0

1

2

МАЗМҰН Ы-СОДЕРЖАНИЕ

«Ақтөбе–Өрлеу»: ақпараттық шолу......................................................................................

Басанова А.С.

Педагог бейнесі: Білімі, мәдениеті, беделі және оған қойылатын талаптар......................

Бухарбаев Б.К.

Активные методы обучения....................................................................................................

Жубауова Ж.Р.

Химия пәнінде оқушылардың кең ауқымды дағдыларын дамыту мәселелері..................

Нурманова В.А.

Білім беру жүйесіндегі ең басты мәселелер және жаңартылған білімнің болашағы........

Ильясова Г.Б.

Критериалды бағалау-оқу жетістігін бағалау.......................................................................

Түменбаев Ш.Б.,

Білім үрдісіне blended learning оқыту әдісін қолдану..........................................................

Шынтасова Г.Е.

Информационная деятельность библиотек как фактор .......................................................

формирования инновационной культуры..............................................................................

Акмалаева М.Е.

Биология пәні бойынша мақсатты оқытудың мәні мен жауапкершілігін қалыптастыру...

Есентуреева Г.Д.

Білім жолында табысты болу үшін нені үйрену керек?.......................................................

Бегарыстанова А.Е.

Дарынды оқушы – мұғалімнің кәсіби бейнесі.......................................................................

Мырзажанова С.

Жаратылыстану пәндерін оқытудың өзекті мәселелері.......................................................

Калиева Қ.Р.

Ұлты мақтаған ұлы тұлға /Қ.Мырза Әлінің 80 жылдығына арналған

әдеби-музыкалық кеш/............................................................................................................

Канафиева А.С.

Сынып жетекшісінің ата-аналармен атқаратын жұмыстары..............................................

Қарасартова Ж.М.

Адамгершілік – ардың ісі........................................................................................................

,

Абдигалиева Н.С.

Мақал – сөздің мәйегі..............................................................................................................

Абжанова К.К.

В.Путилинов. «Вишневая ветка»............................................................................................

Ажибаева А.А.

Шылау. Шылаудың түрлері....................................................................................................

Ажиғалиева Б.Е.

Visiting big cities.......................................................................................................................

6

9

12

14

17

20

23

23

25

27

30

32

35

37

38

41

43

45

47

Білім сапасын жақсарту жолдары

Педагогикалық зерттеу: ізденіс пен тәжірибе

Мектептегі тәрбие

Ұстаз тәжірибесінен

3

Әжімкі А.С.

«Нарқыз» дастанының желісі бойынша “Алтын сақа» ойыны...........................................

Айдаулетова Ш.Р.

Мен саған сенемін...................................................................................................................

Акмалаева М.Е.

Жемістер...................................................................................................................................

Ахметова Г.А.

Фотосинтез – күн энергиясының органикалық заттар энергиясына өзгеруі....................

Байгутдиева С.А.

Типы сложноподчиненных предложении............................................................................

Байсеитова Г.Ж.

Қазақстанның XIV-XV ғасырлардағы сәулет өнері............................................................

Бакова Л.С.

Қазақстанның белгілі спортшылары. Сан есімнен өткенді қайталау................................

Бекниязова А.О.

Жасуша ядросы.......................................................................................................................

Бокырова А.Б.

Галогендер...............................................................................................................................

Бралина Б.Ж.

Адам генетикасы.....................................................................................................................

Буранкулова К.Ш.

Қазақстан телеарналары.........................................................................................................

Бухарбаева М.Қ.

Ш.Уәлиханов «Қазақ халық поэзиясының түрлері»............................................................

Даниярова Д.С.

Образы флоры в художественной литературе......................................................................

Длимова А.Ж.

Ғұндар.......................................................................................................................................

Елеусинова А.Ж.

1837-1847 жылдардағы кенесары қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтерілісі..................

Есетова Г.П.

Адам генетикасы....................................................................................................................

Жайкова А.А.

Қанат туралы хикая................................................................................................................

Жакешева Г.Т.

Дара және күрделі етістіктер............................................................................................. ...

Жаксыгулова Г.Е.

Односоставное предложение. Назывное предложение......................................................

Жарасбаева Л.А.

Наречие.Образование наречий..............................................................................................

Жусипова Г.Б.

Еңбек - өмір мәні.....................................................................................................................

Жылқыбаев Т.К.

Тағамдық өнімдер және қоректік заттар: нәруыздар, майлар, көмірсулар,

витамендер, су, минералды тұздар.........................................................................................

Ибатуллина Г.А.

Дос болайық бәріміз.................................................................................................................

Имангазина А.М.

Көміртек және оның қасиеттері..............................................................................................

50

53

54

56

57

59

62

64

65

67

69

70

71

74

75

76

78

79

80

83

87

89

92

94

4

Иманкулова Г.Т.

«Ойын — балалардың ең үйлесімді қимылы»......................................................................

Искаирова Г.Т.

Мағжан Жұмабаев «Түркістан» өлеңі...................................................................................

Калданова Ж.А.

Табиғаттағы су, судың құрамы, қасиеттері, қолданылуы,

металдардың сумен әрекеттесуі.............................................................................................

Калимова С.Е.

Қасым Аманжолов «Көктем», Қабыкен Мұқышев «Көктем».............................................

Копбаева М.Е.

Өрмекші тәрізділердің жалпы сипаттамасы және көптүрлілігі..........................................

Қалабазарова Э.А.

Шәкәрім Құдайбердіұлы «Қалқаман - мамыр» поэмасы.....................................................

Қалмағанбетов М.С.

Ш.Құдайбердіұлының «Қалқаман мамыр» поэмасы............................................................

Құтбанова А.М.

1920 жылдардағы қоғамдық-саяси өмірдің сипаты..............................................................

Мамбетова А.А.

Мен ғарышкер боламын..........................................................................................................

Мектепбай Г.М.

Тіл – тарихтың күре тамыры..................................................................................................

Мендибаева А.Ж.

Flowers. ....................................................................................................................................

Мурзабекова Н.У.

Наклонения глагола.................................................................................................................

Наукенова А.А.

Модульдік технологияны тәжірибеде қолдану.....................................................................

Наурызқызы А.

Ц дыбысы мен әрпі..................................................................................................................

Омарова Г.Ж.

Поэма. поэма құрылысы..........................................................................................................

Прмаганбетов А.Н.

Жібек жолының пайда болуы және оның қызметі, керуен жолдары.................................

Пұсырманова Ж.Ж.

Мен әдепті баламын.................................................................................................................

Раушанова Р.

К.Қасымұлы көтерілісінің шешуші кезеңі............................................................................

Решетняк И.К.

Употребление в речи имен прилагательных.........................................................................

Салихова А.К.

Мысль народная» в романе Л.Н.Толстого «Война и мир».................................................

Сапарова Г.А.

Медициналық генетика. Тұқым қуалайтын аурулар...........................................................

Саркулова А.Ж.

Өлеңім – өмірбаяным

(Ақын Оразақын Асқардың шығармашылығына арналған әдеби-сазды кеш).................

Сарсембай Ж.М.

Правописание собственных имён существительных...........................................................

98

100

102

104

106

109

110

112

113

115

116

117

119

122

124

127

130

134

135

137

140

141

144

5

Сәрсенбайқызы Г.

I want to visit Astana.................................................................................................................

Муфтакова Қ.Р., Сырмаханова Л.Қ.

Балықтарға жалпы сипаттама.шеміршекті балықтар класы. Сүйекті балықтар класы....

Таушанова Н.Ж.

А.С. Пушкин. "Зимнее утро".................................................................................................

Ташигулова З.М.

Атаңа не қылсаң, алдыңа сол келеді. ...................................................................................

Темірбаев Қ.Ы.

Зәр шығару жүйелерінің құрылысы мен қызметі................................................................

Тлеубергенова Ж.

Түбір мен қосымша..................................................................................................................

Түгелова Г.А.

Ана тілім – айбыным! .............................................................................................................

Туткушева К.И.

Имя существительное как часть речи....................................................................................

Уразымбетова А.Б., Аккожаева Г.К., Алиева А.А.

Қазақ тілі сабақтарында белсенді әдіс- тәсілдерді қолдану................................................

Утарова А.А.

Глагол. Правописание личных окончаний глагола ............................................................

Шабаева Асем Аманкуловна,

To be going to do something.....................................................................................................

145

147

148

151

153

154

155

157

160

162

163

6

«АҚТӨБЕ–ӨРЛЕУ»: АҚПАРАТТЫҚ ШОЛУ

Құрметті педагогтер! Сіздердің

назарларыңызға «Өрлеу» біліктілікті арттыру

ұлттық орталығы АҚ филиалы Ақтөбе

облысы бойынша педагогикалық

қызметкерлердің біліктілігін арттыру

институтында өткен, педагогикалық

қауымның қызығушылығын тудырған негізгі

іс-шараларды ұсынып отырмыз.

2017 жылдың ІІІ тоқсанында филиал

қызметкерлерінің өткізген маңызды іс-

шаралары:

1. Жаңартылған білім беру мазмұны –

заманауи талаптар деңгейі.

Жаңа оқу жылының қарсаңында

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Ақтөбе облысы

бойынша ПҚБА институты республикалық

тамыз кеңесі аясында «Жаңартылған білім

беру мазмұны – заманауи талаптар деңгейі»

тақырыбында семинар-мәжіліс өткізді.

Семинар жұмысына ҚР Білім және ғылым

министрлігінің өкілі – Ы.Алтынсарин

атындағы Ұлттық білім академиясының орта

білім институтының директоры Рақымжанов

Қайыржан Алдашұлы қатысты. Өз сөзінде

Қайыржан Алдашұлы білім беруді жаңғырту

және жаңа талаптарға сәйкес педагогтердің

кәсіби құзыреттілігі мен бәсекеге

қабілеттілігі туралы мәселелерді ортаға

салды. Институт директоры, ф.ғ.к. Абишева

Нургуль Молдабаевна кездесудің

маңыздылығына тоқталып, жаңартылған

білім мазмұны пән мұғалімдерінен кәсіби

құзыреттілік пен шығармашылық амалдарды

және жан-жақты дайындықты талап ететінін

атап өтті. Шараға облыстың пән мұғалімдері,

әдіскерлер, институттың профессорлық-

оқытушылық құрамы қатысты. Жұмыс

қорытындысы бойынша қажетті ұсынымдар

қабылданды.

2. Пікірталас алаңында: отбасы, мектеп,

қоғам…

Ата – аналар балаларды тәрбиелеу

ісінде мектеп және қоғамдық қарым–қатынас,

тікелей байланыс жасауды басты міндетіміз

деп есептеуі тиіс, өйткені, олардың өз

балаларын тәрбиелеудегі жетістіктері сынып,

мектеп ұжымдарының оқу – тәрбие

жұмысының нәтижесіне байланысты. Бұл

жағдай оқу – тәрбие үрдісінің мазмұнын,

сапасын және тиімділігін жақсарту үшін

отбасы мен мектептің ынтымақтасып жұмыс

істеулерін қажет етеді. Осы орайда облыс

әкімі жанындағы әйелдер істері және

отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі

комиссияның, білім және ғылым

қызметкерлерінің облыстық кәсіподағының

бастамасымен және білім басқармасының

«Өрлеу» БАҰО АҚ филиалы Ақтөбе облысы

бойынша ПҚБА институтымен бірлесе

ұйымдастыруымен «Отбасы мен мектептің

өзара тиімді қарым-қатынасының заманауи

түрлері мен тәсілдері» тақырыбында

облыстық слет өткізілді.

Слетте сан түрлі мәселелер

қарастырылды – жас ұрпақты патриоттық

рухта тәрбиелеудегі отбасы мен мектептің

күш біріктіруі, тұлғааралық қарым-

қатынастардың мәдениетін дамыту, бәсекеге

қабілетті тұлғаның білім деңгейін арттыру,

мүмкіндігі шектеулі балаларды

әлеуметтендіру, өмірде қиын жағдайға тап

болған әйелдерді қолдау, отбасы мен

мектепте жемқорлыққа қарсы тәрбие беру.

Облыс әкімі жанындағы әйелдер істері

және отбасылық-демографиялық саясат

жөніндегі комиссияның хатшысы Хон

Акмарал Рахметоллаевна және институт

директоры, ф.ғ.к. Абишева Нургуль

Молдабаевна слет тақырыбының кездейсоқ

алынбағанын, бүгінгі таңда баланың табысты

білім алып, тәрбиеленуі отбасы мен мектеп

арасында тығыз байланыс болғанда ғана

мүмкін екендігіне баса назар аударды.

Слетке облыс әкімдігінің, үкіметтік

емес ұйымдардың, ҚР мемлекеттік істері

және жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі

департаментінің, ювеналды полицияның

өкілдері, ғалымдар мен институттың

әлеуметтік серіктестері, педагогикалық және

ата-аналар комиетінің қауымдастығы

қатысты.

7

Слеттің құрметті қонақтары – «Мерейлі

отбасы» (2016, 2017ж.) республикалық байқа-

уының жеңімпаздары мен қатысушылары

Абдулла Нұсқабаевтар, Бекіш Ғалымовтар,

Кали Исмаиловтар отбасы және 14 бала

тәрбиелеп отырған Өмірхан Жетесов пен

Амангуль Ешпанованың отбасы.

Педагогтер мен ата-аналарды Ақтөбе

облысы әкімінің орынбасары

Е.Ж.Нұрғалиевтің атынан марапаттау рәсімі-

нен кейін Жетесовтер отбасы слет қатысушы-

ларына музыкалық ән шашуын ұсынды.

Ақтөбе облысы бойынша білім және

ғылым қызметкерлерінің облыстық

кәсіподағының төрайымы Р.С.Серікова

Жетесовтер отбасының балаларына оқу

құралдарын және педагогикалық

қызметкерлердің біліктілігін арттыру

институт ұжымы ақшалай сертификат

табыстады.

Сонымен қатар Р.С.Серікова үздік

педагогтерге «Мерке» сауықтыру

санаториіне жолдама табыстады.

Слеттің екінші бөлімі инновациялық

алаңдардағы шебер кластармен жалғасты,

облыс мұғалімдері жаңартылған білім

мазмұнына көшу жағдайында отбасы мен

мектеп арасындағы қарым-қатынас

тәжірибелерін көрсетті.

Слет қорытындысы бойынша

облыстағы барлық білім беру қызметкерлері

мен ата-аналар қауымдастығына арналған

үндеу қабылданды.

3. «Мұхтар Әуезов және рухани

жаңғыру» атты облыстық семинар.

«Өрлеу» БАҰО АҚ филиалы Ақтөбе

облысы бойынша педагогикалық

қызметкерлердің біліктілігін арттыру

институты кітапханасында қазақтың ұлы

жазушысы, көрнекті ғалым және қоғам

қайраткері Мұхтар Омарханұлы Әуезовтің

туғанына 120 жыл толуына арналған «Мұхтар

Әуезов және рухани жаңғыру» атты

облыстық семинар өтті. Семинарға облыс

мұғалімдері, институттың кафедра

меңгерушілері мен қызметкерлері және

М.Әуезов шығармашылығының

дүниетанымдық өзектерін зерттеуші ғалым,

әуезовтанушы, философия ғылымдарының

докторы, профессор Алтай Тайжанұлы

Тайжанов қатысты. Семинарды институт

директорының орынбасары п.ғ.к.

Н.К.Кибатаева ашты, модератор

Н.Н.Ермекова Елбасы Н.Назарбаевтың

«Болашаққа бағдар - рухани жаңғыру»

мақаласының негізінде елдің рухани-мәдени

құндылықтары мен келелі мәселелерге

тоқталды.

Өзіндік ойлардың жоғарғы деңгейінде

сөз саралаған профессор А.Т.Тайжанов ел

болашағы, ұлт болмысы, мәдениет пен өнер,

ұлттық руханият туралы нақты деректерді

келтіре, егеменді ел ретінде ұлттық

құндылықтарымыздан қол үзбеуіміз керек

екендігін ашып айтты. Кафедра

меңгерушілері А.Тоқсанбаев,

А.Қ.Дүйсенбаев, аға оқытушы

А.С.Сүгірбаева Мұхтар Әуезов

мұраларындағы этнопедагогикалық

көзқарастар мен зерттеу тағылымдарының

өзектілігіне және Әуезов шығармаларын

заманауи форматта оқыту мәселелеріне

тоқталды. Қатысушылар ашық микрофонға

белсене қатысып, Әйтеке би ауданы

М.Жұмабаев атындағы орта мектептің

мұғалімі А.А. Лекерова өзі жазған өлеңін

оқыды. «Әлем әдебиетінің алыбы» атты кітап

көрмесі шараға көркемдік жағынан әр берді.

Шара соңы М.Әуезов мұраларын

дәріптеумен, ұлт руханиятының мәртебесін

көтеруімен аяқталды.

4.Тәуелсіз Қазқстанның Конституциясы

құқықтық тәртіпті нығайтып, зайырлы

мемлекет құрудың негізгі бағыты және

мемлекетіміздің тұрақты дамуының,

өркендеуінің, әр қазақстандықтың құқығы

мен бостандығының негізі.

Атаулы мереке күніне орай «Өрлеу»

БАҰО АҚ филиалы Ақтөбе облысы бойынша

педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін

арттыру институты кітапханасында «Ата заң

– мемлекет дамуының іргетасы»

тақырыбында кітап көрмесі

ұйымдастырылды. Көрмеге келген курс

тыңдаушылары мен институт қызметкерлері

Қазақстан Республикасы Конституциясы

және Қазақстанның мемлекеттік рәміздері

туралы таным-түсінігін арттырып, Ата Заңды

8

құрметтеу, белсенді азаматтық

ұстанымдарын, саяси-құқықтық сана-сезімін

қалыптастыруға бағытталған басылымдармен

танысты. Көрмеге Қазақстан Республикасы

Конституциясының әр жылдардағы

басылымдары, еліміздің тәуелсіздік алғаннан

кейінгі қол жеткен табыстары, жетістіктері,

мемлекет тарихы мен құқығы, құқықтық

жүйенің қалыптасуы мен заң шығару

саясатына қатысты әдебиеттер ұсынылған.

5."Өрлеу менің жүрегімде"

республикалық фотоконкурсының

қорытындысы.

«Өрлеу» БАҰО АҚ филиалы Ақтөбе

облысы бойынша ПҚБА институты "Өрлеу

менің жүрегімде" атты республикалық

фотоконкурсында I орынды иеленді.

Институт қызметкерлері қуанышты оқиғаны

ыстық ықыласпен қабылдады.

Жеңіс құтты болсын, құрметті

әріптестер! Бізге қолдау көрсеткендеріңізге

айтар алғысымыз шексіз!

Редакциялық алқа

9

ПЕДАГОГ БЕЙНЕСІ: БІЛІМІ, МӘДЕНИЕТІ,

БЕДЕЛІ ЖӘНЕ ОҒАН ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР

Басанова Ақманат Серікқызы

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Қызылорда облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің

біліктілігін арттыру институтының аға оқытушысы

Елімізді өкениетке

бастар жолдың бастауы –

білімде, ал білімнің сапалы

болуы педагог қызметкер-

лердің жауапкершілігінде.

Елбасымыз Н.Назарбаев-

тың «Мұғалімдер – қоғам-

ның ең білімді, ең отан-

шыл, ең жасампаз бөлігі болып табылады»

деген сөздері – ұстаздардың өмірде алатын

орны мен олар атқарып отырған міндеттер-

дің айрықша маңыздылығының дәлелі.

Осындай маңызды міндеттерді жүзеге

асыратын, жас ұрпақтың рухани сәулеткері

болып табылатын ұстаз қандай болу керек

деген сұрақ кім-кімді де ойландырары хақ.

Мұғалімнің бәсекеге қабілеттілігі, білім

беру сапасының жоғары болуы, кәсіби

шеберлігі, әдістемелік жұмыстағы шеберлігі

басты орынға қойылары сөзсіз. Орта білім

мазмұнын жаңарту жағдайында мұғалімдер-

дің бойында жаңартылған білім беру

бағдарламасын іске асыру үшін қажетті

дағдыларды қалыптастыру мақсаты

көзделуде. Қажетті кең ауқымды дағдыларға:

- сын тұрғысынан ойлау;

- білімді шығармашылық тұрғыда қолдана

білу қабілеті;

- проблемаларды шешу қабілеті;

- ғылыми-зерттеу дағдылары;

- қарым-қатынас дағдылары (тілдік

дағдыларды қоса алғанда);

- жеке және топпен жұмыс істей білу

қабілеті;

АКТ саласындағы дағдылар жатады.

Сонымен қатар, мұғалім үшін мыналар

маңызды болмақ:

- сабаққа тың ойлар мен ынталандырушы

материалдарды енгізу;

- оқушылар өзінің ойлауы мен оқуы туралы

ойлана алуына жағдай жасау үшін

логикалық ойлау мен зерттеу дағдыларын

енгізу;

- оқушыларға өздеріне қызықты салаларда

сұрақ құрастыруға көмектесу;

- топтық жұмыс жүргізуді көздейтін

жаттығуларды енгізу;

- оқушыларды бір-бірімен қарым-қатынас

жасап, диалог құруға ынталандыру;

- оқушылардың қызығушылықтарын

қанағаттандыру;

- оқушыларды өз бетінше ойлануға жетелеу;

- оқушылардың логикалық ойлау

дағдыларын дамытуға көмектесетін сұрақ

қою;

- оқушыларға өздерінің ойлау дағдылары

мен ғылыми-зерттеу дағдыларын

қолдануды ескертіп отыру;

- жекелеген оқушылармен «көзбе-көз»

кездесу ұйымдастыру;

- оқушыларға өзіндік жұмыстарда

жетістікке жетуге мүмкіндік беретін

жобаларды жоспарлау және ұйымдастыру.

Сонымен қатар, мұғалім теориялық

білімді болумен ғана шектелмей, киім киісі

мен жүріс-тұрысымен, сөйлеген сөзі,

айналасындағы адамдармен қарым-қатынасы

жағынан да мәдениеті жоғары адам болуы

қажет дер едім. Жалпы педагогикалық этика

нормаларын аңғару мен нақтыланған

педагогикалық қарым-қатынас теориясымен

танысу педагогқа алдағы балалармен жұмыс

жүргізуге жол ашады.

Я.А.Коменский педагог сөзді аса

жоғары дәрежеде меңгеруі керек деп санаған.

Педагогтың тілі анық және нақты, мәнерлі,

ашық және балаларға жағымды болуы керек.

Тіл мәдениеті – ұстаздың зор рухани

мәдениетінің айнасы. Ұстаз шәкірт алдында

ең терең ойлы, жан-жақты қазыналы, білімпаз

болуы шарт. В.А.Сухомлинский тіл

мәдениетін адамның рухани мәдениетінің

айнасы және оның ой-санасының

10

зияттануының маңызды құралы деп санаған.

Соңғы кезде қолданысқа мықтап енген ұялы

телефонмен сөйлесу кезінде де сөйлесу

әдебін сақтамай жататындар бар. Ұялы

телефонмен сөйлесуде де өзіндік жағдайын,

әдебін сақтаған жөн деп ойлаймын.

Мәдениетті сөйлеу әр адамның мәдениетті

сауаттылығын білдіреді.

Педагогикалық қызметте моральдік тү-

сініктердің негізгі түрлерінің бәрі қолданы-

лады. Тіл мәдениетімен қатар педагогикалық

мәдениетке де көбірек көңіл бөлінуі керек.

Педагогикалық әдеп, мәдениет – кәсіби

шеберліктің құрамдас бөлігі. Кәсіби

шеберлігін шыңдау үшін ұстаз өзінің

этикалық мәдениетін жетілдіріп отыруы

керек. Мұғалімнің педагогикалық

мәдениетіне қойылатын талаптардың ішінде

педагогикалық тәжірибенің даму барысында

қалыптасқан жалпы адами мәдениет те бар.

Мұғалімнің моральдік «барометрі» –

педагогикалық ұяты аса сезімтал және

жоғары деңгейлі болуы шарт. Адамдардың

адамгершілік қасиеттері мен мінез-құлқына,

іс-қимылына және өмірлік алуан түрлі

құбылыстарға т.с.с. өзіндік баға беретін

мейірімділік пен зұлымдық, адалдық пен ар-

намыс туралы түсініктер жүйесін моральдік

құндылықтар деп атауға болады.

Этиканың жеке дара тарауына қатысты

педагогикалық түйсіну тәрізді жекелеген

түсініктерді бөле-жара көрсетуге болады.

Осындай санаттың ішінде кәсіби-

педагогикалық борыш, педагогикалық

әділдік, педагогикалық ар-намыс және

педагогикалық бедел бар.

Әділдік дегеніміз, жалпы алғанда,

адамдардың адамгершілік қасиеті мен

олардың қоғамдық танымал болуы,

құқықтары мен міндеттері арасындағы өзара

сәйкестілік десе, педагогикалық әділдік –

мұғалімнің оқушылармен қарым-қатынасы

барысында олардың тәртібін, қылығын, оқуға

деген көзқарас-құлшынысын, адамгершілік

тәрбиелік деңгейін анықтау мен бағалау

барысындағы мұғалімнің объективтілігі мен

оның адамгершілігіне өзіндік баға беретін

ерекше сипаты. Педагогикалық әділдіктің

өзгешелігі оқушылар мен педагогтардың іс-

қимылды бағалау және оған қатысты жауап

реакциясының әр түрлі адамгершілік

деңгейде болуында.

Кәсіби педагогикалық борыш –

педагогикалық әдептің ең маңызды

санаттарының бірі. Өзінің еңбегіне деген

шығармашыл көзқарас, өз-өзіне қатаң талап

қою, кәсіби білім-білігі мен педагогикалық

шеберлігін арттыруға деген құлшыныс,

оқушыға, оның ата-анасына деген құрмет

көрсету және талап қою қажеттілігі, колледж

өмірінде кездесетін қиын да, күрделі

шиеленістерді шеше білу тәрізді өзгеше іс-

қимыл педагогтің кәсіби борышына жатады.

Кәсіби ар-намыс мұғалімнің өз

маңыздылығын түсініп қана қою емес,

сонымен қатар, оның қоғаммен танылуы және

моральдік сипаты мен сіңірген еңбегіне деген

қоғамның құрметі деген түсінікті білдіреді.

Педагог мамандығында жеке бастың ар-

намысы мен қасиетін түсіну сезімі ерекше

байқалып тұрады. Егер мұғалім өз мінез-

құлқында және тұлғалармен ара-қатынас

барысында педагог идеалына қойылатын

талаптарды бұзған болса, осыған сәйкес

кәсіби ар-намысқа, педагогтың адамгершілік

сипатына немқұрайлы қарау әрекеті

демонстарцияланады. Мұғалімнің ар-намысы

– оның кәсіби борышын орындау барысында

көрінетін нақты кәсіби ар-намысына

қоғамдық баға беру.

Педагогикалық бедел – мұғалімнің

оқушылар мен мұғалімдер және әріптестер

ұжымындағы моральдік статусы, бұл құрмет

пен қошаметке ие болып жүрген ұстаздың

тәрбиеленушілердің тәртібі мен нанымдары-

на әсер ететін өзіндік тәртіп түрі. Педагоги-

калық бедел мұғалімнің осыған дейінгі алған

моральдік-этикалық және психологиялық-

педагогикалық даярлығына байланысты.

Оның деңгейі білімнің, зеректіліктің,

шеберліктің тереңдігімен және өз еңбегіне

деген ерекше қатынасымен т.б. анықталады.

Педагогикалық әдеп құрамына адам-

гершілік санадан адамгершілік тәжірибеге

көшудегі адамгершілік шығармашылық

элементі енеді. Мұғалімнің адамгершілік

шығармашылығына көптеген жиынтықтар

енгізіледі, оның ішінде аса маңызды деп

11

саналатын педагогикалық мамандықтың

қоғамға қатысты нормалары мен оның

маңыздылығын түйсіну, түрлі күрделі

оқиғалар орын алған жағдайда, оның пайда

болу жағдайын түсіну, адамгершілік-

педагогикалық нормаларға сәйкес ең үлгілі

әрекетті таңдау қажеттілігі.

Педагогикалық тәртіп – мұғалімнің

қызметінде оның ойы мен әрекеті ұштасып

жататын педагогикалық моральді іске асыру

түрі. Педагогикалық тәртіп – үнемі

шығармашылықта және ізденісте болу деген

сөз. Мұғалімнің тұлғаға деген құрмет сезімі,

жоғары талап қоюы, әңгімелесіп отырған

адамды тыңдай білуі, оны түсіне білуі, ара-

қатынастағы іскерлік, сабырлылығы, адам-

дарға қатысты ерекше зейіні мен сезімтал-

дығы т.б. педагогикалық тәртіпке жатады.

Педагогтың кәсіби тәртіп кодексі

педагогикалық ұстанымдар мен моральдан

туындайтын адамгершілік талаптар үйлесімін

анықтайды және оның педагогикалық қызмет

үдерісіндегі ара-қатынас жүйесі мен тәртібін

реттейді. Педагогтың кәсіби тәртіп кодексінің

басты мақсаты мұғалімнің өз-өзіне,

педагогикалық еңбекке, оқушылар мен

мұғалімдер ұжымына деген арақатынасын

анықтайтын негізгі талаптарды белгілеу

болып табылады.

Қазіргі кездегі соңғы басылымдарда,

әдебиеттерде мұғалімнің кәсіби имиджі

жайлы өте көп айтылып жүр. Имиджді

қалыптастыру процесі кімге байланысты

және педагогикалық іс-әрекеттің

табыстылығына қалай әсер етеді? Мұғалім

бейнесі оқушылар есінде ең әсерлі сәттермен

сақтала ма? Осы сұрақ бүкіл мұғалім

қауымын жиі мазалайтыны белгілі.

Мұғалім өзіне жарасымды, жинақы киім

үлгісімен баланың алдында тұрса, шәкірт те

ұстазына еліктер еді. Әрине, мұғалімнің оң

имиджін қалыптастыру керек.

Мұғалім имиджін қалыптасыру үшін

өзімен жан-жақты жұмыс жасауы керек.

Имидж – ағылшын тілінен аударғанда

«бейне», «кейіп» деген мағынаны береді.

Сонымен, имидж – сіздің бойыңыздағы

талантыңыздың жан-жақты ашылып,

жарқырап көрінуі, өзіңіз туралы жақсы

пікірдің қалыптасу жолы. Мұғалімнің жеке

басы оқушының жеке тұлға болып

қалыптасуына көмектеседі. Ақпараттың

басым бөлігін біз көру арқылы аламыз,

сондықтан да біздің тартымды бейнеміз өте

маңызды. Оған ұқыптылық, іскерлік стиль,

мәнер, әдеп, күлкі жатады. Сонымен қатар

ойлау, іс-әрекет бейнесі, сөйлеу мәнері және

тыңдай білу де басты болып табылады.

Оқушылары мен әріптестерінің алдында өзін-

өзі ұстай білуі мұғалім имиджі болып

саналады. Егерде оқушы мұғалімнің жеке

тұлғасына қызықпаса пәнге деген қызығу-

шылығы да болмауы мүмкін. Мұғалім

оқушылар мен ата-аналар үшін басты тұлға

болғандықтан, оған қойылатын талап та

әрқашан жоғары. Мұғалім имиджі – бұл ішкі

және сыртқы мазмұн бірлігі. Мұғалім маман-

дығы әрқашан «мен нені іске асырдым, не

іске аспады, бұданда жақсы болу үшін не

істеу керек?» деген сұрақтарға жауап іздеуі

керек. Сонда ғана мұғалім сыйластыққа ие

бола отырып, дұрыс қарым-қатынаста бола

алады. Әр мұғалім имиджі тек өзіне тән

педагогикалық стильде қалыптасады. Бір

мектепте жұмыс істейтін мұғалімдер имиджі,

мектеп имиджін анықтайды. Бұдан шығатын

қорытынды: «Білім беру жүйесі оны

құрайтын мұғалімдерден жақсы болмайды».

Әлемдік өркениеттің стандарттарын

ұсынатын американдық психологтардың

пікірінше, тамаша табыс феномені адамның

имиджі мен оның мансабымен тікелей

сабақтас. Егер олай болмаса, қолдан жасалған

имидждің көмегі тимесі анық. Сондықтан да

кәсіби мамандығын жан-жақты меңгерген

педагог қана жоғары бағаланып, әріптестері

мен шәкірттерінің ыстық ықыласына

бөленері сөзсіз.

Жоғарыда аталған педагогқа қойылатын

талаптар М.Жұмабаев айтқандай «Алты

алаштың баласы бас қосса, ең қадірлі орын –

мұғалімдікі» етері анық.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасында орта білім

мазмұнын жаңарту шеңберінде қазақ тілінде

оқытатын мектептердегі бастауыш сынып

пәндері бойынша педагогика кадрларының

біліктілігін арттыру курсының білім беру

бағдарламасы «Мұғалімдердің біліктілігін

арттыру бағдарламасы», «Назарбаев

12

Зияткерлік мектептері» ДББҰ Педагогикалық

шеберлік орталығы, 2015.

2. Қазақстан Республикасында орта білім

мазмұнын жаңарту шеңберінде қазақ тілінде

оқытатын мектептердегі бастауыш сынып

пәндері бойынша педагогика кадрларының

біліктілігін арттыру курсының білім беру

бағдарламасы «Мұғалімге арналған Нұсқау-

лық», «Назарбаев Зияткерлік мектептері»

ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы,

2015.

3. «Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр антология-

сы», ІІ том, Рауан, Алматы, 1998.

4. Б.О.Бейсекеева «Қарапайым қолданбалы

психология» оқу-әдістемелiк құрал, Астана,

2013.

АКТИВНЫЕ МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ

Бухарбаев Болат Кайруллаевич,

старший преподаватель кафедры инновационных технологий и методики преподавания

естественно-научных (гуманитарных) дисциплин

«… Насколько качественным будет

уровень здоровья, интеллекта и образования

каждого гражданина, настолько высокой

окажется конкурентоспособность государст-

ва в системе мирового сообщества»

Н.А.Назарбаев «Казахстан в посткризисном

мире: интеллектуальный прорыв в будущее»

«Знание – сила, только тогда, когда оно

приносит пользу стране и народу»

Фрэнсис Бэкон - английский философ,

историк, политик.

Аннотация: В статье рассматривается

вопрос об использовании активных методов

обучения, которые обеспечивают качествен-

ное обучение и развитие обучающихся,

приносит удовлетворение всем участникам

учебного процесса.

Ключевые слова: человеческий капитал,

конкурентоспособность, инновации,

активные методы.

В Послании Президента Республики

Казахстан Н.Назарбаева народу Казахстана

от 31 января 2017 г. «Третья модернизация

Казахстана: глобальная конкурентоспособ-

ность» четвертым приоритетом определено

улучшение качества человеческого капитала.

Прежде всего должна измениться роль

системы образования. Наша задача – сделать

образование центральным звеном новой

модели экономического роста. Учебные

программы необходимо нацелить на разви-

тие способностей критического мышления и

навыков самостоятельного поиска информа-

ции. Наряду с этим, нужно уделить большое

внимание формированию IT-знаний, финан-

совой грамотности и воспитанию патриотиз-

ма молодежи. Необходимо сократить разрыв

в качестве образования между городскими и

сельскими школами. [1]

Ведущие экономики мира достигают

процветания только за счет высокого уровня

человеческого капитала. Этому способст-

вуют новые образовательные стратегии и

политики. В свете новых подходов области

профессиональных компетенций учителя

расширяются. Это – междисциплинарная и

проектная деятельность, использование ин-

формационно-коммуникационных техноло-

гий в обучении и управлении, интеграция

учащихся с особыми образовательными

потребностями и консультационное

сопровождение родителей. [2]

Современный этап модернизации

казахстанской системы образования и науки

предполагает доступность для каждого

качественного дошкольного воспитания и

школьного образования, возможность полу-

чить новые профессиональные навыки в

колледже и университете, развить исследова-

тельские и творческие компетенции. [2]

Концепция обновления современной ка-

захстанской школы определила новые прио-

ритеты общего образования, которые предпо-

лагают, что формирование модели учебного

процесса должно осуществляться на основе

развития взаимоотношений сотрудничества

13

учителя и ученика, гармоничного сочетания

различных методов обучения, обеспечиваю-

щих использование разнообразных видов

учебной деятельности. Веление времени дик-

тует обновление арсенала технологий обуче-

ния. Эффективность учебно-воспитательного

процесса во многом зависит от инициатив-

ности, творческого подхода педагогических

кадров.

Поиск новых форм и методов обучения

при условии направленности на личность

учащегося завершается прочным освоением

знаний предметной области, так как они

становятся значимыми для него. Педагогу

необходимо приложить немало усилий для

овладения современными педагогическими

технологиями [3].

Главная задача педагога– не только дать

учащимся определённую сумму знаний, но и

развить у них интерес к учению, научить

учиться. Без хорошо продуманных методов

обучения трудно организовать усвоение про-

граммного материала, необходимо не только

рассказать и показать, но и научить ученика

мыслить, привить ему навыки прак-тических

действий. Система образования требует фор-

мирования у учащихся современных ключе-

вых компетенций: принятия ответственных

решений в стандартных и нестандартных си-

туациях, эффективную работу в команде, гиб-

кое ориентирование в условиях смены инно-

вационных и информационных технологий в

учебной деятельности с учётом возрастания

требований к качеству. Современная ситуа-

ция в преподавании учебных дисциплин тре-

бует коренного изменения стратегии и такти-

ки обучения. Востребованными характерис-

тиками выпускника каждой образовательной

организации являются его компетентность,

конкурентоспособность и мобильность. В

связи с этим акценты при изучении учебных

дисциплин переносятся на процесс познания,

эффективность которого полностью зависит

от познавательной, самостоятельной актив-

ности учащегося. Успешность достижения

этой цели зависит не только от содержания

обучения, но и от того, как усваивается учеб-

ный материал с помощью активных методов

обучения, с опорой на личностный потен-

циал, на внимание, на восприятие, на память.

Активные методы обучения – это мето-

ды, которые побуждают к активной мысли-

тельной и практической деятельности в про-

цессе овладения учебным материалом. Ак-

тивное обучение предполагает использование

такой системы методов, которая направлена

главным образом не на изложение учителем

готовых знаний, их запоминание и воспроиз-

ведение, а на самостоятельное овладение уче-

ником, знаниями и умениями в процессе ак-

тивной практической учебной деятельности.

Активные методы обучения, направлены на

формирование умений и навыков, в основе

учебного процесса лежит овладение разными

способами приобретения теоретических и

практических знаний, а не просто их усвое-

ние. Активные методы обучения – это методы

обучения, которые побуждают к активной

мыслительной деятельности в процессе овла-

дения учебным материалом, при активном

восприятии информации, учащиеся удержи-

вают в памяти 80% того, что говорили сами,

90% того, что делали сами самостоятельно,

практически. Главное в образовательном про-

цессе–это творческая мысль, четкость, логич-

ность, дать конкретные знания–адресно, крат-

ко, точно, добиваться постоянной, системати-

ческой обратной связи в ходе всего каждо-

дневного учебного процесса–ответной, твор-

ческой интеллектуальной мыслительной

реакции от учащегося. Активные методы

обучения–это методы, которые побуждают к

активной мыслительной ипрактической дея-

тельности в процессе овладения учебным ма-

териалом. Активные методы обучения спо-

собствуют формированию креативной моти-

вации, развивают лидерские способности,

быстро вовлекают в учебный процесс, рас-

крывают, развивают нестандартное мышле-

ние, повышают мобильность, гибкость, поз-

воляют с большей эффективностью и резуль-

тативностью усваивать большой объём учеб-

ного материала, развивают коммуникативные

качества и уверенность ученика в своих си-

лах, повышают навыки умения работать в

группе, нести ответственность за свое

обучение.

Таким образом, активные методы обу-

чения создают необходимые условия для раз-

вития умений самостоятельно мыслить,

14

ориентироваться в новой ситуации, находить

эффективные подходы к решению проблем,

устанавливать контакт с аудиторией. Разви-

ваются творческие способности учащегося,

умение формулировать и высказывать свою

точку зрения, активизируется мышление.

Активные методы в процессе обучения спо-

собствуют преодолению стереотипов в обу-

чении, выработке результативных подходов к

жизненным ситуациям. Использование ак-

тивных методов обучения обеспечат эффек-

тивную организацию образовательного про-

цесса для достижения заинтересованности

учащихся в учебной деятельности, форми-

рования индивидуальных качеств личности,

нравственных установок, ценностных ориен-

тиров, соответствующих ожиданиям и

потребностям обучающихся, родителей,

общества и государства.

Литература:

1. Послание Президента Республики

Казахстан Н.Назарбаева народу Казахстана

от 31 января 2017г. «Третья модернизация

Казахстана: глобальная

конкурентоспособность»

2. Государственная программа развития

образования и науки Республики Казахстан

на 2016-2019 годы. Утверждена Указом

Президента Республики Казахстан от 1 марта

2016 года № 205.

3. Об особенностях организации образо-

вательного процесса в общеобразовательных

школах Республики Казахстана.

Инструктивно-методическое письмо. 2011г.

ХИМИЯ ПӘНІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ КЕҢ АУҚЫМДЫ ДАҒДЫЛАРЫН ДАМЫТУ

МӘСЕЛЕЛЕРІ

Жубауова Жанар Рзабекқызы

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Қызылорда облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің

біліктілігін арттыру институты, деңгейлік бағдарламалар орталығының тренері

Қазіргі таңда оқу бағдарламалары білім

беру құндылықтарының өзара байланысы

мен өзара шарттылығына негізделген

тәрбиелеу мен оқытудың біртұтастығы

қағидатын және нақты пәнді оқыту

мақсаттарының жүйесі бар мектепті

бітіргеннен кейін нәтижелерін іске асыруға

мүмкіндік береді. Оқу бағдарламалары

оқушылардың кең ауқымды дағдыларын

қалыптасуына бағытталған. Білімді

шығармашылық тұрғыда қолдану, сын

тұрғысынан ойлау, зерттеу жұмысымен

айналысу, АКТ пайдалану, топпен және жеке

дара жұмыс істей алу, мәселелерді шешу,

шешімдер қабылдау алу кең ауқымды

дағдылар болып табылады. Сондықтан оқу

жұмысының сапасы мұғалімнің

оқушылардың оқу әрекетін дұрыс

ұйымдастыра білуіне, оның тиімділігін

жетілдіре білуіне байланысты. Оқушылар

әрекетінің ең басты және жетекші түрі – оқу.

Ғалым педагог Л.В.Занков: «Оқыту –

оқушының рухани дамуын қамтамасыз етуі

қажет», - дейді. Көрнекті психолог

Л.С.Выготский: «Жақсы оқыту деп, ол

баланың дамуына ілгері жүретін, оны

жетекке алатын оқытуды айтады», - деп

тұжырымдайды.

Оқушының жұмысты шығармашылық-

пен ойлауы, қабілетінің дамуы, білуі мен

танымдық белсенділігін арттыру – қазіргі

кезде барлық мұғалімдер қауымын

толғандырып жүрген мәселелердің бірі. Яғни,

оқыту жүйесіне жоғары талап қоюды қажет

етеді.

Выготскийдің айтуы бойынша, жақын

арадағы даму аймағы – оқушының өз бетінше

шешкен міндеттердің көмегімен анықталған

өзекті даму деңгейі мен үлкендердің

басшылығымен және анағұрлым қабілетті

жолдастарымен бірігіп шешілген міндеттер

арқылы анықталатын болжамды даму деңгейі

арасындағы қашықтық. Негізінде, бұл түсінік

адам өз бетімен игере немесе көрсете

алмайтын, бірақ біреудің көмегімен үйренуге

болатын барлық білімдер мен дағдыларды

15

қамтиды. Осы орайда сабақ барысында

ЖАДА орнату мақсатында оқытудың жаңа

формаларын қолдану аса маңызды болып

табылады. Ең алдымен оқушыларға

топтастыру барысында сөздер мен сурет

қиындыларын ұсынуға болады. Топтасуда

оқушыларға сыни ойлауларына мүмкіндік

туады. Өйткені мәселеге көңіл аудару,

берілген сөздер мен суреттерді құрастыру,

одан туындаған сөйлемдер, суреттер нені

білдіреді деген сұрақтар ойға түрткі салады.

Түрткі, ашық сұрақтар қою негізінде тақырып

мақсаты айқындалды. Оқушылар әрбір

айтылған жауаптарын толық, нақты негіздеп

айтуына сұрақтар қою тәсілдерін қолданған

жөн. Мұғалім-оқушы арасында диалог

өрбиді. Осы сәтті оқушының еркін өз ойын,

сенімді дәлеледер айтуын, сөйлеу шеберлігін

қалыптастыруға мүмкіндік болады.

Сабақ кезеңдерінің өзара байланысы

мен логикалық бірізділігін сақтау,

оқушылардың кең ауқымды дағдыларын

дамыту мақсатында сұрақтар жүйесін

дайындау тиімді болып табылады. Бұл тұста

мұғалімдер құрастырған сабақ жоспарын

пайдаланып сабақтың кіріспе,

таныстырылым, негізгі және қорытынды

кезеңдерін талқылау үшін кем дегенде бес

сұрақ құрастырды. Яғни әр сабақ кезеңі

бойынша оқушының түсіну дәрежесін

бағалауға бағытталған сұрақтар

қарастырылады.

Оқушыларды тек сұрақтарға

жауаптармен шектемей, кей жағдайда

олардың өздерін жоғарыда аталған

сұрақтарды қоя білуге үйрету маңыздырақ.

Себебі сұрақ қоя білген адам сыни ойлана

біледі. Осы тұрғыда оқушыларға сұрақтар

қою техникасын меңгерткеніміз дұрыс болар.

Ол үшін:

Өзара сұрауды ұйымдастыру.

Оқушыларға жаңа тақырыпты меңгергеннен

кейін үш «жабық» және үш «ашық»

сұрақтарды тақырып бойынша

тұжырымдауды ұсыну. Содан кейін

оқушылар сауалдарын бір-біріне қояды.

Өтілетін тақырып бойынша диалог

орнату. Егерде жай ғана: «Бүгінгі тақырып

бойынша сіздерді не қызықтырады?» деген

болсақ, оқушылар ойлан бастан жауап

берулері мүмкін. Алайда оқушылардың

өздеріне жаңа тақырыптың негізгі бағыттары

бойынша ашық сұрақтар дайындаңыздар

дейтін болсақ, осыдан күтілетін нәтижеміз

өнімдірек болар еді.

Сын тұрғысынан ойлауға бағытталған

тапсырмаларды оқушыға ұсынғаннан кейін

мұғалім тарапынан неге? неліктен? деген

сұрақтар қайта-қайта қойылды. Өйткені, осы

сұрақтар арқылы сыни ойлауға итермелеуді

көздеу маңызды болып табылады. Себебі

әрбір айтылған жауап аргументтерге немесе

дәлелдерге негізделуі қажет. Осы орайда

білімалушының еркін өз ойын білдіруі,

сенімді дәлелдер айтуы, тіл байлығы, сөйлеу

шеберлігі қалыптасады.

Сонымен қатар Блум таксономиясының

ойлау деңгейлері бойынша сұрақтар мен

тапсырмалар оқушының сын тұрғысынан

ойлау дағдыларын дамытуға мүмкіндік беру.

Оның ішінде талдау, жинақтау, бағалау

деңгейнің сұрақтары жоғарғы ойлау

дағдыларын дамытады.

Талдау: Материалды негізгі бөліктерге

жіктей білу;

Жинақтау: Алған біліміне сүйене

отырып, ойды жинақтап, түйін түю;

Бағалау: Оқыған материалдың

құндылығын бағалау.

Ойлау

деңгейі

Мазмұны Тапсырмалар

Тал

дау

Негіздік және

қышқылдық

оксидтердің

құрамына талдау

жасау, олардың

ұқсастықтары

мен айырмашы-

лықтарын

салыстыру.

Су басқа

заттармен

әрекеттескенде:

а) қышқыл;

б) сілті түзіледі.

Осы реакция

теңдеулеріне

мысал

келтіріңіздер

Жи

нақ

тау

Судың сапалық

және сандық

құрамын қалай

дәлелдеуге және

оның химиялық

формуласын

қалай шығаруға

болады?

72 г суды

айырғанда

шығатын сутек

пен оттектің

массасын

табыңдар.

16

Бағ

алау

Адам өмірінде,

тұрмыста, өнер-

кәсіпте және

ауылшаруашыл

ығында судың

маңызы

қаншалықты?

Егер де адам

ағзасына күніне

1,5 литр су

қажет болса,

жер бетіндегі

барлық адам-

дарға жылына

қанша тұщы су

қажет?

Тапсырма №1.

«Ғарыш кемесі апатқа ұшырап, бейта-

ныс планетаға қонуға мәжбүр болды. Кеме

капитаны ғарышкерлерге бейтаныс плане-

таның атмосферасын зерттеуді ұйғарды.

Оларға алма, малахит қобдишасы, әк суы,

спирт шамы ұсынылды. Осы заттарды ға-

рышкерлер пайдалана отырып, төмендегі

жағдайларды байқады: кесілген алма өзге-

ріске ұшырамады, әк суы лайланбады, мала-

хит қобдишасын қыздырғанда қара ұнтақ-

қа, содан кейін қызыл түске айналды. Яғни

ғарышкерлер қандай қорытындыға келді?»

Тапсырма №2.

«Көлік ішіндегі заттар»

Қанат ескі үйді жөндеп жатыр. Көлігінің

жүк салғышында 1 бөтелке су, алюминий

сымын, ағаш кесіндісін қалдырды. Көлік

күннің астында 3 сағат тұрғаннан кейін, оның

ішіндегі температура 400 С болды.

Көлік ішіндегі заттар қандай жағдайда

болды?

Заттар қандай өзгеріске

ұшырады?

Иә немесе

жоқ

Заттардың температурасы

бірдей болды

Иә/жоқ

Сәлден кейін су қайнады Иә/жоқ

Сәлден кейін алюминий сымы

балқыды

Иә/жоқ

Ескерту: әр жауапты түсіндіру (неге

«иә», неге «жоқ»)

----------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

--------------------------------------------------

Өз бетінше жұмыс істеу

жауапкершілікті тудырады, дегенмен жеке

отырған оқушы өз ойын жұпта талқылап,

бөліссе ғана сыни тұрғыдан ойлауы

қалыптасар еді. Жалғыз отырған оқушының

білім игеру деңгейінің төмендігіде мұғалім

тарапынан кей жағдайда ескерусіз қалады.

Мотвациясы төмен оқушы өзара бірлесіп

жұмыс жүргізгенде өз ойына ой қосып, білімі

мен дәлелі кеңейіп, сабаққа деген

қызығушылығы арттады. Сондықтанда

кейбір тапсырмаларды екеуара беруге де

болады. Әр оқушының пікірі құнды, ойын

айтуға мүмкіндік жасалады, оқушының

танымдық белсенділігі мен қабілеті

ашылады, өз ойымен бөліседі, білімдерін

толықтырады, ақпараттық және

коммуникативтік құзыреттілігі арттады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Мұғалімге арналған нұсқаулық: «Химия»

және «Жаратылыстану» пәндері бойынша

педагог кадрлардың біліктілігін арттыру

курсының білім беру бағдарламасы

«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ

ПШО, 2016.

2. Мұғалімге арналған нұсқаулық, Екінші

(негізгі) деңгей: Үшінші басылым, 2012.

www.cpm.kz.

3. Технология постановки учебных целей.

Фестиваль педагогических идей.

4. Н.Нұрахметов Химия, 8-сынып оқулығы,

Алматы: «Мектеп», 2012.

17

БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЕҢ БАСТЫ МӘСЕЛЕЛЕР ЖӘНЕ ЖАҢАРТЫЛҒАН

БІЛІМНІҢ БОЛАШАҒЫ

Нурманова Венера Алгабековна

«Өрлеу» БАҰО» АҚ Қызылорда облысы бойынша ПҚБАИ аға оқытушысы, п.ғ.магистрі

Білім – адамзаттың те-

рең және үйлесімді дамуын

бекітетін құралдардардың

бірі, прогрестің әлеуметтік

тұрақтылық пен ұлттық қа-

уіпсіздіктің маңызды фак-

торы. Еліміз егемендік алға-

лы қоғамдық өмірдің бар-

лық салаларында, соның ішінде, білім беру

саласында жүріп жатқан демократияланды-

ру, жаңа технологияларды енгізу, компью-

терлендіру бәсекеге қабілетті тұлғаны

қалыптастыруға жол ашты. Оқу мақсаты

басымдылығының өзгеруі білім мен тәрбие

мазмұнына елеулі түрде ықпал етіп, оны

жаңартудың ең басты деген бағыттарын

айқындауға және нақтылы міндеттерін

белгілеуге мүмкіндік береді. Жаңа мазмұнды

оқытудың нәтижелілігі мұғалімнің шеберлігі

мен ізденісіне байланысты. Осыған орай

қазіргі таңда жаңартылған білім беру

жүйесіне көшу барысында көптеген

өзгерістер енгізілуде. Ұстаз балаға сапалы,

нәтижелі білім берсе, баланың білімге деген

құштарлығын арта түседі.

Осы уақытқа дейін жаңартылған білім

беру жүйесі бойынша «Өрлеу» БАҰО» АҚ

ПҚ БАИ оқытушылары көптеген пәндер

бойынша курстар өткізді. Курс барысында

курстың мәнді, мазмұнды, мағыналы, сапалы

жүргізілуіне институттың оқытушылары

ерінбей, талмай еңбек етуде. Жаңартылған

білім беру бағдарламасы бойынша мұғалім-

дердің біліктіліктерін арттыру институтта-

рында әр түрлі пәндер бойынша курстар

өткізіліп, мұғалімдер сертификаттармен сер-

тификатталды. Бұл курстың мақсаты: мұға-

лімдердің бағдарлама бойынша оқу бағдар-

ламалары мен оқу жоспарының мазмұнын

толық түсінуі, оқушылардың бойындағы

дағдыларды дамытуға уақыт беру үшін

қолданыстағы білім беру бағдарламасы

мазмұнының өзгерілгендігін ұғыну, түрлі

әдіс-тәсілдерді үйрену, спиральды білім беру

бағдарламасы терминімен танысу;

Жаңартылған білім беру бағдарлама-

сына шолу жүргізу, әдістерді тиімді пайдала-

ну, педагогикалық тәсілдер мен критериалды

бағалау жүйесін түсіндіру, ҰМЖ, ОМЖ,

ҚМЖ жазылу жолдарын үйрену. Оқытушы-

лардың еңбек етулері нәтижесінде мұғалім-

дер өзіне қажетті дүниені сапалы алуда және

де сол білімді жүзеге асыру мақсатында,

сапалы түрде қолдануда. Сол себепті жаңар-

тылған бағдарлама бойынша мұғалім баға-

лаудың не екенін және қалай жүзеге асатын-

дығын, критериалды бағалаудың қалай жүр-

гізілуі керектігін түсініп үйренді. Спиральды

білім беру дегеніміз не деген сұрақтарға

жауаптарын ала алды. Яғни спиральды білім

беру дегеніміз - тақырыптар әр түрлі

деңгейлерде қайталанып отырады, кейде бір

тоқсан аясында, кейде бірнеше тоқсанда;

сонымен қатар тақырыптар әрбір келесі

деңгейде алдыңғыға қарағанда анағұрлым

тереңдетіліп оқытылуы тиіс; деңгей жоғары-

лаған сайын, тақырыптың күрделілігі артып

отырады. Курс барысында әрбір оқытушы өз

шеберліктерін көрсете отырып, курсты сапа-

лы түрде өткізеді. Мұғалімнің белсенділігін

жоғары дәрежеде арттырып, көрсетеді.

Білім беру жүйесіндегі қайта құрулар-

дың негізгі субъектісі – мұғалім. Ұлы жазу-

шы М.Әуезов: «Халықты халықпен, адамды

адаммен теңестіретін – білім», - деген екен.

Заман ағысына сай біліммен қаруланған ой-

өрісі жоғары, зерделі, жан-жақты дамыған

маман уақыт талабы. Кеше ғана көк туын

желбіретіп шаңырақ көтерген егемен елімізді

өркениетке жетелейтін білім бастауында

мектеп, ал сол мектепте жас ұрпақ бойында

білім негізінің мәңгілік іргетасын қалаушы –

мұғалім. Қазіргі мектепке шығармашылық

ізденіс қабілеті дамыған, жаңа педагогика-

лық технологияларды жете меңгерген,

мамандық шеберлігі қалыптасқан мұғалімдер

18

қажет. Ол бір уақытта педагог-психолог және

оқу үрдісін ұйымдастырушы бола білуі керек.

Өткен ХХ ғасырдың басында алаш

ардақтыларының бірі Мағжан Жұмабаев:

«Қазақтың тағдыры, келешекте ел болуы да

мектебінің қандай негізге құрылуына

тіреледі...» деген болатын. Болашақта

Қазақстанда білім беру жүйесін

ақпараттандыру телекоммуникациялық

желілерді жасау және дамытумен ұштасады.

Ал білім беру жүйесініің негізгі міндеттері

біртұтас телекоммуникациялық желіні құру

және дамыту арқылы шешіледі.

Қоғамды ақпараттандырудың негізі –

білім беруді ақпараттандыру. Олай болса

мұғалімдер компьютерді сауатты меңгерген,

ақпараттық материалдарын интернет

желісінен еркін іздеп алатын, электронды

оқулықтармен жұмыс жасай алатын тұлға

болуы тиіс. Бізге қазіргі жалпы білім емес

тереңдетіп, бағытын анықтай отырып

тиянақты білім берілуі керек.

Қазақ мектебінің бүгінгі жайы мен

ертеңі, оқушылардың білімділік және

тәрбиелік деңгейі шешуші дәрежеде

мұғалімге байланысты, мұғалім ізденісіне

байланысты. Бастауыш сыныптарға арналған

бағдарламалар педагогикалық үрдісті жаңаша

қарауды талап етеді. Педагогика ғылымында

баланы оқыту мен тәрбиелеудің мақсаты –

жан-жақты дамыған жеке тұлға

қалыптастыру болса, оқытудағы негізгі

мақсат – өздігінен дамуға ұмтылатын жеке

тұлғаны қалыптастыру. Жеке тұлғаның

дамуында маңызды рөл атқаратын оқушының

өз бетінше жұмысын тиімді ұйымдастыра

білу; сол арқылы материалды саналы

меңгертудің жүйесін жасау; оқушының түрлі

дара қабілеттерін арттыру.

Өз бетінше жұмыс қазіргі жеке тұлғаны

қалыптастыру және тәрбиелеуде, білім

берудің приоритетін түбегейлі өзгертуде,

яғни бұрынғыша оқушыны пәндік білім,

біліктердің белгілі бір жиынтығымен

қаруландыруды түбегейлі өзгертуде.

Оқушының жалпы және психикалық

дамуының жеткілікті деңгейіне қол жеткізу.

Қазақстан Республикасы жалпы орта

білім беру тұжырымдамасының бірнеше

бөлімі – білім беру мазмұнын жаңартудың

негізгі бағыттары, білім беру процесін ұйым-

дастырудың ерекшеліктері, педагогикалық

кадрлардың құзыреттіліктеріне арналған.

Осы бөлімдерде педагог мамандарға ХХІ

ғасырдың мұғалімі қандай болу керек, келе-

шекте өзіне қандай талап қою керектігі анық

көрсетілген. Білім берудің қандай түрі бол-

масын мұғалім – басты, әрі шешуші тұлға.

Тұжырымдамада нәтижеге бағдарлан-

ған білім беру моделінде оқытудағы мұға-

лімнің оқыту процесін ұйымдастырудағы

негізгі мақсаттары көрсетіледі: оқу

процесінің нақты мақсаттарын ұйымдастыру,

білім беру стандарттарының талаптарына

сәйкес конструкциялау, ақпараттық ортаны

анықтау, ұсыну, бағыт беру. Оқушыға қолдау

көрсету және психологиялық жағым-ды орта

құру, білім алу кеңістігін кеңейту

мүмкіндіктерін қарастыру, нәтижелерді

бағалау, қойылған мақсаттарға жетуге

бағытталған оқытуды уақытында түзету.

Осы мақсаттарды орындап шығу үшін

әрине өз ісіне берілген, кәсіби маман қажет.

12 жылдық мектептің педагогы өзін жоғары

деңгейде қалыптастырудың бірнеше

құзыреттілігін игеруге міндетті.

Арнайы құзыреттілік – өзінің кәсіби

қызметпен жоғары деңгейде айналысатын

және өзінің кәсіби дамуын одан әрі жобалай

білетін қабілет.

Мұғалім үнемі ізденісте бола отырып,

жаңаша оқытудың модульдік, рейтингтік

жүйе, дамыта оқыту, сын тұрғысынан ойлау

технологияларының әдіс-тәсілдерін өз

ізденісі арқылы оқушы қабілетіне, қабылдау

деңгейіне қарай іріктеп қолданғаны жөн.

Сонымен қатар психологиялық-

педагогикалық білімін жетілдіріп үйренумен

қатар, сол білімін өз ісінде шебер пайдалана

білетін болуы керек. Оқушының кез келген

сұрағына жауап беруге даяр болуға тиіс.

Әлеуметтік құзыреттілік – бірлескен

кәсіптік қызметпен айналысу қабілеті

(ұжыммен, топпен), қызмет ету, басқару

кәсібінде қабылданған кәсіби қарым-қатынас

тәсілдерін қолдана білу.

Яғни, мұғалім оқушылармен қарым-

қатынас тактикасын баланың жасы, рухани

19

өсуіне байланысты өзгертіп отыруы керек.

Оқушыларды топтық, ұжымдық жұмыстар

жасай алуға, соның ішінде жеке тұлғаның

дамуына мән беруі керек.

Білім беру құзыреттілігі – білім беру

қызметінде кәсіби білімді, білік пен дағдыны,

мақсат қоюшылықты игеруге деген

қызығушылық және білім беру қызметінде

субьектілік пен креативтіліктің дамуына

ынталылық, педагогикалық және әлеуметтік

психологияның негіздерін қолдана білу

қабілеті. Оқушының ар-намысын сыйлама-

ған мұғалімді оқушы да сыйламайды,

оқушыларына тәлім-тәрбие бере алмайды.

Мұғалімнің өз жұмысына ықылассыздығы,

жүрдім-бардым қарауы оқушыға тікелей әсер

етеді. Талап қоя білмейтін, оқу процесін

ұйыдастыра алмаған мұғалім ешқандай

нәтижеге қол жеткізе алмақ емес.

Қазіргі аса қарқынды өзгерістерге толы

әлеуметтік-экономикалық жағдайда білім

беру жүйесінде педагогке қойылатын талап та

ерекше екендігі түсінікті. Бұл мынандай

фактілерге байланысты:

- оқытудың әр алуан түрлері мен әдістерін

қолдану,

- топтық жұмыс дағдыларын дамыту,

- әрекеттерге үйрету,

- нақты ситуацияларды талдау.

Мұғалімге өз ісінің маманы болумен

қатар, оның бойында баланы жақсы көру,

баланың көзқарасы мен пікірін сыйлау,

тыңдай білу керек. Кез келген ұстаз «Балалар

құқығы туралы заңды» және Конвенцияны

әрқашан басшылыққа ала отыруы шарт. Бала

құқығын сыйлау баланың құқықтық санасын

көтеруге, құқықтық тәрбие беруде маңызы

зор. Құқықтық мемлекет құруды мақсат еткен

Қазақстан жағдайында баланың құқықтық

түсінігін ерте қалыптастыру қоғамның

болашақ тәртіпті, тәрбиелі азаматтардан

тұратындығына кепіл болады.

Қазіргі және бұрыннан қалыптасып

кеткен көзқарас бойынша мұғалім тек өз

пәнінің төңірегінде ғана қалып қоймай,

қоғамда болып жатқан өзгерістерге құлағы

түрік, көзі ашық, жан-жақты талдау жасай

білетін маман болуы шарт. Қоғамдағы саяси-

экономикалық, құқықтық жағдайларды,

әлеуметтік мәселелерді талдай білетін, оны

оқушылар игергенде бір саты алда бола білуі

керек. Яғни, өз пәнінің айналасында ғана

қалып қойса, балаға білім мен тәрбие беруде

биік мақсаттарға жете алмайды.

Өз ісінің кәсіби маманы болу қай

мамандықтың иесіне болсын қойылатын

басты талап. Дәстүрлі мұғалім «жеткізуші»,

ал оқушы «қабылдап алушы» немесе мұғалім

дайын піскен мәліметті беруші, ал оқушы оны

дайын күйінде қабылдап алушы схемасы дәл

қазіргі нарықтық бәсеке заманында мүлде

тиімсіздігін көрсетті. Нарықтық бәсекелестік

мектепке, мұғалімге қатысы жоқ деп

ойлайтындар қателеседі. Мұғалім жалпы

стандарттық талаптармен бірге, нағыз сыншы

алдындағы оқушылардың талабы мен сынына

төтеп бере алуы керек. Кәсіптік құзыреттілігі

төмен мұғалімді балалардың өткір сынының

өзі-ақ, оның кәсіби шеберлігін үнемі қажетті

деңгейде ұстауы қажет екенін ұғындырады.

Мектепті демократияландыруға ұстаз-

дардың да дайын болуы, соған атсалысуы

оқушылардың белсенділігін арттырып, бола-

шақтың жігерлі азаматтарын дайындаудың

алғашқы негізі қаланады. Кәсіби құзырлылық

– мұғалімнің біліктілігін арттыру, қоғам

алдындағы жауапкершілікті сезіну, жоғары

деңгейге үнемі ұмтылу мен үнемі ізденіс, жа-

ңашылдығы мен жаңалықты қабылдай білуі

мен қолдана білу, адами құндылықтарға сай

бола отырып, сол құндылықтарды балаға

сіңіре білу.

Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін шың-

даудың үздіксіздігі оның шығармашылық

қабілетінің дамуының кепілі және өзіндік

жеке педагогтық тәжірибесінің дамуының

алғышарты болып табылады. Ұстаздың

кәсіби құзыреттілігінің негізі, біріншіден

мұғалімнің өмірге көзқарасы, оның идеялық

нанымы. Екіншіден, пәнді жетік білуі, ойын

оқушыларға жеткізу үшін жан-жақты, терең

дайындықпен баруы, оқушылар бойына әдеп,

әдет, дағды сияқты жақсы қасиеттерді сіңіруі,

моральдық нормаларды білуі. Үшіншіден,

оқыту мен тәрбиелеудің әдіс-тәсілдерін

міндетті түрде меңгеру ләзім. Мұғалім көп

біліп қана қоймай, сол білгендерін

оқушыларға бере білуі қажет.

Кәсіби құзыретті мұғалімнің бойында

мынадай қасиеттері болуы тиіс:

20

1. Сергектік, байқағыштық.

2. Сезімталдық.

3. Сенім.

4. Әділдік.

5. Байсалдылық.

6. Ұстамдылық, төзім, сабыр сақтау.

7. Ілтипаттылық.

Интеграция мен ғаламдастыру қатар

жүріп келе жатқан бүгінгі таңда мектептегі

оқушыларға білім берудің сапасы мен

деңгейін жан-жақты көтеру жаңаша ойлай-

тын, оқыту мен тәрбиенің жаңа технология-

сын күнделікті жұмысында қолдана білетін

мұғалімдердің ғана қолынан келеді.

Әрбір мемлекеттің өсіп-өркендеуінің,

бәсекеге қабілетті болуының ең басты ошағы

– осы ұстаз берген білім. Сондықтан да

дамудың ең биік көкжиегінен көрінгісі

келетін кез келген мемлекет, ең алдымен,

білім беру саласын дұрыс жолға қойып,

сапасын көтеруді мақсат етеді.

Кәсіби құзыреттілік мәселесін зерттеген

ғалымдардың ой-тұжырымдарын терең

талдай отырып, 12 жылдық білім беру

жағдайындағы педагогтың құзыреттілігін

мынадай үш аспектімен сипатталады:

1) мәтіндік аспект, яғни ахуалды жете

түсіндіру, оны ұғындыру және оған деген

қарым-қатынас: бұл жағдайда 12 жылдық

оқытуға көшу маңызын, теориялық негізін,

өткір мәселелерді ұғындыру;

2) проблемалық-практикалық аспект:

бұл – осы жағдайда педагогтың алдына

мақсат, міндет нормаларын қойып және

орындау жолдарын анықтауды сипаттайды;

3) коммуникативтік аспект: бұл –

педагогтың осы үрдіске, ахуалға қатысын

және өзара ықпал жасауын қамтамасыз етеді.

Жоғарыда айтылған анықтамалар мен

пікірлерді талдай отырып, 12 жылдық білім

беру жүйесіндегі мұғалім құзыреттілігі

жансыз затты білім түрінде емес, педагогтың

жеке тұлға ретінде танымға, ойлауға

қатысын, әрекетке, белгілі бір мәселелерді

ұсынып, шешім жасауға, оның барысы мен

нәтижелерін талдауға, ұтымды түрде

ескертулер мен түзетулер енгізіп отыруға

деген іскерлігінің белсенділігінен көрінеді.

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың халыққа

жолдауында да білімі мен білігі жағынан шет

елдегі замандастарымен бәсекеде жеңілмей-

тін, рухы кемел қазақстандықтардың жаңа

ұрпағын тәрбиелеу қажеттігі баса айтылған.

Ендеше, осындай бәсекеге қабілетті, рухы

биік ұрпақ тәрбиелеу кәсіби құзыреттілігі

жоғары мұғалімнің еншісіне тиері хақ.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының «Білім

туралы» Заңы.

2. «Қазақстан тарихы» әдістемелік журналы,

2007.

3. «Қазақ тарихы» журналдары. №3, 4.–2009.

КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ-ОҚУ ЖЕТІСТІГІН БАҒАЛАУ

Ильясова Гульзира Бахытбековна

«Өрлеу» БАҰО» АҚФ Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша ПҚБАИ

«Мектепке дейінгі тәрбие және бастауыш білім беру» кафедрасының аға оқытушысы

Бүгінгі таңда Қазақстанда білім берудің

деңгейі мен сапасына жаңа талаптар қойы-

лып отыр. Қазақстан Республикасында соңғы

жылдары білім беру саласындағы жүргізіліп

жатқан реформалар еліміздегі білім беру

сапасының әлемдік деңгейге сәйкес келуін

қамтамасыз ету, сол арқылы әлемдік

сұранысқа жауап бере алатынмамандарды

даярлау және бәсекеге қабілетті білім беру

болып табылады.

Еліміздің басшысы Н.Ә.Назарбаев

қазақстандық мұғалімдердің кәсіби даму

саласындағы жаңа көзқарасы олардың

педагогикалық өміріндегі қосымша оң

өзгерістер енгізуге мүмкіндік беруде.Сапалы

білім беру – оқыту мен тәрбиелеудің үздіксіз

үдерісі. Қазіргі кезде білім берудегі мақсат

жан-жақты білімді, өмір сүруге бейім өзіндік

ой- талғамы бар, адамгершілігі жоғары,

қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру. Бұрын

21

оқытуда оқушылар тек қана тыңдаушы,

орындаушы болып келсе, ал қазіргі оқушы

өздігінен білім іздейтін жеке тұлға екендігіне

ерекше мән беруіміз керек. Бүгінгі білім

беруде оқушыныбілімділік, іскерлік, шығар-

машылық әдістерге баулудың жолдарын

іздестіре отырып, мұғалім-шәкірт арасында

рухани және сезім бірлестігін айқындайды.

Қазіргі кезде оған жететін жаңа

педагогикалық технологиялар да баршылық.

Соның бірі - критериалды бағалау

жолдары. Критериалды бағалау- оқушының

оқу жетістігін бағалау. Бұл бүгінгі оқыту

жүйесінде өзекті талаптардың бірі болып

отыр. Енді осы бағалауды қалайша қолданып

келеміз. Бастапқыда кезеңде нақты түсіне

алмағанымыз рас. Әйтсе де, сабақ жоспарын

жоспарланған сәтте оны оқыту мақсатына сай

жүзеге асыруға жұмыстана бастадық.

Күнделікті кұрылған сабақтарда қолда-

нылған стратегиялар нәтижесінде оқушының

оқу жетістігі мен оқыту үшін бағалауды

қолдану мүмкіндігіне жеттік. Бұл — сабақта

күтілетін нәтижеге бағыттайтын баспалдақ.

Оқуды тиімді бағалау — білім беру мен

оқытудағы ең негізгі кезең. Өйткені, ол оқыту

барысында оқушыны алға ілгерлеу

қадамдарын айқын жасауына және нәтижеге

жетуіне ықпал ететін күш. Бүгінгі саналы

ұрпақты жаңа тәсілдермен оқыта отырып,

бағалау немесе өздеріне бағалату мұғалім

үшін де, оқушылар үшін де жауаптылықты

қажет етеді. Күнделікті сабақта білім алушы-

лар топтық жұмыста өздерін бағалай алады.

Олар әр жұмыстың өзінше критерийі

барын түсіне келе, оны салыстыра отырып,

шынайы бағаға талаптана алады. Бұдан

мұғалім мен оқушы арасындағы байланыс

нығайып, сабақтың деңгейі артады.

Бағалау парақшасына зейін қоя отырып,

оны қолдануға бейімделе бастайды. Әр

оқушы өзін көшбасшы ретінде қатарға қоя

алады. Бұл да еркіндік, бұл да жаңаға

ұмтылыс. Негізінде, баға қою — оқушыны

оқуға міндеттейтіні белгілі. Кейде бұл кері

әсер беретін тұстары да болады. Жақсы

оқитын оқушы нашар баға алмауы керек

секілді ой туындайтынын ескерсек, бағаны

қоюда оны қалай тиімді қолдануға болады?

Қандай жағдайда оқушының оқуға

қызығушылығын туғызуға және білімді

меңгертуге болады? Осы тұста бүгінгі білім

додасында бағалаудың қандай түрлері бар

және оларды қалай пайдалануға болады деген

сауал көкірегімізге ұялайды. Ол үшін

Блумның «Оқыту үшін бағалау және оқуды

бағалау» теориясын әбден түсіне отырып,

сабақта қолдана білу керек.

Сабақ жоспары оқыту мақсатына сай

жоспарланады. Ал мақсаттың толық жүзеге

асуы үшін бірізділік принципі сақталады.

Қолданылған стратегиялар мен тәсілдер

негізінде сабақта күтілетін нәтижеге жету

қарастырылады.

Енді бағалауға келсек, қалыптастыру-

шы бағалау, бұны күнделікті сабақта қолда-

нып жүрміз. Оқушы топтық, жұптық, жеке

жұмыстарда белгілі дағдыларға арналған

тапсырмалар арқылы қалыптастырушы

бағалауға жетсе, мұғалімнің пікірі арқылы

«жеттімен» тағы бағаланады.

Ал тоқсан соңында ішкі жиынтық баға-

лау тапсырмалары арқылы нақты бағалау

нәтижесіне қол жеткізеді. Оқушының сабақ-

қа ынтасын арттыруда алдымен психология-

лық тренингтер жүргізу керек секілді. Өйт-

кені, сабаққа зейіні ауған оқушының білімге

деген құштарлығын қызықтырғыш элемент-

тер арқылы артатыны белгілі. Ол үшін сы-

ныпта «Бәрімізге бақыт сыйлайық» сәтін жиі

ұйымдастырған дұрыс. Осы кезде оқушы-

лардың бойына мейірім мен шынайылылық

қалыптаса бастайды. Осындай жылы

сезімдермен бір-бірінің қолдарынан ұстап ізгі

ниет білдіреді. Топқа бөлу үшін берілген

суреттерде жарқын тұрмыс, не тәтті тағам

немесе жылы шырайлы келбет беретін гүл

суреттерін, болмаса жандарына жылылық

ұялататын жақын адамдардың келбетін

ұсынған дұрыс. Ол да сабақтың нәтижелі

өтуіне ықпал етеді.

Сабақ басталарда жағымды ахуал туғы-

зу мақсатында тақырыпқа сай «Сөйлемді

аяқтай сал» әдісі, көп нүктенің орнына қа-

жетті тиісті ақпаратты жазу ұсынылады.

Оқыту үшін бағалау, бағалау арқылы

оқытуды жақсарту, сыни көзқарас таныта

отырып, топтасып жұмыстануға ынталанды-

рады. Міне, бұлардың барлығы сабақ

процесінде үнемі дағдыға айналған жұмыс.

22

Мұғалім өзінің күнделікті жоспарын

құрған кезде оқыту үшін бағалау әдісін

енгізеді. Сөйте тұра, ол бағалаудың не үшін

қажет екендігіне ойлана отырып, сол арқылы

оқушыдан күтілетін нәтижеге жұмысын

бағыттайды. Мұғалім алдымен сабақта нені

мақсат етіп алды, оған жетудің қандай

жолдары барын жүйелей отырып, жоспар

құратыны анық. Алдында айтып кеткенімдей,

оқыту үдерісінде жетістікке жету үшін

оқытушы мен оқушы белгілі бір критерий

арқылы білім нәтижесіне жетеді.

Бағалау міне, осы тұста керек. Ол үшін мақсат

пен нәтиже арасындағы сәйкестікті анықтай-

тын тапсырмалар мен жаттығулар жүйесіне,

яғни мұғалімдердің сыни тұрғыдан ойлануға

қолдау көрсететін әдіс-тәсілдері алынады.

Оқыту үшін бағалау және оқуды баға-

лау модулі бойынша бірнеше қадам жасала-

тынын білеміз. Мысалы: қарапайым сұрақ

қою, сұраққа дәл жауап беру, теориялық сіл-

теме жасау, теория мен практиканы байла-

ныстыру, тапсырма (ойын еркін жеткізе білу,

ойын әрі қарай дамыту), жаттығу (жазбаша

түрде болса өз көзқарасыңды білдіріп көр,

ойыңды өмірмен байланыстыра отырып,

нақты баяндап, ойыңды түйіндеп жазып шық

т.б.). Бұл көбіне жеке жұмыс жасаған тұста

керек. Ал топтық жұмыста бағалау парақта-

рын дайындау бойынша постер дайындап,

белгілі критерий арқылы жоба қорғайды.

Оқушы бұны көбіне тыңдалым не айтылым

дағдысында атқара алады. Планшетте «Екі

жұлдыз, бір тілек» бойынша топ бірін-біріне

бағалау жүргізеді.Бағалауда топ спикерінің

міндеті зор болады. Әрі шынайылық басым

болады.Қорғайтын жобаны топ дайындай

отырып, уақыт мөлшеріне бағына отырып

қорғайды. Осы тұста өзгелер комментарий

айта отырып, жетістік критерийімен бағалай-

ды. Бағалауда күмәнді ой туғызатын сәттері

де бар. Оқушылардың өзін-өзі бағалауы кейде

шындыққа жетпей ме деп қаласың. Дегенмен

бұндайда оқушының әрекетінен сол сәтте

тіпті жақсы қадамға бару мүмкін-дігі де туып

жатады. Сыныптастарын бағалау оқушылар

арасында маңызды рөл атқарады, себебі ол

ынталандыру деңгейін көтереді, сынды қа-

былдауға ықпал етеді, өзіне және мұғаліммен

пікірталасқа түсуіне сенім-ділігін арттырады,

сондай-ақ мұғалімдерге үдерістен шығуға

мүмкіндік береді. Сондық-тан «Екі жұлдыз,

бір тілек» және «Мадақтау сэндвичі», тіпті

кейде сабақ үрдісінде «Кере-мет», «Тамаша»,

«Ризамын саған» сияқты мадақтаулармен де

бағалауды қолданамыз.

Қалыптастырушы бағалау: оқыту үшін

бағалау, ынталандыру, жетелеу, критерий-

лерді айқындау арқылы жүргізіледі, нақты-

лық осы «жетті» не «талпынадымен» бағала-

нады. Ал ішкі жиынтық бағалау: оқуды баға-

лау, жиынтық баға. Оқушы жұмысы ұпаймен

бағаланып деңгейі салыстырылады. Бағалау

ұқсастығы: мақсат айқындалады және

нәтижесі шығарылады.

Кері байланыс мұғалімдерге бірінші-

ден, оқытудағы кемшіліктерді анықтауға;

екіншіден келесі сабақтар тізбесіне өзгеріс-

терін енгізуге, яғни оқытудың жаңа әдіс-

тәсілдерін қолдануға; уақытты тиімді

пайданауға мүмкіндік береді.

Критериалды бағалау — бұл білім

берудің мақсаты мен мазмұнына негізделген

оқушының оқу- танымдық құзырлығын

қалыптастыруда алдын-ала белгіленген

жетістіктер мен салыстыру үрдісі .

Критериалды бағалауды енгізудің мақ-

саты— жаңа үрдістегі оқытудың сапасын арт-

тырады. Білім алушылардың білімін халықа-

ралық стандартқа сәйкестендіру болып отыр.

Сөзімді қорытындылай келе, критериалды

бағалау-бүгінгі білім жүйесіндегі жаңа талап.

Оқушы сын тұрғысынан ойлау арқылы алды-

на мақсат қоя біледі. Әрі нәтижеге жетуге үл-

кен талпыныс болатынын уақыт байқатып

отыр. Сондықтан маңызды істі жауапкер-

шілікпен атқарғанда ғана жұмыс

жүйеленетіні белгілі.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. www.cpm.kz Педагогикалық шеберлік

орталығы NIS.

2. У.Б.Жексенбаева «Компетентностно

ориентированное образование в современной

школе» - Алматы; 2009 г.

3. Көкіжанова Г.К. Оқушылардың оқу жетіс-

тіктерін бағалау білім сапасын басқарудағы

негізгі критерий – Педагогика, 2009 ж.

23

БІЛІМ ҮРДІСІНЕ BLENDED LEARNING ОҚЫТУ ӘДІСІН ҚОЛДАНУ

Түменбаев Ш.Б.,

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы акционерлік қоғамының филиалы Ақтөбе

облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты баспа

және қоғамдық ортамен байланыс бөлімінің жетекші маманы

ХХІ ғасыр табалдырығын білім мен

ғылымды жаңа инновациялық технология

бағытында дамыту мақсатымен аттауымыз –

үлкен үміттің басты нышаны. Елбасымыз

Қазақстан халқына «Бәсекеге қабілетті

Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика

үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін!» - деген

жолдауында: «Білім беру реформасы –

Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілі-

гін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса

маңызды құралдың бірі» - деген. Қазіргі

заман талабына сай, Елбасының халыққа

Жолдауы білім беру ісінде де жыл сайын

өзгерістер енгізіп отыр. «Жаңа технология-

лық құзіреті» бағдарлай білу, өз бетінше білім

беруде стратегиялық міндеттерін табысты

шешуге мүмкіндік береді: таңдай білу, талдай

білу, өзгерте білу, сақтай білу, жеткізе білу,

жүзеге асыра білу», -деп атап көрсеткен.

Ақпараттық технологияларды мейлінше

қолдану, жаңа оқыту әдістерді жетілдіру –

қазіргі кездегі өзекті мәселелердің бірі.

Елімізде «Blended learning» оқыту әдісі

мектептерінде қолданыла бастады.

Жаңа оқу жылы қарсаңында «Өрлеу»

біліктілікті арттыру ұлттық орталығы акцио-

нерлік қоғамының филиалы Ақтөбе облысы

бойынша педагогикалық қызметкерлердің

біліктілігін арттыру институтында мұғалім-

дерге арналған «Blended learning» форматын-

да қосымша біліктілікті арттыру курсы

басталды.

«Blended learning» (аралас оқыту)

термині корпоративтік ортада шамамен 30

жыл бұрын пайда болған. 1980 жылдың

басында «Boeing» компаниясы CD-

дискілердегі бейнелерді тыңдау арқылы

өндірісте жұмыс істейтін қызметкерлердің

біліктілігін арттыруды қолға алды.

Батыс елдерінде blended learning - оқыту

әдісінің бұл түрі жедел дамып келеді. Қазіргі

таңда біздің елімізде оқытудың бұл түрі пайда

болып, білім саласында жаңадан қолана бас-

тады. Вlended learning - білім беру тұжырым-

дамасында дәстүрлі білім беру мен қатар

қашықтықтан оқыту және онлайн әдістермен

біріктіру болып табылады. «Вlend»- ағылшын

тілінен аударғанда «араластыру» деген

мағынаны білдіреді. Курыс тыңдаушылары

білімді іштей оқу арқылы, әріптестерімен

тікелей тәуелсіз байланыс жасауына

қарамастан заманауи ақпараттық

технологияларды өздігінен меңгереді.

Курстардың негізгі мақсаты -

қалыптасқан білім беру платформасы арқылы

мұғалімдердің біліктілігін арттыру жүйесін-

дегі қашықтықтан білім беру технологиясы-

мен үйлесімді заманауи педагогикалық

технологияларды енгізу болып табылады.

«Blended learning» (аралас оқыту)

жобасы болашақта педагог қызметкерлердің

біліктілігін арттыру жүйесін дамытудың,

басым бағыттарының бірі болып табылады.

ИНФОРМАЦИОННАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ БИБЛИОТЕК КАК ФАКТОР

ФОРМИРОВАНИЯ ИННОВАЦИОННОЙ КУЛЬТУРЫ

Шынтасова Г.Е.

Библиотекарь ФАО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Актюбинской области

Становление глобального информа-

ционного общества и общества знаний

предусматривает организацию информа-

ционного образования, обеспечивающее по-

вышение уровня информационной культуры

общества в целом и отдельного индивида в

24

частности. Сегодня каждый гражданин дол-

жен развивать свои информационные компе-

тенции, поскольку они являются ключевым

фактором в образовании на протяжении всей

жизни и первым шагом на пути к дости-

жению образовательных целей. В процесс

информационного образования должны быть

включены образовательные учреждения

различного уровня, система повышения

квалификации специалистов и библиотеки.

Библиотека сегодня - это не только

книги: современная библиотека, в первую

очередь, информационный центр, который

разрушает свои физические границы, пере-

ходит из реального пространства в виртуаль-

ное. С одной стороны, она предлагает доступ

к информационным ресурсам, представлен-

ным в сети Интернет, с другой - создает

собственные электронные информационные

ресурсы, доступные за ее физическими сте-

нами: различные базы данных, коллекции

оцифрованных документов, веб-сайты и веб-

порталы.

До недавнего времени модернизация

библиотек осуществлялась путем автомати-

зации внутренних процессов. Сейчас же

данные решения позволяют охватить все

аспекты деятельности специалистов в

области библиотечного дела, что помогает

улучшить управление локальными библио-

течными фондами, повысить качество обслу-

живания читателей, способствует удовлет-

ворению читательских потребностей, инди-

видуализации обслуживания. Переосмысле-

ние основ библиотечно-информационного

обслуживания базируется на изучении спе-

цифики информационных потребностей, сте-

пени их удовлетворения, уровня научно-

информационной культуры потребителей.

Происходит переосмысление функций биб-

лиотеки в эпоху информатизации общества и

перехода от управления потоками и масси-

вами документов к управлению самой ин-

формацией. В связи с этим актуальным

является создание электронных ресурсов, без

которых немыслимо становление современ-

ного информационного общества. Переве-

денные в электронную форму и собранные в

общую систему информационные ресурсы

приобретают новый статус, при котором

реализуется качественно иной уровень

производства, хранения, организации и

распространения информации.

Новые информационные технологии

вторгаются в самые разные направления биб-

лиотечной деятельности, например, оциф-

ровка фондов и создание электронных биб-

лиотек. Библиотеки переводят в электрон-

ную форму весь библиотечный фонд. Такие

автоматизированные системы, как, напри-

мер, КАБИС, РАБИС, ИРБИС, АБИС позво-

ляют заменить традиционные библиотечные

технологии на автоматизированные, начиная

с комплектования и заканчивая разнообраз-

ным обслуживанием пользователей. Одной из

важнейших задач, которую позволяют ре-

шать автоматизированные системы в ходе

информационного обслуживания науки и об-

разования, стала организация доступа к ис-

точникам информации в электронной форме.

В настоящее время в библиотечной

деятельности усиливается необходимость в

формах обслуживания, основанных на

новейших информационных технологиях.

Выполнение читательских запросов все

больше опирается на использование

информационных сетей.

Современное развитие библиотечно-

информационных технологий невозможно

представить без электронных информацион-

ных ресурсов, своеобразной квинтэссенцией

которых является электронная библиотека.

Электронная библиотека выводит на более

совершенный уровень процесс информацион-

ного обслуживания пользователей, являя со-

бой новый вид организации электронной ин-

формации, с определенным образом структу-

рированной системой доступа к ней, а также

расширяя номенклатуру услуг для пользо-

вателей традиционных библиотек, повышая

доступность и качество обслуживания.

Библиотеки являются уникальными уч-

реждениями для осуществления непрерыв-

ного образования личности и гарантом права

человека на информацию – независимо от

финансовых возможностей, образования и

опыта, географического местоположения.

Все это делает библиотеку уникальным

25

конкурентоспособным учреждением. Именно

с этих позиций и следует исходить при

определении путей развития библиотечной

деятельности и особенностей продвижения

библиотечных услуг.

Список литературы:

1. Гендина Н.И., Колкова Н.И., Скипор И.Л.,

Стародубова Г.А. Формирование информа-

ционной культура личности в библиотеках и

образовательных учреждениях: Учебно-

метод. пособие. – 2-е изд., перераб. – М.:

2003. - 296 с.

2. ГендинаН.И. Миссия школьной библиоте-

ки в условиях становления информационно-

го общества и общества знаний //Школьная

библиотека. 2007. №6–7. С.22–37.

3. Информация и научное мировоззрение

/Сб. статей. – М.: Русская школьная

библиотечная ассоциация, 2013 – 432 с.

БИОЛОГИЯ ПӘНІ БОЙЫНША МАҚСАТТЫ ОҚЫТУДЫҢ МӘНІ МЕН

ЖАУАПКЕРШІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Акмалаева Мерейгуль Ермагамбетовна,

Әйтеке би ауданы Қарабұтақ орта мектебінің биология пәнінің мұғалімі

«...Адамзат үшін ХХІ ғасыр жаңа технологиялардың ғасыры болмақ,

ал осы жаңа технологияларды жүзеге асырып,

өмірге енгізу, игеру және жауапкершілікті қалыптастыру –

бүгінгі жас ұрпақ, сіздердің еншілеріңіз... »

Н.Назарбаев

Бүгінгі басты мақсаттардың бірі –

қазіргі таңдағы түрлі технологияларды пай-

далану арқылы дамыта оқыту, қашықтықтан

оқыту, дара тұлғаға бағыттап оқыту, оқу-

тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиім-

ділігі мен сапасын жоғарылатуды көздейді.

Қазақстан Республикасының «Білім

беру туралы» Заңында еліміздің білім беру

жүйесінің басты міндеттері атап көрсетілген.

Соның бірі – білім беру жүйесін

ақпараттандыру. Ақпараттық технологияны

пайдаланып оқыту пән бойынша төрт

мақсатты оқытудың мәні мен

жауапкершілігін қалыптастыруды көздейді:

• Білім деңгейін тексеру мақсатында

қолдану;

• Оқытушылық мақсатта пайдалану;

• Компьютерді мультимедиялық

мүмкіндіктер арқылы көрнекі құрал

ретінде пайдалану;

• Электрондық оқулықтар, интернетті

пайдалану.

Оқыту – қазіргі заманның талаптарын

ескере отырып, оқушылар тұлғасын білім мен

іскерлік дағдыларды меңгерте отырып,

мақсатты қалыптастыру мен дамыту процесі.

Оқыту ұрпақ сабақтастығын, қоғамның толық

құндылықты қызмет атқаруын және тұлғаның

соған сәйкес дамуына мүмкіндік жасайды.

Оның қоғамдағы міндеттерінің мәні осында.

Оқыту процесі дамуының ең негізгі

көрсеткіштері:

- білім беру – бұл оқушылардың

танымдық іс-әрекет тәсілін меңгеріп, олар

арқылы ғылым негіздерін игерулерін, белгілі

бір білімдердің, дағдылар мен іскерлікті

үйренулерін, өздерінің рухани, физикалық

және еңбек қабілеттерін жетілдірулерін,

еңбек және кәсіби дағдыларды игеруін

көздейді;

- тәрбиелеу – әрбір оқушының ғылыми

көзқарасын, адамгершілігін, белсенді

шығармашылығын және әлеуметті

кемелденген жоғары адамгершіліктегі

үйлесімді дамыған тұлғасын дамытуды

мақсат етеді.

Оқытудың мақсаты – дамытудың

қоғамдық-тарихи тәжірибесінің жан-

жақтарын: білім мен іскерліктері, ғылым,

мораль, еңбек, әдебиет, өнер, дене тәрбиесін

меңгеруге бағытталған мұғалімнің

26

педагогикалық әрекеті мен оқушының жеке

өмірлік тәжірибесіне сүйене отырып, оның

бойында білім, дағды және құндылық

жүйесін қалыптастыруда ойша күтілетін

түпкі нәтиже.

Оқыту әдісі дегеніміз – оқытушы мен

оқушының алдына қойған мақсатына жету

үшін екі жақты іс-әрекеттері. Сондықтан да

осындай іс-әрекетті дидактикалық принцип

тұрғысынан қарайтын болсақ, білім беру мен

тәрбиелеуді дамыту деп те айтуға болады.

Сонымен, оқыту әдісі дегеніміз –

ұстаздың білім беру әдістері деп қарасақ,

екінші жағынан оқушының білімді игеру,

қабылдау кабілеттілігі немесе әдісі. Оқыту

әдістерінің құрылымы сабақ өткізу

тәсілдерінен тұрады. Тәсіл дегеніміз – оқыту

әдісінің бір ғана элементі, оның жеке бір

бөлігі. Олай болса, пән бойынша мақсатты

оқыту мен жауапкершілігін қалыптастыру

үшін оқушыларға сол тақырыпты меңгерту

барысында қолданған әдіс-тәсілдеріме

тоқталайын. «Кембридж» бағдарламасы

бойынша оқып келген сәттен бастап,

бұрынғы дәстүрлі оқытумен салыстырғанда

әлдеқайда көптеген өзгерістер байқалды.

Мысалы: «Біреуі қонақта, екеуі үйде»,

«Джигсо», «Ротация», «Өрмекші торы»,

«Кері байланыс», «Ыстық орындық» немесе

«Автор орындығы» атты әдіс-тәсілдерді

қолдану барысында оқушылардың пәнге

деген қызығушылықтары артып, сабақта

үндемейтін оқушылардың өзі араласып,

өздерін бір қырынан көрсетіп жататын

сәттері де байқалады.

Биологиядан сабақ беру практикасында

білімнің қайнар көзі үшеу деп көрсетеді:

практика, көрнекілік, сөз. Соңғы кездерде

тағы бір әдістер қосылды, ол – оқулық және

әртүрлі техникалық жүйелер. Сондықтан бұл

топтан бес әдісті бөліп қарауға болады:

практикалық, көрнекілік, сөйлеу, оқулықпен

жұмыс жүргізу, техникалық құрал-

жабдықтарды пайдалану. Оларды кейбір

белгілеріне қарай отырып, былай

топтастыруға болады:

а) білімді игеру;

ә) шеберлігі мен дағдыларын

қалыптастыру;

б) білімді іс жүзінде қолдану;

в) шығармашылық қызметі;

г) алған білімді бекіту, баяндау;

ғ) жауапкершілігін, шеберлігін,

іскерлігін тексеру.

Сонымен, қазіргі ақпараттандырылған

жаңа ғасырда білімін арттырамын деген әрбір

оқушы мен мұғалімге жағдай жасалып отыр.

Сол себепті де бұл әдіспен айналысатын

мұғалім қасындағы әріптестері арасында өз

білімі мен тәжірибесін таратуға,

оқушылармен әр түрлі жұмыс жүргізуге

дайын болуы керек.

Сабақ үнемі оқушылардың онсыз да

білетін жағдайларынан басталады. Мысалы,

биология пәнінде «Модификациялық

өзгергіштік» тақырыбын өту барысында

сабақ түсіндіруден бұрын оқушылардан

«Өзгергіштік» жайлы не білетіндігін ортаға

салуын сұраймын. Біразы әдеби кітаптан

оқығанын, ал біразы теледидардан көргенін,

естігендігін немесе алдын ала оқулықтан

қарап келгендерін, тағы басқа да жағдайда

алған мәліметтерін «миға шабуыл» әдісі

арқылы ортаға салады. Бұл сәт – диагностика

сәті.

Мұғалім азғантай уақыттың ішінде

алдында отырған оқушылардың осы тақырып

төңірегінде не білетіндігін немесе

білмейтіндігін аңғара алады. Одан кейін –

ізденіс сәті басталады. Мұнда балалар

жұппен немесе топпен жұмыс істей отырып,

«миға шабуыл» әдісі арқылы тізген сөздерді

кеңейтіп түсіндіру үшін өз беттерінше

оқулықпен немесе басқа қосымша

әдебиеттермен жұмыс істейді. 10-15 минут

өткеннен кейін «тұсаукесер» сәтінде әрбір

топ белгілі бір сұрақтар бойынша өз

мәліметтерін қорғайды. Осыдан кейін барып

мұғалім әлі де жеткіліксіз жатқан

жағдайлардан ақпарат береді. Ал жаңа

тақырып толық түсіндіріліп біткеннен кейін

«адасқан сөздер», «кері байланыс», «ыстық

орындық» сияқты т.б әдістер арқылы сабақты

бекітіп, пысықтауға болады. Нәтижесінде

мұғалім 45 минуттың 5-7 минут уақытын ғана

алып, қалған уақыттың бәрінде оқушылардың

өздері ізденіп, танымдарын арттыруына

жағдай туғызады.

27

Интерактивті әдіс арқылы оқушылар өз

білімін өздері бағалайды. Олар алған білім,

білік, дағдылары бойынша бағаланады.

Әсіресе өзін-өзі бақылау, топтық өзара

бақылау кезеңдері сабақты бекітуде біршама

көмегін тигізеді. Бұл бақылау мен бағалау

баланың бойында мына қасиеттерді

қалыптастырады. Еріктілік, мақсатқа жету,

еңбексүйгіштік, өз күшіне сенуі, қабілеттілігі,

жауапкершілікті сезінуі, адалдық, жолдастық

қасиеттер, сөз қоры, ғылыми ақпараттарды

іздеуі, өзінше түйін жасауы, сөйлеу

мәдениеті, т.б. Осындай қасиеттерді игерген

балада, әрине, пәнге деген сүйіспеншілік,

қызығушылық туады. Нәтижесінде сабақтың

сапасы артады. Бала өзін жеке тұлға ретінде

сезінеді. Мұғалім де, оқушы да тұлғаны тану

және таныту жолында қызмет жасағанда ғана

мақсатқа жетеді деп ойлаймын.

БІЛІМ ЖОЛЫНДА ТАБЫСТЫ БОЛУ ҮШІН НЕНІ ҮЙРЕНУ КЕРЕК?

Есентуреева Гульмира Джумановна

«Өрлеу» БАҰО» АҚ Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша ПҚБАИ, а.ш.ғ.к., аға оқытушы

«Балалар ХХІ ғасырда табысты болу

үшін нені үйренуі керек?» және «Оқытудың

тиімді әдістері қандай?» деген сауалдар бүкіл

әлемді толғандыруда. Оқушылардың алған

білімдерін жүйелеу, салыстыру, сәйкестен-

діру, талдау, бағалау секілді дағдыларын

дамыту үшін мұғалім эксперименттік зерттеу

жоспарлап, оны жүргізу дағдыларын

дамытуы тиіс.

Бұл, білім беру бағдарламасымен және

білім беру бағдарламасын жүзеге асыруда

пайдаланылатын педагогикалық тәсілдермен

тығыз байланысты. Себебі, жаңартылған бі-

лім беру бағдарламасы ұлттық стандарттар-

ға, бағалауға, оқулықтар мен оқыту әдістеріне

қатысты білім беру саласындағы өзекті құн-

дылықтар мен мақсаттар мектеп оқушылары-

ның жалпы үлгерімін арттыруды, сондай-ақ

инновация мен көшбасшылықты енгізу үшін

талап етілетін дағдыларды дамытуды, мектеп

арқылы ұлттық сананы қалыптастырып, іске

асыруды және ауқымды халықаралық

тәжірибемен өзара әрекеттесуді көздейді.

Егер, оқушылардың «Биология» пәнінің

академиялық тілін пайдалануы оларға ықшам

және түсінікті сөйлеу дағдыларын дамытуға

мүмкіндік беретін, биологиялық құбылыстар-

ды, үдерістер мен тетіктерді сипаттау кезінде

тиісті тілдік құралдарды іріктеу шеберлігін

жетілдіретін болса, онда ұстаздың осы мақ-

сатта өз құзіреттіліктерін жетілдіруі де

маңызды.

Себебі, «Биология мен жаратылыста-

ну» пәндерін ойдағыдай оқыту мұғалімнің

тікелей кәсіби тәжірибесі мен құзыреттілігі-

не, оқу үдерісі нәтижелеріне басым көңіл

бөлуіне байланысты.

Осы орайда, жаңартылған білім беру

бағдарламаларының мазмұндық ерекшелік-

терінің бірі спиральдік оқыту бағдарламасы-

ның ерекшеліктеріне тоқталып кеткім келеді:

- пән мазмұнын жобалауда спираль-

ділік ұстанымы, яғни білім мен біліктерді

арттыруда оқу материалын тігінен, сондай-ақ

көлденеңінен біртіндеп кеңейту (білімді та-

қырыптар бойынша және сыныптар бойынша

күрделендіру);

- таным заңдылығы мен пәндік опера-

циялардың неғұрлым маңызды түрлері

бойынша ойлау дағдысының деңгейлік жік-

телімдеріне негізделген Блум таксономиясы

бойынша оқу мақсаттарының иерархиясы;

- білім беру деңгейлері және тұтас оқу

курсы бойынша педагогикалық мақсаттар-

дың пәнішілік байланыстарын барынша

ескеруге мүмкіндік беруі;

- бір білім саласы пәндері арасында,

сондай-ақ пәнаралық байланыстарды жүзеге

асыру барысында «ортақ тақырыптардың»

болуы;

- бөлімдер мен ұсынылған тақырыптар

мазмұнының уақыт талабына сәйкес болуы,

әлеуметтік дағдылардың қалыптасуына назар

аудару;

28

- оқу үдерісін ұзақ мерзімді, орта

мерзімді, қысқа мерзімді жоспар түрінде

технологияландырылу болып табылады [1].

Жаңартылған білім беру аясында

спиральді білім беру бағдарламасы Джером

Брунердің «Білім беру үдерісі» (1960) атты

еңбегінде қарастырылған танымдық теорияға

негізделеді.

Оның пікірінше, ең күрделі материал-

дың өзі дұрыс құрылымдалып, дұрыс ұсы-

нылатын болса, оны тіпті кішкентай балалар

да түсіне алады. Сонымен қатар, «жұмыстау

негізіне баланың бұрынғы өз тәжірибесі

перне қоры, мағлұматы салынып, дәл

айтқанда, балаға танымал жақын нәрседен

басталғаны» (Ж. Аймауытұлы, 1929) абзал.

Брунердің жұмысына негізделген спи-

ральді білім беру бағдарламасының негізгі

ерекшеліктері:

- оқушы мектепте оқыған кезде тақы-

рыпты немесе пәнді бірнеше рет қайталап

оқиды;

- әрбір қайталап оқыған сайын тақы-

рыптың немесе пәннің күрделілігі арта түседі;

- жаңа білім алдыңғы біліммен тығыз

байланысты және бұған дейін алынған

ақпарат тұрғысынан қарастырылады.

Яғни, оның төмендегідей басымдық-

тарына назар аударады:

- оқушы пәнді қайталап оқыған сайын

ақпарат толықтырылып бекітіліп отырады;

- спиральді білім беру бағдарламасы

қарапайым идеялардан анағұрлым күрделі

идеяларға қисынды жолмен ауысуға

мүмкіндік береді;

- оқушыларды межеленген оқу мақсат-

тарына қол жеткізу үшін бұрын алған

білімдерін қолдануға жетелеу ұсынылады.

Орта білім мазмұнын жаңарту аясында

әзірленген оқу бағдарламалары оқушылар-

дың бір сыныптан екінші сыныпқа өтуі

кезінде білімі мен дағдылары қайталанып,

одан әрі дамытылып отыратын спиральді

білім беру бағдарламасы моделіне негіздел-

ген. Оқу үдерісінің алға ілгерілеуі айқын

көрінуі үшін, оқу мақсаттары өзара тоғысқан

бөлімдер мен бөлімшелерге топтастырылған.

Оқушылардың сыныптан сыныпқа көшу

барысында алға ілгерілеуіне орай, олар

өздерінің дағдыларды меңгеріп, түсінуіне

анағұрлым сенімді бола түседі.

Мысалы, негізгі мектепте «Жаратылыс-

тану» пәні бойынша «Табиғатты қорғау»

бөлімшесінде (3-кесте) және «Биология» пәні

бойынша «Адамзат қызметінің қорша-ған

ортаға әсері» бөлімшесінде (4-кесте) спираль-

ділік, яғни оқушылардың ілгерілеуі жақсы

көрінуі мүмкін, өйткені сыныптан сыныпқа

ауысқан сайын оқу материалы күрделене

береді. Яғни, оқушылардың экологиялық

мәселелерді зерттеу дағдыла-рының қалыпта-

суынан, оларды шешу жолдарын ұсынуынан,

зиянды заттардың пайда болу және қоршаған

ортаға әсер ету себептерін түсіндіруінен

көруге болады.

Жаратылыстану, география, физика, хи-

мия және биология сабақтарындағы пәнара-

лық байланыстар, қоршаған әлемдегі процес-

тер мен құбылыстардың өзара байланысын

көрсете отырып, бір пәнді оқу барысында

басқа пән бойынша білімді меңгеру

процесінде қолдану білігін, жүйелі ойлауды

дамытуда ерекше рөл атқарады.

Пәнаралық байланыс – бұл түрлі оқу

пәндерін сәйкестендіріп оқытуға мүмкіндік

беретін әдіс. Дидактика тұрғысынан пәнара-

лық байланысты жүзеге асыру оқытудың ғы-

лыми деңгейін арттырады, оқу материалының

мазмұнына, мұғалім қолданатын оқытудың

әдістеріне, сонымен қатар оқушылардың өз

бетімен жүзеге асыратын оқу тәсілдеріне әсер

етеді. Сонымен қатар, пәнаралық байланысты

белсенді пайдалану, жаратылыстану бағыты

пәндерін оқыту процесінде оңтайландыруға

және білім алушыларға түсетін оқу

жүктемесін жеңілдетуге мүмкіндік береді.

«Жаратылыстану» білім саласы пән-

дерінің сабақтарында пәнаралық байланысты

қолдану ғылыми-жаратылыстанудың негізін

құрайтын – «өмір», «адам», «табиғат кешені»,

«экономика және экология», «зат», «дене»,

«энергия», «күш», «қозғалыс» және «даму»

ұғымдарының қалыптасуында маңызды рөл

атқарады[2].

Демек, кең ауқымды дағдылар оқушы-

ның мектептегі білім алу тәжірибесінде де,

келешекте мектепті бітіргеннен кейінгіде

жетістігінің кепілі болып табылады.

29

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. «Қазақстанның үшінші жаңғыруы:

жаһандық бәсекеге қабілеттілік» ҚР

Президенті Н.Назарбаевтың жолдауы 2017ж.

31қаңтар http://massaget.kz/mangilik_el/43897/

2. 2017-2018 оқу жылында Қазақстан

Республикасының жалпы орта білім беретін

ұйымдарында оқу процесін ұйымдастыру-

дың ерекшеліктері туралы: Әдістемелік нұс-

қау хат. – Астана: Ы. Алтынсарин атындағы

Ұлттық білім академиясы, 2017. – 340 б.

30

ДАРЫНДЫ ОҚУШЫ – МҰҒАЛІМНІҢ КӘСІБИ БЕЙНЕСІ

Бегарыстанова Асел Едиловна,

Байғанин ауданы Қ.Жазықов атындағы орта мектептің биология пәнінің мұғалімі

Ел президенті Н.Назарбаевтың "Біздің

болашақтағы жоғарғы технологиялық және

ғылыми өндірістер үшін кадрлар қорын

жасақтауымыз керек" деген сөздері бар. Де-

мек, оқушылардың ғылыми зерттеу жұмыс-

тарына қызығушылығын қалыптастыру,

шығармашылық қабілетін дамыту, қазіргі

техниканы тиімді пайдалану мәдениетіне

тәрбиелеу – мектептің басты бағыттарының

бірі. Баланың шығармашылық қабілетін ашу,

оны алға қарай дамыту үшін ең бастысы

жағдай жасау қажет.

Дарындылықты ашу көбінесе мұғалім-

нің кәсіби біліктілігіне және оның тұлғалық

қасиетіне байланысты. Көбінесе "дарынды

оқушы – бұл жақсы оқитын оқушы" деген

пікір қалыптасқан. Белгілі ағылшын психо-

логы П.Торранстың зерттеулері бұл пікірдің

мұғалімдер арасында жиі кездесетінін

анықтады. Оларға оқуда қиындық туғызбай-

тын, тәртіпті, ұйымшыл, білімді, ұғымтал, өз

ойын нақты жеткізе алатын оқушылар ұнай-

ды. Ал, қисынсыз сұрақ қоятын, өз жұмысы-

мен ғана айналысатын, тәуелсіз, көбінесе тү-

сінбеушілік туғызатын, қияли, әр нәрсеге

көзқарасы бөлек оқушылар ұнамайды.

П.Торранстың зерттеулері нақ осы қасиеттер

оқушының шығармашылық дарындылығын

көрсететін және оның нашар оқитын оқушы-

лардың арасында да аз емес екендігін айқын-

даған. Неліктен кейбір атақты данышпандар-

дың Паскаль, Моцарт, Гете, Архимедтің

қабілеті ерте жасында, ал Ньютон, Дарвин,

Менделеевтің ересек жастарында пайда бо-

лады. Сондықтан мұғалімдер осы зерттеу-

лердің нәтижесін есте ұстағаны жөн.

Дарынды оқушымен жұмыстың негізгі

мақсаты – олардың шығармашылық жұмыс-

та өзінің қабілетін іске асыру дайындығын

қалыптастыру, жан-жақты дамыған, білімді,

білікті жеке тұлғаны қалыптастыру. Ал,

мақсатқа жету оқу бағдарламасын тереңдетіп

оқыту және оқушының танымдық белсенді-

лігін дамыту арқылы жүзеге асады. Сондай-

ақ, жұмыстың мынадай міндеттері бар: өз-

өзін дамытуға құштар, икемді, ақпараттық,

интеллектуалдық ресурстарды қолдануға қа-

білетті, олимпиадаларға, ғылыми жобаларға,

түрлі танымдық байқауларға қатыса алатын

жеке тұлға қалыптастыру. Осы мақсаттар мен

міндеттерді орындауда мына жұмыс түрлерін

қолданамын:

1. Дарынды оқушылардың қызығушы-

лығын анықтау;

2. Оқу жоспарын құру;

3. Шығармашылық сипаттағы тапсыр-

маларды іріктеу;

4. Дарынды оқушылардың білім дең-

гейі мен олардың өз мүмкіндіктерін пайдала-

ну көрсеткіштерін арнайы әдістемелер

бойынша жүйелі түрде тексеріп отыру;

5. Сабақтан тыс мезгілде пәндік олим-

пиадаларға, ғылыми конференцияларға, ин-

теллектуалдық турнирлер мен шығарма-

шылық байқауларға дайындық жұмыстарын

жыл бойы жоспарлы түрде жүргізу.

Дарынды оқушымен жұмыс жасауда

мұғалім өзіне мынадай педагогикалық-пси-

хологиялық талаптарды қоя білуі қажет –

оқушыны жақсы көріп жақсы қарым- қаты-

наста болу, оқушының тұрақты қызығу-

шылығын оятуда әр түрлі әдіс-тәсілдерді

қолданып, оның ата-анасымен тығыз

байланыста болып жоғары нәтижеге жету.

Дарынды оқушылармен жұмыс жасау

мәселесі қазіргі қоғам үшін өзекті болып

отыр. Бүгінде мектепке жоғары талаптар

қойылып жатыр. Сонда ата-аналар мен қоғам

үшін «жақсы мектеп» дегеннің не маңызы

бар?

- Бұл – барлық пән бойынша жақсы

білім беретін, ал бітірген соң балалардың

ЖОО-ға оңай түсуіне көмектесетін мектеп.

- Бұл мектепте жоғары санатты және

білімді мұғалімдер сабақ беруі керек.

- Мектептің өзіндік дәстүрі болуы тиіс.

31

- Мектеп жаңашыл білім беруі қажет.

- Жақсы мектепте баланы жеке тұлға

ретінде құрметтеп, олармен тек сабақ үстінде

ғана емес, сонымен қатар қосымша

айналысуы керек.

Алдымен ерекше қабілеті бар балалар-

мен жұмыс істеу керектігін айқындадық.

Қабілет дегеніміз – белгілі айқын

әрекетте нәтижелі айналысуға көмектесетін

тұлғаның өзіндік ерекшелігі.

Дарын дегеніміз – белгілі бір жағдайда-

ғы ең үздік мүмкіндік, қабілеттіліктің жоғары

сатысы. Данышпандық – дарын дамуының

жоғарғы дәрежесі, ол сапалы да жаңа әрі өте

сирек кездесетін дүниенің жасалуымен, шы-

ғармашылықтың зерттелмеген жолдарының

ашылуымен байланысты. Дарындылықты

өмір ағымымен дамып отыратын психика са-

пасының жүйелілігі ретінде түсінеді, ол белгі-

лі бір адамды басқа адамдармен салыстыр-

ғанда, бір немесе бірнеше әрекетте өте

жоғары нәтиже көрсетуімен байқалатын

жетістік мүмкіндігін аңғартады.

Дарынды бала – белгілі бір әрекетте

жарқын, айқын, кейде өте жоғары жетістік-

терімен (немесе осындай жетістікке ішкі қа-

білеті жететін) ерекшеленетін бала. Дарынды

балаларды айқындау бақылаудың негізінде,

психологиялық ерекшелігін, сөйлеу, есте сақ-

тау, логикалық ойлау қабілетін зерттеу бары-

сында бастауыш мектепте-ақ басталуы тиіс.

Дарынды балалардың белгілері:

- көпшілікпен салыстырғанда өте жо-

ғары білімді ерекше, оқуға құштар, шығарма-

шылық мүмкіндігі мен көзге түсуі байқалады;

- өте белсенді де саналы талабы

көрінеді;

- білімді терең игергеннен, ой еңбегінен

қуаныш сезінеді.

Дарынды балаларды тәрбиелеуде тап-

қырлықпен, шығармашылықпен жігерлі түр-

де еңбек етуге мүмкіндік жасау – бүгінгі өмір

талабы. Жалпы қабілеттілікті дамыту үшін

көп жағдайлар керек:

- туа біткен қасиетін дамыту;

- отбасы жағдайы, ата-анасының

қолдауы;

- оқушы мен ұстаз арасындағы қарым-

қатынас;

- ұстаз біліктілігі;

- мектептегі оқыту мен тәрбиелеу

деңгейі.

Міне, осы айтылғандар ұштасқан кезде

ғана қабілетті, дарынды, талантты оқушылар

жетіле түседі, күш-қуатын толық жұмсап,

тынымсыз еңбек етеді. Ең бастысы

табиғаттың адамзатқа берген тамаша сыйын

әрі қарай дамытып, ерекше қабілетті

оқушыны дарынға айналдыра білейік.

Бүгінгі уақыт талабы – мәдени деңгейі

мен шығармашылық қабілеті жоғары шәкірт

әзірлеу. Сондықтан да шәкірттеріміздің ішкі

сырын жасырын ұстайтынын ескерсек, олар-

дың іскерлік дағдыларын және білімқұмар-

лық талап-жігерлерін жетілдіруіміз қажет.

Себебі, адамгершілігі мол, иманды, тәрбиелі

оқушы кез-келген мемлекеттің байлығы.

Ұстаз алдында отырған оқушыларды ерекше

қабілетті, орташа деңгейдегі оқушы,үлгерімі

нашар оқушы деп үш топқа бөлуге болады.

Бұл қабілеттің әр түрлілігінен туындаған

мәселе. Осы тұста «Ерекше қабілетті оқушы

деген кім?»деген сұраққа жауап беретін

болсақ… Алдымен ол өз ойын еркін жеткізе

алатын, талдай білетін, дәлелдермен қорғау

шеберлігі жоғары дамыған оқушы. Ал ең

басты ерекше қабілетті оқушы мұғалімнің

көмекшісі. Ғылыми зерттеулерге қарағанда,

ерекше қабілетті, талантты бала-лардың

биохимиялық, электрлік белсенділігі жоғары

келеді. Олардың миы қабылдаған

мәліметтерді қорытуға қабілетті. Демек,

ерекше қабілеттілік бала бойында тәрбие

мен алған біліміне байланысты қалыптаса-

тын қасиет. Дегенмен, балалардың да ынта-

лылығы, іскерлігі қоғам негізінде игеріле-

тінін естен шығармаған жөн. Жас жеткін-

шектің бойындағы табиғат берген ерекше

қабілетті, дарындылықты тани білу, оның

одан әрі дамуына бағыт бағдар бере білу

ерекше қиын іс. Демек, оқушылардың ғылы-

ми зерттеу жұмыстарына қызығуын қалып-

тастыру, шығармашылық қабілетін дамыту,

қазіргі техниканы пайдалану мәдениетіне

тәрбиелеу – ұстаздардың басты міндеті.

Жалпы педагогика-психология ғылы-

мында «дарындылық» мәселесіне қазіргі

таңда көп көңіл бөлінуде. Дарынды бала – ол

өзі жаңа болжамдар мен идеяларды,

теорияларды, схема, зерттеулер жасай білетін

32

қабілеті бар болуы шарт. Басқа сөзбен

айтқанда, дарындылық – ол жоғары әлеуеті

бар, шығармашыл тұлға, өзінің алдына

ғылыми-техникалық мәселелерді қойып және

оны өздігінен шеше білетін – адам.

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ПӘНДЕРІН ОҚЫТУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Мырзажанова Саулетай,

Ырғыз ауданы Б.Алманов атындағы ОМ химия-биология пәнінің мұғалімі

ХХІ ғасырдың табалдырығын аттаған

еліміз әлемнің дамыған елдерінің қауымдас-

тығына кіруге бет алды. Сондықтан еліміздің

туын биікке көтерер білімді, білікті,

адамгершілігі жоғары ұрпақ тәрбиелеу біздің

алдымыздағы ең басты міндет.

Қазақстан Республикасының «Білім

беру туралы» заңында ұлттық және жалпы

азаматтық құндылықтар, ғылым мен прак-

тика жетістіктері негізінде жеке адамдарды

қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби

шыңдауға бағытталған білім беру және жеке

адамның шығармашылық, рухани күш-

қуатын жетілдіру, жеке тұлғаның жан-жақты

толысуына жағдай жасай отырып, зерделі

азамат даярлау міндеті көзделген.

Сонымен казіргі заман талабына сай

мұғалім «білім бұлағы» емес, «білім бұла-

ғына» жеткізуші, яғни білім алу жетекшісі

болуы тиіс. Осы кезде мұғалімнің талапқа сай

оқушының білім алу белсенділігін жоға-

рылату мақсатында жаңа технологияларды

меңгеру қажеттілігі туындап отыр. Жаңа бі-

лім алу үрдісі оқытушы мен оқушыны шы-

ғармашылықпен жұмыс жасауға итермелей-

ді, себебі оқушы білімді өздігінен іздену

арқылы алу керек болса, мұғалім оқушының

білім алуына себептер, жағдайлар тудыру

керек. Ол үшін мұғалімнің сабақты жан-жақ-

ты дайындауы қажет, сабақ үстінде қандай

болмасын оқушы тарапынан әртүрлі сұрақ-

тар туындауы мүмкін, сол жерде мұғалім

қажетті бағдар беріп жіберуіне тура келеді.

Қазір білім саласында болып жатқан

жаңарулар Қазақстандық білім сапасын көте-

руді және халықаралық деңгейге жеткізуді

көздейді. Осы проблемалар мектептегі био-

логия пәнінің оқытылуына да тікелей қатыс-

ты. Оқушылардың танымдық қызығушылы-

ғын арттыруға бағытталған технологияларға

сын тұрғысынан ойлау, жобалау, проблема

туғызу, ұжымдық қарым-қатынаста оқыту

жатады. Сабақта интерактивті тақта қолдану

сабақ үрдісін тиімді қолданумен қатар

оқушылардың сабақты жақсы меңгеруіне,

үнемделген уақыт оқушылардың өз бетінше

білім алуына себеп болады. Өз бетінше білім

алу – білім сапасын көтерудің бірден бір

жолы екенін естен шығармау қажет. Мұға-

лімнің алдындағы мақсат оқушының оқуға

ынтасын көтеру, қызығушылығын арттыру,

бұл білім сапасын көтеру деген сөз.

Сабақты құру негізі оқушылардың жұ-

мысын ұйымдастыру. Бұл сабақтың маңызын

және әдісін анықтайды. Сабақ барысында

әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолдану кезінде оқу-

шылардың жеке қабілеттерін, білім алу дең-

гейін тыс қалдырмау қажет. Қиын шығар-

машылық тапсырмаларды тек қабілеті жоға-

ры оқушыларға беру керек. Шығармашылық

деңгейі жоғары тапсырмаларды орта деңгей-

лі қабілеті бар оқушыларға беру олардың өз-

өзіне деген сенімін түсіріп, келе-келе сабаққа

деген ынтасын жоғалтуының себебі болады.

Оқушылар сабақ меңгеру барысында әртүрлі

іс-әрекет жасайды: мұғалімді тыңдайды, оқу-

лықты оқып, қосымша әдебиетпен жұмыс

жасайды, зертханалық тапсырмаларды

орындайды.

Оқушының танымдық іс-әрекетін бел-

сендіру дегеніміз – ол ойлау қабілетін бел-

сендіру. Оқушыға оқу барысында тек беріл-

ген танымдық тапсырмаларды орындау әдіс-

терін үйрету ғана емес, сол тапсырмаларды

өздігінен орындауға ынталандыру қажет.

Оқушылардың оқуға деген ынтасы мен

қызығушылығын арттыру казіргі заманғы

мектептің басты талабы.

33

Әр сабақ тақырыптан басталады, тақы-

рыпты жай ауызша мәлімдеу керек емес,

тақырыпты айтпас бұрын қызығушылығын

арттыру керек, өтетін тақырыптың маңызды-

лығын, бұрын өткен сабақпен байланысын

көрсету маңызды. Оқушы тақырыптың

маңызын түсіну барысында игеруге талпы-

ныс жасау керек, әр сабақтың басты міндеті –

білім алушының танымдық құзырлылығын

дамыту. Ол үшін мыналарды ескеру қажет:

- оқушының материалды қабылдау

ерекшелігін ескеру;

- оқыту үрдісіндегі ашықтық, еркіндік;

- оқушының тұлғалық қасиетін

қалыптастыру;

- жеке дара оқыту үрдісін ұйымдастыру.

Танымдық қабілетті арттырудың

жолдары:

- ақпаратты өмірмен ұштастыру,

байланыстыру;

- мәселелік жағдаятты туғызу;

- әдеби, ғылыми-көпшілік әдебиеттерді

қолдана білу;

- салыстыру, талдау, жинақтауды

үйрету.

Әр пәннің оқушыларға берер танымдық

тәрбиесі мол десек, соның ішінде биология

пәнінің де нақыл-ой, танымдық қабілетін

дамыту мүмкіндігі зор. Оқушыларға таным-

дық тәрбие берудің алғашқы баспалдағы деп

оқытудағы саналылық принципін атауға

болады, себебі табиғатты, сыртқы ортаны,

жалпы тіршілікті оқыту барысында тәрбие-

лік міндеттердің де шешілетіні белгілі.

Табиғат құбылыстарының, қоғамдық-

әлеуметтік өмірдің мәнін, заңдылықтарын

терең түсінудегі оқушының өздігінен білім

алудағы дағдылары мен іскерлігін жетілдіру

оның дүниетанымын кеңейте түседі.

Білім берудің негізгі сатысында биоло-

гияны оқытудың мақсаты – тілдің қызметін

жүйелі меңгерген, коммуникативтік білікті-

лігі дамыған, сөйлеу мәдениеті қалыптасқан,

бәсекеге қабілетті дара тұлға даярлауға

мүмкіндік туғызу.

Оқу құрылысын жүйелі талдау негізін-

де оқушылардың танымдық әрекетінде екі іс-

әрекет тобын бөліп шығарады.

- оқушының мұғаліммен бірге араласа

отырып орындаған әрекеті;

- оқушының дербес іс-әрекет

элементтері.

Оқушылардың танымдық қызығушы-

лығын дамытпай оқыту үрдісін жүзеге асыру

мүмкін емес. Сабақты тартымды әрі сәтті

өткізе білу мұғалімдер қауымынан көп

ізденуді, білімділікті, қабілеттілікті және

тапқырлықты қажет етеді. Менің ойымша

сабақты сәтті ұйымдастырудың бірнеше

алғышарттары бар.Олар:

- сабақтың тақырыбына сай сабақ

жоспарын жасау;

- тақырыпқа сай сабақ түрін, оның әдіс-

тәсілдерін түрлендіріп отыру;

- қосымша материалды тақырыпқа сай

шығармашылықпен іріктеп алу;

- дидактикалық, техникалық құралдар-

ды, электрондық оқулықтарды мақсатқа сай,

оқушы сезіміне әсер ететіндей тұрғыда

пайдалану;

- сабақта алдыңғы қатарлы озық іс-

тәжірибелер мен жаңа технологияларды

пайдалану.

Қазіргі таңда оқыту үрдісінің интерак-

тивті әдіс-тәсілдері өте көп. Педагогикалық

ғылым мен озық тәжірибенің бүгінгі даму

деңгейінде белгілі болған оқыту әдіс-тәсіл-

дерінің бәрін де еркін игеріп, нақтылы жағ-

дайға орай ең тиімдісін таңдап алу және

оларды түрлендіре үйлесімді, әрі шығарма-

шылықпен қолдану – сабақтың сәтті өтуінің

кепілі.

Биология сабағында мен тақырып

сайын оқушылармен түрлі шығармашылық

жұмыстарды өз шеберлігіме қарай ұйым-

дастырып, түрлендіріп отырамын. Өзімнің

тәжірибем бойынша оқушыны тұлға ретінде

қалыптастыруда сабақтарымдағы жеткен

нәтижем:

- оқушылардың тақырыпты оқуға және

пәнге ұмтылысы артады;

- оқу процесінің сапасы, оқу үлгерімі

жоғарылайды;

- оқушыларды сабақ кезінде және

сабақтан тыс жан-жақты ізденуге үйретеді;

- оқушы өзін-өзі тану жолы арқылы

табиғаттың, сыртқы ортаның мүмкіндіктерін

жақсы түсінеді;

- оқушы білім алу жолында өз бетінше

жан-жақты терең жұмыс істеуге талпынады;

34

- зерттелетін объектіні биологиялық

ғылыми әдістерді пайдалана отырып, оны дәл

анықтау жолын ізденуге үйренеді.

Әрбір сабақ – мұғалімнің шығармашы-

лық жұмысы. Сондықтан да әр сабақты оқу-

шының есінде қалатындай етіп түрлендіріп

отырған жөн. Қазіргі ғылым мен техниканың

дамыған заманында оқушылардың білім дең-

гейін тереңдету, ғылыми тұрғыда дамыту, өз

бетімен жұмыс істеуге дағдыландыру, ойлау

қабілетін дамыту, сөйлеу шеберліктерін арт-

тыру, өз беттерімен ізденушіліктерін, ақпа-

раттық құралдарды іздестіру және оны пай-

далана білу мақсатында жаңа технология

әдістерін тиімді пайдалану – ұстаз

шеберлігінің белгісі.

Ендеше келер ұрпаққа тәрбие мен білім

берудің, білім сапасын жақсартудың бірден-

бір жолы – жаңа технологияларды қолдану.

Бүгінгі таңда озат педагог-ғалымдар мен

тәжірибелі мұғалімдер ойлап тапқан сабақты

түрлендіре өткізудің неше түрлі жаңа

тәсілдері жеткілікті, соны игере білу әр

мұғалімнің шеберлігіне байланысты.

35

ҰЛТЫ МАҚТАҒАН - ҰЛЫ ТҰЛҒА

/Қ.Мырза Әлінің 80 жылдығына арналған әдеби-музыкалық кеш/

Калиева Қарлығаш Рақымқызы,

Қобда ауданы Қобда қазақ орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Кештің мақсаты: Талантты ақын Қадыр

Мырза Әлінің ақындық талантын шәкірт

жүрегіне ұялату арқылы поэзияны сүюге, оны

бағалай білуге, сыршыл да шыншыл ақын

өлеңдерінің мәні мен маңызына тоқта-лу.

Қадыр өлеңдерін нақыштап оқу дағды-сын

жетілдіре отырып, рухани танымын кеңейту.

Ақын шығармалары арқылы ұлт-жандылық

сезімін оятып, шығармашылыққа,

адамгершілікке тәрбиелеу, өнерге баулу.

Кешті жабдықтау: ақын өмірінен сыр

шертетін суреттер (слайдтар)

Кештің жоспары:

1.Қадыр Мырза Әлінің өмір жолынан

бейнефильм;

2.Қадыр Мырза Әлі өлеңдерін мәнерлеп

жатқа оқу;

3.Ақын өлеңдеріне жазылған әндерді

орындау.

Кештің барысы:

І жүргізуші: Сөзің семсер, ойың орда

бұзады.

Өзің едің өлең-жырдың қыраны,

Кітабыңды көрген сәтте сөреден

Желкілдеді көңілімнің құрағы.

Көкпарыңды сиясы әлі кеппеген

Оқымақ боп қолыма алдым еппенен.

Оқығанда атойлаған жырыңды

Жүзім жылып, болып кетті от денем.

ІІ жүргізуші: Қайтесің, дос, тамағыңды

құр кенеп!

Қиналғанда,

Жолдас емес,

Жыр керек.

Сөздің бәрі құдіретті,

Әйтсе де

Ел деген бар,

Оның орны бір бөлек!

І жүргізуші: Қазақстанның халық жазу-

шысы, Қазақ ССР мемлекеттік сыйлығының

лауреаты, тәуелсіз «Тарлан» сыйлығының

иегері. Қазақстан Республикасының алғашқы

Әнұраны мәтінінің авторларының бірі, ақын,

жазушы, публицист, сыншы, драматург

Қадыр Мырза Әлінің 80 жылдық мерейтойы-

на арналған «Ұлты мақтаған ұлы тұлға» атты

әдеби-музыкалық кешімізге қош келдіңіздер!

ІІ жүргізуші: Туған халқымыздың әде-

биетінде бүгінде еңбектеген баладан бастап,

еңкейген қартқа дейін есімі ауыздарынан

түспейтін Қадыр Мырза Әлі шығармалары –

көл-теңіздері шалқыған, жасыл ормандары

жайқалған, мәңгі мұз құрсанған шыңдары,

көк тіреген асқақ таулары, миуа жемістері тіл

үйіретін бақша-баулары мол, бір шетінен

екінші шетіне бағыт түзеп ұшқан құстың

қанаты талатындай өзінше бір әлем. Бүгінгі

ұрпақ Қадыр жырымен сусындап өсті.

І жүргізуші: Иә, ақын түйінінде үлкен

шындық бар. Өзгелер сияқты Қадырдың қа-

дірін оқырман қауым бірден ұғынды. Талан-

тына табынды, өзгеге ұқсамайтын жауһар

жырларын тұтына оқыды. Қадыр ақын да

сүйікті оқырманына халқының қазақы қа-

сиеттерін, тектілігін, тазалығын ту еткен

туындылар ұсынды. Халқымыздың ән ұра-

нына айналып кеткен сүйікті әніміз Ескендір

Хасанғалиевтің әніне жазылған Қадыр Мырза

Әлі сөзін жазған «Атамекен» әнін бәріміз

бірге айтып, осы кешті ашуды ұсынамыз.

IІ жүргізуші: Ақын – халық перзенті.

Сезімі ұшқыр, ойы терең, әлеуметтік мүддесі

биік, интеллектуалдық қарымы кең, сөз

патшалығының феномені атанған ақынның

өмірі мен шығармашылық жолын

бейнефильм арқылы көруді ұсынамыз.

І жүргізуші: «Мекен-жұртым, жыр күтіп

далаң менен,

Мен далаңнан нәр алып, аман келем.

Екі нәрсе мәңгілік:

Бірі – өзің де,

Бірі – мендік махаббат саған деген», -

деп ақын жырлағандай, туған жер, табиғат,

балалық шақ, аналар, қазақ халқының

дарқандығы – ақынның ең басты тақырып-

тары. Қазір сіздер осы тақырыптардағы

36

ақынның өлеңдерімен сырласасыздар.

Кезекті ақын өлеңдеріне берейік.

Оқушылар ақын өлеңдерін оқиды:

«Өлең – өмір пернесі», «Шығар»,

«Ауылдастар арасында», «Бір үзім нан»,

«Ағасы мен інісі», «Домбыра».

ІІ жүргізуші: Тұрғанмен, ана, алшақта,

Ұмытпайды ұлың парызды,

Көңілім менің сен жақта

Компастың тілі тәрізді – ендігі кезекті

ақынның ана тақырыбындағы поэзиясына

береміз. «Ана» өлеңі

І жүргізуші: Қадыр ағамыз бір сұхба-

тында былай деген екен: «Әр адамның маң-

дайына жазылған тағдыры бар ғой. Менің

бала кезімде көрмеген қиындығым жоқ.

Жетім өскендіктен далада жүріп, жұрттың

қасы мен қабағын, өмірдің заңын оқыған

адаммын. 9 сыныптың тарихында «ХІХ

ғасырдағы орыс мәдениеті мен әдебиеті»

деген тарау болды. Сонда Белинскийдің:

«Мені заман не істемеді. Мен осы заманнан

қасқыр болып ұлыдым, ит болып үрдім, түлкі

болып құйрығымды бұлғаңдаттым» деген

сөзін мысалға келтіреді. Жас болсам да, осы

сөз жадымда сақталып қалды. Соғыстан кейін

біздің елде аштық болды. Тігерге тұяғы жоқ

кедей болғандықтан, ауылдан 40 шақырым

жерде орналасқан Орал қаласына оқуға

тапсыра алмадым. «Заманды заман

билейді»,— деп Абай тегін айтпаса керек.

Қандай тәкаппар адам болмасын, заман иілтіп

жібереді. Бірақ сол қиындықтар

шығармашылық адамын шыңдап, менің өмір

жолымның осы арнада қалыптасуына өз

септігін тигізгені анық.

Келесі тыңдайтындарыңыз ақынның өз

даусы. Видеролик «Маған түк те керек емес

сенсеңіз» өлеңі.

ІI жүргізуші: Ақын көркем де, пара-

сатты жырларында Отан, замандас, табиғат-

ты қорғау, бейбітшілік, адам өмірі, заман

туралы іргелі әлеуметтік азаматтық ой тол-

ғайды. Ол – әлем әдебиетінің озық үлгілерін

өз жырларында дарыта білген, философия-

лық-дидактикалық дәстүрді дәуірге сай

жаңғырта, дамыта жырлаған ақын. Екі жүзге

жуық ән мәтіндерінің авторы. Кезекті ақын

өлеңдерін жазылған әндерге берейік.

Н.Тілендиевтің әніне жазылған «Әже

туралы әні»

І жүргізуші: Қадыр Мырза Әлі – балалар

ақыны. Балаларға арнап жыр жазу – қаламгер

үшін өлшеусіз бақыт. Өйткені балалар үшін

жазу кез келген қаламгер қолынан келмесі

анық. Сондықтан да оның жүз мыңдаған,

миллиондаған оқырманы, жанашыры,

жеткіншегі, ізбасары бар.

II жүргізуші: «Қадыр Мырза Әлі –

сөздің сәйгүлігі, дара ойдың дарабозы.

Ақынның әр өлеңін оқыған сайын

қанаттанасың, рухтанасың, жігерленесің.

Бірде бала, бірде дана боласың, сүйсіндіреді,

тамсандырады, күй тартқандай боласың,

халқымыздың болмысы көз алдыңа келеді.

Басыңнан бақайшағыңа дейін ұлттың асыл

қасиеттерімен, құндылықтарымен қарулана-

сың. Әр өлеңінде мөп-мөлдір шындықты тап-

таза ағысқа айналдырып, соншалық бір кең

тыныспен еркін, ешқандай қитықсыз есіле,

көсіле, жырлаған. Туған жеріне деген

сүйіспеншілігі Қадыр ақын поэзиясының

жетекші пернесі. Оның туған жерге деген

ықыласы шырқау шыңынан тасып төгіледі.

Қазақ вальсінің королі атанған Шәмші

Қалдаяқовтың әні «Сыған серенадасы»

І жүргізуші: Өзің шыққан биіктер талай

заңғар,

Дейтін емес қыран-жыр қалай самғар.

Сен өмірден өтсең де,

Қайран Қадыр,

Қалды артыңа өлмейтін талай томдар.

ІІ жүргізуші: Ендеше, өзі айтқан күн

нұрсыз, көк бұлтсыз, жапан жаңбырсыз

болуы мүмкін емес десек, төл әдебиетіміздің,

қазақ поэзиясының Қадыр Мырза Әлісіз

болуы да мүмкін емес. Өйткені ол – адамзат

ойшылдары қатарында саналатын алып тұлға,

жыр әлемінде суырылып алға шыққан

дарабоз ұлы ақын! Сондықтан да Қадырдың

өлең жолдарын кітап оқитын қазақ жатқа

айтады, жадында ұстайды. Қадыр атамыздың

жырлары елімізбен бірге жасай берсін дей

отырып әдеби-музыкалық кешімізді

аяқтаймыз!

37

СЫНЫП ЖЕТЕКШІСІНІҢ АТА-АНАЛАРМЕН АТҚАРАТЫН ЖҰМЫСТАРЫ

Канафиева Ағиля Сердалиевна,

Ақтөбе қаласы №52 орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Заманымыздың белгілі жаңашыл ұстазы

Ш.Амонашвили «Бала тәрбиесі ата-ана

тәрбиесінен басталу керек» деген. Ол бұл

ойға өзінің ұстаздық қызметін жинақтау

нәтижесінде келгені сөзсіз. Отбасы – бала

тәрбиесінің ең алғашқы ұжымы. Сондықтан

бала мектеп табалдырығын аттағанға дейінгі

оның алғашқы ұстазы – ата-анасы.

В.А. Сухомлинский оқушылардың ата-

аналарымен жұмыс істеудің мазмұнына

ерекше назар аударып: «Тек ата-аналармен

бірге жалпы күш-жігерді біріктіру арқасында

мұғалімдер балаларға үлкен адамдық

бақытты беруі мүмкін», - дейді. Олай болса,

отбасы мен мектеп бірге тәрбиелік ортаның

тұтастай негізгі ықпал ету факторларын

жасайды. Сондықтан да педагогикалық

әрекетте мектептің жалпы міндеттерінің

көлемінің кеңдігіне қарамастан ата-

аналармен жұмыстың маңызы ерекше.

Ата-аналарға арналған этикалық

кодекс:

Мектеп білім ошағы екенін есте

ұстаңыз.

Мұғалімнің қоғамдағы рөлін бағалаңыз,

қолдау көрсетіңіз.

Бала тәрбиесі тек мұғалімнің ісі емес,

ортақ іс екенін ұмытпаңыз.

Мектеп туралы, мектепте болған жағдай

туралы анық-қанығына көз жеткізбей тұрып,

бөгде орындарға таратпаңыз.

Мектеп – балаңыздың екінші үйі екенін

түсінсеңіз, өзіңізді де сол үйдің мүшесімін

деп есептеңіз.

Мектепішілік және сыныптағы ата-

аналар жиналысынан қалмаңыз.

Өз балаңыздың мектептен тыс

уақыттағы өміріне аса үлкен

жауапкершілікпен қараңыз.

Баланы өмірге бейімдеуде мектеп, ұстаз

және ата-ананың орны бөлек. Туындаған

тәлім- тәрбиедегі жарасымдылық мектеп пен

ата-ана, әлеуметтік орта бірлесіп жұмыс

істеген жағдайда ғана үйлесімділік табады.

Өйткені, баланың өмір сүруге

құштарлығының оянуы өзін қоршаған орта-

сына ұстазға, ата-анаға, құрбы-құрдастары-

на, олардың күнделікті іс-әрекетіне, жүріс-

тұрысына, сырт көрінісіне, сөйлеген сөзіне,

әдептілік т.б. қасиеттеріне байланысты.

Жас ұрпақты жан-жақты жетілген,

ақыл-парасатты, ой-өрісі биік азамат етіп

тәрбиелеу қоғамымыздың ең өзекті мәселесі.

Мектеп пен отбасының ынтымақтастығын

жүзеге асыруда сынып жетекшісі негізгі рөл

атқарады. Отбасымен жүргізілетін жұмыс-

тарды қазіргі уақыт талабына сай етіп

ұйымдастыру сынып жетекшісінің маңызды

міндеттерінің бірі.

Педагогикалық ұжымның міндеттері:

• ата-аналардың белсенді педагогика-

лық көзқарасын қалыптастыру;

• ата-аналарды педагогикалық білім-

білікпен қаруландыру;

• ата-аналарды бала тәрбиесіне белсенді

қатыстыру.

Мектеп тәжірибесінде сынып жетек-

шісі ата-аналарды балалармен бірге әрекетке

қатыстырудың әр түрлі формаларын қолда-

нады. Ынтымақтастықты нығайтуда, мұға-

лімнің оқу-тәрбие жұмысындағы міндеттер-

дің жүзеге асуына, ата-аналарды педагогика-

лық біліммен қаруландыруда, олардың

белсенділіктерін көтеруде ата-аналар

жиналысының маңызы ерекше.

Ата-аналар жиналысының тақырыпта-

ры мектептің жылдық жоспарындағы тәрбие

жұмысының іс-шараларына, сыныптың жас

ерекшелігіне, ағымдағы міндеттерге байла-

нысты іріктеліп алынып, бір апта бұрын

жиналыстардың өткізілу кестесі бекітіледі.

Ата-аналар жиналысын дайындау

ережесі:

-ата-аналар жиналысының тақырыбы

өзекті болуы керек;

-ата-аналар жиналысы оларға ыңғайлы

уақытта болуы тиіс;

-ата-аналарға жиналыстың өту жоспары

белгілі болуы қажет;

38

-жиналыс ата-аналармен сыйластық

қарым-қатынаста өтуі керек;

-жиналыс жоғары дайындықпен өтуі

тиіс.

Ата-аналар жиналысының түрлері:

ұйымдастырушылық;

тақырыптық;

қорытынды.

Осы жақын арада өткен ата-аналар

жиналысында «Суретті тауып ал» тренингі

өткізілді.

Бір апта бұрын салынған суреттер ар-

қылы өз балаларыңыздың салған суреттерін

тауып алыңыздар деп суреттерді тақтаға

орналыстырдым.

Талдау кезінде берілген сұраққа ата-

аналар жауап берді:

1. Өз отбасыңыздың суретін қалай

таптыңыз?

2. Өз отбасыңызды табу қиын болды ма?

3.Суреттерден отбасыңыздың суретін

тапқаннан кейін қандай сезімде болдыңыз?

Бір ата-ана баласының суретіне таңғал-

ды, себебі бала сурет арқылы сол кезде өз

отбасындағы өзгерістерді жеткізуге тырыс-

ты. Ата-анасының арасында болып жатқан

түсінбеушілікті бала суретпен корсеткенін

анасы бірден сезді. Анасымен жеке сөйлесіп

мәселені шешуге тырыстық, себебі бала үшін

ата-ананың ажырасқаны ауыр тиеді.

Қоршаған ортадағы теріс әрекеттерден

үнемі сақтандырып отырса, мұғалім мен ата-

ана әрқашан сергектік, шыдамдылық

танытып, жан жылуын беріп, шеберлік

көрсете білсе, онда балаларымыз өзімшіл

болмай, қиындықтан қашпай, міндеті мен

парызын орындайтын ұрпақ болары анық.

Сондықтан ата-ана, ұстаздар болып, жас

ұрпаққа жан-жақты тәрбие беруді назарда

ұстағанымыз жөн, баланы бірлесе отырып

тәрбиелейік. Бала – әр шаңырақтың қуанышы

болуымен қатар, Отанымыздың болашағы.

АДАМГЕРШІЛІК – АРДЫҢ ІСІ

Қарасартова Жадыра Мейрамбекқызы,

Ырғыз ауданы Ө.Қанахин атындағы орта мектебінің орыс тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Елімізде болып жатқан саяси-әлеумет-

тік, мәдени-этникалық өзгерістер халыққа

білім беру ісінің мазмұнын түбегейлі өзгер-

туді қажет етеді. Бүгінгі таңда білім беру

жүйесіндегі міндеттер:

- бірінші, ол дүние жүзі елінде жас-

тарды бейбітшілік рухта ынтымақтастыққа,

руханилыққа тәрбиелеу және әлемдік мәде-

ниет пен әр халықтың ұлттық мәдениетін

біріктіре меңгерту;

- екіншіден, жастардың бойындағы

адами құндылықтарды, қайырымдылықты,

сүйіспеншілікті дамыту, сөйтіп тәрбиелей

отырып оқыту;

- үшіншіден, білім беру жүйесінің бұ-

рынғы ағартушылық бағытын сақтай оты-

рып, басым бағдарын жеке тұлғаның адам-

гершілік тұрғысынан кемелденуіне аудару.

Ендеше, жеке тұлғаның адамды адам

ете түсетін қасиеттерін ашып көрсету,

руханилығын дамыту – заман талабы. Егер

адам руханилығынан айырылса, онда ол

эмоция мен сезімнен айырылады. Бұл

сезімдер жеке тұлғаның бойында өмірге

келген сәтінен бастап бірге дамиды, жасы

ұлғайған сайын қоршаған ортасына сәйкес

бірге қалыптасады.

Қазақстан Республикасының білім ту-

ралы Заңында «Білім беру – бұл қоғам мүше-

лерінің адамгершілік, интеллектуалдық, мә-

дени дамуының жоғары деңгейін және кәсіби

біліктілігін қамтамасыз етуге бағытталған

тәрбие мен оқытудың үздіксіз процесі» деп

жазылған. Адамгершілік қатынастар, адам-

гершілік тәрбиесі туралы бірқатар ғалымдар-

дың И.С.Маренко, А.Меңжанова,

Л.И.Романова және т.б еңбектерін зерделей

келе, мынадай қорытынды жасауға болады.

Тәрбиенің негізгі мақсаты: дені сау,

ұлттық сана-сезімі оянған, рухани ойлау дә-

39

режесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ұж-

даны мол, еңбекқор, іскер, бойында басқа да

игі іс-әрекеттер қалыптасқан адам тәрбиелеу.

Адамгершілік тәрбиесінің маңызы мек-

тептің күн тәртібінен түскен жоқ. Адамгер-

шілік тәрбиесінің мәселелері үнемі жаңа адам

тәрбиелеу міндетімен байланысты. Ондағы

адамгершілік тәрбиесінің өзекті мәселесі

оқушының бойында қоғамға сай

елжандылық, достық, ұжымшылдық және т.б.

қасиеттерді қалыптастыруды көздейді. Егер

біз ертеректегі ғұламалардың еңбектері-не

жүгінсек, пікіріміздің дұрыстығына көз

жеткіземіз. Оған Әл-Фарабидің «адамға ең

бірінші білім емес, рухани тәрбие берілуі

керек, тәрбиесіз берілген білім адамзаттың

қас жауы, ол келешекте оның өміріне апат

әкеледі» деген сөзі дәлел.

Адамгершілік тәрбиесіне мақсатқа

негізделген көзқарасты, сенімді, парасатты

мінез-құлық дағдылары мен әдеттерді

қалыптастыруға және адамгершілік сезімді,

ұлттық сананы, қарым- қатынасты дамытуға,

құндылықты тиімді пайдалануға бағытталған

жалпыадамзаттық тәрбиенің құрамдас бөлігі

деген анықтама берілген.

Қазақ энциклопедиясында «адамгерші-

лік тәрбиесі – тәлім-тәрбиенің ықпалды әсері

мен моралдық сананы қалыптастырудың,

этникалық білімділікті, адамгершілік сезімді

дамытудың сара жолы» деп ұғындырылады.

В.В Макаев адамгершілік тәрбиесін

негізгі бөліктерге бөлді:

А) адамгершілік түсініктерді, ұғымдар-

ды, идеяларды қалыптастыру;

Ә) адамгершілік сезімдерді дамыту;

Б) адамгершілік сенімдерді

қалыптастыру;

В) мінез-құлық дағдылары мен әдеттер-

ді қалыптастыру;

Г) өзін-өзі тәрбиелеу;

Д) жағымсыз қылықтарға, теріс

әсерлерге қарсы тұра білу іскерлігін

қалыптастыру.

Тәрбиедегі басты бағыт: «Әрбір адам ең

алдымен өз халқының перзенті, өз Отаны-

ның азаматы болуы керек екенін, ұлттың

болашағы тек өзіне байланысты болатынын

есте ұстауға тиіс». Оның осындай тұжырым-

ға тоқталуына ұлттық әдет-ғұрып пен дәстүр

себепші болады. Ұлттық рухани, экономика-

лық, әлеуметтік тұрғыда өсіп жетілуі

мектепке, оның мазмұндылығына, оған деген

көзқарасқа байланыста десек қателеспейміз.

Тәрбие өмірбойы үздіксіз жүретін үрдіс,

қазақ халқы жеке тұлғаның сипатын «сегіз

қырлы, бір сырлы» деген бір ауыз сөзбен

түйіндеген. XVIII ғасырдың көрнекті

ағартушылары мен педагогтері А.Н.Радишев,

И.И.Бецкой ғылыми ақиқатты оқып үйрену-

де баланың қабілетін дамытуға және ұнамды

адамгершілік сапасын нығайтуға көмектесе-

тін, жеке тұлғаның адамгершілігін дамыту

әдістемесінің қажеттілігін айқындады.

Қазақ педагогикасындағы ірі тұлғалар-

дың бірі – Абай Құнанбаев өзінің өлеңдерін-

де, қара сөздерінде балаларды жамандықтан

жирентіп, жақсылыққа үйретіп отырған. Абай

шығармаларының тәрбиелік әлеуеті бүгінгі

күнге дейін өз күшін жойған жоқ. Балалардың

әсемдікке, сұлулыққа деген көзқарасын

қалыптастыруда Абай өлеңдері-нің орны

ерекше. «Қуатты ойдан бас құрап, еркеленіп

шығар сөз», - деп ұлы ақынның өзі айтқандай,

оның өлеңдері туған жердің сұлу табиғаты,

қазақ ауылының көріністері, адам-дардың

көңіл-күйі, сан алуан сезімдерімен ұласып,

музыка үніндей естіледі Ақын

шығармаларының негізі – адамгершілік пен

инабаттылыққа тәрбиелеу. Ұлы Абай

«біреуге көмектесу – ішкі зор қуат пен терең

ақыл және ыстық сезімнің ісі» деп білді.

Міне, осындай қасиеттер түгелдей адам

бойында болғанда ғана, ол салиқалылықпен

біреуге жанашыр бола алады дейді. Сол

сияқты Абай баланы әділдікке тәрбиелеудің

мәнінің зор екенін «дұшпаныңа да әділ бол»,

- деп білдірсе, ал рухани адамгершілік қа-

сиеттерінің мәнін «адамзаттың бәрін сүй,

бауырым деп .....», «іштегі кірді қашырса,

адамның хиқмет кеудесі», «өзің үшін үйрен-

сең, жамандықтан жиренсең, ашыларсың

жылма жыл» деген сөздерімен аша түседі.

«Қазақстан – 2030» Ел Президентінің

Қазақстан халқына жолдауында Қазақстан

азаматтарының денсаулығын, білімі мен әл-

ауқатын арттыруға, экологиялық ортаны

жақсартуға ерекше мән берілген. Демек, жас

ұрпақтың денсаулығын нығайту, рухани-

адамгершілігін жетілдіру мәселелеріне тың

40

көзқарастардың қажеттігі туындауда.

Сондықтан да ұрпақ тәрбиесіндегі көкейтесті

мәселелердің бірі – жеке тұлғаны тәрбиелеу.

Өзге халықтар сияқты, қазақ елінің де

бала тәрбиесі жөнінде бұрынан бергі жиып-

терген мол тәжірибесі бар. Аға буын өз

бойындағы ізеттілік, елін, жерін, Отанын

сүюшілік секілді ең асыл қасиеттерін жас

ұрпаққа күнделікті тұрмыста үнемі үйретіп,

қаны мен жанына сіңіріп келеді. Ұрпақ

тәрбиесіндегі ежелден қалыптасқан

халқымыздың жақсы дәстүрлері мен

тағылымдарын оқып, үйреніп, өнеге тұтпай

жастарды ізгілік пен парасаттылыққа баулу

мүмкін емес. Л.Толстой айқандай: «Өткенді

жақсы білмейінше, келешекке сапар шегу,

айсыз қараңғыда сүрлеу, соқпақ іздеп,

адасумен пара-пар».

Болашақ тәрбиесі бүгінгі күнде ұлттық

мұраттар мен дүниежүзілік рухани бай

қазынадан нәр алумен ұштастырылып

жүргізілуін талап етеді. Адамгершілік

тәрбиенің жеке тұлғаның дамуына қандай

әсер ететіндігін, тәрбие әсерімен қалай

өзгеретіндігін, тәрбиенің әсерімен

адамгершілік кемелдің жаңа сатысына қалай

көтерілетіндігін білу керек. Ол үшін

адамгершілік тәрбиесін жеке буындарға

бөліп, әрқайсысын жекелеп құрастыру керек.

Адамның адамгершілік, саналық дәрежесі

оның тәртібі мен іс-әрекетін анықтайтыны

әлдеқашан дәлелденген.

Адамгершілікке тәрбиелеу баланың

жеке басын қалыптастыру мен дамытудың

аса маңызды бір саласы болып табылады,

ұжымға, қоғамға, Отанға, еңбекке, өз

міндеттеріне және өз басына қатынасын

қалыптастыруды көздейді. Адамгершілік

тәрбиенің негізгі міндеті қоғамның

әлеуметтік қажетті талаптарын әрбір баланың

борышы, намыс, ождан, қадір-қасиет сияқты

биік адамшылық ішкі күштерін айналдыру

болып табылады. Жеке тұлғаны

адамгершілікке тәрбиелеу, ең алдымен,

оқыту процесінде жүргізіледі. Баланың

адамгершілік қасиеті сабақ үстінде,

мұғаліммен және құрбы- құрдастарымен

ұдайы қарым-қатынасында қалыптасады.

Халық адамгершілік қасиеттің жоғары түрі:

ар, ұят,намыс, ождан сақтау деп біледі.

«Жаным арымның садағасы», «Өлімнен ұят

күшті», «Ақылың болса – арыңды сақта, ар-

ұят керек әр уақытта», «Жігіттің құны – жүз

жылқы, ар – мың жылқы» деген мақал-

мәтелдер соның айғағы деп білемін.

Сайып келгенде, адамгершілік тәрбиесі

– үзіліссіз жүргізілетін үрдіс, ол адамның

өмірге келген күнінен бастап өмір бойы

жалғаса береді. Оның мазмұны тұлғаның

жеке бас қасиеттерінің кең шеңберін

қамтиды. Сондықтан да оқу-тәрбие

жұмыстарын ұйымдастыруда тұлғаның жеке

бас ерекшеліктерін ескеру негізгі орын

болмақ деген ойдамын.

41

МАҚАЛ – СӨЗДІҢ МӘЙЕГІ

Абдигалиева Нұржанат Сагинова

Ақтөбе қаласы №47 жалпы білім беретін орта мектептің бастауыш класс мұғалімі

Сабақтың мақсаты: ата-бабаларымыз-

дан қалған өсиет сөздер арқылы адамгерші-

лікке, ойын нақты дұрыс жеткізуге, тапқыр

сөйлеуге, салмақты ой айтуға үйрету, мақал-

дап, мәтелдеп сөйлеу мәнеріне дағдылан-

дыру, халқымыздың жинақтаған баға жетпес

қазынасы, бабалардан қалған ұлағатты,

ғибрат аларлық сөздерді ұғындыру.

Сабақтың түрі: сайыс сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, деңгейлік

тапсырмалар, эссе.

Көрнекілігі: тірексызба, слайд

Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру кезеңі

2.Кіріспе 3.Сайыстың барысы

4.Ой қозғау 5.Қорытынды

1. Ұйымдастыру кезеңі

Қайырлы күн, достым,

Қайырлы күн болсын!

Дүйсенбінің сәті

Сәттілікке толсын.

Біздің алар бағамыз

Кілең бестік болсын,-деп оқушыларды ортаға

шақырамыз. Сабағымызға қош келдіңіздер!

Балалар, мақал-мәтел дегенде ойымызға не

келеді?

Мақал: Аяқталған сөйлем

Салыстыру

Ой тиянақты, дәлелді

Қорытынды пікірі жоқ Топшылау

Мәтел

Сөйлем Мағынасы тұспа

Мақалда қорытынды, тұжырымды түйін

бо-лады. Дәлелдеу мен қорытынды пікір

бірдей келіп отырады. Мәтелде ой тікелей

білдірілмей, тұспалдап жанамалап айтылады.

Сонымен қатар мақал-мәтелдер – ауыз әде-

биетінің бір түрі. Мақал-мәтелдерде көбінесе

нақыл, ақыл айтылады. Жаманнан сақтан-

дырып, жақсыны үлгі етеді. Мақал-мәтелдер-

дің мәндері, тақырыптары әр алуан: еңбек пен

ерлік, жақсы мен жаман, достық пен қастық,

ақыл мен өнер, білім, ынтымақ пен бірлік,

Отан туралы т.б. болып келеді. Халық

өмірден түйгендерін қорытындылап, тұжы-

рым жасап, ұйқасты сөздермен өнеге, үлгі

боларлық мақалдар жасап отырған. Мақал-

мәтелдер өлең сөз сияқты көркем, ұйқасып

тұрады. Сөйлемдері өте ықшам, басы артық

сөз болмайды, сөздері басқа сөздермен

алмастыруға келмейтіндей тұрақты келеді.

Мақал-мәтелдерді сүйіп оқып, көңілде-

ріңе тоқып жүрсеңдер, сендердің де тілдерің

байып, сөйлеген сөздерің сұлу, әсерлі шы-

ғады. Бүгінгі тәрбие сағатымыз сайыс түрінде

өтеді. Олай болса оқушылар 3 топқа бөлініп,

өз білім деңгейлерін көрсетеді.

1-ші топ - Еңбек

2-ші топ - Отан

3-ші топ - Білім

Үш топқа мынадай тапсырмалар беріледі:

1-бөлім: “Жалғасын тап ”

Шарты: Мақалдың бастапқы қатары айты-

лады, келесі жолын топ жалғастырады.

2-бөлім: “Кім тапқыр ”

Шарты: 3 топқа тақырып беріледі. Сол та-

қырыпқа байланысты мақал-мәтел айтылады.

3-бөлім: “Топпен жұмыс ”

Шарты: Кестені толтыру. Топтап алған

мақал-мәтелдерді тақырыпқа сәйкес етіп

жазу.

4-бөлім: “Ой қозғау”

Шарты: Мәтінге байланысты қай топ көп

мақал айтады.

Жүргізуші: Оқу –білім бұлағы,

Білім – өмір шырағы.

Сонымен, балалар, сайысымызды бастаймыз.

(3 топқа 10 мақал-мәтел қойылады, қол

көтеріп жауап беруі керек )

1.Өз үйім ...(өлең төсегім)

2.Батыр туса, ел ырысы ...(Жаңбыр жауса жер

ырысы)

3.Асыл тастан ...(ақыл жастан)

4.Отан...(оттан да ыстық)

5.Бірлік болмай,...(тірлік болмас)

6.Ерді намыс өлтірер,...(қоянды қамыс

өлтірер)

7.Оқусыз білім жоқ,...(білімсіз күнін жоқ)

42

8.Сумен ойнама – батарсың,...(Отпен ойнама

–жанарсың)

9.Ұрлық түбі...(қорлық)

10.Ерлік білекте емес,...(жүректе)

2-ші бөлім: “Кім тапқыр” (15 мақал-мәтел

айту)

1-ші топ. Отан, халық, туған жер туралы

1.Туған жердей жер болмас,

Туған елдей ел болмас.

2.Отан үшін отқа түс күймейсің.

3.Халық айтса қалып айтпайды.

4.Отанды сүю отбасыдан басталады.

5. Отан оттан да ыстық.

2-ші топ. Еңбек туралы

1.Еңбек түбі береке.

2.Бейнет түбі зейнет.

3.Ердің атын еңбек шығарар.

4.Еріншек егіншіден,

Елгезек масақшы озыпты.

5.Еңбектің наны тәтті,

Жалқаудың жаны тәтті.

3-ші топ. Оқу,білім туралы

1.Оқусыз білім жоқ

Білімсіз күнің жоқ

2.Оқу– инемен құдық қазғандай

3.Білімдінің күні жарық,

Білімсіздің күні кәріп.

4.Оқу – білім бұлағы,

Білім – өмір шырағы.

5.Білімді өрге жүзер

Енді әділқазы алқасынан 2 бөлімнің

қорытындысын сұраймыз

3-ші бөлім: “Топпен жұмыс”

“Отан” тобына берілетін тапсырма Мақал-мәтелдер Тақырыптары

1.Отан оттан да ыстық

2.Досы көпті жау алмайды

Ақылы көпті дау алмайды

3.Бірлік болмай, тірлік болмас

4.Денсаулық –зор байлық

Отан

Достық

Бірлік

Денсаулық

“Білім” тобына берілетін тапсырма

Мақал-мәтелдер Тақырыптары

1.Ерлік білекте емес–жүректе

2.Ер қанаты – ат

3.Ырыс алды – ынтымақ

4.Еңбек түбі – береке

Ерлік

Төрт-түлік

Ынтымақ

Еңбек

“ Еңбек” тобына берілетін тапсырма Мақал-мәтелдер Тақырыптары

1.Бірлік болмай, тірлік болмас

2.Отан үшін отқа түс–

күймейсің

3.Ердің атын еңбек шығарар

4.Дос жылатып айтады

Дұшпан күлдіртіп айтады

Бірлік

Отан

Еңбек

Достық

4-ші бөлім: “Ой қозғау”

Мәтінге байланысты қай топ көп мақал

айтады.

Алты түлкі

Ертеде алты түлкі жолдас болыпты.

Біреуі-нің құйрығы шолақ екен. Құйрығы

ұзын бес түлкі:

- «Сенің құйрығын жоқ» деп келеке қылып,

күле беріпті. Сол уақытта шолақ түлкі «осы

бес түлкінің де құйрықтарын шолақ етіп

қояйын» деп ойлап, бес түлкіге айтыпты:

- «Біз бір жақсы ойын ойнайық», - деп түл-

кілерді алып келіп, қарағайға байлап қойып,

өзі бір талдың басына шығып, түлкілерге:

- «Мына жақта бүркіттер келе жатыр», -деп

өзі қаша жөнеледі. Сонда бес түлкі қашамын

деп құйрықтарын үзіп, бәрі де шолақ болып

қалады. Бесеуі бірдей шолақ болғаннан кейін

ешкім мазақ етіп, күлмейтін болыпты.

1.Күлме досқа, келер басқа.

2.Дос жылатып айтады

Дұшпан күлдіртіп айтады.

Жеңімпаздар анықталып, мақтау қағазымен

марапатталады.

Қорытынды: Құрметті ұстаздар, оқушылар,

бүгінгі «Мақал-сөздің мәйегі» атты ашық

тәрбие сағатымыз аяқталды.

43

В.ПУТИЛИНОВ. «ВИШНЕВАЯ ВЕТКА»

Абжанова Калия Кайруллевна,

учитель русского языка и литературы Кобдинской казахской средней школы

Цель урока: ученики смогут развить крити-

ческое мышление при изучении и анализе

текста. Научатся работать с текстом, выде-

лять основное в тексте. Смогут стимулиро-

вать желание читать художественные произ-

ведения, развиватьпознавательную деятель-

ность. Сумеют воспитать доброе отношение к

окружающим людям, стремление помогать

им.

І. Организационный момент. Психологичес-

кий настрой.

Пусть этот день несёт радость общения, на-

полнит сердце благородными и добрыми

чувствам. Ребята! Запишите число и новую

тему. Сегодня тема нашего урока. «Вишнёвая

ветка». В. В.Путилина Мозговая атака.

Решение кроссворда. 1.Самая известная

домбристка Казахстана? 2.Великий философ-

мудрец, играл на кобызе

3.Автор «Слов назиданий»

4.Акын-домбрист

5.Основоположник всех жанров современ-

ного музыкального искусства в Казахстане.

6.Известный художник Казахстана

7.Известный кюйши, автор кюя «Адай»

ІІ. Новая тема: «Вишневая ветка»

Учитель. Имя замечательной писательницы

Валентины Васильевны Путилиной известно

не только в нашей стране. Её книги читают и

в Чехословакии, и во Франции, и в Японии и

во многих других странах мира. Так велика их

популярность. Писательница знала тайну

живого слова. Потому всё в её книгах живёт,

дышит, звучит. Там слышны голоса птиц и

зверей, лесные шорохи, журчание ручья.

Тихим огоньком светится фонарик –

светлячок. А если затаиться, можно увидеть,

как расправляет лепестки проснувшийся

цветок. И люди там живут как в настоящей

жизни: работают, думают, грустят и

радуются, помогают друг другу.

Произведения В.Путилиной: «Приключения

Дук-ду», «Тёплый хлеб», «Две Борьки»,

«Младшийбрат», «Дом с аистами», «Дашины

письма». (Предварительно вы прочитали

рассказ)

III. Видео. Осень.

-На какие краски осени обратила внимание

ребят учительница?

-Какое настроение вызвал осенний лес у

учительницы? Словарная работа (Пламя – от,

жалын. Пешком - жаяу. Молчаливый – үнсіз.

Грустно - көңілсіз. Гроздь – бір шоқ, пучок.

Багровый – қып – қызы. Перепелка – бөдене,

птица.)

Мы часто слышим и произносим это слово и

другие ему однокоренные слова. Вспомните

их, запишите. Добро – добряк – добрый –

добродушный - добренький –доброжелатель.

Добро – добряк – добрый – добродушный -

добренький –доброжелатель.

Словарь русского языка С.И.Ожегова

“Доброта – отзывчивость, душевное

расположение к людям, стремление делать

добро другим”

“Добро – всё положительное, хорошее,

полезное”

Какие ассоциации возникают у вас со словам

“добрый”?

Заполните кластер

Добрый (чуткий, отзывчивый, милосердный,

душевный, светлый, сердечный) Работа с

текстом

Тонкие вопросы Толстые вопросы

1)Вспомните

расска-зы, в

которых опи-

сываются добрые

поступки героев.

1)Какие добрые

поступки совершила

Лена и по отношению

к кому?

2)Кто из героев

рассказа

“Вишневая ветка”

вам понравился?

2)Ждала ли девочка

вознаграждения за

свою доброту?

Подтвердите свой

ответ.

3)Какое

впечатление

создалось у вас о

3)Почему она решила

отнести Лидии

Алексеевне живую

вишневую ветку?

44

Лене, героине

рассказа?

3)Почему она

решила отнести

Лидии Алексеевне

живую вишневую

ветку?

3)Почему она решила

отнести Лидии

Алексеевне живую

вишневую ветку? -

Что узнали ребята,

благодаря Лидии

Алексеевне, о птице

«А начнем мы с вами работать по группам по

приему «6 шляп»

Эдварда де Боно.

«Белая шляпа»- информация по рассказу

«Черная шляпа» - негативное в рассказе

«Красная шляпа» - Какие чувства вы

испытываете после прочтения

«Желтая шляпа» - положительное в рассказе

«Зеленая шляпа» - новые идеи

«Синяя шляпа» - выводы и оценки каждой

группе

Белая шляпа (Зейнеп, Аружан, Мейірбек)

Если вы сможете собрать информацию о

событиях, происходящих в тексте

без эмоционального оттенка. Не забывайте,

что вы в белой шляпе!!

Главное для вас: факты, информация!!!

Определите время года в рассказе?осень)

Перечислите основные моменты рассказа

(Завязка – кульминация - развязка). В какой

последовательности представлены события в

рассказе? Почему? Составьте план

1. Прогулка по осеннему лесу.

2. Осенний пейзаж.

3. Лидия Алексеевна заболела.

4. Новая учительница Ольга Сергеевна.

5. Цветы на крыльце.

6. Подарок на Новый год.

II Красная шляпа

(Венера, Алимжан, Шахеризада)

Инсценирование.

Вы рассказываете о чувствах героев,

передаете свои эмоциональные суждения. Не

забывайте, что вы в красной шляпе: главное

для вас- эмоции и чувства!!! Заполните

таблицу примерами из текста, которые

передают чувства героев:

III. Желтая шляпа (Дильназ, Азиза, Арман)

Высказать позитивные суждения о

героях,событиях, чувствах героев в целом. Не

забывайте, что вы в желтой шляпе: главное

для вас- найти позитивное во всем, вы –

оптимисты!

Сбор положительной информации о собы-

тиях, героях, чувствах героев.Найдите поло-

жительное вгероях, ответив на вопросы:Как

ведет себя Лена? О чем и о ком она думает в

первую очередь? Как это ее характеризует?

Докажите примерами из текста. Что исполь-

зует автор при описаниилеса? Приведите

примеры. Что могли бы позаимствовать вы у

Лены?

1.Есть ли общие черты характера Лены в

вашем классе? 2.Чувствовала ли радость

Лена, ожидая свою учительницу?

IV. Чернаяшляпа (Гульдемен, Даулет, Акжол)

Найдите отрицательные суждения, покрити-

ковать героев, рассказа Не забывайте, что вы

в черной шляпе: главное для вас - найти

негативное во всем, отразить проблемы и

трудности, вы -ПЕССИМИСТЫ!!!

1.Заполните таблицу словами, передающими неправоту главных героев

Лена Класс Ольга Сергеевна Лидия

Алексеевна

«Мы считаю, что героиня ЛЕНА

ведет себя очень скромно,

потому что у нее такой характер.

Могла же она поделиться тем,

что еще осенью поставила в воду

веточку, тогда бы ученики

вспомнили свою старую

учительницу еще раньше»

Весь класс

забыл про

первую

учительницу

Не добрые и не злые глаза,

Ольга Сергеевна была нев-

нимательна, по молодости и

не опытна. Могла же она

называть учеников по

именно. У нее был очень

громкий голос, она ни разу

не напомнила о Лидие

Алексеевне.

Не следила

за своим

здоровьем.

45

V.Зеленая шляпа (Жания, Адок, Альбина)

Новые идеи, предложения, проявить свои

творчес-кие способности. Не забывайте,

что вы в зеленой шляпе: главное для вас –

найти НОВЫЕ идеи в решении проблемы,

высказать творческие суждения. Вы –

ТВОРЦЫ!!! Задание: Придумайте свой

финал рассказа. Наш финал: Хотелось бы в

конце рассказа услышать мягкий и добрый

голос поправившейся Лидии Апексеевны и

чтобы она хотя бы иногда смогла посещать

свой класс. А ученики дарили бы цветы от

которых она быстро поправлялась. А Ольга

Сергеевна стала похожей на нее. Синяя

(Саламат, Айдар, Зарина)

Контроль над процессом мышления.

Осмысленность и рекфлексия.

Выводы и обобщение

1. Почему рассказ называется Вишневая

ветка? Вишнёвая ветка, выращенная Леной,

перевернула душу новой учительницы. Она

поняла черствость своей души и ошибки,

которые допустила.

2.Характер героям.

3. Вы убедились, какую силу имеет доброта

Лены:

4.В чем заключается актуальность рассказа?

Оценивание: За каждый правильный ответ

учащиеся получают по букве и в конце

команда, которая собрала слово «доброта» -

побеждает.

III Рефлексия

Нарисуйте счастье Лены в вашем понимании.

Объясните свои рисунки.

Обобщение: Есть такая пословица:

“Крошечное доброе дело достойнее самого

великого намерения”. Прочитав рассказ

“Вишневая ветка”, вы убедились, какую силу

имеет доброта Лены: 1.Она радовала больную

учительницу; Лидия Алексеевна часто

говорила, что цветы помогают ей лучше всех

лекарств. 2.Одноклассники вспомнили, как

учительница ходила с ними в лес, называла

всех по имени, им стало стыдно, что забыли

они ее. 3.Ольга Сергеевна стала по-другому

относиться к девочке. (теперь ее глаза были не

просто большие и синие, а добрые как у

Лидии Алексеевны) Притча о доброте “Семья

проводила выходной день на пляже. Дети

купались в море, играли, загорали. Вдруг

вдалеке показалась маленькая старушка. Ёё

седые волосы развевались на ветру, одежда

было грязной и оборванной. Она что-то

бормотала про себя, подбирая с песка какие-

то предметы и перекладывая их в сумку.

Родители, увидев старуху, спешно подозвали

своих послушных детей и велели держаться

подальше от нее. А старуха же, когда

проходила мимо, то и дело нагибаясь, чтобы

что-то поднять, улыбалась семье, но никто не

ответил на приветствие.” Итак как вы думае-

те, кто способен на добрые поступки? Почему

вы так считаете? А теперь послушайте конец

этого рассказа:”Много дней спустя они

узнали, что эта маленькая старушка

постоянно подбирала с пляжа осколки стекла,

которыми дети могли бы порезать себе ноги”

Ожидали ли вы такой ответ?

Домашнее задание:

Написать эссе «Что такое доброта?»

ШЫЛАУ. ШЫЛАУДЫҢ ТҮРЛЕРІ

Ажибаева Акмарал Аминовна,

Облыстық туберкулез санаториясы мектеп-интернатының бастауыш класс мұғалімі

Мақсаты: Шылау түрлерінің сөз бен

сөзді байланыстыратындығы туралы түсінік

беру, шылауларды орынды қолдануға жат-

тықтыру; ауызекі сөйлеу дағдыларын қалып-

тастыру, мәтінді мазмұндауға дағдыландыру,

сөздік қорын молайту, есте сақтау қабілетін

дамыту; оқушыларды өз заманының озық

ойлы, мәдениетті азаматы болуға тәрбиелеу.

Отанын, елін, жерін, туған жерін сүюге,

құрметтеуге баулу.

Сабақтың әдісі: ойын, сұрақ-жауап, тест,

сөзжұмбақтар.

Көрнекілігі: интерактивті тақта, тірек-

сызбалар.

46

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі.

Балалар, сөз таптарын атап шығайықшы.

1.Зат есім. 2.Сын есім. 3.Сан есім. 4.Есімдік.

5.Етістік. 6.Үстеу. 7.Еліктеуіш сөздер.

8.Одағай сөздер. 9. Шылау.

Енді әрқайсысына мысал келтіріп кетейік. Бір

жағынан еске түсіреміз, бір жағынан

жадымызда сақталып қалады.

1. Зат есім - кім? не?- адам, оқушы, кітап.

2. Сын есім - қандай? қай? - қызыл, әдемі,

таза.

3. Сан есім - қанша? неше? - бір, екеу, үшінші.

4. Есімдік - жіктеу, сілтеу... мен, сен, ол.

5. Етістік - не істеді? Не қылды? қайтті? -

барды, келді.

6. Үстеу - белгісін, амалын, мекенін, мезгілін

– ертең, биыл.

Сөзжұмбақ: «Шылау»

1 - сұрақ: Қазақ тіліне тән қанша дыбыс бар?-

9

2 - сұрақ: Тұрлаулы мүшелерді ата. -

бастауыш, баяндауыш

3 - сұрақ: Қазақ тілінде неше септік бар?- 7

4 - сұрақ: Сөздің мағынасын өзгертетін

қосымша. - жұрнақ

5 - сұрақ: Тұрлаусыз мүшелерді ата. -

анықтауыш, толықтауыш, пысықтауыш

6 - сұрақ: Етістіктің қанша шағы бар?- осы

шақ, келер шақ, өткен шақ.

7 - сұрақ: Мағынасы бір-біріне ұқсас сөздерді

қалай атайды?- синоним

8 - сұрақ: Орфография дегеніміз не?- дұрыс

жазу

9 - сұрақ: Орфоэпия дегеніміз не?- дұрыс айту

Сол сияқты бүгінгі өтетін тақырыбымыз

«шылауға» келсек, бұл да толық лексикалық

мағынасы жоқ, бірақ сөз бен сөзді, сөйлем

мен сөйлемді байланыстырып немесе сөзге

қосымша мән үстеп тұратын көмекші

сөздерді шылау деп атаймыз. Мысалы: Мен

жазбаймын өлеңді ермек үшін, Жоқ-барды,

ертегіні термек үшін. Жомарт қазіргісі мен

келешегін салыстырып тұр. Мұндағы: үшін,

мен деген сөздердің толық мағынасы жоқ,

бірақ сөйлемде олар өзі қатысты сөздерге

қосымша мән үстеп, белгілі бір қызмет

атқарып тұр.

Шылаудың басқа сөз таптарынан

мынадай айырмашылықтары бар:

1) Шылаудың толық лексикалық мағынасы

болмайды.

2) Сөйлем ішінде шылау сөйлем мүшесі бола

алмайды.

3) Шылаулар сөз бен сөзді, сөйлем мен

сөйлемді байланыстырады.

4) Шылаулар түрленбейді.

Сонда шылау жеке тұрғанда мағынасы

болмағанмен, сөйлем ішінде өзге сөздерге

қосымша мағына үстейтін және сөзбен сөзді

байланыстыратын сөз табы екенін байқадық.

ма (ме), ба (бе), па (пе) - сұраулық мағына

үстейді;

да (де), та (те) күшейту, анықтау

мағыналарын үстейді;

үшін, туралы, дейін, шейін - грамматикалық

мағына үстейді;

мен (бен, пен), және - сөз бен сөзді

байланыстырады.

Кітаппен жұмыс:

а) 25- жаттығу. 169 бет (ауызша)

ә)Ережемен жұмыс Дәптермен жұмыс.

«Көркем» жазу үлгісі «Ұұ. Үү» Ірімшік пен

құрт –қазақтың ұлттық тағамы. (Шылауды

сыз)

№ 26-жаттығу

Сергіту сәті:

- Балалар, шаршаған сияқтысыңдар. Олай

болса, «Елім менің» әнінің бір шумағын

бәріміз қосылып орындап көрейік. Әннің сөзі

тақтада жазулы тұр.

«Елім менің»

Ұрпақ үшін, ел үшін,

Атамекен жер үшін.

Берекең мен бірлігің,

Таси берсін ырысың!

Тапсырма.

Өлең шумағындағы шылауларды табыңдар

(үшін, мен)

1. Ән не туралы екен?

2. Олай болса «Отан» сөзін қалай түсінеміз.

Отан – жер, ана, туған далам, кең өлкем...

№28, 31-жаттығулар. Деңгейлік тапсырма-

лар.

Тест сұрақтары:

1. Шылаудың басқа сөз таптарынан қандай

айырмашылығы бар?

А) сөйлем мүшесі бола алмайды.

В) көңіл-күйді білдіреді.

47

С) заттың атын білдіреді.

2. Шылау тұрған қатарды тап.

А) он бес, қырық

В) ғана, ғой

С) келді, оқыды

3. Шылаудың неше түрі бар?

А) 4

В) 3

С) 2

4. Берілген сөйлемнен шылауды тап.

Мен де ұшқыш болғым келеді.

А) мен

В) ұшқыш

С) де

5. Мақалдан шылауды тап.

Отанүшін отқа түс, күймейсің.

А) Отан В) үшін С) түс

Кілті: 1 - а, 2 - в, 3 - в, 4 - с, 5 – в

Сабақты бекіту:

- Екі көзің не үшін керек?

- Жақсыларды көру үшін.

- Екі қолың не үшін керек?

- Елге көмек беру үшін.

- Құлақ деген не үшін керек?

- Ақыл-кеңес тыңдау үшін.

- Тіл мен жағың не үшін керек?

- Ақиқатты айту үшін.

- Ал аяғың не үшін керек?

- Шетте жүрсем, туған жерге қайту үшін -

депті Қадыр Мырзалиев ағамыз.

Ал, шылау не үшін қажет?... Сөз бен сөзді,

сөйлем мен сөйлемді байланыстыру үшін

керек екен.

Қорытынды:

- Иә, балалар, туған жерге жету үшін екі

аяғың қалай керек болса, қазақ тілінің

дәрежесі жоғары болуына шылау сынды сөз

табының қосар үлесі зор. Міне, балалар,

жүйелі ойлауға, ой-өріс кеңістігіміздің

кеңеюіне шылаулар да үлкен ықпал етеді.

Бағалау. Үй тапсырмасы: 36- жаттығу

VISITING BIG CITIES

Ажиғалиева Бақнұр Еділжанқызы,

Ақтөбе қаласы М.Арын атындағы Қарғалы қазақ орта мектебінің ағылшын тілі пәнінің

мұғалімі

Theme: Visiting big cities

Aims:

- improve the cognitive interest in the English

language, to enlarge pupils’ vocabulary

according to the theme, to inculcate interest in

travelling;

- to develop pupils’ speaking, reading, oral

speech, writing, listening and thinking skills with

the help of various tasks;

- bring up to be polite, respect the language and

traditions of other countries.

Type: new lesson

Kind: presentation

Methods of the lesson: explanation, question-

answer, individual and group work.

Inter-subject connection: Kazakh, English.

Visual aids: poster, a jar, interactive board.

The procedure of the lesson

Teacher’s activity Pupils’ activity Time

I. Organization moment:

a) Greeting: good afternoon, how are you today?

b) A talk about on duty: who is on duty today? Who is absent today?

c) A talk about the date and day: what date and day is it today?

Good afternoon,

teacher! We are

fine, and you?

I am on duty

today, all are

present.

Today is the 6th

of February. Is it

Saturday.

2 min.

48

II. Phonetic drill:

The more you live,

The more you travel,

The more you travel,

The more you see,

The more you see,

The more you learn.

Learn the rhyme,

repeat after the

teacher and read

themselves with

good intonation,

the teacher

checks and

corrects where

necessary.

3min.

III. Checking up the home task:

What was your home task for today?

Our home task

was…

5min.

IV. The presentation of the new lesson:

So, let’s start our lesson. If you want to know the topic

of our lesson, you should solve the crossword and find the odd word,

that’ll be the topic of the lesson.

So, travelling is an odd word, because the other words are kinds of

transport. Today, as you see, we’ll speak about travelling, visiting other

countries. Are you ready to start our lesson? Open your copybooks and

write down the date and the topic of the lesson “Visiting big cities”.

Vocabulary:

Tradition [trәˈdɪʃn]-дәстүр

Enjoy [ɪnˈʤɔɪ]-сүйсіну

Popular [ˈpɔpjʊlә]-атақты, танымал

Favourite [ˈfeɪvәrɪt]-сүйікті, таңдаулы

Hiking [ˈhaɪkɪŋ]-жаяу серуендеу

Great [greɪt]-тамаша, керемет

Suitcase [ ˈs(j)uːtkeɪs]-чемодан

Solve a

crossword in

order to guess

the topic of the

lesson. The topic

of the lesson is

“Travelling”.

Pupils learn the

new words,

repeat after the

teacher.

30min.

V. Practice: Ex.1

Let’s read the text about “travelling” and translate in order to understand

it better.

Travelling

People travel to see other countries, to try different food, to learn about

traditions, to enjoy beautiful places. There are many ways of travelling:

by train, by plane, by ship, on foot. Everyone chooses his favourite one.

Traveling by plane is the fastest, but the most expensive. Travelling by

train is slower than by plane, but you can see much more interesting

places of the country.

Travelling by sea is popular. You can enjoy fresh sea air.

Hiking is travelling on foot. It is a very popular method of travelling

among young people.

Travelling by car, by bike, by bus you can stop where you want, have a

better look at the places of interest and nature. It is exciting.

Any kind of travel helps you to understand many things that you can

never see or learn at home.

Ex.2

Game “pens on the table”. Answer the questions according to the text.

1.Why do people travel?

2. What kind of ways of travelling do you know?

3. Which way of traveling is the fastest, but the most expensive?

Pupils read the

text and

translate.

Teacher will ask

questions

according to the

text and pupils

should answer.

49

4. Travelling by this kind of transport is slower than by plane, but you

can see much more interesting places?

5. You can enjoy fresh sea air while travelling by this kind of transport

6. Travelling on foot is called?

7. Which kind of travelling is popular among young people?

Ex.3. Are these sentences True (T) or False (F)?

People travel to see other countries, to try different food, to learn about

traditions, to enjoy beautiful places.

Travelling by plane is the fastest and the cheapest way of travelling.

Traveling by train is slower than by plane, but you can see much more

interesting places of the country.

Hiking is travelling by car.

Hiking is a very popular method of traveling among young people.

Traveling by car, by bike you can stop where you want, have a better

look at the places of interest and nature.

Individual work (work with cards) Match the two parts of the sentences

Ex4. The leaders of the first and second group come here and choose

one envelope and read the word in it. And do the task (find advantages

and disadvantages of travelling by train and plane).

1. People travel to

2. There are many ways of

travelling:

3. Travelling by plane is

4. Travelling by train is

5. Travelling by sea

6. Hiking is

7. Travelling by car, by bike, by

bus

8. Any kind of travel helps you

to understand

a) slower than by plane.

b) you can stop where you want.

c) the fastest way.

d) many things that you can never

see or learn at home.

e) is popular.

f) see other countries, to try different

food, to learn about traditions,

to enjoy beautiful places.

g) travelling on foot.

h) by train, by plane, by ship, on

foot.

VI. Control of understanding:

What means of transport are the sentences below about?

TRAIN PLANE CAR BOAT

Ex.: 1. I love traveling but I hate aircraft, airports, air terminals and

everything to do with them. (plane)

Jar of words.

Recollect the words connected with the topic “Travelling” and remove

the extra words.

Pupils should

guess if the

sentences are

true or false.

And correct the

wrong

sentences.

Pupils should

guess which

kind of transport

are the

sentences.

Pupils will be

given a jar with

words in it. They

should find

words according

to the topic of

the lesson, and

remove the extra

words.

5min.

VII. Home task: ex.1 p 29. Learn the new words. Write down the

home task on

their diaries.

VIII. Evaluation.

50

«НАРҚЫЗ» ДАСТАНЫНЫҢ ЖЕЛІСІ БОЙЫНША “АЛТЫН САҚА» ОЙЫНЫ

Әжімкі Айнұр Серғазықызы,

Байғанин ауданы А.С.Пушкин атындағы орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің

мұғалімі

Мақсаты: Н.Байғаниннің өмірі мен шы-

ғармашылығы туралы білімдерін тереңдету,

дастанның мазмұнын толық игерту; оқушы-

ларды тапқырлыққа, шешендікке баулу, тіл

шеберліктерін дамытып, сөз байлығын мо-

лайту; Н.Байғанинді құрмет тұтуға, мақтан

етуге шақыру, шығармаларын сүйіп оқып,

одан тәлім-тәрбие алуға үйрету.

Ойынның барысы:

І. «Нұрлы жүзді Нұрпейіс ата»

(Интерактивті тақтадан ақынның өмірі мен

шығармашылығына арналған слайдтармен

таныстыру)

ІІ. Сағи Жиенбаевтың «Байғанин десе...»

өлеңіне слайд-шоу көрсету, өлеңді мәнерлеп

оқу.

ІІІ. «Алтын сақаның» ойын шартымен

таныстыру

Сайыс бөлімдері:

1. Табалдырық

2. Әудем жер

3. Қозыкөш

4. Беласар

5. Жолайрық

6. Алтын көмбе

1. Табалдырық

Оқушылар алдын ала берілген тапсырма

бойынша дастанның мазмұнымен танысып,

жаттап келеді. Ойынға қатысушыларды

анықтап алу үшін сұрақтар қойылады. Дұрыс

жауап берген 4 оқушы «табалдырықтан» өтіп,

ойыншылардың орнына келіп жайғасады.

Сұрақтары:

1-сұрақ: Жырдағы Нарқыздың балуандық

түр-тұлғасының, дене бітімінің сипаттама-

сын айтып бер.

Балтыр еті – бесіктей,

Омырауы – есіктей,

Жауырыны – қақпақтай,

Желкесіне ораған

Бұрымы бар тоқпақтай.

2-сұрақ: Бөктергі Нарқызды байлап-матап

ұстаудың қандай амал-айласын жасайды?

Жасырынды он жігіт

Бөктергінің адамы.

Нарқызды ептеп ұстауға

Үй сыртында бағады.

Оңаша үйде Бөктергі

Бір лақты сояды.

Екі жібек белдеу мен

Қылдан ескен арқанды

Даяр қылып қояды...

Он жігітке Бөктергі

Нарқыз ұйықтап жатыр деп

Хабар берді сыбырлап.

3-сұрақ: Алдияр айтпай алдымнан

Жолымнан кесіп өткен деп,

Ашуланды мәмбет хан

Ақбоз атты жолшыға

Кіжінді адам неткен деп?!

Бұйрық берді сонда хан:

Көк аттыны бағыңдар.

Көк ат мінген адамды

Жібермей ұстап алыңдар.

Көк аттыдан қорланып

Қапа болған шағым бар.

Қайырылмай кеткен адамға

Өткізетін зәрім бар.

Бүгін қашып кеткенмен

Ертең алар арым бар.

4-сұрақ: Айқас кімдердің арасында өтіп

жатыр?

Екі батыр тіресіп,

Қылышпенен шабысты.

Ат үстінде алысты.

Бірін-бірі ала алмай,

Қолдары да қарысты.

Ат белі де талады,

Ат сүрініп кеткенде

Қыз басынан тымағы

Ұшып түсіп қалады.

Жауап: Нияз бен Нарқыз

Өзара сайысқа түсетін 4 оқушы белгілі болды.

Сайыстың келесі бөліміне көшпес бұрын

олардың қоржындарына алтаудан 24 асық

бөлініп салынады.

51

Әудем жер. Ойыншылар өз қалаулары

бойынша сары, ақ, қызыл, жасыл пакеттердің

бірін таңдап алып, ішіндегі сұраққа жауап

берулері тиіс.

1. Ақ пакеттің сұрағы: Жарылғас байдың

асында ас үйлер қай жерге тігілді?

Ас үйлерін тіккен жер

Ұлы Жемнің саласы,

Қалың жыңғыл сағасы,

Саралжынның сағасы.

2. Сары пакеттің сұрағы: Нияздың Мәмбет

ханда қандай кегі бар?

Барын беріп айттырған

Ақық сұлу жары еді.

Көрген адам таңданған,

Әйелде ару жан еді.

Нияз жігіт жиғаны

Жұмыс еді жөні бар.

Мәмбет зорлап әкетіп,

Соған ыза, кегі бар.

3. Қызыл пакеттің сұрағы:

Нарқыз сыйлап мейманын,

Жинап ауыл-аймағын.

Алдына қымыз қойдырып,

Құрметтеді қонағын.

Ұлы думан той қылып,

Аттанарда Ниязға

Нарқыз сұлу тіл қатты,

Тіл қатқанда не айтты?

Кімге қандай сәлем айтты?

Мейманымсың қымбатты.

Сөзімді тыңда Нияз ер.

Білімі артық, кемеңгер.

Орта жүзде бала би,

Бала биге хабар бер.

Кіші жүзде Шоңай би,

О да келіп бас қосып,

Кеңесетін болсын жер.

Аттанатын кезің бар,

Айтар менің сөзім бар.

4. Жасыл пакеттің сұрағы:

Мейірім қылмас залым деп,

Ханнан күдер үзеді.

Ашуменен ар тұтып,

Батыр Нарқыз жүр еді.

Енді Нарқыз ойлайды,

Ойламасқа болмайды.

Бір қиял ойға орнайды.

Ол қандай қиял еді?

Бір хикмет бастайын,

Құр қамауда жатпайын.

Айламды ішке сақтайын.

Қалай болар жағдайым.

Ханды да сынап барлайын.

Жауабын естіп Мәмбеттің,

Арбайын да алдайын...

1. Ақ пакеттің сұрағы:

Көптен шығып бес кісі

Ат айдады бәйгеге.

Биік дөңнің басында,

Ел жиналып болған соң,

Қандай бәтуаға келісті?

Ат айдаушы жігіттер,

Ұрлап шабу болмасын.

Буаз бие шенінен,

Балаларды бағыңдар.

Балаларды асырып,

Бері өздерің қалыңдар.

Аттар қайтқан кезінде,

Сендер дереу шабыңдар.

Бұғып келіп қоспасын.

Соған көзді салыңдар.

2. Сары пакеттің сұрағы: Нарқыз

Бөктергіні қалай өлтірді?

Бас дұшпаны Бөктергі

Аяғын ұстай береді.

Жиырып алып аяғын,

Қыз жүректен тебеді.

Бүктетіліп Бөктергі

Аузынан қан төгеді.

3. Қызыл пакеттің сұрағы:

Жаушылықтан достасқан

Екі тайпа ел той қылды.

Қуанышқа қой қырды.

Келген халық сауықпен

Дүбірлетті ой-қырды.

Ол екі тайпа қай тайпа?

Кімге тимес жақсының

Сондай күнде себебі.

Орта жүз бен кіші жүз

Көп жауласқан ел еді.

Нарқыз бене Нияздың

Елге тиіп себебі

Жаушылықтан достасып,

Орта жүз бен кіші жүз,

Татуласқан жер еді.

4. Жасыл пакеттің сұрағы:

Күшің тасып қайнасын,

Бұл бір қиын іс болды.

Балуан бегім қайдасың?

52

Арланатын келді жер.

Кесілмесең қарыңнан,

Хан-төренің намысын

Қарашадан алып бер!

Мәмбет хан кімге айтып тұр?

Бұл балуаны Арыстан,

Талайлармен алысқан.

Күрең тартып тұр екен,

Өле жаздап намыстан.

Күресем деп Нарқызбен

Келген екен алыстан.

Мәмбеттің туған інісі Арыстан.

Сұраққа жауапты толық бермеген бір оқушы

ойыннан шығады, оның қоржынындағы

асықтар берген жауаптарына қалған

ойыншыларға бөлініп беріледі.

Беласар

1-сұрақ: Тек жаны бар, халі жоқ,

Ішуге тамақ әлі жоқ.

Сұрғылт тартты ажары,

Бет-жүзінің қаны жоқ.

Шалқасынан жатады

Қозғалуға әлі жоқ.

Бұл үзіндіде кім туралы айтып тұр?

Жауабы: Бөктергі

2-сұрақ: Ақырғанда ер Нарқыз,

Ақылынан шатылды.

Қыздан қорқып осылар,

Қымыздарын сапырды.

Айыбымыз осы деп,

Тамақ әкеп бас ұрды.

Бұл үзіндіде кім туралы айтып тұр?

Жауабы: Мәмбет ханның әйелдері

3-сұрақ:

Бұл балуан талады,

Ақыл-естен танады.

Төрелер келіп қамады.

Қалың жиын халықтан

Сынықшы іздеп табады.

Теңге салып көтеріп,

Алып кетіп барады.

Жауабы: Арыстан батыр

Жолайрық. Ойында қалған екі оқушы өз

қалаулары бойынша пакет таңдап, ішіндегі

сұраққа жауап береді. Дұрыс жауап бермеген

бір оқушы ойыннан шығады.

1-сұрақ: Ел билігі Нарқызға

Тоғыз алып береді.

Бұрынғыдан артықша

Бақыт қонған жер еді.

Қызға Нияз тіл қатты,

Тіл қатқанда не айтты?

Тыңда, құрбым сымбатты,

Келбетің келген керімсің,

Заманы қатар теңімсің.

Өзге олжаны қайтейін,

Қалауым сенің өзіңсің!

2-сұрақ: Бөктергі өлерінде кімге қандай

сәлем айтып кетеді?

Мұндай болдым хан үшін.

Өле кетсем егер де,

Мәмбет ханға сәлем айт.

Жоқтаулы болсын намысым.

Досым, Мәмбет, шектесім,

Өлсем мені кектесін.

Хан Мәмбетке көп сәлем,

Жоқтаусыз арым кетпесін.

Егер екі ойыншы да сұрақтарға дұрыс жауап

берсе, олардың қоржынындағы асықтарды

санау арқылы немесе асық иіру арқылы

«Алтын көмбеге» жолдама беріледі.

Алтын көмбе

Сұрақ: Жарылғас байдың асында Нарғызбен

бірінші күрескен балуан кім?

Мәмбет хан ақырды,

Балуандарын шақырды.

Топта озат бәйге алған,

Шақырып алды қасына

«Алып балуан» батырды.

Намысты алып берсін деп,

Шақырып алған төменнен,

«Алып балуан» атанып,

Шашылған даңқы ежелден

Ат, түйені шығарған

Түскен құдық тереңнен.

Келбеті ірі жан екен.

Бұған да ешкім тең келмес.

Жеңімпаз оқушы ойын соңында мақтау қаға-

зымен марапатталып, Беркін Құрманбековтің

«Нұрлы жүзді Нұрпейіс» кітабы естелікке

сыйға тарту етіледі.

53

МЕН САҒАН СЕНЕМІН

Айдаулетова Шынар Ракмановна,

Ақтөбе қаласы Елек орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

Мақсаты Ата-ана назарының бала өміріне қаншалықты қажет екендігін көрсете

отырып, баланың кімге көбірек сенетіндігіне аса назар аудару және ата-ана,

класс жетекші, психолог арасындағы қарым-қатынасты көрсету.

Күтілетін

нәтиже

ата-ана баланың алдындағы жауапкершілігін түсінеді;

бала кімге сену керектігін түсінеді;

психолог ата-ана мен бала арасындағы қатынасты нығайтады.

Түйінді сөз: Тәрбиенің ұйытқысы – ата -ана мен мектеп.

Уақы

ты

Сабақ

бары-

сы

Мұғалім әрекеті Оқушы әрекеті Ата-ана

әрекеті

Психолог

әрекеті

Ресурста

р

2

мин.

Кіріс-

пе

Оқушылармен

сәлемдесу.

Ынтымақтастық

атмосфераны

қалыптастыру.

Күн жарығын ала-

қанға саламын,

Жүрегіме басып

ұстай қаламын.

Ізгі әрі нәзік, жарық,

мейірімді,

Болып кетер сонда

дереу жан-жағым.

«Мен саған сенемін,

өйткені сен.....»

Оқушы-

лармен

бірге

жасайды.

2

мин.

Топқа бөлу

1.Жүрек

2.Мейірім

3.Шуақ

Оқушылар беріл-ген

суреттерді маз-

мұнына байланыс-ты

топтасады.

кеспе

қағаздар

2

мин.

Тұсау-

кесер

«Менің арманым теле-

дидарға айналу» ви-

деоролигін тамашалау.

Оқушылар

видеороликті

тамашалайды.

Видеорол

ик

3

мин.

2

мин.

2мин

.

Негізгі

бөлім

Балалар, мұндай жағ-

дайлар сіздердің де

бастарыңызда кезде-

сіп жатуы мүмкін. Не-

ліктен бізге ата-ана-

мыз көңіл бөлмейді

деп ойлайсыздар?

«Ассоциация» жазу.

Педагогикалық ойын.

«Мақтау. Ұрсу»

Педагогикалық ойын.

(ата-анамен)

Сіздің балаңыз сізді

қатты қуантты (бір

ісімен) сіз не айтасыз?

Қалай қолдайсыз?

«Неліктен балаға

көңіл бөлінбейді?»

(балалар ойларын

жазады, әр топ

қорғайды)

Оқушылар бір

қатарға мақтау

сөздерді, бір қатарға

ұрсу сөздерді жазып

шығады.

Бақылайды.

Бақылайды

Бақылайды

Балаға

мадақтау

сөздерін

айтып,

мәреге

бірінші

жетуге

тырысады.

Бақылайды,

түйінді 1

пікір

айтады.

Бақылайды,

түйінді 1

пікір

айтады.

Бақылайды,

түйінді 1

пікір айтады

постер,

маркер

парақтар

мәтін

54

5

мин.

3мин

(Балаға мадақтау сөз-

дерін айтып, мәреге

бірінші жету).

Педагогикалық ситуа-

циялардан шығу.

1-оқушы. Анашым, мен

бүгін сабаққа бармайақ

қояйыншы, үйге беріл-

ген тапсырманы жатта-

мап едім, апай сұраса

«ауырып жатыр» деп

айта салыңызшы.

2-оқушы: Әке, мен бү-

гін мектептің терезесін

сындырып алдым.

3-оқушы: Анашым, мен

бүгін сіздің жақсы

көретін құмыраңызды

сындырып алдым.

Маржан сөздер суреті

(Бала тәрбиесі туралы

нақыл сөз беріледі,

суретін салу керек)

Бақылайды, ата-

анасы қатысып

отырған оқушылар

рөлге енеді.

Оқушылар ата-

анасымен бірігіп

сурет салады.

Ата-аналар

ситуацияда

н шығудың

жолдарын

көрсетеді.

Ата-аналар

балаларына

көмектеседі

.

Бақылайды,

түйінді 1

пікір айтады

Бақылайды.

Мектеп

психологі

суреттің

түсіне қарап

пікірін

айтады

2

мин

Қоры-

тынды

Кері байланыс

«Интервью» әдісі.

«Интервью» әдісін

бір оқушы жүргізеді.

«Не ұнады?», «Ата-

аналарға қоятын ба-

ғаңыз?», «Психолог

қаншалықты көмек

көрсетті?»,

Ата-аналар

сұраққа

жауап

береді.

Психологта

р сұраққа

жауап

береді.

ЖЕМІСТЕР

Акмалаева Мерейгуль Ермагамбетовна,

Әйтеке би ауданы Қарабұтақ орта мектебінің биология пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Тақырыптың мазмұ-

нын меңгерту. Жемістердің көптүрлілігін,

маңыздылығын ұғындыру. Логикалық ойла-

уын дамыту, сөздік қорын көбейту. Оқушы-

ларды әсемдікке, сұлулыққа баули отырып

жемістердің адам ағзасындағы рөлін естен

шығармауға үйрету.

Күтілетін нәтиже: Жемістердің түрлері

туралы түсінік қалыптасады, құрғақ және

шырынды жемістерді салыстыра отырып,

маңыздылығын талдай алады.

Сабақта қолданылатын әдістер: Оқыту мен

оқудағы жаңа тәсілдер, сыни тұрғыдан

ойлауға үйрету, диалогты оқыту. Оқыту үшін

бағала және оқуды бағалау.

Қажетті құралдар: Оқулық, слайд, маркер,

«БҮҮ» кестесі, кесінді карточкалар, бағалау

парақтары (банан-«5», алма-«4», алмұрт-«3»),

суреттері

Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру кезеңі:

Психологиялық тренинг.

1. «Шаттық шеңбері», оқушылар бір-біріне

сәттілік тілейді.

55

2. Жемістердің суреттері арқылы тоқа

бөлініп, топ мүшелерін сайлайды.

«БҮҮ» кестесі таратылады.

I –топ. «Өрік»

II- топ. «Банан»

III- топ. «Алма»

2. Үй тапсырмасын тексеру. Тест.

1. Ұрықтану:

А. аталық пен аналық жасушаларының

қосылуы

В. әр түрлі жасушалардың қосылуы

С. ядросыз жасушалардың қосылуы

Д. коньюгацияға ұқсас

Е. прокариот жасушаларының қосылуы

2. Тозаңдану:

А. тозаңды алысқа тарату

В. аталық тозаңның аналық аузына түсуі

С. тозаңды аса көп өндіру

Д . гүлді өсімдіктерде жүрмейді

Е. жел арқылы көбейеді

3. Өздігінен тозаңдану:

А. тозаңның ауаға таралуы

В. тозаңның басқа гүлдің аналық аузына түсуі

С. аталық тозаңның сол гүлдің аналық аузына

түсуі

Д. тозаңның тозаңқапта шоғырлануы

Е. табиғатта байқалған емес

4. Өздігінен тозаңданады:

А. алма, мақта, раушангүл

В. шие, қызғалдақ

С. мақта, өрік, итмұрын

Д. арахис, шегіргүл, саумалдық, бетеге, тары

Е. итмұрын, бақ-бақ, алхоры

5. Айқас тозаңдану:

А. тозаңның ауаға таралуы

В. тозаңның басқа гүлдің аналық аузына түсуі

С. бір гүлдің аталық тозаңының екінші гүлдің

аналығының аузына түсуі

Д.тозаңның тозаңқапта шоғырлануы

Е. аталық тозаңның сол гүлдің аналық аузына

түсуі

6. Жел арқылы айқас тозаңданады:

А. қара өрік пен шие

В. алма, шабдалы, және итмұрын

С. құлмақ, қарасора, қарабидай, жүгері,

қайың, емен

Д. беде, сарымсақ, жержаңғақ

Е. барлығы

7. Тозаңдану мен ұрықтануға дейін:

А. екі күн керек

В. жемісі пісіп жетіледі

С. фотосинтез жүрмейді

Д. споралар қорға жиналады

Е. мақта 18-20 сағат, алма, шиеге 5-10 күн

қажет

3. Жаңа сабақты түсіндіру: «Қызығушылық-

ты ояту». 1.5 минут бейнебаян көрсетіліп,

жаңа тақырыпты оқушылардың сын

тұрғысынан ойлауы арқылы ашамыз.

Мұғалім тарапынан сабақтың қысқаша

мазмұны таныстырылып өтеді.

1. «Ассоциация» құрылады. Оқушылар

өздерінің білетін жеміс түрлерін жазады.

2. Әр топ мәтін бойынша жұмыстанады,

«Джиксо әдісі» арқылы постер жасайды.

Жасалған постерлері бағалау

критерийлерінің ережелерін сақтай отырып

«бірін-бірі бағалау» арқылы бағаланады.

3. «Сөзжұмбақтар» шешу.

4. Рефлексия:

«Екі жұлдыз, бір тілек» (оқушылар өз

пікірлерін жазып, іледі)

5. Үй тапсырмасы: Жемістер тақырыбына

слайдтар жасау және жұмбақтар мен мақал-

мәтелдер дайындау.

6. Оқушылардың білімін бағалау (Әр топ

басшысының өз тобының оқушыларын

бағалауы және мұғалімнің бағалауы).

Жемістер

56

ФОТОСИНТЕЗ – КҮН ЭНЕРГИЯСЫНЫҢ ОРГАНИКАЛЫҚ ЗАТТАР

ЭНЕРГИЯСЫНА ӨЗГЕРУІ

Ахметова Гульсим Амангельдиевна,

Әйтеке би ауданы Сұлукөл орта мектебінің биология пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Фотосинтез деге-

німіз не екенін айта алу. Өсімдіктерде фото-

синтез процесі қалай жүретінін білу. Фото-

синтез фазаларын біліп, сипаттай алу. Хемо-

синтез дегеніміз не екенін білу. Автотрофты

және гетеротрофты организмдер туралы және

қоректену ерекшеліктері туралы білу.

Күтілетін нәтиже: Фотосинтез деген не

екенін айта алу. Өсімдіктерде фотосинтез

процесі қалай жүретінін біле алады. Фото-

синтез фазаларын біледі, сипаттай алады.

Хемосинтез дегеніміз не екенін біле алады.

Автотрофты және гетеротрофты организм-

дер туралы және қоректену ерекшеліктері

туралы біле алады.

Ресурстар: Стикерлер, А3 формат, маркерлер,

АКТ

Кіріспе (сабақ басталмас бұрын оқушылар

алдын ала нені білетіндігін анықтау

жұмыстары)

Үй тапсырмасы бойынша әр оқушы бір

термин айтады, соған түсінік береді. 4-ші

оқушыға келгенде тоқтатып, сол терминдер

бойынша 4 топқа бөледі.

Үй тапсырмасы бойынша «БЖӘ» әдісін

пайдаланамын

Б-бастама

Ж-жауап

Ә-әрекет

1-қадам: Әр топ А3-форматқа 5 сұрақ жазады.

2-қадам: Сағат тілімен ауыстырып, жауап

жазады.

3-қадам: Әр топтан бір оқушы ретімен жауап

оқып, толықтырады.

Топпен бағалау экраны +, - арқылы

І-топ ІІ-топ

ІІІ-топ ІV-топ

Жаңа материалдың таныстырылымы

(оқушылардың жаңа тақырыпты оқып-

үйренуі үшін қолданылатын жұмыс түрлері)

Видео көрсетіледі. Мәтін беріліп, 10 минут

оқиды.

«Дөңгелек үстел» әдісі. Жүзеге асыру

қадамдары

Мәтін оқиды

Әр оқушы берілген тақырып бойынша өз

пікірін, өз ойын бәріне ортақ бір параққа

жазады да, келесі тағы да сол жағындағы

қатысушыға жылжытады, әр оқушының өз

қаламының түсі болуы керек.

Тақырып бойынша пікірталас

Нәтижені түйіндеу.

Әңгімелерінің нәтижесі бойынша

презентация жасау.

Жаңа материалды қолдану (сабақта

қолданылатын нақты мысалдар,

проблемалар, жобалар және т.б.)

Қорытынды (оқушылардың оқып-үйрену

нәтижесін анықтау үшін бағалау тәсілдерін

(кері байланыс) қолдану)

РАФТ әдісі Роль Аудитория Форма Тақырып

Журналист

Директор

Жұмысшы

Зейнеткер

Оқушы

Президент

Газет

оқырмандары

Әкімшілік

Зейнеткер

Жастар

Оқушылар

Статья

Жарлық

Арыз

Шығарма

Эссе

Жарнама

Фотосинтез

Жапырақ

Топпен бағалау экраны +, - арқылы

І-топ ІІ-топ

ІІІ-топ ІV-топ

Сабақ ұнады ма?

Ұнаса несімен ұнады?

Бүгінгі сабақтан алған әсерің қандай?

«Сиқырлы хаттар»

Оқушылар мәтінді жақсылап

оқып, сұрақтар дайындап

қоржынға салады да алмасып,

сол сұрақтарға жауап береді.

Рефлекциялық-бағалау кезеңі

57

ТИПЫ СЛОЖНОПОДЧИНЕННЫХ ПРЕДЛОЖЕНИИ

Байгутдиева Сания Амиржановна,

учитель русского языка и литературы Кобдинской казахской средней школы

Цель урока:

1. Закрепление умений обосновывать приз-

наки сложноподчиненного предложения, оп-

ределять место придаточного, средства связи

с главным, правильно ставить знаки препи-

нания в сложноподчиненном предложении;

2.Формирование умений находить придаточ-

ные предложения в сложноподчиненном

предложении, повторить группы сложнопод-

чиненные предложения (далее-СПП) по их

значению, определять значение придаточ-

ного; расставлять знаки препинания; состав-

лять схемы предложений с придаточными.

3.Проводить работу по развитию связной

речи, над формулированием полных ответов.

Ожидаемые результаты:

Ты закрепишь знания о сложноподчиненном

предложении, о типах СПП.

Узнаешь новое о смысловыми отношениями

между простыми предложениями в составе

сложноподчиненного.

Научишься различать сложноподчиненные

предложения и простые предложения с

однородными членами.

Усовершенствуешь языковые и

пунктуационные умения и навыки.

Побуждение: Представьте себе, что у вас в

ладошках солнечный зайчик. Улыбнитесь

ему и подарите кому- нибудь из своего клас-

са «солнечного друга». Пожелайте им удачи.

Дети получают положительный настрой

перед работой.

Актуализация знаний

Лингвистическая сказка «О сложной жизни

Сложных Предложений».

На необъятных просторах государства Син-

таксис жили-были Сложные Предложения.

Обремененные огромной семьей, они едва

успевали дочитать себя в зеркале страницы

до конца.

А сколько родственников поминутно сновало

по их территории! Попробуй всех пере-

честь: Простые предложения – дети, Чле-

ны предложения в каждом простом – внуки,

всевозможные второстепенные чле-ны –

племянники и племянницы, дяди и тети.

Простые предложения стремились отгоро-

диться друг от друга запятыми, а соеди-

ниться в огромном сложном предложении им

помогали слуги - Союзы и Союзные слова.

Немало их: тут тебе и Сочинительные, и

Подчинительные. А уж если выходной, то

держись, Предложение, само справляйся, без

Союзов. Жизнь становилась самой

настоящей бессоюзной.

Думаете, Сочинительные Союзы сказки со-

чиняют? Нет! Они связывают Простые

Предложения в Сложные таким хитрым

образом, что те и не замечают, что связаны.

Только точка на всех одна, а так – полная

независимость.

То ли дело подчинительные! Они полностью

подчиняют одно (придаточное) другому

(главному). И никакой свободы! Полная зави-

симость! А, в общем, родные и слуги Слож-

ных предложений вполне справляются со

своими обязанностями и предстают перед

нами грамотными, знающими свое место и

достойно исполняющими синтаксическую

роль.

Какие же правила, признаки сложных

предложений встретились в данной сказке?

Дом. упр 78.

Чтобы знания были впрок, давайте повторим

урок.

Мозговой штурм

Какие предложения называются сложными?

Какие предложения называются сложно-

сочинёнными?

Какие предложения называются сложно-

подчинёнными?

Какие группы ССП вы знаете?

Назовите сочинительные союзы.

Какие группы сложноподчинённых

предложений знаете?

Самостоятельная работа.

Самостоятельно изучите новую тему

«Сложноподчинённые предложения».

Слайды. Закрепление теоретической части.

58

Теперь ответьте на вопрос.

Да –нет-ка:

1. простые предложения в составе СПП

равноправны.

2. зависимое предложение в составе СПП

называется придаточным

3. Независимое предложение в составе СПП

называется главным.

4. Придаточное предложение может стоять

только после главного.

5. Придаточное предложение всегда поясняет

всё главное предложение.

6. СПП- это СП, в которых ПП равноправны

по смыслу и связаны сочинительными

союзами

7. СПП по значению делятся на 3 группы

8. союзы находятся в СПП в придаточной

части

9. Указательное слово в СПП находится в

придаточной части.

10. Придаточные предложения отделяются от

главного запятой.

Теперь я вам даю цитаты из произведении

А.С.Пушкина, вы расставьте знаки препи-

нания и найдите главную и придаточную

часть:

1.Я жить хочу, чтоб мыслить и страдать.

2.Вскоре они к ней искренне привязались

потому что нельзя было ее узнать и не

полюбить.

3. Вдруг Марья Ивановна объявила что необ-

ходимость заставляет ехать в Петербург.

Теперь Асем вам прочитает стихи о Пушкине.

Слайд 10. Конструирование предложений.

Работа с текстом «Печенье».

Используйте рассказ «Печенье» для ответа на

следующие вопросы:

1.Что делала девушка в начале рассказа?

A. Она ждала поезд на вокзале

B. Она собиралась покинуть вокзал

C. Она разговаривала с мужчиной на вокзале.

D. Она покупала газету на вокзале.

2. В середине рассказа девушка подумала «Не

могу поверить!» Чему не может поверить

девушка?

3. Выпишите из 2 абзаца сложные

предложения и охарактеризуйте их.

Задание: из простых предложений составить

СПП, указать, какие союзы использованы.

В пустыне растительность крайне скудная. В

пустыне не хватает влаги.

Звезды нам кажутся маленькими. Они

находятся очень далеко от нас.

Надо посадить дерево. Оставить добрую

память о себе.

Вдоль железных дорог сажают деревья.

Укреплялись насыпи.

Разминка.

Упражнение «Ассоциации»

Встаньте в круг и по цепочке скажите своему

соседу ассоциации со временем года, расте-

нием, явлением природы, музыкой,

предметом ит.д.

Аяжан, ты мне напоминаешь нежный цветок

…- Вставьте по смыслу союзы и союзные

слова. - Определите группу СПП по зна-

чению. (Задание для одарённых учащихся)

1.Тёплая дружба становится счастьем

…каждый понимает другого.

2.У моего друга было увлечение … занимало

всё его свободное время.

3. Нужно стремиться к тому …каждый день

узнавать что- то новое.

4. Любовь к труду необходима … построить

счастливую жизнь.

После выполнения задания правильный

вариант высвечивается на интерактивной

доске.

1.Тёплая дружба становится счастьем, если

каждый понимает другого (СПП, обстоят.)

2.У моего друга было увлечение, которое

занимало всё его свободное время (СПП,

определ.)

3. Нужно стремиться к тому, чтобы каждый

день узнавать что- то новое (СПП, изъяснит.)

4. Любовь к труду необходима, чтобы пост-

роить счастливую жизнь (СПП, обстоят.)

Как называются СПП на казахском языке?

Давайте сравним:

Сабақ дайындау үшін, кітапханаға бардым.

Қатты боран болғандықтан, біз ауылдан шыға

алмадық.,

Күн батқанда, ол қалаға жетті.

Чтобы подготовиться к уроку, я пошел в

библиотеку (СПП с придаточным цели).

Так как начался сильный буран, мы не смог-

ли выехать из аула (СПП с придаточным

причины).

59

Он добрался до города, когда уже зашло

солнце (СПП с придаточным времени).

Диаграмма Венн: сложносочиненные

предложение (дале-ССП) и СПП

Итог. Тестирование. 1. Выбери группу

подчинительных союзов. А) а, но, когда, и.

Б) НИ-ни, то-то, да, или

В) где, когда, хотя, так что.

2. Найди сложноподчинённое предложение.

А) Стало душно в сакле, и я вышел на воздух

освежиться.

Б) На улице был такой туман, что не было

видно в нескольких шагах.

В) Я все ждал встречи с птицами, но птиц не

было.

3. В каком предложении придаточное

находится в середине предложения.

А) Бабушка не была уверена в том, что поедет

к внуку на лето.

Б) Чтобы добраться до озера, понадобилось

много времени.

В) Ранней зимой, как только выпадет снег,

залегают в берлоге медведи.

4. Придаточные обстоятельственные отве-

чают на вопросы:

А) Какой? Чей?

Б) Где? Когда? При каком условии?

В) Что? Кому? Кого? Чем?

Рефлексия: На уроке я работал…….

Урок для меня показался…..

Мое настроение сейчас….., потому что..

Сегодня я узнал, что СПП…..

Я понял, что …..

Я почувствовал, что СанияАмиржановна

радуется…..

Я научился ….

Д\З: Выпишите из текста «Вожатый» СПП и

определите их виды. У

ҚАЗАҚСТАННЫҢ XIV-XV ҒАСЫРЛАРДАҒЫ СӘУЛЕТ ӨНЕРІ

Байсеитова Гульнар Жаппаровна,

Ақтөбе қаласы №5 орта мектебінің тарих пәні мұғалімі

Сабақтың

мақсаты

XIV-XV ғасырлардағы сәулет өнерінің тамаша үлгілері – кесенелер, қолданбалы өнер

туындылары туралы түсінік қалыптастыру, оқушыларға мәдени мұра құндылығы

жайында мәлімет беру, топпен жұмыс жүргізу.

Күтілетін

нәтиже

Барлық оқушылар Оқушылардың

көпшілігі

Жекелеген

оқушылар

XIV-XV ғасырлардағы сәулет өнерінің

ескерткіштерімен танысады, кесене-

лердің өзіне тән ерекшеліктерін біледі,

мәдени мұралармен танысып, оларды

сақтауға атсалысады, топпен жұмыс

жасайды.

Тақырыпты толық

меңгереді, топта

жұмыс жасайды,

тапсырмаларды

нақты орындайды.

Тақырыпты

меңгереді, топта

жұмыс жасайды,

жеке тапсырмалар-

ды орындайды.

Әдіс-

тәсілдер

«Жуан және жіңішке сұрақтар», «Миға шабуыл», «Ассоциация», «Көзбен көру айға-

ғы», «Тұжырымдамалық кесте», Тарихи диктант, Сәйкестендіру, «Жылдарға жорық»

Сабақтың

кезеңдері

Сабақтың мазмұны Баға-

лау

Әдістер Ресурс

тар

І

Қызығу-

шылық-

ты ояту

Тренинг «Мен саған тілеймін»

Оқушылар кесененің суреттері арқылы топтарға бөлінеді

«Жуан және жіңішке сұрақтар

Қоше-

мет

сөздер

«Жуан

және

жіңішке

сұрақта

р»

Интер

активт

і тақта

Жіңішке сұрақтар- бір рет қана

дәлелді талап ететін сұрақтар.

Жуан сұрақтар-күрделі,

толық жауап беріп,

талдауды қажет етеді.

60

Материалдық мәдениет

дегеніміз не?

Жазбаша әдебиет өкілдері

кімдер?

Алтын Орда ыдыраған кезде

қандай батырлық жырлар пайда

болды?

Бізге жеткен аспаптық музыка

туындыларын ата?

Ауыз әдебиетінің жазба

әдебиеттен

айырмашылығы неде?

Неліктен ислам дінін

қабылдай отырып, отқа

табынушылық әлі күнге

дейін сақталып келуде?

ІІ

Мағын

аны

ашу

«Миға шабуыл әдісі»

Интерактивті тақтадан нені көріп тұрсыңдар?

Кесене

Бұл кесенелер өнердің қандай саласына жатады?

Сәулет өнері

Сәулет өнері. Қолданбалы өнер.

Арыстан баб кесенесі. Қожа Ахмет Йассауи кесенесі.

Көк кесене, Алаша хан кесенесі, Рабиға Сұлтан Бегімнің

кесенесі.

Видео

Тапсырмалар. Үлгерімі төмен оқушылармен жұмыс

1. Аталған сәулет өнері ескерткіштерінің қайсысы монғол

шапқыншылығынан кейін салынған?

а. Айша-бибі кесенесі

ә. Білеулі ғимарат

б. Арыстан баб кесенесі

в. Ақыртас ғимараты

2. Әмір Темір бұйрығымен тұрғызылған сәулет өнерінің

ғажайып туындысы

а. Қожа Ахмет Иассауидің кешенді кесенесі

ә. Алашахан кесенесі

б. Боран мұнарасы

в. Бабаджа қатын кесенесі

3.ХІV-XV ғасырларда далалық сәулет өнерінің үлгісінде

салынған ескерткіш

а. Аяққамбыр күмбезі

ә. Мырзарабат сардобасы

б. Алаша хан кесенесі

в. Дың ескерткіші

4. Қожа Ахмет Иассауи ғимаратының шығыс жағында, 60 м

жерде орналасқан кесене:

а Көккесене

ә Алаша хан кесенесі

б Рабиға Сұлтан бегімнің кесенесі

в Арыстан баб кесенесі

Қоше

меттеу

Өзара

оқыту

әдісі

«Миға

шаб-

уыл»

«Ассо

циа-

ция»

Ашық

тест

«Көзб

ен

көру

айға-

ғы»

«Тұжы

рымда

малық

кесте»

Көп

нүкте-

нің

орны-

на қой

Тари-

хи

дик-

тант

Оқулық

,

Әдістем

елік

құрал

АКТ

А-3

Стикер

61

5.Қожа Ахмет Яссауидің рухани ұстазы кім?

а Рабиға Сұлтан Бегім

ә Арыстан баб

б Сүлеймен Бақырғани

в Юсуф Хамади

І-топ Тұжырымдамалық кесте.

Салыстырмалы нысанның атауы

1. Арыстан баб

2. Қ.А.Иассауи кесенесі

3.Алаша хан кесенесі

4.Көккесене

5. Рабиға Сұлтан Бегім кесенесі

- Салынған уақыты?

- Кім салдырды?

-Орналасқан жері?

-Кесененің ерекшелігі?

ІІ-топ

Көп нүктенің орнына қой:

Қожа Ахметтің рухани ұстазы- .....

Әмір Темірдің бұйрығымен салынған кешенді кесене- .......

Сығанақ қаласының маңында орналасқан кесене-.............

Қаракеңгір өзенінің жағасында орналасқан кесене-..................

Ішінде кітапхана салынған кесене- ..............

Алаша хан кесенесіне ұқсас кесене-...................

Атақты адамдар жерленген кесене-....................

Орта Азияның сәулет өнерінде кездесетін ерекше өрнекті

кесене-................

Далалық сәулет өнерінің үлгісінде жасалған кесене-..............

Ұлықбектің қызы-..................

ІІІ-топ

Тарихи диктант

Сәулет өнері Қазақстанда Х-ХІІ ғасырда ____ _____ кезінде

өркендеген.

XIV-XV ғасырлардағы сәулет өнерінің үлгілеріне _____,

_____, _____, _____ кесенелері жатады.

Бөлмелердің ішіндегі негізгісі - __________.

Археолог ғалымдардың пікірі бойынша, _____ _____ үш-

төрт күмбезді болған.

____ ____- сәулеттік құрылыс жүйелерінің ажырамас бөлігі.

Қожа Ахмет Иассауи, Көккесене, Алаша хан кесенелерінен

_____ _____ небір ғажайып үлгілерін көруге болады.

ІІІ

Ой-

толған

ыс

997+400=1397 (Әмір Темір Қожа Ахмет Яссауи кесенесін

салуға бұйрық берді)

900+409=1399 (Тайқазан жасалды)

1185+300=1485 (Әмір Темірдің ұлы Ұлықбектің қызы Рабиға

Сұлтан Бегім қаза тапты)

Кеше, бүгін, ертең

«Мате

матик

алық

есеп»

Рефле

ксия

А-4

қағаз

62

Рефлексия. Маған бұл сабақта «Білемін» «Білгім келеді»

«Үйрендім»

Үй тап-

сырмасы

34. Қазақстанның XIV-XV ғасырлардағы сәулет өнері.

Бағалау Суммативті. Топ басшылары бағалайды.

Не сәтті

өтті?

Не сәтсіз

өтті?

ҚАЗАҚСТАННЫҢ БЕЛГІЛІ СПОРТШЫЛАРЫ. САН ЕСІМНЕН ӨТКЕНДІ

ҚАЙТАЛАУ

Бакова Лариса Саркеевна,

Мәртөк ауданы Родниковка орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Сабақтың тақырыбы: Қазақстанның белгілі

спортшылары. Сан есімді қайталау.

Сабақтың мақсаты:

1.Білімділік: Оқушыларды Қазақстанның

белгілі спортшыларымен таныстыру, білім-

ділік дағдыларын қалыптастыра отырып, сан

есім туралы білімдерін бекіту.

2. Дамытушылық: Оқушылардың cөздік

қорын байыту, сөйлеу мәдениетін арттыру, өз

ойын толық жеткізе білуге үйрету.

3.Тәрбиелік: Ұжыммен жұмыс жасауға,

ұқыптылыққа, әдептілікке, сауаттылыққа

жетелеу.

Сабақтың түрі: Қайталау сабақ.

Сабақтың әдіс-тәсілдері: Сұрақ-жауап,

талдау-жинақтау.

Сабақтың көрнекілігі: Кестелер, үлестірмелі

қағаздар, слайдтар, ребустар,суреттер. Пәна-

ралық байланыс: математика, көркем әде-

биет, орыс тілі, дене тәрбиесі, өзін-өзі тану.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі:

2. Еске түсіру сәті.Үй тапсырмасын тексеру.

а) Толықтыру тесті.

ә) «Сандарды сөйлет»

3. Жаңа сабақ.

4. Мәтінмен жұмыс.

5.Ой сергіту жаттығулары.

а) Мақал – сөздің мәйегі.

ә) Шешсең жұмбақ– көңілің тынбақ.

б) Ребустар шешу.

в)Ертегінің атын тап.

6.Қорытынды.

а)Тест сұрақтарын шешу.

6. Бағалау.

Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу, оқушылар-

дың сабаққа қатысуын, әзірліктерін тексеру.

Оқушылар шаттық шеңберін құрып, бір-

біріне тілек айтады:

Күн жарығын алақанға саламын,

Жүрегіме басып ұстай қаламын,

Ізгі әрі нәзік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан-жағым.

1,2,3-ке санау арқылы сынып үш топқа

бөлінеді. І – топ «Тұлпар», ІІ- топ «Қыран»,

63

ІІІ- топ «Сұңқар».

Сабақтың барысы:

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1.Еске түсіру

сәті. (Толықтыру тесті)

1..Сан есім дегеніміз -____________________

2.Сан есімнің сұрақтары _________________

3.Дара сан есім дегеніміз - _______________

4. Күрделі сан есім дегеніміз -_____________

5. Мақал ішінен сан есімді тауып астын сыз.

Жеті жұрттың тілін біл,

Жеті түрлі ілім біл.

6. Күрделі сан есімді тауып жаз. __________

Жанар, қырық бес, биік, жиырма.

2.«Сандарды сөйлет»

Бір жылда .... күн бар.

.... - наурыз “Халықаралық әйелдер күні”.

Бір жылда .... ай бар.

Бір километрде .... метр бар?.

........ жылы Н.Ә. Назарбаев ҚР Президенті

болып сайланды.

........ жылы жаңа әнұран қабылданды.

.......... жылдары М.Жұмабаев өмір сүрген.

.......... - желтоқсан “Тәуелсіздік күні”.

............ жылы Ақмола атауы Астана қаласы

боп өзгертілді.

ІІІ. Жаңа сабақтың мақсатын, барысын

түсіндіру.

«Ой-толғау». Топтастыру әдісі бойынша:

І-топ (спорт), ІІ-топ (спорт түрі), ІІІ- топ

(белгілі споршылар) сөздеріне ассоциалық

аймақ құру. Тірек сызбамен жұмыс.

Оқушылардың назарын тақтаға аудару.

(Слайд арқылы әңгімелеу)

ХХХ жазғы олимпиада ойындарының

Қазақстанның олимпиада жүлдегерлерімен

таныстыру. Қазақстанның белгілі

спортшылары:

1.Жақсылық Үшкемпіров 2.Серік Қонақбаев

3. Ермахан Ибраимов

І топ. 1-тапсырма. Ж.Үшкемпіров мәтінін

оқу, аудару. Сұрақтарға жауап жазу.

Спортшылардың Қазақстан спортына қосқан

үлесі туралы айту. Мәтіндегі сан есімдерді

теріп жазып, құрамына қарай талдау.

ІІ топ. 2-тапсырма. С.Қонақбаев өмірі туралы

мәлімет алып, берілген сөйлемдердегі ойды

аяқтау. Сан есімдерді сөзбен жазып, сөз

құрамына талдау.

ІІІ топ. 3- тапсырма. Е.Ибраимов мәтініндегі

бос орындарды толықтырып, спортшы тура-

лы мәліметті оқу. Хронологиялық кесте құ-

ру. Мәтіндегі сан есімдердің түрін анықтау.

Сабақты бекіту мақсатында топтар арасында

шағын сайыс «Ой сергіту жаттығуларын»

өткізу.

1-сайыс. Мақал – сөздің мәйегі.

Көп нүктенің орнына керекті сан есімді

қойып, мақалды оқу.

1. ... рет өлшеп, ... рет кес.

2. ... саусақ бірдей емес.

3. Білекті ... жығады, білімді ... жығады.

4. ... байлық – денсаулық,

... байлық – ақ жаулық,

... байлық – он саулық.

5. ... жылда ел жаңа.

6. ... ақшаң болғанша, ... жолдасың болсын.

2- сайыс. Шешсең жұмбақ – көңілің тынбақ.

1. Бір ағаштың он екі бұтағы бар,

Әр бұтағында отыз жапырағы бар.

2. Бір топ бала тоғаннан

Он бес балық ұстадық.

Бөліскенде оларды

Тиді әркімге үш балық.

Сынайын бір ал сені,

Бала саны қанша еді?

3. Қос қазық, екі желі, сегіз ноқта

Сөйлейді шежіредей адам соқса

4. Екі достың бірі ыңғайлы, бірінің ебі жоқ,

Екеуін де бірдей көрем, маған артық, кемі

жоқ.

3- сайыс. Ребустар шешу. (слайд арқылы)

4-сайыс. Ертегінің атын тап.

Айырманың мәнін тауып, сол мәннің

тұсындағы әріпті айырманың мәніне сәйкес

кестенің бойына жазу арқылы ертегінің атын

шешіп,сан есімнің дара немесе күрделі сан

есім екенін дәлелде.

5. Сабақты қорытындылау мақсатында тест

сұрақтарын шешу:

1.Тіркескен сан есімді табыңдар.

А) сөз таптары

В) ала жаздай

С) келе жатыр

Д) жиырма бес

2. Дұрыс жазылған реттік сан есімді

табыңдар.

А) Біз ІІ- орын алдық.

В) Ол 2000 жылы туған.

С) Біз 6- қатарда отырамыз.

Д) Романның ІІІ- томын оқыдым.

64

3. Спорт түрлерінің қайсысы қысқы

ойындарға жатпайды?

А) шаңғы тебу

В) велоспорт

С) мәнерлеп сырғанау

Д) коньки тебу

4. Ұлттық спорт түріне жатпайтынын

табыңдар.

А) көкпар

В) қыз қуу

С) шаңғы тебу Д)арқан тарту

5. Қазақстан спортшылары ішінен тұңғыш

олимпиада чемпионын табыңдар.

А) Бақтияр Артаев

В) Жақсылық Үшкемпіров

С) Серік Қонақбаев

Д) Бекзат Саттарханов

6.Үйге тапсырма: 5- тапсырма. Қазақстан

спортшыларының қайсысы ұнайтындығы

туралы айтып беріңдер.

7. Бағалау

ЖАСУША ЯДРОСЫ

Бекниязова Анар Омаровна,

Әйтеке би ауданы Әйке орта мектебінің биология пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға «ядро – жасушаның

зат алмасу, көбею процестерін басқаратын ең

негізгі бөлігі» деген ұғымды түсіндіру.

Дамытушылық: Оқушыларға ядро – өсімдік-

тер мен жануарлар жасушасының тұрақты

құрамды бөлігі екенін түсіндіре отырып,

өткен сабақта алған білімдерін тереңдете

отырып дамыту.

Тәрбиелік: Оқушыларды қоршаған ортаны

аялап, қорғауға тәрбиелеу. Оқушылардың

іскерлігін жетілдіру және оқулықтағы

суреттермен жұмыс істеуді қалыптастыру.

Көрнекілігі: интерактивті тақта

Сабақ әдісі: кесте, суреттермен жұмыс, сұрақ

-жауап, топпен жұмыс, оқулықпен жұмыс.

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі.

Үй тапсырмасын тексеру. Кесте толтыру (ме-

мбранасыз және мембраналы органоидтар)

Мембраналы органоидтардың құрылысы мен

қызметі р/с Органоидтар Құрылысы Қызметі

1 Эндоплазмалық тор

2 Гольджи жиынтығы

3 Лизосома

4 Митохондрия

Мембранасыз органоидтар р/с Органоидтар Құрылысы Қызметі

1 Центриольдер

2 Рибосома

3 Вакуоль

4 Қозғалыс органоидтары

ІІІ. Жаңа сабақ:Жасуша ядросы

Ядро өсімдіктермен жануарлардың жасуша-

сының тұрақты бөлігі. Ядросы толық жетіл-

ген организмдерді эукариоттар, ал ядросы

жетілмеген организмдерді прокариоттар деп

атаймыз. Ядрошық - шар тәрізді тығыз

денешік, оның мөлшері 1-2 мкм-ден 10 мкм-ге

дейін өзгеріп отырады. Ядрошықтың құ-

рамында 1,5% ДНҚ және 8,0% нәруіз бола-

ды. Жасуша бөлінген кезде ядрошық жойы-

лып кетеді. Ядро шырыны – ядро қабықша-

сының ішіндегі қуыстарда толтырып тұра-

тын қоймалжың зат. Оның құрамында нәр-

уыздар, нуклеин қышқылдары мен

көмірсулар болады.

Ядроның құрылысы

Постер қорғау. Оқушылар екі топқа бөлінеді

«Жалғасын тап» биологиялық диктант

Жасушаның маңызды бөлігінің бірі ол ……

Ядросы толық жетілген организмдер……… ,

ал жетілмеген организмдер ……….. деп

аталады.

65

Ядроның негізгі сұйықтығы ……… ……….

Деп аталады.

………… дегеніміз ДНҚ- ның жіпшелерінен

тұратын созылыңқы тығыз денешік.

……. Дегеніміз хромосомадағы құрылыс

қызметін атақаратын нәруыз.

Сабақты бекіту

Бағалау. Үйге тапсырма.

ГАЛОГЕНДЕР

Бокырова Аяжан Болатбайқызы,

Мәртөк ауданы Родниковка орта мектебінің химия пәнінің мұғалімі

Сабақ мақсаты: Галогендерді салыстыра

отырып, галогендердің қолданылуын, маңы-

зын ашуға, тәжірибе жасау дағдыларын да-

мыту арқылы оқушыларға сапалы білім беру.

Сабақ жоспары:

1.Ұйымдастыру формасы.

2.Қайталау – оқу анасы.

3.Релаксация.(мағынаны ашу)

4.”Білгенге маржан”.

5.”Сен оқысаң – мен тоқығам”.

6.Ізденген жетер мұратқа.

7.Қорытындылау,бағалау.

8.Үйге тапсырма.

(Үй тапсырмасын қайталау).

Өткен тақырыпты пысықтау сұрақтары:

1.Күкірттің периодтық жүйедегі орнын

сипаттап беріңдер?

2.Құрамында күкірті бар минералдарды

білесіз бе? Қайда кездеседі?

3.Күкірт және оның қосылыстарының

қолданылуы?

Релаксация. Мағынаны тану:(анаграмма)

дой ротф морб ролх татса

йод Фтор бром хлор астат

Жаңа сабақ.

Атом құрылысы.

Фтор периодтық жүйенің II периодында

VII топтың негізгі топшасында (VIIA) ор-

наласқан. Ядросында 9 протон, 10 нейтрон

бар, ядроны екі электрондық қабатта 9

электрон айналады. Фтор атомының элек-

трондық формуласы ls22s22p5, валенттілік

электрондары 2s22p5, олардың электронды -

графикалық формуласы: Фтор атомының

2р-деңгейшесінде бір дара электроны бол-

ғандықтан ол қосылыстарында I валентті-

лік көрсетеді, ал тотығу дәрежелері — 1,0.

Ол ең күшті тотықтырғыш, себебі оның

электр терістілігінің мәні ең жоғары (4),

сондықтан ол тек бір электронды өзіне оңай

қосады:

Ғ0 + е --> Ғ-

Молекула құрылысы.

Фтор молекуласы екі атомнан тұрады Ғ2,

атомдар арасында полюссіз ковалентті о-

байланысы болады, оның түзілу табиғаты

хлор молекуласындағыдай.

Табиғатта таралуы.

Табиғатта фтор тұздар күйінде кездеседі.

СаF2 - флюорит, балқытқыш шпат,

3NaF • AlF3 - криолит,

ЗСа3(РO4)2-СаF2 - фторапатит.

Адамдар мен жануарлардың сүйектерінің

және тіс кіреукесінің құрамында да фтор

бар.

Химиялық қасиеттері.

Фтор бос күйінде өте белсенді бейметалл,

инертті газдардың ішінде гелий, неон, ар-

гоннан басқа заттардың барлығымен әре-

кеттеседі. Электр терістілігі жоғары эле-

менттердің бірі оттек (3,5) фтормен қосы-

лысында оң тотығу дәрежесін көрсетеді.

0+2F2 (оттектің фториді).

Кейбір жай заттармен әрекеттесуінің

реакция теңдеулерін келтірейік:

F2 + Н2 = 2НF фторлы сутек

Фтор сутегімен тіпті караңғыда да

шабытты әрекеттеседі. Металдармен

әрекеттесіп фторидтер түзеді.

Ғ2 + 2Li= 2LiF литий фториді

Ғ2 + Cu = CuF2 мыс (II) фториді

Білемін Білгім келеді Үйрендім

66

Бұл реакциялар осы заттардың (Li, Cu)

оттегімен және хлормен жүретін реакция-

ларына қарағанда шабыттырақ өтеді.

Атом құрылысы.

Хлор III периодтың, VII топтың негізгі

топшасының элементі, атомдық массасы-

35,5. Ядросындағы протон сандары 17, яғни

ядро заряды +17, электрондар саны 17,

нейтрондар саны 18. Хлор атомының

электрондық формуласы:ls2 2s2 2p6 3s2 3p5

валенттілік электрондары: 3s2 3p5 3d0.

Молекула құрылысы.

Хлор молекуласы да басқа галогендердікі

сияқты екі атомды. Сl2 молекуласы хлордың

3р-деңгейшесінде орналасқан дара электрон

бұлттарының қабысуынан болады, арасына

бір байланыс түзіледі.

Табиғатта таралуы.

Хлор табиғатта активті элемент болған-

дықтан тек қосылыстар күйінде кездеседі.

Негізінен сілтілік және сілтілік-жер (II)

металдарының хлоридтері күйінде олар:

карналлит KCl*MgCl2*6Н2О,

сильвинит NaCl*KCl,

бишофит MgCl2*6Н2О,

галит тас тұзы NaCl, т.б.

Ашылуы:

Карл Вильгельм Шееле 1774ж.щвед химигі

ашты. Өндірісте хлорды ас тұзының

балқымасын электролиздеу арқылы алынады.

Осы әдіспен жұмыс істейтін зауыт

Павлодарда орналасқан

Алу жолы:

MnO2+ 4HCl → MnCl2 + Cl2+2H2O.

Хлорды тұз қышқылы тұздарының

ерітіндісін электролиздеп алады.

Физикалық қасиеттері.

Хлор - сарғыш-жасыл түсті тұншықтыр-

ғыш улы газ. Онымен тек тартпа шкафтың

ішінде жұмыс жасау керек. Хлор ауадан 2,5

еседей ауыр.

(Daya=М(Сl2)/М(ауа)=71/29=2,45), сондық-

тан оны ауаны ығыстыру арқылы жинайды,

ыдыстың аузын жоғары қаратып ұстауға

да болады. Суды ығыстыру арқылы жинауға

болмайды, себебі хлор сумен химиялық әре-

кеттесіп, хлор «суын» түзеді. Хлор бос кү-

йінде едәуір белсенді зат, алайда оның бел-

сенділігі фторға қарағанда төмен. Хлор от-

тегі, азот және бекзат газдардан басқа жай

заттардың барлығымен дерлік әрекет-

теседі, ол үшін жылу бөлініп немесе

жарықтандыру қажет.

Н2 + Сl2 = 2HCl өткір иісті хлорсутек

түзіледі.

Бром мен йодтың салыстырмалы

сипаттамалары.

Бром мен йод табиғатта бос күйінде кез-

деспейді және олардың жеке табиғи мине-

ралдары да болмайды, тек хлор минералда-

рында (галит, карналлит, сильвинит) көбіне-

се сілтілік металдардың тұздары күйінде

кейбір тұзды көлдер балдырларында және

мұнай бұрғылағанда атқылап шығатын су

құрамында болады.

Атом құрылысы.

Периодтық жүйенің IV периодында VIIA

топшасында бром орналасса, V периодта VII

топшада йод орналасқан. Бромның 35

электроны төрт электрондық қабаттарда

ядроны айналып жүреді, сыртқы қабатын-

да орналасқан валенттік электрондарының

формуласы - 4s2,4p5 болса, йодтың 53

электроны бес электрондық қабаттарға

бөлініп орналасады, сыртқы қабатындағы

валенттік электрондарынын, формуласы -

5s2,5p5.

Молекула құрылысы.

Басқа галогендер сияқты бром мен йод мо-

лекулалары да екі атомды. Олар бір-бірімен

соңғы р-деңгейшелеріндегі бір дара элек-

трондарының бұлттарының қабысуы арқы-

лы түзілетін ковалентті полюссіз байланыс.

Алынуы:

Бромды А.Ж. Балар (француз химигі) 1826

ж., йодты 1811 ж. Б. Куртуа (француз

химигі) ашқан. Бром мен йодты, хлор

сияқты, олардың қышқылдарына немесе

тұздарына күшті тотықтырғыштармен

әсер ету арқылы алуға болады

Астат-жасанды жолмен алынды, ыдырау-

ға бейімді радиоактивті, көкшіл түсті

кристалл зат. Ядролық реакциялар кезінде

түзіледі.

«Сен оқысаң-мен тоқығам». (бұл бөлімде

оқушылар жаңа сабақтан алған теориялық

білімдерін практикамен ұштастырады)

1.Йод крахмалды анықтайды.

67

2.Хлордың бояғыш заттарға әсері.

«Ізденген жетер мұратқа». Есептер шығару.

Айналуларды іске асыруға болатын реакция

теңдеулерін жазыңдар:

Br2____HBr___NaBr___AgBr.

2-тапсырма: Берілген реакция теңдеуіне есеп

құрастырып көріңдер:

14г хг

Si +2F2= SiF4.

Қорытындылау: 1-тапсырма:

INSERT тесті.(сәйкесін табыңыз).

Галогендер Ашқан ғалымдар

F2 Сегре, Коргон

I2 Антуан Балар

Br2 Шееле

Cl2 Бернер Куртуа

At2 Анри Муассон

2-тапсырма:

Минералдары Галогендер

Лаутарин F2

Галит I2

Бромаргарит Cl2

Криолит Br2

Семантикалық карта толтыру.

Бекіту сұрақтары:

1.Галогендердің тотықтырғыштық қасиеті

топ бойынша қалай өзгереді?

2. Галогендер қосылыстарында қандай

тотығу дәрежесін көрсетеді?

3. Галогендердің салыстырмалы электр

терістілігі топ байынша қалай өзгереді?

Бағалау. Үйге тапсырма беру. §6.17-6.18

Галогендер және олардың қосылыстары.

179 бет №7 есеп. 183 бет №7 есеп

АДАМ ГЕНЕТИКАСЫ

Бралина Бекзат Жаксылыковна,

Мұғалжар ауданы Қандыағаш қалалық №5 орта мектебінің химия- биология пәнінің мұғалімі

«Атадан ұл туса игі, Ата жолын қуса игі»

Төле би

Мақсаты: Оқушыларға адам ағзасын-

дағы хромосомалардың атқаратын қызметін

және маңызын білуді, хромосомалар арқылы

тұқым қуалайтын аурулар мен ауытқуларды

толық ажырата білуді; әр түрлі білім көздерін

қолдана білу (мәтін, сурет, жинақтамалар,

слайд және электронды оқулықтар), ойларын

салыстыруға, анализдеуге, жалпылауға және

қорытындылауға үйрету; топпен жұмыс

кезінде оқушылар арасында ұйымшылдықты

және сыйластықты арттыру, өз ататектерін

құрметтеуге және шежірелік карталарды

дұрыс құра білуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: кіріктірілген сабақ:

биология, әдебиет, Абайтану

Сабақтың типі: Жаңа білім меңгеру

Сабақтың әдісі: СТО:

түсіндіре басқарып, оза оқыту

жеке және топтық жұмыс

өздік жұмыс

қосымша әдебиеттермен жұмыс

сұрақ-жауап

Көрнекіліктер: электронды оқулықтар,

слайдтар, шежірелік карталар, қазақтың

мақал-мәтелдері және нақыл сөздері,

қосымша әдеби оқулықтар.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Жаңа сабақты меңгеруге дайындық

(өткен сабақты пысықтау)

Кубизм әдісі (6 сұрақ)

1. Жынысты қалай анықтайды және аутосом

дегеніміз не?

2. Гомозигота және гетерозигота ұғымдарын

түсіндір (мысал келтір).

3. Хромосомалардың әртүрлілігі.

4. Барр денешігі дегеніміз не?

5. Жыныспен тіркес тұқым қуалау деген не?

6. Есеп.

ІІІ.Негізгі бөлім. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Білгім келеді Білдім

68

Өздерің айтып өткендей хромосомалар

арқылы әртүрлі аурулар тасымалданады, осы

аурулар тұқым қуалайды дедік. Бірақ

хромосомалар тек ауруды ғана емес, сол

сияқты адамзат бойындағы дарындылық

қасиеттерді де ұрпақтан ұрпаққа таратып, осы

өмірге дейін жетелеп келген.

«Атадан ұл туса игі, Ата жолын қуса игі» деп

қазақ аталарымыз айтқандай, атаның жолын

қуар ұл туса, оның бойындағы бар жақсы

қасиеттерді қайталар еді. Осыған орай адам

генетикасын бастай отырып, адам да өз

алдына бір биологиялық тұлға екенін

ескереміз. Соңғы жылдары адамның тұқым

қуалаушылығын зерттеу кеңінен бет алған

және түрлі әдістер қолдана бастаған.

Топпен жұмыс.

І топ. Генеологиялық әдіс

«Жақсыдан жаман туса да,

Жаманнан жақсы туса да,

Тартпай қоймас негізге»

Құнанбайдың дарындылық қасиетін

көрсететін шежірелік карта құру.

- Дарындылық қасиеттің берілу белгісі.

ІІ топ. Цитогенетикалық әдіс.

«Бір биеден ала да туады, құла да туады».

Оқушылар осы әдістің мағынасын толық

ашып беруі тиіс.

Мысалы: ХРОМОСОМА 23 ЖҰП

22 ЖҰП АУТОСОМ 1 ЖҰП ЖЫНЫС

ХРОМОСОМАСЫ

ҚАЛЫПТЫ КАРИОТИП

Қалыпты кариотиптің бұзылуының себебі

неде?

Сол сияқты ұғымдарды ашып айту

ІІІ топ. Популяциялық әдіс

«Жеті атаны білмеген - жетесіз».

Гендер

Біркелкі таралған Нақтылы географиялық

гендер аймақтарда кездесетін

гендер

Популяциялық әдіс – жекелеген гендердің

немесе хромосомдық өзгерістердің адам

популяциясына таралуын зерттейді.Түрлі

патологиялық белгілерді анықтайтын

рецессивті гендер көпшілік жағдайда

гетерозиготалы күйде болады. Бірақ туыстық

некеде мұндай гендер гомозиготалы күйге

көшіп, фенотиптік көрініс беруі де мүмкін.

Яғни, отбасында бала өлі туады немесе кеміс

туады. Мысалы: Қазақтың «Қалқаман

Мамыр» поэмасындағы туыстық қатынас.

IV топ. Егіздерді салыстыру.

Егіздер

БЕ ЕЕ

(монозиготалар) (дизиготалар)

Оқушылар егіздерді анықтау критерийлерін

ашып айтады.

V топ. Онтогенетикалық әдіс.

IV. Жаңа сабақты бекіту. Деңгейлік

тапсырмалар.

І - деңгей

Әдістер Негізгі мәні Практикалық маңызы

ІІ-деңгей. Есептер шығару (Жыныспен тіркес

тұқым қуалау).

ІІІ-деңгей. Тест тапсырмалары (15 сұрақ).

V. Үй тапсырмасы.

(Әрбір бала өз жанұясының шежірелік

картасын құру).

Құнанбай

Құдайберді

Шәкәрім Мағауия

Абай

Ақылбай

69

ҚАЗАҚСТАН ТЕЛЕАРНАЛАРЫ

Буранкулова Камиля Шингисовна,

Ақтөбе қаласы №53 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Сабақ мақсаты: Қазақстан телеарналары туралы білімдерін кеңейу. Өзінің ойын еркін айтуға

үйрету. Сабақ

міндеттері:

Барлық оқушылар: Тапсырмаларды оқи алады. Өзінің ойын оқу. арқылы

айтады Оқушылардың көбісі: Телеарналармен таныса алады. Өзінің ойын жетекші

сұрақтарға жауап бере отырып айтады.

Оқушылардың кейбірі: Қосымша жұмыс жасайды. Өзінің ойын еркін

айтады. Алдыңғы білім Телеарналар туралы әңгімелесу. Олар туралы не білетіндерін сұрау.

Жоспар

Уақыт Жоспарланған әрекеттер Ресурстар

Сабақтың

басы

5 мин

Ұйымдастыру. Айтылым

«Тренинг» әдісі. Балалар бір-біріне бүгінгі сабаққа байланысты

жақсы тілектер айтады, топқа бөлінеді.

Шеңбер

құру

Сабақ

тың

ортасы

7мин

7мин

15 мин

Топтық жұмыс берілместен бұрын бағалау парақшасы

таратылып, түсіндіріледі.

1.Топтық жұмыс. Айтылым

Үй тапсырмасын сұрау «Венн» диаграммасы бойынша

2. Жазылым Мәтін беріледі. \ Постер қорғау\

«Ойға түю» әдісі. Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбына

байланысты тапсырмалар беріледі. Өздері оқып, жауап береді.

«Адасқан әріптер» ойыны

3Оқылым

«Джигсо» топтық жұмыс, топтардың бір-бірімен жұмысы

Үлгерімі төмен оқушылармен жұмыс:

1 «Менің ойымша, .... /

Я считаю, что …».

2 «Себебі …».

«Потому что, ...»

3 «Мен мұны келесі мысалдармен дәлелдей аламын ... /

Я могу это доказать это на примере …».

4 «Осыларға сүйене отырып, мен мынадай

қорытындыға келдім... /

Исходя из этого, я делаю вывод о том, что…».

Ауызша

Телеарна

лар

туралы

тапсырма

лар

Орны

ауысқан

сөздерді

табады

Бір-біріне

түсіндіре

ді

Таратпа

кестелер

Соңы

7мин

3мин

Рефлексия: Білемін? Білдім? Білгім келеді?

Бағалау: Топ басшыларына бағалау парақшалары беріледі.

Үйге: Телеарналардың аттарын қатыстырып, 6-7 сөйлемнен

тұратын әңгіме жазу

стикер

Қосымша ақпарат

Саралау. Сіз көбірек қолдауды қалай

көрсете аласыз? Барынша қабілетті

оқушыларға сіз қандай

тапсырмаларды беретін боласыз?

Бағалау. Сіз ілгері

басуды, оқушылардың

білімдерін қадағалауды

қалай жоспарлайсыз?

Пәнаралық байланыстар,

денсаулық және техника

қауіпсіздігі, АҚТ қолдау.

Құндылықтармен байланыс.

70

Сөздердің баламасын айту. Барынша

қабілетті оқушыларға өздерінің то-

бындағы достарына тақырыпты түсі-

ну үшін ықпал етуін ұйымдастыру.

Балалардың жауаптары-

на назар аударып, олар-

ға қосымша мәліметтер

ұсыну.

Орыс тілі

Тарих

Ш.УӘЛИХАНОВ «ҚАЗАҚ ХАЛЫҚ ПОЭЗИЯСЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ»

Бухарбаева Мариамгуль Қырықбаевна,

Ақтөбе қаласы Елек орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Жалпы

мақсаты

Ш.Уәлихановтың еңбегімен, оның қазақ әдебиетіндегі орнымен таныстыра

отырып, сыни тұрғыда ойланып, ой-пікірін жүйелі айтуға дағдыландыру.

Оқу

нәтижесі

Топтық қарым-қатынаста жұмыс жасай отырып, бір-бірін тыңдауға

дағдыланады. Шоқанның зерттеу еңбектері туралы біледі. Өз бетінше ізденеді.

Түйінді

идеялар

Оқушылар тақырыпты өздері меңгереді, бір-бірінің айтқанынан тұжырым

жасайды.

Ресурстар «Ол – кім?..» тренингі.

Тірек сөздер. Математика, тарих, орыс әдебиеті, география пәндеріне қатысты

сөздер.

Маркер, постер, плакат, слайд, фасоль салынған қапшық, қобдиша.

Сабақ мазмұны

Кезеңдері Уақы

ты

Сабақ барысы

Формативті

бағалау

Кіріспе

(сабақ

басталмас

бұрын

оқушылар

алдын ала нені

білетіндігін

анықтау

жұмыстары)

10

минут

1. Психологиялық тренинг. «Ол-кім?..»

2. Топқа бөлу: Тірек сөздер: Математика,тарих, орыс

әдебиеті, география пәндеріне қатысты сөздер алынды.

3 Үй тапсырмасын сұрау. «ТВ шоу» әдісі «Жоңғар

очерктері» еңбегінен не білдік?

1 бала тілші болып сұрақ қояды.

Қалған балалар жауап береді (әр топтан еріктілер

шығады)

Әр топқа Ш.Уәлиханов еңбектерін жарнамалау

тапсырылады.

Үш шапалақ

Маркалар

беріледі

(Ш.Уәлихан

ов бейнесі)

7-ден

жоғары «5»

7-ден төмен

«4»

1-2марка «3»

Жаңа мате-

риалдың та-

ныстырылы

мы (Оқушы-

лардың жаңа

тақырыпты

оқып-үйренуі

үшін

қолданылатын

жұмыс

түрлері)

20

минут

І. Поэзия жолдарын тыңдату арқылы жаңа тақырыпты

ашу.

(Сабақтың тақырыбы анықталады)

ІІІ. Оқулықпен жұмыс (Топтық жұмыс) ЖИГСО әдісі

Әр топқа тақырыпшалар бөлініп беріледі. (7 мин)

Ш.Уәлихановтың «Қазақ халық поэзиясының түрлері»

еңбегі бойынша топқа тапсырмалар:

«Казақтың поэзиясы туралы»

«Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырын жазып алуы туралы

«Поэзияның түрлері»

4. «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырын Жанақ ақыннан

жазып алуы

(А Ә Б В бойынша бір-біріне қонаққа барады.) (әріп

жазылған парақшалар таратылады)

Маркалар

беріледі

Маркалар

беріледі

71

Жаңа матер-

иалды қолда-

ну (сабақта

қолданылатын

нақты мысал-

дар, проблема-

лар, жобалар

және т.б.)

10

мин

ут

«Аялдама» әдісі бойынша плакатқа білгендерін жазады.

Тақтада әр топ қорғайды.

Сергіту сәті.

Сабақты бекіту «Сұрақты ұстап ал»

(Фасоль салынған қапшық арқылы)

(сұрақ қояды, қапшықты ұстап алып, жауап береді.)

Маркалар бе-

ріледі. Дұрыс

жауап берсе 3

марка, жауап

бермей, келе-

сі балаға бе-

рілсе, 2 марка

беріледі

Қорытынды

(оқып-үйрену

нәтижесін

анықтау үшін

бағалау тәсіл-

дерін (кері

байланыс)

қолдану

5

мин

ут

Үй тапсырмасы. Ш.Уәлихановтың «Қазақ халық

поэзиясының түрлері» еңбегін толық оқу, сөздікпен

жұмыс жасау

Кері байланыс «Түймедақ» гүлі

(сабақ туралы ойын, гүлдің күлтелеріне жазып, гүл

құрастырады)

Үш шапалақ

Не сәтті

өтті?

Психологиялық тренинг. «Ол-кім?..» Топқа бөлу кезінде оқушылар өз

орындарын тез тауып, топтың атын шапшаң ойлап жазды. Поэзия арқылы ой

шақыру, ЖИГСО әдісі, «Аялдама» әдісі. Сабақты бекіту. «Сұрақты ұстап ал»

әдісі, кері байланыс. «Түймедақ» гүлі дестелеріне сабақ туралы өз ойларын

жазды. С тобындағы оқушы өз деңгейінде сабаққа қатысып отырды.

Не сәтсіз өтті? «Қазақ тарихы» тобы баяу жұмыс жасады.

ОБРАЗЫ ФЛОРЫ В ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ЛИТЕРАТУРЕ

Даниярова Дария Салимгариевна,

учитель русского языка и литературы Вознесеновской средней школы Мартукского района

Цели:

- Познакомить учащихся с образами флоры в

художественной литературе, показать, что

все взаимосвязано, и каждый образ внутренне

обусловлен;

- Раскрыть приёмы создания художествен-

ных образов флоры (на примере конкретных

стихотворений), формировать умение срав-

нивать, делать выводы, выявлять художест-

венные особенностеи:

- Развивать навыки выразительного чтения,

познавательную активность учащихся и инте-

рес к предмету через использование инфор-

мационных технологий;

- Воспитывать чувство сопереживания,

бережного отношения к природе через

выразительное чтение и содержание текста,

приобщить учеников к миру природы.

Ход урока

1. Организационный момент.

2. Проверка домашнего задания. Пейзаж в

художественном тексте. Аллегорическая

функция.

Аллегория–иносказание, выражение чего-ли-

бо, отвлеченного какой-нибудь мысли, идеи в

конкретном образе. Говорить аллегориями.

3.Вступительное слово учителя: Сегодня у

нас необычный урок. К нам пришли гости –

это наши учителя – посмотреть, как мы

работаем, чем занимаемся, показать наш

интерес к предмету.

Учитель: Каждый день, каждый час нас ок-

ружают чудеса, которые мы не замечаем. Но

вдруг наш взгляд упал на обыкновенный лис-

точек, и мы удивились, как на нем заблестела

капелька росы, переливаясь на солнце. Как же

он прекрасен. Кажется, мы привыкли ко все-

му, что нас окружает, и не удивляемся, глядя

на облака, плывущие по небу, на пение птиц.

И сегодня на уроке, мы будем пригляды-

72

ваться, прислушиваться, удивляться всему

тому, что нас окружает, потому что тема на-

шего урока: «Образы флоры в

художественной литературе».

Учитель:

Какой смысл имеют слова флора и фауна в

современной речи?

Работа по мифологическому словарю: (показ

слайдов).

Флора – римская богиня цветов и юности. В

честь Флоры с 28 апреля по 3 мая праз-

дновались флоралии, во время которых люди

украшали себя и животных обычно розами,

женщины носили яркие платья. В античном

искусстве Флора изображалась молодой

женщиной с цветами в руках.

В современном языке флора – это раститель-

ный мир. Фавна – римский бог лесов и полей,

его изображали в виде юноши с козлиными

ногами и ушами. Он любил пугать путников,

обладает даром предсказания будущего,

защищает стада от волков. Его супругу или

сестру звали Фавна (или Фауна) — доброе

божество плодородия. Позже слово «фауна»

стало обозначать весь мир живой природы (на

интерактивной доске показ Флоры и Фавна).

-В произведениях великих писателей и поэ-

тов природа занимает важное место. Они из-

ображают ее как живое существо, неотдели-

мое от человека, от его настроения, от мыс-

лей и чувств (презентация «Цветущий мир

природы» Гангалюк Тамары).

Учитель: Один мудрый человек сказал, что

для счастья человеку нужно немного: солнце,

небо и цветок. Как вы понимаете эти слова?

(Ответы детей).

Учитель:

С древних времён цветы занимают особое

место в творчестве поэтов, художников и

писателей всего мира. В одной библейской

легенде упоминается, например, о лилии,

выросшей из слёз Евы, изгнанной из рая. В

древнерусском сказании о Новгородском

купце Садко говорится об отвергнутой им

морской царевне, из слёз которой появились

ландыши. А один из греческих мифов

повествует о юноше Нарциссе и цветке,

названном его именем. Не только древние, но

и авторы более поздних эпох так или иначе

затрагивали эту тему в своих произведениях.

Особую роль в её развитии играют русские

писатели и поэты.

-Что же известно нам о жизни слов,

обозначающих названия цветов?

Как возникли, когда появились они в языке?

Почему в разных районах нашей страны лю-

ди по-разному называют одни и те же цветы?

Какова их символика? Как соотносится цвет с

образом в литературе и живописи? Можно ли

проникнуть в тайный смысл видимых вещей,

зная "язык цветов", и постичь символический

подтекст произведения? Наконец, как, каким

образом из таинственного соединения самых

обычных слов, из волшебной игры значений

рождается то чудо, которое являет собой

великий и могучий русский язык - язык

Пушкина, Толстого, Тургенева? Решению

этих вопросов мы посвящаем выступлению 1

группы. И.П.Мятлева «Как хороши, как

свежи были розы».

1. Какие мифопоэтические значения розы

использует И.П.Мятлев в стихотворении

«Розы»?

2. Что символизируют розы у него?

3. Что означает венок из роз у него?

4. Каковы основные мотивы его

стихотворения?

- Какие мысли и чувства вызывает у вас это

стихотворение ?

(Чувство грусти и сожаления. Жаль так

неожиданно оборвавшейся молодости, ещё не

начавшейся жизни.)

- Каковы жанровые особенности стихотво-

рения? (Это элегия – типичный жанр лирики

эпохи романтизма, стихотворение проникну-

то грустными философскими раздумьями).

- Какова роль композиции стихотворения для

понимания его смысла? Какой приём лежит в

основе стихотворения? (Приём антитезы,

противопоставления двух понятий: Жизни и

Смерти. Автор как бы говорит нам: «Жизнь

так быстротечна, она может оборваться вне-

запно, нелепо, ощущение счастья кратковре-

менно, подобно поре цветения роз…)

- Охарактеризуйте облик лирического «я».

Лирический герой, каков он?

(Он любит жизнь во всех проявлениях. Ему

доставляет огромное наслаждение вид

73

цветущих роз в своём саду: «Казалось мне,

любовь дышала в них…» Но встреча с «девой

рая» изменила нашего героя. Он понял, что

настоящая радость в том, чтобы отдавать всё

самое дорогое и делать счастливым люби-

мого человека. К сожалению, смерть разлучи-

ла героев. Остались лишь воспоминания…)

- Какими способами автор выражает чувства

и настроения героя?

(Восклицательные предложения: «Как хоро-

ши, как свежи были розы / В моём саду! Как

взор прельщали мой!»; повторы (анафоры

«Как я молил…Как я берёг…»); эпитеты

(«цветов заветных, дорогих»); сравнения

(«прелестная, как ангел красоты», «в венке из

роз она была царицей»); метафоры («жизни

пламень», «Ей счастье долгое сулил, каза-

лось, рок») позволяют ярче представить пере-

живания лирического героя, всю глубину его

чувств.)

3. И.Северянина «Классические розы»

- Что новое, в частности, в проявлении

настроения появляется в этом стихотворении

Северянина? (Новое чувство – чувство

ностальгии по прошлому, по России.)

- Стихотворение автобиографично. Как вы

думаете, какие факты биографии поэта наш-

ли отражение в нём? Давайте проследим за

ними по мере развития поэтической мысли…

(1-я строфа - воспоминания о первых шагах в

литературе, успехе и молодости. Это

прошлое.

2-я строфа - настоящее: закончилась граж-

данская война, прошлое разрушено. Судьба

забросила Северянина в Эстонию, ставшую в

то время независимым государством. Оста-

лись лишь воспоминания для немолодого

поэта. 3-я строфа - будущее, поэт твёрдо ве-

рит, что Родина преодолеет все невзгоды, и

тогда, когда станут подводить итоги, вспом-

нят и его. К сожалению, это случится

нескоро…

Это стихотворение – своего рода «Памят-

ник» Северянина, поэтическое завещание.)

- Какую роль играет эпиграф в этом

стихотворении, взятый из стихотворения

И.П.Мятлева?

(Это своеобразный символ незыблемости,

стабильности, прочности, каким кажется

поэту ХΙХ век. Отталкиваясь от конкретного

образа, Северянин развивает, обогащает его,

делает глубоким и придаёт символическое

значение. В каждой строке рефренная строка

«Как хороши, как свежи были розы…»

приобретает новый смысл.)

- Подумаем над смыслом названия. Почему

«Классические розы»?

(Стихотворение написано классическим

пятистопным ямбом, по жанру – это элегия,

строчки, взятые в качестве эпиграфа, стали

уже хрестоматийными, то есть классически-

ми. Ещё одно предположение: Северянин

продолжает верить в то, что он немало сде-

лал для русской литературы, и это даёт ему

право называться классиком. Не случайно

последние две строки стихотворения высече-

ны на мраморной плите на могиле Игоря

Северянина на русском кладбище в Таллине.)

- Какие средства выразительности можно

выделить в стихотворении?

(Учащиеся отмечают риторические вопросы

и восклицания, инверсию («Вернуться в дом

Россия ищет троп»), синекдоху («Моей стра-

ной мне брошенные в гроб»), позволяющие

передать быструю смену настроений: от

грустной иронии до горечи и тоски.)

- Мечта вернуться в Россию жила в

Северянине до последней минуты.

Подведение итога анализа стихов о розе.

Предлагаю задание « Узнай дерево».

Это дерево – символ России. В древних язы-

ческих обрядах оно служило «майским дере-

вом»; вокруг него водили хороводы, наряжа-

ли разноцветными лентами. (Береза).

(Чтение наизусть стихотворений

П.А.Вяземского «Береза», С.А.Есенина «Зе-

леная прическа», А.В.Жигулина «Береза»).

Тыныспаев Еламан «Рассказ о березе»

Творческое задание.

На доске записаны части предложений.

(Заранее написать). Учащиеся должны

составить текст, называют дерево, описанное

в нем, записывают существительное- отгадку

и его: Царь дремучего леса- дуб

(Царь дремучего царства. Горделиво высит-

ся. Одиноко стоит в могучей красоте. Шумит

листвой. Узловатые корни. Раскинул ветви.

Столетний великан. Неиссякаемая жизненная

сила).

Шевченко Евгения рассказывает о дубе.

74

Обобщающие выводы. (Слово учителя).

Скоро наступит лето с ярким солнцем и весе-

лыми дождями, с ароматом цветов. Но теперь,

когда они попадутся вам на глаза цветы, дере-

вья, не спешите рвать, ломать, а необходимо

их охранять и беречь, принимать участие в

акциях по посадке зеленых насаждений.

Дерево, трава, цветок и птица

Не всегда умеют защититься,

Если будут уничтожены они

На планете мы останемся одни.

Д. Родович

Рефлексия

1. Мое настроение

2. Мои ощущения

3. Чему данный урок научил меня?

4. Что нового я узнал(а) о себе и о своих

друзьях?

5. Мои пожелания себе и одноклассникам

Учитель: Индийское народное сказание ут-

верждает, что цветы появились на свет не

ради красоты и аромата, а для того, чтобы

одаривать ими любимых. Выразим участни-

ками игры свое уважение за любовь к цве-

там. Ребята, подарите гостям тюльпаны. По

легенде, в его бутоне заключено счастье.

Пусть этот цветок принесет всем счастье!

Команде, которая менее активно работала,

вручается нарцисс. Древние римляне жел-

тыми нарциссами встречали победителей. Я

желаем вам победы в следующей игре!

Команда – победитель получает розу. Будьте

такими же царственными, как этот цветок!

Надеюсь, что знакомство с цветами сделало

нас всех чуточку добрее, мудрее, красивее!

6.Домашняя задания. Выучить наизусть

понравившееся стихотворениее

7.Итоги урока

ҒҰНДАР

Длимова Алмаш Жолдығалиевна,

Мұғалжар ауданы Ембі қалалық №3 орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі

Мақсаты Білімділік: Қазақстан жерінде мекендеген ғұн мемлекетінің қоныстану тарихы,

мемлекет болып қалыптасуы туралы білім беру;

Дамытушылық: сабақта оқушылармен шығармашылық жұмыстар жүргізе

отырып, қорытынды жасай білуге үйрету және ойларын дамыту.

Тәрбиелік: білімділікке, достыққа, татулыққа, Отанын, елін, жеріне деген сүйіс-

пеншілікке, туған елінің тарихын білуге, азаматтық- патриоттық тәрбие беру.

Нәтижесі «Ғұндардың тұрмысы мен шаруашылығы туралы» тақырыбы бойынша диа-логтік

әдістің тиімділігін арттыра келе, сыни тұрғыда ойлай білу қабілеттері дамиды.

Ғұндардың жеңімпаз жорықтары туралы мәлімет алады. Оқыту мен оқуда жаңа

тәсілдерді пайдалану арқылы оқушылар қызығушылығы, шығармашылығы,

ізденімпаздығымен өз пікірлерін айтуға үйренеді.

Көрнекілігі Карта, интербелсенді тақта, электронды оқулық, постер, қима тапсырмалар

Сабақтың

барысы

Ұйымдастыру кезеңі: түгендеу, даярлығын тексеру, ынтымақтастық

атмосферасын құру, топқа бөлу.

Үй тапсыр-

масы (5 мин)

Әр оқушы үйге берілген эсселерін оқиды; «Ыстық орындық» стратегиясы

бойынша сұрақтарға жауап береді.

Жаңа сабақ кезеңдері

Білім Тапсырма Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті Модуль

Түсіну

(20 мин)

1) Интерактивті тақ-

тадан электронды

оқулықтағы мате-

риалды көру.

1) Тақырыппен

таныстыру;

2) Әр топка

кестенің сұлбасын

береді;

1) Жаңа материалды

мұқият тыңдау, көру;

2) Ғұн тайпалық ода-

ғының қалыптасқан

уақыты, мемлекеттің

Оқыту мен

оқудағы жаңа

тәсілдер

(Топпен

жұмыс. Жеке

75

Мағынаны тану 1-

топ: «Қытай дерек-

тері. 2-топ: Мөде

ғұн мемлекетінің не-

гізін салушы 3-топ:

Мемлекеттің қоғам-

дық құрылысы; 4-

топ: «Қытай қорға-

ны». Карта, сурет-

термен жұмыс;

Мәтінмен жұмыс.

Көрініс

3) Тапсырманы

көрсету, бағыттау;

4) Сурет, картаны

топтарға үлестіру;

5) Тапсырманы

түсіндіру;

негізін қалаушы, ша-

руашылығы туралы

кестені толтырады;

3)Тапсырманы

орындайды;

4) Суретке жауап

беру, картамен

жұмыс жасау;

5) Тік бағанға

белгіленген

жауаптарын жазу.

жұмыс.

Жұптық

жұмыс.

Диалогтік

оқыту, сұрақ

қою)

Оқытуды

басқару және

көшбасшылық

СТО

АКТ- ны

пайдалану.

(интерактивті

тақта,

ноутбук)

ОүБ және ОБ

Қолдану

(3 мин)

Жуан, жіңішке

сұрақтар

Жұптарға

тапсырма, деңгейлік

тапсырма береді.

Дұрыс жауабын

белгілеп, өздерін-

өздері тексереді.

Талдау

(6 мин)

Жоспар бойынша

ғұндар жайлы түсі-

ніктерін жинақтау

Бүгінгі сабақта оқы-

тылған материал-

дарды еске түсіреді.

Ойларын постерге

түсіру

Жинақтау

(6 мин)

Қорытындылау Сонымен, бүгін

сабақта не

үйрендік?

«ТВ шоу» стратегия-

сы бойынша сұрақтар

қояды, жауап береді,

жазып отырады.

Бағалау

(3 мин)

Бағалау парағын

топ басшыларына

бағалату.

Топ мүшелерінің

қойған бағаларымен

салыстыра отырып

бағалайды.

Топ басшылары ба-

ғалау парағындағы

топ мүшелерінің

бағасын оқиды.

Орындауға

арналған

тапсырмалар

(2 мин)

Ғұндар

тақырыбын оқып

келу

Үй тапсырмасын

береді

Үй жұмысын белгі-

леп алады (Рефлек-

ция: сабақтан алға-

нын стикерге жазады)

Сілтеме Формативті бағалау анықтамасы, диалогтік оқытудың ерекшелігі (Нұсқаулық);

«Қазақстан тарихы» 6 сынып оқулығы Алматы «Атамұра» 2015ж; «Қазақстан

тарихы» Республикалық ғылыми әдістемелік журналы №1, 2013 ж. Қазақстан

тарихынан электрондық оқулық. 6-сынып

Жоспар; жұмыс дәптері.

1837-1847 ЖЫЛДАРДАҒЫ КЕНЕСАРЫ ҚАСЫМҰЛЫ БАСТАҒАН ҰЛТ-АЗАТТЫҚ

КӨТЕРІЛІСІ

Елеусинова Айман Жанабильгиновна,

Кобда ауданы Құрсай негізгі мектебінің тарих пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

Қазақстан аумағындағы отаршылдыққа

қарсы ең ірі көтерілістің мақсатын, барысын,

негізгі кезеңдерін, тарихи маңызын аша оты-

рып, оны Ресей халықтарының азаттық үшін

күресінің бір бөлігі екенін, ол қазақ қоғамы

мен патша үкіметі арасындағы қайшылық-

тардың салдары екенін көрсету;

Қазақстан аумағындағы көтерілістерге

және Қазақ хандығы мен Кенесары билігіне

салыстырмалы талдау жасау, қорытынды шы-

76

ғару, өз көзқарасын дәлелдеу дағдыларын

жетілдіру;

Отан тарихына құрметпен, мақтанышпен

қарауға, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың әдісі: интерактивті

Көрнекілік: карта, сызба

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі

«Хабар» /ел жаңалықтарынан.../

Үй тапсырмасын сұрау:

Елек өзені аумағындағы жерлерді алу қай

жылы басталды?

Орск және Троицк қамалдары арасында шеп

тұрғызу үрдісі қалай жүрді?

ХІХ ғ. 20-30 ж. көтерілістердің жеңілу

себептері мен тарихи маңызы неде?

Жаңа тақырыпты оқытудың жоспары:

Көтерілістің мақсаты, себептері мен қозғау-

шы күштері К.Қасымұлы. Қазақ хандығын

қалпына келтіру.

Ханның басқару, экономика, сауда салала-

рындағы өзгерістері. Қарулы әскер құру.

Патша үкіметінің жазалау шаралары. Долгов

пен Герннің Кенесары хан ордасына елшілігі.

Кенесарының Ұлы жүз аумағына шегінуі

және көтерілісшілердің қырғыз жеріндегі іс-

әрекеттері.

Көтерілістің жеңілу себептері мен тарихи

маңызы.

Сабаққа байланысты қосымша әдебиеттер өте

көп, сондықтан бұл сабақты дөңгелек үстел

сипатында, көтеріліс тарихы жөніндегі мәтін

мен қазіргі зерттеу еңбектерін пайдалана

отырып, дискуссия өткізген жөн. Кенесары

көтеріліс жөнінде белгілі тарихшы

Е.Бекмахановтың «Кенесары хан көтерілісі»

деген еңбегінде толық жазылған.

№1 тапсырма: Оқулықтағы мәтін мен

Қазақстан тарихы хрестоматиясындағы

материалды оқып шығып, Кенесары басқару,

шаруашылықты дамыту, сауда салаларында

қандай өзгерістер енгізгенін анықтаңдар.

№2 тапсырма: Кенесарының талантты

қолбасшы, шебер дипломант болғанын

дәлелдейтін деректер келтіріңдер.

Сабақты бекіту: И.Тайманұлы мен С.Датұлы

бастаған көтеріліс тарихын еске түсіріп,

оларды К.Қасымұлы бастаған азаттық

қозғалыспен салыстырыңдар. С.Датұлы

бастаған

көтеріліс

И.Тайманұлы мен

М.Өтемісұлы бас-

таған көтеріліс

К.Қасымұлы

бастаған

көтеріліс

Жылдары

Аумағы

Көтеріліс

себептері

Негізгі

оқиғалары

Жеңілу

себептері

Маңызы

Үйге тапсырма: Көтерілістің жеңілу себеп-

тері мен маңызы туралы әңгімелеп беріңдер.

АДАМ ГЕНЕТИКАСЫ

Есетова Гүлфайруз Пантаевна,

Ақтөбе қаласы №24 лингвистикалық мектеп-гимназиясының биология пәні мұғалімі

Мақсаты: Адам генетикасы туралы түсі-

нік қалыптастыру, адамның тұқым қуалау-

шылығын зерттеудің маңызын айқындау,

тұқым қуалайтын аурулардың пайда болуын

болжау және ерте анықтау үшін генетикалық

білім қажеттілігін көрсету.

Міндеттері: 1. Адам генетикасының

ерекшеліктерін зертттеу әдістері, медицина-

лық генетика және кейбір тұқым қуалайтын

аурулардың алдын алу және емдеу туралы

білім беру;

2. Оқушылардың логикалық ойлау қабілет-

терін жетілдіру, сабаққа қызығушылықтарын

ояту, өз беттерінше ізденуге, жұмыс істей

білуге дағдыландыру;

3. Тұқым қуалайтын аурулардың пайда болу

себептері мен алдын алу шараларын білу,

медициналық-генетикалық консультациялар

77

маңызын айқындау, адамгершілікке,

мейірімділікке баулу.

Cабақ түрі: проблемалық сабақ

Сабақ әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, талдау,

жоба қорғау, баяндау

Пәнаралық байланыс: медицина, экология

Оқыту құралдары: тірек-сызба, кесте,

интернет материалдары, газет-журналдар.

Ұйымдастыру

Қызығушылығын ояту

Генетика сөзін естігенде ойларыңа не келеді?

Мен не білемін?

1.Жалпы генетика ғылымы туралы не

білесіңдер?

2.Тұқым қуалаушылық деген не?

3. Өзгергіштік деген не?

4. Генетика ғылымына үлес қосқан шетелдік

және қазақстандық ғалымдарды ата?

Енді мына бір көрініске назар аударайық

(ұрықтану процесі жөнінде бейнеролик

көрсетіледі)

Ендеше бүгінгі сабағымыз адам генетикасы

туралы болмақ;

Класс 2 топқа бөлінген

I топ. Генетиктер

II топ. Экологтар

Әр топ өз жобасын қорғайды (2 проблемалық

сұрақ бойынша)

(дайындаған жобаларын слайдтар көрсету

арқылы қорғайды)

Сыныпқа оқулық бойынша 10 сұрақ

қойылады:

Цитогенетика ғылымы нені зерттейді?

Доминантты, рецессивті гендер деген не?

қандай үлес қоса аламыз ?

Цитоплазмалық тұқым қуалау мен ядролық

тұқым қуалаудың айырмашылығы неде?

Генетикалық карта деген не?

Адамның генетикалық объект ретіндегі

ерекшелігі неде?

Бүкілдүниежүзілік санақ бойынша дүниеге

келетін сәбилердің неше % тұқым қуалайтын

аурулармен ауырады?

Адамның тұқым қуалаушылығын зерттеуге

мүмкіндік беретін әдістер қандай ?

Мейоз процесі деген не? Оның тұқым

қуалаудағы маңызы неде?

Генетикалық инженерия деген не?

Биотехнология қандай ғылым?

Қорытынды

Ата-бабамыз туыс адамдардың 7 атаға дейін

некелесуіне тыйым салынған, неге? Дәлелде?

Генетиктер тобы Тапсырма. Табиғаттың алуан

түрлілігін қамтамасыз етуде ДНК-ның рөлі

қандай? Дәлелде

Қан топтарының

тұқым қуалауы

және резус фактор

Адам нәсілдері туысының

біреуі асыл, біреуі төмен

болып жаратыла ма?

Евгеника ғылымының мәні неде?

(Тұқым қуалайтын аурулар туралы слайдтар

көрсетіледі )

Экология

және адам

(ой толғау)

Жасанды тағамдардан сақбол

немесе шетелден әкелінген тран-

сгенді өнімдердің қаупі неде?

Экологтар тобы

Тапсырма. Болашақ ұрпағымыздың денсау-

лығын сақтауларына қандай үлес қоса аламыз?

Семей полигоны

78

ҚАНАТ ТУРАЛЫ ХИКАЯ

Жайкова Ақмарал Асылбековна,

Ақтөбе қаласы № 57 жалпы білім беретін орта мектептің бастауыш класс мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

1.Ф.Оңғарсынованың «Қанат туралы хикая»

өлеңімен таныстыра отырып, өлең мазмұнын

ашу, өлеңдегі негізгі ойды анықтау.

2. Шапшаң түсініп оқу, ойлау, есте сақтау

қабілеттерін, сөздік қорларын,

қызығушылықтарын дамыту.

3. Ата-ананы сыйлауға, мейірімділікке, кі-

шіпейілдікке, шығармашылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Сабақтың көрнекілігі: суреттер,

Ф.Оңғарсынова суреті, кітап көрмесі, буклет.

Сабақтың әдіс-тәсілдері: баяндау, сұрақ-

жауап, эссе жазу.

Сабақтың барысы:

1.Ұйымдастыру бөлімі. Психологиялық

дайындық.

2.Топқа бөлу

3.Үй тапсырмасын тексеру.

1-топ: Әңгіме мазмұнын айтады

2-топ: «Менің анам» тақырыбына жазған

шағын әңгімелерін оқиды.

3-топ: Бұрынғы кездегі әйелдермен қазіргі

әйел-аналардың айырмашылығын сұрау. Бұ-

рын аналар тек үй шаруасымен айналысып,

бала тәрбиелесе, қазіргі кезде аналар осы жұ-

мыстарға қоса әр салада қызмет істейді. Олар

ел басқару ісінде, сахнада, мектепте жасап,

көлік те жүргізеді. (Оқушылардың аналарын

мысалға келтіреді).

Жақында аналар мерекесі келе жатыр, қазір

бәріміз орнымыздан тұрып «Ана» әнін

орындайық.

-Балалар, ата-аналарымыз бізді еркелетеді,

айға, күнге, қошақанға, ботоқанға теңейді.

Ал, біз осы ата-аналарымызды неге теңер

едік?

-Бізді қорғайтын қорған.

-Биікке самғап ұшыратын қанат. (Құс суретін

көрсету)

3. Жаңа сабақ.

А) Суретке назар аудару. (Ұшып жүрген екі

құс)

- Суреттен не көріп тұрсыңдар?

- Құстар неге жан ұшыра ұшып жүр деп

ойлайсыңдар???????

Осы құстың екі қанаты секілді адам бала-

сында да екі қанат болады және осы қанаттар

кім екенін суреттейтін шығармамен бүгін

танысатын боламыз.

Ә). Автор жөнінде мағлұмат беру.

Ф.Оңғарсынова – 1939 жылы Атырау өңірін-

дегі Манаш ауылында дүниеге келген. Ал-

ғашқы өлеңдері 1958 жылдан бастап баспа-

сөз беттерінде жарық көре бастаған. Ол

Құрмет грамоталарымен, «Құрмет белгісі»,

«Парасат» ордендерімен марапатталған.

Қазақстан Республикасы Парламенті мәжілі-

сінің депутаты болған. Ол ана тақырыбына

көптеген лирикалық өлеңдер жазған ақын.

- Лирикалық өлең деген қандай өлең ?

- Көңіл-күйді, сезімді сөзбен бейнелеу.

Б). Ол көптеген кітаптардың авторы.

Кітаптарымен таныстыру.

В). Бұрын оқыған өлеңдерін еске түсіру.

«Зергер»

Г). «Қанат туралы хикая» өлеңін оқып таны-

самыз. Әуелі 6 оқушы 1 шумақтан, сосын 2

шумақтан 3 қатар, кейін бәрі қосылып бірге

оқиды.

Ғ). Сөздік жұмыс жүргізіледі. Хикая-сюжетке

құрылған оқиға желісі.

Д). Сұрақ-жауап әдісімен өлең мазмұнын

ашу.

- Өлең не жайында жазылған?

- Ақын балапан қанатының сынғанын көріп

қандай ойға келеді?

-Ақын бір қанатың сынса бір мүгедек

боласың деген, ақынның осы ойын сендер

қалай түсіндірер едіңдер?????

Е). Дәптермен жұмыс жүргізіледі. Автор

жөнінде берілген мағлұматтарды жазу.

Сөздік жұмыс орындау.

Топтық жұмыстар:

1-топ: Өлең мазмұнына сай суреттер салу.

2-топ: Суретпен берілген жұмбақ мақалды

шешу.

Әке-асқар тау,

79

Ана – бауырындағы бұлақ,

Бала- жағасындағы құрақ.

3-топ: Қосымша жұмыс: берілген өлеңді

аяқта.

Ақыл құйған санама,

..............................

Күн алыста, ал анам,

..................................

Қорытындылау.

1. Ата-аналарына тілек жазу.

2. «Анашым-әкем» әнін орындау.

3. Ата-ана, бала туралы мақалдар айту.

Үйге тапсырма: өлеңді жаттау.Оқулықта

берілген ана туралы мақалды аяқтау.

Бағалау.

ДАРА ЖӘНЕ КҮРДЕЛІ ЕТІСТІКТЕР

Жакешева Гулмира Тутеевна,

Мұғалжар ауданы Ембі қалалық №3 орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Дара және күрделі етіс-

тіктер туралы алғашқы түсінік беру. Оқушы-

лардың дара және күрделі етістік туралы бі-

лімдерін молайту, оларды бір-бірінен ажыра-

та білу. Оқушылардың ауызша және жазба-

ша тілдерін дамыту, шығармашылық қабі-

леттерін жетілдіру. Оқушыларды адалдыққа,

сауаттылыққа, ұйымшылдыққа тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта,

электронды оқулық, семантикалық карта.

Сабақтың типі: жаңа білімді меңгерту.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: көрнекілік, түсіндіру, сұрақ-

жауап, салыстыру, топтастыру, ойын.

Сабақтың барысы:

I.Ұйымдастыру бөлімі. Психологиялық

дайындық.

Әкел досым, қолыңды.

Татуласқан орынды.

Өкпелесіп не керек?

Көрсет қане, соныңды.

Баққа бірге кірейік.

Қол ұстасып жүрейік.

Татулықтың белгісі,

Кел, қосыла күлейік:

Ха-ха-ха,ха-ха-ха!

II.Үй тапсырмасын сұрау

371-жаттығу. Сұрақтардың орнына ке-

ректі сөзді қойып, сөйлемдерді көшіріп жаз.

III.Қызығушылықты ояту.

-Ауыз әдебиетінің қандай түрлері бар? Аңыз

деген не?

-Ана тілінен кімдер туралы аңыздар оқыдық?

Ендеше, Алдаркөсе бізбен бірге сабаққа қа-

тысады, біз Алдаркөсеге көмектесуіміз ке-

рек. Ең алдымен оның атын не себептен

Алдар деп қойғанын білейік. Ол үшін «Ал-

дардың туылуы» атты ертегіні тыңдайық.

Ертегіні тыңдау.

Слайд. «Ханның тапсырмасы»

1.Зат есім деген не? 2.Зат есімнің қандай

түрлері бар? 3.Етістік деген не?

Слайд. «Ханның Алдарға берген

тапсырмасы»

Алдаркөсеге «Қазақстан» сөзіндегі әріптер-

ден сөз құрауға көмектесейік. Үлгі: қаз, аз,

қас, сақ, ақ т.б.

Қазақстан деген қандай сөз? (жалқы есім)

Слайд. «Ханның сыйлығы»

IV.Мағынаны тану.

-Балалар, бүгінгі сабағымыздың қонағы

кімдер?

-Мұғалімдер не істеді?

-Келді, кірді, отырды, тыңдады.

-Мен не істедім?

-Сұрадыңыз, сөйледіңіз, түсіндірдіңіз.

-Сендер не істедіңдер?

-Жауап бердік, айттық, жаздық, тұрдық,

отырдық.

-Осы сөздердің барлығы нені білдіреді?

-Іс-әрекетті, қимылды білдіреді.

-Іс-әрекетті, қимылды білдіретін сөздерді не

дейміз?

-Етістік. Бүгінгі жаңа сабағымыз осы етістік

туралы, дара және күрделі етістіктер туралы

болады.

Көркем жазу. «Жж» - жазды, жүгірді,

жолықты, жапты

Электронды оқулықты тыңдау.

Оқулықпен жұмыс.

80

375-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жаз.

Етістіктердің астын сыз. Оларды өзара

салыстыр. Не байқадың?

376-жаттығу. Берілген етістіктерді күрделі

етістікке айналдырып жаз.

Дара етістік Күрделі етістік

ұшты ұшып барады

күреді күреп жүр

құйды құйып жатыр

үйді үйіп жатыр

сүзді сүзіп жатыр

Сергіту сәті.

Алдар атқа мініп, әнін айтып, қалаға қарай

жолға шықты. Қалаға да жетті. Бірақ қала-

ның қақпасы ашылмай тұр. Алдарға көмекте-

сейік. Ол үшін семантикалық картамен

жұмыс жасайық.

Семантикалық картамен жұмыс.

сөздер жалқы

есім

жалпы

есім

жеке-

ше

көп-

ше

дара

етістік

күрделі

етістік

Балалар + +

Ақтөбе +

Оқып

отыр

+

Бесік + +

Жазды +

Мойнақ +

Міне, қақпа ашылып Алдар қалаға кірді.

377-жаттығу. Берілген етістіктерді

қатыстырып сөйлемдер құра.

Өсіп тұр, биледі, емдеп жүр.

-Бұлар қандай етістіктер?

Ойын. «Үн қатпа!»

Мен сөздер көрсетемін, сол сөздерді тек

қимылмен көрсету (дара, күрделі екенін

ажырату)

Тұрды, айналып жүр, секірді, отырды, жазып

отыр, биледі,қол соқты.

378-жаттығу (ауызша). Қайсысы дара етістік,

қайсысы күрделі етістік екенін дәлелде.

Көздеді, ойлап жүр, келе бастады, көрді,

тоқып жатыр, шомылды.

Слайд. «Алдардың қазынадан алтынды алуы»

V.Ой-толғаныс.

Слайд. «Алдаркөсе» Балалар, маған

көмектесе отырып етістік туралы не білдік?

Қимылды, іс-әрекетті білдіреді

күрделі дара

етістік

не істеді? қайтті? не қылды?

Балалар теледидардан «Алдаркөсе» фильмін

көрдіңдер ме? Осы фильмде Алдардың бей-

несін 1964 жылы сомдаған әртіс, қазақ сахна

өнерінің асқан шебері – Шәкен Айманов.

Қазіргі түсірілген «Алдаркөсе» фильмінде

ойнаған актёр Серғазин Дәурен. Өмірде бір-

бірімізді алдамай, адал өмір сүрейік.

VI.Бағалау. Оқушыларды бағалау, мадақтау.

VII.Үйге тапсырма. 379-жаттығу.(ереже)

ОДНОСОСТАВНОЕ ПРЕДЛОЖЕНИЕ. НАЗЫВНОЕ ПРЕДЛОЖЕНИЕ

Жаксыгулова Гулназ Елубаевна,

Учитель русского языка и литературы СШ им.А.Жангелдина Шалкарского района

Цель: организовать деятельность учащихся

по восприятию, осмыслению и первичному

запоминанию новых знаний и способов дея-

тельности, сформировать представление о

назывных предложениях, знать понятие на-

зывного предложения, уметь различать одно-

составные и двусоставные предложения; раз-

вивать умения анализировать, группировать,

обобщать; воспитание любви к слову (рус-

скому языку), чуткого и бережного отноше-

ния к природе, стремление к достижению

положительных результатов.

Методы обучения: наглядно-дедуктивный,

наглядно-продуктивный и частично-

поисковый.

Оборудование: раздаточный печатный мате-

риал из учебника «Русский язык 8 класс»,

карточки с заданиями, таблицы,

мультимедиа, медали, нарисованный экран

телевизора.

Тип урока: Учебное занятие изучения и

первичного закрепления новых знаний.

Ожидаемый результат:

81

1-й уровень: знать понятие назывного

предложения;

2-й уровень: знать понятие назывного пред-

ложения, уметь различать односоставные и

двусоставные предложения;

3-й уровень: знать понятие назывного пред-

ложения, уметь различать односоставные и

двусоставные предложения; формирование

навыков уместного употребления

односоставных предложений в речи.

Ход урока

Организационное начало урока.

Эмоциональный настрой.

- Добрый день, ребята! Начинаем наш урок

русского языка. Сегодня необычно все:

природа за окном, ваше и мое состояние:

День. Дождь. Снег. Туман. И это

необыкновенная картина…

Мотивация.

- Сегодня мы будем проводить исследование,

вы будете знатоками, а я – вашим

наставником.

Опрос Д\З упражнение 1 стр 116

Лингвистическая разминка (2 мин). Я читаю

начало предложения, а вы устно его

заканчиваете.

Наука о языке (…). языкознание

Раздел языкознания, изучающий способы

соединения слов и форм слов в

словосочетаниях и предложениях (…).

синтаксис

Основная синтаксическая единица, которая

имеет грамматическую основу (…).

предложение

III. Изучение нового материала

Посмотрите на экран, вы видите

предложения, ваша задача – устно найти

пятое лишнее и объяснить выбор.

Я умею читать книги.

Люблю классическую музыку.

По радио объявили о похолодании погоды.

Мне не спится.

Какая ночь!

-Внимательно рассмотрите эти предложения.

Подумайте, какое предложение будет

лишним.

Я умею

читать

книги.

Люблю классическую музыку.

По радио объявили о похолодании

погоды.

Мне не спится.

Какая ночь!

- Как разделили? (на 2 группы)

- По какому принципу вы их поделили?

(Принцип разделения – состав основы

предложений.

Предложение двусоставное и

односоставные.)

- Какие предложения в РЯ называются

двусоставными? Чем выражены главные

члены в этом предложении?

Я умею читать книги.

Подлежащее выражено местоимением,

сказуемое составное глагольное. (Глагол в

форме 1 лица, ед. числа + инфинитив)

- Что объединяет остальные предложения? (В

остальных только подлежащее или

сказуемое)

- Как называются такие предложения?

- Давайте, самостоятельно определим цели

урока?

Чему будем учиться….

• (Будем учиться отличать односоставные

предложения от двусоставных.

На что посмотрим….

• Посмотрим на односоставные

предложения.

За чем понаблюдаем….

• Понаблюдаем за односоставными

предложениями в текстах.

И что попробуем….

• Попробуем сами использовать

односоставные предложения.)

Учитель: Все односоставные предложения

делятся на несколько видов: назывное,

определенно-личное, неопределенно-личное

и безличное предложения. Сегодня мы

рассмотрим только один вид односоставного

предложения, а какое это предложение

попробуйте самостоятельно найти.

Сравните:

Белый снег, пушистый

В воздухе кружится

И на землю тихо

Падает, ложится. И.З. Суриков - двусоставное

Снег да снежные узоры,

В поле вьюга, разговоры,

В пять часов уж тьма...

А. Фет - НАЗЫВНОЕ.

82

Итак, какие предложения называются

назывными?

Вывод: (сами дети) Назывным называется

односоставное предложение, грамматическая

основа которого состоит только из

подлежащего.

Назывные предложения сообщают о том, что

какое-нибудь явление или предмет сущест-

вует в настоящем. Односоставные предложе-

ния помогают увидеть красоту природы,

передают чувства, ощущения, настроения

человека.

Только именем существительным: Конгресс-

холл.

Существительным с прилагательным:

Холодное утро.

Существительным с другим

существительным: Начало дня.

Существительным с причастием:

Ожидающие люди.

Существительным с числительным: Девять

часов.

Существительным с частицами ВОТ, ВОН:

Вот собрание.

«Казахстан в новой глобальной

реальности: Рост, Реформы, Развитие»

Закрепление материала. Упражение 4 стр 114

І группа – 1, 2 стихотворение

ІІ группа – 3 стихотворение

ІІІ группа – 4 стихотворение

Задание: Спишите, подчеркните назывные

предложения (на доске выписывают

назывные предложения).

Для закрепления полученных знаний

проведем работу с текстом.

І группа – Читайте и рисуйте.

Первые шаги зимы. Лес, снежная поляна,

уголок дома с крылечком, лошадь, впряжен-

ная в сани. Белый снег на деревьях. Ледяня-

щий ручеек. Голубое небо. Убегающий зай-

чик. Снежная шапка на темной крыше.

Заснежанная картина озарена солнечным

светом.

ІІ группа – Составьте по рисунку текст,

употребляя назывные предложения.

ІІІ группа – Напишите синквейн (зима, снег).

Закрепление

ЗАДАНИЕ: запишите как можно больше

назывных предложений, выраженных:

Только именем существительным: Зима.

Существительным с прилагательным:

Поздний вечер.

Существительным с причастием: Смеющиеся

лица.

Существительным с числительным: Девять

часов.

Существительным с частицами ВОТ, ВОН:

Вот мельница.

Существительным с другим существитель-

ным: Начало января.

V. Итоги урока.

Итак, уважаемые знатоки, наше исследова-

ние подошло к концу, и нужно подвести

итоги.

Теперь расскажем чему мы научились…

Начинаем…

- Чему вы научились на уроке?

- Что такое назывное предложение?

- Чем отличается от двусоставных

предложений?

- Приведите пример односоставного

назывного предложения.

Ребята, сегодня мы познакомились с назыв-

ным предложением, его значением в прозаи-

ческом и поэтическом тексте, сферой

употребления.

VI. Рефлексия (2 мин).

- У каждого на парте лежат снежинки трех

цветов, каждый цвет означает ваше состояние

на уроке

VII. Домашнее задание упр 6 стр 118

- Спасибо за урок! Всего доброго!

83

НАРЕЧИЕ.ОБРАЗОВАНИЕ НАРЕЧИЙ

Жарасбаева Ляззат Алтынбековна,

учитель русского языка и литературы Каражарской СШ Байганинского района

7 класс Русская речь

Тема

урока

Учебные

цели

-Познакомить учащихся с наречием как частью речи: с грамматическими,

морфологическими признаками и его синтаксической ролью; учить находить

наречия в предложениях;

- развивать монологическую речь; расширять словарный запас учащихся за счёт

употребления наречий; умение делать выводы; употреблять наречия в речи;

- воспитывать добрые качества .Создать атмосферу радости совместного труда

Методы Словесно- иллюстративный, частично –поисковый, элементы технологии

критического мышления через чтение и письмо

Метод

обучения

7 модулей

Критическое мышление, групповая работа, лидерство в обучении, использование

ИКТ, оценивание

Оцениван

ие

Формативное,суммативное

Результат

обучения

-уметь ввести между собой диалоговое общение;

-уметь работать в группе;

-умение логически мыслить

Ресурсы Русская речь. 7 класс К.У.Кунакова. Алматы: Атамұра 2003г

Компьютер,слайды,плакатстикеры,маркеры

Урок подготовлен по методу таксономии Б.Блума

Виды Содержание урока (действие учителя) Действие учащихся Ресурсы

Узна

вание

-Здравствуйте! Я очень рада нашей встрече!

-Чтобы начать урок сначала давайте поделимся

на группу .

-Возьмите карточку с разными цветами и

поделитесь на группу соответствующими

рисунками.

- Давайте проверим домашнее задание

Психологический насторой урока:

Наш зимний урок мне хочется начать со

стихотворения Эллы Куклиной ….

Наш язык и скромен, и богат,

В каждом слове скрыт чудесный клад.

Слово «высоко» произнеси –

И представишь сразу неба синь.

Вспомнится наречие «светло»,

И увидишь – солнышко взошло.

Если скажешь ты «темно»,

Сразу вечер постучит в окно.

Если скажешь «ароматно» ты,

Сразу вспомнишь ландыша цветы.

1. «Узнавание»: Остановка «Акация»

(при входе в класс

школьники получают

карточки со словами

учитель объявляет им,

что сегодня они рабо-

тают в группах и рас-

саживаются в соответ-

ствием с рисунками)

Дети отвечают,

открывают тетради,

читают задания

Учащиеся находят из

этого стихотворения

наречия

(Высоко, светло,

темно, ароматно)

(Стихотворение и о

нашем языке, о его

красоте и богатстве, о

том какая удивитель-

ная сила таится в сло-

Русская

речь. 7

класс

К.У.Куна

кова.

Алматы:

Атамұра

2003г

Компьют

ер,

слайды,

плакатсти

керы,

маркеры

84

Защита постера

1.Группа «Подснежников»

«Наречия с приставками»

2.Группа «Тюльпанов

«Наречия с суффиксами»

ве–сколько всего мож-

но описать с помощью

слов!)

Ученики по методу

«ДЖИГСО» ходят

друг к другу в гости .

Пон

иман

ие

2. «Понимание» Остановка «Роза»

Способы образования наречий

Дважды - два

Где-то - где

Сурово - суровый

Слева - левый

По-русски - русский

Вчетвером - четверо

Никогда - когда

Послезавтра - завтра

уважительно - уважительный

ФИЗКУЛЬТМИНУТКА

Медленно встаньте,

резко поднимите руки,

плавно их опустите,

высоко подпрыгните,

низко присядьте,

тихо встаньте,

повернитесь влево ,

развернитесь направо,

тихо сядьте за парту.

Учащиеся находят как

образованы наричия

Учащиеся

показывают

движениями наречии

Русская

речь. 7

класс

К.У.Куна

кова.

Алматы:

Атамұра

2003г

Компьют

ер,слайды

,плакатст

икеры,ма

ркеры

Анал

из

3. «Анализ» Остановка «Сирень»

Синтаксический разбор

По-всюду колосится золотая рожь

1.Наречие относится к глаголу: обозначает

признак действия.

2.Колосится где? - по - всюду; наречие места.

3.В предложении является обстоятельством.

Медленно ехала грузовая машина .

1.Наречие относится к глаголу: обозначает

признак действия.

2.Ехала как? – медленно; наречие образа

действия.

3.В предложении является обстоятельством.

Цифровой диктант

На экране наречия, в которых пропущены

буквы-орфограммы. Запишите цифрами,

соответству-ющие буквам: 1-а, 2-о, 3– е, 4 –и.

Дочист…, н…когда не видел, вправ…, слев…,

ждать н…когда, издалек…, досрочн…

Ответ: 1,4,2,1,3,1,2.

По-всюду колосится

золотая рожь

1.Наречие относится к

глаголу: обозначает

признак действия.

2.Колосится где? - по -

всюду; наречие места.

3.В предложении явл-

яется обстоятельством.

Медленно ехала

грузовая машина

1.Наречие относится к

глаголу: обозначает

признак действия.

2.Ехала как? –

медленно; наречие

образа действия.

3.В предложении

является

обстоятельством.

Ответ: 1,4,2,1,3,1,2.

85

При

мене

ние

4.Применение Остановка «Подснежник» Выписать из текста

наречия

Месяц величаво под-

нялся на небо посвя-

тить добрым людям и

всему миру.

Сугробы снега лежали

около хаты и на крыше

Закр

епле

ние

5.Закрепление Остановка «Ландыш»

Кто находчивее?

Был полдень ____________ палилосолнце. На

горизонте появилась черная туча, которая

______ двигалась с запада на восток. _______

подул ветер. Молодая березка ______

затрепетала. Порывистый ветер усиливался.

Вдали сверкнула молния ________ раздался

первый удар грома. Спеша укрыться______

заметались птицы.

Был полдень, беспо-

щадно палило солнце.

На горизонте появи-

лась черная туча, кото-

рая медленно двига-

лась с запада на восток.

Внезапно подул ветер.

Молодая березка

испуганно затрепетала.

Порывистый ветер уси-

ливался. Вдали сверк-

нула молния, глухо

раздался первый удар

грома. Спеша укрыть-

ся, беспорядочно

заметались птицы

Оце

нка

-6.Оценка Остановка «Астра»

«Поэтическая минута»

Сломано, медленно, страшно, трудно, твёрдо,

неприглядно, брезгливо, снежено, смято, прос-

то, здорово, закрыто, ужасно, рано, прилично,

напрасно, зло, дождливо, мокро, настойчиво,

отлично.

Контроль знаний «VIPтест»

Критерии оценок «5»-10-9 правильных ответов

«4» - 8 - 6

«3» - 3 - 5

1. Определите словосочетания с наречиями.

1) Плавать по-моему, сделать по-твоему.

2) По своему усмотрению, по моей просьбе.

3) По моему упражнению, по нашему городу.

4) По твоему заданию, по вашему району.

2. Найдите ряд наречий, в которых после

шипящих пишется о:

1) Обж…ра, ш…пот.

2) Горяч…, свеж… .

C) Хорош…, дремуч… .

D) Пугающ…, приглуш…нный.

3. Укажите строчку синонимов:

A) Хорошо, плохо

B) Днем, ночью

C) Холодно, жарко

Учащиеся делятся

своими мнениям,

отмечают на ноутбуках

тест

По данным словам

сочинить мини

стихотворение

Ноутбук

86

D) Правильно, верно

4. Определите, к каким частям речи относятся

выделенные слова: Солнце светило тускло;

утро прохладно.

A) Наречие, причастие.

B) Прилагательное, прилагательное.

C) Наречие, наречие.

D) Наречие, прилагательное.

5. Укажите словосочетание, в котором наречие

пишется с нн:

A) Смотрел груст…о

B) Сделал обдума…о

C) Смастерил искус…о

D) Дружелюб…о сказал

6. Укажите, к какой части речи относятся

выделенные слова.

Небо было безоблачно; яхты вяло покачивались

на волнах.

A) Краткое прилагательное, существительное.

B) Деепричастие, деепричастие.

C) Краткое прилагательное, наречие.

D) Наречие, краткое прилагательное.

7. Укажите часть речи, не являющуюся

наречием.

A) Дрож…

B) Настеж…

C) Вскач…

D) Навзнич…

8. Наречие – это …..

А) Часть речи, которая обозначает признак

предмета .

В) Особая форма глагола, которая обозначает

признак предмета по действию

С) Часть речи, которая указывает на предмет,

признак предмета и количество, но не называет

их.

D) Самостоятельная часть речи которая обычно

обозначает признак действия, признак признака

или предмета.

9. Укажите наречие сО на конце

A) Изредк…

B) Досыт…

C) Начист…

D) Снов…

10. Укажите наречие сАна конце

A) Досух…

B) Долг…

Оценивание. (оценочный лист –формативное оценивание) «Рефлексия» Игра «Кто

быстрее?»

87

Учащиеся должны за одну минуту,употребив, наибольшее количество наречий, описать как

они работали на сегоднешнем уроке.

Домашнее задание: упр.Составить предложения с наречиями Упр.7стр. 119

Рефлексия учащихся. – Несмотря на то ,что на улице холодно,снежно,мне с вами было

комфортно,замечательно!

-Давайте посмотрим какое у вас настроение после нашего урока! Поднимите смайлики

соответственно настроению

- Спасибо за урок. До свидания!

ЕҢБЕК - ӨМІР МӘНІ

Жусипова Гулбайра Бақтығалиевна,

Ақтөбе қаласы № 33 жалпы білім беретін орта мектептің өзін-өзі тану мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға еңбек – өмір мәні екенін түсіндіре отырып

қиянат жасамау құндылығының мәнін ашу.

Міндеттері:

1.Оқушыларды жанашырлық таныта білуге үйрету;

2.Оқушыларда қайырымдылық қасиеттерін дамыту;

3. Оқушыларды қайырымдылыққа, мейірімділікке, жанашырлыққа тәрбиелеу.

Ресурстар:

(нақыл

сөздер,

үнтаспа)

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі.

5 Т ережесі

тәртіп татулық

тыныштық талап тазалық

Тыныштық сәті: «Нұрға бөлену»

Ыңғайланып отырыңыздар, денелеріңізді түзу ұстаңыздар. Аяқ-

қолыңызды айқастырмаңыз, қолыңызды тізеге немесе үстелге қоюға болады.

Көздеріңізді жұмуларыңызды өтінемін.

Елестетіп көріңіз: Күн нұры сіздің төбеңізден өтіп, кеудеңізге қарай

бойлап барады. Кеудеңіздің орта тұсында гүл түйнегі орналасқан. Гүлдің

түйнегі нұрдан баяу ашылып келеді. Балғын таза, әсем гүл сіздің әр ойыңызды,

әр сезіміңізді, эмоцияңызды тілек қалауыңызды шайып, жүрегіңіздің қауызын

ашты.

Нұр сәулесі сіздің бойыңызға ақырын тарай бастағанын елестетіңіз. Ол

біртіндеп күшейе түсуде. Ой мен осы нұрды қолдарыңызға түсіріңіз. Сіздің

қолдарыңыз нұрға бөленіп, сәуле шашуда. Қолымыз тек жақсы, тек ізгі істерді

істейді және баршаға көмектеседі. Нұр аяқтарыңызға тарады. Аяқтарыңыз Нұр

сәулесін шашуда. Олар сізді тек жақсылық жасау үшін жақсы жерлерге

апарады.Олар нұр мен махаббат құралына айналды.

Одан әрі Нұр сіздің аузыңызға, тіліңізге тарады. Тіліңіз тек шындықты

және жақсы, ізгі сөздер ғана айтады. Нұрды құлақтарыңызға бағыттаңыз,

құлақтарыңыз тек жақсы сөз бен әсем әуенді ғана естиді. Нұр көзімізге де жетті.

Көзіміз тек жақсыға қарап, бәрінен жақсылықты ғана көреді. Сіздің басыңыз

түгелдей нұрға бөленіп, басыңызға тек ізгі, сәулелі ой келеді.

Нұр бірте-бірте қарқынды және шұғылана бастайды, сіздің денеңізден

шығып, жан-жағыңызға сәуле шашады. Осы нұрды туысқандарыңызға, мұға-

лімдеріңізге, достарыңызға, таныстарыңызға бағыттаңыз. Нұрды уақытша тү-

Сабақ

барысын

талдау:

88

сініспей, ренжісіп жүрген адамдарға да бағыттаңыз. Олардың да жүрегі нұрға

толсын.

Осы нұр бүкіл әлемге: барлық адамдарға, жан-жануарларға, өсімдік-

терге, тірі жанға таралсын... Ғаламның барлық түкпір- түкпіріне нұр бағыт-

таңыз. Ойша айтыңыз: «Мен нұрлымын...Нұр менің ішімде...Мен Нұрмын »

Осындай Нұр, Махаббат және Тыныштық күйінде отыра тұрыңыз...

Енді осы Нұрды жүрегіңізге орналастырыңыз. Нұрға толы бүкіл әлем

сіздің жүрегіңізде. Оны осындай әсем қалыпта сақтаңыз.

Жаймен көзіңізді ашуға болады. Рахмет!

Оқушылар өз әсерлерімен бөліседі.

Үй тапсырмасын тексеру.

8- сабақ, 44 бет. «Грек шешені – Демосфен» мәтінін оқып келу.

Дәйексөз:

«Жүрегі таза адам қиянатқа бармайды» (Шәкәрім Құдайбердіұлы)

(Нақыл сөз)

Ұлдар- 2 рет; қыздар-2 рет; барлығы бірге-1 рет.

Дәйексөздің мағынасын ашып талдау, дәптерге жазу.

Әңгімелеу. Мұғалім сыйы. Сиқырлы жүзік (аңыз әңгіме)

Бiр кедей күнi бойы жұмыс iстеп, қатты шаршайды. Бiр арша ағашын әрең кесiп

жерге құлатқанда, жоғарғы жағынан екi жұмыртқа домалап түседi де, жарылып

қалады. Бiрiншiсiнен бүркiттiң балапаны шығады да, лезде өсiп, адам бойымен

бiрдей болады. Екiншi жұмыртқа жарылып, одан алтын жүзiк шығады.

Бүркiт қанатын қағып-қағып қалады да, кедейге:

- Ей, адамұлы! Сен менi құтқардың. Мен саған мынау алтын жүзiктi

сыйлаймын. Бұл – сиқырлы жүзiк. Бiрақ жүзiктен өмiрiңде бiр-ақ тiлек тiлейсiң.

Тiлегiң орындалған соң жүзiгiң сиқырын жоғалтып, жәй жүзiкке айналады.

Сондықтан тiлегiңдi айтпастан бұрын жақсылап ойлан. Әйтпесе кейiн өкiнiп

жүресiң, - дейдi. Осыны айтып, бүркiт ұшып кетедi. Егiншi қуаныштан жүрегi

жарылардай боп үйiне қайтады. Жолда зергердiң дүкенiне соғып, зергерден өз

қолындағы жүзiктiң қанша тұратынын сұрайды. Зергер: – Екi алтындай

болатын шығар, – дейдi. Кедей қарқылдап күлiп жiберiп, бұл жүзiктiң сиқырлы

екенiн, оған ешбiр баға жетпейтiнiн айтады. Зергер қара жүректi, арам адам едi.

Ол кедейдi қоярда-қоймай қонаққа шақырады. Үйiнде ұйықтап жатқан жерiнде

егiншiнiң жүзiгiн ұрлап алып, соған ұқсас жәй жүзiктi салып қояды. Келесi күнi

кедей байғұс жөнiне кетедi, зергер есiк-терезесiн мықтап бекiтiп алып:

- Жүз мың алтыным болса, – деуi мұң екен, үстiне алтындар жауа бастайды.

Зергер жанталасып, арлы-берлi қаша бастайды, бiрақ есiктi аша алмайды.

Дүниеқоңыз зергер алтынға көмiлiп өледi, алтындарын көршiлерi бөлiсiп

алады. Ал қайырымды егiншi болса, әйелiне жүзiктi көрсетiп:

- Аллаһ бiзге рақыметтi, ендi, біздің қалаған тiлегiмiз орындалады, – дейдi.

Әйелi:

- Бiз жер тiлейiк. Егiстiкке жер жетпей жүр ғой, – дейдi. – Жоқ! Бiр жыл

тырмысып еңбек етсек, жердi өзiмiз-ақ сатып аламыз, – дейдi күйеуi.

Сол жылы өнiмдерi мол болып, жер сатып алады. Егiншiнiң әйелi:

-Ендi жүзiктен ат пен сиыр тiлейiк, – дейдi.

– Соны да жүзiктен сұраймыз ба?

Тағы бiр жыл ерiнбей еңбектенсек, оған да қол жеткiземiз, – дейдi кедей. Келесi

жылы ат пен сиыр сатып алады. Әйелi тағы да:

89

- Бұрын сен Аллаһ Тағалаға жалбарынып, тiлек етушi едiң. Аллаһ тiлегiңдi

бердi. Қазiр патша боламын, зәулiм сарайда тұрамын десең де, бәрi қолыңда.

Шаршап-шалдығып жүргенше, рахатқа батып, тыныш отырмайсың ба?-дейдi.

Сонда егiншi тұрып:

- Бiз әлi жаспыз, өмiрiмiз алда. Аллаһқа шүкiр, бiзде қазiр бәрi бар. Жүзiктен

бiр тiлек сұрасақ, сиқырын жоғалтады. Алдымызда қиын жағдайлар тап

болмайтынына кiм куә? Бiздi қандай сынақтар күтiп тұрғанын қайдан бiлемiз?

– дейдi. Ерлi-зайыптылардың арасындағы келiспеушiлiк осымен бiтедi.

Кедейдiң қоймалары жыл сайын астыққа толып, бақытты да бақуатты

отбасының бiрiне айналады. Жылдар зуылдап өтiп жатады, адал еңбекпен өмiр

сүрген егiншi де өмiрден өтедi. Жерлейтiн кезде немерелерiнiң бiрi қолындағы

жүзiктi шешiп алмақшы болады, екiншiсi оған қарсы болып:

- Атамыз өмiр бойы бұл жүзiктi қатты қадiрледi, өзi үшiн аса қымбат ескерткiш

болса керек. Өзiмен бiрге кеткенi дұрыс болар, – дейдi. Осылай үйге бақыт пен

байлық әкелген жай жүзiк егiншiмен бiрге көмiледi.

-Кедейге бүркіт алтын жүзікті не үшін сыйлады?

-Егінші қуанышын кіммен бөліскісі келді?

-Егінші мен әйелі бақытты өмірге қалай қол жеткізді?

-Сенің жанашырлық танытқан сәттерің болды ма?

-Мейірімділік қасиеті өз бойыңнан табылып жүр ме?

-Қайырымдылық жасағанда қандай сезімде боласың?

Шығармашылық жұмыс, топтық жұмыс.

1 топ- жанашырлық

2 топ-қайырымдылық

3 топ-мейірімділік

Көрініс көрсету.

Топпен ән айту «Өмір»

Үй тапсырмасы

Дәптерден 8- сабақ,15 бет тапсырмасын орындау; 9- сабақ,48 бет «Жиырма

үшінші сөз» Абай, мәтінді оқу,түсіну.

Қорытынды

Баяу әуен қойылады.

Көзімізді жұмып, еркін жайғасайық. Енді бүгінгі сабақтан алған жақсы

нәрселерді, әсерлерді жүрегіміздің түбінде сақтайық. Жайлап көздеріңізді

ашуға болады. Бүгінгі сабақ үшін сіздерге көп рахмет! Сау болыңыздар!

ТАҒАМДЫҚ ӨНІМДЕР ЖӘНЕ ҚОРЕКТІК ЗАТТАР: НӘРУЫЗДАР, МАЙЛАР,

КӨМІРСУЛАР, ВИТАМЕНДЕР, СУ, МИНЕРАЛДЫ ТҰЗДАР

Жылқыбаев Тәуіпбек Казиханович,

Әйтеке би ауданы Ярослав орта мектебінің биология пәнінің мұғалімі

Қоректену – барлық тірі ағзаларға тән

қасиеттердің бірі. Қоректену арқылы тірі

ағзалар өседі, дамиды және қалыпты тіршілік

әрекетін жалғастырады. «Ас – адамның ар-

қауы», «асты көрсең қадір тұт» деген сөздер

тағамның қасиетін айқындап тұр. Ағзаға

қажетті тағамдық заттаркүнделікті пайдалы-

натын тағамнан алынады. Ағза қабылдаған

тағам алдымен түрлі өзгерістерге ұшырап,

күрделі өңдеуден өтеді. Өңделген тағамдық

заттар қан және лимфа арқылы жасушаларға,

ұлпаларға таралып, қалдық заттар сыртқа

90

шығарылады. Тағамның құрамындағы орга-

никалық заттар ыдыраған кезде энергия

бөлінеді. Бұл энергия жеке мүшелердің және

жалпы ағзаның қызметі үшін жұмсалады.

Тағам – ағза үшін энергия көзі және құрылыс

материалы.

Қазіргі кезде жер бетінде адам баласын

тамақпен қамтамасыз ету өзекті мәселелердің

бірі. ХХ ғасырдың соңында дүние жүзінде бір

милиардтан астам адам ашаршылықты бастан

кешіріп жатқаны белгілі болып отыр.

Сондықтан да адамзат баласын ашаршылық-

тан құтқару БҰҰ-ның негізгі он мәселесінің

бірі.

Тағамның құрамы

Органикалық заттар Бейорганикалық заттар

Нәруыз Көмірсу Минералды Су

Май Витаминдер

а) нәруыздар – адам пайдалынатын көптеген

тағамдардың құрамында кездеседі. Олар адам

ағзасында өздігінен түзілмейді, тек тағаммен

бірге қабылданады. Адамның қалыпты өмір

сүріп, дұрыс жұмыс атқаруы үщін құрамында

біркүндік нәруыз мөлшері 100-120 грамм

нәруыз қажет. Нәруыз негізінен мал, құс

еттерінде, жұмыртқада, сүтте, жаңғақта, ас-

бұршақта, балықта көп кездеседі. Нәруыздар

тек адам ағзасын қоректендіруші, құрасты-

рушы ғана емес, сонымен қатар ол көптеген

ферменттер мен гормондарды түзуге септігін

тигізеді. Адам ағзасы үшін нәрлі нәруыз

жануартекті тағамдарда көптеп кездеседі.

ә) майлар – бұлар да адам ағзасы үшін қа-

жетті заттың бірі. Майлар – жылу қоры. Май

– сүт өнімдерінің, жұмыртқаның және жан-

уарлардың іш майында, майлы өсімдіктердің

құрамында көп болады. Басқа органикалық

заттармен салыстырғанда май ыдыраған кез-

де энергия екі еседей көп бөлінеді. Адам

сұйық (өсімдік) майларды көбірек пайдалан-

уы қажет, өйткені ол ағзаға тез әрі жеңіл

сіңеді. Бір күнде адам денесінің 1 кг салма-

ғына қажетті ас құрамындағы май мөлшері 1-

1,25 болуға тиіс. Енді, өзімізге бір тәулік-те

қанша май қажет екенін анықтайық. Орта

есеппен адамға бір тәулігінен 70-100 г май

пайдалану керек екен.

б) көмірсулар – бұл да негізгі жылу қоры.

Олар көбіне өсімдіктегі тағамдардың, нан-

ның, жарманың, картоптың құрамында көп

кездеседі. Адам күнделікті пайдаланатын кө-

мірсулар негізінен крахмал және қант жиі

пайдаланады. Крахмал жармалардың ұнның,

картоптың құрамында көп кездеседі. Ал, қант

көбіне қант қызылшасында, сәбізде мол

кездеседі. Ағза үшін негізінен, жемістердің

құрамындағы қант өте пайдалы, өйткені, ол

тез сіңіреді. Мұндай қант балдың, жеміс-

жидектердің құрамында көп кездеседі. Адам

денесінде жиналған артық көмірсулар ба-

уырда, бұлшық еттерде қор ретінде жинала-

ды. Адам тәулігіне 400-450 г крахмал және

100 г қант жұмсайды. Сонымен қатар, құра-

мында көмірсулар болатын тағамдарды көп

пайдалану адамның семіруіне және қант

ауруына әкеліп соғатынын есте сақтау қажет.

в) витаминдер немесе дәрумендер (латынша

«vita» - тіршілік, «amin» - химиялық заттар)

ерекше органикалық заттар. Адам оларды өте

аз мөлшерде пайдаланады. Бірақ вита-минсіз

біздің денеміздегі мүшелеріміздің қа-лыпты

жұмыс істеуі мүмкін емес. Витамин-дер

ағзаның тіршілік қабілеті үшін қажетті зат, ол

адамның дене және ой еңбегін арттырады,

оның өсуі мен дамуын, ауруға қарсы тұруын

қамтамасыз етеді. Тағам құрамында вита-

миндер жеткіліксіз болса, ағзаның жұмысы

нашарлап, қатты ауруға шалдықтырады.

Витаминдердің көптеген түрлері бар, атап

айтқанда: А(ретиналь), В(тиамин),

В2(рибофлавин), В6(пиродоксин),

В12(циакобаламин), С(аскорбин қышқылы),

Д(кальциферолы), Е(токоферолы), К

(филлохиноны) және т.б. жатады.

г) минералдық тұздар, адам ағзасы жеген

тағам мен ішкен суы арқылы қабылдайды.

Адам пайдалалынатын барлық табиғи

тағамдардың құрамында тұздар кездеседі.

Күнделікті тұрмыста ас тұзын табиғи

қалпында пайдаланады. Тұзсыз астың дәмі

татымайды. Адам тәулігіне 5-6 г-дай ас тұзын

пайдаланса жеткілікті. Минералды тұздар

денеге жинақталады және жасушалар мен

ұлпалардың құрамына кіреді. Мысалы, темір

91

атомы эритроциттердегі гемоглабин-дердің

құрамына кіреді және оттегі мен

көмірқышқыл газын тасымалдайды. Иод –

қалқанша бездің гормонында, күкірт пен

мырыш ұйқы безі гормонының құрамына

кіреді. Қан түзу барысында темір, мыс өте

қажет. Сүйектің құрамына кальций және

фосфор кіреді. Және минералды тұздар адам

ағзасында жетіспесе немесе көп болған жағ-

дайда адам әртүрлі ауруға ұшырайды. Адам

ағзасында минералды тұздар мен заттардың

жалпы көлемі шамамен 4,5 % құрайды.

Минералды тұздардың көлемі адам ағзасын-

дағы судың көлеміне байланысты болады.

д) су – адам ағзасы үшін өте қажет. Сусыз

тіршілік ету мүмкін емес. Адамның денесін-

дегі күрделі физиологиялық процестердің

барлығы судың қатысуымен жүреді. Соны-

мен бірге суда көптеген минералды тұздар

ерітінді түрінде кездеседі. Адамның тіршілігі

үшін тәулігіне 1,5-2,5 л су қажет. Ал, егер

адам дене еңбегімен ұзақ айналысқанда онда

адамның тәуліктік су мөлшері де өседі екен.

Жалпы су адам ағзасының 70% құрайды. Су –

ағзаға керексіз, улы заттарды да сыртқа

шығарады. Ағзаның ішкі орталығын сақ-

тауда су мен тұздың маңызы ерекше, бұл кү-

ні ыстық, шөлді жерлерде айқын байқалады.

Тағамдық заттардың қызметі. Адам ағзасын-

да тамақтық заттар көптеген қызмет атқара-

ды. Солардың ішінде 2 түрлі қызметін ерек-

ше атап өткен жөн. Біріншіден – тағамдық

заттар адам ағзасындағы тіршілігін жойған

жасуша құрылымдарының орнын басады.

Оны тағамның құрылыстық қызметі дейді.

Екіншіден – тағамдық заттар ағзадағы хи-

миялық энергияның бірден-бір көзі болып

саналады. Тағам құрамындағы күрделі орга-

никалық заттар ыдырағанда энергия бөлінеді

де, энергияның басқа түріне (жылу, механи-

калық және т.б.) айналады. Мұны тағамдық

заттардың энергетикалық қызметі дейді.

Қорыта айтқанда, тағамдық заттар ағзаны

үнемі құрылыс материалдармен және

энергиямен қамтамасыз етіп отырады.

Ас қорыту – тағам құрамындағы күр-

делі органикалық қосылыстардың ыдырап,

қан мен лимфаға өтуін немесе қоректік зат-

тардың ас қорыту мүшелерінде механикалық

өңдеуден өтіп, ферменттердің әсерінен ағза

жақсы сіңіретін, химиялық ыдырауға ұшы-

райтын, процесті айтады.

Қоректік зат – клеткалардың өсіп-өнуі мен

дамуы үшін және ағзаның тіршілік әрекетіне

қажетті энергия көзі.

Тамақтанудың гигиенасы. Адамның

денсаулығы көбінесе оның немен және қалай

тамақтануына байланысты. Дұрыс тамақтану

арқылы адам өз денесіне қажетті заттарды

алып отырады. Ас тағамдары әр түрлі болуы

керек. Үнемі бір түрлі тамақ ішкенде, оның

сіңімділігі төмендеп, адамның асқа тәбеті

тартпайды. Астың құрамында өсімдіктер

және жануарлар өнімі болуы қажет. Дәмдеп

ішкен ас жылдам және толық қорытылады. Ас

қорыту сөлінің мол болуына жеміс шырын-

дары мен көкеністер әсер етеді.

Тамақтану мезгілі. Ас қорыту жүйесі-

нің жақсы жұмыс істеуі үшін әр уақытта бір

мезгілде тамақтану қажет. Үнемі бір мезгілде

тамақтанып отырған адамның ас қорыту

мүшелерінің бездерінен тамақ алдында сөл

бөліне бастайды. Сондықтан ас қарынға және

ішекке түсісімен ыдырап, қорытыла береді.

Мезгілімен тамақтану – оның жылдам қоры-

тылып және жақсы сіңуіне септігін тигізеді.

Күніне 4 мезгіл тамақтанған жөн.

Ересек адамдар күніне 3 мезгіл тамақтанады.

Күніне 4 рет тамақтанғанда асты былай

мөлшерлеу дұрыс: таңертеңгі ас – 25%, түскі

ас - 40%, сәскелік ас немесе түстен кейінгі ас

- 15%, кешкі ас - 20%. Тамақтану мерзімі ас

қорыту жүйесі мүшелерінің қалыпты

жұмысын қамтамасыз етеді.

92

ДОС БОЛАЙЫҚ БӘРІМІЗ

Ибатуллина Гаухар Акбулатовна,

Ақтөбе қаласы №35 орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға достық ұғымын түсіндіре отырып

сүйіспеншілік құндылығының мәнін ашу.

Сабақтың міндеттері:

-оқушыларға мейірімділіктің жақсылық жасаудың қайнар көзі екендігін

ұғындыру;

-оқушылардың бойындағы ізгілік қасиеттерін дамыту;

-оқушыларды мейірімділікке, ізгілікке, қайырымдылыққа тәрбиелеу.

Ресурстар:

(нақыл сөздер,

аңыз әңгімелер,

суреттер)

Сабақтың барысы: 5Т(тәртіп, талап, тыныштық, тазалық, татулық.)

1.Ұйымдастыру бөлімі:

Тыныштық сәті. «Нұрға бөлену»

Елестетіп көріңіз: Күн нұры сіздің төбеңізден өтіп, кеудеңізге қарай

бойлап барады. Кеудеңіздің орта тұсында гүл түйнегі орналасқан. Гүлдің

түйнегі нұрдан баяу ашылып келеді. Балғын таза, әсем гүл сіздің әр

ойыңызды, әр сезіміңізді жүрегіңіздің қауызын ашты.

Нұр сәулесі сіздің бойыңызға ақырын тарай бастағанын елестетіңіз. Ол

біртіндеп күшейе түсуде. Ой мен осы нұрды қолдарыңызға түсіріңіз.

Сіздің қолдарыңыз нұрға бөленіп, сәуле шашуда. Қолымыз тек жақсы, тек

ізгі істерді істейді және баршаға көмектеседі. Нұр аяқтарыңызға тарады.

Аяқтарыңыз нұр сәулесін шашуда. Олар сізді тек жақсылық жасау үшін

жақсы жерлерге апарады. Олар нұр мен махаббат құралына айналады.

Одан әрі нұр сіздің аузыңызға, тіліңізге тарады. Тіліңіз тек шындықты

және жақсы, ізгі сөздер ғана айтады. Нұрды құлақтарыңызға бағыттаңыз,

құлақтарыңыз тек жақсы сөз бен әсем әуенді ғана естиді. Нұр көзімізге де

жетті. Көзіміз тек жақсыға қарап, бәрінен жақсылықты ғана көреді..

Осы нұр бүкіл әлемге, барлық адамдарға, жан-жануарларға, өсімдіктерге,

тірі жанға таралсын... Ғаламның барлық түкпір-түкпіріне нүр

бағыттаңыз.Ойша айтыңыз: «Мен нұрлымын.... Нұр менің ішімде... Мен

Нұрмын»

Осындай Нұр, Махаббат және Тыныштық күйінде отыра тұрыңыз.. Енді

осы Нұрды жүрегіңізге орналастырыңыз. Нұрға толы бүкіл әлем сіздің

жүрегіңізде. Оны осындай әсем қалыпта сақтаңыз.

Жаймен көзіңізді ашуға болады.

Рахмет!

- Не елестеттіңіздер?

- Қандай сезімде болдыңыздар?

Оқушылар өз әсерлерімен бөліседі

2.Үй тапсырмасын тексеру.

Тапсырма: 66-67 бет

Сурет бойынша әңгіме құрастыру. Жағдаяттарды шешу. (Әңгімелерін

тыңдау.)

Мұндай жағдайда балалардың не істегені жөн еді?

Сен қасыңдағылармен қандай ізгі сөздер арқылы қарым-қатынас жасар

едің?

Сабақ барысын

талдау:

93

Достарымызға деген мейірімділікті қалай көрсетіп жүрміз?

Досың саған жақсы сөз немесе жақсы тілек айтса қандай көңіл-күйде

боласың?

Сүйіспеншілікпен өмір сүрудің мәні?

Сендердің өмірлеріңде қайырымдылық, жомарттық қандай түрде көрініс

тауып жүр?

Сергіту сәті

Күннен нұрды алайық, (Қолдарын жоғары көтереді)

Бір-бірімізге қарайық. (Бір-біріне қарайды)

Құшақ толы нұрды біз, (Толы құшақ қалпын көрсетеді)

Айналаға шашайық. (Құшақтарын жайып, жан-жағына шашады)

Мен Нұрлымын! (Өзін көрсетеді)

Сен Нұрлы! (Қасындағы баланы көрсетеді)

Әлемге түгел Нұр толды! (Қайтадан жан-жағына қолын созады)

3.Дәйексөз. Сүйіспеншілік баға жетпес құндылық (Л.Толстой).

2 рет ер балалар, 2 рет қыз балалар, бәрі бірге қайталайды.

Дәптерге жазып аламыз

4.Мұғалімнің сыйы. Әңгiмелеу. «Екі дос» ертегісі

Бір күні екі дос орманда келе жатады. Кенеттен алдарынан бір аю шыға

келеді. Сол кезде біреуі талға өрмелеп жасырынып қалады, екіншісі

қашып үлгере алмайды. Алайда, не істерін білмей тұрғанда, ойына «Өлген

адам сияқты жерге етбетіммен жата қалсам, бәлкім құтылып кетермін»

деп жерге жата қалады.

Аю келіп оны иіскелей бастағанда демін жұтып, дем алмай жатады. Аю

кеткен соң талға өрмелеп кеткен досы төмен түсіп, досының қасына келіп,

күліп: «Айтшы, аю сенің құлағыңа не деп сыбырлады?» дейді.

Сонда досы: «Досына қауіп-қатер төніп тұрғанда қашып кеткен

адамдардан сақтану керектігімді айтты» дейді.

Екі дос неге кезікті?

Аюды көрген достар не қылды?

Қалай ойлайсыңдар бұлар адал дос па?

Дос болу үшін қандай қасиеттер болу керек?

Сен досыңа деген сүйіспеншілігіңді қалай білдіресің?

Сүйіспеншілік адамда таусылмауы мүмкін бе?

5.Шығармашылық жұмыс,топпен жұмыс.

«Саңырауқұлақтың саясы» сахналау

Үшке дейін санау арқылы 3 топқа бөлу.

1 топ-Ізгілік

2 топ- мейрімділік

3 топ- қайрымдылық

6. Топпен ән айту. «Дос болайық бәріміз» әнін айту.

Сөзін жазған:Х.Талғаров

Әнін жазған: И.Нүсіпбаев

Әрқашан дос, біргеміз,

Ажырамас іргеміз.

Ілгері жүріңдер.

Достық жырын біліңдер,

Ту қып ұстап бірлікті,

Еңбекті сүйіңдер!

94

Дос болайық,бәріміз,

Жарасып тұр әніміз.

Тыныштықты сақтаймыз,

Атсын күліп таңымыз.

Қайраттанып қарышта,

Озып шыққан жарыста,

Батыл бас, жас ұлан!

Самға биік, алысқа,

Жұлдыздарға ғарышқа,

Бойда күш тасыған.

Үйге тапсырма:

Кітаптан 16-сабақ, 72-76 беттегі ертегіні оқу.

Дәптерден 15сабақ,

1. Соңғы тыныштық сәтi.

(Тыныштық... бар жерде, тыныштық... бүкiл әлемде)

- Енді көзімізді жұмып осы сабақта, айтылған ойлар мен істерді ой

елегінен өткізіп көрейікші.

- Барлық айтылған жақсы ойларды жүрегіміздің түкпіріне апарып

орналастырайық.

- Енді көздеріңді аша қойыңдар. Сабақ аяқталды. Бүгінгі күндерің қуаныш

әкелсін!

КӨМІРТЕК ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ

Имангазина Айнагул Михайловна,

Қобда ауданы Құрсай негізгі мектебінің химия пәнінің мұғалімі

Мақсаты

Білімділік

Дамытуш

ылық

Тәрбиелік:

Көміртектің периодтық кестеде орналасуы, оның физикалық, химиялық

қасиеттері, қолданылуы туралы толық мәлімет беру.

Оқушыларға ІVА топша элементтерінің жалпы сипаттамасы, кристалл

торларының ерекшеліктері, олардың табиғатта кездесуі, қасиеттері,

қолданылуы, алынуы туралы білімді қалыптастыру.

Бейметалдардың қасиеттерінің өзгеруін түсіндіре білу, ІVА топша

элементтерінің жалпы сипаттамасына қорытынды жасау, жүйелеу, сөздік қорын

молайту, білім-білік дағдыларын дамыту.

Сабақ уақытын бағалауға үйрету, еңбекқорлыққа және пәнге қызығушылығын

арттыру.

Күтілетін

нәтиже-

лер

Көміртек атомымен танысады;

Химиялық және физикалық қасиеттерін біледі;

Қолданылуы мен табиғатта таралуын біледі.

Керекті

жабдық-

тар

Интербелсенді тақта, слайд шоу, химиялық элементтердің периодтық кестесі,

оқулық, дидактикалық материалдар, деңгейлік тапсырмалар, постер, маркерлер,

карандаш, есептегіш құралдар, жазбалар, үлестірме қағаздар, рефлексия парағы.

Әдіс-

тәсілдер

Тәсіл: жеке,топпен, жұппен

Әдіс: АКТ,СТО

95

Пәнаралық

байланыс Биология, география, математика, тарих,

Сабақ барысы:

Сабақ

кезеңдері

Мұғалім әрекеті Оқушы әрекеті

Кіріспе

Қызығуш

ылық

ты ояту

Ұйымдастыру

бөлімі:

Оқушылармен

амандасып, сы-

ныптың сабаққа

дайындығын қада-

ғалау. Сыныпты

үш топқа бөлу.

Ынтымақтастық

атмосфераны қа-

лыптастыру.

«Периодтық тілек»

Интерактивтік тақ-

тадан слайд арқы-

лы сабақтың жос-

парымен танысты-

ру, уақытты жос-

парлау.

Кезекшілер сабаққа келмеген оқушыны және үй

тапсырмасына не берілгенін айтады.

Балалар күнделікті тұрмыста қолданатын көмірді

сипаттап тақырыпты ашайық .

Таскөмірдің пайда болуы /бейне матероиал қсынылады/

Сонымен қатар көмір химиялық элементтердің қатарында да

кездеседі екен .

П.Ж.орнын сипаттайды.

Миға шабуыл

Танымдық сұрақтар.

1.”Көміртегі – өмір тегі” дегенді қалай түсінеміз?

а/Барлық тірі ағзалардың құрамына кіргендіктен,

б/тас көмір, шымтезек,мұнай құрамында болғандықтан

в/әктас, бор, мәрмәр құрамына кіргендіктен.

2.Мақалды аяқта:

а/Тат темір жейді,от ---- жейді.

б/Темір кессең қысқа кес, ұзартуға оңай,

---- кессең ұзын кес, қысқартуға оңай.

Тұсау-

кесер

ІІ

Мағына-

ны тану

«Ыстық картоп»

әдісі арқылы үш

топқа бірдей

тапсырмалар

беріледі. Көміртек

туралы мәлімет

I топ- «Бор»

II топ- «Графит»

III топ- «Алмаз»

Интерактивтік тақтадағы слайдқа зейіндерін аудара отырып

тыңдайды.

Үш топқа тапсырма беріледі. Оқушылар берілген тапсырма

бойынша постерге түсіріп, бірінші топтағы постерді екінші

топқа, ал екінші топтағы постерді үшінші топқа, үшінші

топтағы постерді бірінші топқа алмастырады.

I топқа – қызыл маркер

II топқа - көк маркер

III топқа – жасыл маркерлер беріледі.

I топ «Бор»

І Көміртектің ашылу тарихы

Көміртек – тіршілікке тірек, өмірге өзек элементтердің бірі.

Оның қай уақытта , қалай табылған мерзімін дәл баса айту

қиын. 1781 жылы француз ғалымы А. Лавуазье нің «Жай

денелер кестесі» деген еңбегінде көміртекті латынша

«карбонеум, карбо — көмір» деп жазған. Бұдан көміртектің

элементтік табиғатын алғаш дәлелдеген француз ғалымы А.

Лавуазье деген қорытынды шығауға болады. Орысша

«углерод» деген атауды, 1824 жылы орыс ғалымы М.В.

Соловьев, ал 1928 жылы «көміртегі» деген атауды

аудармашы Р. Бөкейханов пайдаланды.

96

ІІ Периодтық жүйедегі орны

6С12 1s2 2s23p2 6С

12 1s2 2s3p3

Тотығу дәрежелері: -4; 0; +2; +4; (1 сурет)

ІІІ Табиғатта таралуы және қолданылуы

Басқа да элементтер сияқты көміртегі атомдары бір ғана

қосылыстардың құрамында болмайды. Олар бір заттан

екінші затқа ауысып отырады. (2 сурет)аСО3, МgCO3 –

магнезит, СаСО3* МgCO3 – доломит, СН4, СО2;

ІV Физикалық қасиеттері

Алллотропия дегеніміз не екендігін еске түсіріп алып,

көміртегінің түр өзгерістері алмаз бен графит туралы

айтылады.

Көміртегі

Алмаз – табиғатта сирек кездеседі. Оның мол қоры

Ресейдегі Якутия мен Африкада т.б.

Алмаз – түссіз, электр тогын өткізбейді, ең қатты зат, ρ=3,5

г/см3

Графит – сұр түсті, аздап жылтыры бар, қолға денеге,

қағазға оңай жұғады, ρ=2,17 – 2,3 г/см

КАРБИН

Көпке дейін алмаз бен графит көміртектің жалғыз

аллотропиялық түр өзгерісі деп саналып келді. Аморфты

көміртектің негізі графиттің ретсіз құрылымынан тұрады.

Алайда XX ғасырдың 60 жылдары табиғи графиттен

көміртектің тағы бір аллотропиялық түр өзгерісі – карбиннің

ақ түсті кристалдары табылды. Бұл зат көміртек

атомдарынан түзілген тізбектен тұрады. Тізбектің

құрылысының әр түрлілігіне байланысты карбиннің бірнеше

формасы белгілі, мысалы, – C = C – C = С – және = C = C =

C = С = .

Ғалымдар графитті 20000 С температурада және төмен

қысымда айдағанда карбин түзілетінін дәлелдеді.

Фуллерендер қара түсті, металдық жылтыры бар, жартылай

өткізгіштік қасиеті бар кристалдық зат. 2.105 атм.қысымда

және бөлме температурасында бакминстерфуллерен алмазға

айналады. 8000С температурада С60 фуллерен газға

айналады, С60 молекуласы газ күйінде 18000-қа дейін

болады.

1992 жылы фуллерен табиғатта кездесетін шунгит (аморфты

көміртек) минералының құрамынан табылды, бұл

минералдың аты Карелиядағы Шуньга поселкесінің атымен

аталған. Бұл минералдың құрамында фуллереннің бар екенін

осы уақытқа дейін байқамау оның өте аз мөлшері себеп

болған сияқты, ол бар-жоғы 0,001% қана.

97

Тақтадағы

суреттерді

талқылай отыра,

қолданылуын

анықтау.

«Зертхана

қызықтары», сол

жұмыстардың

орындалуын,

ретін, дұрыстығы

бағаланады.

Қолданылуы

Алмаз - бұрғылар жасау үшін, қырланған алмаздан

бриллиант, әшекейлі зат әзірленеді.

Графит – қарындаштың өзегі, электродтар дайындауда.

Кокс (C) тотықсыздандырғыш ретінде металл өндіруде.

Активтелген көмірдің адсорбциялық қасиеті медицинада

және газтұтқыштар (противогаз) әзірлеуде қолданылады.

III топ «алмаз»

Адсорбция – көміртектің және басқа заттардың өз бетінде

газдарды, буды және еріген заттардың бөліктерін ұстап қалу

қабілеті.

Мысалы, карболен немесе активті көмір – қара дәрі. Оны іш

ауырғанда, уланғанда пайдаланады.

Көміртегінің осындай қасиетіне сүйене отырып 1915 жылы

Зелинский – газтұтқышты ойлап тапты.

Химиялық қасиеттері

Көміртек көптеген жай заттармен оңай әрекеттеседі. 1) Жану

реакциясы:

a) 2С + О2 = 2СО

ә) С + О2 = CO2

2) Хлормен әрекеттескенде көміртек тек жарық сәулесінің

әсерінен төрт хлорлы көміртек түзіледі:

С+2Cl2= CCl4 (бағалы еріткіш) өрт сөндіруде қолданылады.

3) Металдармен әрекеттесіп карбидтер түзеді:

2С + Са = СаС2 (бұдан ацетилен алынады)

4) Күкіртпен күкіртті көміртек түзеді:

С+2S=CS2 (еріткіш)

5) Сутекпен әрекеттескенде метан түзіледі:

С + 2Н2→СН4 (отын - ол табиғи газдың негізгі құрам белігі)

Көміртектің күрделі заттармен әрекеттесуі: 1) Сумен

әрекеттескенде газдар коспасы (су газы) бөлінеді:

С + Н2О = CO + Н2 (су газы – бағалы отын)

Алынған газдардың екеуі жанғыш болғандықтан жылу

көбірек белінеді. Сондықтан көмірді жаққанда сулау қажет.

Негізгі

бөлім

Ой-

толғаныс

Деңгейлік тапсыр-

ма 10 мин.

Оқушыларға дең-

гейлік тапсырма-

лар таратып бере-

мін. Деңгейлік

тапсырманы әр

оқушы өз бетінше

орындайды.

Оқушылардың

жалпы сабақтан

алған білімі жеке

бағаланады.

Топ болып жұмыс жасай отырып, есептер шығарады.

Оқушылар қарсы топтарының қателерін шығарады.

2. Ал, деңгейлік тапсырмалар бойынша оқушылардың

жұмыстарының қорытындысы критерийлерге байланысты

өзара тексеріліп, жинаған балл сандарына қосымша бірінші

бағалау бойынша оқушылардың жеке жұлдызшалары

қосылып, бағалау жүргізіледі.

ІІ Үлестірмелі карталар арқылы тапсырмалар орындау

№1. Массасы 88 грамм көмірқышқыл газында қанша көмір

бар?

Берілгені: Шешуі:

m(СО2)=88 г 1-әдіс:

Табу керек: m(С) — ? М(СО2) = 44 г/моль М(С) = 12 г/моль

υ(СО2) = = 2 моль

m(С) = 2 моль * 44г/моль =24 г

2-әдіс: 44 г (СО2) 12 г (С)

98

«Есептер келді». 3

топқа бірдей

есептер беріледі.

Сол есепті

шығарып,

химиялық

қасиеттерін ашу.

88 г (СО2) Х г (С)

Х = 24 г

Жауабы: m(С) = 24 г

№2. Айналымды іске асыру

С→СО→СО2→Nа2СО3→ СаСО3→СаСІ2

2С + О2→ 2СО

2СО + О2→ 2СО2

СО2 + Nа2О →Nа2СО3

Nа2СО3 + Са(ОН)2→ 2 NаОН + СаСО3

СаСО3 + НСІ →СаСІ2 + Н2О + СО2

Қорытынд

ы

1. «Сенемін,

сенбеймін» сұрақ-

жауап ойыны,

Өзін-өзі бағалау.

Кері байланыс

ІІ. «Экологияны

қорғау» ой-толғау

жазу

Оқушылар сұрақ-жауап арқылы сабақты түсінгенін байқауға

болады.

Сенесің бе, сенбейсің бе, - көміртектің таңбасы

“эс”

- көміртек латынның “карбениум” деген сөзі

- алмаз көміртектің түр өзгерісі

- көміртектің атомдық массасы 15

- периодтық кестеде көміртек үшінші қатарда тұр.

Эссе. Жасаған жұмыстарынан не түйгені жайлы шағын эссе

жазу.

Бағалау

Үйге

тапсырма

Бағалау ағашына «Екі жұлдыз, бір тілек» стикерлер жапсырылады.

Үй тапсырмасын жазып алады. Оқушылардың білім деңгейі қай сатыда

тұрғандығы анықталады.

Бағалау критерийлері:

1.Сабақ барысында топтық және жеке бағалауды жүзеге асыру мақсатында сұ-

раққа, тапсырмаға жауап берген оқушыларға бір жұлдызшадан таратып отыра-

мын. Сабақ соңында қай топтың жұлдызшасы көп болса сол топқа үш шапалақ,

сәйкесінше екі шапалақ, бір шапалақ арқылы ынталандыру бағалау жүргіземін.

2. Ал, деңгейлік тапсырмалар бойынша оқушылардың жұмыстарының

қорытындысы критерийлерге байланысты өзара тексеріліп, жинаған балл

сандарына қосымша бірінші бағалау бойынша оқушылардың жеке

жұлдызшалары қосылып, бағалау жүргізіледі.

§21 1-8 жаттығу

22 1-6 жаттығу

Жақсы

тұстары:

Үнсіз оқушының сабаққа араласуы. Қызығушылықтың артуы.

«ОЙЫН — БАЛАЛАРДЫҢ ЕҢ ҮЙЛЕСІМДІ ҚИМЫЛЫ»

Иманкулова Галия Танашаевна

Хромтау ауданы, Қопа ауылы, «Таңшолпан» МДҰ

Бала үшін дүниеде ең жетілген, білімді де,

мәртебелі адам – оның ата – анасы. Баланың

дамуында ата-ананың орыны ерекше. Ата-

аналар балаға отбасылық өмірдің алуан түр-

лі, қыры мен сырын дүние жұмбақтарын та-

нытып, тағылым талғамға, әдептілікке баулу-

ға тиіс. Себебі, ата-ананың күнделікті өмір

тіршілігіндегі еңбегі, адамның бейнелері,

жақсы мінез-құлқы, дұрыс қарым-қатынасы –

балаға үлгі. Баланың алдында барынша са-

бырлы әрі ұстамды болуға тырысу керек, ата-

ана өзі үлгі бола отырып, баласын сабыр-

99

лылыққа тәрбиелейді. Әрбір ата-ана өз бала-

сы үшін-басты тұлға. Сондықтанда да кез-

келген бала алдымен үлгіні ата-анасынан

алады.

Бала тәрбиесінде отбасы басты орын алады.

Баланың ана тілін толық меңгеруі, ұлттық-

сана сезімін тәрбиелеу, денсаулығын түзету,

бала тәрбиелеудің әдіс-тәсілдерін білу жө-

ніндегі дағдыларын қалыптастыру мектепке

дейінгі мекемелерге берілген. Тәрбиенің сан

алуан келелі мәселесін шешетін, қарапайым

дағдыларды бала санасына орнықтыратын

алғашқы білім баспалдағы – балабақша.

Балалардың алғашқы даму кезеңі, білім мен

тәрбие берудің алғашқы сатысы балабақша-

дан басталады. Қоршаған ортаға бейімі,

еңбекке араласуы, білім алу, адамдармен

қарым - қатынасы, ойлау, қиялдау қабілеттері

сөздік қорларының дамуы мектепке дейінгі

кезеңде қалыптасады.

Ұлы Абай атамыз: «Балаға мінез үш алуан

адамнан жұғады, біріншісі ата-анасынан,

екіншісі ұстазынан, үшіншісі құрбысынан», -

деген екен. Бала тәрбиесі- зор адамгершілік

пен имандылықты талап етеді. Бала тәрбиесі

– бүгінгі күннің өзекті мәселесі. Баланы

тәрбиелеу, дамыту және білім беруде отбасы

мен балабақшаның өзара тығыз байланыста

болуы маңызды.

Мектеп жасына дейінгі балалардың қоғамдық

құбылыстарды, қоғамдағы ересек

адамдардың іс-әркетін өз түсінігінше әрекеті

арқылы бейнелеуі ойын болып саналады.

Ойынның шығу тарихына шолу жасауда

көңіл аударатынымыз ол еңбекпен, өнермен,

қоршаған ортамен тығыз байланыста дамы-

ған, яғни ойынды өмірден ажыратып қарай

алмаймыз. Балалар тек ойнап қана қоймай-

ды, сонымен бірге ойлайды, аңғарады, көп

нәрсені білуге, зерттеуге талпынады.

Ойынның бала өмірінде үлкен орын алатыны

ертеден дәлелденген. Тіпті XVIII ғ. Руссо

былай деп жазған: «Баланы жақсы тану және

түсіну үшін оны ойын кезінде бақылау

керек».

Балалар ойындарының тәрбиелік маңызын

жоғары бағалай келіп, А.С.Макаренко былай

деп жазды: «Бала ойында қандай болса -

өскен соң жұмыста да көп жағынан ұқсас бо-

лады. Сондықтан келешек қайраткер азамат-

ты тәрбиелеу алдымен ойыннан басталады».

Ойын оқу үстіндегі оқытумен тығыз байла-

нысты. Ойын ешқашан өзінің қызықшылы-

ғын жоғалтпайды, тек оның мазмұны, сипаты

өзгереді.

Ойын- бала әрекетінің негізгі түрі. Ойындар

мазмұнына қарай, өзіне тән ерекшеліктеріне

қарай сюжетті-рольді, драматизациялық, ди-

дактикалық құрылыс ойындары, қимылды

ойындар, ұлттық ойындар болып бөлінеді.

Ойын – баланың мектепке барғанға дейінгі ең

басты жұмысы. Түрлі ойын баланың руха-ни

және дене күші жағынан, танымдық үр-

дістері, эстетикалық талғамы жағынан жетіл-

діреді, тәртіптілікке шақырады, айналасын

тануға көмектеседі.

Ойын арқылы балалардың өзара қарым-

қатынасы, мінез-құлқы тұрақталады, денесі

шыңдалады. Ойын - баланың тілін, ой-өрісін,

логикалық ойлау қабілетін, тапқырлығын,

шапшаңдығын дамытады. Сондай-ақ, ойын

арқылы баланың икемділігін, сергектігін күш

қабілетін толықтырса, ой танымды ойын түр-

лері балалардың ойын сергітіп, білімін байы-

та түсуге септігін тигізеді және балалардың

өзара бірлесіп істейтін іс-әрекетін, ынтымақ-

шылдығын, достық, сыйластық қасиеттері

артады.

Баланың ақыл ойын дамытудағы дидактика-

лық ойынның орталығы ойыншықтар мен

ойындар болып табылады. Осы мақсатпен

ойыншықтар, суреттер, түрлі заттар таңдап

алынады. Осы заттардың барлығы түрлі түсті

және сапасы түрлі материалдардан жасалған,

бала қолының шамасы келетіндей болуы тиіс.

Тәрбие мен білімнің алғашқы дәні – мектеп-

ке дейінгі ұйымында беріледі. Егеменді

еліміздің талабына сай мемлекеттік тілді

меңгеру, оқыту, қазіргі заманға сай білімді де,

тәрбиелі ұрпақ тәрбиелеу ата-аналармен

тәрбиешілердің міндеті.

ХХІ – ғасыр білімділер ғасыры болғандық-

тан бүгінгі таңда заманымызға сай зерделі, ой

- өрісі жоғары, жан – жақты дамыған ұрпақ

қалыптастыру мемлекетіміздің алға қойған

аса маңызды міндеті болып тұр.

100

МАҒЖАН ЖҰМАБАЕВ «ТҮРКІСТАН» ӨЛЕҢІ

Искаирова Гулшат Темірғалиқызы,

Ақтөбе қаласы №53 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Мағжан Жұмабаевтың

«Түркістан» өлеңінің идеялық мазмұнын

ашу. Түркістан қаласының тарихы туралы

оқушылардың әдеби, тарихи тұрғыдағы өзін-

дік зерттеу жұмыстарына баға беру. Мағжан-

ның ақындығын Түркістан қаласымен байла-

ныстыра отырып, тарихы туралы жан-жақты

мағлұмат беру, ұлттық сананы қалыптастыру.

Тәрбиелік: Отанын, туған жерін поэзия-

ны сүюге баулу, сөз өнерінің құдіреттілігін

таныту, адамгершілікке тәрбиелеу.

Дамытушылық: Түркістан тарихына

шолу жасай отырып, лирика туралы ұғымын

кеңейту. Өлеңді құрылысына қарай талдауға

машықтандыру, өз беттерінше өлең құрасты-

ру дағдыларын үйрету, поэзияға қызығушы-

лыққа, сүйіспеншілікке баулу.

Сабақтың көрнекілігі: Мағжан портреті,

ақын лирикасына арналған кесте, тірек-схема,

Түркістан кесенесінің макеті, Тайқазан

суреті, «Түркістан» өлеңі жазылған тақта.

Сабақтың тегі: білім, іскерлік пен

дағдыны жетілдіру.

Сабақтың әдісі: түсіндірмелі әдіс,

мәнерлеп оқу, тірек-схема бойынша

практикалық жұмыстар (өлеңдерді талдау).

Сабақтың түрі: кіріктірілген сабақ, жаңа

материалдарды игеру, талдау, ізденіс сабағы,

интерактивтік аралас сабақ.

Сабақтың барысы:І.Ұйымдастыру

Шаттық шеңбері (3 мин)

Жоспар:

Мағжан Жұмабаевтың өмірі мен

шығармашылық еңбектері.

«Түркістан» өлеңін талдау.

«Постер» қорғау кезеңі (5 мин)

1) Неліктен Мағжан өмірін оның

поэзиясымен тоғыстырамыз?

2) Неге Мағжанды ұлы ақын дейміз?

3) Мағжанның лирик, сыршыл ақын аталу

себебі неде?

1. «Артқы күнге анық қалуға жарайтын сөз –

Мағжанның сөзі» (М.Әуезов)

2. «М.Жұмабаев – Абай мен қазіргі қазақ

поэзиясының арасындағы поэтикалық көпір»

(Ғ.Ибрагимов)

3. «Мағжанның ақындығы да, кісілігі де ерек-

ше бөлек еді. Ақындық өміріне, біліміне кел-

сек, алаштың екі күшті адамының бірі, тіпті

ең дарындысы, күштісі Мағжан болатын. Бірі

– біздің осы күнгі М.Әуезов» (С.Мұқанов)

Жаңа сабақ: «Түркістан» өлеңіне тоқталу.

Түрік – ұлт атауы. Түркі туыстас туысқан

халықтар атауы.

а) Түркі тілдес халықтар тіліне қазақ, қырғыз,

балқар, қарачай, жағауыз, өзбек, татар,

башқұрт т.б. тілдер жатады.

Талқылау кезеңі (15-мин)

І топ

1-шумақ. Түркістан – екі дүние есігі ғой.

«Түркістан» деген сөз «түріктер мекені»,

«елі» дегенді білдірді. Өйткені, сол заманда

бұл аймақты түркі тілдес халықтар мекенде-

ген. Түркі халықтары үшін Түркістанның ор-

ны бөлек. Ежелгі тарихқа жүгінсек те оның

орны солай. Бүкіл түркілердің рухани орта-

лығы! Онда тақуалардың тақуасы, түркі ха-

лықтары арасында кең қанат жайған сопы-

лықтың негізін салушы Қожа Ахмет Йассауи-

дің, сонымен қатар қазақ хандары, сұлтан-

дары, қол бастаған батырларының, қысқасы

жақсылары мен жайсандарының да сүйегі

жатыр. «Өлі разы болмай, тірі байымайды»

деген қағиданы берік ұстанған халықпыз.

2-шумақ. Тұран – ер түрік мекені.

3-4-5-6-шумақ. Тұран елінің табиғатын

мақтан етеді. Сондықтан бұл тарауларға

«Тұран табиғаты», «Тұранның жаулары бар

аспанға атқан» деп тақырып қоямыз.

6-7-шумақ. Өзен-көлдері. Осы тұста жер-су

аттарына беріледі. Оқыс-Яқсарт, Жейхун-

Сейхун, Амудария-Сырдария.

8-шумақ. Тұран таулары. Тянь-Шаньдай,

Хантәңірі, Тарбағатай, Памир, Алтай,

Қазықұрт.

9-шумақ. Қазықұрт қасиетті тау болмаса

101

Топанда Нұқ кемесі тоқтар қалай?-деген жол-

дарын ауыз әдебиетімен байланыс-тырамын.

Нұқ пайғамбардың кемесі және төрт түлік

мал туралы мына өлең жолдары келтіріліп

түсінік беріледі.

Басында Қазықұрттың кеме қалған,

Ол әулие болмаса неге қалған?

Жетім бота түбінде жатып алып,

Ойсыл қара жануар содан қалған.

10-шумақ.

Тұрған жері – ғажайып, сиқыр.

Тұранның жері де жад, елі де жад.

Құйындай бастан кешкен күні де жад.

Жад-жадылап алу, сиқырлап алу сөзіне

түсініктеме.

ІІ топ

11-шумақ.

Тұранға құмар болғандар-Кей-Қысырау мен

Зұлқарнайын.

Олар неге Тұранға құмар болды? Шумақ

арқылы түсіндіріледі.

12-шумақ. Ақынның мақтаныш сезімі.

Тұранға жер жүзінде жер жеткен бе?

Түрікке адамзатта ел жеткен бе?

Кең ақыл, отты қайрат, жүйрік қиял

Тұранның ерлеріне ер жеткен бе?

(Өлеңнің бұл шумағы магнитофоннан

ойналып тұрады)

Поэтикалық талдау: эпитет бар ма?

Тұран ерлерінің басқаға қарағанда өзгеше-

жай ғана ақылды, қайратты, қиялды емес, кең

ақыл, отты қайратты, жүйрік қиял. Ұлы ақын

ерлерін басқа ерлерден айырмашылығын

ашық, айқын таныту үшін осындай сөздерді

қолданып отыр.

Тұран ерлерінің ақылы кең (мол), қайратты-

лығының оттылығын (күштілігін), қиялының

жүйріктігін (шапшандығы) керемет екендігін

айқын таныту үшін анықтауыш сөздерді әдейі

қолданып тұр.

13-14-шумақ. Хандары – ардақты азаматтары.

15-шумақ. Тарағайдан тараған Темір.

Қолбасшысы Ақсақ темір. XIV ғ. (1395ж)

Оның поэмаға қатысы жайлы айтылады.

16-17-18-шумақ. Данышпандары – Ұлықбек,

Ибн-Сина, Фараби.

Ұлықбек (1394ж) – астрономия ғылымының

негізін салушы.

Абу Ибн-Сина (980-1037) – философ, матема-

тик, астроном, медицина саласында әйгіленді.

Ол – Орта Азиялық ғалым дәрігер, философ,

астроном.

Әбунасыр Әл Фараби – ұлы ғұлама ғалым.

Отырарда туған. Ғылымның барлық түріне

дерлік үлес қосқан (математика, астрономия,

медицина, музыка, табиғат ғалымдары, тіл).

ІІІ топ

19-шумақ. Тұран – қара шаңырақ.

“Қара шаңырақ” сөзіне түсініктеме беріледі.

Қара шаңырақ деп неге атайды?

“Қара шаңырақ”–Түркістан. Түркістан қала-

сы–бүкіл түркі халқы тәу етіп, қасиет тұтқан

ұлы бабалардың, барлық алты алаштың алтын

бесігі (Бабаның ордасы. Атаның үйі. Әкенің

отауы). Қазақтың қара шаңырағы жеті атасы-

нан бастап, мұра болып келген киелі орда.

20-21-22-шумақ. Хандары. Хандар ұстаған

жол.

23-шумақ. Арқаның ардагері – қалың алаш.

Поэмада жалпы Мағжан шығармашылы-

ғында Алаш сөзі жиі кездеседі. Тілімізде алты

Алаштың балалары деген ұғым бар. Әйгілі

“Алты Алаш” сөзі дәл осы тұста мемлекеттік

ішкі құрылымына байланысты айтылған.

Олар: Ұлы жүз (Төле би), Орта жүз (Қазыбек

би), Кіші жүз (Әйтеке би), Қырғыз (Қоқым

би), Қара қалпақ (Сасық би), Құрама (Қиат,

Қатаған), Жүз сияқты рулар.

24-шумақ. Бабаң бейіті – кие, құт.

Ақынның “Болмаса барсаңшы іздеп бабаң

бейітін” деуінде үлкен мәні бар, “баба” деп

отырғаны–Қожа Ахмет Иасауи бабамыз.

Бүкіл түрік елі Түркістанды киелі жер– екінші

Мекке деп түсіндіреді. Бабаның басына

барып қайту үлкен сауапқа саналады.

Мұғалім сөзі

Сонымен балалар, М.Жұмабаевтың «Түркіс-

тан» өлеңі қай тақырыпқа арналып жазылған?

Сергіту сәті «Көңілді күн» биі (3 мин)

«Авторлық үстел» стратегиясы (10 мин)

Үш топтың топ басшылары «Туған жер»

тақырыбына эссе жазып, қорғайды. (5 мин)

«Екі жұлдыз. бір тілек» стратегиясы (3 мин)

Жұлдыздарға бүгінгі сабақтан алған әсері,

тілектері

Жүрекке ұсыныстар жазу (стикер арқылы)

Бағалау. Формативті бағалау әдісі арқылы

оқушылар өз-өздерін бағалайды. (5мин)

Үйге тапсырма: Түркістаннан алған әсерім. (эссе)

102

ТАБИҒАТТАҒЫ СУ, СУДЫҢ ҚҰРАМЫ, ҚАСИЕТТЕРІ, ҚОЛДАНЫЛУЫ,

МЕТАЛДАРДЫҢ СУМЕН ӘРЕКЕТТЕСУІ

Калданова Жаннур Абубакировна,

Байғанин ауданы Жарқамыс орта мектебінің химия пәнінің мұғалімі

Сабақтың

мақсаты

Судың табиғатта таралуын, маңызын өз бетімен меңгертуге үйрету; хи-

миялық және физикалық қасиеттері туралы толық ақпаратты меңгерту

Күтілетін

нәтиже

Судың жай және күрделі заттармен әрекеттесуінің реакция теңдеулерін

жаза алады; физикалық қасиеттерін меңгереді.

Түйінді идея Судың да – сұрауы бар

Сабақ кезеңдері /

уақыты

Сабақтағы іс-әрекет Бағалау Ресурстар

Кіріспе (сабақ

басталмас бұрын

оқушылар

алдын-ала нені

білетіндігін

анықтау

жұмыстары)

Сәлеметсіңдер ме, балалар! Бүгінгі

көңіл-күйлеріңіз қалай?

Үй тапсырмасын тексеру.

«Ой шақыру». Сөйлемді аяқтаңыз.

Ерітінділер дегеніміз -...........

Ерітіндінің түрлері - ..........

Қатты заттардың ерігіштігі - ...........

Ерітіндінің концентрациясы - ..........

Концентрлі ерітінді – ........................

Сұйылтылған ерітінді-

Үш шапалақ компьютер,

графопроектор,

электронды

кітапшалар.

Оқушылардың

шығармашылық

жұмыстары

Жаңа

материалдың

таныстырылымы

(оқушылардың

жаңа тақырыпты

оқып-үйренуі

үшін

қолданылатын

жұмыс түрлері)

Қызығуды ояту.

Бір күні бар элемент жиналып, кім-

нің маңызды екеніне жауап таппай

қиналады.

Алғашқы элемент:

Кестеге бірінші тұрған кім

Тегін тұрғанымды біл

Отын да болам, ауа шары да болам.

Ұшқың келсе мін

Бомба болып жарыламын

Деп күш көрсетті

Беріспейтін іс көрсетті.

Бұл қай элемент?

(Жауабы. Сутек-H)

2-ші элемент:

-Жақындасам жанып.

Су боларсың анық.

Шамаңды білмейсің неғып?

Мен болмасам тұншығып,

Қараң болар тіршілік

Мен бар жерде бар емес пе бәрі де

Күні шығып, отындары жанатын.

Бұл қай элемент?

(Жауабы: Оттек-O)

Құрамында осы 2 элемент кіретін

қандай қосылысты білеміз?

Бармақ

арқылы

бағалау

103

H2 O - бір оқушы тақтаға жазады.

Жалпы сыныпқа тапсырма.

Су туралы не білеміз? Ассоцация

құру.

- Молекулалық формуласы - H2 O.

- Mr (H2 O) = 18.

- Күрделі зат - 2 элементтен тұрады.

-электр тоғын нашар өткізеді.

- түссіз, дәмсіз, иісіз сұйық. Қайнау

темп-сы – 100 градус. Балқу

температурасы 0 градус.

-Судың үш күйі бар: қатты, сұйық,

газ.

1-топ: Судың құрамы

2-топ:Физикалық қасиеттері

3-топ:Химиялық қастиеттері

4-топ:Мамандар сөйлейді қосымша

мәлімет

1)биолог 2)геогроф

3)медик 4)лаборант

Жаңа

материалды

қолдану (сабақта

қолданылатын

нақты мысалдар,

проблемалар,

жобалар және

т.б.)

Демонстрациялық қызықты тәжірибе:

1) Судың жай заттармен әрекетте-

суіне келер болсам ең белсенді ме-

талл натриймен әрекеттесуін

көрсетейін

Na+H2O=NaOH+H2

Қауіпсіздік ережесін сақтай отырып

сақтық шараларын естен

шығармауымыз қажет.

2)Жанбайтын орамал

C2H5OH+O2=CO2+H2O

3)Күрделі заттармен әрекеттесуі:

Денесіне су тисе бұрқырап, ашула-

нар. Әркім оны өз үйінде

пайдаланар

СаО+Н2О=Ca(OH)2

4)Су арқылы қызықты тәжірибе де

көрсете кетейін

1.Жайпақ табақшаға 125 мл су құя-

мыз. Оған 2 тамшы йодты тамызып,

араластырамыз. Лимонның суын бө-

лек ыдысқа сығамыз. Жайпақ табақ-

шаға еркін сыятындай қағаз дайын-

даймыз. Жазу жазатын қылқаламды

лимон шырынына батырып қағазға

кез келген жазу жазамыз. Қағазды

жайпақ табақшадағы йод ерітіндісі-

не батырамыз. Нәтижесінде қағаз-

дың сөз жазылған жерден өзге бүкіл

беті көк түске боялады. Жазу бөлі-

Критериалды

бағалау

104

ніп көрінеді. Себебі: қағаздың құра-

мындағы крахмал йодпен қосылып,

көк күлгін молекулалар түзіледі.

Әрине судың көмегімен. Ал лимон

құрамында С дәрумені болған-

дықтан қағаз ақ күйінде қалады.

Қорытынды

(оқушылардың

оқып-үйрену

нәтижесін

анықтау үшін

бағалау

тәсілдерін (кері

байланыс)

қолдану)

Есеп шығарту.

72г суды айырғанда шығатын сутек

пен оттектің массасын табыңдар.

2 H2 O = 2 H2 + O2. Mr (H2 O) = 18 *

2 =36.

Mr (H2 ) = 2 * 2 = 4

Mr ( O2) = 32.

72г / 36 = Х / 4 Х = 72 * 4 / 36 = 8 гр.

72г / 36 = У / 4 У = 72 * 3 / 32 = 7 гр

Жауабы: 8 гр сутек.7 гр оттек.

Графикалық диктант Иә ⋂ Жоқ

1) Табиғи таза су болады ма?

2) Алғаш суды синтездеген

Г.Кавендиш.

3) Су оттектің екі атомы сутектің бір

атомынан құралған күрделі зат.

4) Судың сандық құрамын

анықтаған

5) Еріген заттың мөлшері көп болса

қанықпаған ерітінді.

6) Температура жоғарылағанда

қатты заттардың ерігіштігі артады.

7) Н2 СО3 күкірт қышқылы.

8) СаСО3 калций карбонаты.

9) Қышқылдар металдармен

әрекеттесіп, оттек бөледі.

10) Су еріткіш

Үй тапсырмасы:

Не сәтті өтті?

Не сәтсіз өтті?

Нені өзгерткіңіз

келеді?

ҚАСЫМ АМАНЖОЛОВ «КӨКТЕМ»

ҚАБЫКЕН МҰҚЫШЕВ «КӨКТЕМ»

Калимова Света Есенжоловна,

Ақтөбе облыстық туберкулез-санаторий мектеп-интернатының бастауыш класс мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды

Қасым Аманжолов пен Қабыкен Мұқышев-

тың өмір-баянымен, шығармашылығымен

таныстыру.

Сабақтың міндеттері:

105

а) білімділік: «Көктем» өлеңдерінің

мазмұнын ашу.

ә)дамытушылық: Сабаққа деген қызығушы-

лығын арттыру, дүниетанымын кеңейту,

қиялын, сөздік қорын дамыту.

б) тәрбиелілік: Оқушыларды табиғатты сүю-

ге, оның байлығын қорғай білуге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: СТО әдістері, түсіндіру,

сұрақ-жауап.

Көрнекілігі: суреттер, портреттер, плакат.

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру. Көктем сәні.

(Ертегі)

ІІІ. Үй тапсырмасын бекіту.

Сұрақ-жауап:

1. Аң патшасы арыстан екендігін ертегінің

қай жерінен байқадыңдар?

2. Ертегіде қандай аңдар жайлы айтылған?

3. Бұлғын не деді?

4. Қалай ойлайсың?

5. Басқа аңдар бұлғынмен келісті ме?

6. Сенің пікірің?

IV. Жаңа материалды игерту.

Психологиялық дайындық.

Табиғат

Тіршіліксің тұнып тұрған

Сен – күнсің көтерілген күліп қырдан.

Сен – көлсің,

Сен ормансың,

Сен – ауасың,

Сен – анамсың,

Бәрі менің өмірім сен сыйлаған.

Гүлдер жылдың қай мезгілінде қызыл ала

кілемдей құлпырады?

Көктем айларын ата?

Ассоциация:

Жаңа сабақтың тақырыбы мен мақсатын

хабарлау.

Автор туралы мәлімет:

Қасыммын сол баяғы бір Қасыммын,

Бақытын ойламайтын құр басымның

Тымырсық түнек болсаң – дұшпаныңмын,

Ақ көңіл болсаң сырласыңмын...- деп, өзі ту-

ралы өлеңмен айтып, өзіне- өзі мінездеме бер-

ген ақын. Қасым Аманжолов 1911 жылдың 10

қазанында қазіргі Қарағанды облысы, Қарқа-

ралы ауданы, Қасым Аманжолов атындағы

ауылдың Қызыл тауының баурайындағы Ақ-

тайлақ елді мекенінде кедей шаруа отбасында

дүниеге келген. 1918 жылы 6 қаңтарда әкесі

Рақымжан 43 жасында қайтыс болады. Оны

анасы Айғанша 1923 жылы Семейдегі бас-

тауыш мектепте, 1927-1930 жылдары Семей

мал дәрігерлік техникумында оқытады.

Қабыкен Мұқышев өмірі, туған жері,

шығармалары жайлы таныстырып өту.

(1920-1976) - Қарағанды облысы, Нұра ауда-

ны, Балықты деген жерде дүниеге келген.

Орта білімді өз ауылында алды. Бұдан соң

Абай атындағы Қазақ педагогика институты-

ның тіл және әдебиет факультетінде оқиды.

1940 жылы Нұра ауданының орталығындағы

қазақ орта мектебінде қазақ тілі мен

әдебиетінен сабақ берді.

Оқулықпен жұмыс

А) Өлеңді мәнерлеп оқу

Ә) Өлеңді жекелей оқыту

1-қатар: “Жуып жердің омырауын” тіркесінің

мағынасын түсіндір

2 - қатар: “Дегдіді” сөзіне мағыналас сөздерді

тап

3 - қатар: Гүлдің түсін білдіріп тұрған

сөздерді тауып оқы

Дәптермен жұмыс: Бүгінгі күнді, тақырыпты

жазамыз.

Өлеңдегі көркем сөздерді дәптерге жазып ал

Көк аспан, жер көгерді, жас шыбық.

V. Жаңа материалды бекіту.

Сәйкестендіру тест

1. Көктем айлары а) нау-

рыз,

сәуір,

мамыр

а) нау-

рыз,

сәуір,

мамыр

б)мау-

сым,

шілде,

тамыз

2. Көктемде не

ериді ?

а) мұз ә) су б) қар

3. Көктемде ауа

райы қандай

болады ?

а)

ыстық

ә)

жылы

б) суық

4. Бірінші

гүлдейтін гүл ?

а) бәй-

шешек

ә)

бақбақ

б) түй-

медақ

Көктем

106

5. Адамдар қалай

киінеді?

а)

жылы

ә) жеңіл б) тон

6. Көктемде не

жауады ?

а) қар ә)

жаңбыр

б) мұз

7. Көктемде қан-

дай мереке

тойланады ?

а) Тә-

уелсізді

к күні

ә) Нау-

рыз ме-

рекесі

б) Білім

күні

8. Өзендерде не

жүреді ?

а) қар ә) мұз б) балық

9. Ағаштарда

нелер шығады ?

а)жапы-

рақтар

ә)бүрші

ктер

б)шөптер

10. Көп нүктенің

орнына қажетті

сөз тіркесін тап

«... қорада шу»

а) көбе-

лек пен

құстар

да

ә) Түйе

боздап,

қой

қоздап

б) қаң-

қыл -

қаңқыл

қаз кепті

VI. Қорытынды.

Көктемнің өкпек желі соққанда табиғатта

қандай өзгеріс болады?

Көктемнің жаңбыры қандай?

Жер бетінде қандай өзгеріс болды?

VII. Үйге тапсырма.

Қ. Аманжолов. «Көктем»

Қ. Мұқышев. «Көктем». (мәнерлеп оқу)

VIII. Бағалау.

ӨРМЕКШІ ТӘРІЗДІЛЕРДІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ КӨПТҮРЛІЛІГІ

Копбаева Молдыр Ерболатовна,

Әйтеке би ауданы Жамбыл орта мектебінің биология пәнінің мұғалімі

Сабақтың

мақсаты

Өрмекші тәріздестердің құрылысының өзіне тән ерекшеліктері,

табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы жайында түсінік

қалыптастыру.

Сабақтың

міндеттері:

• Салыстыруға, түйіндеуге, сараптауға және қорытынды жасауға

үйрету.

• Дамытушылық тапсырмалар арқылы танымдық іс-әрекеттерін

дамыту.

• Байқағыштыққа тәрбиелеу.

• Қосымша мәліметтермен жұмыс жасау мотивациясын қалыптастыру.

• Еңбек ету мәдениетін тәрбиелеу.

Ресурстар: слайд, видео көрсетілім, суреттер, сызбанұсқалар, плакат, стикер,

постер

Әдіс-

тәсілдер:

Кубизм, Ассоциация, Жигсо, сәйкестендіру тесті, Венн диаграмма-сы,

биологиялық есеп, Сингвейн әдісі, тест жұмыс, терминдер кестесі.

Күтілетін

нәтиже

Оқушылармен бірлесе отырып сабақ барысында өрмекші тәріздестер

класының өзіне тән ерекшеліктерін анықтайды, өрмекші тәрізділердің

көптүрлілігімен танысады, басқа буын аяқтылардан

айырмашылықтарын ажыратады.

Түйінді

идеялар:

Өрмек, мальпий тамырлар, сатанбез, демтүтік, трахея, күйісаяқ,

тұтқыаяқ.

Дерек

көздер:

Оқулық, қосымша мәліметтер.

Уақы

ты

Сабақтың

барысы

Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-

әрекеті

Ресурс-

тар

107

2

мин

3

мин

5

мин

Ұйымда

стыру

кезеңі

«Кубизм»

әдісі

«Шаттық шеңбері»

Оқушыларға суреттердің қиындылары

таратылады, мозайка құрастыру арқылы

оқушылар 4 топқа бөлінеді.

Үй тапсырмасына байланысты сұрақтар

қойылады. 6 қырлы кубик беріледі. Әр

қырында тапсырмалар берілген.

1.Зертте.

Шаян тәрізділердің сыртқы жабынын

зертте.

2.Қолдан.

Шаян тәрізділерді тұрмыста қолдану.

3.Талда.

Шаянның аяқтарын талда.

4.Салыстыр.

Өзен шаяны мен ас шаянын салыстыр.

5.Дәлелде.

Өзен шаяны мен дафнияның шаян

тәрізділерге жататындығын дәлелде.

6.Суретте.

Шаян тәрізділердің сыртқы құрылысын

суретте (сурет салу).

Шаттық

шеңберінде

оқушылар бір-

біріне жақсы

тілектер айтады.

Оқушылар 4-

топқа бөлінеді:

Кубикті лақтыра

отырып,

оқушылар

тапсырманы

таңдап, сұрақтарға

жауап бере

отырып, өткен

тақы-рыпты

естеріне алады.

Топ

аттары

жазылғ

ан

қағазда

р

Оқулы

қ

Кубик,

суретте

р

5

ми

н

10

ми

н

2м

ин

Жаңа

сабақ

«Жигсо»

әдісі

Интербелсенді тақтадан өрмекші тәріз-

ділер туралы видеокөрсетілім көрсете-

мін, «Ассоциация» әдісі бойынша топтық

жұмыс жасатамын.

Балалар, мына видео көрсетілімге

мұқият қараңыздар. Не көрдіңіздер?

Өрмекшіні әдемі деп айтуға келе ме?

Неліктен? Өрмекшіні көргенде сіздерде

қандай ассоциациялар қалыптасады?

(қорқынышты, сүйкімсіз, улы және т. б.)

(тақтадағы жазба). Неліктен адамдарда

өрмекшілер жайында мұндай түсініктер

қалыптасқан? Өрмекші жайында не

білгілеріңіз келеді?

Сонымен бүгінгі сабақтың тақырыбы:

«Өрмекші тәріздестер класы»

Топпен жұмыс. Өрмекші тәріздестердің

ішкі және сыртқы құрылысына

байланысты тапсырмалар таратылады.

1-топ: шаршылы өрмекші мысалында

өрмекшілердің сыртқы құрылысына

байланысты жұмыс жасайды.

2-топ: өрмекшінің өрмек тоқуымен

танысады.

3-топ: өрмекшілердің ішкі құрылысымен

танысады.

4-топ: өрмекшілердің көбеюімен

танысады.

Видеокөрсетілім

көріп, жаңа

тақырыпқа сәйкес

постер жасайды.

Қорғайды.

Ассоциация

құрастырады

Әр оқушы мәтінді

оқып шығады.

Барлық оқушылар

таблица түрінде

тірек конспектіле-

рін құрады, тер-

миндерді жазады,

тақырыптың

маңызды түсінік-

терін дәптерге тү-

сіреді, салыстыр-

малы таблицамен

жұмыс жүргізеді.

Тапсырманы

орындауға 10

минут уақыт

беріледі.

АКТ,

маркер

,

стикер,

плакат.

Мәтін,

стикер,

плакат

108

2

ми

н

3

ми

н

2

ми

н

2

ми

н

“Сәйкес

тендіру

тесті”

«Венн

диаграм

масын»

толтыр

у

Жұптық

тапсыр

ма.

Тест

жұмыс

ы

«Термин

дер

кестесі»

«Биолог

иялық

есеп»

1.Өрмекшілерді зерттейтін ғылым - 8

2.Өрмекші тәрізділердің саны - қарақұрт

3.Қойдан қорқатын, уы өте күшті

жәндік- демтүтік

4.Өрмекші тәрізділердің жүретін

аяғының саны - тұтқыаяқ

5. Өрмекші тәрізділерге жататын

паразитті жәндік - арахнология

6. Өрмекшілердің 1-ші жұп аяғы- кене

7.Өрмекшілердің 2-ші жұп аяғы -70 000

8. Өрмекшілердің тыныс алу мүшесі -

күйісаяқ

Өрмекші тәрізділер мен шаян

тәрізділердің айырмашылықтарын табу

Шаян тәрізділер Өрмекші тәрізділер

1.Өрмекші тәрізділердің денесі неше

бөліктен тұрады.

А)1 б)2 с)3 д)4

2.Өрмекшілердің негізгі қоректері:

А)шыбын, көбелек б)шаян, құрттар

с)құстар д)балдырлар, өсімдіктер

3.Өрмекшілердің қанының түсі қандай

болады:

А)қызыл б)көкшіл с)түссіз д)жасыл

4.Өрмекшінің қанша көзі болады:

А)5 б)6 с)7 д)8

5.Қарақұрт қай кездерде көбірек шағады:

А)мамыр-шілде б)тамыз-қыркүйек

с)қыркүйек-қазан д)сәуір-мамыр

6.Қыр шаяндардың денесінің ұзындығы

қанша см:

А)10см б)15см с)17см д)20см

Арахнология

Күйісаяқ

Тұтқы аяқ

Демтүтік, өкпе қапшықтары

Мальпигий, сатанбез

І-есеп:

Баланың жинаған коллекциясында 8

қоңыз бен өрмекші бар. Коллекциядағы

барлық жәндіктің аяқтарының саны 54.

Қоңыздың 6 аяғы бар десек, коллекция-

да неше қоңыз бен неше өрмекші бар?

Шешуі: 8 қоңыз, 1 өрмекші

2-есеп:

Әр топтан бір

оқушы өздерінің

таныстырылымын

(презентациясын)

тақта алдында

қорғайды.

Оқушылар

сәйкестендіру

тестін ауызша

талдайды.

4 топқа А 3

форматы беріледі,

соған талдап,

жазады.

Әр оқушы тестті

жеке белгілеп,

жанындағы

жұбымен

алмасып, тест

жұмыстарын

тексереді.

Интерактивті

тақтада термин

сөздер

көрсетіледі,

анықтамасын

топта талдап,

дәптерге жазады

4 топқа есеп

беріледі,

оқушылар соның

шешімін табады

Слайд

А3,

маркер

Тест

сұрақт

ары

109

2

ми

н

Синквейн

құрас-

тыру (бес

жолды

өлең)

Өрмекшілер өте қомағай жәндіктер: бір

өзінің салмағына тең қорек жейді. Олар-

дың негізгі қорегі шыбын. Орманда әр-бір

гектарда 5000-ға жуық өрмекші өмір

сүреді. Егер әр өрмекші күніне екі шы-

бынан қорек етсе, онда күніне қанша шы-

бын жойылады? Қане, есептеп көрейік.

Шешуі: 5000 х 2 = 10 000 шыбын.

Өрмекшілер

Қорқынышты, улы

Тоқиды, аулайды, шағады

Өрмекшілер – құрлық жыртқыштары.

Арахнидалар.

Оқушылар бүгінгі

тақырыпқа

байланысты бес

жолды өлең

құрастырады

Слайд,

жұмыс

дәптері

А3,

маркер

А3,

маркер

2

ми

н

Кеңес

беру

кезеңі

Өрмекші тәрізділердің қауіптілігі

туралы айтылады.

Сақтану шаралары

туралы оқушылар өз

ойларын ортаға са-

лып, бір-бірлеріне

алғашқы көмек ту-

ралы кеңестерін

айтады.

Оқулы

қ

3

ми

н

Бағалау

терезесі

Маған бәрі де түсінікті

Сұрақтар пайда болды

Мен есте сақтадым

Түсінбедім

Оқушылар сабақты

қаншалықты түсін-

гендігін стикерге

жазып, бағалау

терезесіне іледі.

Бағала

у

терезес

і,

стикер

2

мин

Рефлек

сия

Кері байланыс Екі жұлдыз, бір

тілек .

Стикер

1

мин

Үйге

тапсырма

беру

Қосымша ресурстарды оқу, өрмекшінің

табиғаттағы және адам өміріндегі

пайдасы туралы шығарма жазу.

Күнделікке

жазады.

Күндел

ік

ШӘКӘРІМ ҚҰДАЙБЕРДІҰЛЫ «ҚАЛҚАМАН - МАМЫР» ПОЭМАСЫ

Қалабазарова Эленора Алсеитовна,

М.Арын атындағы Қарғалы қазақ орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Ақын өмірінен алған мәлі-

меттерді жинақтай отырып баяндау. Поэма-

ның мазмұнын ашу, әр түрлі көзқараста баға

беру.

Дамытушылық: Оқушының өзіндік

көзқарасын қалыптастыру. Шығармашылық

белсенділігін арттыру, әдеби шығарманы

көркем ой кестесімен талдауға

дағдыландыру.

Тәрбиелік: Оқушыларды адал достыққа,

адамгершілік пен бірлікке, талғампаздық пен

ізгілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: бекіту сабағы

Сабақтың түрі: Шығармашылық

Сабақтың әдіс-тәсілдері: мәтінмен

жұмыс, пікір айту, сұрақ-жауап,

сахналандырылған көрініс.

Көрнекілігі: Ақын портреті, интерактивті

тақта

Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру

110

Оқушыларды «алты қалпақ» әдісімен топқа

бөліп, сабақ шарты, әр топтың рөлі

түсіндіріледі.

II.Үй тапсырмасын сұрау. «Ой шақыру»

Адамдық борышың, ар үшін,

Барша адамзат қамы үшін

Серт бергем еңбек етем деп,

Алдағы атар таң үшін,-деп жырлаған Шәкә-

рім өз туған халқы үшін аянбай еңбек етті.....

1.Шәкәрім кім? Қайда, қашан дүниеге келді?

2.Қандай шығармаларын білесіңдер?

3.Абаймен қандай байланысы бар?

III.Жаңа сабақ

-Иә, балалар, өткен сабақта оқуға берілген

«Қалқаман-Мамыр» поэмасының қысқаша

мазмұнына тоқталып, әр түрлі қырынан

қарайық.

I-топ. Ақ қалпақ. (Сауалнама тобы) Бес топқа

сұрақтар дайындайды.

II-топ. Қызыл қалпақ. (Жобо плакат)

Шығармадағы көңіл-күйді білдіретін сөздерді

табу (теңеу, эпитет, метофора).

III-топ. Сары қалпақ. Шығарманың маған

ұнаған тұстары.

IV-топ. Қара қалпақ. (Қайшы пікір)

Шығарманың ұнамсыз жақтары.

V-топ. Жасыл қалпақ. Шығармашылық

жұмыс «Көлдің сәні – аққулар», «Жетімкөл

аққулары» (өлең шығару, эссе немесе хат

жазу, салт-дәстүр) Көрініс қою.

VI-топ. Көк қалпақ. Шығарманың компози-

циялық құрылымына сатылай кешенді

талдау.

Оқушылардың жауабы тыңдалады

IV.Сабақты бекіту.

«Автор орындығы»

V. Қорытынды сөз. Иә, балалар, әрқайсы-

сың өз пікірлеріңді дәлелдеп айтып шықтың-

дар. Қалқаман мен Мамырдың қосылуы дұ-

рыс, теріс деп кесіп айту қиын. Ол заман әйел

затын қор еткен, бұғауда ұстап, малға

сатқан заман. Сондықтан еркіндікке ұм-

тылған Қалқаман мен Мамыр жүрек қала-

уын мақсат ете білген, адал махаббатқа

жүгіндіре білген. Шәкәрімнің де мақсаты

сол. Ол да заманның қатаң қағидасына қар-

сы, наразы. Бүгінгі сабақтан алар тәліміміз:

Ата салтын аттауға болмас, Жүрек қалауын

тастауға да болмас.

VI. Үй тапсырмасы: «Егер мен Қалқаман

болсам...» шығарма жазу.

VII. Оқушыларды бағалау.

Ш.ҚҰДАЙБЕРДІҰЛЫНЫҢ « ҚАЛҚАМАН МАМЫР» ПОЭМАСЫ

Қалмағанбетов Марат Сәбитұлы,

Ырғыз ауданы Мамыр негізгі мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Жырдың тақырыбы мен идеясын

ашу, поэма кейіпкерлеріне жан-жақты талдау

жасау. Жырдағы кейіпкерлердің іс-әрекет-

терімен таныстыра отырып, өзіндік ой

қорытуға жетелеу.

Дамытушылығы: Өз бетінше жұмыс жасау

дағдыларын жетілдіріп ғылыми шығармашы-

лық ізденіс қабілеттерін дамыту. Әдеби-

теориялық таным түсінігін кеңейту.

Тәрбиелігі: Поэманың идеялық мұратына

үңілдіре отырып оқушыларды отаншылдық,

адамгершілік, ізгілік қағидаларын ұстануға,

ел, отан алдындағы жауапкершілігін сезінуге

тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Ізденіс-сабақ

Сабақтың типі: Жаңа білімді меңгерту сабағы

Күтілетін нәтиже: Оқушылардың әдеби-тео-

риялық білігі қалыптасады, олар өз бетінше

пікір айтып қорытынды жасауға дағдылана-

ды, ауызша және жазбаша тіл мәдениетіне

төселеді, ұлттық құндылықтарды бойына

жинақтаған бәсекеге қабілетті ұрпақ

тәрбиеленеді.

Оқыту әдісі: Өз бетімен жұмыс, түсіндір-

мелі-иллюстративттік, сұрақ-рефлексия,

сурет, слайдтар интерактивті тақта.

Сабақтың көрнекілігі: Тірек-сызбалар, сурет,

слайдтар, интерактивті тақта

Пәнаралық байланыс: Тарих, музыка,

бейнелеу.

111

Интернеттен алынған мәліметтер: Шәкәрім-

нің өмірі мен шығармашылығы бойынша

жаңа басылымдар.

1.Ұйымдастыру кезеңі:

2.Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырма Шәкәрім өмірі мен

шығармашылығы.

Жаңа сабақты түсіндіру:

Шәкәрім – лирик ақын, эпик, жазушы, қажы,

сазгер, аудармашы, жазушы, ғалым-сыншы,

сазгер, қажы.

1-суретте Абай мен Шәкәрімнің жастық

шағы.

2-суретте Ақынның аңға шығып саятшылық

құруы.

3-суретте Шәкәрім қайтыс болғанда жерлеу

рәсімі.

4-суретте Домбыра шертіп отырған Шәкәрім

Құдайбердіұлы.

5-суретте Ақын үлкен ой үстінде

шығармашылықпен айналысып отыр.

6- суретте Шәкәрім Түркияның Стамбул

қаласында қажылық сапарда.

«Абайдың дәл өз тұсында өз дәуірінде

еңбек еткен ақындар төртеу. Олар – Ақылбай,

Мағауия, Көкбай, Шәкәрім. Осы төртеуі –

Абайдың ақын шәкірттері де, Абай оларға

ақындық мектебі. Абайдан аталық, ағалық,

ұстаздық тәрбие алудан басқа оның өлеңдері

мен қарасөздерін таратушы және өз

жандарынан жырлар да жазған.

Шәкәрім Құдайбердіұлының «Қалқаман-

Мамыр» поэмасы.

Әнет Кішікұлы – қазақтың Төле би,

Қазыбек би, Әйтеке би есімді үш әулие

билеріне ұстаздық етіп, батасын беріп

бабалардың бабасы шариғат заңының асқан

білгірі Бұқарадағы Шариф-Ғаділ медресесін-

де жеті жыл оқып Абыз атанған Түркістанда

хандық құрған Әз-Тәукенің бас кеңесші уәзірі

әділет заңы «жеті жарғының» авторларының

бірі. 1723 жылы қазақ пен қалмақтың

«Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» деп

аталатын сұрапыл қырғын соғысы кезінде бес

баласы бірдей оққа ұшып жау қолынан қаза

тапқанда 97-ге келген қарт баба бойынан әл

кетіп көшке ілесе алмай Мұғалжар тауының

етегінде жан тапсырған. Кейін Көкенай ба-

тыр Әнет баба мәйітін Түркістандағы Ахмет

Иассауи кесенесінің ауласына арулап жер-

лейді. Бертін келе Абай ауданының Қарауыл

ауылында ұлы бабаға ескерткіш орнатады.

Тест тапсырмалары

Шәкәрім Құдайбердіұлы қай жылы дүниеге

келді ?

А) 1904 Ә) 1858 б) 1931

2. Шәкәрімнің шығармасын ата?

А) Ғылым таппай мақтанба Ә) Бір адамға

Б) Адамдық борышың

3. Шәкәрімнің поэмасын ата?

А) «Медғат қасым» Ә) «Қалқаман-Мамыр» Б)

«Айман- Шолпан»

4. «Мұтылғанның өмірі» кімнің поэмасы

А) Абай Ә) Міржақып Б) Шәкәрім

5. Пушкиннің «Дубровский» «Боран»

повестерін өлеңмен аударған кім?

А) С. Торайғыров Ә) Ш. Құдайбердіұлы

Б) А. Құнанбаев

6. Шәкәрім Құдайбердіұлы неше жыл өмір

сүрді ?

А) 70 жыл Ә) 71 жыл Б) 73 жыл

7. Абай Шәкәрімге кім болып келеді?

А) досы Ә) немере ағасы Б) немере інісі

8. Шәкәрім Құдайбердіұлы қай жылы өмірден

өтті?

А) 1904 Ә) 1930 Б) 1931

9) Шәкәрімтанудың негізін салған кім?

А) С.Сейфуллин, М.Әуезов

Ә) Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынұлы

Б) М.Жұмабаев, Ж. Аймауытов

Тест – интервью

1-сұрақ

Мамыр өлді. Қалқаман оққа байланды.

Сеніңше, поэманың қалай аяқталғаны дұрыс?

2-сұрақ

Поэма арқылы өзіңнің болашаққа түйген ой-

пікірің

Бағалау.

Үйге тапсырма: Поэманың өздеріңе ұнаған

жерінен үзінді жаттау

112

1920 ЖЫЛДАРДАҒЫ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ ӨМІРДІҢ СИПАТЫ

Құтбанова Айнұр Мұратқызы,

Ақтөбе қаласы № 57 жалпы білім беретін орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі

Сабақтың

мақсаты:

1. Оқушыларды Қазақстанның 1920-1930 жылдардағы қоғамдық-саяси

өмірімен таныстыру, Қазақстандағы партиялық органдардың қызметі

туралы білімін жетілдіру;

2. Оқушыларды қосымша материалдар арқылы сабаққа қызығушылығын

арттыру, білімін шындау, өзіндік ой қорытуға үйрету;

3. Оқушыларды адамгершілікке, елжандылыққа, өткен тарихты бағалай

білуге, өз отанын сүюге тәрбиелеу.

Күтілетін

нәтиже:

- оқушылар өз бетімен жұмыс істей алу дағдыларын қалыптастырады.

- алған білімін жүйелей алады.

- оқушының ізденіс нәтижесі анықталады.

- өз ойын, пікірін ашық айта алады.

Кезеңдері Мұғалім әрекеті Оқушы әрекеті Бағалау Ресурстар

Ұйымдастыру

кезеңі

Оқушыларды түгендеп,

назарын сабаққа аудару.

Психологиялық

тренинг.

Оқушыларды кеспе қа-

ғаздар арқылы екі топқа

бөлу.

Кеспе қағаздардағы

сөйлемдерді құрас-

тырады. Топқа сол

атаумен бөлініп,

отырады.

Сұрақтар

Ой қозғау

Бейнеролик

-ұжымдастыру

-индустрияландыру

-геноцид

- тоталитаризм

-репрессия

Оқушылар берілген

сөздердің

мағынасын ашу

арқылы өткен білім

мен жаңа тақырыпты

байланыстырады.

Қосымша

мәліметтер

Слайд

Мағынаны

тану.

Жаңа сабақ.

І-топ: 1920-1930

жылдардағы қоғамдық-

саяси өмірдің сипаты

(мәтінмен жұмыс).

ІІ- топ:120-1930

жылдардағы Қазақстан

басшылары (ғаламтор

кеңістігінен қосымша

материалдарды қолдану

арқылы).

Постер қорғайды.

І-топ. 1920-1930 жыл-

дардағы қоғамдық –

саяси өмірдің сипаты

(берілген мәтінді

оқиды)

Постер қорғау.

ІІ-топ 120-1930 жыл-

дардағы Қазақстан

басшылары (ғалам-

тор кеңістігінен қо-

сымша материалдар-

ды қолдану арқылы

мәліметтер іздейді).

Постер қорғау.

Үш

шапалақ

Топ

басшылар

бағалайды.

Интертақта

АКТ

Ой толғаныс Шығармашылық

жұмыс.

І-топ: Венн

диаграммасы

Оқушылар берілген

тапсырмаларды

орындайды.

Үш

шапалақ.

113

(Ф.И.Голощекин және

Л.И.Мирзоян)

ІІ-топ: Фишбон әдісі

(ауыл шаруашылығын

ұжымдастыру)

Жаңа сабақты бекіту:

Тест тапсырмалары.

Топ

басшылары

бағалайды.

Екі топ бір-

бірін

бағалайды.

Бағалау Бүгінгі сабақ бойынша

мен бағалаймын.

Оқушылар өздеріне

тиісті бағаларын

алады.

Кретерий

арқылы

бағалау

Бағалау

парағы

Сабақты

қорытындылау

Үйге тапсырма:

параграф 35

- тақырыпты оқу,

мазмұндау;

- Биопоэма жазу (Ф. И.

Голощекинге,

Т.Рысқұловқа).

Үй тапсырмаларын

жазып алады.

МЕН ҒАРЫШКЕР БОЛАМЫН

Мамбетова Анар Алгиновна,

Ақтөбе қаласы №57 жалпы білім беретін орта мектептің бастауыш класс мұғалімі

Мақсаты:

1.Оқушыларға ғарыш әлемі туралы түсінік

бере отырып, алғаш самғаған әлемдік және

қазақтандық ғарышкерлер туралы мағлұмат

беру.

2.Ғарыш әлеміне деген қызығушылық және

танымдық қабілетін арттыру.

3. Оқушылардың патриоттық сезімін ояту.

Әдісі: СТО, ойын.

Көрнекіліктер: Флипчарт құру, құстың

бейнесі.

Сабақ барысы:

І. Қызығушылығын ояту. Психологиялық

дайындық.

Күн жарығын алақанға саламын,

Жүрегіме басып ұстай қаламын.

Ізгі әрі нәзік, мейірімді жарық,

Болып кетер сонда дереу жан-жағым

Мұғалім:

- Біз қандаймыз? - Біз көңілдіміз!

- Біз қандаймыз? - Біз батылмыз!

Мұғалім: Олай болса, бүгінгі сабағымызды

қалай өткіземіз?

Оқушылар: керемет қылып өткіземіз.

ІІ. Өтілген материалды пысықтау

Мұғалім:

- Жарайсыңдар, балалар, міне көктем мезгілі

өзінің осындай керемет ерекшеліктерімен

қуантады екен.

- Ал көктемнің осы айы нешінші ай?

- Екінші айы.

- Осы ай қалай деп аталады?

- Сәуір айы деп аталады.

- Иә,бұл сәуір айында да, бір үлкен мереке

бар. Қандай мереке?

- Ғарышкерлер мерекесі.

Ғарышкер дегеніміз олар ғарышқа, аспан

әлеміне ұшатын адамдар.

Аспан әлемінде де, көптеген ғалам бар

Қандай ғаламда өмір сүреміз?

- Жер ғаламында өмір сүреміз.

Мұғалім: Енді топтардың атын жұмбақты

шешу арқылы әр топ өз аттарына ие болады.

Болса да көкте мекені Күндіз жоқ, Аспандағы

алып доп,

Түнде жарық етеді. Білмейміз, Жарқырайды

жарық боп.

(Жұлдыз) Түнімен, (Күн)

Көзілмейміз.

(Ай)

114

І – топ. Ай ІІ – топ. Күн ІІІ – топ. Жұлдыз

Топтардың атын аспан денелеріне сәйкес

қойылу себебін өздерің білесіңдер, өйткені

бүгінгі біздің тәрбие сағатымыздың тақыры-

бы «Мен ғарышкер боламын» деп аталады.

ІІ. Мағынаны тану. Слайд фильм.

Адам ерте кезден-ақ әлем денелерін жердегі

құбылыстарға әсерін зерттеп білуге

тырысқан. Ғарышқа жол 1957 жылы 4 қазанда

ашылды. Әлемдегі тұңғыш тіршілік иесі

Лайка – ғарышкер ит. Оны 1957 жылдың 3 –

қарашасында ғарышқа салмағы 6 кг, 2 жастан

асқан кезде ғарыш кемесі «Спутник – 2»

кемесімен ұшырды. Ол ұшқаннан кейін 5-7

сағаттан соң ғарыштағы температураның

күрт артуы мен стресстің салдарынан өледі.

Ғалымдар Лайкамен бірге тағы екі ит Белка

мен Стрелканы жаттықтырған болатын. Ал

АҚШ ғалымдары сынақ жасау үшін

шимпанзелерді пайдаланған екен.

Әр топқа берілген тапсырма.

Экран бетіне назар аударайық.

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6

р т а о қ Т г а р и Г а н ғ а т а Т л

1961 жылы 12 сәуірде адам баласы тарихында

тұңғыш рет Ю.А. Гагарин «Восток»

кемесімен жер шарын айналып ұшты. Сөйтіп,

12 сәуір – тарихта «Ғарышкерлер күні» деген

атпен енді.

- Бұл кестелерден ғарышкерлердің атын

дұрыстап табу керек. Ол үшін әр топ

оқушылары сандарды дұрыс орналастыру

арқылы таба алады.

Мұғалім:

Тоқтар ұшты ғарышқа,

Талғат болды ғарышта.

Таңғалдырып қазағым,

Тағы ұшса ғой Марсқа, – дегендей ғарышқа

ұшқанның соңғысы Юрий Гагарин емес, одан

кейін 30 жыл өткен соң 1991 жылы қазан

айының 2-сі күні тұңғыш қазақ ғарышкері

Тоқтар Әубәкіров ғарыш төріне самғады. Ал

екінші рет Талғат Мұсабаев ғарышқа 1994

жылы барып қайтты. Одан кейін 1998 және

2001 жылдары 2 рет барып, зерттеу

жұмыстарымен айналысты.

Тапсырма. Үш топқа тапсырма беру.

І–топ. Өлең шумақтарын дұрыс орналастыру.

Қуан халқым, ғарыштан келді балаң,

Осыған да болдық қой біздер алаң.

Қазағымнан бір жұлдыз жарқырап кеп,

Байқоңыр гүлденді ғой ғарыш далам.

Арайлап бір ашық болсын аспаның,

Бақыт деген өмірде бір қас-қағым.

Жастарыммен көбейеді еліміз,

Алдарыңнан шыға берсін тосқаның.

ІІ – топ. 5 жол өлең

Кім ?

Қандай?

Не істеді?

Сөйлем

Синоним

ІІІ – топ. Ғарышкерлерге тілек жазу.

Сергіту сәті. «Ұшты, ұшты» ойыны.

ІІІ.Ой-толғаныс.

Топпен жұмыс. Әр топқа тапсырма беру.

Барлығы экран бетінде.

І – топ. Сөзжұмбақ шешу.

Т А Л Ғ А Т , Т О Қ Т АР, Ю Р И Й , Б А Й Қ

О Ң Ы Р , Ш О Л П А Н, Л А Й К А, З Е Р Т -

Т Е У, Б А Т Ы Р

1. Екінші болып ұшқан қазақ ғарышкері.

2. Қазақтың тұңғыш ғарышкері.

3. Ең алғаш болып ұшқан адам баласы.

4. Қазақ еліндегі ғарышкерлер мекені қай

жер?

5. Аспан әлеміндегі жұлдыз атауы.

6. Ғарышқа сапар шеккен алғашқы ғарышкер

ит.

7. Ғарышкерлер қандай жұмыстармен

айналысады?

8. Ер жүректі, батыл адамдарды кім деп

атайды?

ІІ – топ. Зымыранды құрастыру

ІІІ – топ. «Ғарыш әлемі» тақырыбына сурет

салу.

- Балалар, сендер болашақта кім болуды

армандайсыңдар. Жалпы адам баласы

армандаған дұрыс. Өйткені ерте ме, кеш пе

оның орындалатына сену керек. Олай болса

ғарышкер ағаларымызға өз арманымызды

жазып жіберейік. Барлығымыз мына қағаз-

дарға жазып тақтадағы зымыранға ілеміз.

Ән: «Мен ғарышкер боламын!»

115

ТІЛ – ТАРИХТЫҢ КҮРЕ ТАМЫРЫ

Мектепбай Гүлжазира Мейрамбекқызы,

Ырғыз ауданы Белшер негізгі мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Мақсаты: оқушыларға ана тілін білудің

маңызын түсіндіру, ана тілі туралы жазылған

ақындардың өлеңдерін мәнерлеп оқи білуге

дағдыландыру, туған тілін сүйіп, оны

құрметтеуге тәрбиелеу.

Көрнекілігі: Қанатты сөздер, кітаптар,

буклеттер.

Барысы:

Мұғалімнің кіріспе сөзі:

Халықтың тәуелсіздігінің ең басты

белгісі – оның ана тілі, ұлттық мәдениеті.

Өзінің ана тілі, ұлттық мәдениеті жоқ ел өз

алдына мемлекет болып өмір сүре алмайды.

Дүниедегі барлық халық тәуелсіздікке ұлттық

қадір-қасиетін, мәдениетін, ана тілін сақтап

қалу үшін ұмтылады. Содықтан кез-келген

мемлекет өзінің салт-дәстүрін, ана тілін

айрықша қорғайды.

Оқушы: «Ана тілі»

Сүйемін туған тілім–анам тілін,

Бесікте жатқанымда берген білім. (С.

Торайғыров)

Ана тілі – бұл атаңның, анаңның тілі, туған

халқыңның тілі. Ана тілін біз кішкентай кезі-

мізден әке-шешемізге, әжеміз бен атамызға,

айналамыздағы ересектерге еліктеп жүріп

біле бастаймыз. Ананың ақ сүтіндей

бойымызға біртіндеп сіңіреміз. Өзіміз өскен

сайын, ержеткен сайын халықтан, мектептен,

кітаптан, газеттен, кино мен театрдан

үйреніп, ана тілін тереңірек біле түсеміз.

Оқушы: «Анасын қадірлемеу қандай хайуан-

дық болса, ана тілінің тағдырына енжарлық та

адамгершілікке жатпайтын өрескелдік. Елінің

тәуелсіздігін ойлайтын адам тілінің өркендеп

кемелденуіне де қолғабысын тигіз-уі тиіс.

Шығыстың ежелгі бір данышпаны: дүниені

түзеткің келсе – әуелі өзің түзел, со-нан соң

балаңның достарын түзе деген екен. Егер ана

тілімізге шын жанымыз ашитын болса, оны

ең әуелі өзіміз үйренейік, сонан соң

балаларымыз бен достарымызға үйрет-

кеніміз абзал»,- дейді атамыз Әбіш Кекілбаев.

Оқушы:

Туып өскен Торғайдың даласында,

Қайран елі – қазағы арасында.

Тілі үшін жазықсыз жапа шеккен,

Арысың кім, ойланбай табасың ба?

(Ахмет Байтұрсынов )

Мұғалім: Халықтың тарихта қалуы тіліне

байланысты. Тіл халықтың жаны, сәні.

Адамдар мұратқа жеткізетін ана тілі мен ата

дәстүрге бағынған. Еліміз Егеменді ел

атанып, ана тілімізге мемлекеттік статус

берілді, «Тіл туралы» Заң қабылданды.

Оқушы:

Қуан далам!

Қуанатын күн бүгін,

Серпіп таста

Мұңды жүрек түндігін.

«Тіл туралы»

Заңым енді күшіне,

Паш еткендей

Кескен жаңа кіндігін.

Қуан бабам!

Қуанатын жөнің бар,

Деген едің

Тіл бар жерде өмір бар.

Халық жауы атандың-ау

Сол үшін де ғұмырыңды

Құрбан етіп жолында ар.

Мұғалім: Балалар, бұл өлеңде айтылып

отырған ана тілі үшін құрбан болған жандар

кімдер деп ойлайсыңдар? Әрине, аталары-

мыз Ахмет Байтұрсынов, Шәкәрім

Құдайбердиев, Жүсіпбек Аймауытов,

Мағжан Жұмабаев, Міржақып Дулатовтар.

Қазақ халқы ежелден-ақ, тіл қадірін біліп,

ақылды дұрыс сөзге бағындыра білген.

Шешендерден шыққан қара сөздің өзінде

өлеңге бергісіз үйлескен ырғақ болады. Сөз

бен сөз өзара ұйқасып жатады.

Хормен: Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев:

«Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде»

Оқушы:

Іздедім ғылымның пайдасын,

Іздедім тілімнің бай нәшін.

Тілімнің «сынынан» өтемін,

Ғылымның шыңына жетемін.

Сөз – мүсін, мүсіндер ой-зерек,

116

Сөз үшін қисынды ой керек.

Тілі жатық, ойы терең адаммен,

«Тіл қатып» сөйлеуге ой көмек.

Ән: «Анамның тілі»

Оқушы:

Адаспа, басшы бол білімді,

Аласта мансапқор зұлымды.

Құдіретте ұлттық діліңді,

Құрметте анаңды –тіліңді.

Шешендік – ананың тілінде,

Көсемдік – саналы білімде.

Қасиет – ұлттық ділімде,

Өсиет, өнеге-ілімде.

Мұғалім: Тіл халықпен бірге өмір сүріп да-

миды, себебі әр ұлттың тілі – оның бақыты,

тірегі. Бүкіл түркі елдеріне ардақты ағарту-

шы, ғұлама ғалым Ахмет Байтұрсынұлының

«Сөзі жоғалған жұрттың өзі жоғалады» деген

сөзінде үлкен мән бар.

Оқушы:

Мейлі, шаршап теңіз өттім, тау бастым,

Мейлі, көктің ақ бұлтына жармастым.

Сонда-дағы сен қалмайсың көкейден,

Сонда-дағы сені ұмыта алмаспын.

Ана тілім – күшім менің қуатым,

Жырым сендік жүрегімнен туатын.

Тауысар ма ырысыңды, қорыңды.

Тізелесіп қатар жазса мың ақын.

Оқушы: «Ана тілінің құдіретін қанша айтсақ

та түгендеу мүнкін емес, біле білгенге адам-

дағы ұлттық мақтаныштың алғашқы ұшқыны

жүрекке тіл арқылы ұялайды, өмір бойы

адамға ең тамаша эстетикалық ләззат беретін

де құдіретті тіл ғой», деген Расул Ғамзатов.

Мұғалім: Оқушылар! Міне, бүгінгі сабағы-

мызда ана тіліміздің құдіреті мен оны білу-

дің, ана тілінде сөйлеудің маңызымен таныс-

тық. Қазақ тілінің өркендеуі, дамып қанат

жаюы әрбір қазақ елінің азаматына байла-

нысты екенін түсінген боларсыңдар. Сон-

дықтан тәуелсіздік пен егемендікті баянды

еткіміз келсе оның белгілерінің бірі қазақ

тілінің туын биік ұстайық!

FLOWERS

Мендибаева Айнур Жукеновна,

Мәртөк ауданы Родниковка орта мектебінің ағылшын тілі пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

1) Ағылшын тілінде сөйлеу мәдениетін

дамытып ауызекі және жазба тіл дағдыларын

қалыптастыру, логикалық ойлау қабілетін

шыңдау;

2) Оқушылардың тілге деген қабілетін

қалыптастырып, шығармашылық ой-өрісін

жетілдіру;

3) Гүлдердің суреттерін көрсете отырып,

сұлулыққа сүйіспеншілігін қалыптастыру,

табиғатқа деген аяушылық сезімін тудыра

отырып экологиялық тәрбие беру.

Сабақтың барысы:

I.Ұйымдастыру кезеңі.Warming up.

Good morning/afternoon, children!

Good morning/ afternoon, teacher!

How are you, children?

I’m fine, thank you.

Who is on duty today?

Who is absent?

II. Сабақтың мақсаты мен тақырыбын

хабарлау

- Балалар, бүгінгі сабақта біз табиғаттың ең

әсем өсімдіктері «гүлдер», яғни «Flowers»

туралы әңгімелейміз. Гүлдердің түстері

туралы сипаттап үйренеміз.

Introduction. (Оқушылардың өздері

таныстырады)

Tulip

Snowdrop

Daisy

Rose

Dandelion

In each group of words find the one which does

not belong to the group.

1)sugar, hamburger, butter, table, daisy;

2) pen, tulip, pencil, book, notebook;

3)buttercup, apple, lion, pen, cat;

4) dog, lilac, window, tiger, monkey;

5) student, friend, rose, capital, age;

117

6) wolf, elephant, chair, eat, primose;

3. Қазақтың ұлттық ойыны- «Қыз қуу».

Example:

Boys: «Гүл» сөзінен басталатын есімдерді

жазу.

Girls: «Гүл» сөзінен аяқталатын есімдерді

жазу.

Boys Girls

Gul – Dana Bala - gul

4. Rebus.(Интерактивті тақтадан ребус

көрсетіледі)

5.Flowers questions.

-What color is it?

- Where does it grow?

- When?

- What does it look like?

6.Questions.

1) Do you like flowers?

2) Do you plant flowers?

3)What is your favorite flowers?

4) Do you water it?

7.Make words from these letters.

l, a, p, n, t (Plant)

u, t, l, p, I (Tulip)

l, f, o, e, w, r (Flowers)

p, b, t, e, r, t, u, c, u (Buttercup)

i, s, a, d, y(Daisy)

o, e, s, r(Rose)

Travelling to London / to Astana. (Сурет

бойынша әңгіме)

A game “Flowers”.

Listen and clap your hands when you hear words

on the topic “Flowers and Plants”.

Snowdrop, book, pen, rose, pencil, fox, tiger,

lion, dandelion, daisy, wolf, mouse, elephant,

tulip, poppy, dog, cat, aster.

“Plants” find eight words in the chart.

Study the Vocabulary

Tulip - Қызғалдақ

Snowdrop – Бәйшешек

Rose - Раушан

Foxglove - Неперстянкя

Primrose - Примула

Buttercup - Сарғалдақ

Daisy - Түймедақ

Thistle – Түйе тікен

Dandelion – Бақ-бақ

Bluebell - Қоңыраугүл

Sunflower – Шекілдеуік (Күнбағыс)

Conclusion

Listen and be attentive. You may hear unusual

names of flowers. I want to give you some

information from the internet. There are twelve

months. Each month has its flower.

Teacher: We are going to visit the magazine

«Гүлстан».

- speak about types of flowers

- speak symbol of different countries

For example: about a rose, a thistle, a daffodil, a

shamrock.

III. Сабақты қорытындылау

IV. Үй тапсырмасын беру

V. Бағалау

НАКЛОНЕНИЯ ГЛАГОЛА

Мурзабекова Нуржамал Урумбасаровна,

учитель русского языка и литературы Кобдинской средней школы

Цель: Обобщить и закрепить знания учащих-

ся о глаголе как о части речи, о видах, фор-

мах и способах образования наклонений

глагола.

Задачи: Развитие и формирование навыков

разграничения разных наклонений, форм и

способов их образования, воспитание вежли-

вого, этичного отношения к окружающим.

Тип урока: Урок повторения и обобщения.

Ход урока:

Организационный момент (психологический

настрой – звучит музыка)

Приготовиться к уроку: тетради, книги,

дневники, ручки.

Ребята, подойдите к столу и возьмите по

одной геометрической фигурке. Ребята,

взявшие «квадраты» - садятся за стол, где

написано Изъявительное наклонение. Ребята,

взявшие «треугольники» - садятся за стол, где

написано Условное наклонение. Ребята,

118

взявшие «кружочки» - садятся за стол, где

написано Повелительное наклонение.

Итак, ребята, мы сегодня повторим, обобщим

и закрепим знания о глаголе как о части речи,

о видах, формах и способах образования

наклонений глагола.

Откройте тетради, запишите число, класную

работу и тему урока: Наклонения глагола.

В каждой группе ответы учащихся будут

фиксироваться лидерами, которые будут

вами же избраны. Каждый правильный ответ

будет оцениваться фишками.

Мини-опрос «Я вам, вы мне…» (слайд)

- Что называется глаголом?

- Назовите морфологические признаки

глагола?

- Какую синтаксическую роль выполняет

глагол на письме?

- Назовите разноспрягаемые глаголы?

- Назовите особо спрягаемые глаголы?

- Почему глаголы называются возвратными?

- Почему глаголы называется

невозвратными?

- Почему глаголы называются переходными?

Непереходными?

Работа в группах (групповая работа). Слайды

(три слайда – 3 закрытые двери)

Задание – для 1 группы (коричневая дверь)

- Что обозначает глагол? (действие глагола,

состояние человека или природы)

- Укажите среди слов глаголы, их

подчеркните: Побег, просить, просьба, изучал

бы, расскажи, сказка, веселый, общение,

объясните, ясность, выполню.

Задание – для 2 группы (зеленая дверь)

- Что такое инфинитив?

- Расскажите о правописании тся, ться.

Тся или ться: мальчик плещет…ся, игра

начинает…ся, поздно оправдыват…ся, начал

задумыват…ся, мило улыбает…ся, дом

строит…ся, надо собират…ся.

Задание – для 3 группы (красная дверь)

- Назовите виды глаголов.

- Охарактеризуйте каждый вид глагола.

- Определите вид данных глаголов: открыть,

открывать, решил, ловлю, отдали, вырежем,

садится, приползти, заглядываться, собрал,

подглядывать, махнёшь, шуметь.

Работа в группе (групповая работа) на столе

лежат 7 карточек:

- Назовите наклонения глагола (изъявитель-

ное, условное, повелительное)

Я сейчас раздам карточки всем группам. Но

каждая группа разбирают свои карточки, и

объясняет, почему вы так распределили?

- Расскажите о значении, особенностях

образования и изменении изъявительного,

условного и повелительного наклонения.

1 группа: Из карточек составляет… (изъяви-

тельное наклонение означает, что действие

происходит, происходило, будет происхо-

дить. Это наклонение может иметь формы Н

вр, П вр, Б вр.)

2 группа: Из карточек составляет… (Услов-

ное наклонение означает, что действие воз-

можно при каком-либо условии. Образуется

сочетанием П вр. и частиц бы, б. Эти части-

цы пишутся всегда отдельно от глагола.

3 группа: Из карточек составляет… (Повели-

тельное наклонение означает, что действия

просят или приказывают выполнить его.

Повелительное наклонение образуется от

основы Н вр. и Б вр. с помощью суффикса и в

ед. числе имеют нулевое окончание, во мн.

числе – те.

Физминутка – 2 мин.

Работа в группе (групповая работа)

Задание: Каждая группа образует всевозмож-

ные формы глагола: изъявительного, услов-

ного, повелительного. На интерактивной

доске записаны следующие слова: написать,

бросать, любить, испечь.

(Изъявительное наклонение: написал,

напишу, напишите и т.д.)

(Условное наклонение: написал бы, бросил

бы, любили бы, испёк бы.)

(Повелительное наклонение: напиши,

напишите, брось, бросьте, люби, любите,

испеки, испеките)

Игра: Какая группа быстро составит слова из

морфем: берете следующие морфемы.

Цель игры: вырабатывать внимание, орфо-

графическую зоркость, быстроту мышления.

приставку в слове увидеть

корень в слове далекий

суффикс в слове укоряешь

окончание в слове думает

119

Возвратный суффикс в слове кататься (у-дал-

я-ет-ся)

приставку в слове подписал

корень в слове сказка

суффикс в слове питаешь

Прошедшего времени в слове бросил (под-

сказ-а-л)

Задание: каждая группа составляет кластер по

изъявительному, условному, повелительному

наклонениям (Защита кластера у доски).

Вывод урока: работа сигнальными карточка-

ми (каждая группа поднимает сигнальные

карточки)

Красный цвет – изъявительное наклонение

Зеленый цвет – условное наклонение

Желтый цвет – повелительное наклонение

Учитель читает предложения:

В гостях веди себя культурно, сдержанно.

Воспитанный гость обязательно спросит,

куда ему сесть.

Мальчики сначала усаживают девочек.

Было бы неприлично выходить из-за стола во

время еды.

Сиди за столом спокойно.

Не размахивай руками.

Хороший гость, уходя, обязательно

поблагодарит хозяев за гостеприимство и

радушный прием.

Д/з: напишите сочинение – эссе на тему

«Скоро наступят летние каникулы» с исполь-

зованием глаголов изъявительного наклоне-

ния (1 группа).

«Если бы я выиграл миллион… с использова-

нием глаголов условного наклонения (2

группа).

Запишите пословицы, где глаголы стоят в

повелительном наклонении. Например, семь

раз отмерь, один раз отрежь (3 группа).

Оценки за урок (лидеры отмечают в группе,

кто сколько набрал фишек).

Рефлексия: удалось ли нам повторить,

закрепить наклонения глаголов? (мнения

учащихся)

МОДУЛЬДІК ТЕХНОЛОГИЯНЫ ТӘЖІРИБЕДЕ ҚОЛДАНУ

Наукенова Аймгуль Акдильдаевна,

Ақтөбе көлік, коммуникация және жаңа технология колледжінің арнаулы пән оқытушысы

Дәстүрлі оқытудың мазмұны мен әдіс-

темесі білім алушының пән бойынша оқу

материалын теориялық мазмұнда игерсе, ал

тәжірибеде қолданылуы шектеулі болғаны

белгілі. Бұл, әрине, оны тәжірибелі іс-

әрекеттерді белгіленген алгоритм бойынша

орындауға көп еліктетті, бірақ әрбір әрекетті

дәл, нақты орындауға ұмтылдырды. Оқу

үрдісіндегі оқу әрекеттері оқытушының

басшылығымен орындалуы жиі байқалды.

Білім алушы нысанда немесе процестерде

пайда болған қиындықтарды өзі танымның

әдістерімен сауатты шешіп, табысты нәтиже-

лерге жетуге барлық танымдық потенциалын

жұмылдыруға бағыттайды. Оқу үрдісінде

білім алушының аталған қасиеттерін жүзеге

асыруға мұғалімнің ролі жетекшілік, кеңесші

және достық қатынаста жүруге бағыт алады.

Жоғарыдағы қасиеттер мен қарым-қатынасты

орнықтыруға, оны оқу процесінде жүзеге

асыруға оқытудың жаңа технологиялары

өздерінің материалданған тәжірибесімен

үлкен ықпал етеді.

Қазіргі кәсіби білім беру оқу орында-

рында жалпы оқытудың жаңа технология-

ларын оқу процесінде белсенді қолдануда.

Біздің бірнеше жыл бойы оқытушының оқу

процесінде жаңа технологияларды қолдану

тәжірибесін бақылауымыздан, олардың оқы-

ту технологиясы мен оқыту әдістемесін бала-

малаумен шектелуі сипат алуда. Модульдік

оқытудың технологиясын тәжірибеде қолда-

ну жүйесі жеткіліксіз емес, көріністі түрде

қолдану, пән сабақтарының оқу үрдісінде

байқалады.

Оқытудың модульдік технологияларын оқу

үрдісінде біртұтас, жүйелі және мақсатқа

сәйкес қолдану үшін оқыту технологиясы

түрінің тұжырымды қағидалары мен теория-

ларын және сабақты құру мазмұнын толық

құрастырып, ұғынып түсіне барып, оқыту

120

мазмұнының тұжырымды және процессуаль-

ды құрылымды элементтеріне кӛшу абзал.

Көптеген тәжірибелі оқытушылар оқыту

түрлерін қолдануда кезеңді баспа беттерінде

қарастырылған әдістемелік ұсыныстарға

негіздеп оқытудың мазмұнын құрайды.

Осы кемшіліктерді толықтыруға, болашақ

педагогтер мен оқытушылардың кәсіби еңбе-

гінде оқытудың технологияларын, олардың

көздеген мақсатына сәйкес мазмұны да

сапалы, жүйелі де нәтижелі, педагогтың жа-

ңа оқыту технологияларының мазмұнымен

толық, саналы меңгеріп, аталған оқытудың

технологияларын педагогикалық тәжірибеде

тиімді қолдану мен авторлы жаңа оқытудың

технологияларын жобалап құрастыра, нәти-

желі жетістіктерге жетуге ықпал ететін оқу

құралының мазмұнындағы оқу материалдары

болып табылады.

Оқу құралының мазмұнында «техноло-

гия», «педагогикалық технология», «оқыту-

дың технологиясы» ұғымдарына кеңінен тал-

дау жасалынып, оқытудың жаңа технология

түрлерінің шығу өзектілігі мен тарихы, оқыту

түрлерінің мәні, жетекші идеялары мен тұ-

жырымдамалары, теориялық және техноло-

гиялық, әдістемелік негіздері қарастырылған.

Қазіргі білім берудің оқу-тәрбие үрдісінде

оқыту технологияларының алуан түрлерін

ұтымды қолдана, жастардың үйлесімді әлеу-

меттенуіне жаңаша қарым-қатынастарды жү-

зеге асырып отыру үздіксіз педагогикалық

процестің мақсатты құбылысына бет алады.

Модульді оқыту технологиясының тұжырым-

дамасын американ зерттеушісі Дж. Рассель

жасаған. Ол модуль деп - білім алушылардың

әрекетін бірізділеу және оқу материалының

тұжырымды бөлігін қамтыған оқу жиынтығы

(пакет) дейді. ЮНЕСКО - ның тезаурусында

модульді оқытудың бірнеше туынды балама

ұғымдары бар: модульді әдіс, модульді жол,

модульді дайындық.

Ол технология идеясының негізі мынада

болды:

- бағдарламалаудың аралас болуы;

- оқу материалының блокты берілуі;

- тікелей және кері байланыс;

- бақылау мен өзіндік бақылаудың ұштасуы.

Қазақстанның білім беру оқу орындарында

модульді оқытудың технологиясын зерттеп,

оның нәтижесін тәжірибеге ұсынған

М.М.Жанпейсова болды. Оқытудың тұтас

технологиясын жобалау, алға қойған мақсат-

қа жетуді көздейтін педагогикалық үрдіс

түзу, мұғалімге нәтижені талдап, түсіндіріп

бере алатындай жүйені таңдау және құру.

Оқушылармен жүргізілетін қиындықтың ал-

дын алу және түзету жұмысының жүйесін

жасау. Жалпы педагогикалық біліктіліктің

технологиялық сенімді даму динамикасын

түзу. Жобаланған технологияны іске асыра-

тын жаңа тәсіл қалыптастыру. Бұл мұғалім-

нің бүкіл оқу жылында пайдаланатын әдіс-

терді жоспарлануына кӛмектеседі. Техноло-

гия жобасындағы негізгі нысана – оқу тақы-

рыптары, дидактикалық модуль.

Қазіргі кезде модульдік оқыту кеңінен

қолдануда. Модульдік оқыту технология-

сында оқушы білімді жеке-жеке тараулар

бойынша емес, біртұтас тақырып түрінде

жүйеленген білім алады. Оқушылардың Өзін

өзі дамытуға, бірін-бірі оқытуға, кітаппен

жұмыс жасауға, қосымша әдебиеттен білім

алуға дағдыландырады.

Модульді оқыту теориясы мына

қағидаларға негізделеді:

- модульдік;

- оқыту мазмұнынан жеке элементтерді білу;

- динамикалылық;

- білім мен оның жүйесінің әрекеттілігі мен

жеделдігі;

- икемділік;

- саналы болашақтық;

- әдістемелік кеңесінің жан-жақтылығы;

- тепе-теңдік.

Модуль деп дидактикалық жетістіктерге же-

ту үшін алдында мақсаты, өзіндік іс-әрекеті-

нің бағдарламасы, жетекшілік әдістемелігі

бар аяқталған ақпарат блогін атайды. Мо-

дульдік оқытудың мақсаты оқушының өзді-

гінше жұмыс істей алуын дамыту, оқу мате-

риалын өңдеудің жекелеген әдістері арқылы

жұмыс жасауға үйрету болып табылады. Бұл

технологияда мұғалім кеңесші хабарлаушы

ролін атқарады да, шәкірттің іске белсене

араласуына жағдай жасайды. Оқушы өзіне

оқу әдісін таңдап ала алады. Бұл технология

121

бойынша тақырыптың мазмұны арқылы оқы-

туды ұйымдастырудың формасы мен әдістері

белгіленеді. Сонымен қатар жүйелілігінде

әлеуметтік сұранысқа қарай мазмұнына

өзгерістер енгізе алады. Мәселен, Н.Нечаев

оқыту іс-әрекетіндегі мәселені шешуді қа-

растыру барысында нәтижесін көру жұмыс-

тың іс-әрекет әдістеріне байланысты екеніне

тоқтала келіп, модульдік оқытудың мақсаты

тәжірибелік, дамытушылық және ойлауды

қалыптастыратын іс-әрекет әдістері деп

түйіндейді. Тәжірибелі педагогтер Ш.

Амонашвили, Л.

Рубинштейн тәжірибелерінен әр оқу-

шының қабылдауы әр түрлі болатыны белгілі.

Ендеше бұл технология жеке тұлғаның ерек-

шелігіне байланысты оқыту үрдісіндегі әдіс-

терді қолдануды көздейді. Мұнда оқушы өті-

ліп отырған курстың модульдік бағдарлама-

сымен тиянақты танысып шығып, өзіне

маңыздылығын, алдыңғы уақытта күтілетін

нәтижесін түсіне білуі қажет. Модульдік оқы-

тудың бағдарламасында күтілген нәтижеге

байланысты жақын, орта, алшақ уақыттарда

қол жету жолдары көрсетіледі.

Модульдік оқытуды құрастыру ережелері

мынаған саяды:

- ақпарат материалының мақсаттылығы;

- жеке модульдегі оқыту материалының

толық қамтылуы;

- модуль элементтерінің жеке- даралығы;

- ақпараттық және әдістемелік материалының

оңтайлы берілуі.

Мұғалім бағдарлама жасағанда егер оқу

материалы топтық жұмысты қажет етсе, топ-

та оқытудың формасы мен әдісін көрсетеді.

Тәжірибелік жұмыстарға түсініктеме беріп,

теориялық және тәжірибелік тапсырмалар,

оқушылардың білімін тереңдету үшін

қосымша әдебиеттер береді. Мерзімдік

бақылаулар арқылы оқушылардың игере

алмаған тақырыптары айқындалып, қайталау

жұмыстары жүргізіледі. Модульде әр элемент

бөлек-бөлек параққа жасалады да, ақпарат

өзгерген жағдайда өзгертіліп отырылады.

М.М.Жанпейсованың модульді оқыту

технологиясында оқу материалдары модуль,

схема, кесте және тағы басқа бейне кескіндері

арқылы әңгімелеп түсіндіріледі. Сабақтың

диалогті бөлімінде оқушылар шағын топтарға

бөлініп, әрекетті белсенді ойын формасында

ұйымдастырады. Алдымен оқушылар оқу

материалын қайта шығарып айтуға ұмтылса,

кейін қарапайым іскерліктер мен дағдыларды

қалыптастыруға әрекет жасайды. Кез-келген

оқушы әрбір сабақта тыңдау, көру, еске

сақтау, жорамалдай алуы қажет және автор

ұсынған үш деңгейге жетуі абзал.

Модульдік оқыту технологиясының

әдістерін көптеген ғалым-педагогтер зерттеп

келеді. Л. Йоваиша модульдік оқытудың

мынадай әдістерін қарастырған:

ақпараттық оқыту әдісі (әңгімелесу, топтық

оқыту, демонстрациялау, ақыл-кеңес, дәріс,

емтихан).

операциялық оқыту әдісі (алгоритм,

зертханалық жаттығулар, өзара сын).

ізденімпаздық оқыту әдісі (мәселені талдау,

тыңда да ойлан, шығармашылық диалог, іс-

әрекет шытырманы, миға шабуыл, іскер).

Ақпараттық оқыту әдісін мұғалім оқу-

шыларға жаңа тақырыпты түсіндіргенде қол-

данады. Мысалы, сабақ барысында жоғары

білімді мамандар тақырыпқа байланысты

баяндама жасайды да, міндетті түрде сарап-

шының пікірімен толықтырылады. Сабаққа

оқушылар сұрақ қою арқылы қатысып

отырады.

Операциялық оқыту әдісі оқушылардың

дағдысы мен іс-әрекетін дамытуға арналады.

Мысалы, «видеоконфронтация» әдісі өзіне

басқа адамның көзімен қарауға үйретеді.

Мұнда оқушылардың әрекеттері сырттай

камераға түсіріліп, өздеріне қайталап

көрсетіледі және өзінің талдауына жағдай

жасайды. Мұғалім әр уақытта нұсқаушы

ретінде көмекке келе алады.

Ізденпаздық оқу әдісі оқушылардың

белсенділігін, қабілетін дамытады. «Іскер

себет» әдісіне оқушылар себеттен жеке-жеке

тапсырма алып, жеке орындайды. Тапсырма

орындалып болған соң оқушылар барлық

сұрақтарды бірігіп талдайды. Модульдік

оқыту баланың шығармашылық қабілетін

дамытуға мүмкіндіктер жасайды. Модульдік

оқыту технологиясы оқушыларды өздігінше

тапсырманы орындап, мәселені шеше

алуына, өз пікірін қорғай білуіне, алға қойған

122

мақсатқа жету үшін белсенділігін, қабілетін

арттыруға септігін тигізеді.

Модульді оқыту технологиясы – оқытудың

жоспарлаған нәтижесіне жетуге мәнді

әрекеттер мен операциялар жүйесін бөлу

жолымен жүргізілетін оқу процесін жүзеге

асыруды айтады.

XXI ғасыр оқытушыларына қойылатын

талаптар:

1. Жеке көзқарастары бар және оны қорғай

білетін тұлға болу.

2. Психологиялық-педагогикалық білімдерін

жетілдіріп үйренумен қатар шебер қолдана

білу.

3. Білім негіздерін өз бетінше оқып үйренуге

білім алушыларды баулу .

4. Оқытушының ұйымдастырушылық, құры-

лымдық, бейімділік, сараптамашылық қабі-

леттерімен қатар болып жатқан педагогика-

лық жағдайларды, құбылыстарды талдай

білуі шарт.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

Оқытудың жаңа технологиялары /Жәңгір хан

атындағы Батыс Қазақстан аграрлық –

техникалық университеті Кәсіптік білім

Орал 2011 жыл/

Ц ДЫБЫСЫ МЕН ӘРПІ

Наурызқызы Ақмаржан,

Байғанин ауданы Қаражар орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

Мақсаты: Оқушыларға Ц дыбысы мен

әрпін таныту, оқу мен жазу дағдыларын

қалыптастыру; Ц дыбысына қатысты жаңа

сөздерді таныту арқылы оқушылардың білі-

мін жетілдіру, тілін дамыту, сөздік қорын мо-

лайту; Оқушыларды білімділікке, ұқыпты-

лыққа, сауаттылыққа, еңбексүйгіштікке

тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: Жаңа cабақ

Сабақтың әдісі: Ой қозғау, топтастыру, тіз-

бектей оқу, ойын, шығармашылық тапсырма,

сурет арқылы сөйлем құрау. Кластер әдісі

арқылы сайқымазақтың бейнесін құрау.

Сабақтың көрнекілігі: суреттер, видео, кеспе

қағаздар

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық: Оқушыларды

топқа бөлу (жемістер арқылы)

Шаттық шеңбері.

Қайырлы таң, достым!

Қайырлы күн болсын!

Біздің алар бағамыз

Кіл бестіктер болсын!

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

Щ дыбысы мен әрпі

1- топ.

а) Щ дыбысы бар сөздерді айту;

2-топ.

ә) Щ дыбысы кездесетін сөздерді буынға бөлу

а - щы, тұ - щы, щет– ка

3- топ:

«Щеткалардың айтысы» тізбектей оқу.

ІІІ. Жаңа материалды меңгерту

Видео көрсету

-Балалар, бұл видеодан не көріп тұрмыз?

-Цирк сөзінде таныс емес қай дыбыс?

-Ендеше, бүгін біз «Ц» әрпімен танысамыз.

-Ц әрпінің таңбасын көрсету.

Ц әрпін әдемі жазып үйренейік. Ц әрпінің бас

әрпі. Үлкен жолдың ортасынан сәл төмен

қаламыңды қой. Солдан оңға қарай доға

жасай отырып, тік төмен көлбеу сызық

жүргіземіз де жазу жолының астыңғы

сызығына жете бере оңға қарай доға жасай

отырып, астыңғы сызыққа тигізе, бастапқы

ілгектен оңға қарай жылжып, қаламынды қой

да тік жоғары және көлбеу сызық жүргіземіз

де жазу жолының астыңғы сызығына жете

бере оңға қарай доға жасап, астыңғы сызыққа

123

тигізе ілгек жасаймыз. Ілгекке жалғастыра

төмен тартып бау байлаймыз.

«Кім шапшаң?» ойыны

Ойын шарты: Оқушылар берілген сұрақтарға

тез әрі сауатты жауап берген оқушылар

марапатталады.

1.Ц дыбысы қандай дыбыс?

2.Қандай түспен белгіленеді?

3.Ц әрпі кездесетін сөздерді айт?

4.Ц әрпі сөздің қай жерінде орналасады?

Түсіну кезеңі. - Балалар, циркте кімдер, нелер

өнер көрсетеді?

Клоунның тапсырмасы:

Оқулықпен жұмыс. «Цирк» мәтінін оқу.

1-топ: Жазғы каникулда ауылдан Аян келді.

Аян апасымен циркке барды. Цирк ғимараты

қаланың әсем жеріне орналасқан.

2-топ: Циркте үйретілген хайуанаттар көп.

Аян мен апасы олардың ойындарын көрді.

3-топ: Аюлар биледі. Иттер футбол ойнады.

Цирк ойындары Аянға қатты ұнады.

Қолдану кезеңі. Жалпы жұмыс.

Маймылдың тапсырмасы:

Түсіп қалған әріптерді орнына қой

Дәптермен жұмыс.

... ирк, кон... ерт, ... ех, ... емент а... ы, тұ... ы,...

етка, бор...

Аюдың тапсырмасы:

Шығармашылық тапсырма.

1-топ: «Сиқырлы әріптер.»

Ойын шарты: Орны ауысқан әріптерден сөз

құрасытыру.

Иһазж- вгано- Фтуобл- щтека

2-топ: Буыннан сөз құра: Ха........, шах........,

щет......., це........, ци........

3-топ: «Не артық?» ойыны.

(Суреттерге назар аударып, атауында ц

дыбысы жоқ суреттерді көрсет)

Сергіту сәті

-Қадыр Мырза Әлінің «Клоунның сыры»

атты өлеңін оқыту. Өлеңнің мазмұнын

оқушыларға тез оқыту.

Клоунның сыры

Циркте жұрт самсаған

Мәз болса деп жан салам.

Ду күлдірсем оларды,

Қуанамын мен соған

Талдау кезеңі. «Талдау –табыс кілті».

Арыстанның тапсырмасы:

Бағандағы сөздерді оқу. Дыбыстық талдау

жасау.

Цирк Цех

Цемент Концерт

Циркуль Цифр

Жинақтау кезеңі.

Пілдің тапсырмасы:

Ассоциация құру.

124

1-топ:

2-топ:

3-топ:

ІҮ. Бағалау. Аттардың тапсырмасы:

Шығармашылық жұмыс:

«Концерт» тақырыбына әңгіме құрастыру

Кері байланыс. Оқушылар «ұнады», «ұнама-

ды» деген ойларын айтады.

«Сөздерден сөйлем құра»

1-топ

Апам, бардық, екеуміз, циркке

Көп, хайуанаттар, циркте

2-топ.

Биледі, аюлар

Ойнады, футбол , иттер

Суретпен жұмыс

Суретке қарап, сөйлемді құрастыру

Циркте сайқымазақ пен ит көрсетті. Ит

шығыршықтан секіруге дайындалып тұр.

Шығармашылық жұмыс:

«Концерт» тақырыбына әңгіме құрастыру

ПОЭМА. ПОЭМА ҚҰРЫЛЫСЫ

Омарова Гульдаурен Жетписбаевна,

Әйтеке би ауданы Абай атындағы орта мектептің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Сабақтың

мақсаты

Әлем әдебиеті шығармалары бойынша терең түсінік беру, ұлттық және

адамгершілік құндылықтардың маңыздылығын түсіндіру, әдеби қолданысты

зерттеу, тақырып бойынша негізгі ой-тұжырымды ұғындыру.

Тілдік

міндеттер

Ажалсыз тұңғиық, аманат, сұғанақпен, құнықпаймын, жығылғанға сөздерінің

мағынасын түсіну, өлеңнің мағынасын ашуда қолданысқа түсіру, өлең

жолдарының мағынасын ашу.

Алдыңғы

білім

«Шұғаның белгісі» хикаятының композициялық құрылымы талданды.

Шығармадағы негізгі кейіпкерлердің іс-әрекеттері ашылды.

Сабақ барысы

Сабақ

кезеңдері

Сабақта жоспарланған оқыту іс-әрекеттері Оқыту

ресурстары

Басы

3 мин

Ұйымдастыру

Сыныптағы әр оқушыға: «мен –қазақпын, ...» деп басталатын

сөйлем айтқызылады.

-«Қазақпын» деп айтқанда қандай әсерде боласыз?

МН=Мұғалімге ар-

налған нұсқаулық

МЖ=Мұғалім

жасаған

ӨД=өзге дерек

көздері

Ортасы

10 мин

Жеке жұмыс:

Оқушыларға жаттап алуға үзінді берілген болатын.

(әрқайсысына бөлек-бөлек)

Мәтіндегі тірек сөздер:

Түсініксіз сөздер:

Ерекше ой екпіні түсіп тұрған тармақ:

Автор осы шумақтарда не айтқысы келді?

http://www.zkolib.

kz/onebook/conte

nt/images/Moldag

aliyev/#top

Циркте нелер бар?

Цементпен не

істеуге болады?

Цифрлар

125

Оқушылар жазып болған соң тақтаға әкеліп іледі. Барлық

оқушылар орындарынан түрегеліп, жазғандарды оқиды.

Қажетті тұстарын жазып алуына болады.

5 мин

15 мин

5 мин

15 мин

«Сыртқы шеңбер, ішкі шеңбер»

Сұрақ: Поэма дегеніміз не? Поэманың құрылысы қандай болу

керек?

«Мен –қазақпын» поэмасының негізгі идеясы қандай?

Оқушылар шеңберде алмаса жүріп, ойларымен алмасады.

Поэманың анықтамасы беріледі.

Поэма — эпостық жанрдың бір түрі; белгілі бір оқиғаны, адам

тағдырын, заман шындығын эпикалық не лирикалық үлгідегі

өлеңмен сипаттайтын көлемді поэтикалық шығарма. Поэма

көбіне сюжетке құрылып, кейіпкерлердің қарым-қатынасын,

тартыс-таласын, күйініш-сүйініш, мінез-құлық, іс-

әрекеттерін суреттейді.

Өз пікірлерімен салыстырады.

Топқа бөлу: түстер арқылы бөлінеді.

Поэмадан үзінді беріледі.

Сөздікпен жұмыс: ажалсыз, тұңғиық, аманат, сұғанақпын,

құнықпаймын, жығылғанға

Өлең тармақтары Қазақ халқының

қандай қасиеті

көрінеді?

Мен–қазақпын мың өліп, мың тірілген...

Мен–қазақпын, ажалсыз анамын мен...

Сайрай қалсам, тілімнен бал тамыздым...

Ән-жырым бар бабалар хаттарындай...

Тереңім көп, тұңғиық тарихым кеп...

Ұлы аманат етейік еріндікті...

Досыма көл, жауға шөл мінезімдей...

Сұлулыққа, өнерге сұғанақпын...

Болса өзгеде, жоқ және қызғанбағым...

Өз үйімде тимеймін жауыма да,

Жығылғанға жұдырық сілтемеймін...

Құнықпаймын дүние шолаққа мен,

Асым барда қуанам қонаққа мен.

Қамшы үйірдім атойлап хан тағына ...

Қадыр Мырзалиев «Қазақ осы»

Өлең тармақтары Қазақ халқының

қандай қасиеті

көрінеді?

Қазақ осы күй шығарып, ән салып,

Көкпар тартып, қыз қууға жаралған.

Қазақ осы – қарасың ба, ақсың ба,

Қоңырсың ба, жатырқауды білмейтін

Қазақ осы – ашық жарқын қабағы,

Қонақ келсе шабылып бір қалады.

Қазақ осы – жайып жатқан қанатын,

Батыр халық, ақын халық – дәл аты

http://kk.wikipedi

a.org/wiki/%D0%

9F%D0%BE%D1

%8D%D0%BC%

D0%B0

МЖ = Мұғалім

жасаған

126

5 мин

3 мин

Оқушылар жұппен орындап болған соң өз жазғандарын

келесі жұпқа тексертеді.

Топтастыру:

-Бұл қасиеттеріміз ұлттық құндылықтарымыз бола ала ма?

-Адамгершілік қасиеттері қай тұстардан көрінді?

http://go.mail.ru/s

earch?q

Соңы

15 мин

Кері байланыс: қалыптастырушы бағалау жұмысын

орындайды

ӨД = өзге дерек

көздері

Қосымша ақпарат

Бөліп оқыту, көбірек қолдау

көрсету үшін Сіз не істей-

сіз? Қабілеті жоғары оқушы

лар алдында қандай міндет-

терді қоюды жоспарлайсыз?

Бағалау.

Оқушылардың ма-

териалды меңгеру

деңгейін қалайша

тексеруді көздейсіз?

Пәнаралық байланыс.

Денсаулық пен қауіпсіздік ережелері.

АКТ

Құндылықтармен байланыс (тәрбие)

Берілетін тапсырма,

күтілетін нәтиже, қолдау,

берілетін уақыт, қолданатын

дерек көздеріне байланысты

бөліп оқыту. Бөліп оқыту

сабақтың кез келген

бөлімінде қолданылады.

Бұл бөлімді

оқушылардың алған

білімін бағалау үшін

қолданатын әдіс-

тәсілдеріңізді жазу

үшін пайдаланыңыз.

Осы сабақ жоспарын құру үшін сізге өзге

пән мұғалімдерінің кеңесі қажет болды ма?

Берілген тапсырмалардың қайсыбірі

оқушылардың қауіпсіздігіне немесе

денсаулығына кері әсер ете ме?

Оқушылар сабақ барысында өздерінің

АКТ дағдыларын дамыта ала ма?

Осы сабақ барысында НИМ құнды-

лықтарын дамытуға мүмкіншілік бар ма?

Рефлексия

Сабақ мақсаттары, оқу мақсаттары

қол жетімді болды ма? Бүгін оқушы-

лар нені үйренді? Оқыту ортасы қан-

дай болды? Менің бөліп оқытқаным

өз мәнінде жүзеге асты ма? Мен өз

уақытымды ұтымды пайдалана

алдым ба? Мен жоспарыма қандай

өзгерістер енгіздім және неліктен?

Берілген бөлімді өз сабағыңызға рефлексия жүргізу

үшін пайдаланыңыз. Сабағыңызға қатысты сол жақта

келтірілген сұрақтарға жауап беріңіз.

Қорытынды бағалау

Ең жақсы өткен екі дүниені атап көрсетіңіз (оқытуға және үйренуге қатысты)

1:

2:

Қандай екі дүние сабақтың одан да жақсы өтуіне ықпалын тигізуші еді? (оқытуға және

үйренуге қатысты)

1:

2:

Осы сабақтың барысында менің келесі сабағыма қажет болуы мүмкін барлық сынып немесе

жекелеген оқушылар туралы қандай ақпаратты алдым?

Қазақ халқы қандай?

127

ЖІБЕК ЖОЛЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚЫЗМЕТІ, КЕРУЕН

ЖОЛДАРЫ

Прмаганбетов Айдын Нурлыбекович,

Әйтеке би ауданы Қарашатау орта мектебінің тарих және құқық пәндерінің мұғалімі

Сабақтың

мақсаты

Ұлы Жібек жолының пайда болу тарихын түсіндіре отырып, Жібек жолының

сауданы, шаруашылықты, халықаралық қарым-қатынасты дамытудағы тарихи

маңызын ашу.

Күтілетін

нәтиже

Оқушылар өз бетінше жан-жақты ізденуге қол жеткізеді. Ұлы Жібек жолының

дамуына мәдениеттің, шаруашылықтың дамуына әсері болғандығына көзін

жеткізеді, топпен жұмыс жасайды.

Әдіс-

тәсілдер

Өзара оқыту әдісі.

«Жіңішке және жуан сұрақтар»

«Толықтыру және сәйкестендіру диктанты»

«Ашық тест»

«Венн диаграммасы»

Сабақтың

кезеңдері

Сабақтың мазмұны Бағалау Ресурст

ар

І

Қызығуш

ылықты

ояту

Тренинг «Мен саған тілеймін»

Оқушылар топқа қобдиша ішіндегі материалдардың түсіне

қарап бөліну.

«Қызықты сұрақтар»

1 Қыпшақтардың батыс және шығыс бірлестіктері неше

тайпадан тұрды? 11 тайпа-батыс. 16 тайпа – шығыс аталды.

Әскери басқару.

2 Хандар шығып отырған ең беделді тайпа – Ербөрілер

3 12 ғасырдан бастап олардың құрамында қандай тайпалар

болған? – Қаңлылар, қарлұқтар, жікілдер.

4 Қазақстанда бірыңғай халық болып қалыптасу не себепті

кешеуілдеді? –Монғолдардың шапқыншылығы.

5 Хандық биліктің орталығы қалай жүйесі бойынша

бөлінген оң қанаттың және сол қанаттың орталықтары? –

Орда, Сарайшық, Сығанақ.

6 Кедейлер, жатақтар, яланкугтер кімдер?–Малы жоқ қара-

пайым бұқара халық, жер өңдеумен айналысатындар,

құлдар.

7 Орыс деректерінде және Дунай бойына жайғасқан

қыпшақтар қалай аталады?–Половшылар, кундар немесе

командар

8 Қыпшақтар Қазақстанның оңтүстігіндегі қалаларға шығу

үшін кімдермен соғысты? – Оғыздармен, әлсірегенін

пайдаланып.

9Ақсүйек шонжарлар қалай аталды? – Хандар, оның туған-

туыстары, тархандар, басқақтар, бектер, байлар және ру,

тайпа көсемдері

10 Отырар, Сығанақ, Арал теңізінің аумағы үшін қай елмен

соғысты және ол немен аяқталды?–Қыпшақтар іштегі

Қошем

еттеу

«Қы-

зықты

сұрақ-

тар»

Жарай-

сыңдар

Интера

ктивті

тақта

128

алауыздық себебінен жеңіліп, солтүстікке жылжиды, бірақ

қақтығыс аяқталмайды, монғол шапқыншылығына дейін.

Жаңа тақырыпты ашу үшін қойылатын сұрақтар

Бөлінген материалдар қандай материал?

Интерактивті тақтадан сурет көрсетіледі, А.Еңсеповтың

Ұлы жібек жолы күйі ойналады. Осы үшеуін байланыстыра

отырып тақырып ашылады.

ІІ

Мағына

ны ашу

Топтарға мәтін беріледі, мәтінді қорғайды. Жұпта

талқылайды, топта талқылайды.Шығып постер қорғайды.

Тапсырмалар беру:

Жіңішке сұрақтар- бір рет

қана дәлелді жауап талап

ететін сұрақтар

Жуан сұрақтар- күрделі, толық

жауап беріп, талдауды қажет

етеді

1.Алғашқы кезде сауда

жолында елшіліктер ара-

сында ақша, құнды сый-

лық орнына жүрген аса

бағалы тауар?

2.Ұлы жібек жолының

маңызы?

3.Жібек сауда жолы арқа-

лы ерте кезден көп елге

тараған қазірге дейін ба-

зарда сатылатын көкөніс

түрі?

1.568 жылы Түрік қағанаты

мен Византия арасындағы

келісім неліктен жасалды және

елшіліктің саудаға әсері?

2.Қытай неліктен жібек

өндіруді құпия сақтады, басқа

елдер жібек құрттарын

неліктен алып өткізгісі келді?

3.Ұлы жібек жолын ҚР

Президенті Н.Ә.Назарбаев

қандай тәсілмен

жандандыруда?

3 топқа тапсырма беріледі:

Ашық тест сұрақтары

Венн диаграммасы

Толықтыру диктанты

І-топ

Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қою.

1. Соғдыда жібек өндірудің дамығаны сонша, жібек сатуда

Қытай мемлекетімен бәсекеге түскен.

2. Мәселен, Қытайдың кейбір қалаларында олардың

отарлары болған.

3. Ал Жібек жолының Жапонияның сілемі–ертедегі

астанасы Нарға қаласында жібек сататын орындары болған.

4. Оның басты бір дәлелі, ондағы ғибадатханада осы уақыт-

қа дейін соғды тілінде жазылған қолжазбаның сақталуы.

Тиісті орнына қой

1. Археологиялық қазба жұмысы кезінде атақты Византия

шеберлерінің қолынан шыққан тамаша күміс құмыралар

Тараз қаласынан табылған.

----------------Талғар

----------------Тараз

----------------Түркістан

2. Қытайдың әдемі фарфордан жасаған, көздің жауын

алатын ыдыстары Қазақстандағы Талғар, Исфиджаб,

Отырар сияқты орта ғасырлық қалалардан табылған.

Қошем

еттеу

Өзара

оқыту

әдісі

«Жіңіш

ке және

жуан

сұрақта

р»

«Толық

тыру

және

сәйкест

ендіру

диктан

ты»

«Ашық

тест»

«Венн

диагра

ммасы»

Оқу-

лық,

Әдісте

мелік

құрал

АКТ

А-3

Стикер

129

----------------Тараз, Испиджаб, Отырар

----------------Талғар, Тараз, Отырар

----------------Талғар, Испиджаб, Отырар

3. Ұлы Жібек жолының Тараз, Баласағұн, Исфиджаб сияқты

қалалардан әр түрлі діни нанымдарға байланысты мешіт–

медреселердің орындары табылған.

----------------Тараз, Баласағұн, Испиджаб

----------------Отырар, Тараз, Испиджаб

----------------Тараз, Испиджаб, Талғар

ІІ-топАшық тест:

1) Жібек сауда жолына «ұлы» сөзінің қосылу себебі – Батыс

пен Шығысты байланыстырады.

2) Жібек жолының басталатын аймақ –Қытай жеріндегі

Хуанхе.

3) Қытай елінен алғаш рет жібек артқан керуендер Батысқа

қарай жолға шыққан ғасыр – б.з.б. І ғасыр.

4) Жібек сауда жолы арқылы ерте кезден көп елге тараған

қазіргі кезге дейін базарда сатылатын көкөніс түрі – қытай

немесе болгар бұрышы.

5) Жібек өндіруді дамытып, Қытаймен бәсекеге түскен ел –

соғды елі.

6) Византия шеберлерінің жасаған күміс құмыралары

табылған қала –Тараз.

7) Жібек жолының халықаралық қарым-қатынас жағынан

дами бастаған кезеңі – б.з.б ІІ ғасыр.

8) Қытай императоры У-Дидің 138 жылы Жібек жолы

арқылы Батыс елдеріне жіберген елшілігі қайтып оралды –

13 жылдан кейін.

9) Қытай императоры жібектен жасалған әшекейлі

киімдерді сыйлық ретінде жіберді – Иран шахына.

10) Ұлы Жібек жолы қатынасының әлсірей бастауына әсер

еткен басты оқиға – ХVІІ ғасырларда теңіз жолдарының

пайда болуы.

ІІІ-топ. Венн диаграммасы

Ұлы жібек жолы Ұқсастығы Қазіргісауда

ІІІ

Ой тол-

ғаныс

«Қызықты сандар» (тақырыптағы барлық ғасырларды қосу)

I+VІІ+VI+ІІ+I = XVII ғ. Бастап теңіз жолдарының ашылуы,

Жібек жолының әлсіреп, тоқтауына әсер етті.

Алғаш рет Қытай елінен Батыстағы елдерге қарай жібек

артқан керуендер жолға шыққан+ жібектің бүкіл Еуразияға

әйгілі болған кезі+ Батыс түрік қағанының және оның

нөкерлерінің жібек шапан кигендері белгілі+ Қытай жазба

деректерінде хабарларда Үйсін мемлекетінің Қытай

өкіметімен қарым-қатынастары жайлы айтылады =?

«Қы-

зықты

сандар»

Рефлек

сия

А-4

қағаз

130

Рефлексия. Маған бұл сабақта «Жеңіл болды»

«Қиынырақ....» «Қызықты»

Үй тап-

сырмасы

Қосымша материалдар. «Ұлы Жібек Жолы» эссе жазу

Бағалау Суммативті

Не сәтті

өтті?

Не сітсіз

өтті?

МЕН ӘДЕПТІ БАЛАМЫН

Пұсырманова Жұмагүл Жолдыбайқызы,

Ақтөбе қаласы №55 ЖОББМ мектепалды даярлық тобының тәрбиешісі

Құндылық: Дұрыс әрекет

Қасиеттер: қамқорлық, мейірімділік, ізеттілік

Сабақ мақсаты: Балаларға әдепті болудың жолын түсіндіре отырып дұрыс әрекет жасау

құндылығының мәнін ашу.

Міндеті:

- Балаларды қамқорлыққа үйрету.

- Балалардың адамгершілік қасиеттерін дамыту.

- Балаларды қамқорлыққа, мейірімділікке ізеттілікке тәрбиелеу.

Ресурстар: (құралдар, мәлiметтер)видеоролик, үнтаспа, дәптермен жұмыс, суреттер.

Іс-әрекет

кезеңдері

Тәбиеші әрекеті Балалардың

іс-әрекеті

5/т ережесі.

Шаттық шеңбері.

Көшелерден біз өткен,

Ата көрсем жақын кеп

Сәлем берем ізетпен.

Ассалаумағалейкум деп,

Алдан әже жолықса,

Бөгелемін әдейілеп.

Сәлемдесем сол тұста,

Есенсіз бе, әжей деп,

Кім кезіксе көшеде

Аға, тәте, көкеге

Сәлеметсіз бе деймін.

Тыныштық сәті: Күн нұры.

Балаларды ыңғайландырып отырғызып, денелерін түзу ұстап,

көздерін жұмуды өтінемін. Елестетіп көріңіз:

Күн нұры сіздің төбеңізден өтіп, кеудеңізге қарай бойлап барады.

Кеудеңіздің орта тұсында гүл түйнегі орналасқан. Гүлдің түйнегі нұрдан

баяу ашылып келеді. Балғын және әсем гүл сіздің әр ойыңызды, тілек

қалауыңызды шайып жүрегіңіздің қауызын ашты. Нұр сәулесі сіздің

бойыңызға ақырын тарай бастағанын елестетіңіз. Ол біртіндеп күшейе

түсуде. Оймен осы нұрды қолдарыңызға түсіріңіз. Сіздің қолдарыңыз

131

нұрға бөленіп, сәуле шашуда. Қолымыз тек жақсы, ізгі істер істейді және

баршаға көмектеседі. Нұр аяқтарыңызға тарады. Аяқтарыңыз нұр

сәулесін шашуда. Олар сізді тек жақсылық жасау үшін жақсы жерлерге

апарады. Олар нұр мен махаббат құралына айналды. Одан әрі Нұр сіздің

аузыңызға, тіліңізге тарады. Тіліңіз тек шындықты және жақсы ізгі

сөздер ғана айтады.

Нұрды құлақтарыңызға бағыттаңыз, құлақтарыңыз тек жақсы сөз бен

әсем әуенді ғана естиді. Нұр көздерімізге де жетті, көзіміз тек жақсыға

қарап бәрінен жақсылықты ғана көреді. Сіздің басыңыз түгелдей нұрға

бөленіп басыңызға тек сәулелі, ізгі ой келеді. Осы нұрды туысқанда-

рыңызға достарыңызға, таныстарыңызға бағыттаңыз. Осы нұр бүкіл

әлемге, барлық адамдарға, жан-жануарларға өсімдіктерге барлық тірі

жанға таралсын. Ғаламның барлық түкпір-түкпіріне нұр бағыттаңыз.

Ойша айтыңыз:Мен нұрлымын...Нұр менің ішімде... Мен нұрмын.

Нұрға толы бүкіл әлем сіздің жүрегіңізде. Осы нұрды жүрегіңізге орна-

ластырып, оны осындай әсем қалыпта сақтаңыздар. Жаймен көзіңізді

ашуға болады.

Рахмет!

Ұйым-

дасты-

рушы-

лық–

ізденуші

лік

Дәйек

сөз

Мәтін-

мен

жұмыс

Сергіту

Әңгiме-

леу

Шығар

машыл

ық

жұмыс

(жеке,

топтық

)

Кітаптағы мәтінмен жұмыс.

«Сиқырлы сөз.» В.Осеева. 17-сабақ. 100бет.

Ұзын сақалды қария орындықта отырып қолшатырдың ұшымен құмға

бірдеңелерді сызып отырды. Оның қасына Павлик атты бала келді де:

«Ары отырыңыз»,-деп орындықтың шетіне отырды. Қария орын берді де

ашулы отырған баладан бірдеңе болып қалды ма деп сұрады?

-Сіздің не жұмысыңыз бар?- деп жақтырмай жауап берді.

Қарт: -Әрине менің жұмысым жоқ. Бірақ сен қазір біреумен ұрсыстың

ғой,- деді.

-Иә, дәл солай! Мен үйден мүлдем кетемін!-деп бала бұрқылдады. Лена

ның неше түрлі бояуы бар, біреуін де бермей қойды.

-Соған бола кетпексің бе,- дейді қарт.

-Оған ғана емес. Әжем де бір сәбізге бола мені ас үйден қуып шықты.

-Бұның бәрі түк емес, біреу ұрсады екіншісі жаны ашиды .

-Маған ешкімнің де жаны ашымайды, ағам қайықпен серуендеуге

шығады, бірақ өзімен бірге мені алмайды.

-Неге сені алғысы келмейді? –деп сұрады қария .

-Неге менен бәрін сұрап отырсыз?

-Мен саған көмектескім келіп отыр. Бір сиқырлы сөз бар...

-Павликтің аузы ашылып, оған аңтарыла қарады.

-Мен ол сөзді саған айтайын, бірақ есіңде болсын: ол сөзді ақырын,

адамның көзіне тура қарап айтуың керек.

-Ол қандай сөз,-деді Павлик.

-Қария баланың құлағына аузын тақап ол сөзді сыбырлап айтты да:

- Бұл сиқырлы сөз, менің айтқанымды ұмытпа деді.

- Мен бұны қазір-ақ айтып көрейін деп,- үйіне қарай жүгіре жөнелді.

Лена бұл кезде сурет салып отыр еді, ол Павликті көре салды да

бояуларын жинап қолымен баса қойды. Ал Павлик болса «Шал мені

алдады» осындай қыз сиқырлы сөзді түсіне ме деп ойлады.

Сонда да әпкесіне жақындап, қолынан ұстады да көзіне тура қарап,

былай деді:

132

-Лена маған бір бояуыңды бере тұршы , өтінемін –деді Павлик. Ленаның

көзі бақырайып кетті.Ол қолын үстелден алып:

-Саған қайсысы керек,- деді.

-Маған көгі керек,-деп бояуды қолына алып бөлмеде біраз жүрді де

қайтадан әпкесіне қайтарып берді. Оған бояу қажет емес еді. Ол тек

сиқырлы сөз туралы ойлады. Әжеме барайын ол мені қуып шығар ма

екен,-деп ас үйдің есігін ашты.

Әжесі ыстық бәліш пісіріп жатыр екен. Немересі оған жақындап, екі

қолымен оның әжімді, ыстық шалған жүзін өзіне қаратып, көзіне тура

қарап, сыбырлап:

-Маған бәліштен бөліп берші...өтінемін,-деді.

Әжесі бойын жазды.Сиқырлы сөз жанына жағып, әжімді жүзі нұрланып

сала берді.

-Ыстық бәліш жегің келді ме, көгершінім менің!-деп ең үлкенін, жақсы

піскенін таңдап алып берді.

Павлик қуаныштан секіріп-секіріп, әжесінің маңдайынан сүйіп-сүйіп

алды.

«Сиқыршы! Сиқыршы!-деп қайта-қайта сыбырлап, қарияны есіне алды.

Түскі ас кезінде Павлик ағасының әр сөзін тыныш отырып, мұқият

тыңдады. Қайық жайлы сөз қозғаған кезде оның иығына қолын қойып,

ақырын:

-Мені де өзіңмен бірге ала кетші,-деді.

Үстел басында отырғандардың бәрі үндемей қалды. Ағасы қасын көтерді

де оған мысқылдай күлді.

-Оны да алсаңшы, нең кетеді,-деді ағасына әпесі.

-Иә, оны неге бірге алмасқа, әрине ал, -деді әжесі.

-Өтінемін,-деп қайталады Павлик.

Ағасы қарқылдап күлді де Павликтің басынан сипап:

-Ой, саяхатшым менің! Жарайды, жинал! -деді ағасы.

«Тағы да көмектесті, тағы да көмектесті!»

Павлик үстелден тұра салып көшеге ытқып шықты. Бірақ орындықта

қария көрінбеді.Орындықтың жанында, құмның бетінде қолшатырдың

ұшымен жазылған бейтаныс белгілер ғана қалыпты.

-Қария не істеп отырды?

-Павлик неге ашуланды?

-Қария Павликке қандай сиқырлы сөз айтты ?

-Отбасымызда татулық болу үшін өз үлесімізді қалай қоса аламыз?

-Үлкен-кішімен тіл табысу үшін бойыңда қандай қасиеттер болу керек?

-Балалар қандай әдеттерімен сүйкімді көрінеді?

Сергіту сәті: «Көңілді күн»

Дәйек сөз: «Үлкенге құрмет – кішіге ізет»

Ер балалар-2 рет

Қыз балалар-2 рет

Барлығы-1-рет

Тәрбиешінің сыйы.

Ы.Алтынсарин. «Мейірімді бала» әңгімесі.

Ауылға Әділет деген бір бала ата-әжесінің қолына жазғы демалысқа қы-

дырып барады. Әділет қарапайым сабырлы, ұқыпты, жақсылық жасауға

133

ұмтылатын, мейірімді, білуге жаны құмар, үлкендерді сыйлайтын бала

еді.

Ата-әжесін жанындай жақсы көреді. Ол келген ауыл табиғатқа бай,

мөлдіреген бұлағы бар, тау-тасы бар ғажап мекен болатын.

Көршілес үйде Әділеттің өзімен құрдас бір бала ата-анасымен бірге тұра-

ды. Ауылға келген соң Әділет есік алдына шығып, айналасына қараса то-

пырақ үстінде ойнап жатқан балаға жақындап, танысады. Әлгі баланың

аты Сәбит екен. Сәбитте көрші ауылдан қонаққа келген бала екен. Екеуі

дос болып бірге ойнайды. Біраздан соң бұлардың жанына көрші Ғабит те

қосылады.Үшеуі мәз-мейрам болып кешке дейін ойнайды. Ғабиттің ата-

анасы жол-жөнекей дүкенге соғып, үйлеріне біраз заттан алып келе

жатады. Әлгі Ғабит ата-анасын елемей ойынын жалғастырып ойнап

жатады. Әділет алдарынан жүгіріп шығып сәлемін беріп, көмектесуге

асығып келіп бір дорбаны көтеріп арттарынан ілесе кетеді. Әділетке риза

болған Ғабиттің ата-анасы алғыс айтып, тәтті ұсынады. Ғабит өзінің

дұрыс әрекет жасамағанын сезініп, төмен қарап үйге қарай беттейді.

-Әділет кімнің үйіне келді?

-Әділет балалармен қалай тіл табысты?

-Әділет Ғабиттің анасын көргенде не істеді?

-Айналаңызға көмектескен кезде қандай күйде боласың?

-Әділеттің бойынан қандай қасиеттерді көруге болады?

-Үнемі көмектесу қажет деп ойлайсыз ба?

Шығармашылық жұмыс. Берілген суреттер бойынша әңгіме құрастырып

айтқызу.

-топқа сөздер арқылы бөлу.(Әдепті, мейірімді, ізетті.)

Рефлек

сивті-

түзету

шілік

Топпен

ән айту

Соңғы

тыныш

тық

сәті

Ән «Болайықшы осындай» .А.Меңжанова.

Жақсы бала еңбекшіл

Ер азамат болады.

Қиындықты жеңіп кіл

Құшағы гүлге толады

Еңбекшіл осындай

Болайықшы, досымай. (2рет)

Таза бала мұнтаздай

Сүйсінеді қараған

Ұқыпты деп бұл қандай

Жақсы көрер бар адам.

Ұқыпты осындай

Болайықшы, досым-ай. (2рет)

Тыныштық сәті.

- Енді көзімізді жұмып осы сабақта айтылған ойлар мен істерді ой

елегінен өткізіп көрейікші.

- Барлық айтылған жақсы ойларды жүрегіміздің түкпіріне апарып

орналастырайық.

- Енді көздеріңді аша ғойыңдар. Бүгінгі оқу іс-әрекетіміз аяқталды.

Бүгінгі күндерің қуаныш әкелсін!

Күтілетін нәтиже:

Біледі: Әдептіліктің ең асыл қасиет екенін.

Игереді:Айналасындағыларға әдепті, мейірімді , ізетті болуға.

Қолданады:Айналасына қамқор болып көмектесуді қолданады.

134

К.ҚАСЫМҰЛЫ КӨТЕРІЛІСІНІҢ ШЕШУШІ КЕЗЕҢІ

Раушанова Руслана,

Ғ.Ақтаев атындағы №6 орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі

Мақсаты:

Білімділік: Көтерілістің шешуші кезеңі,

жеңілуі, тарихи маңызына тоқталу.

Тәрбиелік: Көтерілісті баяндау арқылы

отаншылдыққа, батырлыкка тәрбиелеу.

Дамытушылық: танымды дамыту, томдау,

қорыту, салыстыру, жүйелеу.

Көрнекілігі: интерактивті тақта, суреттер,

кітаптар, плакаттар.

Сабақ түрі: аралас.

Сабақ әдісі: сұрақ-жауап беру арқылы топтық

негізде сұрау, түсіндіру.

Үй тапсырмасын сұрау. Үш топқа берілген

тапсырма.

Кенесарының ірі тұлға екенін ашып көрсету.

Кенесарының саясаткер екендігін дәлелдеу.

Кенесары туралы ақын- жазушы

шығармаларын талдау.

Жаңа тақырып:

Жоспары:

1 .Көтерілістің аяқталуы

а) шешуші кезеңі

ә) жеңілуі

б) тарихи маңызы

Шешуші кезеңі 1845ж жазда патша

үкіметі Ұлытау, Ырғыз,

Торғай өзендері бойында

бекіністер тұрғызды.

Кенесарының Сарыарқадан

Ұлы жүзге бет алуының

бір себебі - Қоқан хандығының

езгісіндегі қазақ руларына

тірек болу болды.

1841 ж хандық билікті қалпына

келтірген Кенесары билер сотын

жойып, хандық сотты кіргізді.

Опасыздық үшін өлім жазасы енгізілді.

Кенесары Қырғыз жеріне басып кірді.

1847ж кірді

Жеңілу себептері 1847ж Тоқмаққа

жақын Майтөбеде қырғыз

манаптарымен шайқаста

Кенесары қаза тапт

Сұлтандар мен билердің қазақ

хандығын қалпына келтіруге

мүдделі болмауы.

Рүстем сұлтан мен Сыпатай бидің

Кенесарыдан бөлініп кетуі.

Кенесарының өзін қолдамаған ауылдарға

озбырлығы. Қырғыз манаптарымен тіл

табыса алмауы.

Тарихи маңызы Патша үкіметтінің

отарлауын 10 жылға

тежеді.

Отарлауға тежеу салу

үшін ұйымдасқан күрес

қажет екенін түсінді.

Тәуелсіздік үшін күрес

жолына жұмылдыра білді.

Казақтың біртұтас ұлт

екендігін дәлелдеді.

Халық өзінің ержүрек азаматтарын шабытпен

жырға қосып, мақтаныш етіп, аңызға

айналдырды.

Орын -орнымен орналастырайық

Исатай, Махамбет Емельян Пугачев

Кенесары Қасымұлы Сырым Датұлы

Жоламан Тілеменшіұлы

Бекіту сұрақтары:

1.1845 ж патша үкіметі қай жерлерге

бекіністер салды?

2.Кенесарының Сарыарқадан Ұлы жүзге бет

алу себебі?

ірі тұлға

саясаткер

әскери қолбасшы

мемлекет қайраткері

Кенесары

кім?

Шыңғыс хан-

ның 27 ұрпағы

Абылай хан-

ның немересі

Көтеріліс көсемі 1837-47 Соңғы ханы 1841-47

135

3.Кенесары хандық билікті қай жылы

қалпына келтірді?

4.Опасыздық үшін қандай жаза қолданылды?

5.Кенесарыны қолдаған ұлы жүз батырлары?

6.Кенесары қырғыз жеріне қай жылы басып

кірді?

7.Кенесары 1847ж қай жерде жеңіліс тапты?

8.Жеңілу себептері неде?

9.Тарихи маңызы қандай?

Үш топқа тапсырма

1 топ - айырмашылығы

2 топ - ұқсастығы

3 топ - ерекшелігі

УПОТРЕБЛЕНИЕ В РЕЧИ ИМЕН ПРИЛАГАТЕЛЬНЫХ

Решетняк Ирина Константиновна,

учитель русского языка и литературы Пятигорской средней школы Кобдинского района

Цель: Определить роль имен прилагательных

в речи.

Задачи: Научить правильно употреблять в

речи имена прилагательные; развивать

творческие способности; развивать умение

точно употреблять прилагательные в речи

при описании предмета, явления, при

составлении портрета; прививать любовь к

искусству, воспитать чувство прекрасного.

Тип урока: интегрированный урок.

Оборудование: репродукции картин худож-

ников - пейзажистов, раздаточный материал,

логико-смысловая модель (далее-ЛСМ)

имени прилагательного.

Ход урока

Организационный момент.

Психологический настрой класса.

Давайте, друзья, улыбнемся друг другу,

Улыбки подарим гостям!

К уроку готовы? Тогда за работу,

Удачи желаю всем вам!

Актуализация.

Сообщение цели урока.

Ребята, сегодня у нас много гостей,

представим им себя.

- Какие вы ученики?

- Словами какой части речи вы при этом

воспользовались?

- А что вы знаете об имени прилагательном?

(Работа с ЛСМ имени прилагательного) –

слайд №1.

-Какой лучик у нас не заполнен? (Роль

прилагательных в речи).

-Следовательно, какова тема нашего урока?

(Употребление прилагательных в речи).

Цель урока: выяснить роль прилагательных в

речи.

3. Основная часть урока.

1.Прочитаем стихотворение М.Бородицкой

«Художник» - слайд №2 (см приложение)

2. Беседа:

- О ком это стихотворение?

- Какие «красоты» увидел художник?

- Какие «красоты» нас окружают?

- Кто помогает нам все это увидеть?

Увидеть все самое прекрасное во всем, что

нас окружает, нам помогают художники,

которые пишут прекрасные картины, поэты и

писатели, которые создают для нас свои

прекрасные произведения.

3.Творческое задание.

Станем и мы на миг художниками. Перед

вами репродукция картины И.Левитана

«Золотая осень» (Черно-белый вариант) –

слайд №3 (см приложение)

- Какого цвета эта репродукция?

- Нравится ли она вам вот в таком виде?

- А что надо сделать, чтобы превратить ее в

прекрасную яркую картину?

Художники красят красками, а мы украсим

словами - именами прилагательными.

Задание: оживите картину, запишите, каким

цветом раскрасите деревья, поле, реку, обрыв,

траву и т.д.

С помощью каких слов вы передали красоту

этой картины? (С помощью прилагательных,

обозначающих различные цвета).

4. Исследование.

Работа со стихотворением С.Есенина

«Береза». – слайд №4 (см приложение)

136

Задание: прочитать стихотворение без имен

прилагательных.

- Что у нас получилось?

Действительно, стихотворение без прилага-

тельных стало похоже на черно-белую

картину.

Какова же роль прилагательных в этом

стихотворении?

Прилагательные украшают стихотворение,

делают его выразительным, эмоциональным,

помогают нам представить это дерево,

увидеть его во всей красе глазами поэта.

- Что же можно описать с помощью

прилагательных?

Вывод: прилагательные играют огромную

роль в нашей речи. Они помогают передать

красоту окружающего мира. Без них наша

речь будет бедной, невыразительной.

5.Творческое задание, работа в паре.

Украсить текст подходящими по смыслу

прилагательными, сравнить с оригиналом. –

слайд №5,6 (см приложение).

6. Слово учителя.

Мы с вами убедились в том, что с писатели и

поэты с помощью имен прилагательных по-

могают нам глубже понять красоту окружаю-

щего мира, в обычном увидеть прекрасное.

Художники учат нас не только смотреть, но и

видеть. Посмотрим на красоту окружающего

нас мира глазами художников – пейзажистов

и поближе познакомимся с художником

И.Левитаном.

7. Заочная экскурсия в Третьяковскую

галерею.

Знакомство с картинами художников-

пейзажистов: И.Левитана, И.Шишкина,

Сурикова, А.Пластова и т.д.

8. Сообщение ученика «Жизнь и творчество

И.Левитана». – слайд №7(см приложение)

9. Работа с текстом «Портрет И.Левитана». –

слайд №8(см приложение)

Задание: выписать имена прилагательные

вместе с определяемыми словами, выяснить,

с помощью каких прилагательных описан

портрет художника.

- Какую роль играют имена прилагательные в

этом тексте

Вывод: с помощью прилагательных мы мо-

жем описать не только картины окружаю-

щего мира, но и создать портрет человека, его

внешний вид и внутренние переживания.

Дополним наш луч ЛСМ еще одним приз-

наком: описание портрета. – слайд №9 (см

приложение).

10 .Распределительный диктант с творческим

заданием. Определить, какие прилагательные

показывают внешний вид человека, а какие

раскрывают его внутренние, душевные

качества. Дополнить ряд прилагательных

своими примерами.

Внутренние качества 2. Внешние качества

человека:

ЧеловекаГлаза – карие, грустные…

Лицо – большое, задумчивое…

Губы – узкие, злые…

Руки – большие, ласковые…

Улыбка – красивая, добрая…

11.Вывод, обобщение по теме урока.

Итак, какую роль играют прилагательные в

нашей речи?

(Описание окружающего мира, описание пор-

трета человека и раскрытие его внутреннего

мира).

12. Рефлексия.

- Удалось ли нам определить роль

прилагательных в речи? (Мнения учащихся)

13. Домашнее задание: написать лирический

этюд о зимнем лесе.

14. Итоги урока.

137

МЫСЛЬ НАРОДНАЯ» В РОМАНЕ Л.Н.ТОЛСТОГО «ВОЙНА И МИР»

Салихова Айгуль Канатбаевна,

учитель русского языка и литературы СШ Пригородной г.Актобе

Цели:

1. Актуализировать знания учащихся;

2. Развивать функциональную грамотность

учащихся, анализировать нравственную

проблему произведения, реализовывать в

процессе познавательной деятельности

коммуникативные умения;

3. Воспитывать у учащихся чувство

патриотизма.

Тип урока: обобщение пройденного

материала.

Форма: нестандартная, урок- защита проекта.

Оборудование: интерактивная доска, слайды

по роману Л.Н.Толстого «Война и мир», по

историческим событиям войны 1941–1945 го-

дов, по событиям афганской войны, выставка

книг Л.Н.Толстого, цитаты о патриотизме.

Структура урока:

1) этап мотивации (самоопределения) к

учебной деятельности;

2) этап актуализации и пробного учебного

действия;

3) этап выявления места и причины

затруднения;

4) этап построения проекта выхода из

затруднения;

5) этап реализации построенного проекта;

6) этап первичного закрепления с

проговариванием во внешней речи;

7) этап самостоятельной работы с

самопроверкой по эталону;

8) этап включения в систему знаний и

повторения;

9) этап рефлексии учебной деятельности на

уроке.

I. Начало урока. Постановка сценки (диалога)

из поэмы М.Ю.Лермонтова «Бородино».

1-ый ученик: - Скажи – ка, дядя, ведь недаром

Москва, спаленная пожаром,

Французу отдана?

Ведь были ж схватки боевые,

Да, говорят еще какие!

Недаром помнит вся Россия

Про день Бородина!

2-ой ученик: - Да, были люди в наше время,

Могучее, лихое племя:

Плохая им досталась доля:

Немногие вернулись с поля.

Когда б на то не божья воля,

Не отдали б Москвы!

1). Этап мотивации (самоопределения) к

учебной деятельности. Приём "Ассоциатив-

ный ряд". К теме" Война" и "мир" учащиеся

выписывают в стол-бик слова-ассоциации.

Выход следующий: Если ряд получился срав-

нительно правильным и достаточным, даётся

задание составить определение, используя

записанные слова; затем выслушать, сравнить

со словарным вариантом, можно добавить

новые слова в ассоциативный ряд;

2). Этап актуализации учебного действия.

Тема урока: «Мысль народная» в романе

Л.Н.Толстого «Война и мир». Чтобы раск-

рыть тему и достичь поставленных целей

урока учащиеся делятся на три группы,

защищают работы, подготовленные в форме

проектов, выполненных в трех направлениях:

1.1- группа. Тема: Истоки Отечественной

войны 1812 года – духовное единение народа

и Родины.

2- группа Тема: Отечественных войн было

две. Война 1941 года – одна из страшных

человеческих трагедий

3- группа Тема: Народ – носитель

нравственных ценностей.

2. Выступают учащиеся 1-ой группы. Высту-

пает ученик с проектом «Москва, спаленная

пожаром». Показ слайдов. Работа с учебни-

ком. Чтение отрывка из романа «Война и

мир» (том 3, часть 2, глава 39 страницы 300-

301)

Ответы на вопросы: 1.Почему неизбежна

гибель наполеоновской армии?

2. Какую победу одержали русские в этом

сражении?

3). Этап выявления места и причины затруд-

нения. Выступают учащиеся 1-ой группы.

Выступает ученик с проектом «Москва,

спаленная пожаром».

138

Показ слайдов. Работа с учебником. Чтение

отрывка из романа «Война и мир» (том 3,

часть 2, глава 39 страницы 300 - 301)

Ответы на вопросы: 1.Почему неизбежна

гибель наполеоновской армии?

2. Какую победу одержали русские в этом

сражении?

Слово учителя:

- Наполеоновское нашествие всколыхнуло не

только всю Россию от центра до самых отда-

ленных окраин, поставило народы страны

перед опасностью иноземного порабощения.

По словам В.Г.Белинского, «и колоссальное

могущество Наполеона, и национальное

существование России сошлись решить

вопрос: "быть или не быть". «Гроза

двенадцатого года» нашла живой отклик во

всех слоях населения многонационального

Оренбургского края.

Выступает ученик с проектом «Участие

казахов в войне 1812 года».

Работа с учебником. Беседа по содержанию

текста.

- Ребята, откройте учебник на странице 303,

прочитайте текст о значении творчества

Л.Н.Толстого.

- Согласны ли вы с мнением Абдижамиля

Нурпеисова?

Слово учителя:

В истории человечества Отечественных войн

было две.

Послушайте песню и скажите о какой войне

идет речь.Звучит песня «Священная война»

на слова В.Лебедева – Кумача, музыку

А.Александрова. Давайте выясним, что же

связывает их.

Выступают учащиеся 2-ой группы. Показ

слайдов.

Выступает ученица с проектом «Война 1941

года – одна из страшных человеческих

трагедий».

Обсуждение вопросов: 1.Как вы думаете, что

связывает эти две войны?

2. Что вы знаете о войне 1941 – 1945 годов?

Слово учителя:

- Самое главное на войне – любовное

единение людей, жизнь которых подчиняется

общей цели. Поэтому именно в годину

всенародного бедствия проявились лучшие

национальные черты каждого человека,

происходит единение людей, жизнь которых

подчинена единой цели .

Выступает ученица с проектом «Дивизии из

Казахстана, воевавшие на фронтах ВОВ»

Показ слайдов.

Слово учителя. Ребята, в годы войны наши

деды и отцы, жители Актюбинской области

не остались в стороне.

Расскажите, как откликнулись они, узнав о

вероломном нападении фашистской армии ?

Выступает ученик с проектом «312 стрелко-

вая дивизия, сформированная в Актюбинской

области».

Слово учителя:

«Война- это противное человеческому разуму

и всей человеческой природе событие» - го-

ворил Л.Н. Толстой Я думаю, что с мнением

великого писателя нельзя не согласиться.

Скажите, ребята, как вы думаете, в чем выра-

жается чувство патриотизма у современного

казахстанца, живущего под мирным небом?

Выступает ученик с проектом «Что означает

казахстанский патриотизм». Ученица читает

стихотворение М.Шаханова «Четыре

матери».

4).Этап построения проекта выхода из

затруднения. Приём "Инсерт".

Приём технологии развития критического

мышления. Используется для формирования

такого универсального учебного действия как

умение систематизировать и анализировать

информацию. Авторы приёма - Воган и Эстес.

В процессе чтения учащиеся маркируют

текст значками ("V"- уже знал; "+"- новое; "-"

- думал иначе; "?" - не понял, есть вопросы);

Затем заполняют таблицу, количество граф

которой соответствует числу значков

маркировки;

Обсуждают записи, внесённые в таблицу.

Таким образом, обеспечивается вдумчивое,

внимательное чтение, делается зримым про-

цесс накопления информации, путь от

старого знания к новому.

"V"-уже

знал;

"+"-но-

вое

"-"-думал

иначе

"?"-не понял,

есть вопросы

139

5). Этап реализации построенного проекта.

Приём “Генераторы-критики”

Педагог ставит проблему, не требующую

длительного обсуждения. Формируются две

группы: генераторы и критики.

Задача первой группы - дать как можно боль-

шее число вариантов решений проблемы, ко-

торые могут быть самыми фантастическими.

Все это делается без предварительной подго-

товки. Работа проводится быстро. Задача кри-

тиков: выбрать из предложенных решений

проблемы наиболее подходящие. Задача пе-

дагога – направить работу учащихся так, что-

бы они могли вывести то или иное правило,

решить какую-то проблему, прибегая к

своему опыту и знаниям.

6).Этап первичного закрепления с

проговариванием во внешней речи.

Решение учебных задач. Приём “Создай пас-

порт”. Прием для систематизации, обобще-

ния полученных знаний; для выделения

существенных и несущественных признаков

изучаемого явления; создания краткой харак-

теристики изучаемого понятия, сравнения его

с другими сходными понятиями (русский

язык, математика, окружающий мир, литера-

тура). Это универсальный прием составления

обобщенной характеристики изучаемого яв-

ления по определенному плану. Учащиеся

используют для создания характеристик

героев романа.

7). Этап самостоятельной работы с самопро-

веркой по эталону. Приём "Ромашка" Блума.

Описание: "Ромашка" состоит из шести ле-

пестков, каждый из которых содержит опре-

деленный тип вопроса. Таким образом, шесть

лепестков - шесть вопросов.

Пример.

Простые вопросы-вопросы, отвечая на кото-

рые, нужно назвать какие-то факты, вспом-

нить и воспроизвести определенную инфор-

мацию: "Что?", "Когда?", "Где?", "Как?".

Уточняющие вопросы. Такие вопросы

обычно начинаются со слов: "То есть ты

говоришь, что…?", "Если я правильно понял,

то …?", "Я могу ошибаться, но, по-моему, вы

сказали о …?". Целью этих вопросов является

предоставление учащемуся возможностей

для обратной связи относительно того, что он

только что сказал. Иногда их задают с целью

получения информации, отсутствующей в

сообщении, но подразумевающейся.

Интерпретационные (объясняющие) вопро-

сы. Обычно начинаются со слова "Почему?"

и направлены на установление причинно-

следственных связей. "Почему листья на де-

ревьях осенью желтеют?". Если ответ на этот

вопрос известен, он из интерпретационного

"превращается" в простой. Следовательно,

данный тип вопроса "срабатывает" тогда,

когда в ответе присутствует элемент

самостоятельности.

Творческие вопросы. Данный тип вопроса

чаще всего содержит частицу "бы", элементы

условности, предположения, прогноза: "Что

изменилось бы ...", "Что будет, если ...?", "Как

вы думаете, как будет развиваться сюжет в

рассказе после...?".

Оценочные вопросы. Эти вопросы направле-

ны на выяснение критериев оценки тех или

иных событий, явлений, фактов. "Почему

что-то хорошо, а что-то плохо?", "Чем один

урок отличается от другого?", "Как вы

относитесь к поступку главного героя?" и т.д.

Практические вопросы. Данный тип вопроса

направлен на установление взаимосвязи

между теорией и практикой: "Как можно

применить ...?", Что можно сделать из ...?",

"Где вы в обычной жизни можете наблюдать

...?", "Как бы вы поступили на месте героя

рассказа?".

8). Этап включения в систему знаний и

повторения. Домашнее задание: написать

эссе на тему «Мои размышления о романе

Л.Н.Толстого «Война и мир».

9). Этап рефлексии учебной деятельности на

уроке. Приём "Синквейн" .

Это стихотворение из пяти строк, в котором

автор выражает свое отношение к проблеме:

1 строка – одно ключевое слово, определяю-

щее содержание синквейна; 2 строка – два

прилагательных, характеризующих ключевое

слово; 3 строка – три глагола, показывающие

действия понятия; 4 строка – короткое

предложение, в котором отражено авторское

отношение к понятию; 5 строка – резюме:

одно слово, обычно существительное, через

которое автор выражает свои чувства и

ассоциации, связанные с понятием.

Аннотация выставленных книг.

140

Расскажите, что нового для себя вы узнали на

уроке?

Как вы оцениваете урок, как работал класс?

Итоги урока. Оценка за урок.

МЕДИЦИНАЛЫҚ ГЕНЕТИКА. ТҰҚЫМ ҚУАЛАЙТЫН АУРУЛАР

Сапарова Гүлбаршын Амандыковна,

Әйтеке би ауданы Жабасақ орта мектебінің биология пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушылардың медициналық

генетика туралы түсінігін қалыптастыру.

Оқушыларды тұқым қуалайтын аурулардың

түрлерімен таныстыру және олардың алдын

алу жұмыстары туралы білімдерін жетілдіру.

Дамытушылық: Денсаулық сақтау үшін

медицина мен генетиканың маңызы туралы

білім жүйесін қалыптастыру.

Тәрбиелік: Салауатты өмір салтын қа-

лыптастыруға тәрбиелеу. Тұқым қуалайтын

аурулардың алдын алуға және жақын

туыстық некені болдырмауға тәрбиелеу.

Ақпараттық құрал: Интербелсенді

тақта.

Көрнекілігі: Тұқым қуалайтын аурулар-

дың суреті, семантикалық карта, кеспе қағаз,

сызбанұсқа,т.б.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Сабақтың формасы: жеке, топтық жұмыс.

Пән аралық байланыс: тарих, әдебиет,

биология, валеология, экология.

Әдістері: баяндау, сұрақ-жауап, тірек-сызба,

ойын, түсіндіру, көрнекілік, проблемалық

оқыту, салыстыру.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Негізгі бөлім

а) үй тапсырмасын сұрау.

Ауызша сұралады. Семантикалық карта

толтыру, тест жұмысы, «Миға шабуыл».

«Миға шабуыл» ойынының сұрақтары

1. Тұқым қуалаушылық не арқылы беріледі?

Ген

2. Хромосомалар жиынтығына талдау

жасалатын әдіс. цитогенетикалық

3. Ер адамның жыныстық хромосомасы қалай

аталады? Гетероморфты

4. Генеологиялық әдіспен тұқым қуалайтын

ауру. гемофилия

5. Барлық гендердің жиынтығы. генефонд

6. Ағзаның бір жасушасынан көшірмесі

болып шығатын ұрпақ алу. клондау

7. Әйел адамның жыныстық хромосомасы

қалай аталады? Гомоморфты

8. Ген неден тұрады? ДНҚ

9. Жеке адамның дамуын зерттейтін әдіс.

онтогенетикалық

10.Вакцина алу әдісі. гендік инженерия

Шеңбер құру. (Оқушылар біріне-бірі ата-

анасынан алған бір қасиет немесе белгісі

туралы айтады.)

б)Жаңа тақырыпты меңгерту. Медициналық

генетика адамда болатын түрлі тұқым қуа-

лайтын ауруларды, оларға диагноз қоюдың

және емдеудің жолдарын зерттейді.

Мақсаты: Тұқым қуалайтын ауруларды анық-

тау; Оларды емдеу; Олардың алдын алу

жұмыстарымен айналысу. Тұқым қуалайтын

аурулар: Хромосомалық, Гендік

Постер қорғау. 2 топқа екі тақырып беріледі.

«Хромосомалық аурулар», «Гендік аурулар».

Евгеника. Адамның тұқым қуалау белгілері

мен қасиеттерін жақсарту және ұрпақтары

кемтар болатын некелерді болдырмау туралы

ғылым. “Евгеника” грекше “evenes”- жақсы

тұқым.

«Сен білесің бе?» танымдық бөлім.

Тұқым қуалаушылықтың заңдылықтары тұр-

ғысынан алғанда туыс адамдардың некелесуі

дұрыс емес. Себебі ондай адамдардың гено-

типтерінде ұқсастық болады. Соның салдары-

нан кемтар, ауру балалар дүниеге келеді.

Біздің арғы ата-бабаларымыздан келе жатқан,

қалыптасқан дәстүр бойынша жеті атадан

кейін ғана некелесуге рұқсат береді.

«Ауырып ем іздегенше, ауырмаудың жолын

ізде» Медициналық-генетикалық кеңес беру.

Оқушылар

*Резус факторларын білу қажет

141

*Тұқым қуалайтын ауру бар ма?

*Экологиялық салдарын ескеру қажет

*Алкоголь, темекі, есірткі зиянын білу

в) Жаңа сабақты бекіту.

Сәйкестендіру (Дұрыс жауаптарымен

сәйкестендіру)

ҰБТ бұрышы (ҰБТ дан биология пәнін

таңдайтын 5 оқушыға бір-бірден сұрақ)

«Ойлан!!!» (Берілген тапсырманы ойланып

жауабын табу)

Дені сау жігіт эпилепсия (қояншық) ауруы-

мен ауыратын қызға үйленгенде олардан

туылған ер баланың денсаулығы қалай

болады? (Әкесінің гені доминантты)

Осы бала дәл осындай жағдайдағы қызға

үйленсе ше?

«Артығын тап» (Дұрыс емес артық

жауапты табу)

Гипертрихоз Гипертония Дальтонизм

Гемофилия

«Білім торы» (Бүгінгі сабақтан алған

білімдерін бір-біріне жіп беру арқылы тор

жасап қорытындылау)

ІІІ.Бағалау, қорытындылау.

ІV.Рефлекция

V.Үйге тапсырма беру

Медициналық генетика. Тұқым қуалайтын

аурулар.

ӨЛЕҢІМ – ӨМІРБАЯНЫМ

(Ақын Оразақын Асқардың шығармашылығына арналған әдеби-сазды кеш)

Саркулова Айгуль Жаксылыковна,

Мұғалжар ауданы Ембі қалалық №3 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Мақсаты:

1) білімділік: Ақынның өмірнамасына шолу

жасай отырып, әр оқушының санасына еліне,

жеріне деген іңкәр сезімдерін одан әрі ақын

шығармалары арқылы дарыту. Оразақын

Асқардың өмірі мен шығармашылығына тоқ-

талу, мәнерлеп әсерлі оқуға дағдыландыру.

2) дамытушылық: логикалық ойлау дағды-

сын, таным процестерін, шығармашылық

қабілеттерін, дамыту, топпен, жеке жұмыс

істеу дағдысын жетілдіру.

3) тәрбиелік: Отанды сүюге, қастерлеп, ая-

лауға, ел батырларының ерлігін бағалай білу-

ге, татулыққа, ынтымақтастыққа, достыққа

баулу.

Көрнекіліктер: интерактивті тақта

(тақырыптық слайд), кітап көрмесі

Кеш барысы:

І жүргізуші: - Армысыздар, құрметті қонақ-

тар! Қазақ еліне танымал ақын, халықаралық

«Алаш» сыйлығының лауреаты, Оразақын

Асқардың 80 жасқа толуына байланысты

«Өлеңім-өмірбаяным» деп аталатын әдеби

кешімізге хош келдіңіздер.

ІІ жүргізуші: Сырттан жау сан қайтара

шапқан қазақ,

Сан өшкен отын қайта жаққан қазақ,

Тап болып кең пейілі тар заманға,

Тағдырға ән-күймен мұң шаққан қазақ.

І жүргізуші: Елдікке ерте қанат қаққан қазақ,

Сол жолда талай азап тартқан қазақ,

Арманға өліп-талып жеттің зорға,

Айырыла жаздап тіл мен салттан қазақ, - деп

Оразақын Асқар атамыз жырлаған екен.

ІІ жүргізуші: Оразақын Асқар 1935 жылы 16

мамырда Шығыс Түркістан өлкесінің Іле ай-

мағына қарасты Мүкей Қаратас деген жерде

туған. Бастауыш білімді Сарыбұлақ мектебін-

де алып, Құлжа қаласындағы «Білім жұрты»

деп аталатын гимназияда оқыған. 1951 жылы

Үрімші қаласында ашылған Ұлттар институ-

тының тіл және әдебиет факультетіне түсіп,

оның екінші курсын аяқтағаннан кейін

«Шыңжаң газеті» редакциясына қызметке

тұрды. Бұл жылдары сол газетке және

«Шұғыла» журналына өлеңдері жиі

жариялана бастайды.

ІІ жүргізуші: Өз өмірі туралы Оразақын

Асқар былай деген екен.(Интерактивті

тақтадан оқу)

«Көшпенді қазақтың ішінде тудым.

Талдықорғанның Жаркент деген жерінен

1930 жылдары әкелеріміз Қытай жеріне ауып

барыпты. Мен 5 жылдан кейін дүниеге

келіппін. Аналарымыз туғанымыздан бесік

жырын құлағымызға құйып өсірсе, әкелеріміз

142

батырлар жырын, хиссаларды айтушы еді.

Міне, біз содан мектепке бармай тұрып,

батырлар жырын жатқа айтатынбыз.

Ауылдың тойларына куә болып, ән мен күйді,

таңға дейін айтысатын аға-апаларымызды

тыңдап өскен біз өлең-жырға жақындау

өстік» деп ағамыз өлеңге деген

құмарлығының себебін түсіндіргендей

болды. Мектепке барғаннан Абайдың өлең-

дерін жатқа оқитынын айтты. Содан 7–

сыныпта оқып жүргенінде әкесі қатты

сырқаттанып 50 жасында көз жұмады.

«Негізінде анам 13 бала көтерген екен. Бала

күндерінде әртүрлі сырқаттан ем табылмай,

барлығы ерте дүниеден озады. Содан қалғаны

менмін… Әкем жарықтық «Балам, елге

оралуға қандай да бір мүмкіндік туа қалса,

атамекенімізге орал» дейтін».

І жүргізуші: 1955 жылы атамекені

Қазақстанға көшіп келіп, 1961 жылы Қазақ

Мемлекеттік университетінің филология

факультетін бітірген. 1955 жылы жарық

көрген «Қос жүрек» атты жас ақындардың

ұжымдық жинағына алғашқы өлеңдері енген.

Содан бері 40-тан астам өлең жинақтары

жарыққа шыққан.

ІІ жүргізуші: Оразақын Асқар Қазақ КСР

Ғылым академиясының Ш.Уәлиханов

атындағы тарих, этнография және археология

институтында кіші ғылыми қызметкер, одан

кейін Қазақстан Жазушылар одағының

көркем әдебиетті насихаттау бюросында

нұсқаушы, республикалық Кітап палатасында

бөлім меңгерушісі, «Жалын» баспасында аға

редактор болды.

І жүргізуші: 1996 жылдан Қазақстан

жазушылар одағы басқармасының мүшесі.

Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының

лауреаты атағына ие болды.

Оразақын Асқар – ақын. Асқар қазақтың қара

өлең түрлерін ұзақ жылдар бойы ел ішінен

жинап, жиырма мың жолдық екі кітабын

жариялады.

ІІ жүргізуші: «Ерен еңбегі үшін»,

«Тәуелсіздіктің 10 жылы» медальдарының

иегері. Түркі әлемінің «Ақбозат» және

Мұқағали атындағы әдеби сыйлықтардың

лауреаты.

Панфилов ауданының құрметті азаматы.

Ордалы отбасының отағасы.

(Интерактивті тақтадан отбасы суреттерін

көрсету)

І жүргізуші: «Ең жақсы өлең»

Таудай сөздің түйіні бар тарыдай,

Өлеңнің де бермейді ғой бәрі ұнай.

Маған Пушкин - «Есімде өткен сол бір шақ»

Маған Абай - «Желсіз түнде жарық ай».

Әбу десем, көкте көлбер «Ақша бұлт»,

«Мен - қазақпын» десе Жұбан, жақтадық.

Асылды іздеп, менің де еш мазам жоқ,

Ойдың кенін күндіз-түні қазам көп.

Жаңа өлеңге кіріседі шын ақын:

Ең жақсысын енді ғана жазам,-деп.

ІІ жүргізуші: Оразақын Асқар еліміздің

елтаңбасы, әнұраны, рәміздері туралы да өз

өлеңдерінде жырлаған. «Рәміздерім»

Рәміздерім!

Сен неткен маңызды едің?!

Сенсің асыл қазынам нағыз керім.

Төбемде ту, төсімде елтаңбам бар,

Елұрандай аузымнан ән үзбедім.

Аспанымда көк туым тұр өң беріп,

Елтаңбамды төрімнен жүрем көріп.

Елұранмен әр таңда оянамын

Рахаттанып дүнием түгелденіп.

І жүргізуші: «Қазақпын»

Қазақпын мен ұлт боп ұзақ ұйыған

Сері елмін ұнатқан күй, сүйіп ән.

Досқа құшақ ашып, жауға бас имей

Тарихтың өткен талай сынынан.

Мемлекеттік мәртебе алған тілім бай,

Қиырым жоқ қиналатын ұғынбай.

Үйренбесе өзге жүрсін жайына,

Тілін таңып күнде текке ұрынбай.

ІІ жүргізуші: «Қорға, қазақ тіліңді»

Қорға қазақ тілге туды сын сағат,

Тарихынан алмаса оңар кім сабақ.

Мемлекеттік мәртебесі бар тілің,

Шетке үнемі қағылуда күн санап.

Қадірлемес қолда тұрған барды біз,

Осыншама неткен салқын қандымыз.

Тілімізге алып берген мәртебе,

Қорғамаймыз неге ата заңды біз.

І жүргізуші: «Құспен сырласу»

Сипайын деп келіп едім таяп мен,

Неге ұшасың, түсінбейсің ғой әттең,

Екеуміз де бұл өмірде жер басып,

143

Қарасаңшы, жүрміз екі аяқпен.

Қос бұтағы болсақ та өмір-теректің,

Сен басқасың, мен де бүгін ерекпін.

Сен алдыңғы аяғыңды қанат қып,

Мен алдыңғы аяғымды қол еттім.

Ұша алмайсың сен қос қанат қақпасаң,

Қанат, қанат болмайды жер таптасаң.

Мен де адамша күн өткіздім демеймін,

Екі қолға бір қызмет таппасам.

ІІ жүргізуші: «Топ торғай»

Жасағандай кенеттен бейне жорық,

Кетті үйге тал түсте торғай толып.

Қаперімде аңғармай не болғанын,

Басымызды жасқадық қолмен қорып.

Ес жиғанша «торғай» деп салып аттан,

Шығып кетті есіктен, шаңырақтан.

Секем алғыш көк құсын не болды екен,

Үйде отырған адамға жамыратқан?!

І жүргізуші: Абайдың 150 жылдығына арнап

жазған өлеңдері. «Аян берген»

Абай жырын ата-анамнан естідім,

Қонақтың да айтары Абай кешқұрым.

Мектеп бардым ұстаздардан тыңдадым,

Қалт жібермей ешбірін.

Абай әні анам айтқан бесік жыр,

Татьяна елмен бірге көшіп жүр.

Лирикасы сурет, философия,

Физика да десіп жүр.

ІІ жүргізуші: Ол қазақ екеніне мақтанады,

әлемді тек қазақ боп танитын, төңірегін тек

қазақ боп көретін таза қазақ ақыны. Ел

тәуелсіздігін ең қасиетті жетістік деп санайды

ақын аға. Сондықтан тәуелсіз елдің қиынды-

ғы мен кемшілігін қайта-қайта сынағыштар-

ды жақтырмай қайта сол қиындықтарды

жеңіп, кемшіліктерді жойып еліміздің

тәуелсіздігіне үлес қосуға насихаттайды.

І жүргізуші: Қазақстанның халық жазушысы

Қабдеш Жұмаділов «Қазақ өлеңдерінің қас

шеберлерінің бірі Оразақын Асқар, ол

үйлесім мен жарасымның ақыны», - деген.

ІІ жүргізуші: Оразақын Асқар Мұқағали

туралы «Мұқағали мұраты» деген жеке кітап

шығарған. Ол «Тоғанай Т» баспасынан 1000

данамен жарық көрді

І жүргізуші: Қадыр Мырза Әліге арнап

«Сыншы ақын» өлеңін жазған.

Бұрылуға болмай жүріп мұрсатың,

Бізге қидың өлең-жырдың бір сәтін.

Белгілі ақын атағына қосымша,

Бір білдірдің екеніңді сыншы ақын..

ІІ жүргізуші: Ересектермен қатар балаларға

арнап қалам тербеп жүрген жазушылардың

көш басында Оразақын Асқар да тұр.

Көрнекті қаламгердің «Балаларым –

бақытым», «Ұяда не көрсең...», «Ұлттық

ойындар», «Жеткіншек», «Әріптер әліппесі»

сияқты әр кезде жарық көрген кітаптары

соның айғағы. «Балдырған» балалар

журналына көптеген өлеңдері, ертегілер,

әңгімелері шығып тұрады.

І жүргізуші: Кезекті Оразақын Асқар жазған

ертегіге берейік.

ІІ жүргізуші: Сонымен қатар ақынның ел

аузынан жинап құрастырған «Жаңа

баталар» жинағы бар, оған «Қысқа

баталар», «Наурыз батасы», «Туған күн

батасы», «Бас баталар» жазылған.

І жүргізуші: Ақынның немересіне арнап

жазған «Атыңды қойдым Ая деп» өлеңі

Ай туғанда тудың сен,

Ая қойдым атыңды.

Айдан да аппақ болдың сен,

Сүйкімді әрі ақылды.

ІІ жүргізуші: Қазір зейнеткер, сонымен бірге

«Балауса» баспасында «Әдеби мұра» бағдар-

ламасына орай, «Әлем балалар әдебиетінің»

қазақ тіліндегі елу томдығын шығару

жұмысына атсалысуда.

І жүргізуші: Келесі кезекте Оразақын Асқар

өзінің басынан өткен оқиға туралы

бейнефильмді тамашалаңыздар.

Ән: «Жаса, Қазақстан!»

Би: Қазақ биі

І жүргізуші: - Осымен «Өлеңім-өмірбаяным»

атты кешіміз аяқталды. Көңіл қойып

тыңдағандарыңызға көп-көп рахмет!

144

ПРАВОПИСАНИЕ СОБСТВЕННЫХ ИМЁН СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫХ

Сарсембай Жаркынай Мырзабековна,

учитель русского языка и литературы средней школы №4 г.Емба, Мугалжарского района

Цели урока 1. Создать условия для формирования умений различать собственные имена

существительные, подбирать примеры этих слов самостоятельно.

2. Способствовать развитию знаний об употреблений большой буквы в именах

собственных, содействовать развитию мышления, памяти, речи учащихся.

3. Воспитывать умение общаться, бережное отношение к миру природы, к родному

краю, к животным.

Ожидаемые

результаты:

Будут уметь правильно различать собственные имена существительные; будут уметь

употреблять большие буквы в именах существительных; Научатся задавать тонкие

вопросы.

Будут приводить примеры текстов.

Основные

идеи, клю-

чевые слова

Позабыли адреса; «Правописание собственных имен существительных».

Источники,

оборудование:

Этапы урока:

интерактивная доска, презентация, карточки, предметные картинки.

Задания Вре-

мя

Чем будет заниматься учитель

Чем будут

заниматься ученики

1.Введение

1)Организаци

онный момент

2

мин

Подготовка к уроку

Приветствие

Эмоциональный настрой

Сообщаю детям, что сегодня на уроке будем работать в

группах, для организации работы в группах предлагаю

взять по одному фрагменту пазла и составить целую

картинку.

Предлагаю всем повторить «Правила работы в группе»

Берут по одной час-

ти пазла, ищут своих

напарников и расса-

живаются по группам

Выбирают одного

спикера, который

читает «Правила»

вслух

2.Проверка

домашнего

задания

8

мин

Проверить домашнее задание. Ученики отвечают на

домашнее задание

3.Основной

раздел

Изучение

нового

материала

14

мин

Упражнение 1. Прочитайте. Делайте паузу на знаке вы-

деляйте голосом подчеркнутые слова. Передайте кратко

содержание своими словами. А)«Мозговой штурм».

-Что произошло однажды? -Что люди позабыли? -Вы

знаете свой адрес? -Скажите, где вы живете?

Б)Словарная работа

Случай -оқиға чудеса- ғажайып волнуются- абыржып

қалды нарочно- әдейі точно-дәл

В)Материал для запоминания.

Упражнение 2.Прочитайте про себя , а потом по ролям.

Упражнение 3. Составьте прдложение по схеме.

Девочка пишет письмо. Мальчик отправляет

телеграмму.

Ученики выполняют

задание данное

учителем

145

Упражнение 4.Напишите прилагательное чужой с

существительными. Чужой город, чужая страна, чужое письмо, чужие письма.

4.Физминутка

2

мин

Учитель читает стихотворение.

Кошка-Пушинка,

Собака-Смешинка,

Щенок-Дружок,

Цыпленок-Пушок,

Воробей-Тишка,

Поросенок-Гришка,

Корова-Буренка,

Коза-Найденка.

Если прозвучит имя

нарицательное,

учащимся надо

потопать. Если

прозвучит имя

собственное, надо

хлопнуть в ладоши.

5.

Осмысление

7

мин

Групповая работа.

Каждая группа получает задание – составить кластер

«Название городов и стран», «имена, фамилии, отчества

людей», и «клички животных» и подготовить по 3

вопроса для другой группы.

Хлопком в ладоши останавливаю работу учеников. И

предлагаю приступить к защите кластеров.

Составляют кластер,

и один участник

группы готовится на

защиту работы.

По одному спикеру

от группы выходят к

доске и защищают

кластер своей груп-

пы, остальные вни-

мательно слушают,

задают вопросы

6.

Закрепление

10

мин

Метод «Работа в парах». Упражнение 5. Данные

существительные напишите по темам.

Мебель: кровать, стулья, стол, тумбочка, парта, доска.

Почта: журнал, телеграмма, письмо, конверт, сообще-

ние, газета Транспорт:машина, трамвай, троллейбус,

автобус, такси.

Посуда: вилки, чашка, ложка, тарелка, чайник.

Упражнение 6. Допишите предложение. Мать посылает

сына за хлебом. Отец посылает дочку за газетой. Сестра

посылает брата за диском.

Выполняют данное

упражнение

Рефлексия

1

мин

Покажи своё отношение к уроку: урок удался – большой

палец вверх, мне понравилось, но не всё было понятно –

большой палец в сторону, мне многое непонятно –

большой палец вниз.

Изображают своё

отношение

Д/З 1

мин

Упражнение 7стр. 77 Записывают в

дневник

I WANT TO VISIT ASTANA

Сәрсенбайқызы Гүлсезім,

Байғанин ауданы Қаражар орта мектебінің ағылшын тілі пәнінің мұғалімі

Мақсаты

to enrich pupils’ vocabulary; concerning the theme, talk about the sightseeings of

Astana; to develop speaking, reading and writing habits; to motivate pupils’ interest in

146

learning English, to educate the feelings of patriotism, to make pupils feel themselves

rich and successful

Күтілетін

нәтиже

Астана туралы толық мағлұмат алады және тақырып бойынша сөздік қорлары

артады. Сыни ойлау арқылы, жұптық, топтық жұмыстар жасау арқылы

белсенділіктері артады.

Түйінді идея-

лар (кілтті

сөздер)

East or west, home is best.

Сабақ

кезеңдері:

Сабақ барысы Бағалау ресурстар

Кіріспе

Organization moment

Divide into two groups. With picture 1 group:

Baiterek; 2 group: Khanshatir

Checking the home task. Learn new words.

Warm up video. What is video? What about?

«Үш шапалақ» Аяпова Т.М.

т.б. Ағылшын

тілі, 11 сынып,

Алматы,

Мектеп 2015.

Интерактивті

тақта, маркер,

түрлі түсті

бояу, бағалау

парақтары.

Стикерлер

Плакаттар

«Ағылшын тілі

мектепте»

журналы,

«Мектептегі

шет тілі»

журналы.

Интернет

көздері

Тұсаукесер 2. Блум таксономиясы. To know. Білу кезеңі

II. Brainstorming. Association. Sightseeings of

Astana.

«Бармақпен»

бағалау

Негізгі

бөлім

3.To understand. Түсіну кезеңі.

Presentation new words

luck- сәттілік, be famous for- әйгілі, modern-

қазіргі, entertainment- көрсету, wide-үлкен,

cultural-өркениетті

4. To use. Қолдану кезеңі. Read the text about

Astana. Ex 7 p. 32

«Finding words» «Baiterek» team:

1-a __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

2-b 1 19 20 1 14 1 9 19 20 8 5

3-c

4-d

5-e __ __ __ __ __ __ __

6-f 8 5 1 18 20 15 6

7-g

8-h

9-i __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ .

10-j 11 1 26 1 11 8 19 20 1 14

11-k

12-l 13-m 14-n 15-o 16-p 17-q 18-r 19-s

20-t 21-u 22-v 23-w 24-x 25-y 26-z

Answer: Astana is the heart of Kazakhstan

«Khanshatir» team:

1-a __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

2-b 12 15 14 4 15 14 9 19 20 8 5

3-c

4-d

«Бағдаршам»

арқылы

бағалау

Sightseeing of Astana

147

5-e __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

6-f 2 9 7 7 5 19 20 3 9 20 25

7-g

8-h

9-i __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ .

10-j 9 14 20 8 5 23 15 18 12 4

11-k

12-l

13-m 14-n 15-o 16-p 17-q 18-r 19-s

20-t 21-u 22-v 23-w 24-x 25-y 26-z

Answer: London is the biggest city in the world

5. To analyze. Талдау кезеңі.

B) Grammar. Like сөзінің сөйлемде қолда-

нылуы. What is Astana like? Do you like Astana?

C) Pair work. Talk to your partner. Answer the

question.

What …… like? Be famous for… What Astana

famous for?

Have a rest.

Қорытынды Conclusion Жинақтау. Individual work.

Mixed words.

Kazakhstan Astana Republic is the of the capital

of. True

monument is the world biggest «Baiterek» in the.

False

A the Snow of Astana Leopard is symbol. True

is the Astana of Britain capital Great. False

To mark. Бағалау.

1 group. Write an essay. 2 group. Recite a poem.

Топ

басшыларының

бағалауы

Қосымша оқу

Үйге

тапсырма

Ex. 19.p 35

Рефлексия Two stars one wish.

БАЛЫҚТАРҒА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА.ШЕМІРШЕКТІ БАЛЫҚТАР КЛАСЫ.

СҮЙЕКТІ БАЛЫҚТАР КЛАСЫ

Муфтакова Қамарсұлу Рамазановна,

Әйтеке би ауданы М.Жұмабаев атындағы орта мектептің биология пәнінің мұғалімі

Сырмаханова Лаура Қожабекқызы,

Әйтеке би ауданы Талдысай орта мектебінің биология пәнінің мұғалімі

Мақсаты

Балықтардың сыртқы және ішкі ортасымен, олардың сулы ортада тіршілік

етуіне байланысты биологиялық ерекшеліктері, сыртқы құрылыс

ерекшеліктеріне қарап, шеміршекті және сүйекті балықтарды бірінен-бірін

топтық жүйесіне сүйене отырып балықтарды ажырата білу білімдерін тексеру

Күтілетін

нәтиже

Балықтың сыртқы және ішкі құрылысын танып біледі.Сыни ойлай алады.

Топтық жұмыс жасай алады. Өзін өзі бағалай отырып, реттейді.

148

А.С. ПУШКИН. "ЗИМНЕЕ УТРО"

Таушанова Нурлыгул Жарылкасыновна,

учитель русского языка и литературы CШ Курман Уилского района

Цели урока:

1. Знакомство с лирикой А.С.Пушкина, пока-

зать своеобразие пейзажной лирики поэта,

совершенствовать навыки выразительного

чтения поэтического текста, навыки анализа

поэтического текста; дать понятие антитеза.

2.Развить у учащихся навыки грамотного и

свободного владения литературной речью,

умение выделять главное, анализировать,

делать выводы на основе уже известного

материала, развивать навыки восприятия

поэтического слова, поэтических образов;

3.Привить любовь к литературе и поэтичес-

кому слову, формирование знаний и умений,

обеспечивающих самостоятельное освоение

ценностей художественной литературы.

Методические приемы: рассказ учителя, ана-

литическая беседа, художественное чтение,

синквейн.

Кезеңдері Мұғалім әрекеті Оқушы әрекеті Бағалау Ресурстар

(2 мин)

Амандасу.

«Саяхатқа

шығу»

Оқушыларды санамақ әдісі-

мен топқа бөлу. Оқушылар-

дың көздерін жұмдырып

саяхатқа шығу.

Іссапар парағын үлестіру.

Саяхатта табиғатты

тамашалап су ішіндегі

тіршілікті сипаттайды.

Үш

шапалақ

Слайд

Интерак

тивті

тақта

Қызығушылық

ты ояту

(10минут)

Топтастыру

Оқушылар өздерінің

балық туралы ойларын

топтастыру арқылы

жазады7

Үш шапа-

лақ. Ақпа-

рат толық-

тыру

нақты ой

Маркер

А 3

Мағынаны тану

(слаид)

Мәтінмен жұмыс

Суретпен жұмыс

Мұғалім слайд көрсетеді.

Алмасқан мәтіндер береді.

Суреттерді таратып береді.

Мәтіндерді рет-ретте-

рімен орналастырады.

Суреттерді талдап

құрылыстарын

толықтырады.

От шашу Интерак

тивті

тақта

Маркер

суреттер

Сергіту сәті

(2 мин)

«Артық болмас

білгенің

Видеоролик

(3 мин)

Балықтарға

ескерткіштер

Интерак

тивті

тақта

Сабақты талдау

Не сәтті өтті?

Нені дамыта аласыз?

Нені өзгерткіңіз келеді?

Не сәтсіз өтті?

Ой-толғаныс

Топтастыруды толықтыру.

149

Оборудование: слайды, запись стихотворения

в исполнении И.Смоктуновского, репродук-

ции картин;

В.Серов "Зима в Абрамове"

И.Грабарь "Февральская лазурь"

Эпиграф на доске: “Мороз и солнце; день

чудесный!” (А.С. Пушкин)

Ход урока:

1. Слово учителя: Стихотворение "Зимнее

утро" написано 3 ноября 1829 года в селе

Павловском Тверской губернии. Приглашен-

ный своей соседкой по Михайловскому,

владелицей Тригорского П.А. Осиповой -

Вульф, Пушкин не раз бывал в тверских

поместьях. Живописные берега реки Тьмы,

тишина и естественность деревенской жизни,

милое общество детей Осиповой - радовало

поэта. Здесь жила поэзия, видна была

прелесть жизни природы, здесь в отличие от

Петербурга, слышалась искренность челове-

ческих чувств. Пушкин обретал добросердеч-

ную обстановку, столь необходимую для за-

нятий литературой, особенно поэзией. Позже

поэт будет вспоминать это время с любовью,

и желать вернуть его назад. В тишине и покое,

на природе поэта посетило вдохновение,

обострились чувства и рождались новые яр-

кие образы, великолепные краски и эпитеты,

которые мы встречаем, например, в его опи-

саниях картин природы. Примером является

стихотворение «Зимнее утро», изучению

которого посвящён наш сегодняшний урок.

2) Чтение стихотворения.

Учитель читает наизусть стихотворение,

объясняет значения устаревших и диалект-

ных слов, учащиеся записывают их в тетрадь:

нега — наслаждение (устар.);

взор — взгляд, но в тексте — глаза (устар.);

вечор — вчера (диал.);

нынче — сейчас (устар.);

озарена — освещена (устар.);

велеть — приказать (устар.);

запречь — запрячь, запрягать (диал.);

предадимся — отдадимся (устар.).

3.Выявление первоначальных читательс-

ких впечатлений. Отрефлексируйте

синквейном:

1 строчка – это название темы, состоит только

из одного существительного;

2 строчка – это два определения,

характеризующие тему;

3 строчка – это три глагола, характеризующие

тему;

4 строчка – ваше личное отношение к данной

теме (одним предложением); 5 строчка –

ваши ассоциации, связанные с данной темой

(словосочетание).

4) Этап анализа:

Учитель: Как звучить первая строка стихот-

ворения? Какое чувство вызывает она у вас?

Ученики: Чувствуется бодрость и радость.

Поэт восхищается красотой зимнего утра

Вместе с поэтом как будто бы видишь это

зимнее утро и радуешься.

Учитель: Одна за другой проходят картины

зимней природы. Любуясь ими мы должны

выразить чувство восхищения. Нам помогут

эпитеты.

5.Работа с эпитетами (назовите эпитеты).

Учитель: Выделите в стихотворении эпитеты,

которые передают праздничную красоту при-

роды и чувства, испытываемые поэтом. (Го-

лубые небеса, великолепные ковры снега,

прозрачный лес, янтарный блеск, нетерпе-

ливый конь; берег,милый для меня)

Учитель: Известный поэт Всеволод Рождест-

веннский раскрывает значение некоторых

эпитетов: «Почему конь назван нетерпели-

вым? Очевидно, потому, что ему не стоится

на месте,что его пощипывает мороз, что он

тоже, по – своему, охвачен ощущением этого

бодрого зимнего утра – и рвется вперед и

вперед... А последний эпитет этих стихов – на

этот раз «сложный эпитет» из трух слов: «И

берег, милый для меня» Разве не заставляет

он вообразить картину каких-то,возможно и

сложных, но счастливых и милых для памяти

человеческих отношений? Автор ничего не

говорит о них, но весь тон стихотворения,

бодрый и радостный, свидительствует о

светлом, ничем не омраченном счастье».

Посмотрите, какой глубокий смысл заклю-

чается в каждом слове лирического произве-

дения. У Пушкина все точно и значительно.

Поэт добивается выразительности всех

художественных образов.

Например, в стихах:

Под голубыми небесами

Великолепными коврами –

150

Эпитет великолепными был найден не сразу.

Вначале поэт написал «необозримыми

коврами».

Почему, по вашему мнению, он эпитет не-

обозримыми заменил словом великолепным?

1-ый ученик: Небозримыми – значит кругом

насколько видно,все покрыто снегом,

великолепными же – значит снег был очень

красив.

2-ой ученик: Вся земля казалась покрытой

прекрасными коврами снега.

Учитель: А вот еще одна строка, над которой

упорно работал Пушкин:

Блестя на солнце снег лежит

Вначале в черновиках было :

І вариант: Лежит, как саван, белый снег.

ІІ вариант: Простерлись белые снега.

ІІІ вариант: Простерты новые снега.

Чем отличается окончательный вариант?

Почему Пушкин отказался от прежних

вариантов?

1-ый ученик: Слово саван в этом

стихотворении не подходит; оно не веселое.

2-ой ученик: Строка «Простерлись белые

снега» говорит только о белизне снега. Поэт

изменил эту строку, потому что, как мне

кажется, он хотел, чтобы мы увидели, что

снег не только белый, он еще и сверкающий,

он блестит под солнцем.

3-ий ученик: «Простерты новые снега» - это

значит, что снег только еще выпал. Немного

скучную картину представляешь: кругом снег

и снег, никем не тронутый.

4-ый ученик: Строка «Блестя на солнце снег

лежит» напоминает, что небо яркое-голубое,

что все освещается солнцем и под его лучами

сверкает, как драгоценные камни снег.

Учитель: А теперь перечитайте вслух IV стро-

фу. Почувствовали ли вы, как ярки солнечные

лучи и огонь, озаряющий комнату? Услыша-

ли ли вы, как весело трещат печи дрова? Как,

по вашему мнению, добился этого поэт?

Ученики: Эпитет янтарный говорит о том, что

все в комнате ярко освещено. И слова озарена

помогает понять, что все блестит не только от

лучей солнца, но и от пламени в печке.

– Чтобы описать огонь в печке, поэт подобрал

слова треском, трещит. Читая их вслух,

представляешь:дрова очень сухие, они ярко

горят в печи, от их треска становится весело.

-Скучно смотреть, как горят сырые дрова:

огонь гаснет, много дыма. А здесь яркое

пламя, веселый треск от горящих дров.

Учитель: Что мы можем теперь сказать о

поэтическом языке стихотворения?

Ученики: Поэт подбирает слова,которые

особенно выразительно передают картину

зимнего утра и вызывают радостное желание

восхищаться им.

Учитель: Какие картины вы увидели в

процессе прослушивания поэтического

текста, что услышали и почувствовали.

Ученики: Возникают три разные картины.

Утро, морозное чистое. Вечер, вьюжный,

мрачный. Комната, огонь в печке

Учитель: Какой строфой начинается

стихотворение в окончательной редакции? О

чем в ней пишет поэт?

Ученик: Прекрасное зимнее утро вызывает

бодрое настроение. Поэт хочет, чтобы

любимая женщина вместе с ним радовалась

красоте зимнего утра.

Учитель: Прочитайте ІІ строфу. Что было

«вечор», то есть вчера вечером? Какой

запомнилась нам вьюга, описанная поэтом?

Ученики: Наверное, было очень невесело

слушать вой вьюги. Кругом было темно. Небо

покрыто черными тучами. Между ними

можно увидеть бледное пятно луны.

Учитель: А теперь прочитайте еще раз ІІІ и IV

строфы с описанием зимнего утра. Почему, на

ваш взгляд, поэт решил кроме описания

зимнего утра дать еще и картину вьюги?

Ученики: Яркое зимнее утро особенно

радует, потому что только вчера была вьюга.

Учитель: Описание зимней вьюги поэт дал,

чтобы еще сильнее подчеркнуть красоту

зимнего утра. Такой прием

противопоставления называется антитезой.

(Креплю понятие на доску)

Антитеза – противопоставление слов, обра-

зов, эпизодов, картин для передачи мысли и

чувства, усиления выразительности речи.

Запись в тетрадь.

Учитель: Итак, анализируя поэтические обра-

зы и изобразительные средства языка, мы

сумели увидеть, как с их помощью не только

151

выразительно нарисована картина прекрас-

ного зимнего утра, но и передано бодрое,

жизнерадостное настроение, вызванное этим

утром.

5.Задание. А теперь посмотрим на две

картины ("Зима в Абрамцеве" В. Серова и

"Февральская лазурь" И. Грабаря) и решим,

какая из них по настроению, по краскам

ближе "Зимнему утру" Пушкина.

6.. Работа по выразительному чтению

стихотворения.

— Чем отличается настроение, с которым вы

прочтёте 1-ю и 2-ю строфы? Какие слова

выделите, чтобы показать, что поэт не просто

описывает природу, а обращается к другому

человеку, приглашая его порадоваться

вместе? (Восторженно, ласково.) (Тревожно,

печально).

— Почему между 3-й и 4-й строфами должна

быть большая пауза? Какая разница в том

чувстве, с которым поэт описывает пейзаж и

комнату? (Спокойно, любуясь природой;

пауза.)

— Звуки 4-й строфы. Что они передают?

(Спокойно, нежась в домашнем тепле и уюте,

мечтательно.)

— Последняя строфа. Повышение или

понижение голоса к концу? Почему?

(Продолжая мечтать, с грустью последние

три строки).

- А теперь послушаем стихотворение в

исполнении знаменитого русского актера

И.Смоктуновского. Запись стихотворения в

исполнении И.Смоктуновского (сопровож-

дается показом слайдов).

7. Выразительное чтение стихотворения

учащимися.

8. Подведение итогов

Итак, сегодня мы с вами проанализировали

стихотворение А.С. Пушкина «Зимнее утро»,

познакомились с такими средствами вырази-

тельности, как антитеза и установили, что

изобразительные средства языка обладают

большой значимостью, а также увидели,

каким образом эти средства используются в

художественной речи.

9. Задание на дом

Выучите стихотворение наизусть, нарисовать

иллюстрации к нему, или сочинить

собственное стихотворение на ту же тему.

АТАҢА НЕ ҚЫЛСАҢ, АЛДЫҢА СОЛ КЕЛЕДІ

Ташигулова Зауре Мергенбаевна

Хромтау қаласы, №5 Хромтау гимназиясы бастауыш сынып мұғалімі

Мақсаты: Оқушыларға мәтіндегі негізгі ойды жеткізу. Үлкендердің қадір-қасиетін

ұғандыру

Күтілетін нәтижелер:

- Өз ойларын толық айта алады, сұраққа дұрыс, нақты жауап беруге дағдыланады.

- Сөздік қорлары көбейеді.

- Үлкенді сыйлауға, қамқорлық жасауға, оларға қол ұшын беруге үйренеді

Сабақ

кезеңдері

Ресурстар Мұғалім-оқушы әректтері Әдіс-

тәсілдер

Бағалау

Ұйымда

стыру

кезеңі

Тренинг

Түрлі-

түсті

қағаздар

- Түрлі-түсті қағаздармен 4-топқа бөлінеді.

-Деніміз сау болсын!

Күніміз жарық болсын!

Анамыз қасымызда болсын!

Туымыз биік болсын!

Қайырлы күн балалар!

Қайырлы күн қонақтар!

Топқа

бөлу

Үш

шапала

қ

152

Қызығу

шылығы

н ояту.

Даналық

сөздер

Қазақ халқының даналық сөзін оқып талдау.

Тату болса-ағайын жақын.

Ақылды болса -апайың жақын

Бауырмал болса –інің жақын

Бәрінен де-анаң жақын.

Топтас-

тыру

страте-

гиясы

Мағына

ны тану

Сұрақтар

Мақалдар

Постер

І. Үй тапсырмасына шолу. Сұрақтарға жауап

беру.

1.Халық жігіт адамның неше жұрты бар дейді?

Оларды ата.

2. «Өз жұрты» деп кімдерді айтады? (Өзінің

ата-әжесі, әке-шешесі, әпкес, іні-қарындасы)

3. «Нағашы жұрты» деп кімдерді айтады? (Өз

шешесінің төркін жұрты)

4. «Бөле» деген кім? Сенің бөлең бар ма?

(Апалы-сіңлілі қыздардың балалары)

5. Сенің анаңның анасы әкеңнің анасына кім

болады? (Құдағай)

6. Анаңның сіңлісі әкеңе кім болады? (Балдыз)

7. Сен нағашыларыңа кім боласың? (Жиен)

8. Апалы-сіңлілі қыздарға үйленген жігіттер

бір-біріне кім болады? (Бажа)

ІІ. Жаңа сабаққа даярлық. «Мақалды

жалғастыр» ойыны

Ана сүтін ақтамағанды /ешкім мақтамайды/

Атаға қарап ұл өсер, /анаға қарап қыз өсер/

Анасын сыйламағаннан /без/

Атаңа не қылсаң, /алдңа сол келер/

ІІІ. Постермен жұмыс. «Атаңа не қылсаң,

алдыңа сол келер»

-Оқушылар бір түсті бояумен әуелі өз ойларын

жазады.

-Оқулықтағ мәтінді оқиды да постерге басқа

түсті бояумен толықтырады.

-Топ тақтада жұмыстарн қорғайды.

ІV. Аңыз интербелсенді тақтадан оқылады.

Атаңа не істесең алдыңа сол келер

Бiр кiсi қартайып, көзi көруден, құлағы есту-

ден, аяғы жүруден қалыпты. Дастарқан ба-

сында қолы қалтырап, тамақты төгiп-ша-

шып iшiп, ыдыстарды сындырып қоя беретiн

болыпты. Бұған баласы мен келiнi ызаланып,

оны дастарқан басына отырғызбай, пеш тү-

Сұрақ-

жауап

Топтық

жұмыс

Миға

шабуыл

Талдау

Ой

қозғау

Үш

шапала

қ

Үш

шапала

қ

153

Стикер

бiндегi қуысқа орналастырып, қолына ағаш

тостақ ұстатып қойыпты. Қария дастар-

қанға жанары суланып, мұңая қарап отырып,

ағаш тостақтағы тамағын жейдi екен.

Бiр күнi олардың төрт жасар ұлы үйге ағаш

алып кеп, пышақпен жона бастайды. Әкесi:

— Мұны қайтесiң, ұлым? — деп сұрайды.

— Ағаш тостақ жасаймын, әке. Қартайғанда

сiз де осы тостақтан тамақ жейтiн

боласыз.

Ұлының мына сөзiнен соң, әкесi мен шешесi

көздерiне жас толып, жасаған iстерiне қат-

ты ұялады. Атайды қайтадан дастарқан ба-

сына отырғызып, ешбiр қылығына қабақ

шытпайтын болыпты.

-Осы аңызды тыңдай отырып,ойларыңа не

түйдіңдер? Соны қағаз бетіне түсіріңдер.

эссе

Қоры-

тынды

Бала- ата-ананың ұрпағы, өмірінің жалғасы.

Олар бізге өмір сыйлады. Сондықтан да біз

оларға қарыздармыз. Қазақта «Анаңды

Меккеге үш рет арқалап апарсаң да парызың

өтелмейді» деген сөз бар,

Құран Кәрімде де «Біз адамдарға ата-анала-

рына жақсылық жасауды бұйырдық» делінген.

«Кәмелетке толған, еңбекке қабілетті балалар

еңбекке жарамсыз ата-анасына қамқорлық

жасауға міндетті» деген Ата Заңымыздан

алынған сөздер әр баланың жүрегінен орын

алуы керек. Ата-ананы, жалпы үлкендерді

сыйлау- қазақ халқының ата-салты. Үлкенді

сыйлау өз отбасындағы үлкендерді сыйлаудан

басталады.. Оны білмейтін бала басқа

адамдарды да сыйлай алмайды.

Үйге

тапсыр-

ма

-Ата-ананың жаманы болмайды деген мәтінді

тарату.

-Оқулықтан 136-137 беттер.

-3-тапсырма 137-бет

Бағалау Бағалау

парағы

-Оқушыларды тақтадағы «бағалау парағы»

бойынша бағалау.

ЗӘР ШЫҒАРУ ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ

Темірбаев Қуанғали Ыбрайұлы,

Шалқар ауданы Бершүгір орта мектебінің биология пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: А) Білімділік: Оқушыларға зәр шығару

жүйелерінің құрылысы мен қызметі туралы

түсінік беру.

154

Ә) Дамытушылық: Оқушылардың ой-өрісін,

қызығушылығын арттыру, шапшаңдыққа

баулу.

Б)Тәрбиелік: Генетикалық тәрбие беру.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.

Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, баяндау.

Типі: Аралас сабақ.

Сабақтың көрнекілігі: Тірек-сызбалар,

плакат, скелет, кеспелер.

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру бөлімі

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

Тамақтың мөлшері(

ІІІ.Жаңа сабақ түсіндіру. Бүйрек туралы не

білеміз?

ББҮ стратегисы

Білемін Білгім келеді Білдім

Бүйректің құрылысы

Ыдырау өнімдерін шығарудың негізгі мүшесі

– бүйрек. Ағзадағы зат алмасу соңғы өнімде-

рінің 75 пайызы бүйрек арқылы шығарылады.

Бүйрек денедегі улы қосылыстар мен суды

бөліп шығарады. Адамның қос бүйрегі

қошқыл қоңыр түсті, бұршақ пішінді.

Бүйректен бөлінеді: зәр, су 5 минут сайын де-

ненің қаны бүйрек арқылы сүзіледі. Бүйрек-

тің құрылымдық және қызметтік бірлігі-

нефрон (го. «nephos»-бүйрек) деп аталады.

2. Бүйректің қызметі. Бүйрек күрделі

бтологиялық сүзгі. Ағзадағы артық заттарды

шығарып, жетпейтін заттарды сүзіп алып

қалады. Бүйректе зат түзіледі.

Бұршақ пішінді түтікше пішінді құты тәрізді

3. Зәрдің құрамы – 96℅ су

Зәрдің құрамында 1,5% - бейорганикалық

заттар 5,2%- органикалық заттар

Зәрде хлорлы натрий көбірек. Сульфаттар,

фосфаттар, калий, кальций, магний

карбонаттары аз мөлшерде. Көптеген

ауруларды анықтау үшін зәрден анализ алып

зерттейді. Зәрдің сарғыш түсті болуы оның

құрамында урохром пигментіне байланысты.

Урохром гемоглобиннің ыдырауынан ішек

пен бүйректе өт пигментінен түзіледі.

4. Топтық жұмыс

«А» І топ - Бүйректің атқаратын қызметі.

Қуық дененің қай бөлігінде орналасқан?

«Б» ІІ топ - Зәр шығару мүшелерін атаңдар.

Зәрдің құрамында қандай заттар бар?

«В» ІІІ топ- Несеп ағар қайдан басталып,

қандай мүшелерден аяқталады, ұзындығы

қанша? Зәрдің сарғыш түсті болуы неліктен?

V. Қорытындылау ББҮ стратегиясы арқылы

оқушылар қорытады.

Үйге тапсырма: Бүйрек аурулары туралы

деректер жинап келу

ТҮБІР МЕН ҚОСЫМША

Тлеубергенова Жаухар,

Байғанин ауданы Қаражар орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Түбірдің

бөлшектенбейтін түпкі қазық екенін

оқушыларға ой қорыта айтқызу, түбірге

қосымша жалғану арқылы жаңа сөз пайда

болатынын түсіндіру. Өз бетінше

шығармашылықпен жұмыс жүргізуін

қадағалау. Оқушыларға түбір мен қосымша

туралы алған білімдерін кеңейту. Ой-өрісін,

қиялын дамыту. Ұқыптылыққа, шапшаңдық-

қа, таза жазуға тәрбиелеу.

Түрі: жаңа сабақ.

Әдісі: топтастыру, пікір, болжам, бағалау.

Бүйректің құрылысы

Сыртқы қабықша

Қоңыр қыртыс қабаты

Боз қабат

Бүйрек астаушасы

Зәр шығару мүшесі

Бүйрек 150гр

Несіп ағар жолы

Қуық

Зәр шығару өзегі

155

Көрнекілігі: суреттер

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру бөлімі. Психологиялық

дайындық.

Мейірімді жүрекпен, ақпейілді тілекпен, бір-

бірімізге қарайық, бір жадырап қалайық.

Оқушыларға екі түсті түрлі гүлдер тараты-

лып, сол түстер бойынша екі топқа бөлінді.

ІІ.Үй тапсырмасы.

Сөз және оның мағынасы. 5-жаттығу.

Екі топқа үй тапсырмасын бекіту мақсатында

сұрақтар қойылды.

І-топ - 1.Сөз дегеніміз не? 2.Сөйлем дегеніміз

не?

ІІ-топ- 1.Мағынасы жуық сөздерді ата.

2.Мағынасы қарама-қарсы сөздерді ата.

Балаларға сөздерден құралған сөйлем

оқылды. Сөйлемге қосымша жалғамаса,

ешқандай мәні болмайтынын оқушылар

дәлелдеп, ережесін еске түсіреді. Түбір мен

қосымшаға мысалдар келтіріп, сөз құрамына

қарай талданады.

ІІІ.Жаңа материалды меңгерту.

Түбір сөздің соңғы буыны жуан болса, оған

жалғанатын қосымшалар да жуан болады.

Түбір сөздің соңғы буыны жіңішке болса,

оған жалғанатын қосымшалар да жіңішке

болады.

Дәптермен жұмыс. Көркем жазу: Д д Д д Дд

Дд Дд

Оқулықпен жұмыс

І-топ- 1.Төмендегі сөздердің қосымшаларын

тап. Сазгер, мейрамхана, ақылгөй, аспаз

ІІ-топ- 2.Төмендегі сөздердің қосымшаларын

тап. Кітапхана, етікші, көлшік, жүзгіш

І-топ. Семантикалық карта

Сөздер Түбір Жұрнақ Жалғау

Дәптерлер

Үйшік

Дән

Кітапхана

Балықтар

Жыл

ІІ-топ Түбір мен қосымшаны Венн

диаграммасына салу.

ІV.Сабақты бекіту

БББ кестесі

Білемін Білдім Білгім келеді

V.Үйге тапсырма беру.

5-жаттығу

VІ.Бағалау.

Топ басшысының бағасымен салыстыра

отырып, жиынтық баға қою.

АНА ТІЛІМ – АЙБЫНЫМ!

Түгелова Гүлхан Атығайқызы,

Ырғыз ауданы Темірастау орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Мақсаты: Оқушыларға ұлттық

тіліміздің өркендеуін, ана тілін аяққа баспай,

мәртебесін биік ұстау керектігін үйрету. Сөз

өнерін, тіл туралы ой-өрісін, дүниетанымын

кеңейту, шешендікке, тапқырлыққа тәрбие-

леу, өз тіліне, туған жеріне құрмет көрсете

білуге баулу. Оқушылардың өз ана тіліне

деген қызығушылығын ояту, қазақ тілінің бай

тіл екенін түсіндіру, сөздік қорын молайту.

І жүргізуші: Тілім менің – қазынам, қасиетім,

Қасиетім бар, әлем бас иетін.

Тілі жоқтың түрі жоқ, түбірі жоқ

Бола көрме ана тіл, қасіретім.

Ия, тіл қай ұлтта болса да, қай елде болса да

қастерлі, құдіретті. Ол әрбір адамның бойына

ана сүтімен бірге еніп, қалыптасады. Атадан

балаға мирас болып қалған баға жетпес

мұрасы. Олай болса, бүгінгі Тілдер

мерекесіне арналған «Ана тілім – айбыным!»

атты кешімізге қош келіпсіздер!

ІІ жүргізуші: Қазақ тілі – халқымның ана тілі,

Болашаққа бастайтын дана тілі.

Қазақ тілі – таулар мен теңіз тілі,

Заңғар Аспан қиырсыз дана тілі -деп ақын

ағаларымыз жырлағандай, кешіміздің

ашылуына арналған шашуды қабыл

алыңыздар! Қазақ биі орындалады.

І жүргізуші: Ана тілім жүрегісің анамның,

Жүрек ана мен өзіңнен жаралдым.

Сағат сайын саулығыңды тілеймін

156

Сенсіз маған керегі жоқ ғаламның.

ІІ жүргізуші: «Қазақтың жаны домбыра»

дегендей, қай кезде де домбыраның орны

ерекше. Енді күйге кезек берейік. Күй

«Адай».

І жүргізуші: Ана тілі асыл нәрі бабамның

Қуатымсың ақ сүтіндей анамның

Сәби шақтан бесігімде жыр тыңдап,

Туған тілде өскен баламын.

Сенің нұрың сөнбесін

Ашық аспан, жарық күн!

Келешегі сөйлесін.

Қазақ деген халықтың

Кейінгі ұрпақ жырларын жаттап қанықты,

Үлгі тұтып бәйтеректей сан алыпты.

Көкірегі ояу, сезімді ұрпақ қайдасың,

Өлеңдер оқып, өзіңді өзің танытшы.

Көркем сөз. М.Жұмабаев «Қазақ тілі»

ІІ жүргізуші:

Мақал-мәтел –бабадан қалған мұрамыз,

Ықыласымызды мәйектей сөзге бұрамыз.

Сөздің сәнін келтірген,

Мақал-мәтелдей сайыста күмбез құрамыз.

Берілген әзіл аралас сұрақтарға мақалмен

жауап беру керек.

Мысалы: Өнердің алды не? (Өнер алды –

қызыл тіл)

Тілдің өткірлігі қандай? (Тіл қылыштан да

өткір)

Кімнің тілі ортақ? (Шешеннің тілі ортақ)

Сүйектен, еттен өтетін не? (сөз сүйектен

өтеді, таяқ еттен өтеді)

Білгенің қанша, білмегенің қанша? (Білгенің

бір тоғыз, білмегенің тоқсан тоғыз)

Ер неше рет өледі, қорқақ неше рет өледі? (ер

бір рет өледі, қорқақ мың рет өледі)

Түкіріктен көл құрала ма? (көп түкірсе, көл

болады)

Тастың жеңілі бола ма? (керек тастың

ауырлығы жоқ)

Сөз атасы не, Су анасы не, Жол атасы не?

(Сөз атасы-құлақ, су анасы-бұлақ, жол анасы-

тұяқ)

Сөздің көркі не? (Сөздің көркі-мақал)

І жүргізуші:

Туған тілде сыры терең жаным бар,

Туған тілде әнім менен сәнің бар.

Тілім барда қазағым бар, халқым бар,

Дәстүрім бар, ата жолы , салтым бар.

Терме орындалады.

ІІ жүргізуші:

Әрбір тілде сөйле әлемді таң қылып,

Ана тілін білмеу қандай заңдылық.

Өсер балаң, байтақ далаң тұрғанда,

Қазақ тілі жасау керек мәңгілік.

Тұрақты сөз тіркесінің мағынасын ашу

Төбесі көкке жету – қуану

Қой аузынан шөп алмас – жуас

Ит арқасы қиянда – алыс

Көзге түртсе көргісіз – қараңғы

Арасынан қыл өтпейтін –тату

Таяқ тастам жер – жақын

Тайға таңба басқандай – анық

І жүргізуші:

Тілім менің – ең бірінші байлығым,

Тілім менің –арқа сүйер айбыным

Тілім менің, сен арқылы сезінем,

Шабытымның шалқар сезім айдынын.

Ән орындалады.

ІІ жүргізуші: Тілдің көмегімен өнер-білімді,

ғылымды игереміз. Өткен-кеткенді саралап,

сабақ аламыз. Тіл арқылы рухани байлығы-

мызды меңгереміз. Өзіміз танып қана қоймай,

сол асыл қазыналарымызды әлемге таныта-

мыз. Сондықтан адам баласының байлығы-

ның бірі – сөз өнері, - демекші, «Мен-

қазақпын» өлеңіне кезек береміз.

І жүргізуші: Ана тілің арың бұл,

Ұятың боп тұр бетте

Өзге тілдің бәрін біл,

Өз тіліңді құрметте!-демекші,

келесі тапсырма жұмбақ шешу және жауабын

үш тілде айтуымыз керек.

1. Білімнен мол сый асы

Балғындардың ұясы (мектеп)

2.Тілі бар, үні жоқ,

Өзін адам түсінген

Жүрегі бар да, қаны жоқ,

Сөйлеп тұрган ішінен ( кітап)

3. Екі ағайынды,

Екеуі бір үйде

Бірін-бірі көрмейді (көз)

4. Тепсең-ақ секіріп,

Ұстатпай қашады.

Бір жерге бекініп,

Тұра алмай сасады (доп)

ІІ жүргізуші:

Тілін білген Абылай, Абайым да,

157

Құдірет берген ана тіл талай ұлға.

Қасиетті тілімнің арқасында

Ерікті ел боп алысқа қарайын да,

Ана тілім, күмбірле сарайымда!

І жүргізуші: Бүгінгі күн тілдің жайы өзгерді,

Жемісті ойдан нәтижелі сөз келді.

Туған тілдің туын көкке көтерген,

Ал, кәнекей, сыналатын кез келді.

Сұрақтарға жауап беріп көрейік.

1.Тіл туралы заң қашан қабылданды?

(1997жылы)

2.Қазақ тілі қай тілдер тобына жатады? (түркі

тілдер)

3.Қазақстан Республикасының мемлекеттік

тілі қазақ тілі екендігі қай бапта айтылған?

(жетінші)

4. «Сөзі жоғалған халықтың өзі де жоғалады».

Кімнің сөзі? (Ахмет Байтұрсынов)

5. Қазақ тілі мәртебесін қай жылы алды?

(1989ж)

6. Қазақстан халықтарының тілдері күні. (22

қыркүйек)

7. Ақтөбе өңірінен шыққан, тіл біліміне үлес

қосқан,филолог, ғалым. (Қ.Жұбанов)

8. Қазақ тілі білімінің атасы, «Тіл тағылымы»

оқулығының авторы. (А.Байтұрсынов)

ІІ жүргізуші: Сәнге толы қазағымның тірлігі,

Кіріп тұрса ынтымақ пен бірлігі.

Әр жүректе бүршік жарып гүлдейді,

Сезіміңді серпілтетін жыр гүлі.

Ән. «Өз елім»

І жүргізуші: Тілім менің ғасырлардан аманат,

Аманатқа адал болсын қағанат.

Ар намысқа келтірмейік жаманат,

Қазақ болып туылдың ба,

Ендеше,

Өз тіліңді өзгелерге бағалат.

Олай болса, асыл қазынамызға айналған қазақ

тілінің құндылығын арттыра берейік ағайын!

ИМЯ СУЩЕСТВИТЕЛЬНОЕ КАК ЧАСТЬ РЕЧИ

Туткушева Куляш Исаиновна,

учитель русского языка и литературы КСШ №36 г. Актобе

Цель урока: Обобщение и систематизация

знаний об имени существительном как о

части речи.

Задачи:1.Совершенствовать умения учащих-

ся определять морфологические и

грамматические признаки существительных;

2.Развивать умения работать в группах,

применять теоретические Знания на

практике, анализировать, сравнивать,

сопоставлять, делать выводы, работать с

текстами, находить имена существительные,

повысить познавательный интерес, развивать

коммуникативные умения;

3.Воспитывать уважительное отношение к

слову, к великим людям, чувство долга и

ответственности перед Родиной.

Оборудование: интерактивная доска, слайды

по теме «Имя существительное», тексты

«Космонавты Казахстана», видеофильм,

портреты космонавтов.

Тип урока: урок-проект по таксономии

Б.Блума.

Методы урока: исследовательский, творчес-

кий, аналитический, стратегии критического

мышления,таксономия Б.Блума

Формы работ: работа с текстом, взаимоопрос,

творческая работа, взаимопроверка

Ход урока:

Организационный момент.

1.Приветствие учителя и проверка

готовности к уроку.

2. Эмоциональный настрой (под музыку).

Я знаю: каждый в классе гений,

Но без труда- талант не впрок.

Скрестите шпаги ваших мнений-

Мы вместе сотворим урок.

Разминка «Мы вместе»

Цель: Развитие эмпатии –чувства сотрудни-

чества, взаимопонимания, сплоченности. Все

встают в круг, берутся за руки. Учитель дает

указание закрыть глаза и подумать друг о

друге, мысленно представить образ каждого

ученика и пожелать ему что-то доброе на

сегодняшний день, послав ему тактильный

импульс через рукопожатие рядом сидящего.

158

Объявление цели и задач урока.

Слово учителя:

Сегодня мы вспомним и проверим знания по

теме «Имя существительное».

Запись числа и темы урока.

Урок будем проводить по методу таксономия

Б.Блума:

1. Знание

2. Понимание

3. Применение

4. Анализ

5. Синтез

6. Оценка

Деление учащихся на группы.

Я попрошу помочь мне в оценивании ваших

знаний. В листах самоконтроля вам

необходимо отмечать результаты вашей

деятельности на уроке. В конце урока прошу

сдать их для выставления оценок и

последующей коррекции знаний.

Лист самоконтроля Фамилия

и имя

ученика

Знание

теории

по теме

Блиц-

опрос

Работа с

текстом

Творческая

работа

1.

2.

Лексическая тема: «Космонавты Казахстана».

Видеофильм «Байконур-космический центр».

1.Знание

Проверка теоретических знаний.

Задание для группы «Лингвисты»:

Составить лингвистический рассказ на темы:

-Имя существительное как часть речи

(вопросы, значение, синтаксическая роль).

-Постоянные и непостоянныепризнаки.

Задание для группы «Эрудиты»:

-Род имен существительных

-Число имен существительных

Задание для группы «Словесники»:

-Склонение имен существительных

- Падежи имен существительных

2.Понимание

Блиц-опрос. Учащиеся задают друг другу

вопросы по теме и доказывают примерами.

3.Применение

Работа групп с текстами.

1-ая группа «Лингвисты».

Айдын Айымбетов.

Еще один казахский джигит Айдын

Айымбетов совершил свой полет и удачно

вернулся на родную землю. Посадка

произошла 12 сентября этого года недалеко

от Жезказгана. Полет прошел штатно, как

говорят космонавты. Далее была реабили-

тация в центре подготовки космонавтов.

Космонавт Айдын Айымбетов после реаби-

литации продолжит работу в Казкосмосе. Я

горжусь тем, что, как руководитель Казкос-

моса, довел до конца ту работу, которую мы

долго готовили всем коллективом — это

запуск еще одного казахстанского космонав-

та. Выполнена очень большая и очень

серьезная научная программа», — сообщил

журналистам руководитель Казкосмоса

Талгат Мусабаев, добавив, что казахстанский

космонавт передаст Государственный флаг

Президенту.

Айдын Айымбетов на орбите выполнял

специально подготовленную научную прог-

рамму, состоящую из восьми экспериментов

и двух так называемых пропагандистских.

Эти эксперименты были посвящены четырём

научно-исследовательским направлениям.

Это мониторинг антропогенного воздействия

на территории Каспийского региона, горные

области с развитыми ледниками, для того

чтобы связать климатические условия, мони-

торинг трубопроводных линий для транспор-

тировки углеводородов, области шельфовой

зоны, где имеется ряд достаточно больших

законсервированных скважин, это проблемы

Арала.

Говоря о Форуме патриотов, космонавт сооб-

щил, что такие мероприятия очень важны.

«Они широко освещают среди молодежи

Казахстана тех героев, которые живут среди

нас, как простые люди, и совершают герои-

ческие поступки в нашей повседневной жиз-

ни»,- отметил он. При этом космонавт отме-

тил, что его поступок-самый обычный. «Это

моя работа, работа простого инженера. Да,

большой труд, большие физические нагрузки,

но при соответствующей подготовке, это мо-

жет сделать большинство людей»,- добавил

он.–Я готов ради своей страны не только

жизнь отдать, но и готов ради своей страны

жизнь прожить так, чтобы в течение всей

159

своей жизни вкладывать в ее развитие и про-

цветание,-заключил он. Айдын Айымбетов

является третьим космонавтом-казахом и

первым космонавтом суверенного

Казахстана.

2-ая группа «Эрудиты».

Смелым и сильным никто не рождается,

А вот стать смелым и сильным можно. Но это

непросто. И бесстрашие, и силу нужно по

капельке набирать с самого детства.

Токтар Аубакиров с самого детства мечтал

стать летчиком. И про самолеты много читал.

Он находил для себя что-то новое и

увлекательное. По утрам он обливался

холодной водой, делал зарядку и приучал

себя выдерживать любые перегрузки.

Токтар рос без отца. Он рано начал работать.

Трудовой путь начинал токарем Темиртаус-

кого литейно-механического завода. Закон-

чил Высшее военно- летное училище в городе

Армавире, затем Московскую школу летчи-

ков- испытателей, Московский авиационный

институт. В качестве летчика- испытателя

вошел в пятерку лучших среди военных

летчиков Союза.

Впервые совершил героический беспосадоч-

ный полет на Северный полюс на высокой

скорости. Испытал 50 реактивных самолетов,

оснащенных самой современной техникой. В

80-х годах ХХ века в журнале «Мир авиа-

ции», издаваемом в США, был опубликован

список десяти самых лучших летчиков- испы-

тателей, среди них назван Токтар Аубакиров.

2 октября 1991 года 11 часов 59 минут

алматинского времени Токтар Аубакиров по-

летел в космос на корабле «Союз ТМ-В». Он

провел в космосе ряд научных исследований.

Мировая общественность с большим уваже-

нием относится к заслугам нашего земляка и

назвала Т. Аубакирова «Человеком века».

Токтар Аубакиров – первый казахский

космонавт- испытатель, Халық Қаһарманы,

Герой Советского Союза.

3-я группа «Словесники».

Талгат Мусабаев.

Талгат Мусабаев родился 7 января 1951 года

в поселке Фабричный (ныне Каргалы), в

Жамбылском районе Алматинской области.

Отец - журналист, мать - врач. Родители

назвали своего сына в честь выдающегося

казахского летчика, дважды Героя

Советского Союза Талгата Бегельдинова. С

10-ти лет Талгат мечтал стать космонавтом.

После окончания школы он поступил в

Рижский институт инженеров гражданской

авиации. Затем работал в Алма-Ате в

Бурундайском объединенном авиаотряде,

занимался в аэроклубе ДОСААФ. В июне

1978 года совершил свой первый

самостоятельный полет на самолете.

В 1983 году Талгат Мусабаев стал чемпионом

Советского Союза по высшему пилотажу в

командном зачете (и первым казахом,

который стал мастером в этом виде спорта).

Затем Т. Мусабаев был зачислен в отряд

космонавтов.

В 1994 году он, в качестве бортинженера

16-й основной экспедиции, осуществил

космический полет продолжительностью 126

суток 22 часа 53 минуты. Во время этого

полета впервые в мире состоялся телемост,

который связал орбитальный комплекс

«Мир» и V Международный конкурс

популярной музыки «Азия дауысы». Во

время этого телемоста Талгат Мусабаев пел

песню Абая «Көзімнің қарасы».

В январе 1998 года состоялся второй полет

Т. Мусабаева. В течение месяца он и

бортинженер Николай Бударин выполнили

пять выходов в открытый космос общей

продолжительностью 30 часов 08 минут. Это

достижение занесено в Книгу рекордов

Гиннеса.За заслуги в освоении космического

пространства, проявленные при этом героизм

и мужество, Талгату Мусабаеву присвоены

звания Народного Героя Казахстана и Героя

Российской Федерации. Он награжден

орденами «Отан», «Барыс» первой степени,

«За заслуги перед Отечеством» второй и

третьей степени, «Дружбы народов»,

Австрийского «Серебряного орла», многими

другими наградами, в том числе и

зарубежных стран. Талгат Мусабаев стал

Почетным гражданином города Кызылорды,

Жезказгана, Талдыкоргана, Алматы.

4. Анализ.

Выполнение заданий по тексту.

Группа «Лингвисты».

1. Прочитать текст, выписать опорные слова,

передать краткое содержание.

160

2. Выписать несколько собственных и нари-

цательных, одушевленных и неодушевлен-

ных существительных, определить их

синтаксическую роль.

3. Просклонять существительные женского,

мужского, среднего рода.

Группа «Эрудиты».

1. Прочитать текст, выписать опорные слова,

передать краткое содержание.

2. Выписать существительные женского,

мужского, среднего рода,выделить

окончание.

3. Найти абстрактные существительные,

определить их род и падеж, составить с ними

словосочетание.

Группа «Словесники».

1. Прочитать текст, выписать опорные слова,

передать краткое содержание.

2. Выписать несколько существительных

первого, второго,третьего склонений.

3. Выполнить морфологический разбор двух

существительных.

5. Синтез.

Группа «Лингвисты»

Задание: 1.Эссе на тему «Героями не

рождаются».

Группа «Эрудиты».

Задание: 1. РАФТ. Телемост «Встреча

космонавтов с учениками».

Группа «Словесники».

Задание: 1. Написать письмо космонавту.

6. Оценка.

Подведение итога. Учащиеся сдают листы

самоконтроля деятельности в группе.

Учитель анализирует работу участников

групп на уроке. Домашнее задание: Работа с

текстом «Великие изобретения».

1. Прочитать текст, подготовить пересказ.

2. Выполнить морфологический разбор

нескольких существительных.

3. Произвести синтаксический разбор ССП и

СПП.

ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА БЕЛСЕНДІ ӘДІС- ТӘСІЛДЕРДІ ҚОЛДАНУ

А.Б. Уразымбетова,

филология ғылымдарының кандидаты, доцент

Г.К.Аккожаева,

Қарауылкелді орта мектебі

А.А. Алиева,

Сарыкөл орта мектебі

«Бұған дейін жасалғандардың бәрін одан

да жақсырақ етіп жасауға болады».

Генри Форд

Еліміздегі білім беру саласы жаңа

жүйеге көшу барысында ұлтымыздың

болашағына тірек болар азаматтардың білім

деңгейі жоғары, ой өрісі дамыған, өз ойын

еркін жеткізе алатын, туындаған мәселелерді

шеше білетін және шынайы өмірге бейім

жаңашыл ұрпақ тәрбиелеуді басты фактор

ретінде қарастырып отыр. Сонымен қатар

мемлекеттік тілдің зор әлеуетін сезіну

міндеттілік деп танылып, ұлтаралық келісім

кепілі ретінде әрбір білім алушы оны

құрметтеуі парыз. Мемлекетіміздің білім

беру үдерісіне енген жаңартылған білім беру

бағдарламасы - заман талабына сай келешек

ұрпақтың сұранысын қанағаттандыратың тың

бағдарлама.

Қазақстан 2030 стратегиялық

бағдарламасы білім берудің ұлттық моделінің

қалыптасуымен және Қазақстанның білім

беру жүйесін әлемдік білім беру кеңестігіне

кіріктірумен сипатталады. Қазіргі таңа қазақ

тілі- мемлекеттік тіл, қарым- қатынас тілі-

орыс тілі және әлемдік кеңістікті тану тілін

оқытуда жаңа идеяларды әр сабақта жан-

жақты қолданып, жаңаша оқытудың тиімді

161

жолдарын тауып, жүйелі түрде қолдану-

заман талабы болып отыр.

«Қазақстан- 2050» стратегиясында

«Орта білім беруде жалпы білім беретін

мектептердің деңгейін Назарбаева Зияткерлік

мектептеріндегі оқыту деңгейіне жеткізу

қажет» деп аталып көрсетілгендей, бүгінгі

күннің талабы күннен- күнге жаңарып, даму

үстінде. Соған орай болашақ ел тұтқасын

ұстар ұрпақтарымызды сапалы да, белсенді

оқытуда Қазақстан Республикасының білім

беру ұйымдары «қалай білім алу керектігін

білетін, дербес, ынталы, қызығушылығы

жоғары, сенімді, жауапты, ой- өрісі дамыған

жеке тұлғаны қалыптастыруда бағытталған

қағиданы» ұстануда.

Міне, сол мақсатта дайындалған

«белсенді оқу» әдістері, оқу мақсаттары мен

білім беру бағдарламасы жобаға еніп,

ұстаздар қауы-мына жаңартылған білім беру

бағытымен танысу, жаңа серпіліс берді.

Белсенді оқу оқушылардың бойына белсенді

оқуға ынталандыру, жеке, топтық, тұтас

сыныптық жұмыс түрлерін ұйымдастыру, оқу

үшін бағалау, сияқты қасиеттерді түрлі әдіс-

тәсілдер арқылы қалыптастырады және

дамытады.

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында

«Қабырғадағы роль», «Ыстық орындық»,

«Пікір сызығы», «Эмоциялар графигі»,

«Маңыздылық аймағы» сынды белсенді әдіс-

тәсілдерді қолдануға болады. «Қабырғадағы

роль» әдісінің негізгі мақсаты- оқушылар өз

ойларын жүйелеп айтады. Топпен жұмыс

жасау барысында ынтымақтастық атмосфе-

расы қалыптасып, көру арқылы танымдық

деңгейі артады, ойлау, сөйлеу мәдениеті

қалыптасады. Бұл әдісте айтылым, жазылым,

тыңдалым дағдылары қатар жүреді.

«Ыстық орындық» әдісінде айтылым

мен тыңдалым дағдылары жүзеге асады. Бұл

әдісті қолдану кезінде оқушының сөздік қоры

мен сөйлеу дағдысын бақылау арқылы өзіндік

ой- пікірін анықтаймыз. Әдісті жүзеге асыру

барысында оқушылардың ситуациялық сұ-

рақтарға ұтымды жауап беру қабілетін бағам-

дап, сабақтағы нақты ақпараттарды қанша-

лықты меңгеріп, есте сақтағандарын көре

аламыз.

«Эмоциялар графигі» әдісін сабақта

қолданудың тиімділігі сол, мұнда оқушылар

төрт дағдыны қатар қамти отырып,

шығарманы жан- жақты талдайды. Оқушылар

шығармадағы ойды анықтап, эмоциялар

графигін сызады.

Мәтіндегі ең құнды ойды анықтауды мақсат

етіп, жеңілден күрделіге көшу сипатында

белсенді оқу дағдыларымен «Маңыздылық

аймағы» әдісі іске асады. Бұл әдістің

тиімділігі- оқиға мәтінін шолып оқуға, ой

елегінен өткізуге болады. Шеңберді толтыру

барысында оқушылар ұсыныстар айта

отырып, жаңа, тың идеялар қосады.

Өзіндік пікір қалыптастыруда «Пікір

сызығы» әдісінің маңызы зор. Бұл әдіс

арқылы оқушылар тың мәліметтермен

танысып, бір- бірімен қарым- қатынас

орнатады, ойларын өмірмен байланыстырып

түйіндейді.

Қазіргі таңда мемлекеттік тілді оқытуда

белсенді әдістерді әр сабақта жан-жақты

қолданып, жаңаша оқытудың тиімді

жолдарын тауып, жүйелі түрде қолдану –

заман талабы. Тілді оқытып, үйретудің

сапасын арттыру әр түрлі жағдайларға

байланысты. Орыс топтарында оқытылатын

қазақ тілі пәнінің түпкі мақсаты –

оқушыларға қазақ тілін меңгерту, ойлау

қабілеті мен сауаттылығын арттыру, қазақ

тілінде сөйлеп, жаза білетін дәрежеге жеткізу,

қазақ халқының әдет-ғұрпын, тарихын танып

талаптандыру, тілін құрметтеуге тәрбиелеу,

сонымен қатар Отанды, табиғатты,

айналадағы құбылысты, тыныс – тіршілігімен

жан-жақты терең таныстыру.

Қазақ тілі — әлемдегі алты мыңға жуық

тілдердің ішіндегі қолдану өрісі жағынан

жетпісінші, ал тіл байлығы мен көркемдігі,

оралымдығы жағынан алғашқы ондықтар

қатарындағы тіл. Сондай-ақ, ол дүние

жүзіндегі ауызша және жазбаша тіл мәдениеті

қалыптасқан алты жүз тілдің, мемлекеттік

мәртебеге ие екі жүз тілдің қатарында тұр.

Елбасы өз Жолдауында мемлекеттік тіл

саласында жеткен жетістіктерімізге тоқтала

келіп, «...бабалардың ерлігі, буындар бірлігі

және жас ұрпақтың жасампаздығы арасында

сабақтастық болса ғана мәңгілік ел боламыз.

...енді, ешкім өзгерте алмайтын бір ақиқат

162

бар! Ана тіліміз Мәңгілік Елімізбен бірге

Мәңгілік тіл болды. Оны даудың тақырыбы

емес, ұлттың ұйытқысы ете білгеніміз жөн» –

деп тамаша айтты. Ана тілімізді – мәңгілік тіл

ету өз қолымызда. Яғни, алдына қойған ұлы

мақсаттары бар, ертеңіне сеніммен қарайтын,

жастары алғыр, жаңалыққа жаны құмар, рухы

биік ел ғана «мәңгілік ел» болып ғасырлар

бойы жасайды.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына

Жолдауы «Қазақстан жолы- 2050: Бір мақсат,

бір мүдде, бір болашақ», 17.01.2014ж

2. Қ.Р тілдерді дамыту мен қолдаудың 2011-

2020 жылдарға арналған мемлекеттік

бағдарламасы, Астана 2011ж

3. Білім технологиялары №3 2014ж

ГЛАГОЛ. ПРАВОПИСАНИЕ ЛИЧНЫХ ОКОНЧАНИЙ ГЛАГОЛА

Утарова Айгуль Акимгереевна,

учитель русского языка и литературы СШ Кенсахара Мартукского района

Цель урока: повторить и обобщить знания

учащихся о глаголе как о части речи,

систематизировать знания учащихся о

правописании и произношении глаголов,

проверить степень усвоения морфологичес-

ких признаков, содействовать воспитанию

любви к родному языку, развивать орфогра-

фическую зоркость, умение употреблять гла-

голы в речи, умение оценивать свою работу.

Методы: словесный, практический.

Тип урока: урок закрепления и обобщения

знаний, умений и навыков.

Форма работы: индивидуальная,

фронтальная, групповая.

Ход урока. Организационый момент.

Здравствуйте! Садитесь. Свой урок я хочу

начать словами А.Н.Толстого: «Глагол

является основой языка. Найти верный глпгол

для фразы – значит дать движение фразе». И

я абсолютно согласна. Ведь глагол – самая

живая часть речи. Его назначение - выражать

само действие.

Вступительное слово учителя.

Глагол – необыкновенная часть речи. По

частоте употребления занимает второе место

после имен существительных. Обладает

высокой эстетической ценнотью.

Орфоэпическая разминка (у доски и в

тетрадях).

Звонит, баловать, премировать, создала,

положил, поняла, прибыл, нажил, руководит.

(составить предложения).

Беседа. Что обозначает глагол? Какими

категориями обладает?

Выпишите глаголы, определите наклонение.

(1ряд– изъявительное, 2ряд – повелительное,

3ряд- условное).

Вот еще маленький ползок по земле, и Травка

бросилась бы на шею человека.

А сам подумал: «Ну ползи, ползи!»

Маленький хитрый человек знал, что от

единого его малейшего прикосновения

собака с визгом радости бросится на него и

утопит.

«Ну, ну! – сказал Антипыч. – Иди ко мне,

умница!»

С визгом радости она узнала хозяина и

кинулась к человеку.

Письмо по памяти.

Чуять Прикасаться

Таять Стелить

Видеть Пробовать

Тревожить Бежать

Дышать Плакать

Исправьте ошибки, связанные с неправиль-

ным образованием форм глаголов.

Мой сосед броется электрической бритвой.

(бреется)

Сосед жгет костер уже второй день (жжет).

Ты не берегешь себя (бережешь).

Мы стригемся в парикмахерской

(стрижемся).

Мой знакомый ложит свою сумку куда

попало (кладет).

Они давно не плотят за свет и газ (платят).

163

Вы хочете спать? Так ляжьте! (хотите, лягте).

Графический диктант. Самопроверка.

Мыть 6. Любить

Строить 7. Сеять

Гаснуть 8. Давить

Тянуть 9. Грузить

Кашлять 10. Сушить

Ответы.

1 спр. 2 спр.

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Итак, ребята, мы выполнили много заданий,

которые позволяют понять, что «с русским

языком можно творить чудеса. Нет ничего та-

кого в нашей жизни и в нашем сознании, что

нельзя было бы передать русским словом.

Звучание музыки, шум садов, тяжелое

громыхание грозы, детский шепот и шорох

морского графия».

Домашнее задание: написать эссе о глаголе.

Рефлексия «Ладошка».

Большой палец – для меня важно и

интересно…

Указательный – на уроке я получил…

Средний – мне было трудно…

Безымянный палец – моя оценка

психологической атмосферы…

Мизинец – для меня было недостаточно…

Итоги урока.

TO BE GOING TO DO SOMETHING

Шабаева Асем Аманкуловна,

Қобда ауданы Терісаққан орта мектебінің ағылшын тілі пәнінің мұғалімі

The aims of the lesson:

to practice the using of the construction “To be

going to do smth”

to develop pupil’s individual abilities using the

construction and new words. To develop the

student s’ speaking and writing habits.

To teach them to respect each other. To develop

the pupils’ interest in English.

Type of the lesson: Consolidation lesson

Aids of the lesson: cards, an interactive board,

electronic textbooks

Plan of the lesson

Org. moment

Check your home task

Work with an interactive board

Work at the blackboard

Work with a text

Make up a dialogue

Work with cards

Conclusion

Marks

Home task

I. Org. moment.

II. Check your home task.

Make up 5 sentences ( In written form).

Words.

What is the English for?

(Принимать душ, смотреть ТВ, читать книгу,

играть в теннис, обедать, отдыхать, спать весь

день, играть в компьютерные игры, делать

домашнее задание, посетить друга,

переходить улицу, кататься на велосипеде.)

To take a shower –

To cook a meal –

To watch TV –

To read a book –

To play tennis –

To have a lunch –

To have a rest-

To sleep all day long-

To play computer games-

To do home work-

To visit а friend-

To cross the street-

To ride a bike-

III. (This task on the interactive board.)

Read, translate, and give negative and

interrogative sentences.

164

А) My mother is going to have a rest.

В) We are going to do home work at 4 o’clock .

С) My father is going to watch TV at 6 o’clock.

D) I am going to visit my friend.

IV. Work at the blackboard. Open your

copybooks and write down the date of the day.

(Look at the pictures and ask questions to the

pictures.)

1) Samal (to ride a bike)

2) Jane (to play tennis)

3) Ann (to read a book)

4) Carol (to take a shower)

V. Work with a text. Open your books at page

134 ex6.

1. Read

2. Translate

3. Answer questions to the text.

On Saturday I am going to visit my grandmother.

It is her birthday. My sister and I have balloons.

I am going to take a birthday present for my

grandmother. Mum and Dad are going to buy

flowers. We are going to my grandmother by car.

We are going to take our dog. I think my

grandmother will be happy.

Who is going to visit Sasha’s grandmother?

Who is going to take flowers to Sasha’s

grandmother?

Are they going to take the dog?

VI. Make up a dialogue.

Hello.

- Hi.

What are you going to do?

-I am going to play.

What time are you going to play?

-At 6 o clock.

VII. Work with cards.

Card №1

Ask questions.

You are going to ride a bike.

He is going to read a book.

Card №2

Translate the sentences

1. They are going watch TV.

2. We are going to have a lunch.

Card №3

Answer the questions.

1. What are you going to do?

2. What time are you going to have your

breakfast?

Card №4

Ask questions.

1. They are going to ride a bike.

2. He is going to have a rest.

Card №5

Translate.

To take a shower-

To watch TV-

To read a book-

Card №6

Translate.

To do home work-

To sleep all day-

To have a rest-

VIII. Conclusion of the lesson.

Pupils, you worked hard today. You have done a

lot of tasks. Thank you for your work.

IX. Home task ex: 11 p. 131 in written form,

words.

X.Marks

165

Құрметті оқырмандар!

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының филиалы

Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының

«Әдіскер жаршысы» атты республикалық ғылыми-әдістемелік журналын шығаруда (тіркеу

№15636-Ж). Ол педагогикалық озық ойлар, ғылыми-әдістемелік ізденістер мен мұғалімдерінің

жетістіктерінің мінбесі. Журнал беттерінде ғылыми мақалалар мен оқу-тәрбие істерінің өзекті

мәселелері туралы ғылыми-әдістемелік мәлімет-хабарлар, оқытудың заманалық теориясы

және әдістемелік жетістіктері, тәжірибелік кеңестер мен ұсыныстар жарияланбақ. Білім беру

саласы қызметкерлері өздерін толғандырып жүрген мәселелер, іс-тәжірибелері туралы

материалдарды және жеке шығармалардың туындыларын жіберуге болады.

«Әдіскер жаршысы» журналы жылына 4 рет (тоқсан сайын) қазақ және орыс тілдерінде

шығады. Жариялауға дайындалған мақалалар мына талап-тәртіптерге сай болуы тиіс:

1. Жариялауға дайындалған мақала қағазға басылған және электрондық басылым түрінде

тапсырылады.

2. Мақала MS WORD тексттік редакторында басылуы керек.

3. Шрифт аты: KZ Times New Roman, шрифт стилі: обычный, шрифт өлшемі: 12, мақала

көлемі 1-2 беттен кем болмауы керек.

4. Мақала соңында автор туралы қысқаша мәлімет болуы керек, фотосуреттер жіберуге

де болады.

Уважамые учителя!

Филиал акционерного общества «Национальный центр повышения квалификации

«Өрлеу» «Институт повышения квалификации педагогических работников по Актюбинской

области» выпускает республиканский научно-методический журнал «Әдіскер жаршысы»

(регистрационный №15636-Ж), который стал трибуной передовой педагогической мысли,

научно-методических поисков и достижений учителей. В нем публикуются научные статьи,

современные достижения теории и методики преподавания, научно-методические сообщения

об актуальных проблемах обучения, воспитания и развития, практические рекомендации и

разработки из опыта работы и др.

Журнал «Әдіскер жаршысы» выходит четыре раза в год. Статьи для публикаций

принимается на казахском, русском языках. Представленные для публикации статьи должны

быть оформлены в строгом соответствии со следующими требованиями:

1. Текст должен быть набран в текстовом редакторе MS Word.

2. Шрифт KZ Times New Roman, стиль обычный, размер шрифта: 12, текст статьи

объемом не менее 1-2 страниц.

3. В конце статьи должны быть точные данные об авторе, можно фотографии.

4. Статьи для публикации должны быть представлены на бумажном и электронном

носителях.

Теруге 02.08.17ж. жіберілді. / Сдано в набор 02.08.17г.

Баспаға 28.08.17ж. қол қойылды. / Подписано в печать 28.08.17 г.

Журналды шығару мерзімі .29.09.2017 ж. / Выход журнала 29.09.2017г.

Таралымы 10 дана. (электронды түрде)

Тираж 10 экз. (в электронном виде)