсе бастады. Сабақты өткізуге даярлықкезінде қысқа мерзімді жоспарды құрастырудың үлгісін алған болатын. Әріптестің тізбектелген сабақтар топтамасынжоспарлауда мақсаты жұмыс кезеңдерінің тізбектеліп ұйымдастырылуы, оқыту тәжірибесіне жеті модульдіықпалдастырылуы, әрбір сабақ үшін оқу мақсаттарын белгілеуі, оқу нәтижелерін өлшеу әдістемесін анықтауықарастырылған.

Топтық, жұптық,бірлескен жұмыстардың көрінуі.Қысқа мерзімді жоспарларының тақырыптары «Нөлдермен аяқталатын сандарды ауызша көбейту және бөлу тәсілдері»,№2«Нөлдермен аяқталатын сандарды жазбаша көбейту және бөлу тәсілдері»,№3 «Нөлдермен аяқталатын сандарды жазбашабөлу тәсілдері», №4 «Нөлдермен аяқталатын сандарды жазбаша көбейту,бөлу тәсілдерін қайталау» болатын.

103

Сабақ үдерісі кезінде, Гүлнәр апайдың жеті модуль ықпалдастырылған әрбір сабақтарында топтық және жұптықбөліністерден бастап, түрлі тапсырмалар мен ой сергектер болды. Өзінің «Оқытуда оқушылардың сөздік қорын дамыту»деген шығармашылық тақырыбын негізге ала отырып, ондағы мақсаты диалог түрінде оқыту оқушыларды ынталандырудыңжәне дамытудың негізі деген қағиданы ұстана отырып, сабақтағы орындаған тапсырмалары оқушыларды барынша қамтыпсөйлетуге және ойланып дұрыс ойын жеткізуге бағытталып отырды.Сабақты бастамастан бұрын,нұсқаулықтағы ережеменүлестірме материалдан тапсырмалармен танысып алуына ұсыныс жасадым.Тіл-тәжірибені ұжымдық қабылдаудың негізгіқұралы.Негізінде, диалог арқылы беріледі де,оқушылардың сабақта түрлі жұмыстарды орындау кезінде өзарабайланыс пен келіспеушілікті қабылдау деңгейін білдіретін қызметтің диалогпен қалайша жанасатынынабайланысты болады.Мұғаліммен және басқа оқушылармен әңгімелесу-оқушының қызмет белсенділігін қамтамасызететін және түсінігін дамытатын маңызды құрал екендігін, әңгіменің үш түрі бар екендігін айтып, оларды бір-бірінен ажыратып, сипаттама беремін.(Мерсер 2005ж). Сонымен қоса, үлестірме материалдың ішінен әңгіменің бес түріне,сыныптағы диалогтік тәсіл мен ағымдағы тәжірибегекөзқарас әдісі,белсенді және белсенді емес сынып,әңгімені жоспарлау:бүкіл сыныптың интерактивті оқуы және жауапалу,топтық жұмыстағы рөлдерді бақылау және «сабақта әңгімелесу болды ма?» деген есептеу кестесін толтыру туралыұсыныс жасадым.(Үлестірме материал.ІІ-апта).Гүлнәр апайдың әр сабағында ізденістің үстінде болғаны көрінді. Тәлімалушымен менің қарым-қатынасым ілтипатты деп айта аламын, себебі кейбір кездерде өз арамызда ұсақ-түйек нәрселердібақылаушыларға байқатпай реттеп жіберетін кезіміз болады. Сабақтағы сәтсіз тұстарын сыпайы қарым-қатынаста өз арамызда шешеміз.Тәлім алушы тәлімгерліктәжірибесінен жаңа форматтағы әдіс-тәсілдерді үйренуге талпыныс жасауда,оның тәжірибесінде топқа бөлуденбастап, ҚМЖ-ды жоспарды түзу,сабақтарына модульдерді енгізе бастауы мен үшін үлкен бастау. Сабақбарысындағы бағалау әлі де болса нақты қойылмаған,соған көңіл бөлсе екен деймін.

******

Усенбаева Перуза Асилбековна. Учитель русского языка и литературыЮКО, Сайрамский район, село Акбастау СШ № 33 им. Н. Шойынбаева

7 «А» класс Русский языкТема урока: Переходные и непереходные глаголы.Цели урока: 1. обучающая: выявить качество и уровень владения знаниями по теме «Глагол»; расширять и углублять знания учащихся по русскому языку.2. развивающая: развивать познавательный интерес, самостоятельность мышления.3. воспитывающая: прививать любовь к дружбе, к русскому языку. Оборудование: интерактивная доска, кластер, таблица, карточки, схема.Тип урока: формирование новых знаний.Методы и премы: «Мозговой штурм» выразительное чтение, объяснительно-иллюстративные.Форма урока: индивидуальная, групповая.Межпредметная связь: казахский язык.

Ход урока.І. Организационный момент. Психологический настрой.Друзья мои, я очень рада,Войти в приветливый ваш класс.И для меня уже награда ІІІ. «Интеллектуальный капитал».Изучение нового материала.Он предметы оживляет, Всех их в дело вовлекает, Что им делать говорит, Строго сам за тем следит. Детям строит много школ,Чтоб все знали про ...1) Определяем тему урока по схеме.Глагол обозначаетотвечает на вопросы:имеетГлагол изменяетсяв предложении являетсяВниманье ваших добрых глаз.Деление класса на группы.ІІ. «Мозговой штурм». Работа по кластеру2) Слово учителя. Все глаголы делятся на переходные и непереходные.Переходные глаголы обозначают действие, которое переходит на какой – либо предмет. Слово, которое обозначает этотпредмет ставится в винительном падеже без предлога, например: купить (что?) газету, одевать (кого?) ребенка.Все остальные глаголы являются непереходными, например: войти (куда?) в дом, дотронуться (дочего?) до провода,коснуться этого (чего?) вопроса.В двух случаях после переходных глаголов винительный падеж может заменяться родительным : 1) для указания, чтодействие переходит не на весь предмет, а только на его часть, например: выпить (чего?) воды (ср. : выпить (что?) всю воду);2) при прибавлении к переходному глаголу частицы не, например: иметь (что?) время – не иметь (чего?) времени.ІV. Закрепление.11. Выполнение задания: Переписать, обозначая переходные глаголы и непереходные. Шестнадцатого декабря тысяча девятьсот девяносто первого года Республика Казахстан приобрела Независимость. Труд людей всех профессий приумножил национальное богатство. Он воспитывает новое поколение в преданности нашей Родине. 2. Игра «Перепутаница». Составить словосочетания и определить переходность и непереходность глаголов.

104

читать добраписал родителейрассказывать памятьжелаем на землюбуду любить о подвигахзащищают книгу падает на бумагеувековечить народ

3.Групповая работаПритча о дружбе В какой-то момент друзья поспорили, и один изних дал пощечину другому. Последний, чувствуя боль, по ничего неговоря, написал на песке: «Сегодня мой самый лучший друг дал мнепощечину». Они продолжали идти, и нашли оазис, в котором онирешили искупаться. Тот, который получил пощечину, едва не утонул, но его друг спас. Когда он пришел в себя, он написална камне: «Сегодня мой самый лучший друг спас мне жизнь». Тот, который дал ему пощечину, а потом спас жизнь,спросил его: «Когда я тебя обидел, ты написал на песке, а теперь ты пишешь на камне. Почему?»Вопрос: Что ответил друг? Закончите притчуV. Проведение итогов. Рефлексия. Что нового узнали на уроке?Нужно ли знать глагол? Что понравилось вам на уроке? Какую оценку ты поставишь себе за работу на уроке?VІ. Домашнее задание. Выучить правило. Составить небольшой рассказ на тему «Мой Казахстан».

****** ОҚО,Сайрам ауданы, Ақбастау ауылы №33 Н.Шойынбаев атындағы ЖОМ

Бастауыш пәнінің мұғалімі Момынова Жұлдыз Асанқызы

р/с Тақырыбы: Бірдей сандарды қосу Пәні: математика Сыныбы:2АЖалпы мақсаты: Бірдей сандарды қосудың тәсілдерін меңгерту

Танымдық ойындар ойнату арқылы,ойлау қабілеттерін жетілдіру

Оқу нәтижелері Оқушылар сын тұрғысынан ойлай білуге дағдыланадыҚолданылған әдістер

Сын тұрғысынан ойлау технологиясы,оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру,оқудағы және оқытудағы көшбасшылық,топқа бөлу,АКТ

Көрнекілігі Суреттер,слайдтар,сызба,кестелер,тағы басқаларСабақтың кезеңдері Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті Ресурстар

5м Ұйымдастыру кезеңі

Шаттық шеңбері ІКүлім қағып қолымды,1,2,3 деп соғайынҚарап тұрған көршіме Қолымды мен бұлғайынЖылы-жылы жүзбененМаңдайынан сыйпайын.

ІІЖылы-жылы жүзбененЖүрегімді сыйлайынЫстық алақанамменҚолыңды бер қысайынАмандасып өзіңменҚұшақтап бір қысайын

Слайдтар

Топқа бөлу -Ал,балалар,қазір бізде қай мезгіл?Көктем мезгілі.-Көктемде қандай мерекелерді тойлаймыз?-Аналар мерекесі.-Олай болса,аналарға не сыйлаймыз?ГүлГүлдерді таңдап алып,топтарға бөлінеміз.

Әр оқушы гүл таңдайды,Қызыл түс-қызғалдақ тобыСары түс-Сарғалдақ тобы,Көк түс-Нәуірзек тобы

Түрлі-түсті гүлдер

Үй тапсырмасы Теңдеуді шешу Тексеру Бағалап отыруЖаңа сабақ Бірдей сандарды қосу 2+2+2+2+2Ойын Көгалдандыру Ағаш,шырша,гүл егу Ағаш,гүл,шырша-

лардың суретіОқулықпен жұмыс «Ойлан,тап!» Есепті оқу,шартын құру,шығару ОқулықСергіту сәті қимылмен МузыкаЖұптық жұмыс Деңгейлік тапсырмаларКері байланыс Сабақ несімен ұнады? Екі жұлдыз,бір тілекҚорытындылау Топтарды мадақтау,

бағалауТоп басшысы бағалайды

Үйге тапсырма №6 Амалдарды орындау Бір әріптеске тәлімгерлік ету үдерісі туралы сараптамалық есебі

Тәлім алушының дамуындағы қажеттіліктерді анықтау барысында, бастауыш сынып мұғалімі Момынова ЖұлдызАсанқызы 2а сыныбына іс-әрекетті зерттеудегі сабағын өткізді.

105

Ол әріптестерімен тәжірибе алмасу кезіндегі сабақтарына жиі қатысып және коучинг сабақтардан үнемі қалмастан, өзініңтез тіл табысып, араласып кететін қабілетімен белсенділік танытып жүрген ұстаз болатын.Тізбектелген сабақтар топтамасын негіздеу кезіндегі алғашқы сабағының өзінде-ақ жаңа элементтер мен ережелердіқолдануда ерекше көзге түсе бастады. Сыныптың ережесін қолдану арқылы әр тапсырманың арасында уақытты үнемдейбілді. Қысқа мерзімді жоспары әріптестің сабағына лайықты жасалған. Жұлдыз апайдың жеті модуль ықпалдастырылғансабақтарында әр сабақта топтық және жұптық бөлінуге оқушыларының жаттыға бастағаны көрініп тұрды. Өзінің«Оқушыларды сындарлы сөйлеуге ынталандыру» деген шығармашылық тақырыбын негізге ала отырып, сабақтағыорындаған тапсырмалары оқушыларды барынша қамтып сөйлетуге және сын тұрғысынан ойланып дұрыс ойын жеткізугебағытталып отырды. Оның үстіне апай шебер болғандықтан, алғашқы сабақтарын өз беттерінше ізденіп көрсін жәнеқаншалықты өзгергенін байқайын дегенімде, жауапкершілігі мол екенін көрсете білді. Сұрақ қою кезінде, қайталауға арналған тақырыптар дұрыс қамтылып жатты.Әр тақырыптыңережесі,анықтамасы,есептерінен де топтар арасында орындалып, әр топтағы көшбасшылар бағалау парақтарына белгілепотырды.« Ұшқыр ой» тапсырмасында тақтамен жұмыс кезінде «белгісіз тапсырманы» табудан әр топтан бір оқушы жауапберіп,әрі қарай «Логикалық тапсырмаға» көшіп жатты.Ол тапсырмада да тек көшбасшылар ғана жауап беріп,қалғаноқушылар орындарында отырып сандармен жұмыс жасады.

******ОҚО, Сайрам ауданы, Арыс ауылы

№12 Т.Рустемов атындағы мектеп-гимназиясы ағылшын пәні мұғалімі Сергалиева Муқаддас Абдунабиевна

Сабақтың тақырыбы: “Sports in our life”Сабақтың мақсаты: “Sportsinourlife” тақырыбын жалғастыру, спорт тақырыбына байланысты сөздік қорларды меңгертіп, оны өмірде пайдалана білуге үйрету.Дамытушылығы: сабаққа қызығуын, ынтасын, ізденушілігін, белсендік қабілеттерін, өз ойларын жүйелі айтып қорытынды жасай білуге дағдыландыру, сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.Тәрбиелігі: Оқушыларды денсаулықтарын күтуге, спортпен шұғылдануға тәрбиелеу.Сабақтың түрі: қайталау сабағы.Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, жеке оқушымен және топпен жұмыс.Пән аралық байланыс: қазақ тілі, орыс тілі, дене шынықтыру, сурет, ән.Сабақтың барысы 1. Organization moment. Teacher – Good morning, boys and girls, teachers, quests!I amgladtoseeyou. Today we’ll continue speaking about sport. The theme of our lesson is “sports in our life”. The motto of our lessonis “Open your life to any kind of sport”. One of the most important tasks today is to bring up a healthy generation. That is why most governments pay special attention to sport and physical education. Nowadays almost all people are fond of some sport because it helps them to keep fit and because they enjoy it. Sport is very important for our health and it is the best cure. Let’s begin our lesson.2. Now children, firstly we’ll work at our pronunciation.T - You must name words on topic sport.T - You’re named a lot of things of sports. Great!3. Answer the questions.1. What is your favourite sport?2. Are television programmes about sports also very popular?3. Do you like physical training classes at school?4. Are there sports club and sports ground near your school?5. Does your class team take part in sport competitions?6. What can you say about Kazakh national games?4. Checking up the home task.5. Reading comprehension “surfing”.

Surfing is popular all over the world. It’spractised on lakes, and rivers, seas and oceans – anywhere with good wind.What conditions are necessary to go in for this or that kind of sports?P1: suitable weather. P2: Equipment P3: a suitable place. P4: wish. P5: skills. P6: money.So, children – surfing is a dangerous extreme kind of sport.What other extreme kinds of sports so you know?P1: adventure racing..P2: free diving.P3: parachutingP4: trampolingP5: motor racing.

106

P6: scuba divingI’ll give you cards.6. People go in for different sports. When we speaks about sports.What verbs do we use – do, go, play?7. Speak about sport in UK and in Kazakhstan.P1 - P2 - P3.8. Listening comprehension.Finally listen to the poem and try to find out 7 most important advice given by the author to you.Seven vital advice. Write down.

9. Work with cards. Focus on writing.Write an apostrophe (`) where there is a construction in these texts. There are fifteen – can you find them all?Football in the family.10. My ideal palace of sports.11. Sport quiz12. Work with cards. What equipment do you need? Where can do it?13. Let’s play a game voting.1. What reasons can you give for sport?2. What reasons can you give against sport?14. Find the names of eight sports. They all end with “g”.15. Proverbs. Read the following proverbs. Find their equivalents in Russian and Kazakh.16. Our achievements. Well done boys! I wish you new bright victories.17. Crossword. Look at the picture and write the names of the sports in the crossword. What is number 11?18. Listen to the song.19. Dancing Queen. Correct the wrong words. Are the words in the bold right or wrong? Tick v or cross x the likes.20. Conclusion.21. Let’s summarise the lesson.T - What did you get from this lesson?P1 - P2 - P3 Oh, thank you. You have made a good conclusion. “Better late than never choose sport forever” This words will be reading of today’s lesson.22. Giving marks.23. Home task. Write a composition “My favourite sportsman”

******

ОҚО, Сайрам ауданы, Арыс ауылы " №62 М.Анартаев атындағы негізгі орта мектебі" Дене шынықтыру пәні мұғалімі Кавланов Ирисдавлат Нишантаевич

Тақырыбы: Салауаттылық – менің қалауым !

Мақсаты: - Оқушылардың денсаулық ұғымының құндылығы туралы түсініктерін кеңейту. Міндеттері: - салауатты өмір салтын сақтаудың адам өміріндегі манызын түсіндіру; - денсаулығын күту, іскерліктерін дамыту; - денсаулықты күтуге, қадірлеуге - тәрбиелеу. Шаттық шеңбері. «Салауаттылық деген не?» Салауаттылық – сергекте, Таза жүру –өмірде. Адамзаттық келбетке, Дақ түсірмеу тегінде. Бала болма тырысқақ, Қылығыңды ел сынар. Таза ауамен тыныстап, Бой қыздырып, тер шығар. Салауаттысалтты,ұғып, Танда жолдың дұрысын. Спортпенен жаттығып, Жаз денеңнің құрысын. . «Таза жүру өмірде» дегенді қалай түсінесіңдер? Адамның денсаулығын сақтауға кім жауапты? Неге? Салауатты өмір салты дегенді қалай түсінесіңдер? Салауатты өмір сүруге не кедергі болады? Өз бойыңдағы жағымсыз әдеттерден арылу үшін не істеу керек деп ойлайсыңдар? Жаңа ақпарат. - Дені сау, жан-жақты дамыған жаны сұлу адам мәнді де салауатты ғұмыр кешеді. Адам тән сұлулығын жан сұлулығымен үйлестіргенде ғана өмірлік мақсатына жете алады. Адам өз денсаулығын сақтап, ішкі жан дүниесін дамыту ұшін өмір бойы белсенділік танытуы қажет. Мәтінмен жұмыс: Бердібек Соқпақбаев «Менің атым Қожа» - Қожа осы оқиғадан қандай сабақ алды? - Қожаның Сұлтанның сөзіне ермеуі мүмкін бе еді? - Сұлтан сияқты балалар өмірде жиі кездесе ме? - Олардың ұсынысын қалай қабылдар едіңдер? Жағдаяттарды талдау.(слайд) Денсаулықтың құпиялары.(слайд) Дұрыс тамақтану.(слайд) Қимыл қозғалыс. (слайд) Денені шынықтыру.(слайд) Адамның жан тазалығы. (слайд) Таза ауамен тыныс алу.(слайд) Жеке гигиена.(слайд) Сенімділік. (слайд) Сүйіспеншілік.(слайд) Таза қоршаған орта(слайд) Көтеріңкі көңіл күй.(слайд) денені тік ұстау.(слайд) Дәйек сөз. Сау дене, азат ақыл, адал көңіл, Үшеуімен болады бақытты өмір. Үйге тапсырма: Жазғы демалысқа күн тәртібін құру. Қорытынды: Жүректен жүрекке.(слайд)

******

107

ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ОЙЫНДАР

Оңтүстік Қазақстан облысы, Созақ ауданы, Созақ ауылы «Созақ» жалпы орта мектеп-гимназиясының педагог-психалогы

Ысқақова Арайлым Мырзабекқызы

« Суреттерді аяқтайық » жаттығуы Мақсаты : Оқушылардың логикалық ойлауын , көру арқылы есте сақтауын , ойша жұмыс істей білуін дамыту . Алдын-ала тақтаға мысықтың және қоянның құлақтары салынған плакат ілініп дайындалады. Оқушылардың көздерішарфпен байланады да, олар кезек-кезекпен шығып, бірі денесін, бірі басын , бірі аяғын салады, осылайша жалғаса береді . «Түрлі –түсті доптар» жаттығуы Мақсаты : оқушылардың есту арқылы есте сақтауын дамыту Қағаз бетіне екі кішкентай қызыл және жасыл доп , қызыл доп пен жасыл доптың ортасына үлкен көк доп сал , ал жасылдоптың жанына кішкентай сары доп сал . « Менің көңіл-күйім » жаттығуы Мақсаты : оқушылардың көңіл-күйін игере білуге және басқаруға , қадағалауға , дұрыс бағалай білуге тәрбиелеу Алдарыңдағы бланкіге өз көңіл-күйлеріңді суреттеп салыңдар . «Мен басқаның көзімен» Ортаға бір оқушыдан кезекпен шығып ,қалған қатысушылар ол жайлы қандай ой- пікірде екенінайтады . Оқушы өзін басқаның көзімен қандай адам екенін анықтайды . « Атомдар мен молекулалар » Әр қатысушы- жеке атомдар .Жүргізушінің айтуы бойынша атомдар қозғалысқа түседі ,бір-бірімен жеңіл қақтығысқа түседі . Жүргізуші қанша атомның қосындысынан молекула құралатынын айтады , сол кездесол санға сай бірігіп тұра қалу керек . Молекула құрамына кірмей қалғандар ойыннан шығады . Афирмациялар « Ол жасаған іс менің де қолымнан келеді » ,« Мен жетістіктің адамымын » ,« Менің жағдайым күннен –күнге жақсаруда » « Таңғажайып дорба » ойыны Дорбада бірнеше жеміс, көкөніс бөліктері бар .Бала көзі жабылып , дорбадағы заттың дәмінтатып , оның қай жеміс екенін ,дәмі , исі , формасы , түсі жайында ажырата баяндайды . Мен қандай адаммын ? Әр қатысушы өзінің жағымды , жағымсыз қасиеттерін айтады . Сол бойынша қорытындыжүргізіледі . Менің қиыншылықтарым Қатысушылар бастарынан өткен қиыншылықтарды естеріне түсіріп , ортаға салады ,өзгелермен ой бөліседі. Есте қалған қызықты оқиға Топ дөңгеленіп отырып , қатысушыларға доп беріледі Допты бір-біріне кезектесіп беріп ,есте қалған қызықты оқиғаларды айтады . Ұқсастық шегі Қатысушылар жұптасып отырады . Жұбына қарап , ұқсастықты тауып жазады .Ұқсастығын оқып , ойбөліседі Мен саған сенемін Әуен ойнап тұрады .Жұп құрып , бір- бірінің көздеріне қарап отырады . «Мен саған сенемін ...» өйткенісен жақсы адамсың . « Сиқырлы сөздер » ойыны Мұғалім кез-келген өтінішті айтады , ал оқушы оны әдепті түрде айтуы керек . Мысалы :Айнаш , дәптерді бер. «Айнаш , өтінемін дәптерді берші » Ізеттілік туралы ертегі тыңдау. « Ең жақсы » ойыны Қатысушылар екі топқа бөлінеді . Әр топқа мынадай нұсқау беріледі .Берілген мінездеме қаймамандыққа сай екендігін айту қажет . Ең ақшалы , ең жасыл , ең тәтті , ең күлкілі , ең ұсқынсыз, ең қарым-қатынасы күшті ,ең жауапты, ең салмақты «Жағдайлы волейбол» ойыны Мұғалім әділдік пен әділетсіздікті көрсететін жағдайларды айтады , сол арада дұрысжауапқа бала допты қағып алады , бұрыс жауапқа қағып алмайды « Кездесу » ойыны Жай әуенмен екі шеңбер болып қарама –қарсы айналады , әуен тоқтаған кезде бір-біріне қарап ,баланың қасиетін айтады . Ассосация « Жанұя » Психолог допты лақтыру арқылы ата-анаға сұрақ қояды , олар жауап береді . « Сиқырлы жұмыртқа» ойыны Әр оқушы жұмыртқа бейнесінде берілген формаларға жаңа зат пайда болатындай етіп,аяқтап сурет салады . « Әрқашан күн сөнбесін ! » жаттығуы Тақтаға бұлт басқан күннің суреті ілінеді . әр бұлтта тапсырмалар берілген .Соларды орындау барысында күннің көзі ашылады . « Өкпені еріту » жаттығуы Тып- тыныш денеңізді бос ұстап отырыңыз .Өзіңізді қаракөлеңкеде театрда отырмын депесептеңіз Алдыңыздағы шағын сахнаға ( ең жек көретін , көргіңіз келмейтін ) сіз кешіруге тиісті адамды қойыңыз. Мейлі олсізді қазір ренжітсін , бұрын ренжітсін ,қазір өмірде бар болсын , әлде өмірден өтіп кетті ме , оған мән бермеңіз .Көзалдыңызға елестеткенде оның жағдайы жақсы , жүзіне күлкі үйірілген жағдайда болуы керек . Оны бақытты деп біліңіз .Бірнеше минут оның жүзін анық көз алдыңызда ұстап тұрыңыз . Сонан соң барып ол бейнемен қоштасыңыз . Сіз кешіргенадам кетісімен сіз өзіңізді сахнаға қойыңыз. Өзіңізді де тек жақсы жағдайда елестетіңіз .Бақытты , күлкі үйірілген жүзбентұрыңыз . Бұл әлемдегі жақсылық барлығыңызға да тең жететінін ұғыңыз . «Тазару» жаттығуы Терең дем алып, демді барынша қайта шығарыңыз . Денеңізді босатыңыз . Өзіңізге былай деңіз : Менөмір сүруіме кедергі келтіретін барлық өкпе , реніштен тазарғым келеді . Мен барлық қысымнан осылайша босаймын.Барлық ескі реніш, өкпелерден құтылғым келеді . Мен жанға рахат жайбырақаттылықты сезінемін . Мен өз қалпымдамын.Өз өмірімнің ағынымен барамын Бірақ өкпені ұмыттым, кештім .

******

108

Батыс Қазақстан облысы Бірік ОЖББ мектебініңқазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Мажекерова Нургуль Умурзаковна

Пәні/сын/ күні қазақ әдебиеті 7 – сынып 09. 12. 2015 ж.

Тақырыбы Мағжан Жұмабаев «Сүйемін» өлеңі

Мақсаты Ақын шығармашылығы туралы мәлімет ала отырып, өлеңнің мазмұнын аша білуге және елін, жерін сүйетін ұлтжанды тұлға болуға үйрену

Күтілетін нәтиже Ақын өмірі, өлеңдері туралы біледі, олардың мағынасын түсінеді.Оның туындыларының ерекшеліктерін ажырата отырып, өзіндік талдау жүргізеді, өлеңдегі көріністерді анықтайды.Ақынның еліне, туған жеріне, Отанына, анасына, жарына деген сүйіспеншілін салыстырады, саралай отырып, өзіндік баға береді.

Қолд.әдіс– тәсілдер топтық жұмыс, «Қытайша ет тағамы» әдісі, «Аралда» әдісі, «Басбармақ» бағалау,

Дереккөздері, құрал – жабдықтар

АКТ, бейнекөрініс, постер, маркерлер,

Сабақтың барысы

Уақыт Мұғалім әрекеті Оқушы әрекеті

Кіріспе 3мин Амандау Тренингтопқа бөлу

Амандасады, шеңберге тұрып, тренингке қатысады, топқа бөлінеді

Тұсаукесер 2мин Бейнелі сұрақИнтерактивті тақтадан видеоролик /М.Жұмабаев туралы/ көрсетіледі. Кімнің бейнесі екені сұралады

Оқушылар өз ойларын ортаға салады.

Негізгі бөлім 25 мин М.Жұмабаевтоптық жұмыс №1»Қытайша ет тағамы» әдісітоп. ақын өмірі топ. жалынды жырларытоп. «Сүйемін» өлеңінің мазмұны мен идеясы, құрлысына талдау.топ «Ана» туралы№ 2 Шығармашылық тапсырма:«Автор орындығы»Ана, туған жер, Отан туралы эссе,шығарма, өлеңдерін оқиды.

әр топ алдымен өздері жеке ойланып, топта талқылап, дереккөздерін пайдаланып постерге түсіреді. Әр топ өз жұмыстарын қорғауға бір оқушы қалып, қалған топ мүшелері сағат тілемен өзге топтардың жұмысымен танысып, стикерге «Екі жұлдыз, бір тілек» әдісі арқылы топтың жұмысын бағалайды.

Қорытынды 7 мин

3мин5мин

«Аралда» әдісі Бағалау Үйге: «Сүйемін» өлеңін жаттау.М.Жұмабаевтың өмірі мен шығармашылығын оқу, қосымша деректер жинау.

оқушылар бүгінгі сабақтан алған әсерлерін, көңіл – күйлерін стикерге жазып іледібүгінгі сабаққа өздерінің қатысын «басбармақ» арқылы бағалайды

109

МАЗМҰНЫ

1. ВКЛАД КАЗАХСТАНЦЕВ В ВЕЛИКУЮ ПОБЕДУ. Мухтасырова Зинагуль Зулкаровна. Учитель истории СШ № 16 с.Междуреченское, Илийского района

2. Сабақтың тақырыбы: Бірмүше және оның стандарт түрі. Бірмүшелерді көбейту және дәрежеге шығару тақырыптарына есептер шығарту. Алматы облысы, Іле ауданы, Междуреченск ауылы "Ю.А. Гагарин атындағы №16 орта мектебі мектепке дейінгі шағын орталығымен" Математика пәнінің мұғалімі Арғымбаева Г.Р.

3. АҒАШТАРДЫ КӨРКЕМДЕП ӨҢДЕУ, БАЛАЛАР ОРЫНДЫҒЫН ЖАСАУ. Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданы«№132 жалпы орта білім беретін мектебі» КММ технология пәнінің мұғалімі Бекежанов Уалихан Тулепбекович

4. Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданы «№132 жалпы орта білім беретін мектебі» КММ химия пәнінің мұғалімі Мурзаканова Багдат Муслимовна. Тақырыбы: Химиялық элементтердің тірі және өлі табиғатта таралуы. Адам организмдегі химиялық элементтердің биологиялық рөлі

5. Қарағанды облысы, Жаңаарақа ауданы «№132 жалпы орта білім беретін мектебі» КММ математика пәнінің мұғалімі Бекежанова Саягуль Уалихановна. Сабақтың тақырыбы: Тригонометриялық функциялардың туындылары.

6. Алматинская область Илийский район село Акший ГКУ средняя школа № 8 Учитель начальных классов Наталья Сергеевна Мальсагова Тема урока: Окончание и основа слова

7. Шығыс Қазақстан облысы. Үржар ауданы. Алтыншоқы ауылы «Алтыншоқы орта мекткп- бақшасы»КММ-сі. биология пәнінің мұғалімі Калиева Бота Абдыкаримовна. Сабақтың тақырыбы:Организімдердің көбею формалары. Жыныссыз және жынысты көбею

8. Алматинская область, Илийский район село Акши средняя школа №8 Учитель начальных классов высшей категории Кравчук Татьяна Сергеевна. Тема: Число 10. Дециметр. 1дм = 10 см

9. Алматы облысы Іле ауданы Ақши ауылы №8 орта мектебі мектепке дейінгі шағын орталығы КММ. Математика пәнінің мұғалімі Жаңалық Бейсенгүл Сабақтың тақырыбы: « Оң және теріс сандар. Координаталық түзу»

10. Нурушева Зульфия Сабитовна, учитель английского языка категория высшая, прошла второй уровень «Орлеу» Школа-лицей №16 им. Ж. Каражигитова г. Атырау. Тема: « Формирование речевой компетенции учащихся посредством чтения, при работе с текстом на уроках английского языка».

11. Ақтөбе қаласы Сазды орта мектебінің биология пәнінің мұғалімі Тапаева Молдир Худайбердиевна. Тақырыбы: Витаминдер

12. Шығыс Қазақстан облысы, Үржар ауданы, Алтыншоқы ауылы «Алтыншоқы орта мектеп- бақшасы» КММ ағылшын тілі пәнінің мұғалімі Сапарханова Кундыз Сапархановна. Grade: 5 Subject: English. The theme of the lesson: My flat

13. Шымкент қаласы Қазығұрт №66 жалпы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Мамыхова Молдир Кыдырбаевна. Сабақтың тақырыбы: «Суретші ата Қастеев»

14. Қызылорда облысы, Жалағаш ауданы, Далдабай ауылы №115 негізгі мектебінің ағылшын тілі пәнінің мұғалімі Телишова Гүлбану Шыбынтайқызы. Сабақтың тақырыбы: Unit 3. Step 2. Carol’s kitchen

15. Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы, Бостандық ауылы «Айгөлек» бөбекжайының тәрбиешісі Какенова Динара Темірқызы. Тақырыбы:«Жемісі мол алтын күз»

16. ПІКІРСАЙЫС АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОЙ ТАНЫМДЫҚ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ. Атырау қаласы, Жұмыскер кенті Ғани Мұратбаев атындағы орта мектебінің қазақ тілі мен қазақ әдебиеті пәнінің мұғалімі Кишкентаева Ардак Алдамжаровна

17. Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы №28 “Ақбай” жалпы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Ш. Мирзаметова. Мавзу: Баҳорда қушларнинг она юртига қайтиши.

18. Оңтүстік Қазақстан облыс, Сайрам ауданы№89 Қайнарбұлақ ЖОМ бастауыш сынып мұғалімі Шаисмаилова Севера Кадиркуловна. Адамдың адамшылдығы жақсы ұстаздан болады.

19. Оңтүстік Қазақстан облысы,Сайрам ауданы «Айнабұлақ» негізгі орта мектебінің МАДТ тобының жетекшісі Балтаева Мухлиса. Тақырыбы: 1-5 сандары

20. Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы Айнабұлақ мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Абдужаббарова Г. Фан: Ўқиш Мавзу: Собит Муқановнинг “Йилқи” ҳикояси.

21. ОҚО, Сайрам ауданы №89 «Қайнарбұлақ» жалпы орта мектебі бастауыш сынып мұғалімі Анартаева Зарифа. Сабақтың атауы: Ш.Мұртаза Интернат наны

22. Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы «Айнабұлақ» негізгі орта мектебінің математика пәні мұғалімі Рахатова Нигора Нишанбаевна Тақырыбы: «Аралас сан»

23. Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы «Айнабұлақ» мектебінің биология пәнінің мұғалімі Зилола Рахатова.Тақырыбы: Мәдени өсімдіктердің келіп шығуы.

24. ОҚО Сайрам ауданы №89 «Қайнарбұлақ» жалпы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Мавланова Насиба. Сабақтың атауы: Б.Ысқақов. « Қыста қызық жұмыс бар»

25. Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы, Манкент ауылы, «Айнабұлақ» негізгі орта мектебінің 1 деңгей сертификатталған мұғалімі Муқаддас Рахатова Лутфилла қызы. Сабақ тақырыбы: Сабақта дарынды талантты оқушылармен жұмыс жасаудың тиімділігін анықтау жолдары

26. Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы Айнабұлақ негізгі орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Маккамббаева Мунаввар. Сабақтың тақырыбы: Сөйлем

27. ОҚО, Сайрам тумани, Манкент қишлоғи Ойнабулоқ асосий урта мактаб Тайёрлади: Бердикулова Н. Дарс мавзуси: Капалак билан чумоли.

28. Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы «Айнабұлақ» негізгі орта мектебінің өзбек тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Н.Тургунова. МАВЗУ: Алишер Навоий ҳаёти ҳақида.

110

29. Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы «Айнабулақ» мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Разакбердиева Ш Синф – 3 Фан — Дунётаниш. Мавзу: Хайвонот оламини муҳофаза этиш. Қўриқхоналар.

30. Юсупова Барно Хамзаевна. ОҚО Сайрам ауданы Манкент ауылы «Айнабұлақ» негізгі орта мектебінің қазақ тілі және әдебиеті пәні мұғалімі. Тақырыбы. А.Байтұрсынұлы. «Анама хат», «Қара бұлт» өлеңдері

31. Южно- Казакстанский область, Сайрамский район, с. Аксукент ОСШ им. Абылайхана № 93 Учитель русского языка и литературы Абдираукова Урлихан Маханбеткаримовна. Тема: Итоговый урок по повести Н.В.Гоголя « Тарас Бульба».

32. АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУДА ИНТЕРАКТИВТІ ТӘСІЛДІ ТИМДІ ҚОЛДАНУ. Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы «Айнабұлақ» негізгі орта мектебінің ағылшын тілі пәнінің мұғалімі Д. Абдухаликова

33. ОҚО, Сайрам ауданы, Ақбастау ауылы №33 Н.Шойынбаев атындағы ЖОМ бастауыш пәнінің мұғалімі Бимурзаева Гүлфайруз. Сабақтың тақырыбы: Әә дыбысы мен әрпі

34. Оңтүстік Қазақстан облысы Шымкент қаласы №115 Оразбай атындағы негізгі орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Ахтаева Жамила. Сабақтың тақырыбы: 1218:6, 12018:6 түріндегі бөлу

35. Оңтүстік Қазақстан облысы, Шымкент қаласы №103 жалпы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Буриева Гулбахар. Сабақтың тақырыбы: 6-ға көбейту және бөлу.

36. ОҚО Сайрам ауданы Қарабұлақ ауылы №89 «Қайнарбұлақ» жалпы орта мектебі бастауыш сынып мұғалімі Имомалиева Хуморой. Сабақтың атауы: Т. Молдағалиев. Мамандық таңдау. Қ. Аманжолов. Ұшқыш болғым келедi.

37. Оңтүстік Қазақстан облысы, Қаратау ауданы,Таскен тұрғын алабы №103 ЖОМ бастауыш сынып мұғалімі Мирзахметова Гаухар. Сабақ тақырыбы: Өнерлі бала сүйкімді.

38. МЕНІҢ ТУҒАН ЖЕРІМ- ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ. Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы №28 Ақбай жалпы орта мектебінің 3 «Ә» сынып оқушысы Наленов Есімхан

39. Оңтүстік Қазақстан облысы, Шымкент қаласы №115 Оразбай атындағы негізгі орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Ауелова Роза Спабековна. Сабақтың тақырыбы: Сөйлем

40. Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы №33 Н.Шойынбаев жалпы орта мектебінің химия пәні мұғалімі Бектұрғанова Дамира Мизамқызы. Сабақтың тақырыбы: Су және сулы ерітінділердің өндірістегі және тұрмыстағы маңызы.

41. Дастанова Алма Айтбайқызы. Созақ ауданы Сарыжаз ауылы “Саржаз” негізгі орта мектебі ІІ-санатты бастауыш сынып мұғалімі. Сабақтың тақырыбы:. “ Отан туралы” М.Мақатаев

42. ОҚО Созақ ауданы, Саржаз ауылы «Саржаз» негізгі орта мектебі КММ. бастауыш сынып мұғалімі Еркінбекова Қаламқас Сұлтанбекқызы. Сабақтың тақырыбы: Х дыбысы мен әріпі

43. ЖЕТКІНШЕКТЕРДІҢ ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ ЕРЕКШІЛІКТЕРІНІҢ КӨРІНІС БЕРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ. Оңтүстік Қазақстан облысы, Созақ ауданы, Ақсүмбе ауылы С. Қожанов мектебінің директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасары Ізбалаева Бидаш Сәтбайқызы

44. Оңтүстік Қазақстан облысы, Созақ ауданы, Қаратау ауылы «Қарлығаш» балалар бақшасы Әбілдаева Әсем Әлиасқарқызы. Тема: Моя семья

45. «Созақ ауданы әкімдігінің білім бөлімінің «Саржаз» негізгі орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің мектепалды даярлық тобының тәрбиешісі Еркінбекова Ақмарал Қуанышбекқызы. Баяндаманың аты: Математика сабақтарында ойын элементтерін пайдалану

46. АҚБИКЕШ МҰНАРАСЫ. Оңтүстік Қазақстан облысы, Созақ ауданы, Ақсүмбе ауылы С. Қожанов атындағы жалпы орта мектебінің 10- сынып оқушысы Әбдіхалық Үкіліай Мейрамқызы. Жетекшісі: Қошқарова Әлия

47. Қабиев Ғиндулла Сиғуатұлы. тарих пәнінің мұғалімі Бірік орта жалпы білім беретін мектебі Казталов ауданы, Батыс Қазақстан облысы. Сабақтың тақырыбы: Көшпелі мал шаруашылығы – тірішіліктің қайнар көзі

48. «ӨЗІН – ӨЗІ ТАНУ – ӨМІРДІ ТАНУ» Улмесекова Қарлығаш Амангелдіқызы БҚО Казталов ауданы Әбіш ауылы Әбіш негізгі жалпы білім беретін мектебінің өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі

49. Батыс Қазақстан облысы, Казталов ауданы, Киров ауылы М.Жүнісов атындағы негізгі жалпы білім беретін мектебіІ санатты тарих пәні мұғалімі Төлегенова Айзада Молдағалиқызы. «Үздік тарихшы». (Қазақ хандығы тарихы бойынша «XXI ғасыркөшбасшысы» сайысы)

50. Султанова Ақмарал Хамидолақызы БҚО, Казталов ауданы, Казталов ауылы «Ақбота» бөбекжай балабақшасының тәрбиешісі. Тақырыбы: «Бауырсақ ертегісі»

51. СЫНДАРЛЫ ОҚЫТУ – САПАЛЫ БІЛІМ КЕПІЛІ. БҚО, Казталов ауданы, Қоныс ауылы Қоныс ОЖББМ бастауыш сынып мұғалімі Жумагазиева Гүлдана Алипкалиевна

52. Кабушева Жайнагүл Ғалламқызы БҚО, Казталов ауданы, Казталов ауылы А.Оразбаева атындағы ОЖББМ -нің бастауыш сынып мұғалімі Терең су. Нәсіреддин. Серәлиев

53. Қапашева Назерке Нұрланқызы. Технология пәнінің мұғалімі А.Хұсайынов атындағы орта жалпы білім беретін мектебі Казталов ауданы, Жұлдыз ауылы. Тақырыбы: Қазіргі ас үй бөлмесі.Қауіпсіздік техникасы.

54. Арыстангалиева Клара. Батыс Қазақстан облысы, Орал қаласы № 12 жалпы орта білім беретін мектебінің география пәнінің мұғалімі. Мұхит түбінің жер бедері

55. БҚО Казталов ауданы Әбіш ауылы Әбіш негізгі жалпы білім беретін мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Қыдырова Гүлайнұр. Тақырыбы: Ертегілер елінде

56. Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданы Бірік орта жалпы білім беретін мектебі География пәні мұғалімі: Дленова Назым Болатовна. Тақырыбы: §44.Батыс Қазақстанның шаруашылық географиясы.

57. БҚО Казталов ауданы Әбіш ауылы Әбіш негізгі жалпы білім беретін мектебінің физика пәнінің мұғалімі Сабырова Эльвира Құрманғазықызы. «Электр тогының жылулық әсері. Джоуль-Ленц заңы. Қыздыру шамдары»

58. БҚО Казталов ауданы Әбіш ауылы Әбіш негізгі жалпы білім беретін мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі Орынғалиев Үміткер Жұмакелдіұлы. Сабақтың тақырыбы: Ахмет Йасауи « Хикметтері»

111

59. Батыс Қазақстан облысы, Казталов ауданы, Киров ауылы М.Жүнісов атындағы НЖББМ ІІ санатты технология пәнінің мұғалімі Такеева Гүлдәурен Қобландықызы. Сабақтың тақырыбы: Кәсіпкерлік іс-әректтің қызметі мен мәні.

60. "БАСТАУЫШ СЫНЫПТЫҢ ВАРИАТИВТІ КОМПОНЕНТІНДЕГІ ТАҢДАУ КУРСТАРЫНЫҢ РӘСІМДЕЛУІ" Темиргалиева Шынар Бактыгереевна - Қазталов аудандық білім беру бөлімінің жоғары санатты бастауыш сынып әдіскері

61. Темирова Д.К. Орыс тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Бірік орта жалпы білім беретін мектебі Казталов ауданы, Батыс Қазақстан облысы. Тема урока: Имя числительное. Простые и составные имена числительные.

62. Утешева Н.Х математика пәнінің мұғалімі Бірік ОЖББ мектебінің Казталов ауданы. Батыс Қазақстан облысы. Сабақтың тақырыбы: Функцияның графигіне жүргізілген жанама теңдеуі

63. БҚО, Казталов ауданы, Қараоба ауылы Ғ. Қараш атындағы мектеп – гимназияның география пәнінің мұғалімі Шунгулова Айгүл Тұрарқызы.Биосфера және Жердегі тіршілік

64. ЖАН ӘКЕШІМЕ АРНАУ. Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы, №28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі Торегелдиева Жанат Кұралбекқызы.

65. ОҚО,Сайрам ауданы Ақбастау ауылы, №33 Н.Шойынбаев атындағы ЖОМ-нің бастауыш сынып мұғалімі Бимурзаева Гүлбала Даденқызы. Сабақтың атауы. Түйе мен тышқан (монғол ертегісі)

66. ОҚО,Сайрам ауданы Ақбастау ауылы №33 Н.Шойынбаев ат. ЖОМ бастауыш пәнінің мұғалімі Төлешова Гүлнәр Әсілбекқызы. Математикадан 4А-сыныпқа арналған қысқа мерзімді жоспар

67. Усенбаева Перуза Асилбековна. Учитель русского языка и литературы ЮКО, Сайрамский район, село Акбастау СШ № 33 им. Н. Шойынбаева. Тема урока: Переходные и непереходные глаголы.

68. ОҚО,Сайрам ауданы, Ақбастау ауылы №33 Н.Шойынбаев атындағы ЖОМ Бастауыш пәнінің мұғалімі МомыноваЖұлдыз Асанқызы. Тақырыбы:Бірдей сандарды қосу

69. ОҚО, Сайрам ауданы, Арыс ауылы №12 Т.Рустемов атындағы мектеп-гимназиясы ағылшын пәні мұғалімі Сергалиева Муқаддас Абдунабиевна. Сабақтың тақырыбы: “Sports in our life”

70. ОҚО, Сайрам ауданы, Арыс ауылы " №62 М.Анартаев атындағы негізгі орта мектебі" Дене шынықтыру пәні мұғалімі Кавланов Ирисдавлат Нишантаевич. Тақырыбы: Салауаттылық – менің қалауым !

71. ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ОЙЫНДАР. Оңтүстік Қазақстан облысы, Созақ ауданы, Созақ ауылы «Созақ» жалпы орта мектеп-гимназиясының педагог-психoлогы Ысқақова Арайлым Мырзабекқызы

72. Батыс Қазақстан облысы Бірік ОЖББ мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Мажекерова Нургуль Умурзаковна. Тақырыбы. Мағжан Жұмабаев «Сүйемін» өлеңі

112