1

2

3

МАЗМҰН Ы-СОДЕРЖАНИЕ

«Ақтөбе–Өрлеу»: ақпараттық шолу......................................................................................

Абишева Н.М.,

«Өрлеу»: самғау тарихы («Өрлеу» БАҰО АҚ 5 жылдық мерейтойы қарсаңында).........

Кибатаева Н.К.,

К 5-летию «Өрлеу»: новые стратегии и ориентиры в повышении

квалификации педагогов........................................................................................................

Чипышева Л.Н.

Подходы к формированию внутренней системы оценки качества образования

в общеобразовательных организациях (опыт Челябинской области)...............................

Табынбаева А.К.

Трехязычие – основа формирования полиязыковой личности учащихся.........................

Ниязалина Ж.Ұ.

Мұғалімнің кәсіби шеберлігін арттыруда жаңа технологияларды қолдану.....................

Халетова Д. К., Меделбаева Ж.К.

Білім беру процесі сапасының мониторингі........................................................................

Уразбекова А.Г.

Инновационные методы обучения в образовательном процессе.......................................

Әжібаева Г.А.

Дене шынықтыру пәні бойынша критериалды бағалау......................................................

Дүйсенбаева Р.С.

Қазақ тілі сабағында оқушылардың қызығушылығын арттыру арқылы білім

сапасын көтеру........................................................................................................................

Кадирова А.А.

Ағылшын тілі сабағында дидактикалық ойындар арқылы

коммуникативтик құзіреттілікті дамыту..............................................................................

Қайрақбаева Т.С.

Бастауыш мектептерде сын тұрғысынан ойлау арқылы оқытудың тиімділігі.................

Қожаниязова Г.Ж.

Бастауыш сыныпта оқушының сыни ойлау негіздерін қалыптастыру..............................

Муканова А.Б., Даутов Г.С.

Оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін қолдану – сапалы білім негізі.........................................

Муканова Л.И.

Қазіргі заманда мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық қабілетін дамыту........

Байтлесов Б.А.

Ауған соғысы ардагерлерінің патроттық тәрбиедегі ролі..................................................

Сатерова А.А.

Мектепке дейінгі білім беруде ұлттық тәрбиенің маңызы.................................................

Муканова А.Б.

Қазақстан: кеше, бүгін, ертең................................................................................................

6

10

11

13

16

18

21

24

27

30

33

35

39

41

44

47

48

50

Білім сапасын жақсарту жолдары

Педагогикалық зерттеу: ізденіс пен тәжірибе

Мектептегі тәрбие

Ұстаз тәжірибесінен

4

Абдигалиева Н.С.

Тұрлаулы мүшелер..................................................................................................................

Абдигалиева Н.С.

«Малсақ бала». Ө.Тұрманжанов..........................................................................................

Аймағамбетова Г.М

«Күз кел, кел» атты кештің сценарийі..................................................................................

Айтжанова Т.Ж.

А-О, Ы-Ұ дауысты дыбыстары мен әріптерінің айтылуы мен жазылуы.

Қозы. Қошақандар..................................................................................................................

Алишева Э.М.

Жұрнақ.....................................................................................................................................

Акименко Т.Б.

Сочинение по картинам художника А.Кастеева с использованием

односоставных предложений................................................................................................

Аязов А.Т.

Футбол. допты үйретілген әдістер бойынша аяқпен тебу..................................................

Балғабаева А.

«Ана». Б. Бұлқышев...............................................................................................................

Бекжанова А.Б.

Карбон қышқылдары..............................................................................................................

Бұрханова И.

Шалкиіз жыраудың би темірге бірінші толғауы..................................................................

Гайсина Р.С.

Путешествие в страну музыки...............................................................................................

Данекерова Л.А.

Есептердің шарты бойынша теңдеу құру.............................................................................

Даутов Г.С.

Геометрическая резьба по дереву..........................................................................................

Есалина Г.Ж.

Мен қамқор баламын..............................................................................................................

Жолина Б.Д.

Математика әлемі....................................................................................................................

Жолина Б.Д.

Тілашар.....................................................................................................................................

Жумабаева А.К.

Мен елімнің кішкентай азаматымын.....................................................................................

Жусупова А.О.

Денсаулық – өмір кепілі.........................................................................................................

Иржанова Д.А.

Жақсы сөз – жарым ырыс.......................................................................................................

Искакова Ш.С.

Табыс септігі............................................................................................................................

Искакова А.К

Ондық бөлшектер. Олардың оқылуы мен жазылуы............................................................

Казиева Н.Б.

Қарапайым математикалық түсініктерін қалыптастыру «6 саны мен цифры».................

Қалабаева Б.К.

Сандар еліне саяхат.................................................................................................................

53

54

55

57

58

60

63

65

67

70

71

73

74

76

79

81

82

85

87

89

90

91

92

5

Қоқашева Е.А.

Айтшы, Әжетай.......................................................................................................................

Камашева Ж.М.

Достық – бірлік пен ынтымақ негізі......................................................................................

Кенжеғалиева Р.А.

Жыр алыбы – Жамбыл............................................................................................................

Касымова Г.Ж.

Құрманғазы..............................................................................................................................

Медина Г.М.

Туған жерін ән еткен Ескендір Хасанғалиев........................................................................

Молдабаева Г.М.

Синонимдер.............................................................................................................................

Мұхамбетова Ж.Б.

Допты төменнен, жоғарыдан қабылдау және қайта беру...................................................

Мусина С.

Еңбек мерекесі.........................................................................................................................

Нашанова А.С.

«Салақтық». Ыбырай Алтынсарин........................................................................................

Нысанов А.У.

Шаңғымен сырғанаудың сан түрлі әдістері.........................................................................

Нуртаза Д.С.

4 санын қосу және азайту.......................................................................................................

Сагинов Н.Н.

Допты беру және қабылдау....................................................................................................

Сарбаева Р.А.

Су .Судың қасиеті...................................................................................................................

Сарсенгазин К.М.

Арқанға өрмелеу гимнастикалық қабырғаға шығу..............................................................

Ормағамбетова Ш.Б.

Мектепалды даярлық тобында танымдық қабілетін дамытуға арналған

тренинг-аттығулар..................................................................................................................

Сейтназарова Ш.Д.

Жақсылық – жан шуағы.........................................................................................................

Сержанова Ж.С.

Туған жер туралы жыр (қалмақ ертегісі)..............................................................................

Сырымова А.Ж.

Үй құстары. Қораз бен тауық.................................................................................................

Смағұл М.А

Жеңілдетілген ережеге сай екі жақты пионербол ойыны...................................................

Тілепбергенова Ж.С.

Көңілді ноталар.......................................................................................................................

Тутасбаева Ж.С.

Сиқырлы дәрумендер.............................................................................................................

Алтай О.

Қазақ этнопедагогикасындағы отбасы тәрбиесінің құқықтың негізі................................

Шынтасова Г.Е.

Библиографиялық дайджест ..................................................................................................

94

95

98

100

101

103

104

105

107

109

110

112

113

115

117

119

121

123

124

126

127

129

134

6

«АҚТӨБЕ–ӨРЛЕУ»: АҚПАРАТТЫҚ ШОЛУ

Құрметті педагогтер! Сіздердің

назарларыңызға «Өрлеу» біліктілікті

арттыру ұлттық орталығы АҚ филиалы

Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық

қызметкерлердің біліктілігін арттыру

институтында өткен, педагогикалық

қауымның қызығушылығын тудырған негізгі

іс-шараларды ұсынып отырмыз.

2017 жылдың ІІ тоқсанында филиал

қызметкерлерінің өткізген маңызды іс-

шаралары:

1.2017 жылдың наурыз айында

Қазақстан Республикасы Білім және

ғылым министрі Ерлан Кенжеғалиұлы

Сағадиев бастаған делегация Ақтөбе

облысының педагогикалық қауымымен

кездесу өткізді.

Білім және ғылым министрі өз сөзінде

Қазақстан Республикасының Президенті

Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына

Жолдауын жүзеге асыру мақсатында

жүргізілетін жұмыстарды айтып өтіп,

мазмұны жаңартылған бастауыш және орта

білім беру аясындағы өзекті мәселелерге

тоқталды, сондай-ақ, мектепке дейінгі,

қосымша және кәсіптік білім беру жүйесінің

жаңа бағыттары мен даму болашағын атап

өтті. Сонымен қатар елімізде ҰБТ-ны өткізу,

ЖОО-да қазіргі кезде сұранысқа ие

педагогикалық мамандарды дайындаудағы

мемлекеттік гранттардың санын көбейту,

оқыту үдерісіндегі критериалды бағалау

жүйесі, электронды журналды қалыптастыру

және де қаржыландыру мәселелеріне өзіндік

талдау жасады.

Ерлан Кенжеғалиұлы өзара пікір алма-

су кезінде өзінің қызметтік өсу жолындағы

тәжірибесімен бөлісіп, қазақстандық ұлт ка-

питалының маңыздылығы мен билингвалды

білім беру ортасын құруда бәсекеге қабілетті

түлектерді тәрбиелеу арқылы зор жетістікке

жететінімізді баса айтты.

Қазақстан Республикасының Білім

және ғылым министрі Е.К.Сағадиев, Білім

және ғылым министрлігінің Мектепке

дейінгі және орта білім департаментінің

директоры Ж.А.Жонтаева, Қ.Жұбанов

атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік

университетінің ректоры Б.А.Ердембеков,

Білім және ғылым министрлігінің Ұлттық

тестілеу орталығы директорының орынба-

сары Т.Ж.Ынтымаков, Ақтөбе облысының

білім саласындағы бақылау департаментінің

басшысы Ж.Т.Кайшыгулова, Ақтөбе облы-

сының білім басқармасының басшысы

С.Р.Умербековалар «Өрлеу» БАҰО» АҚ

филиалы Ақтөбе облысы бойынша ПҚБА

институтында өтіп жатқан жаңартылған бі-

лім бағдарламасы бойынша бастауыш сынып

мұғалімдерінің біліктілікті арттыру курсы-

ның тыңдаушыларының сабақтарына қаты-

сып, олармен тікелей сұхбаттасып, оқу үде-

рісіне инновациялық әдіс-тәсілдерді енгізу

идеялары бойынша мазмұнды диалог

жүргізді.

2. 2017 жылдың 19 сәуір күні Ақтөбе

қаласында ҚР Білім және ғылым министрлігі

«Дарын» ғылыми-тәжірибелік орталығының

бастамасымен «Жаңартылған білім беру

мазмұны философиясы аясындағы

көптілділік пен инновациялық идеялар» тақырыбында республикалық оқу-

әдістемелік семинар өтті.

Семинардың теориялық бөлімінде

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық

орталығы АҚ филиалы Ақтөбе облысы

бойынша ПҚБАИ директоры Абишева

Нургуль Молдабаевна, «Дарын»

республикалық ғылыми-тәжірибелік

орталығы директорының орынбасары

Каркулова Айгуль Акимгерейкызы өз

баяндамаларында көптілді білім беру

үдерісінде инновациялық ресурстарды

пайдалану және педагогтердің үздіксіз

кәсіби дамуын қамтамасыз етудің

маңыздылығына баса назар аударды.

Семинар жұмысы дарынды балаларды

анықтау мен дамытуға байланысты мәселе-

лерді талқылауға, жаңартылған білім беру

мазмұны аясында үштілділік бағдарламасын

енгізудегі жаңа тәсілдерді іздеуге, білім беру

үдерісіне қатысушылардың шығармашылық

әлеуетін ашуға бағытталды. Пленарлық

мәжілісте тәжірибе алмасу бойынша Алматы

қаласы Ю.Гагарин атындағы №8 дарынды

балаларға арналған гимназияның оқу ісі

7

жөніндегі орынбасары Арыстанбекова

Гульбану Иембергеновна «Үш тілде білім

беру – жаһандық өмірге жолдама алу»,

Павлодар қаласы №3 дарынды балаларға

арналған гимназияның оқу-тәрбие жұмысы

жөніндегі орынбасары Исмагулова Зауреш

Мукашевна «Көптілді білім беру арқылы

құзыретті тұлғаны қалыптастыру», Батыс

Қазақстан облысы С.Сейфуллин атындағы

№11 дарынды балаларға арналған мектеп-

интернат директорының орынбасары

Бисенгалиева Акжан Насимоллиевна

«Көптілділік – бәсекеге қабілеттіліктің

негізгі қағидаты» тақырыптарында баяндама

жасады. Астана қаласы №48 мектеп-лицей

директоры Садыкова Зауре Жакановнаның

«Көп тілді білетін тұлғаны қалыптастыру

– заман талабы» тақырыбындағы

баяндамасы қатысушылардың ерекше

қызығушылығын туғызды.

Секциялық жұмыстар №21 үш тілде

білім беретін мектеп-гимназиясының

базасында жалғасты. Мұнда қатысушылар

жаңартылған білім беру мазмұны аясында

үштілділікті енгізу бойынша тәжірибелік

жұмыстармен және дарынды балалармен

жұмыс жасайтын ұйымдардың жүйелі

жұмыстарымен танысуға мүмкіндік алды.

3. 2017 жылдың 20 сәуір күні Ақтөбе

политехникалық колледжінің базасында

«Қазақстан Республикасында техникалық

және кәсіптік білім берудің жаһандануы

жағдайында арнайы пәндерді оқытудағы

жаңа технологиялар» тақырыбында

инновациялық алаң ашылды. Аталмыш іс-

шара «Өрлеу» БАҰО АҚ филиалының

Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ және

Ақтөбе политехникалық колледжі арасын-

дағы әріптестік Меморандумы аясында

ұйымдастырылды.

Инновациялық алаңның жұмысына

қатысушыларды институт директоры, ф.ғ.к.

Абишева Нургуль Молдабаевна мен Ақтөбе

политехникалық колледжінің бас директоры

п.ғ.д. Алдияров Касымбек Тулеуович жылы

лебізбен қарсы алып, кәсіптік білім берудің

жаһандану жағдайындағы білім саласына

қатысты өзгерістерге қысқаша тоқталды.

Инновациялық алаң жұмысында ҰАҚ

«Холдинг «Кәсіпқор» ұсынған білім беру

бағдарламаларының ерекшеліктерімен та-

ныстырылды, «KEGOG» АҚ-ның Ақтөбелік

жүйеаралық электр тораптары филиалының

«Аймақтық басқару орталығы», ЛКП Батыс

«Аlmix» ЖШС сынды әлеуметтік серік-

тестіктері дуалды оқыту және мамандардың

бәсекеге қабілеттілігін көтеруде іс-

тәжірибелерін ортаға салды. Күн тәртібіндегі

мәселелерді талқылауда институт

директорының орынбасары, п.ғ.к. Кибатаева

Норсулу Казангаповна, колледждің бас

директорының ОӘЖ жөніндегі орынбасары,

п.ғ.к. Аймукатов Аскар Тукпанович,

институттың инновациялық дамуды

әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінің

жетекші маманы Абулхайрова Гульнара

Едилбаевна және колледждің ӨТЖ бойынша

әдіскері Ходжаниязова Жанат Тогабаевна

белсенділікпен атсалысты.

Сонымен қатар колледждің арнайы пән

оқытушысы, тас қалау құзыреттілігі

бойынша халықаралық эксперт Мукашева

Алмагуль Султановна «WorldSkills –

шеберлік дағдыларын дамыту» жобасының

негізгі басымдықтарын ашып көрсетті.

Жобаның негізгі мақсаты дүние жүзінде

жұмысшы мамандықтарының жетекші роль

атқаратындығын көрсетуге бағытталған.

Кіріктіре оқытудың республика

бойынша авторы, колледждің жас оқыту-

шысы Утеулиев Ержан Бактыбаевич KLIL

әдісі бойынша арнайы пәнді ағылшын тілі

пәніне кіріктірудің тәсіліне тоқталды. Бұл

әдіс инновациялық алаңға жиналғандардың

ерекше қызығушылығын тудырды.

Инновациялық алаңның тәжірибелік

бөлімі Ақтөбе политехникалық колледжінің

арнаулы пән оқытушылары және өндірістік

оқыту шеберлерінің болашақ электрик,

құрылысшы мамандарына арналған шебер-

кластарымен жалғасты. Қатысушылар

өткізілген шараның маңыздылығын атай

отырып, ашық микрофон арқылы өздерінің

пікірлерін білдірді. Облыстағы ТжКБ

ұйымдарының инженер-педагогикалық

қызметкерлері болашақта да бірлесе отырып,

маман даярлау ісінде әріптестерін нәтижелі

қызмет жасауға шақырды.

4.2017 жылдың 22 сәуір күні «Өрлеу»

БАҰО» АҚ филиалы Ақтөбе облысы

бойынша педагогикалық қызметкерлердің

біліктілігін арттыру институты

8

директорының орынбасары, п.ғ.к.

Н.К.Кибатаеваның және Челябинск білім

беру қызметкерлерін қайта даярлау және

біліктілігін арттыру институтының ғылыми-

зерттеу және әдістемелік жұмыс

лабораториясының меңгерушісі, п.ғ.к.

В.А.Савельевтің ұйымдастыруымен

өткізілген «Ғылыми-қолданбалы жобаның

желісі білім берудегі желілік қауым-

дастықтың инновациялық тәсілі ретінде»

тақырыбындағы бекіту вебинары өтті.

Қазіргі желілік қауымдастықтың

мүмкіншіліктерін ашу мақсатында құрылған

инновациялық білім беру бағыты педагогтер

мен басшылардың бірігуін ұстанады.

Вебинарда Челябинскідегі әріптестер

біліктілікті арттыру жүйесіндегі теориялық

негіздер мен тәжірибелік мысалдарды дамы-

ту үшін қолданылатын білім беру жүйесін-

дегі қазіргі кәсіби желілік қауымдастықтың

маңыздылығы туралы айтып өтті. Вебинарға

қатысушылар тарапынан қызығушылық біл-

дірген өзекті сұрақтардың бірі – желілік

қауымдастық ресурсы ретінде жүргізілетін

ғылыми-қолданбалы жобалар және ізденіс

жұмыстарын ұйымдастырудағы мүмкіндік-

тер мен нәтижелер.

Достық қарым-қатынаста өткен веби-

нарда Ақтөбе филиалының қызметкерлері

Челябинск біліктілікті арттыру институ-

тында жүзеге асырылып жатқан желілік

қауымдастықты дамытудың мүмкіндіктері

мен нәтижелері жайында хабардар болды.

5. 2017 жылдың 21 сәуір күні 13 жыл

бойы дәстүрге айналған шара – «БАҰО АҚ

«Өрлеу» 5 жылдығына арналған «Өрлеуге –

5 жыл: өсу, даму, жаңғыру» тақырыбында-

ғы кафедралар күні он-лайн режимінде

өткізілді.

Кафедралар күнінің мақсаты: 5 жылда-

ғы институттың инновациялық қызметін жи-

нақтау, тәжірибе алмасу, кәсіби шығармашы-

лықтағы ғылыми-ізденісті дамыту.

Аталмыш іс-шараға институт ғалым-

дары, кафедра меңгерушілері, кафедра оқы-

тушылары, институттың барлық бөлім

мамандары және эксперименттік режимде

жұмыс жасайтын мұғалімдер қатысты.

Кафедралар күнінде институт директо-

рының орынбасары п.ғ.к Н.Қ.Қибатаева

«Өрлеуге – 5 жыл: өсу, даму, жаңғыру»,

кафедра меңгерушісі, п.ғ.к., доцент

А.Қ.Қаплиева «Кафедра өсу жолында: кеше,

бүгін, ертең», кафедраның аға оқытушысы

Ә.Ж.Қайдасов «Кафедра білім және ғылым

интеграциясы жолында», кафедраның аға

оқытушысы С.С.Букенова «Мектепке дейінгі

білім берудің қазіргі жаңарудағы іс-әрекеті»

тақырыптарында атқарылған жұмыстарға

шолу жасады. Деңгейлік орталық тренерлері

Б.З.Асанбай., А.А.Изтлеуова «Кім тапқыр?

тақырыбында тренинг өткізіп, осы 5

жылдағы кәсіби даму жұмыстарымен

таныстырды.

Сондай-ақ кафедраның аға оқытушы-

лары Қ.З.Сансызбаева., Ғ.А.Сеткереева.,

А.Қ.Айпеисова «Кафедра – шығармашылық

пен шеберлілік ортасы» тренинг-терапиясын

(үш тілде) өткізді. Институттың баспа қыз-

меті және қоғамдық ортамен байланыс бөлі-

мінің меңгерушісі Н.С.Трнабаева «Өрлеу»

ақпараттық қауымдастық орталығы дайын-

даған соңғы жаңалықтармен таныстырды.

«Өрлеу»: тәжірибелік ортада» бөлімін-

де «Шығармашылықтан – зерттеушілікке»

тақырыбында Хромтау ауданы №4 мектептің

ағылшын тілі пәні мұғалімі А.С.Бимурзин,

Мартук №2 гимназиясының математика пәні

мұғалімі Ш.Т.Қаратаева, Байғанин ауданы

А.С.Пушкин атындағы орта мектептің қазақ

тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Т.Елшинбековалар эксперименттік зерттеу

жұмыстарының нәтижелерімен тәжірибе

бөлісті.

Ақтөбе қаласы №56 мектептің мұғалімі

Сарин Есеттің (Өрлеуге 5 жыл) арнауымен

қорытындыланды.

«Өрлеу» – 5 жылдыққа арнау!!! Бола білген асылдардың үзігі,

Артсын ұйым әрқашан да тізімі.

Жаңартылған сіңіретін білімді.

Жасай берсін бұл «Өрлеудің» ұжымы.

Болғаннан соң қалдыратын мұраңыз,

Болашаққа боласыңдар дүр аңыз.

«Өрлеуден» кеп тәлім алсақ бәріміз,

Білім шыңының биігіне шығамыз.

Төге білсе ақиқатты жыр кеудем,

Жалғайын мен әр сөзімді бір деммен.

Құзар шыңды бағындырып алынбас,

Жаңарамыз әрқашан да «Өрлеумен».

9

Жүрген жаһан халқына таныла,

Жылу берген ұстаздардың жанына,

Мен сіздерге бар жақсылық тілеймін,

Бес жылдығың құтты болсын тағы да.

6. 2017 жылдың 12 мамырында "Өрлеу"

біліктілікті арттыру ұлттық орталығы»

акционерлік қоғамының филиалы Ақтөбе

облысы бойынша педагогикалық қызметкер-

лердің біліктілігін арттыру институтында

"Педагогикалық қызметті критериалды

бағалау жүйесі: жаңа стратегиялар мен

мүмкіндіктер" тақырыбындағы халықара-

лық ғылыми-тәжірибелік конференция он-

лайн тәртібінде өткізілді.

Конференцияда қарастырылған негізгі

мәселелер – білім берудегі критериалды ба-

ғалау жүйесін енгізуде инновациялық тәжі-

рибе алмасу үшін бірыңғай пікірталас кеңіс-

тігін қалыптастыру, біліктілікті арттырудың

жаңа үлгісі жағдайында педагогикалық қыз-

метті дамыту, білім беру сапасына жетуде

қазіргі заманғы бағалау технологияларының

рөлі.

Конференция модераторы – филиал

директоры, филология ғылымының канди-

даты Абишева Нургул Молдабаевна өз баян-

дамасында заманауи білім берудің қажет-

тілігіне байланысты мектептерде критериал-

ды бағалау жүйесін енгізудің конференция

тақырыбына таңдалғанындығын атап өтті.

Өйткені институтта бірнеше жыл бойы

біліктілікті арттырудың қазіргі моделі

аясында педагогикалық қызметті бағалау

бойынша ғылыми-зерттеу жұмысы

жүргізілген болатын.

Сонымен қатар, пленарлық мәжілісте

облыстық мәслихат депутаты, т.ғ.к.

Мухамбетпаизова Жеңіскүл Сагидолаевна;

білім және ғылым қызметкерлерінің

облыстық кәсіподақ комитетінің төрағасы

Серикова Раушан Сериковна; Ресей

Федерациясы Челябинск педагогикалық қыз-

меткерлерді қайта даярлау және біліктілігін

арттыру институтының п.ғ.к., доцент

Чипышева Людмила Николаевна; Ақтөбе

облысы білім басқармасының басшысы

Умербекова Сауле Рахимовна; Ақтөбе

қаласы педагогикалық шеберлік

орталығының директоры Акимова Тавиля

Адиетовна; Корей тілі орталығының

директоры Сон Шимон; «Назарбаев

Зияткерлік» мектебінің директоры

Садуакасов Сабыржан Умиртаевич; білім

жүйесін бақылау департаментінің басшысы,

ф.ғ.к. Кайшыгулова Жанна Тілеуовна;

Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік

университетінің ф.ғ.д., профессор Кусанова

Бибигуль Хакимовна; Ақтөбе облыстық

мамандандырылған дарынды жасөспірім-

дерге арналған қазақ-түрік мектеп-

интернатының директоры Мызрак Якуп;

«Назарбаев Зияткерлік» мектебінің мұғалімі

Аймжанова Агилаш Адигановна қатысты.

«Өрлеу» БАҰО» АҚФ Ақтөбе облысы

бойынша филиалының деңгейлік

бағдарламалар орталығының жетекшісі,

п.ғ.к. Давлеткалиева Елизавета Султановна

ғылыми-зерттеу жұмысының мазмұнымен,

нәтижесімен таныстырып, біліктілікті

арттырудың жаңа моделі жағдайында

критериалды бағалау технологиясын

қолдану арқылы педагогтердің кәсіби

құзыреттілігінің деңгейін анықтаудың тәсіл-

деріне тоқталды. Облыстағы экспериментал-

дық алаңдардың жұмысы таныстырылды:

олар – Ақтөбе облысының М.Құсайынов

атындағы дарынды балаларға арналған

мектеп-интернаты, Ақтөбе қаласы №9 орта

мектеп-гимназиясы, №41 орта мектебі, №26

орта мектебі, №57 орта мектебі, Мартук

ауданының №2 мектеп-гимназиясы.

Орынбор мемлекеттік педагогикалық

университетінің әлеуметтік педагогика және

әлеуметтану кафедра меңгерушісі п.ғ.д.,

профессоры Сальцева Светлана Васильевна,

Сейнайоки қаласы Скандинавиялық

(Финляндия) Ұтқыр академиялық институ-

тының ректоры Элина Ванхемпинг он-лайн

тәртібінде әріптестерімен критериалды баға-

лау технологиясын зерттеу мен оны тиімді

жүргізудің озық тәжірибелерімен бөлісті.

Конференцияның қорытынды бөлімін-

де облыстың эксперименталдық алаңдары-

ның басшылары марапатталды. Білім беру

басқармасы ұйымдарының басшыларына,

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалдарына және

білім беру ұйымдары мен педагогтерге

арналған конференция ұсынысы

қабылданды.

10

«ӨРЛЕУ»: САМҒАУ ТАРИХЫ

(«Өрлеу» БАҰО АҚ 5 жылдық мерейтойы қарсаңында)

Абишева Нургуль Молдабаевна,

«Өрлеу» БАҰО АҚ филиалы Ақтөбе облысы бойынша ПҚБА

институтынының директоры,ф.ғ.к.

Мұражай – халық өмірінің айнасы, өт-

кені мен бүгінгінің айғағы іспетті қасиетті

орын, тарихи қор және мәдениеттің басты

көрсеткіші. Тарихтың түрлі кезеңінде халық-

тың басынан кешірген өмір шындығы, халық

өмірі мен өнерінен сыр шертер тарихи жәді-

герлер, фотошежірелер мұражайда ғана сақ-

талатыны ақиқат. Мұражай ұлттық мәдени-

тарихи нұсқаларды жинақтап, сақтап, наси-

хаттап қана қоймай, жалпы адамзатқа тән

үздік ұлттық құндылықтар мен дәстүрде

тәрбиеленген, отанын сүйетін, өз болашағын

мемлекет болашағымен байланыстыруға ұм-

тылатын, ел келешегін жалғастырушы, бәсе-

кеге қабілетті жас мамандарды тәрбиелеу

міндетін де атқарады.

Бүгінгі таңда Ақтөбе облысы педагог

қызметкерлерінің біліктілігін арттыру инсти-

туты да біршама тарихи қалыптасу кезеңде-

рінен өтіп, даму жолында бірқатар дара

тұлғаларды шығарды. Ұрпаққа айтары бар,

көрсетері бар, үлгі тұтары бар үлкен білім

ордасына айналды.

Биыл «Өрлеу» БАҰО АҚ 5 жылдық

мерейтойын атап өткелі отыр. Соған орай

2017 жылғы 15 маусым күні «Өрлеу» БАҰО

АҚ филиалы Ақтөбе облысы бойынша

ПҚБА институтында алғашқы педагогика-

лық мұражайының ашылу салтанаты өтті.

Алғашқы педагогикалық мұражайдың

ашылу мерекесіне еңбек ардагерлері, Ақтөбе

облысының ішкі істер департаментінің өкілі,

институттың бұрынғы басшылары, облыстық

білім басқармасының, кәсіподақ ұйымының

өкілдері, облыстық ардагерлер қауымдасты-

ғының өкілдері, тілдер департаментінің

директоры, институт қызметкерлері мен

тыңдаушылары қатысты.

Мұражайдың ашылу құрметі Ақтөбе

облыстық педагогикалық кадрлардың білік-

тілігін арттыру институтының бұрынғы бас-

шылары Балябина Мария Харлампьевна мен

тарих ғылымдарының кандидаты, профессор

Абдуллаев Нуртаза Акишановичке берілді.

Қонақтардың назарына мұражайдағы

«БАИ қызметінің тарихы», «Институт тари-

хының беттерінен», «Оқыту мен тәрбиенің

кірігуі», «Педагогикалық тәжірибелер пано-

рамасы», «Ғылыми зерттеулер тарихы»,

«Институт мақтанышы», «Өрлеу»: самғау

тарихы» секілді экспозиция бағыттары

ұсынылды.

Институт директоры Абишева Нургуль

Молдабаевна педагогикалық қызметкерлер-

дің біліктілігін арттыру институтының қа-

лыптасу тарихына қосқан зор үлесі үшін

ардагерлерге алғыс айтты. Еңбек ардагерлері

де өз кезегінде ризашылықтарын білдіріп,

институт өмірінің әр жылдарынан қызықты

сәттерді естеріне түсірді, мұражайға өткен-

нен естелік болар қолжазбалар, фотосуреттер

мен кітаптарды сыйға тартты.

Қонақтарға институттың қалыптасу ке-

зеңінің тарихынан «Мерейтой қарсаңында»

бейнефильмінің тұсаукесері көрсетілді.

Фильмде әр жылдың жұмыстары сараланып,

қалыптасу, даму кезеңдерінің басты оқиға-

лары, қызмет еткен педагогтердің игі

жұмыстары айтылды.

Уақыт заңымен, замана көшімен дүние-

ден өткен, қазір арамызда жоқ ардагерлердің

жарқын бейнелері еске алынды. Сол кезеңде

институттың дамуына зор еңбегі сіңген,

асқан жауапкершілікпен қызмет жасаған

педагогтердің игі істері, ізгі қасиеттері,

жарқын ойлары әріптестер жадында мәңгі

қалары анық.

Тарихтан сыр шертетін «Өрлеу» педа-

гогикалық мұражайы тарихи сабақтар өтетін,

курс тыңдаушыларына саяхат жүргізетін ал-

ғашқы орын болмақ. Алдағы уақытта мұра-

жай жоғарыда аталған бағыттар бойынша ес-

теліктермен толықтырылып, одан әрі шығар-

машылық жол арқылы жаңа материалдарды

жинақтау жұмыстары жалғаса береді.

11

К 5-ЛЕТИЮ «ОРЛЕУ»: НОВЫЕ СТРАТЕГИИ И ОРИЕНТИРЫ В ПОВЫШЕНИИ

КВАЛИФИКАЦИИ ПЕДАГОГОВ

Кибатаева Н.К.,

зам.директора филиала АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Актюбинской области, к.п.н.

Когда меняется философия

мышления, меняется все.

А.Маслоу

Осуществляемые перемены в образова-

нии республики напрямую связаны с новым

форматом повышения квалификации, являю-

щимся главным инструментом обновления

казахстанского образования. Несомненно,

образование подвергнуто модернизации в

столь же высоком темпе, как весь Казахстан,

который международными экспертами приз-

нан вошедшим в тройку лидеров самых быс-

троразвивающихся стран мира. В достиже-

нии результата – качественного образования

– большую роль играет профессионализм и

повышение квалификации педагогических

кадров. В системе повышения квалификации

страны произошли значительные перемены.

В феврале 2012 года постановлением Пра-

вительства Республики Казахстан были соз-

даны Центр педагогического мастерства при

АОО «Назарбаев Интеллектуальные Шко-

лы» и АО «Национальный центр повышения

квалификации «Өрлеу», объединивший 17

региональных институтов повышения

квалификации.

В 2017 году акционерное общество

«Национальный центр повышения квалифи-

кации «Өрлеу» отмечает свое 5-летие.

Говорят, что мудрость – это понимание и

осознание происходящего и шаг в будущее.

Измеряя происходящее этими критериями,

ощущаешь всю важность, значимость и

ценность сегодняшнего дня и событий, в

которых мы сами активно участвуем.

Безусловно, за пять лет «Өрлеу» многого

добился и многое было сделано для

учителей. Самое главное достижение – в

корне изменилась система повышения квали-

фикации. А именно: реализация инновацион-

ных образовательных программ; создание

условий для самообразования и самоактуа-

лизации учителей; всестороннее учебно-

методическое и материально-техническое

обеспечение системы повышения квалифи-

кации; взаимный обмен педагогическим

опытом в условиях глобализации

образования, а также активный переход на

новые формы взаимодействия и

сотрудничества с педагогами…

Теория такова, что без повышения ква-

лификации прожить, возможно, но достичь

профессионального успеха и АКМЕ в

педагогической деятельности можно далеко

не всегда. Именно поэтому каждый из

педагогов знает, что образование не просто

важная часть жизни, но и возможность эту

жизнь изменить к лучшему, изменить свое

профессиональное мышление. А значит

центр повышения квалификации «Өрлеу» -

это не просто способ получить новые знания,

но и отличный способ добиться лучшего у

ЛУЧШИХ! К такому пониманию приходят

практически все учителя, прошедшие курсы

повышения квалификации. В настоящее

время пути повышения квалификации для

педагога достаточно разнообразны: работа в

методобъединениях, кафедрах; участие в

различных семинарах, курсах, в работе

инновационных площадок, в творческих

группах, созданных в ИПК, демонстрация

успешных инновационных практик и т.д. У

всех форм повышения квалификации имеют-

ся определенные задачи: помочь учителю в

решении актуальных задач обновления со-

держания образования; предоставить воз-

можность выбора многообразных, гибких,

мобильных и динамичных путей обучения;

стимулировать постоянный профессиональ-

ный рост и развитие и т.д.

Практика работы показывает, что обно-

вление содержания повышения квалифика-

ции педагогических работников осуществ-

ляется на основе лучшего казахстанского и

12

международного опыта. Так, по итогам твор-

ческих командировок в Сингапур, Южную

Корею, Англию, Францию, Австралию,

Россию были изучены и проанализированы

современные мировые тенденции в системе

образования, в целом, а также в контексте

развития системы повышения квалификации

и обучения взрослых. Соответственно в АО

«НЦПК «Өрлеу» постоянно осуществляется

поиск самых передовых достижений в

образовательной сфере, научных

исследованиях, и их практическое освоение

в системе повышения квалификации

педагогических работников.

Обновление содержания обучения, соз-

дание сетевого сообщества как сертифици-

рованных учителей, так и учителей, прошед-

ших краткосрочные курсы повышения ква-

лификации, структурно-модульный подход в

организации образовательного процесса,

улучшение материально-технического и

учебно-методического сопровождения про-

фессионального развития педагога позволи-

ли на новом качественном уровне предостав-

лять образовательные услуги. Об этом

свидетельствуют результаты мониторинго-

вых исследований, в которых педагоги,

прошедшие курсы повышения квалифика-

ции, отмечают, что «лекции не сводились к

банальному прослушиванию, а наоборот, все

были участниками происходящего. Знания

не давались в готовом виде, их «добывали» в

процессе обсуждения, анализа и синтеза.

Работы велись в группах, участники которых

менялись местами, чтобы был постоянный

обмен. Люди работали! Посещаемость была

100-процентная! Люди работали на совесть,

с энтузиазмом, с самоотдачей». Интенсив-

ный поиск путей формирования инновацион-

ного опыта были ориентированы на индиви-

дуальную траекторию профессионального

развития педагога. Все это находит реальное

отражение в практической деятельности фи-

лиала АО «НЦПК «Орлеу»- института повы-

шения квалификации педагогических работ-

ников по Актюбинской области. Соответст-

венно это напрямую связана с новой полити-

кой и стратегией развития АО «Националь-

ный центр повышения квалификации

«Өрлеу», направленной на профессиональ-

ный рост учителя новой формации, у

которого есть желание совершенствовать

свой профессионализм на протяжении всей

жизни и накопить человеческий капитал,

который принесет ему карьерный рост,

обеспечит конкурентное преимущество. С

этой целью актуализируются вопросы по

внедрению концептуальных идей Назарбаев

Интеллектуальной Школы. Меняются и

основные приоритеты как курсовой, так и

посткурсовой работы, направленной на

овладение профессиональными знаниями и

навыками по обновлению содержания обра-

зования, внедрения полиязычия в учебный

процесс, инклюзивного образования, разви-

тия ИКТ- компетентности, STEM образова-

ния. Учебный процесс в институте строится

на основе реализации образовательных про-

грамм повышения квалификации педагоги-

ческих кадров в соответствии с новыми

целями, формами организации, направлен-

ностью обучения (на изменение андрагоги-

ческой практики), расширение сферы

профессионального общения.

В названном контексте трехмесячные

курсы повышения квалификации нового

формата, курсы повышения квалификации в

рамках обновления содержания образования,

краткосрочные курсы на основе права выбо-

ра учебных модулей, преподавателей, спец-

курсов, семинаров; организация и проведе-

ние Мастер-классов, творческих мастерских

преподавателей, тренеров института, де-

монстрация площадок успешности в базовых

организациях образования института спо-

собствовали приращению профессиональ-

ных знаний по овладению учителем:

- навыков исследования, диалоговых

методов в преподавании и обучении;

-привитию умений критического раз-

мышления над преподаванием и обучением;

-использования учителем информа-

ционно-коммуникационных технологий и

методов самооценки и взаимооценки;

-понимания учителем необходимости

профессионального развития, распростране-

ния собственной практики, сотрудничества с

коллегами по улучшению практики

преподавания и обучения.

13

Акционерному обществу «НЦПК

«Өрлеу», возглавляемому д.п.н., профес-

сором, членом-корреспондентом Националь-

ной Академии наук Республики Казахстан

Ахметовой Гульназ Кенжетаевной, испол-

няется пять лет. Это юбилейная дата.

Юбилей - это не только очередная дата, это

очередной этап, повод подвести итоги

проделанной работы и поставить перед

собой новые долгосрочные и краткосрочные

задачи. По мнению педагогов (на основе

проведенной входной и выходной диагнос-

тики), а также оценки внешних экспертов, за

небольшой срок своего существования

«Өрлеу» внес неоценимый вклад в совер-

шенствование системы повышения квалифи-

кации педагогических кадров, формирование

интеллектуального потенциала страны.

Как свидетельствует практика, иннова-

ционная направленность, современные тех-

нологии, новые проекты, новые образова-

тельные программы курсов повышения

квалификации позволяют уверенно идти в

ногу со временем, заниматься образователь-

ной и научно-исследовательской деятель-

ностью. Безусловно, новая система

повышения квалификации, как и другие

принципиальные инновации в образовании

будут ориентированы на повышение нового

качества обучения молодого поколения.

Благодаря целеустремленности, огром-

ной созидательной энергии, творческому

поиску, высокому профессионализму, уме-

нию бережно хранить заложенные традиции

научно-преподавательский коллектив

Актюбинского филиала неизменно будет

стремиться к успеху в осуществлении самых

смелых планов и идей.

ПОДХОДЫ К ФОРМИРОВАНИЮ ВНУТРЕННЕЙ СИСТЕМЫ ОЦЕНКИ

КАЧЕСТВА ОБРАЗОВАНИЯ В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ОРГАНИЗАЦИЯХ

(ОПЫТ ЧЕЛЯБИНСКОЙ ОБЛАСТИ)

Чипышева Людмила Николаевна,

заведующая лабораторией научно-методического и информационно-аналитического

сопровождения введения ФГОС общего образования

Учебно-методического центра проектирования инноваций ГБУ ДПО «Челябинский

институт переподготовки и повышения квалификации работников образования», кандидат

педагогических наук

Сегодня во многих странах мира осо-

бое внимание уделяется развитию объектив-

ных и информативных систем оценки

качества образования. Это закономерно, так

как мир значительно изменился, виртуальная

среда делает информацию доступной, а ско-

рость увеличения информационных потоков

требует от современного человека умения, а

главное, желания учиться на протяжении

всей жизни. Для успешной социализации и

профессионального становления выпускник

школы должен стать креативным, то есть

способным находить проблемы и нестан-

дартные пути их решения, уметь работать в

команде, обладать навыками критического

мышления, которое помогает правильно

оценивать новую информацию, свободно

ориентироваться в информации, полученной

в процессе обучения.

Приоритеты XXI века очевидны,

именно они определяют новые стандарты

образования, новые формулировки понятия

«качество образования» в большинстве стран

мира. Наряду с этим данные приоритеты

акцентируют наше внимание на сущест-

вующем противоречии между традиционной

системой преподавания, действующей на

протяжении веков, и необходимостью

внедрения новой мобильной системы работы

с учащимися, требующей формирования

новых профессиональных компетенций у

учителей.

Что определяет понятие «качество

образования» сегодня? Какие подходы к

формированию современной системы оценки

14

качества позволяют не только зафиксировать

существующий уровень достижения резуль-

татов, но обеспечить совершенствование

всей системы общего образования? В

Российской Федерации решение

поставленных вопросов осуществляется на

основе введения и реализации федеральных

государственных образовательных

стандартов общего образования.

В соответствии с положениями

Федерального закона «Об образовании в

Российской Федерации» общеобразователь-

ные организации имеют широкий спектр

компетенций, в том числе формирование

внутренней системы оценки качества образо-

вания и разработку основных образователь-

ных программ. Прежде чем рассматривать

вопрос создания такой системы следует дать

определение качеству образования.

Федеральный закон «Об образовании в

Российской Федерации» связывает понятие

«качество образования» с федеральными

государственными образовательными стан-

дартами общего образования: «Качество

образования – комплексная характеристика

образовательной деятельности и подготовки

обучающегося, выражающая степень их

соответствия федеральным государственным

образовательным стандартам, образователь-

ным стандартам, федеральным государствен-

ным требованиям и (или) потребностям

физического или юридического лица, в инте-

ресах которого осуществляется образова-

тельная деятельность, в том числе степень

достижения планируемых результатов

образовательной программы» [1].

Таким образом, при формировании

внутренней системы оценки качества крите-

риями выступают требования федеральных

государственных образовательных стандар-

тов (ФГОС) общего образования, включаю-

щие три группы – требования к результатам

освоения основной образовательной прог-

раммы, требования к структуре программы и

условиям ее реализации. Идея создания в

каждой школе своей уникальной основной

образовательной программы обусловлена

необходимостью учета условий, которые

значительно отличаются не только в разных

регионах, но и внутри муниципалитетов.

Данная задача оказалась достаточно слож-

ной, поэтому на первом этапе введения

ФГОС общего образования, внутренняя и

внешняя система оценки качества особое

внимание уделяла соблюдению требований к

структуре основной образовательной прог-

раммы и ее компонентов. Также необходимо

было уделить внимание созданию условий

реализации основных образовательных прог-

рамм, включающих кадровые, психолого-

педагогические, финансовые, материально-

технические, информационно-методические

условия. Для оценки двух групп требований

в ГБУ ДПО ЧИППКРО была создана

система мониторингов, позволяющих выя-

вить уровень сформированности условий и

текста основной образовательной програм-

мы. Параллельно Челябинская область

включилась в апробацию инструментария и

процедур оценки качества начального

общего образования, проводимую Институ-

том стратегических исследований в образо-

вании Российской академии образования. В

ходе апробации были получены навыки ис-

пользования и разработки новых видов оце-

ночных материалов, таких как стандартизи-

рованные контрольные работы по учебным

предметам, групповые проекты, комплекс-

ные работы, которые позволяют оценить

уровень достижения как предметных, так и

метапредметных планируемых результатов.

Первый этап введения ФГОС общего

образования завершился. Разработаны основ-

ные образовательные программы, привычны-

ми стали оценочные материалы для оценки

метапредметных и личностных планируемых

результатов, составлены и планомерно

реализуются дорожные карты по

формированию психолого-педагогических,

финансовых, материально-технических,

информационно-методических условий.

Сегодня перед российской системой

образования ставятся новые задачи, и

прежде всего формирование внутренней

системы оценки качества образования,

которая гарантирует учащимся достижение

всех групп планируемых результатов.

В 2016 году ГБУ ДПО ЧИППКРО

совместно с Министерством образования и

науки Челябинской области разработали

15

методические рекомендации по организации

внутренней системы оценки качества

образования, определив новые приоритеты.

Предложенная модель внутренней системы

качества образования включает три

основных компонента:

оценка достижения личностных, мета-

предметных и предметных планируемых

результатов реализации основных образова-

тельных программ начального общего,

основного общего, среднего общего

образования;

оценка реализации основных

образовательных программ начального

общего, основного общего, среднего общего

образования в части определения качества

реализации содержательного раздела

основной образовательной программы;

оценка сформированности кадровых

условий реализации основных образователь-

ных программ начального общего, основного

общего, среднего общего образования на ос-

нове определения уровня соответствия

профессиональной компетентности

педагогов требованиям профессиональных

стандартов [2].

Итак, второй этап отличается тем, что

во внутренней системе оценки качества в

полном объеме анализируются только

требования к результатам освоения основной

образовательной программы, при этом

структура и условия анализируются частич-

но. Важно, что включенные в систему объек-

ты оценки связаны между собой и отражают

процесс реализации ФГОС общего образова-

ния в образовательной деятельности школы.

Покажем это на примере. Итоги

проведения оценки достижения учащимися

метапредметных планируемых результатов

освоения основной образовательной

программы начального общего образования

показали, что у учащихся недостаточно

сформировано действие самооценки.

Проблема была выявлена при проведении

группового проекта, когда результаты

зафиксированные наблюдателем не совпали

с результатами поставленными учащимися в

листах самооценки. Возникновение

проблемы может быть связано, во-первых, с

недостаточным качеством программы

формирования универсальных учебных

действий, входящей в состав основной

образовательной программы начального

общего образования, в данной программе

должны быть приведены конкретные

способы формирования у учащихся

адекватной дифференцированной самооцен-

ки. Во-вторых, данная проблема может

возникнуть, если учитель не применяет

описанные в содержательном разделе прие-

мы на уроках систематически и осознанно.

Итак, выбор содержательного раздела

основной образовательной программы как

объекта внутренней системы оценки

качества обусловлен тем, что именно в нем

должны быть приведены способы формиро-

вания планируемых результатов у учащихся.

При этом применение приведенных способов

реализации программы на практике обеспе-

чивает учитель, что обуславливает выбор

кадровых условий как объект внутренней

системы оценки качества образования.

Анализ содержательного раздела основной

образовательной программы и качества его

реализации учителями в практической

деятельности, обеспечивает поиск новых

способов работы с учащимися в рамках

реализации системно-деятельностного

подхода и, как следствие, повышение

профессиональной компетентности учителя.

Таким образом, новый подход к

определению объектов внутренней системы

оценки качества образования и их плано-

мерное совершенствование позволит в зна-

чительной степени повысить качество обра-

зования, обеспечив реализацию системно-

деятельностного подхода на практике.

Литература:

1. Федеральный закон от 29.12.2012г.

№ 273-ФЗ «Об образовании в Российской

Федерации» [Электронный ресурс]. – Режим

доступа : http://www.consultant.ru

2. Письмо Министерства образования и

науки Челябинской области от 27.07.2017 г.

№ 03/5697 «О направлении рекомендаций о

внутренней системе оценки качества

образования в общеобразовательных

организациях Челябинской области»

[Электронный ресурс]. – Режим доступа :

http://www.ipk74.ru

16

ТРЕХЯЗЫЧИЕ – ОСНОВА ФОРМИРОВАНИЯ ПОЛИЯЗЫКОВОЙ ЛИЧНОСТИ

УЧАЩИХСЯ

Табынбаева Алмагуль Каматаевна,

гл. специалист инновационного отдела ИПК ПР, магистр «Педагогики и психологии»

Одна из актуальнейших задач

современного казахстанского образования –

формирование полиязычной личности. Уже

в школьном возрасте надо учиться жить и

общаться в поликультурном обществе.

Умение осознавать принадлежность к

собственной национальной культуре и

понимания, уважать самобытность культуры

своего собеседника, т.е. умение участвовать

в международном диалоге, необходимо для

успеха во многих жизненных ситуациях.

При этом мы, осознаем, что мы живём

в такое время, которое психологи называют

временем «информационного взрыва», ин-

тенсивных межличностных контактов, когда

дружеские и деловые связи современного

человека, как правило, не ограничиваются

только своей национально - культурной

средой, а напротив, очень часто выходят за

её пределы. Именно поэтому освоение того

или иного языка должно строиться с учётом

современных мировых тенденций и

охватывать различные сферы использования

языка, чтобы подготовить учащихся к

диалогу в межкультурной коммуникации.

По Конституции нашей страны, в

отношении использования мировых языков

нет никаких ограничений. Образовательная

политика в области обучения предметам

гуманитарного цикла основывается на

признании важности всех языков и создании

необходимых условий для развития трехъ-

язычия на территории нашего государства.

Конституция РК закрепляет приори-

тетность родного языка как основы поли-

лингвального образования. В общеобразова-

тельных школах РК родной язык как

учебный предмет служит не только объектом

познания, средством развития речи и

мышления, но также средством овладения

другими учебными предметами. Придание

казахскому языку статуса государственного

активизирует проблемы полиязычия, в связи

с чем возрастает значимость обучению

русскому и английскому языкам в школах.

Русский язык как один из ключевых

факторов формирования позитивного вос-

приятия Казахстана в мировое сообщество

продолжает быть де-факто средством меж-

национального общения между народами

нашей страны, инструментом диалога в меж-

дународных организациях. Русский язык,

как и другие «мировые языки», представляет

одну из величайших культур современности.

В современных условиях молодое

поколение столкнулось с объективной

необходимостью практического применения

и изучения английского языка, что, в свою

очередь, связано с приобретением знаний,

соответствующих уровню международных

стандартов. Знание английского языка, по

существу, открывает окно в большой

глобальный мир с его колоссальным пото-

ком информации и инноваций. Овладение

иностранным языком дает возможность

обучения за рубежом в лучших вузах мира, а

также возможность получения практичес-

кого опыта в передовых странах планеты.

Все это можно рассматривать как объектив-

ную тенденцию, которая обусловлена

социально-экономическими факторами.

Сегодня ни одна страна на междуна-

родной арене уже не может более оставаться

в языковой изоляции, и вынуждена исполь-

зовать иностранные языки. По мнению спе-

циалистов ЮНЕСКО, минимальное коли-

чество языков, которым должен владеть

человек в третьем тысячелетии, будет никак

не меньше трёх.

В Послании 2007 года «Новый

Казахстан в новом мире» Нурсултан

Абишевич предложил начать поэтапную реа-

лизацию культурного проекта «Триединство

языков». Наряду с духовным развитием

народа Казахстана он был выделен как

отдельное направление внутренней полити-

ки. «Казахстан должен восприниматься во

17

всем мире как высокообразованная страна,

население которой пользуется тремя

языками. Это: казахский язык–государствен-

ный язык, русский язык – как язык межна-

ционального общения и английский язык –

язык успешной интеграции в глобальную

экономику», - сказал Президент. Иными сло-

вами, идею триединства выражает простая и

понятная формула: развиваем государствен-

ный язык, поддерживаем русский и изучаем

английский.

Идея триединства возникла не просто

как красивая концепция и новый формат

языковой политики, она была выработана в

связи с жизненной необходимостью. Сегодня

успешно развиваются те страны, которые

внедряют у себя, так называемую, умную

экономику и открыты миру. А успехи в этих

областях и новые познания даются именно

через овладение доминирующими на планете

языками. Владение несколькими языками

всегда расширяло коммуникационные и ин-

теграционные способности стран и народов,

а в современной Европе многоязычие

является общепринятой нормой.

Казахстан, взяв курс на овладение его

гражданами тремя языками, исходит из

сегодняшних реалий – триединство языков

будет являться свидетельством конкуренто-

способности страны. Лингвистическое богат-

ство влечет мощный социально-психологи-

ческий эффект «открытого мышления», заря-

женного на поиск нового знания. Сами граж-

дане, свободно владеющие несколькими язы-

ками, будут конкурентоспособными личнос-

тями как внутри страны, так и за рубежом.

Важно отметить, что в условиях много-

национального Казахстана предложенное

триединство языков является существенным

фактором укрепления общественного

согласия. При этом надо подчеркнуть, что

приоритетное внимание развитию трех

языков отнюдь не означает, что без

внимания остаются другие языки народов

Казахстана. Многообразие культур и языков

– это национальное достояние Казахстана.

Начиная с первых лет независимости,

государством проводится самая либеральная

на всем постсоветском пространстве языко-

вая политика, гармонично учитывающая

интересы всего народа Казахстана. Она на

деле обеспечивает соблюдение языковых

прав всех этносов нашей страны, обеспе-

чивает свободный выбор языка общения,

воспитания, обучения и творчества.

В нашей стране выработана уникальная

формула развития культуры и языков всех

этносов, которой мы можем и должны

гордиться. Президент страны на XII сессии

АНК подчеркнул: «Государственный язык-

это такой же символ, как флаг, герб, гимн, с

которых начинается Родина. И он призван

объединить всех граждан страны».

Сейчас создаются все возможности для

овладения казахским языком». В госучре-

ждениях и на предприятиях открываются

курсы, издаются и распространяются науч-

но-методические материалы. По поручению

Главы государства материально поощряются

сотрудники госорганов неказахской нацио-

нальности, владеющие государственным

языком. Многие наши сограждане осознают

свой патриотический долг – учиться род-

ному языку. К тому же пришло понимание,

что знание государственного языка является

фактором личной конкурентоспособности,

карьерного продвижения в любой сфере

деятельности. Но работа по развитию

государственного языка должна быть более

глубокой и последовательной.

С другой стороны, необходимо учиты-

вать ключевую потребность в сохранении

позиций русского языка. Всем ясна роль

русского языка как языка межнационального

общения, и понятны его интеграционные

функции.

Справедливости ради надо заметить,

что в нашем информационном пространстве

русский язык играет значимую роль. В

обозримом будущем знание русского языка

будет оставаться фактором личной конку-

рентоспособности. В этом нет никаких сом-

нений. Традиционно, языком межнациональ-

ного общения называют язык, посредством

которого преодолевают языковой барьер

между представителями разных этносов

внутри одного межнационального государст-

ва. Русский язык, принадлежащий к числу

широко распространенных языков мира,

удовлетворяет языковые потребности не

только русских, но и лиц иной этнической

принадлежности, таких как Казахстан. В

18

нашей стране русский язык считается

вторым языком после родного языка.

И, наконец, третья составляющая идея

связана с необходимостью изучения

английского языка. Сегодня знание

английского языка, по существу, открывает

окно в большой глобальный мир с его

колоссальным потоком информации и

инноваций. Овладение этим иностранным

языком дает возможность обучения за

рубежом в лучших вузах мира и создает

возможность получения практического

опыта в передовых странах планеты. Знание

английского языка – это обязательное

требование для делового общения и ведения

бизнеса в любой точки мира.

В целом, говоря об эффективности обу-

чения языкам, мы должны предпринимать

шаги по системному усовершенствованию

данной работы. Необходим поиск иннова-

ционных методов. В частности, необходимо

создавать и укреплять в каждой области

специализированные центры по внедрению

передовых технологий обучения языкам.

По сути, триединство языков в

Казахстане – концепция, направленная на

дальнейшее укрепление страны, ее

потенциала, которую общество должно

поддержать. Идея языкового триединства, по

сути, является частью национальной

идеологии, нацеленной на становление и

развитие конкурентоспособного Казахстана

– равного среди лучших.

Литература:

1. Государственная программа функциони-

рования и развития языков 2011-2020. –

Астана, 2010. – С.41.

2. Закон РК «Об образовании» от 07.06.1999

№389. – Алматы: Юрист, 2007.

3. Послание Президента Республики

Казахстан Н.А. Назарбаева «Новый

Казахстан в новом мире», 2009.

4. «Современные языки: изучение, препо-

давание, оценка. Общеевропейская компе-

тенция владения языком». – Страсбург, 1996.

5. Концепция развития образования

Республики Казахстан до 2015 года. –

Астана, 2004. Эл.ресурс

http:www/unesco.kz/rcie/data/koncepciya.htm

МҰҒАЛІМНІҢ КӘСІБИ ШЕБЕРЛІГІН АРТТЫРУДА ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ

ҚОЛДАНУ

Ниязалина Жанна Ұйқасбаевна,

Ақтөбе қаласы №51 гимназияcының бастауыш класс мұғалімі

Ел президенті Н.Ә Назарбаев «Жаңа

әлемдегі жаңа Қазақстан» атты халыққа

жолдауында «Қазақстан әлемдегі бәсекеге

барынша қабілетті елу елдің қатарына енуі

үшін білімді де зерделі, жан-жақты дамыған,

дарынды, қабілетті ұрпақ керек» деген

болатын.

Білім берудің ұлттық моделіне көшкен

қазіргі мектепке ойшыл, зерттеуші, тәжіри-

белік қызметте педагогикалық үйлестіруді

шебер меңгерген іскер мұғалім қажет екен-

дігі аз айтылып жүрген жоқ. Қазіргі уақыт-

тағы білім беру қызметкерлерінің алдында

тұрған басты мақсат – еліміздегі білім беруді

халықаралық деңгейге көтеру және білім

сапасын арттыру, жеке тұлғаны қалыптас-

тыру, қоғам қажеттілігін өтеу, оны әлемдік

білім кеңістігіне кіріктіру болмақ. Біріккен

Ұлттар Ұйымының шешімімен «XXI ғасыр –

ақпараттандыру ғасыры» деп аталды.

Заман талабы қазіргі таңда педагогтен

өз пәнінің терең білгірі ғана болу емес,

теориялық, нормативтік-құқықтық, психоло-

гиялық-педагогикалық, дидактикалық-әдіс-

темелік тұрғыдан сауатты және ақпараттық

компьютерлік технология құралдарының

мүмкіндіктерін жан-жақты игерген, ақпарат-

тық құзырлығы қалыптасқан маман болуын

талап етуде.

Бүгінгі басты мәселеміз – білім сапасы

десек, осы білім сапасын арттырудың тиімді

жолы – білім беру жүйесінде түрлі ақпарат-

тық технологияларды қолдану. Келешек жас-

тардың бойында ақпараттық мәдениетті

19

қалыптастыру – қоғамның алдында тұрған ең

басты міндет.

«Технология» гректің «teche» – өнер,

шеберлік және «logos» – ғылым деген сөзі-

нен шыққан, яғни, «шеберлік туралы ғылым»

деген мағынаны білдіреді. Оқыту техноло-

гиясы мен әдістеме ғылымы бір-бірімен

тығыз байланысты. Әдістеме ғылымы «Нені

оқыту керек?», «Не үшін оқыту керек?»,

«Қалай оқыту керек?» деген сұрақтарға

жауап іздесе, оқыту технологиясы «Қалай

нәтижелі оқытуға болады?» деген мәселенің

шешімін іздейді. Олардың мақсаты бір, яғни,

оқытудың тиімді жолдарын қарастыру.

Оқытудың тиімді жолдары оқытудың әр

түрлі әдістері арқылы анықталады.

Жаңа ақпараттық технологиялар де-

геніміз – білім беру ісінде ақпараттарды

даярлап, оны білім алушыға беру процесі.

Бұл процесті іске асырудың негізгі құралы

компьютер болып табылады, сол себепті қа-

зіргі мектепке шығармашылық ізденіс қабі-

леті дамыған, жаңа педагогикалық техноло-

гияларды жете меңгерген, мамандық шебер-

лігі қалыптасқан, жаңа ақпараттық техноло-

гиялардың тілін білетін мұғалім қажет.

Енді, осы ақпараттық технологияларды

жүзеге асырудағы жұмыс түрлеріне тоқта-

лып өтейік. Ақпараттық технологиялардың

бірі – интерактивті тақта, мультимедиялық

және он-лайн сабақтар.

Өзім қызмет жасайтын мектепте де

жаңа ақпараттық технологияларды қолдану

кеңінен қарастырылған. Мектеп кабинетте-

рінде орнатылған интерактивті тақта арқылы

әр сабақты қызықты өткізуді ойластырып

жоспарлаймын, қолда бар мүмкіндіктерді

пайдалану арқылы оқушыларды жаңа заман

технологиясымен жұмыс жасауға үйретемін.

Қорыта айтқанда, жаңа ақпараттық

технологияларды сабақта қолдану келесі

нәтижелерге жеткізеді:

1. Оқушыларға еркін ойлауға мүмкіндік

береді;

2. Тіл байлығын дамытады;

3. Өз ойын жеткізуге, жан-жақты ізденуге

үйретеді;

4. Шығармашылық белсенділігін арттырып,

ұжымда бірігіп жұмыс істеуге тәрбиелейді;

5. Өз бетімен білім алатын, ақпараттық

технологияларды жақсы меңгерген, білімді

жеке тұлғаны қалыптастырады.

«Қанша білсең, ізден тағы, тағы да, бі-

лікті адам жетер тілек, бағына» деген ғұлама

Баласағұнның сөздері менің өмірлік қағидам.

Ұлы педагог Ушинский: «Мұғалім білімін

үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, ал

оқуды, іздеуді тоқтатса, мұғалімдігі де

жойылады» деген болатын. Сондықтан әрбір

мұғалім күнделікті сабағына өмір талабына

сай дайындалып, ақпараттық-коммуника-

циялық технологияларды кеңінен пайда-

лануы тиіс. Қазақстан Республикасының

Білім туралы заңында «Білім беру жүйесінің

басты міндеті – ұлттық және азаматтық

құндылықтар мен практика жетістіктері

негізінде жеке адамды қалыптастыруға және

кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін

қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа

технологияларын енгізу, білім беруді

ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық

коммуникациялық желіге шығу» делінген.

Бүгінгі таңда білім берудің әр түрлі

нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға

және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар,

жаңа технологиялар бар. Сондықтан әр түрлі

оқыту технологияларын оқу мазмұны мен

оқушылардың жас және психологиялық

ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде

сынап қараудың маңызы зор.

Инновациялық білім беру құралдары:

аудио-видео құралдар,

компьютер,

интерактивті тақта,

интернет,

компьютер-мультимедиялық құрал,

электрондық оқулықтар,

оқу-әдістемелік кешендер т.б.

Бір сөзбен айтқанда оқу үрдісінде не-

месе сабақтарда ақпараттық-коммуникация-

лық технологияларды пайдалану деп атауға

болады.

Ақпараттық-коммуникациялық техно-

логияны бәсекеге қабілетті ұлттық білім беру

жүйесін дамытуға және оның мүмкіндіктерін

әлемдік білімдік ортаға енудегі сабақтастық-

қа қолдану негізгі мәнге ие болып отыр.

Сондықтан оқытудың ақпараттық-коммуни-

кациялық технологиясы – білімді жаңаша

беру мүмкіндіктерін жасау, білімді қабыл-

20

дау, білім сапасын бағалау, оқу-тәрбие үрді-

сінде оқушының жеке тұлғасын жан-жақты

қалыптастыру үшін ақпараттың қажет кезін

сезіну, оны табу, бағалау және тиімді қолда-

ну қабілетін арттыру. Осыған орай ақ-парат-

тық заманда өмір сүретін адам өзін-өзі шек-

тей білетін негізгі нормалар мен ережелерді

игеруі тиіс.

Ақпараттық әдістемелік материалдар

коммуникациялық байланыс құралдарын

пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді

көздейді. Мультимедиялық оқулықтар бірін-

шіден, оқушылардың қызығушылығын арт-

тырады, екіншіден, зейін қойып көрумен қа-

тар түсінбеген жерлерін қайта көруге, тың-

дауға және алған мағлұматты нақтылауға

мүмкіндік береді, сонымен қатар оқушының

білім алу кезеңінде оқу іс-әрекетіне белсен-

ділігін арттыра түседі. Заманымызға сай қа-

зіргі қоғамды ақпараттандыруда педагогтер-

дің біліктілігін ақпараттық-коммуникация-

лық технологияны қолдану саласы бойынша

көтеру негізгі міндеттердің біріне айналды.

Қазақстан Республикасының «Білім»

туралы Заңының 8-бабында «Білім беру

жүйесінің басты міндеттерінің бірі – оқыту-

дың жаңа технологияларын енгізу, білім бе-

руді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық

коммуникациялық желілерге шығу» деп атап

көрсеткен. Сондықтан, қазіргі даму кезеңі

білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісін

технологияландыру мәселесін қойып отыр.

Ақпараттық технологияларды пайдала-

нудың педагогикалық әдістемелік негіздері

қалыптасу үстінде. Оқу процесінде оқыту-

дың ақпараттық-коммуникациялық техноло-

гияларын тиімді пайдалану және қолдану ай-

тарлықтай оң тәжірибе беріп отыр. Атап айт-

сақ, оқушылардың өз бетімен ізденісі, пәнге

деген қызығушылығын арттырып, шығарма-

шылығын дамытуға, оқу қызметінің мәде-

ниетін қалыптастыруға, дербес жұмыстарын

ұйымдастыруға ерекше қолайлы жағдай ту-

ғызып отыр. Білім беру жүйесін ақпарат-

тандыру мен ақпараттық-коммуникациялық

технологияны оқу-тәрбие үрдісінде пайдала-

ну оқушының өз мамандығына қызығушы-

лығы мен мамандық сапасын арттырып, шы-

ғармашылық шабытын шыңдап, ғылыми көз-

қарасын қалыптастырып, еңбек нарығында-

ғы бәсекеге қабілетті мамандар даярлауда

қоғамның даму жолдарын анықтайтыны

сөзсіз.

АКТ-ны оқу-тәрбие үрдісінде қолдану

оқушының қызығушылығын арттырып, шы-

ғармашылық шабытын шыңдап, ғылыми көз-

қарасын қалыптастырады. Өз сабақтарымда

АКТ пайдалану арқылы оқушылардың жаңа

ойларын, әсерлі идеяларын тартымды етіп

көрсететіндігін аңғардым. Жаңа материал-

дарды бірігіп талдауда да маңызы зор болды.

Бұл жерде оқушы және оқытушы жаңа ақпа-

раттарды жеңіл түрлендіреді, жаңа нысан-

дарды жасауға және жылжыту тиімділігіне

жетеді. Әр мұғалім сабақ өткізген кезде

оқушыларға сапалы білім беру үшін жаңа

технологияларды пайдалана отырып, соны-

мен қатар компьютерді, интерактивті тақта-

ны қолдану арқылы білім берсе, оқушылар-

дың қызығушылығы арта түсері анық.

Ақпараттық технологияларды педого-

гикалық тұрғыдан дұрыс пайдалана білуде

оқушының сабаққа деген қызығушылығы ар-

тып, ынтасы оянады, өз бетімен жұмыс

істеуге, өмірмен байланыстыруға еркін де

кең мүмкіндік береді.

Ал, оқытушы мына жетістіктермен

ерекшеленеді: мұғалім үздіксіз ізденіс үстін-

де жүреді, жеке тұлғаны қалыптастырудағы

жауапкершілігі артады, инновациялық тех-

нологияларды қолдану іскерлігі, әдіс-тәсілі

артады, жас мамандардың қызығушылығын

туындатады, интернетке кіру жүйесі арқылы

әлемдік деңгейде іс-тәжірибе алмасуды

қалыптастырады және оқытудың түрлі әдіс-

тәсілдерін игеруге қолы жетеді, оқытушы

сабақты қызықты, жүйелі түрлендіріп

өткізуге машықтанады.

Ақпараттық ортада жұмыс жасау үшін

кез келген педагог өз ойын жүйелі түрде

жеткізе алатындай, коммуникативті және

ақпараттық мәдениеті дамыған, интерактив-

ті тақтаны пайдалана алатын, он-лайн

режимінде жұмыс жасау әдістерін меңгерген

мұғалім болуы тиіс.

Ұлы педагог Ушинский: «Бала балқы-

тылған алтын, оны қандай қалыпқа салып

құям десе де мұғалімнің қолында» дегені әр

ұстазға қойылар үлкен сын деп ұғамын, ал

ақпараттық-коммуникациялық технология-

21

ларды пайдалану арқылы білім беру оң

ықпалын беріп отыр.

«Қазіргі заманда жастарға ақпараттық

технологиямен байланысты әлемдік стан-

дартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте

қажет» деп, Елбасы атап көрсеткендей, жас

ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық

технологияны оқу үрдісінде оңтайландыру

мен тиімділігін арттырудың маңызы зор деп

білемін.

Қазіргі заман талабына сай оқушы-

ларды бастауыш сыныптан бастап, ақпарат-

ты-коммуникативті технологиясын пайдала-

нудың тиімділігімен таныстыру керек. Ол

үшін мұғалім компьютерлік технология-

ларды жетік меңгеруі тиіс. Әрбір мұғалім

компьютерлік технологияларды пайдалану

үрдісін тұтас қарастыруға үйреніп, сан алуан

байланыстарды, бәлкім, «сәтсіздіктің» және

т.б.себептерін ашуға ұмтылады. Ана тілі,

қазақ тілі, дүниетану пәндері үшін тест

жұмыстарын орындау барысында оқушылар

уақытын үнемдеуге өте тиімді. АКТ баста-

уыш сыныптардағы қайталау сабағында,

өзін-өзі тексеру барысында, тест жұмыста-

рын жүргізуде тиімді және оқулықта беріл-

ген тапсырмаларды үйден жазып, сызып

дайындап келеді де, тек жауаптарына ойла-

нуына мүмкіндік туғызады. Мысалы, сурет,

еңбек сабағында геометриялық фигуралар-

дан үй, құстың ұясы т.б. тапсырмаларды

орындау керек болса, бала оны сызып

жатпай дайын түрде фигураларды ақ қағаз

бетіне түсіріп алуына мүмкіндік туғызады.

Компьютер арқылы ақ қағазға дайындап

шығарып келеді де, бояу, қию жұмыстарын

аяқтап тиісті бағасын алады. АКТ бастауыш

сыныптарда үнемі пайдалана бермейді, бала

үшін зиянды жақтарын да мұғалімнің ескер-

гені жөн. Заман талабына сай ашық сабақтар

беру барысында көрнекіліктерді интерактив-

ті тақтамен көрсетуге тиімді. Мұғалім мен

оқушының арасындағы жұмысын жеңілде-

тіп, баланың ойлануына, көзбен көріп, қол-

мен ұстап нәтижеге жетуіне, баланың сауат-

ты жазуына көмегін береді. Мен өз

сабақтарымда ақпараттық-коммуникациялық

технологияларды тиімді пайдалана отырып,

көптеген нәтижелерге, жетістіктерге қол

жеткіздім.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Құлдыбаева С.Б., Білім беру жүйесіндегі

жаңа технологиялар.-//«Білім» №6,

2009.27бет.

2.Керімбаева Ж., Ауыл мектептерінде ақпа-

раттық және коммуникациялық технология-

ларды оқыту процесінде пайдалану мүмкін-

діктері. -//Информатика негіздері. №5. 2009.

6-8 бб.

3.Рысбаева А.Қ., Ақпараттық технологияның

оқушы қызығушылығын арттырудағы орын.

-//«Білім» №1, 2011.109-110 бб.

БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІ САПАСЫНЫҢ МОНИТОРИНГІ

Халетова Дина Кашкимбаевна,

мониторинг және талдау бөлімінің бастығы

Меделбаева Жидегул Куаналиевна,

мониторинг және талдау бөлімінің бас маманы

Білім берудің ішкі жүйесінің жағдайын

қадағалау бойынша басқару қызметінің

басты түрі мониторинг болып табылады. Ол

негізінен білім беруді басқарудағы әрекеттің

тиімділігін көтеруге, басқару жүйесінің

технологиялық негізі болуға және едәуір

ауқымды, әртүрлі мәліметтерді қорытуға,

білім беру үрдісін түзету, дәлдеу арқылы

нәтижелерге жедел әсер етуді қамтамасыз

ететін, білім беру жағдайы туралы

ақпараттарды үнемі жасап беруге арналған.

Білім беру сапасының мониторингісін

мақсатты бағытталған, арнайы ұйымдасты-

рылған, білім беру процесін түзету бойынша

басқарудың шешімдерін уақытылы қабылдау

мақсатындағы білім сапасының негізгі

қасиеттерінің өзгерісін үзіліссіз қадағалау

деп сипаттауға болады.

Ақпараттық қамтамасыз етудің білім

беру процесіндегі рөлі әркез ерекше, бұл

күнде ол білім беру принципінің негізгісі

болып отыр. Оның маңыздылығы мен басты

22

функциясы: білім беру процесі мен басқару

жүйесінің сандық және сапалық талдаула-

рына бірлік өлшем болуы және білім берудің

ішкі жүйесінің, оның жетістіктерінің, даму

құрылымының жағдайын бағалаумен

байланысты.

Білім беру сапасының толыққанды

ақпараттық қамтамасыз етілуі төмендегі

маңызды қарама-қайшылықтарды шешуге

тығыз байланысты:

- ақпарат тапсырудың басты мақсатына

элементтік (қарапайым) құрамның, құрылым

және қалыптың сәйкессіздігі;

- басқарушы субьектінің көзімен

қарағанда түскен ақпараттың толық еместігі

және басқарылатын жақтың көзімен берілген

ақпараттың молдығы;

- бастапқы ақпаратты жинаудың әдісте-

рі мен қолданылатын құралдардың және

тапсыру формалары мен қорытылған соңғы

ақпаратты қолданудың сайма-сай еместігі.

Бұл қарама-қайшылықтар ақпараттар-

мен жұмыстың сенімді әдістері мен құрал-

дарының көмегімен шешілуі мүмкін. Мек-

тептің білім беру жүйесінде жүргізілетін мо-

ниторинг әрқашан әр түрлі формада, өлшем-

де болады. Олар тексеру немесе бақылау

жұмыстары, емтихандар. Дегенмен, тәжірибе

көрсеткендей, бұл формалар жеткілікті түрде

тиімді болмады. Оның басты кемшілігі –

оқушылардың үлгеріміне және мұғалімдер

жұмысының нәтижесіне әсер ететін себеп-

терді анықтайтын диагностикалық функция-

сының болмауы.

Қазіргі заманғы мониторинг білім беру

үрдісінің жағдайын үзіліссіз зерттеу

жүйесінің қызмет етуін талап етеді.

1.Мектеп ресурстарының сапасы.

Айрықша маңызды мектеп ресурстары:

кадрлық, ақпараттық-әдістемелік.

Кадрлық әлеуетті бағалау жұмыс жасау

қабілетінің критерийі позициясы тұрғысынан

жүзеге асады:

- педагог кадрлар өз функцияларын

дұрыс орындауға қаншалықты қабілетті;

- мектеп қызметіне оң бағыттағы

қатынасы, жеткілікті кәсіпқой қабілетті ме;

- әлеуметтік қамтамасыз етудің қажетті

деңгейіне ие ме.

Ақпараттық-әдістемелік ресурстарды

талдау қазіргі заманғы талапқа сай әдісте-

мелерді қолдануға сәйкестікті орнатудан,

білім алушылар мен білім берушілердің жеке

мүмкіндіктерінен, білім беру процесін техно-

логияландырудың деңгейін анықтаудан, мек-

тептегі әр алуан байланыстың мақсаттық

және функционалдық қызметтерінің келісу-

шілігінен, бағдарламалардың сабақтастығы-

нан, педагогикалық, басқарушылық, әдісте-

мелік ақпараттар арналарының тиімділігі

мен нәтижелілігінен тұрады.

Мониторинг сапасының әдістемесі

Мекеме атауы ---------------------------------------------------------------------------

Бөлім атауы ------------------------------------------------------------------------------

Әдістеме кезеңдерінің

атауы

Әдістеме кезеңдеріне мінездеме

1.Мақсаты: жалпы

мақсаты; нақты мақсаты

Берілген бөлімде әлеуметтік белгіленген категорияда терең

жалпы мақсаттар қаралады. Жалпы мақсат уақытында жоқ

болып кетуі мүмкін. Нақты мақсат–зерттеу, өңдеу, өлшеу,

есептеу. Нақты мақсаттарды нөмірлеу ұсынылады. Мысалы,

«мақсат 1», «мақсат 2»

2.Мониторинг міндеттері Нақты мақсаттарды жетістікке жеткізу үшін берілген кезеңде

негізгі міндеттер шешіледі. Міндеттер мақсатпен

байланысып, нөмірленеді. Мысалы, міндеттер:

Мақсатқа 1: міндет 1.1, міндет 1.2 т.б., мақсатқа 2: 2.1, міндет

2.2 т.б, міндеттер негізінде мониторингтің жоспар-бағдарла-

масы, нақты шаралары, керекті ресурстары қалыптасады.

3.Шаралар Әрбір міндетті шешу үшін бірнеше шаралар өткізіп, оларды

реттік нөмірімен өзіне қатысты шараға бекіту керек, мысалы,

4.Тәуекелдер Тәуекел ішкі ортаның басқаруға келмейтін факторларымен

23

байланысты анықталады, мұндай факторларды міндетті түрде

теріс әсерлеріне қарай жоспарлайды.

5. Мониторинг бойынша

жұмыс тобы

Жұмыс тобының жетекшісі, орындаушылар. Бұл жерде

жұмыс тобы қызметкерлеріне арнайы талап қалыптасады,

бұйрықты нақты орындаушылар белгілейді.

Жетекші, жетекші жауапкершілігі және өкілеттілігі, жұмыс

тобының мүшелері, ресурстар бөлінеді және т.б.;

6.Мониторинг мерзімдері Басталу уақыты: ------- аяқталу уақыты -----

7. Мониторинг үрдісінің

оқшаулануы

Мониторингтің өткізілу орны көрсетіледі, жағдай жасау,

шектеу. Осы кезеңде мақсатқа, міндетке, нақты шараларға

тәуелденген мониторингтің өткізілу орны анықталады.

8. Мониторинг мәртебесі Бірінші (мониторингтің берілген түрі алғашқы рет өткізіледі);

Түзетілген (сапа алғашқыдан да жоғары болуы мүмкін)

Әдістеменің бұл бөлімі сапа талдауы және бірнеше

кезеңдердің жақсаруымен, алдыңғы кезеңде сапа талапқа,

нормаға қанағаттанумен толығады.

9. Мониторингтің алдың-

ғы кезеңдеріне мінездеме

Берілген бөлімде алдыңғы кезеңге мінездеме беріледі,

қанағаттанарлықсыздың себептері

10. Мониторингтің

алдыңғы кезеңдерінде

қабылданған шешімдері

Мониторингтің түзету кезеңіне алдыңғы зерттеудің негізгі

нәтижелері, қабылданған түзету әсері, алдыңғы кезең есебінің

мәліметтері, ұсыныстар енгізіледі.

11. Мониторинг обьектісі

және пәні

Мониторингтің әрбір міндетінде обьект және пәні, мінез-деме,

ерекшеліктері көрсетіледі. Мониторингтің обьектісі мен пәні

алдыңғы кезеңмен салыстырылып, өзгерістері хабарланады.

12. Сапа көрсеткіштері

(критерийлер, нормалар)

Мониторингті жүргізгенде сапаның критерийлері мен

нормаларын пайдалану ережесі қалыптасады.

13. Мақсатты топтар Мақсатты топтардың негіздерін бейнелеу – кез келген

эксперименттің өткізу жағдайын құрайтын мониторинг

әдістемесінің маңызды бөлігі.

14. Мониторинг әдістері Нақты ұсынылған мониторинг әдістері, талдау және бағалау

сапасының әдістері өткізіледі.

15. Ақпараттарды жинақ-

тау, өңдеу, сақтау әдістері

Ақпараттарды тұтастай жинақтау, өңдеу, сақтау әдістері

немесе міндеттер, шаралар бойынша көрсетіледі.

16. Мониторинг

аспаптары

Мониторингтің аспаптары – сауалнамалар, сұрақ парақтары,

арнайы кестелер, бағдарламалық өнімдер, керекті құралдар.

Аспаптардың барлығы шараларда көрсетілуі керек.

17. Мониторинг

ресурстары

Берілген әдістемеде қойылған міндеттер мен нақты міндет-тер

шешімі, барлық керекті ресурстар болу керек. Ресурстар

нақты міндеттерге немесе шараларға қатысты болуы тиіс.

18. Жоспар – график

(күнтізбе жоспары) талдау

және бағалау сапасының

мониторингісін іске асыру

Жоспар-графиктің негізгі бөлімдері:

- Мақсат (тереңдетілген, жеке), міндет, шаралар;

- Орындау мерзімі, ресурстар, мониторингтің нәтиже

көрсеткіштері, ақпараттарды көрсету форматтары;

- Жауапты орындаушы, орындаушылар.

19. Есеп Есеп құрылымы, ақпараттар, ұсыныстар, міндеттер

қалыптасады. Мониторинг нәтижесі туралы ақпарат беріліп,

мамандардың тізімдері анықталады. Мәліметте мамандардың

категориясы анықталады.

2. Білім беру мазмұнының сапасы Бағаланады:

24

- білім беру бағдарламаларының тиім-

ділігі мен нәтижелілігі, оларды жетілдірудің

деңгейі, дәрежесі;

- білім беру бағдарламаларын білім

алушылардың меңгеру деңгейі;

- ұйымдастыру-педагогикалық жағдай

мен педагогикалық технологиялардың оң-

тайлылығы, қолайлылығы;

- оқу жоспарының білім беру

стандартына сәйкестігі;

- саралап оқыту, бейімдеу мен маман-

дандыруды жүзеге асырудағы мүлтіксіздік,

жетілу мен кемелденуге жету.

Мониторингте мектептегі білім беру

процесін жетілдірудің кемінде үш жыл

мезгілдегі нәтижелері талдануы керек.

Педагогтердің озық жетістіктері, білім беру

процесін жетілдірудегі ұжымдық, әдістеме-

лік, ғылыми, ізденімпаздық, шығармашылық

жұмыстары, байқауға қатысу қызметтері, же-

ке білімдік әлеуетін көтеру, өзін-өзі жетіл-

дірулері ескерілуі тиіс. Мектептің жетістігі,

оның қоғамға және басқа білім беру мекеме-

лерінің жұмысына ықпал жасап, әсер етуі,

басқа білім беру мекемелерімен салыстыр-

малы жалпы деңгейі, олардың өсу динамика-

сы, пән олимпиадаларындағы оқушылардың

нәтиже көрсету жетістігі, әртүрлі конкурс-

тарға қатысуы, білім берудің жаңа техноло-

гияларын енгізуі, білім берудің ішкі құрылы-

мының дамуы және т.б. арқылы анықталады.

Қорыта айтқанда, мұғалімнің жеке кәсі-

би өсу мониторингісі педагогикада маңызды

орын алады. Себебі, білім мен тәрбие беруде

кәсіби өсу өте қажет. Келер ұрпақтың білімді

болуына үлкен ықпал ететін бірден-бір фак-

тор – кәсіби шеберлік. Сондықтан да мұға-

лімнің кәсіби өсу деңгейін уақытылы қада-

ғалау – мониторингтің басты факторы болып

саналады. Әрбір білім беру ұйымдарында

қызмет жасайтын мұғалім білімді, өз өміріне

жауапты ұрпақ тәрбиелеу үшін заман

талабына сай сабақ үрдісін өзгертіп, жаңаша

дамытып, өз білімін үздіксіз жетілдіріп

отыруы тиіс. Сонда ғана болашаққа сеніммен

қарауға болатыны сөзсіз.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1) Энциклопедиялық сөздік. Астана: Білім

және ғылым, 2008

2) Біліктілік арттыру курстарының жүйесін-

дегі педагогикалық мониторинг. Жайтапова

А.А. 2006 жыл

3) Білім беру үдерісіндегі педагогикалық

мониторинг – оның деңгейі мен нәтижесін

арттыру кепілі // Білім берудегі мониторинг

стандарттары – 2000 - №5.

4) Шишов С.Е., Кальней В.А. Мектептегі

білімнің сапа мониторингі – М, 1999-320с.

ИННОВАЦИОННЫЕ МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ

Уразбекова Айгул Габдугалиевна,

АКТКиНТ, преподаватель специальных дисциплин

В настоящее время в педагогике идёт

постепенное становление нового взгляда на

образование, которое основано на приорите-

те воспитания, личностно ориентированном

подходе к обучающимся, на создании

условий для успешной самореализации

личности, её самоусовершенствовании.

Именно поэтому оправданно стремле-

ние педагогических коллективов к преобра-

зованию современного среднего профессио-

нального образования, к созданию ценнос-

тей, ведущих к переменам и повышению эф-

фективности системы подготовки кадров в

целом.

Внедрение инноваций в образователь-

ный процесс предметно проявляется в

соответствующих функциях инновационных

технологий :

- моделирование профессиональной

деятельности как педагогической системы

обучения;

- развитие профессиональных способ-

ностей обучаемых в интерактивной форме;

- совершенствование качества учебно-

воспитательного процесса.

Следует отметить, что инновационные

методы распространяются на разные формы

организации педагогической деятельности, в

25

том числе актуальные и при организации

самостоятельной работы студентов.

Поскольку темпы роста количества ин-

формации, необходимой современному спе-

циалисту, настолько велики, что обучаемому

крайне трудно сориентироваться в её объё-

мах и местах расположения, то возникает

особая необходимость в выработке у студен-

тов способности самим находить нужные для

получения знаний сведения.

Очень важно развивать умение самос-

тоятельно пополнять свои знания, ориенти-

роваться в стремительном потоке научной и

технической информации.

В связи с этим в работе цикловой ко-

миссии «Электросвязь на железнодорожном

транспорте» большое внимание уделяется

организации самостоятельной работы

студентов.

Чтобы произвести опрос большого

количества студентов в течение короткого

времени и объективно оценить уровень их

знаний преподавателями нашей цикловой

комиссии разрабатываются билеты тестового

контроля знаний по специальным дисцип-

линам, которые применяются для активиза-

ции самостоятельной работы студентов в

различных вариантах на следующих этапах

учебного процесса.

1. Самостоятельное изучение фраг-

ментов учебника.

Теоретическими работами многих пе-

дагогов, экспериментами и практикой убеди-

тельно доказана возможность и эффектив-

ность периодического перехода на занятиях

от изложения информации преподавателем к

изучению заранее предусмотренных фраг-

ментов учебника: студенты под руководст-

вом преподавателя прорабатывают эти фраг-

менты, изучают иллюстрации, используют

раздаточный материал (схемы, таблицы, чер-

тежи), выполняют с помощью учебника и

указанных материалов определённые упраж-

нения. Однако и в этом случае не все сту-

денты могут включаться в творческую рабо-

ту, пока не получат индивидуальное задание.

В качестве такого задания можно раздать би-

леты тестового контроля без указания кода

ответов. В процессе работы над этим биле-

том студенты свободно пользуются учебни-

ком, при необходимости консультируются с

преподавателем, конспектируют вопросы и

ответы билета и отмечают в конспекте

правильный ответ. После завершения работы

над одним билетом можно перераспределить

билеты.

2. Закрепление пройденного материала.

К концу занятия, за 10-15 минут до

звонка, преподаватель собирает учебники,

конспекты, билеты без кодов и раздаёт биле-

ты по этой теме, но уже с цифровыми кода-

ми ответов. Пока студенты работают над от-

ветами, преподаватель проверяет конспекты.

По мере завершения работы над каждым

студентом преподаватель быстро проверяет

коды ответов, при необходимости требует

устные ответы, уточняет и комментирует

ответы.

Такое использование учебника и биле-

тов тестового контроля даёт возможность

студенту сознательно включаться в творчес-

кую работу и на достаточно высоком уровне

овладеть содержание учебного материала.

Попрактиковавшись под руководством пре-

подавателя в работе с учебником, студент

легко переходит к эффективной самостоя-

тельной работе с любой научной или техни-

ческой литературой. Студенты отвыкают от

вредного представления о том, что достаточ-

но чего-либо одного: если слушал препода-

вателя - не надо читать учебник, читал учеб-

ник - нет смысла ходить на занятия. Повы-

шается их заинтересованность, улучшается

посещаемость. В некоторой степени сни-

жается нагрузка на голосовой аппарат препо-

давателя, уменьшается время общей и репе-

тиционной подготовки к каждому занятию,

так как часть информации передаёт студенту

учебник. Ещё одно из достоинств работы с

билетами тестового контроля – достижение

прочности усвоения путём двух-

трёхкратного закрепления материала.

3. Работа над домашним заданием.

В случае, когда тема большая её содер-

жание раскрывается в восьмидесяти биле-

тах, студенты за время урока не успевают

прорабатывать все билеты. Тогда рекомен-

дуется оставшиеся билеты без цифрового

кода ответов раздать для работы в домашних

условиях. Предлагаемая самостоятельная ра-

бота с билетами весьма близка к системе

приёмов В.Ф.Шаталова, по аналогии с кото-

26

рой автором разработаны опорные конспек-

ты, которые наряду с другими схематичными

заданиями включены также и билеты с

тестами.

В этом случае студенты работают ув-

лечённо, целенаправленно, зная, что на сле-

дующем уроке по таким же билетам будет

проводиться контроль знаний. Таким обра-

зом, в основу методики и организации за-

крепления материала положены определён-

ные свойства памяти. Например, только пре-

дупреждение о необходимости запомнить ту

или иную информацию, сделанное препода-

вателем перед выдачей домашнего задания,

повышает число оставшейся в памяти ин-

формации на 50%. Осмысленность информа-

ции крайне важна для долговременности,

прочности её запоминания. Быстрота, проч-

ность и сознательность усвоения резко воз-

растают при такой организации обучения,

когда студент испытывает необходимость в

овладении определёнными знаниями и уме-

ниями для выполнения творческой деятель-

ности. В ряд билетов включена информация

не из основного учебника, поэтому студенты

должны будут работать и с дополнительной

литературой, с периодическими изданиями и

т.д.

4. Контроль работы над домашним

заданием.

Следующее занятие начинается со сбо-

ра розданных на дом билетов, с ответов пре-

подавателя на вопросы, возникшие у студен-

тов. Затем преподаватель раздаёт билеты с

цифровыми кодами ответов по пройденной

теме. Пока студенты работают, преподава-

тель пишет на доске тему нового урока, план

урока, задание на дом, подготавливает

наглядные пособия. Если остаётся время, он

может заниматься проверкой конспектов.

Через 10-15 минут студенты сдают

работы на проверку и самостоятельно пере-

писывают с доски тему, план урока и домаш-

нее задание. За это время (5-7 минут) препо-

даватель проверяет ответы студентов, выс-

тавляет оценки в свой журнал. Затем ком-

ментирует оценки, анализируя характерные

ошибки. После беседы с отдельными студен-

тами преподаватель уточняет оценки и окон-

чательные отметки выставляет в классный

журнал. Плохие оценки в классный журнал

выставляются, если студент получает их

подряд два раза. Таким образом, накопление

хороших результатов вызывает у студентов

удовлетворение, интерес к предмету, жела-

ние работать систематически. Именно при

такой организации процесса обучения наибо-

лее полно осуществляется дидактический

принцип сознательности и активности сту-

дентов в обучении, осуществляется принцип

сотрудничества преподавателя и студента.

5. Активизация работы студентов на

уроке.

В случае, если при изложении препо-

давателем новой темы потерялся интерес со

стороны студентов, отдельные ребята начали

отвлекаться, очень эффективным является их

переключение на работу с билетами по но-

вой теме. Студенты, не выслушав информа-

цию, не прочитав этот материал по учебни-

ку, могут путём логического рассуждения

искать правильные ответы, особенно в тех

вопросах, где требуется установить рацио-

нальную последовательность в ответах.

Здесь преподаватель помогает им мыслить

логически правильно, развивая их мысли-

тельную деятельность.

Таким образом, студенты могут зани-

маться и самостоятельным добыванием ин-

формации усилиями мысли, а не просто па-

мяти. В итоге при такой организации учеб-

ного процесса с максимальной пользой, эф-

фективно используется рабочее время урока

за счёт заинтересованности, увлечённости

студентов, за счёт исключения непроизводи-

тельных, не нужных приёмов, таких как:

проверка присутствующих, беседа с опоз-

давшими, замечания по поведению во время

урока, призывы работать активно. Так как

студенты с первой минуты урока и до пос-

ледней вовлечены в активную творческую

работу, у них возникает больше вопросов, т.е

возникает спрос на знания, начинается

естественный процесс развития личности.

Активная совместная работа препода-

вателя и студентов над общей задачей и

определенные успехи вызывают вдохнове-

ние, моральное удовлетворение от своего

труда.

27

ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ ПӘНІ БОЙЫНША КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ

Әжібаева Гулсезім Асанханқызы,

Ақтөбе қаласы № 57 ЖББОМ дене шынықтыру пәнінің мұғалімі

Жобаның мақсаты: дене шынықтыру

сабағында критериалды бағалауды енгізу.

Білім берудің қазіргі заман талабы –

шығармашылықпен жұмыc жасайтын, бәcе-

кеге қабілетті, құзіретті тұлға тәрбиелеу.

Оқыту – мұғалімдердің оқушыларға жасаған

сыйы емес, бұл құзіреттіліктер білім алу

үшін оқушылардың өздері де оқу үдерісіне

белсенді қатысуын талап етеді. Мұғалімдер,

өз кезегінде, өзінің сабақ беруіне емес,

оқушылардың оқу ептілігін дамытуға назар

аударуы тиіс. Осы мақсатта мұғалім оқыту

ортасын құру керек. Осыған байланысты

оқушылар арасында өзара түсіністік және

ұжымдық қарым-қатынасты орнатып, оқу-

шылардың сенімсіздіктерін жойып, мүмкін-

діктерін арттыруға жол ашатын критериалды

бағалау болып табылады. Критерийлер –

оқытудың міндеттерін жүзеге асыратын

өлшемдер, атап айтқанда, оқушылар жұмыс

барысында орындайтын іс-әрекеттер тізбесі.

Критериалды бағалау – оқушылардың

оқу жетістіктерін білім беру мақсаттары мен

мазмұнына сәйкес, ұжым ішінде өңделген,

оқушыға, ата-анаға және мұғалімге түсінікті

нақты анықталған критерийлерге негізделген

процесс. Критериалды бағалау бүгінгі білім

беру жүйесінде зор маңызға ие. Өйткені

қазір оқушылардың білімділігі ғана басты

емес, басты рөлде оқушының құзіреттілігін,

оның жеке тұлғалық қасиеттерін дамыту,

қоршаған ортамен дұрыс қарым-қатынасу,

өзін-өзі дамыту, өзіндік білімін көтеру

сияқты мақсаттар қойылған. Критериалды

бағалау бұл мақсаттар мен міндеттердің

барлық талаптарына сай орайластырылған.

Критериалды бағалаудың міндеттері:

Мектепте оқыту сапасын жоғары-

лату;

Мектеп бітірушілердің білімін ха-

лықаралық стандартқа сәйкестендіру;

Сабақтың әр бөліктеріндегі әр оқу-

шының дайындық деңгейін анықтау;

Бағдарламаға сәйкес оқу мақсат-

тарын орындау қабілеті;

Жеке оқушының даму жетістігін

бақылау;

Оқушының білім алу барысындағы

қателіктері мен олқылықтарын айқындау;

Сабақ үдерісі мен білімнің меңгерілуі

туралы оқушы мен мұғалім және ата-ана

арасындағы кері байланысты қамтамасыз

ету.

Критериалды бағалау сабақтың өн

бойында жүзеге асып отырады. Алдымен

жеке, топтық жұмысты бағалауда өте тиімді.

Өйткені топ жұмысын критерийлермен баға-

лау жұмыстың нәтижелілігіне және оқушы-

лардың өзара бағалау арқылы өз пікірлерін

ортаға салып, еркін жеткізуіне алып келеді.

Өз пікірін еркін айту, өзгелердің жұмысына

өзіндік бағасын беру өмірге бейімділіктерін

арттыра берері сөзсіз. Бағалау парағы топқа

тапсырмамен бірге ұсынылатын болғандық-

тан, оқушылар өзге топты бағалар алдында

өз тапсырмаларын орындауда сол критерийді

басшылыққа алады.

Дене шынықтыру пәні

A Білу және түсіну

B Қолдану

C Техникасы және тәсілі

D Коммуникация және рефлексия

28

Қалыптастырушы бағалау – оқушы мен

мұғалім арасындағы кері байланысты қамта-

масыз ететін және оқу үдерісін дер кезінде

түзетуге мүмкіндік беретін бағалаудың түрі

болып табылады.

Қалыптастырушы бағалау принциптері:

- оқытудың бір бөлігі («оқыту үшін

бағалау»);

- барлық оқу мақсаттары қамтылады

(оқу мақсаттары барлық сыныптарда пәндер

бойынша оқу жоспарларында нақтыланып

белгіленген);

- бағалау белгіленбейді;

- оқу мақсаттарына жеткендігі бағалау

критерийлеріне сәйкес жүзеге асады;

- әр оқушының ілгерілеуі туралы кері

байланыс беріледі.

Қалыптастырушы бағалау нәтижелері

оқыту сапасын, оқу бағдарламасын жақсарту

үшін қолданылады.

Қалыптастырушы бағалау – мұғалім-

дерді, оқушыларды және педагогикалық үде-

рістің басқа да қатысушыларын оқуды жетіл-

діру үшін қажет ақпаратпен қамтамасыз ете-

тін оқудың ағымдағы бағалануы (нәтижесі

баға ретінде тіркелмейді).

Оқу мақсаты – оқу бағдарламасына

сәйкес пән бойынша оқушының оқу бары-

сында меңгерген білім, түсінік, дағды жетіс-

тіктерінің күтілетін нәтижесі арқылы

қалыптасқан тұжырым.

Бағалау критерийі – білім алушылар-

дың оқу жетістік деңгейлері өлшенетін белгі,

өлшем, негіздеме.

Дескриптор – оқушының жұмысты

қаншалықты жақсы орындағанын бағалай-

тын тұжырым.

Тапсырма – оқушының құзіреттілік

деңгейін (пәндік, тілдік және т.б.) бағалауға

мүмкіндік беретін бір жағдайға немесе

әрекетке арналған жауап, пікір беретін нақты

жағдай.

Қалыптастырушы бағалау кезінде

оқушының оқыту мақсатына жеткені туралы

мұғалімнің шешімі.

Оқушы оқу мақсатына «Жетті» егер:

Тапсырмаларды оқу мақсатына сәйкес

орындайды, сұрақтарға дұрыс жауап береді.

Тапсырмаларды өз бетінше орындайды.

Ойлау дағдыларын көрсете отыра, белсенді

қатысады (мысалы, сұрақ қоя алады, қоры-

тынды шығарады, жоспарлайды, талдайды,

талқыға салады, көзқарасын білдіреді,

негіздейді).

Естіген ақпаратты анық жеткізе алады, оқу

нәтижесін болжай алады.

Оқушы оқу мақсатына «Талпынады» егер:

Тапсырмаларды дұрыс орындамайды,

сұрақтарға дұрыс жауап бермейді және

әрқашан қолдауды қажетсініп отырады.

Тапсырманы орындауда сыныптастарының

немесе мұғалімнің көмегін қажетсінеді.

Көбіне басқалардың жауаптарын қолдап

немесе келісіп, шектеулі жауаптар береді.

Өз білімінің шешіміне сенімсіз және

үйренгенін жеткізе алмайды.

Қалыптастырушы бағалаудағы кері

байланыс

Тиімді кері байланыс оқушының үш

сұрағына жауап береді:

- Оқудың қай кезеңіндемін?

- Нәтижеге қалай жете аламын?

-Кемшіліктерді болдырмау үшін қандай

жұмыстар істеймін?

Критериалды бағалаудың басты

ерекшелігі: - алдын ала ұсынылған бағалау

шкаласы;

- анық, айқындылығы;

- бағаның әділдігі;

- өзін бағалауға мүмкіндіктің берілуі.

Критериалды бағалаудың маңызы: Мұғалімдер үшін:

Сапалы нәтижеге әкелетін

критерийлер құрастыруға;

Өз іс-әрекетін саралап және

болашаққа жоспарлай алатын мәліметтер

алуға;

Сабақ берудің сапасын арттыруға;

Оқушының жеке ерекшеліктерін

ескере отырып, оқытудың әр тұлғаға

арналған ауқымын жоспарлауға;

Бағалаудың әр түрлі әдістерін

пайдалануға.

Оқушылар үшін:

29

Танымдық қабілеті мен ойлау

деңгейін арттыратын оқытудың әр түрлі

әдістерін пайдалануға;

Табысқа жетелейтін бағалау

критерийлерін түсінуге;

Өзін және өзгелерді бағалау арқылы

кері байланысқа түсуге;

Сыни ойлауына, еркін ойын айтуына,

өзінің білімін көрсетуге.

Ата-аналар үшін:

Баласының білім сапасының

дәлелдемелерімен танысуға;

Оның оқуындағы табыстылықты

бақылауға;

Оқуына қолдау көрсету үшін бағыт

алуына мүмкіндік туғызады.

Критериалды бағалау технологиясы

оқушы бойындағы үрейленуді басады және

мұғалімді «төрешілік» қызметінен босатып,

оқушы бойында өзін-өзі бағалау, өз іс-әре-

кетіне баға беру, жауапкершілік қабілетінің

дамуына ықпал етеді. Критериалды бағалау

жүйесі бұрынғы бағалауға қарағанда

қалыптастырушы және жиынтық бағалаумен

ерекшеленеді. Қалыптастырушы бағалау

оқытуды, әдістерді және осы мүмкіндіктерді

іске асыру түрлерін жақсарту мүмкіндіктерін

анықтауға бағытталған болса, жиынтық

бағалау мақсатты баға қою және

сертификаттау немесе оқытудың алға

жылжуын тіркеу үшін, оқыту қорытындысын

шығару үшін қажет. Мұндай бағалау кезінде

өзіңді басқа адаммен салыстыру шарты жоқ,

сондықтан критерий түрлері бойынша

мүмкіндігіңді бағалап, жетістікке жету

жолдарын қарастыру. Бұл жаңа әдістердің

оқу үдерісінде пайдаланылуы, оқушыға

сапалы білім беруде және ұстаздардың

білімін жетілдіруде пайдасы өте зор.

Қалыптастырушы бағалау

• Сәйкестендірілген оқыту мақсаттары

пәндер мен тоқсандар бойынша

ерекшеленеді;

• Критерийлер бойынша оқыту

мақсаттарының саны ерекшеленеді;

• Оқыту кезеңінде және қалыптастыру-

шы бағалауда мұғалім оқушының оқыту мақ-

сатына жеткені туралы шешім қабылдайды;

• Шешім екі түрде шығарылады:

«жетті» және «талпынады»;

• Оқушылардың тоқсан бойында оқыту

мақсатына жетуіне бірден бірнеше мүмкіндік

беріледі;

• Шешім электрондық журналда

белгіленеді.

Ішкі жиынтық бағалау

• Ішкі жиынтық бағалау әр тоқсанның

соңында жүргізіледі;

• Сыртқы жиынтық бағалау жоқ

сыныптарда жылына тек 4 жиынтық бағалау

жұмысы өткізіледі;

• Сыртқы жиынтық бағалауы бар

сыныптарда жылына 3 жиынтық бағалау

жұмысы өткізіледі;

• Ішкі жиынтық жұмыстарды дайындау

бойынша Нұсқау әзірленеді.

Ішкі жиынтық бағалауға арналған жұ-

мыстар Педагогикалық өлшеулер орталығы-

ның мамандары мен әр мектеп мұғалімдері-

нің кәсіби қауымдастығымен бірге

дайындалады.

Қорытындылай келе оқу мен

оқытудағы жаңа тәсілдерді іс-тәжірибеде

қолдана отырып, оқушының өзіндік пікірін

тыңдау арқылы, оған жауап берген келесі

оқушының ойын салыстыра отырып

өздерінің шешім табуына жол табу

мүмкіндігі туатынын және сыни көзқараспен

топішілік бағалау сәттері шынайылық

танытатынын байқадым. Қазіргі заманғы

білім жүйесіне енгізіліп жатқан түрлі

бағдарламалар бойынша білімімізді

жетілдірудің арқасында, ой-өрісіміз дамып,

оқу үдерісінде жаңашыл мұғалімдер қатары

көбейіп, көптеген тың дүниелер пайда

болуда. Сондай-ақ бүгінгі заманға сай жаңа

технологиялардың, жаңа әдіс-тәсілдердің

оқушылардың дұрыс білім алуына, әсіресе

ауыл балаларының бойындағы оқуға деген

қызығушылығының даму үрдісін арттыруға

көп көмегі тиюде. Жаңа технологиялардың

оқушы бойына дұрыс таралуы мен сапалы

білім берілуі мұғалімнің жан-жақты болуы

және шеберлігіне байланысты және осы

мамандықты сүйіп таңдаған ұстаздың

қолынан келетін іс екеніне ешкімнің дауы

жоқ екені айдан анық. Осы мүмкіндіктерді

кеңінен пайдаланып, болашақ ұрпақтың

дамуына жан-жақты қолдау көрсетіп,

шеберлік таныту ұстаздардың үлесі деп

ойлаймын.

30

Әдебиеттер: 1. Мұғалімге арналған нұсқаулық. Екінші

(негізгі) деңгей, үшінші деңгей.

2. http://moodle.nis.edu.kz

3. ҚР педагог қызметкерлерінің біліктілікті

арттыру курстарының бағдарламасы.

4.Тренерге арналған нұсқаулық үшінші

(негізгі) деңгей

ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ

АРҚЫЛЫ БІЛІМ САПАСЫН КӨТЕРУ

Дүйсенбаева Раушан Сарқытқызы,

Ақтөбе орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Еліміз егемендік алған алғашқы жылда-

рынан бастап білім беру ісіне аса мән берілу-

де. Бүгінгі ғаламдастыру дәуірінің талабына

сай білім беру барысында оқушының жеке

тұлғасын жан-жақты жетілдіруге, олардың

танымдық әрекетін дамытумен қатар ғалам-

дық ой-санасын қалыптастыруға ерекше на-

зар аударылуда. Елбасы Н.Назарбаевтың

«Қазақстан – 2030» стратегиясында болашақ

қоғам мүшелері – жастар туралы айта келіп,

«Біздің балаларымыз білігі жоғары жұмыс-

шылар мен фермерлер, инженер, банкирлер

және өнер қайраткерлері, мұғалімдер мен

дәрігерлер, зауыттар мен фабрикалардың

иелері және спортшылар болады. Олар мұ-

най, газ бен электр қуатын, тамақ өнімдерін

өндіретін, әрі олармен әлемдік экономиканы

қамтамасыз ететін болады» дегені бүгінгі

мектепке үлкен жауапкершілік жүктелгенін

көрсетіп отыр. Елбасының осы сөздері бүгін-

гі әлемдік ғаламдастыру жағдайына болашақ

ұрпағымыздың қандай дайындықпен бару

керектігін айтады. Осындай аса маңызды се-

нім жүктеліп отырған жастарымыздың бола-

шақта мемлекеттік жауапты қызметтерді

атқаратындай, өз мүддесінен гөрі халықтық

мүддені дәріптейтін және ғаламдық деңгейде

ойлай білетін жеке тұлға болып өсіп жетілуі

үшін оларға сапалы білім беру, саналылыққа

тәрбиелеу, жеке бас құндылығын көтеру оқу-

ағарту саласының үлесіне тиеді.

Осыған байланысты білімнің мазмұ-

нын, оқыту әдістері мен сабақты ұйымдас-

тыру нысандарын жетілдіруді нақтылай түсу

қажеттілігі туындайды. Білімнің әрбір бөлігі

оқушының ғаламдық ойлауға септігін тигі-

зіп, олардың әлем туралы ой жүйесін дамы-

туға негіз салуы тиіс. Сондықтан орта білім

стандартында «Мектептің әрбір саласында

жеке тұлғаны дамыту міндетіне сай білім

мазмұнының толық жүзеге асуын қамтама-

сыз ету» талабы қойылып отыр. Оқушының

ғаламдық тұрғыдан ойлауын қалыптастыру-

ға, ойлау әрекетін дамытуға алған жалпы

білімдері тірек бола алады.

Білім берудің мақсаты, оның ұйымдас-

тырушылық құрылымы, технологиялық жа-

ғынан жабдықталуы, оқыту әдістемесі қоғам-

ның әлеуметтік сұранысынан туындайды.

Бұған дейін білім беру үрдісінің негізгі бө-

ліктері – мақсат, мазмұн, форма, әдіс, оқыту

көрнекілігі болса, бүгінде жаңа технология

бойынша оқып үйрену, меңгеру, өмірге ен-

діру, дамыту болып өзгерген. Қазіргі кезде

жалпы орта білім берудің мақсаты мен мін-

деттері, мазмұны едәуір өзгеріске ұшырап,

жаңаша мәнге ие болды. Сондықтан сабақ-

тарды жаңадан ұйымдастыру қажет, оқушы-

лардың пәнге деген қызығушылығын, ынта-

сын ояту керек.

Сабақ – мұғалім ізденісінің нәтижесі.

Күнделікті сабақтағы бірсарындылық оқу-

шылардың пәнге деген қызығушылығын жо-

ғалтады. Сондықтан сабақты ыңғайына қа-

рай түрлендіріп өткізсе, сабақтың мазмұнын

аша түседі. Оқушылардың пәнге қызығу-

шылығын арттырудың бір жолы сабақты

жаңа тәсілмен өткізу болып есептеледі.

Оқыту үрдісі кезінде сабақтағы басты

тұлға білім беретін мұғалім емес, осы білімді

қызыға қабылдауға дайын оқушының болуы.

«Қызығу – әр қырынан алып қарауға бола-

тын күрделі ұғым, адамның белгілі бір

объектіні ұнатып, білуге ұмтылған іс-әреке-

тіне қуаттандыратын психикалық ерекшелік»

деген пікір айтады ғалымдар М. Беляев,

31

Н.Морозова, С.Рубинштейн. Қызығу адамды

жаңаны білуге, әрекеттің жаңа әдістерін

іздестіруге құмарландырады. Сондықтан

адамның қызығуы бір іспен шұғылданғанда,

әр түрлі әрекеттерде көрініс табады.

Білім беру саласындағы қазіргі оңды

өзгерістер әрбір мұғалімнен өз ісіне мұқият-

тылықты талап етеді. Жоғарыдағы ұстаным-

дардың орындалуы үшін әр мұғалім өзі мен

оқушының терең дәрежеде екенін естен

шығармай, оны жеке тұлға ретінде қабылдап,

оған беретін сабақтың оқыту әдістерін

түрлендіріп жетілдіруі қажет. Үйреншікті,

дайын әдіс-тәсілдер бүгін баланы қызықтыр-

майды. Сондықтан қайткенде баланың ойы-

на, сезіміне серпіліс ендіруді мақсат етіп қою

керек. Сан алуан әрекет арқылы ақыл-ойды

ұштау, жетілдіру, жеке тұлғаның өзіндік

идеясын, көзқарасын, сенімділігін, жауап-

кершілігін біртіндеп дамыту жолдарын

іздестіру – осының бәрі бүгінгі қажеттілік.

Нағыз өз ісінің шебері ғана жоғары же-

тістіктерге ие бола алады. Ал, білікті маман

болу үшін көп ізденіс керек екені даусыз.

Қазіргі таңда оқудың интерактивті әдіс-

тәсілдері өте көп. Педагогикалық ғылым мен

озық тәжірибенің бүгінгі даму деңгейінде

белгілі болған оқыту әдіс-тәсілдерінің бәрін

еркін игеріп, әрбір нақтылы жағдайларға

орай ең тиімдісін таңдап алу және олардың

бірнешеуінің жиынтығын түрлендіре, тиімді,

үйлесімді, әрі шығармашылықпен қолдану –

cабақтың сәтті өтуінің кепілі.

1. Мұғалім сәтсіз өткен сабақтарға

өзіндік талдау жасап, өз кемшілігін іздеуге

әрекет жасау керек.

2. Білім мен тәрбие берудегі ізгілен-

діру, жариялылық, педагогикалық ынтымақ-

тастық, ғылыми-әдістемелік, тың ізденістер-

ге сүйене отырып жаңашылдыққа талпыну

қажет.

3. Мұғалім күнделікті сабағына шығар-

машылықпен дайындалуы керек. Өйткені,

сабақ– мұғалімнің өнер туындысы, шығарма-

сы. Сондықтан әр сабақты тиімді ұйымдас-

тыруда оқушыны жалықтырмайтын, қабіле-

тін арттыратын жағдай туғызуға ықпал

етуіміз керек деп ойлаймын.

Оқыту әдістері – мұғалім мен оқушы-

лардың өзара әрекетінің негізінде білім,

тәрбие және таным процесін жетілдіру.

Мұғалім оқытудың нәтижесін арттыруда

оқыту әдістеріне қатысты амал-тәсілдермен

қатар оның құралдарын да пайдаланады.

Оқыту үрдісінде оқушыларға ғылым негізде-

ріне сай терең де тиянақты білім беру, олар-

ды адамгершілік рухта тәрбиелеу және да-

мыту міндеттерін шешудегі мұғалімнің бас-

шылық ету тәсілдері, амалдары мен құрал-

дарының біртұтастығын оқыту әдістері

демекпіз.

Бүгінгі таңда Қазақстанда Ш.Қаланова-

ның, Ж.Қараевтың, Ш.Таубаеваның,

Қ.Қабдықайыровтың, С.Лактионованың,

М.Жанпейісованың, Ә.Жүнісбек пен

Қ.Нағымжанованың, С.Көшімбетованың, т.б.

ғалымдардың зерттеулерінде оқытудың жаңа

технологиялары жан-жақты қарастырылады.

Жаңа педагогикалық технологиялар оқушы-

ның шығармашылық қабілеттерін арттыруға

өз үлесін қосады.

Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін

оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға

алу қажет. Оның ғылыми-әдістемелік, оқыту-

әдістемелік, ұйымдастырушылық себептері-

не үнемі талдау жасап, назарда ұстау, жаңа

буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп

білу, пәндік білім стандартымен жете таны-

су, білімді деңгейлеп беру технологиясын

игеру арқылы оқушыларға білімді мемлекет-

тік стандарт деңгейінде игертуге қол жеткізу,

оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократия-

ландыруды үнемі басшылыққа алу. Өйткені

оқыту – тәрбиенің негізі. Оқу-тәрбие үрді-

сінде қолданып, айтарлықтай нәтиже беріп

жүрген жаңа педагогикалық технологиялар

мыналар: дамыта отырып оқыту әдістемесі

(Л.Занков, Д.Эльконин, В.Давыдов, В.Репин,

В.Левин); оза отырып оқыту (С.Лысенкова);

іс-әрекетті бағалау (Ш.Амонашвили,

И.Волков); тірек және тірек конспектілері

арқылы оқыту (В.Шаталов); саралап оқыту;

шоғырландырып қарқынды оқыту жүйесі;

деңгейлік тапсырмалар арқылы дамыта

оқыту; жобалап оқыту технологиясы.

Дамыта оқыту – күрделі құрылымды,

біртұтас педагогикалық жүйе. Оның нәтиже-

сінде әр оқушының өзін-өзі өзгертуші

субъект дәрежесіне көтерілуі көзделіп, оқыту

барысында соған лайық жағдайлар жасала-

ды. Дамыта оқытудың дәстүрлі оқытудан

айырмашылығы: көздеген мақсатында, мә-

32

нінде, мазмұнында, дамытудың негізгі фак-

торында, мұғалімнің рөлі мен атқаратын

қызметінде, әдіс-тәсілдерінде, оқушының

білім алу белсенділігінің түрінде, оқу үрдісі

мүшелерінің әрекеттестік ерекшеліктерінде,

олардың қарым-қатынас сипатында, танып-

білу үрдісін ұйымдастыру түрлерінде, т.б.

Сондықтан да дамыта оқыту, ең

алдымен, оқушылардың санасын, ойлау іс-

әрекетін дамытуды көздейді. Мұғалім

оқушыларға дайын білім емес, проблемалық

сұрақпен келеді, берілетін білім проблема-

лық баяндау негізінде болады. Оны шешу,

мақсатқа жету оқушының өз іс-әрекеті арқы-

лы жүреді. Оған жетудің әдіс-тәсілдерін,

жолдарын өзі табады. Модель, жоба жасау,

оны қорғау – дамыта оқытудағы басты әдіс-

тәсіл. Дамыта оқыту оқушылардың

шығармашылық ойлауын дамытады.

Дамыта оқытуда мұғалім қызметі

төмендемейді. Бірақ оқытудың бұл түрінде

мұғалім дәстүрлі оқытудағыдай барлық іс-

әрекетті өз мойнына алмайды. Мақсатқа тек

өзінің белсенділігімен жетпейді. Белсенділік

оқушыға жүктеледі. Дамыта оқытуда да

мұғалім-оқушы іс-әрекеті бірлікте, бір бағыт,

бір мақсатқа бағытталады. Бүгінгі таңда

білім беру қызметін көрсетуде бәсеке

күшейіп отыр, тұтынушылардың дайындық

деңгейіне деген талаптары өсуде. Осындай

кезеңде өз өмірін сақтап қалуы үшін мектеп

үздіксіз өз қызметін жақсартуға және қайта

құруға, оқу-тәрбие үрдісін жетілдіруге

мәжбүр.

Соңғы уақыттарда отандық педагогика-

лық технологиялармен қатар шет елдік, олар-

дың ішінде әлемдік озық идеялар негізінде

жасалған жобаларды қолдану жақсы нәтиже-

лер беруде. Солардың Ж.Пиаже мен

Л.С.Выготскийлар жасаған «Сын

тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы».

Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасында

100-ге жуық стратегиялар бар. Қазіргі кезде

мен қолданып жүрген стратегиялар Венн

диаграммасы, «Т» кестесі, эссе, ой қозғау,

инсерт, шығу парағы, кубизм, дискуссиялық

өрнек, кластер, синквин, т.б.

Күнделікті сабақтарда оқыту мен үйре-

тудің үш тәсілі – қызығушылық ояту, мағына

ажырату, ой-толғаныс кезеңдерінде тиімді

стратегиялар қолданудың да маңызы зор.

«Сын тұрғысынан ойлау» сабақтары-

ның алғашқы бөлігі міндетті түрде қызығу-

шылықты оятуға арналады (сұрақ қою),

екінші «мағынаны тану» кезеңінде (жауаптар

іздеу, мәселені зерттеу) мәтінді жан-жақты

және әр тұрғыдан талдау жұмысы жүреді.

Үшінші, білім «ой-толғаныс» арқылы

жалпылама жүйеленеді (ойлау үрдісінің ең

жоғарғы сатысында мәселені талқылау).

Яғни, мұғалім оқушыларын ойлауға тұрақты

түрде үйретеді.

Жаңа педагогикалық технологияларды

сабақта үнемі қолдану барысында, бұрын

сәтсіздіктен қашып, оқуға талаптанбайтын,

ғылымның маңызын төмен санап, білімнің

қажетін ескермейтін, құнды ақпараттарды

енжар қабылдайтын оқушылар, әсіресе

үлгерімі орташа деңгейдегі оқушылардың

сабаққа ынтасы өзгерді. Ал, үздіктер мен оқу

екпінділерінің көпшілігі не жазаланбау үшін,

не мадақтау үшін, не өзгелерден жоғарырақ

болу үшін оқып келсе, енді қызықты

ақпараттарды өз бетінше іздеп тауып,

өзгелермен ой бөлісуге асығатын болды.

Мұның бәрі олардың табысқа жиі жетіп, өз

күшіне сенуінің арқасында болып жатқан

өзгерістер. Оқушылар жүргізілген

сауалнамаларға берген өз жауаптарында

жұмысты жоспарлау, жағдайға бейімделу,

нәтижені нақты бағалау сияқты қабілеттерді,

табандылық, сынға төзімділік сияқты

қасиеттерді жиі көрсете бастады.

33

АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҒЫНДА ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ

КОММУНИКАТИВТИК ҚҰЗІРЕТТІЛІКТІ ДАМЫТУ

Кадирова Айгул Аширбековна,

Байғанин ауданы Қарауылкелді орта мектебінің ағылшын тілі пәнінің мұғалімі

«Ойын – бала үшін өмірлік тәжірибе»

М.Жұмабаев

Ойын дегеніміз – жас ерекшелікке

қарамайтын, адамның көңіл-күйін көтеретін,

ойландыратын үрдіс. Ойын – төзімділікті,

алғырлықты, тапқырлықты, ұқыптылықты,

ізденімпаздықты, іскерлікті, дүниетаным

өрісінің көлемділігін, көп білуді, сондай-ақ

басқа да толып жатқан сапалылық қасиет-

терді қалыптастыруға үлкен мүмкіндігі бар

педагогикалық тиімді әдістердің бірі. Ойын-

дар баланың тапқырлығын, байқағыштығын,

зейінділігін арттырумен қатар, ерік, сезім

түрлерін де дамытады. Ойын түрлері көп.

Соның ішінде бастауыш және орта буын

сыныптарда пайдаланатын ойын сабақ, ойын

жаттығу, сергіту ойындары, дидактикалық

мақсаттағы ойындардың оқыту үрдісінде

оқушылардың коммуникативтік құзіретті-

ліктерін дамытуда үлесі зор.

Психологиялық тұрғыдан алып қара-

ғанда бастауыш және орта буында оқушылар

белсенді және өте қозғалмалы болып келеді.

Бұл жастағы балалар өздерін еркін ұстап,

сабаққа аса қызығушылықпен қатысады,

өзінің айналасындағы нәрселерді көріп, соны

бейнелеуді ұнатады. Рөлдік ойындарды та-

бысты және қарқынды жүргізе біледі.

Сөйлеу әрекетінде қозғаушы күш-ырғақ.

Сөйлеу ырғағын құру мұғалімдердің рөлдік

ойындарды ұйымдастырудағы ең қиын іс-

әрекеті. Оқушылардың қызығушылығын арт-

тыру мақсатында мұғалім ойынға қатысушы-

ның өзіндік сөз ырғағын бейнелеп көрсетіп,

тапсырманы дұрыс құра білуі керек. Тақы-

рыптық «рөльдік ойындар» оқушылардың

сөйлеу дағдысының қалыптасуын дамытады.

Ойынның сабақ барысындағы басты мақсаты

– білім беруді ойынмен ұштастыру. Баланың

ойынға белсенді түрде қатысуы оның

ұжымдағы басқа да әрекеттерін айқындайды.

Ойын бір қарағанда қарапайым құбылыс не

әрекет сияқты болғанымен, ол ұжымдық

әрекет. Ойын арқылы оқушының сөздік қоры

баийды, тілі дамиды, зейіні қалыптасады,

байқампаздығы артады, өзара сыйластыққа

үйренеді, бір-біріне деген оқушы сенімділігі

артады, сабаққа қызығушылығы артады.

Сабақ барысында оқушы зейінін сабақ-

қа аудару, ауызша сөйлей алу және жазу дағ-

дысын қалыптастыру, пәнге деген қызығу-

шылығымен өз бетінше жұмыс жасай алу

қабілетін дамытуда дидактикалық ойындар-

дың үлесі зор десек болады. Мәтінді мазмұн-

дауға үйрету, жоспар құруға, белгілі бір

суретке тақырып қоя білуге, суретке қарап

сөйлем құрауға, мұғалімнің көмегімен өзде-

рінің ойларын, қызықты іс-әрекеттерін әңгі-

мелеуге үйрету дидактикалық ойындарды

ойнау барысында қалыптасады. Балалар

білімді ойын арқылы қабылдап үйренеді.

Ойындардың қажеттілігін іріктеп ала

білу – ұстаз шеберлігіне байланысты. Оқу-

шының тілін дамытуда сөздік ойындарды

қолдану тиімдірек. Сондай ойындардың бірі

– «керекті сөзді тауып айт». Ойынның мақ-

саты – қажетті сөздерді дұрыс тауып айтуға

жаттықтыру, оқушы зейінін қалыптастыру.

Мұғалім сол сабаққа қатысты жалпылама

сөзді атайды, оқушылар қажетті сөздерді

айтады немесе жазады. Сондай-ақ оқушы

зейінін қалыптастыруда “Who is faster?”

ойынын өткізуге болады. Бұл ойынды

барлық сабақтарда қолдануға болады. Сабақ

барысында оқушылардың қызығушылығын,

зейінін, тілін дамыту үшін дидактикалық

ойындар мен тапсырмалардан басқа грамма-

тикалық ойындардың орны ерекше.

Сабақта тиімді қолданылған ойын оқу-

шылардың грамматиканы толық меңгеріп,

сауатты жазу дағдысына мол мүмкіндік

береді. Оқушыларды өз беттерімен жұмыс

істеуге дағдыландырады, ізденімпаздыққа

баулиды. Грамматикалық ойындар әр түрлі

жағдаяттар арқылы жүзеге асады. Ойын

сабақтың әр бөлігінде, әр мақсатта

жекеленіп, дараланып қолданылады. Жаңа

тақырыпты түсіндіруде, өткенді қайталауда,

пысықтау сабақтарында пайдаланылады.

«Доппен» ойынында балалар допты бір-

34

біріне лақтырып, тез заттың атын немесе

түсін айтып жалғастыру керек. «Сұрақ қой»

ойынында үстелдің үстінде бірнеше заттар

жатады, оқушылар әр затқа сұрақ қою керек.

«Затты тап» ойынында мұғалім әлдебір

затты газетпен жауып, сұрақтар қою

барысында оқушылар ол не зат екенін шешу

керек. «Сөз құра» суретке қарап атын атау

және осы сөздің бірінші әрпіне сөз құрау

керек.

Әр ойын сабақ мақсатына сай қолданыс

табады. Бұл ойындар оқушының сөйлеу тілін

жаттықтырады, яғни, коммуникативтік құзы-

реттілікті арттырады. Қимылдары дамуымен

қатар ойын барысында өлең, тақпақ жаттай-

ды, мысалы, «сolours», «friends», «school»,

«family».

Сонымен қатар оқушы құзыретті-

ліктерін дамытатындай рөлдік, сюжеттік, си-

туациялық ойындарға үлкен мән беремін.

Ойын үстінде бала сұранысы мен мұғалім

тапсырмасы өзара ұштасады. Мысалы, “Our

house” ойынында топ өздері тұрғысы келетін

үйдің сұлбасын сызады немесе суретін сала-

ды. Одан кейін осы үйді салу үшін материал-

дарды анықтап алады. Осылайша ойын өмір-

мен байланысты болып, оқушы құзырет-

тілігін дамытуға септігін тигізеді. Баланың

әр қырынан көрінуіне интеллектуалдық, шы-

ғармашылық, коммуникативтік жағынан жә-

не әртүрлі қиындықтарды жеңуге жағдай

жасайды. Осы орайда сабағымда қолданатын

коммуникативтік құзіреттілікке құрылған

тапсырмалардың мынадай үлгілерін атап

өтуге болады.

“Where am I?”

Aims: to put oneself in the role of a native

speaker, to experience an everyday situation that

requires the use of the English language, to

build self- confidence, to practice asking for and

giving information, to use vocabulary of

directions, to use clear and specific words.

Procedure :

1. After pupils have had an appropriate

grammar \vocabulary lesson regarding asking

for and giving directions, tell them that you

would like them to practice what they have

learned by pretending to be people who need

information in order to get to a specific place

and people who give that information.

2. Divide the group into parts and give

each person a role card. Students should not

show their cards to each other . When they have

had opportunity to read their roles and ask

questions about their roles call each pair to the

front of the classroom where theywill enact their

roles.

Recalling words.

A. You could write 15 or 20 words on the

blackboard. Make sure your students know all

the words. these words may be the words they

have recently learnt and can be counted with a

certain topic. Give them a minute to look at

them the erase. Individually or in pairs or

groups the students try to recall as many as they

can and write them down .you should find out

who remembered the most and spelt them more

correctly.

B. You should write about 20 words on

the blackboard. divide the class into small

groups. Give them one or two minutes to look at

them, then erase. Students write a story using as

many words as possible. Find out whose story is

the best.

“A street in your city”

Situation 1. Your role : A student asking

directions.

You have just taken a bus from your new

apartment. you are looking for the First National

Bank where you wish to open an account. You

see a kind – looking woman who is selling

flowers. Ask her for directions to the bank.

Situation 2. Your role : An old woman

selling flowers.

A student gets off the bus in front of the

place where you sell flowers everyday. The

student asks for direction to a bank. Give the

student the directions he or she needs.

“A bus stop”

Your role: The bus driver

You are a bus driver who is helpful and

enjoys meeting new people. An international

student who is new to town gets on your bus

and needs help.

You role :The international student

In the end of your first day in the English

language program, and you must take a bus

home for the first time. You have been told that

bus is the Number 67,but you don`t know how

35

much money the bus costs and you don`t know

where to get off. Ask the driver for help.

“Change the underlined letter to make

anew word.”

Example: rat – cat

ninepool lake

ten block night

livehow six

soncome pay

“Make up one word out of two”

Grand table

Home ball

School work

Sports mother

Time bag

Foot ground

After mate

Class tree

Apple noon

“Put the words in the correct column”

Elephant, hill, river, castle, snake dog,

wolf, bank, insect, shop, tiger ,sea, fox, forest,

valley, supermarket, cow, field, mountain,

theatre, house, horse, beach, cat, channel, post

office.

Building Animal Natural feature

“Find the names of jobs.”

a. o t a r c - a

b. n e g e re nei - e

c. a j to l r u s n i -j

d. a r g a n e m -m

e. p s r o i e t c i e n -r

f. e u r s n - n

g. a r b e k -b

h. s y e r c a r t e -s

i. o t o r c d - d

j. h e c a t er -t

Бастапқы және кейінгі кезеңдерде

ағылшын тілін оқытудағы бір негізгі аспект

ол ойын элементтерін тиімді пайдалану

болып табылады. Ойын арқылы бала

қоғамдық тәжірибені меңгереді, сондықтан

әр сабақ үрдісінде қандай ойын қолдануға

болатынын сабақтың мақсатына, жас ерек-

шелігіне сәйкес таңдау керек.

Қорытындылай келе, дидактикалық

ойындар оқушылардың таным белсенділігін

жандандыратын, өздігінен ойлауын

дамытатын тәсілдердің бірі. Олар кез келген

оқу материалын қызықты да тартымды

қылып, оқушылардың көңіл-күйін көтеруге,

өздерінің жұмыстарына қанағаттануға және

білім үрдісін жеңіл меңгеруге көмектеседі.

Сабақ барысында ойын арқылы дамытуға

арналған тапсырмалар жүйелі бағытталып,

ұйымдастырылып отырса ғана мұғалімнің

сабақ мақсатына жеткізуіне мүмкіндік

береді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. «Мектептегі шет тілі». Республикалық

әдістемелік педагогикалық журнал № 3, 2010

2. «Ағылшын тілі мектепте». Республикалық

әдістемелік журнал. № 6, 2012

3. Рогова Г.В. «Методика обучения английс-

кому языку». Москва, 1975

4. Әбдіғалиев А. «Шет тілін оқытудың

әдістемесі» Алматы, 1986

5. Ағылшын тілін оқыту әдістемесі. Алматы.

«Атамұра». 2003

БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕРДЕ СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУ АРҚЫЛЫ

ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Қайрақбаева Тыныштық Сагинаевна,

Ақтөбе қаласы №2 жалпы білім беретін мектеп-гимназияның бастауыш класс мұғалімі

Елбасы Н.Ә.Назарбаев халыққа жолда-

уында «Біздің міндет жаңа технологияларды,

идеялар мен көзқарастарды пайдалана оты-

рып, білім мен бәсекеге қабілетті ұрпақ тәр-

биелеу» деп ұстаздар қауымының алдына

жаңа міндеттер қойды. Жаңа технологиялар-

дың басты мақсаттарының бірі баланы оқыта

отырып, оның еркіндігін, белсенділігін

қалыптастыру, өз бетінше шешім қабылдауға

дағдыландыру.

Жаңа педагогикалық технологияларды

күнделікті сабақ үрдісіне пайдалану үшін, әр

мұғалім алдында отырған оқушылардың жас

ерекшеліктерін (жеті модульдің бірі) ескере

36

отырып, мақсат-мүддесіне сай, өзінің шебер-

лігіне орай таңдап алады. Бұл жаңа техноло-

гиялар – оқушылардың шығармашылық қа-

білеттерін (дарынды және талантты модулі),

терең ойлай білуін, теориялық негіздерін,

эстетикалық көзқарастарын, пайымдауын,

баға беруін, танымдық белсенділігін

дамытуға бағытталған. Жалпы білім беретін

мектептердегі оқу үрдісін жаңаша дамыту,

оның нәтижесінің жоғары деңгейде болуын

қадағалау жаңашыл педагогтердің қолында.

Жаңашыл педагогтердің мақсаты –

оқушылардың білімдерін сапалы етіп, жеке

тұлға болып қалыптасуына негіз болу. Жаңа

технологиялар теориялық тұрғыда дәлел-

деніп, тәжірибеде жақсы нәтижелер беруде.

Сын тұрғысынан ойлау ұғымы белгілі

бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге

қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септи-

калық ойларға қарсы қоя білу, салыстыру,

сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе-

теңдікте ұстап талқылау. Сыни ойлау – адам

өмірінің бір саласы. Бұл көптеген жолдар

мен шешімдер ішінен адамдарға өздері үшін

маңызды, әрі пайдалы, тек қажетті ақпарат-

тарды жинап, жаңа білімді бұрынғыдан

ажырата білуге көмектеседі.

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту

бағдарламасы – әлемнің түкпір-түкпірінен

жиылған білім берушілердің бірлескен

еңбегі, ал бағдарламаның негізі Ж.Пиаже

мен Л.С.Выготскийдің теорияларын басшы-

лыққа алады. Осы бағдарлама Қазақстан

қоры жанынан 1998 жылы қазан айынан

бастап жүргізіліп келеді.

Сын тұрғысынан ойлау – бұл сынау

емес, шыңдалған ойлау. Осы деңгейдегі

ойлау тек ересек адамдарға, жоғары сынып

оқушыларына ғана тән деп ойлау дұрыс

емес. Жас балалардың да бұл жұмысты

дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму

деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір

жетістіктерге жетері сөзсіз. Оған осы жоба-

ның жұмыс жасау барысында көз жеткіздік.

Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында

ерекшелік бар. Бұл құрылым үш деңгейден

тұратын оқыту мен үйретудің моделі. Осы

үш деңгей оқушының алған білімін болашақ-

та пайдаға асыруға, қажетке жаратуға қабіле-

тін қалыптастырады. Көп ақпаратты талдай,

жинақтай отырып ішінен қажеттісін таңдап

алуға үйретеді. Осы моделді Блум таксоно-

миясымен біріктіріп құрастыру өте тиімді.

Сын тұрғысынан ойлау дағдыларын дамыту

– күрделі міндет, сондықтан когнитивті

психологияның негізгі түсініктері мен

тұжырымдамаларына көңіл аудару қажет.

Когнитивті психология негізін салушы-

лар ақыл, қабілет критерийлерін айқындады.

Бүгінде олардың жекелеген деңгейлерді ке-

ңейтумен немесе таралумен, басқа тәртіппен

дәйектелім бойынша бөліп берумен ерекше-

ленетін бірнешеуі белгілі. Сонымен байла-

нысты алғашқы топтастырулардың ішіндегі

ең танымалы Блум таксономиясын қарасты-

рамыз және бұдан әрі оған үнемі жүгінеміз.

Сонымен бірге, осы деңгейлердің негізінде

сабақтағы оқушылардың міндеттерін анық-

тау үшін, материал бойынша сұрақтар да-

йындап және бақылау кезінде оқушыға сапа-

лы баға қоя білу үшін мұғалімнің деңгейлер-

ді «көре» білуі маңызды деп санаймын.

Америка педагогикасында адамның

ақыл-ой қабілеттерінің құрылымы, таным-

дық үрдістің бір деңгейінен екінші деңгейі-

не, яғни, қарапайымнан күрделіге біртіндеп

өтеді деп саналады.

Блум жүйесі (Orlich, 1990) бойынша

төмендегідей көрініс табады:

1) ең төменгі деңгей – бұл БІЛІМ

деңгейі. Оқыту – есте сақтауға, жаттауға,

тануға, еске түсіруге бағытталады;

2) одан кейінгі деңгей ТҮСІНУ, таным

мақсаты – мазмұнын айту, ақпаратты бір

күйден екінші күйге аудару, өз сөзімен

жеткізіп айту;

3) ҚОЛДАНУ деңгейінде мәселені ше-

шу, нәтиже алу үшін ақпаратты қолдану

мақсаты болып табылады;

4) ТАЛДАУ деңгейінде – бөліктерге

бөлу арқылы тұтас нәрсені көру, қатысым-

дықтың ішкі құрылымын табу, себептерін

анықтау;

5) СИНТЕЗ деңгейінде – ауызша неме-

се нақты пән ретінде өзіндік, ерекше туынды

жасау;

6) ең жоғарғы деңгей БАҒАЛАУ дең-

гейінде – бағалау шешімдері қабылданады,

қарама-қайшы немесе әртүрлі көзқарастар

шешіледі.

37

Сын тұрғысынан ойлаудың дағдыла-

рын дамыту сыныпта тиісті орта жасауды

талап етеді. (A.Crawford, E.W.Saul,

S.Mattews, J.Makinster, 2005)

1. Оқыту климаты үшін мұғалім мен

оқушы бірге жауапты болады. Оқушылар

өз бетімен сұхбаттасу сұрақтарын дайын-

дайды, мысалы, ізденіс тобына рөлдерді бө-

ліп беру, сондай-ақ өз бетімен презентация

және басқаларды дайындау үшін стратегия-

ларды таңдап алады.

2. Мұғалімдер оқушыларды қолдай

отырып, олар өзінің ойшыл стратегияла-

рымен бөліскен ойларын моделдейді.

Мұғалімдер өз білімін емес, басқаларды мұ-

қият тыңдай отырып, әр пікірге сыйластық-

пен қарап, адамдардың сыни тұрғысынан ой-

лауының қалай жүзеге асатынын моделдейді.

3. Сыныпта ізденіс және ашық

атмосфера жасалған. Мұғалімдер және

оқушылар – Егер..., не болар еді? және Неге?

деген жоғары деңгейдегі сұрақтарды көбірек

пайдаланады. Оқушылар кез келген

тапсырмалардағы барлық мүмкін рөлдерді

орындай отырып, үйрену жауапкершілігін

өзіне алады.

4. Оқушыларға сын тұрғысынан

оқыту сәттерінде ғана мұғалім тарапынан

қолдау көрсетіледі. Басқаша айтқанда,

мұғалімнің қолдауы оқушыға қажет

жағдайда ғана беріледі. Қолдау ашық түрде

емес, ол астыртын, жетелеу сұрақтары

арқылы немесе жоғары деңгейдегі – Ал, егер

басқа қырынан қарасаң қалай болар еді, сен

жасап көрдің бе? деген сияқты сұрақтары

арқылы ұсынылады.

5. Жұмыс істеуге жасалған қолайлы

жағдайы бар ортаны ұйымдастырудың да

үлкен мәні бар. Сыныпта оқушылар кез

келген уақытта жауаптар іздестіруде немесе

ұжымдық зерттеулерде қажетті кітапты

немесе сөздікті ала алатындай, өздерін еркін

сезінулері керек.

Белгілі психолог Л.Выготский: “Дұрыс

ұйымдастырылған оқыту процесі ғана

баланың жеке басының дамуын ілестіре

алады”, - дейді. Талабына сай баланың пси-

хологиялық ерекшеліктері мен табиғи қабі-

леттерін ескере отырып, жаңа технология-

лық әдіс-тәсілдерді тиімді қолдана отырып,

балалардың сабаққа ынта-ықыласын артты-

ру, ой-өрісін, логикалық ойлау дәрежесін

кеңейту арқылы шығармашылық қабілетін

арттыру, экономикалық, экологиялық, эсте-

тикалық, халықтық педагогикалық тәрбие

беру. Осы жұмыстарды ұйымдастыру бары-

сында мұғалім үшін ең бастысы сабаққа

лайықты әдіс-тәсілдерді дұрыс таңдау.

Әр деңгейде қолданатын әдіс элемент-

терін Блум таксономиясының әр бөлігіне

бөліп алу қажет. Енді осы кезеңдердің мақсат-

міндеттеріне толығырақ тоқталып өтейік. 1.Қызығушылықты ояту – «үйрену

процесі» – бұрынғы білетін және жаңа

білімді ұштастырудан тұрады. Бұл кезеңде

оқушы өзінің бұрынғы білетін білімін жаңа

ұғымдармен, түсініктермен байланыстырып,

жаңа ақпаратпен толықтырып, кеңейте

түседі. Сондықтан да сабақта қарастырылға-

лы тұрған мәселе жайлы оқушы не біледі, не

айта алатынын анықтаудан басталады. Осы

арқылы ойды қозғау, ояту, ми қыртысына

тітіркенгіш арқылы әсер ету жүзеге асады.

Бұл кезеңде қызмет ететін «топтау», «түртіп

алу», «ойлану», «жұпта талқылау», «бол-

жау», «әлемді шарлау» т.б. деп аталатын

әдістер (стратегиялар) жинақталған.

Жоғарыда айтылған әдістер оқушының

белсенділігін арттырады. Өйткені, үйрену –

белсенділікті талап ететін іс-әрекет екені

даусыз. Бұнда оқушы өз білгенін еске

түсіреді, қағазға жазады, көршісімен

бөліседі, тобында талқылайды. Яғни, айту,

бөлісу, ортаға салу арқылы оның ойы

ашылады. Осылайша шыңдалған ойлауға

бірте-бірте қадам жасала бастайды. Оқушы

бұл кезеңде жаңа білім жайлы ақпарат

жинап, оны өз білімімен ұштастырады.

Ойлау мен үйренуге бағытталған бұл

бағдарламаның екінші кезеңі.

2. Мағынаны тану – «түсіне білу про-

цесі». Бұл кезеңде оқушы жаңа ақпаратты

тақырыппен байланыстырып жұмыс жасай-

ды, тапсырмалар орындайды. Оның өз беті-

мен жұмыс жасап, белсенділік көрсетуіне

жағдай жасалады. Оқушылардың тақырып

бойынша жұмыс жасауына көмектесетін

оқыту стратегиялары бар. Соның бірі

INSERT. Тақырыппен танысу барысында V –

білемін, ― мен үшін түсініксіз, + мен үшін

жаңа ақпарат, мені таң қалдырады,

белгілерін қойып отырып оқу тапсырылады.

38

INSERT – оқығанын түсінуге, өз ойына бас-

шылық етуге, ойын білдіруге үйрететін

ұтымды құрал. Бір әңгіменің соңына тез

жету, оқығанды еске сақтау, мәнін жете

түсіну – күрделі жұмыс. Оқушылар арасында

оқуға жеңіл-желпі қарау салдарынан түсіне

алмау, өмірмен ұштастыра алмау жиі

кездеседі.

Сондықтан да, мағынаны түсінуді

жоғарғыдай ұйымдастыру – аталған кемші-

ліктерді болдырмаудың бірден-бір кепілі.

Оқушылар білетіндерін анықтап, білмейтін-

дерін белгілеп, сұрауға әзірленеді. Бұл

әрекет арқылы жаңаны түсіну үшін,

бұрынғы білім арасында көпірлер

құрастыруға, яғни байланыстар құруға

дағдыландырады.

3. Ой қозғау. Тақырып туралы ой

қозғалыс – бағдарламаның үшінші кезеңі.

Күнделікті оқыту процесінде оқушының тол-

ғанысын ұйымдастыру, өзіне, басқаға сын

көзбен қарап, баға беруге үйретеді. Оқушы-

лар өз ойларын, өздері байқаған ақпарат-

тарын, өз сөздерімен айта алады. Бұл сатыда

оқушылар бір-бірімен әсерлі түрде ой

алмастыру, ой түйістіру, өзі үйрену жолын,

үйрену кестесін жасау мақсатында басқа-

лардың әр түрлі жолдары мен кестесін біліп

үйренеді. Бұл үйрену сатысы – ойды қайта

түйіп, жаңа өзгерістер жасайтын кезең болып

табылады. Әр түрлі шығармашылықпен ой

түйістіру болашақта қолданылатын мақсатты

құрылымға жетелейді. Осы кезеңді тиімді

етуге лайықталған «Бес жол өлең», «Венн

диаграммасы», «Еркін жазу», «Семантика-

лық карта», «екі түрлі түсініктеме күнделігі»

сияқты стратегиялар сабақтың ерекшелігіне,

ауыр-жеңіліне қарай лайықтала

қолданылады.

Мұғалім сабақ бойына қарастырылған

жаңа ақпарат жайлы, одан алған әсерін, не

үйренгенін, нені әлі де біле түсіну керек еке-

нін т.б. жайлы өз пікірін қағаз бетіне түсіруді

тапсырады. Жазуға уақыт беріледі. Уақыт

аяқталған кезде оқушылар өз жазғандары-

мен топ мүшелерін таныстырады. Ең жақсы

деп танылған жұмысты ұжымда оқуға бола-

ды. Оқушыларды алған білімдерін қорытуға,

оған сын көзбен қарап, ойын түйіндеуге үй-

рететін бұл әдісті кез келген сабақта қол-

дануға болады. Оқытудың қандай жолы қол-

данылса да «оқыту тиімділігінің» екі көзқа-

расы бар. Біріншіден, оқушының жеке тұлға

және әлеуметтік нысан ретіндегі келешегі,

екіншіден, оқытудың оқушы мен мұғалім

арасындағы қарым-қатынас нәтижесі ретінде

қарастырылуы.

Оқыту мен жазу арқылы сын тұр-

ғысынан ойлауды дамыту жобасымен, жеті

модулмен жұмыс жасауды бастаған мұға-

лімдер бұл сабақтар баланың танымдық бел-

сенділігін арттыруға, өз бетінше білім алуға,

шығармашылығын қалыптастыруға ықпал

ететіндігін атап өтсе, оқушылар оқудың (са-

бақтардың) қызықты, жеңіл өтетіндігін,

ұжымда бірлесіп жұмыс жасауға үйрете-

тіндігін, білімнің тереңдігі, әрі тиянақтылы-

ғы артатындығын баяндайды.

Мектеп өмірінде мұғалімдердің

аталмыш жобамен жұмысқа дейінгі және

кейінгі кезеңін (аралығын) салыстыру

оқушылардың оқуға деген ынта-

ықыласының артқандығын, адами жақсы

қасиеттердің қалыптасқандығын, мұға-

лімнің шыдамдылық, төзімділік сияқты сапа-

ларымен қатар оқушылардың басқаны қа-

былдау, түсіну, сыйлауды үйренгендігімен

сипатталады.

Бұл жаңа буын оқулықтарының

талаптарын жүзеге асыруда, оқушылардың

білім деңгейін көтеруде, оқушыларды

шығармашылыққа баулуда, ойларын еркін

айтуда тез арада дұрыс шешімдер табуға

атсалысатын өте тиімді бағдарлама.

Қолданылған әдебиеттер:

1. А.Ташенова, Сын тұрғысынан ойлауды

оқу мен жазу арқылы дамыту // Білім-

Образование -2006. -№6. 3-4 б.

2. Мұғалімге арналған нұсқаулық. Екінші

(негізгі) деңгей, 2012 ж.

3. З.Қ.Кульбаева, Ана тілі сабағында «Сын

тұрғысынан ойлауды дамыту» технология-

сын қолданудың тиімділігі. Бастауыш сынып

№7. 2013, 2 бет

4. Д.Е.Шурегеева, «Бастауыш сынып оқу-

шыларын оқытудағы жаңа әдіс-тәсілдер»,

Бастауыш сынып №8. 2014, 7 бет

5. Т.Д.Тағаева, «Сын тұрғысынан ойлау тех-

нологиясы әдістерін сабақтарда қолданудың

тиімділігі», Бастауыш сынып №10. 2014,7бет

39

6. К.Талдыбаева, «Білім беру үрдісінде жаңа

технологияны пайдалану жолдары»,

«Бастауыш сыныпта оқыту» №5 2005, 3 бет

БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ОҚУШЫНЫҢ СЫНИ ОЙЛАУ НЕГІЗДЕРІН

ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Қожаниязова Гулбану Жанибековна,

Ақтөбе қаласы №51 гимназиясының бастауыш класс мұғалімі

Қазақстан Республикасының «Білім ту-

ралы» Заңының 8-бабында білім беру жүйе-

сінің міндеттері ретінде «жеке адамның шы-

ғармашылық, рухани және дене мүмкіндік-

терін дамыту..., жеке басының дамуы үшін

жағдай жасау арқылы интеллектін байыту

қажет» деп айтылады. Әр мемлекет, әр халық

басқа мемлекеттер мен халықтардың, олар-

дың тарихы, дәстүрлері мен ойлау жүйесі ту-

ралы білімдерді дамыта отырып, олармен

бірлікте өмір сүруге үйренуі қажет... бола-

шақта күтіп тұрған түрлі қауіп-қатерлерді

бірге талдап, бірлесе тойтаруға, әр қилы қай-

шылықтарды ақылдаса отырып бейбіт түрде

шешім жасауға, әрі бірлескен жобаларды жү-

зеге асыруға мүмкіндік береді...»,- деп айта-

ды. Осы пікірлерді іске асыру ойлау процесі-

нің жаңаруы нәтижесінде жүзеге асады. Бұл

бағытта бастауыш сынып оқушыларының

ойлау процесін жаңартудың жолдары алуан

түрлі.

Бүгінгі күнде ойлау процесі, сыни тұр-

ғыдан ойлау, оны қалыптастыру мәселелері

көптеген философтар, психологтар, педагог-

тер мен физиологтардың зерттеу назарын

тартуда. Зерттеу тақырыбымыздың мәнін

ашу үшін алдымен философия, психология

және педагогика сияқты ғылымдарда белгі-

ленген негізгі көзқарастарды пайдалануды

қажет етеді. Ойлау процесінің теориялық құ-

рылымын білмей тұрып, мұғалім сабақты

ұйымдастыруда белгілі дағдыларды қалып-

тастыруға бағытталған оның әдістемесін бел-

гілей алмайды. Біздің зерттеу жұмысымыз

үшін психологиялық тұрғыдан ойлау процесі

туралы Л.С.Выготский, П.Я.Гальперин,

А.В.Запорожец, Л.М.Леонтьев, Б.Г.Ананьев,

А.Р.Лурия, С.Л.Рубинштейн, Д.Н.Узнадзе

еңбектері өте маңызды. Ойлау қабілетінің

бастауышта оқыту мен тәрбие процесінде

дамуын зерттеу мәселесі В.В.Давыдов,

Ш.А.Амонашвили, Л.В.Занков еңбектерінде

қарастырылады.

Оқыту мен тәрбиелеу тәжірибесінде

жүргізілген зерттеулер нәтижесінде жалпы

білім беретін мектептерде мұғалімдер

оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау мәсе-

лелеріне аса көңіл бөлмейтіндігі анықталды.

Олар басты назарды белгілі пән бойынша

білім беруге қаратады. Сыни тұрғыдан ойлау

мәселесі төңірегінде мақтан тұтар ұлттық

тұлғаларымыз да өз пікірлерін айтып өткен

болатын. Атап айтқанда, Әл Фараби,

А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, М.Жұмабаев,

М.Дулатов, Ж.Аймауытов сынды ақын-жазу-

шыларымыз сүбелі үлес қосқан еді. Жоғары-

да айтылған зерттеулердің құндылығын

бағалай отырып, осы күнге дейін бастауыш

сынып оқушыларының сыни ойлау негізде-

рін қалыптастыру мәселесіне қажетті назар

аударылмағандығын көреміз. Дүниетану са-

бағында оқушылардың сыни ойлау дағдыла-

рын қалыптастырудың әдістемелік бағытта-

ры жасалмаған. Дүниетану сабағында баста-

уыш сынып оқушыларының сыни ойлау не-

гіздерін қалыптастыру үшін арнайы құры-

лымдық қасиеттері мен әдіс-тәсілдері де

қарастырылмаған.

Мәселені үйрену және жалпылау

бойынша мектеп мұғалімдері тәжірибесінде

келесі қорытынды жасалды:

- бастауыш сынып оқушыларының

ойлау процесіне аса мән беріледі, алайда

олардың сыни ойлауының мәніне назар

аударылмаған;

- дүниетану сабақтарына деген

қызығушылықтың төменгі деңгейде екендігі

байқалды;

- оқыту мен тәрбиелеу процесіндегі

жан-жақты, терең ойлаудың алуан түрлері

пайдаланылады, алайда сыни ойлаудың

нақты әдістері дұрыс пайдаланылмайды;

40

- мұғалімдер сабақты ұйымдастырудың

сыни тұрғыдан ойлауды қалыптастырудың

арнайы құрылымын білмейді;

- оқушылардың жас және жеке

ерекшеліктері ескерілмейді;

- оқушылардың дүниетану сабағында

өзіндік жұмыстарын ұйымдастыруға көңіл

бөлінбейді;

- шығармашылық жұмыстардың

түрлері дұрыс пайдаланылмайды;

- оқушылардың сыни тұрғыдан

ойлауының қалыптасқандық дәрежесіне

қойылатын талаптар анықталмаған.

Инновациялық педагогикалық процесті

орнату үшін ерекшеліктерді назардан тыс

қалдырмауымыз қажет. Жалпы алғанда,

жаңа технологияны қолдану төмендегі

кезеңдер арқылы іске асады: оқып-үйрену -

меңгеру - өмірге ендіру - дамыту.

Біздің зерттеу жұмысымызда бастауыш

сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау

негіздерін қалыптастыруда келесі реттегі

педагогикалық шарттар анықталды:

1 Дүниетану сабағының құрылымын

өзгерту;

2 Сабақ барысында сыни ойлау

негіздерін қалыптастыруға бағытталған

әдіс-тәсілдерді пайдалану;

3 «Оқушы – оқу әрекеті – мұғалім»

жүйесін орнату;

4 Оқушылардың өзіндік және шығар-

машылдық тұрғыдағы жұмыстарының

мазмұнын сыни тұрғыдан ойландыруға

бағыттау.

Кез келген елдің экономикалық қуаты,

халқының өмір сүру деңгейінің жоғарылығы,

дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен

салмағы сол елдің технологиялық даму дең-

гейімен анықталмақ. Бұл өз ретінде олардың

сын тұрғысынан ойлау негіздерін қалыптас-

тыру қажеттігін көрсетеді. Экономикалық

тұрғыдан күшті дамыған елдердің тәжірибесі

білім беру жүйесінде кез келген фактіге,

құбылысқа, оқиғаға пікір білдіру арқылы

жаңа материалды игерудің өте тиімді

екендігін дәлелдеп отыр.

Бірінші, педагогикалық шарт ретінде

сабақты, оның құрылымын, түрлерін қарас-

тырамыз. Сабақ педагогикалық құбылыс

ретінде өзінің құрамы мен құрылымына ие.

Ол әртүрлі бөліктерден, компоненттерден,

элементтерден (кіріспе, ұйымдастыру кезеңі,

сұрақ-жауап, түсіндіру, дидактикалық мін-

деттер, оны шешу құралдары мен тәсілдері

және т.б.) құралып, олар белгілі бірізділікпен

өзара байланыста жүзеге асады.

Сабақта сын тұрғысынан ойлауды

қалыптастыруға бағытталған әдіс-

тәсілдерді пайдалану екінші педагогикалық

шартты сипаттайды. Басқаша сипаттайтын

болсақ, сыни тұрғыдан ойлауды қалыптас-

тыру әдістерін интерактивті әдістер жиын-

тығы деп те атайды.

Интерактивті әдістер мұғалімнің оқы-

туды қандай шеберлікпен ұйымдастырғаны-

нан көрінеді. «Интерактивті әдістер» және

«интерактивті оқыту» терминдерінің ортақ

түбірі – «интер» ағылшын тілінің «inter» -

аралық; «act» - әрекет ету деген сөздерінен

енген. «Интерактивті әдістер» тіркесін оқу-

шылардың өзара әрекет етуіне жағдай жасай-

тын әдістер, ал, «интерактивті оқытуды» өза-

ра әрекеттесуге негізделіп құрылған оқыту

деп түсінуге болады. Интерактивті әдістер-

дің мәні – әрбір оқушының оқушылармен

өзара белсенді байланыста болып, мұғалім-

мен бірлесе отырып, оқу-тәрбие мақсаттары

мен міндеттерін орындауға бағытталған

процесс болып табылады. Бұл әдістер оқыту

барысында оқушылардың тұлға ретінде

қалыптасуына бірден-бір әсер етеді. Сыни

тұрғыдан ойлау негіздерін қалыптастыру

әдістері оқушылардың өз тәжірибесіне, білі-

міне сүйенулеріне негізделген. Сондықтан да

олар сабақта ынтымақтастық педагогикасы-

ның жүзеге асуына, бірлесіп әрекет етуге,

сабақта жайлы да жағымды психологиялық

жағдай орнауына мүмкіндік жасайды. Яғни,

педагогикалық үрдісті демократизациялауға

жол ашады.

Бастауыш сынып оқушыларының сыни

тұрғыдан ойлау негіздерін қалыптастырудың

келесі педагогикалық шарты – «оқушы - оқу

әрекеті - мұғалім» жүйесін орнату. Бұдан

басты мақсат осы тәртіпке негізделген оқу-

тәрбие процесін ұйымдастырумен

сипатталады.

Келесі педагогикалық шарт ретінде

оқушылардың өзіндік және шығармашылдық

41

жұмыстарын ұйымдастыруды сыни

тұрғыдан ойлауға бағыттауды анықтадық.

Өзіндік жұмыс – тек жекелеген пәнді

меңгеру ғана емес, сонымен қатар, оқу,

ғылыми, жауапкершілікті сезіне білу, дербес

жұмыс істеуге үйрену. Дидактикалық тұрғы-

дан дұрыс ұйымдастырылған өзіндік жұмыс

білімді тереңдетуге, толықтыруға, дағды мен

іскерлікті қалыптастыруға, танымдық әре-

кетке қызығуды туғызуға, таным үрдісінің

әдіс-тәсілдерін игеруге, танымдық қабілеті-

нің дамуына, адамның дербес жұмыс істеу

мәдениетін көтеруге, шығармашылықпен

жұмыс істеуге және ғылыми жұмыстармен

айналысуға мүмкіндік жасайды.

Жоғарыда ұсынылған педагогикалық

шарттар бастауыш сынып оқушыларының

сыни тұрғыдан ойлау негіздерін қалыптасты-

рудың алғышарттары ретінде оқушыларда

сыни ойлау дағдыларын қалыптастырады.

Сыни тұрғыдан ойлау дағдылары мыналар:

- қажетті мәліметтен қажетсіз мәліметті

ажырата алу;

- мәселені анықтай алу;

- себептерді және күтілетін нәтижелер-

ді бағалай алу;

- қорытындылар және шешім жасай

алу;

- фактілер мен пікірлерді анықтай алу;

- мәселелерді тиімді түрде шешу;

- дәлелдерді бағалай алу;

- өзіндік ойлау процесін бағалай алу;

- ұжымда жұмыс жасай алу және т.б.

Бұл дағдылармен оқушыларды қару-

ландыру нәтижесінде біз оқыту мен тәрбие-

леу процесінде елеулі өзгерістердің куәсі

боламыз. Оқушыларымыз өздігінен табиғат

құбылыстарына, қоғамдық оқиғаларға,

адамдармен қарым-қатынас жасаудағы

жайттарға немқұрайлы қараудан арылып,

керісінше жан-жақты талдау, салыстыру,

пікір алмасу, ойлану, жинақтау арқылы сыни

тұрғыдан ойлайтын болады.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Қазақстан Республикасының 2015 жылға

дейінгі білім беруді дамыту тұжырымда-

масы. //Астана хабары, 2004, 6 қаңтар

2. Қазақстан Республикасының «Білім

туралы» Заңынан. //Бастауыш мектеп, 2000,

№6-7

3. А.В. Тягло, Т.С. Воропай. Сын тұрғысы-

нан ойлау: ХХІ ғасырда әлемдегі білім беру

мәселелері. – Харьков: 1999, с. 285

4. А. Момынқұлова, Ш. Алтаева. Ізденіс

жұмысы – оқушының ойлау қабілетінің даму

кепілі.– Алматы: ХХІ век, 2001.

ОҚЫТУДЫҢ ЖАҢА ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІН ҚОЛДАНУ – САПАЛЫ БІЛІМ НЕГІЗІ

Муканова Асел Боранбаевна,

Ақтөбе қаласы №19 орта мектебінің тарих пәні мұғалімі

Даутов Габит Салимович, Ақтөбе қаласы №16 орта мектебінің технология пәні мұғалімі

Білім беру мен білім алудағы атқары-

латын қарқынды жұмыс ұстаздардың енші-

сінде екені айтпаса да белгілі. Осы орайда

ұлы педагог Ушинскийдің «Бала – балқы-

тылған алтын» деген қанатты сөзі бірден

ойға түседі. Балаға қалай бағыт берсең,

солай өседі. Сондықтан баланың бойында

жақсы қасиеттерді қалыптастырып, жан-

жақты дамыған, рухани бай тұлға тәрбиелей

білуіміз керек. Оқытудағы жаңа тәсілдерді

пайдалана отырып, оқушы бойында өзіне де-

ген сенімділік пен жауапкершіліктерді дамы-

туымыз қажет. Орта білім беру жүйесінде

әлемдік жоғары деңгейге қол жеткізген ана-

ғұрлым танымал оқыту әдістемелері арасын-

да сындарлы теориялық оқуға негізделген

тәсіл кең таралған.

Осы біліктілікті арттыру курсының

негізгі бағдарламасы – мұғалімнің білім беру

мен оқытудағы әдіс-тәсілдері бар жаңа бас-

тама болып отыр. Сол бағдарлама сындарлы

оқытуға негізделіп отыр. Бұл теория оқу-

шының тапсырманы орындауда алған білім-

дерін бұрынғы білетіндерімен ұштастыру

болып табылады. Оқушы сабақ барысында

жан-жақты дамып, сыныптастарынан үйре-

неді, бір-бірін үйретеді. Оқыту мен оқудағы

жаңа тәсілдер жекелеген құбылыс немесе

42

дағды емес. Осы іске тартылатын тетіктер

мыналар: оқыту әдісін таңдау; жүйелі ой-

лауға үйрету; оқушының талантын зерттеу

және анықтау; сандық технологиялар сала-

сындағы жоғары құзыреттілікті дамыту

болып табылады.

Осы жаңа тәсілдерді қолдануда «диа-

логтік оқытудың маңызы» және «қалай оқу

керектігін үйретуді» басшылыққа алдым.

Оқыту мен оқудағы оқушы мен мұғалімнің

арасындағы байланыс диалог арқылы болары

сөзсіз. Осы диалогтік оқыту сабақ барысын-

да тиімді қолданылғанда оқушылар өз ойла-

рын, көзқарастарын білдіріп, еркін

сөйлеуіне, дамуына көмектеседі.

Ал, «қалай оқу керектігін үйретуде»

оқушы алған білімін есте сақтап, өз бетімен

іздене отырып, жауапкершілікке үйретеміз.

Қалай оқу керектігін үйрету бұл оқушының

«өзін-өзі реттеу» болып табылатыны анық.

Бұл үдерісте оқушылар түсінеді, бақылайды,

өздерін қадағалап қабілеттерін шыңдайды.

Онда оқушының жас ерекшеліктерін де

ескеруге тырыстым. Берілген тапсырмалар

арқылы өзін-өзі реттей отырып білімге

құштарлығын ояту болып саналады.Табыс,

ұмтылыс және тиімді тәсілдерді қолдау

арасындағы негізгі байланысты қалыптасты-

ратын болғандықтан, метатану ұғымын бір

оқушының «қалай оқу керектігін үйренуі»

деп қарастыруға болады.

Шанк пен Циммерман (1994) балалар-

дың өз оқуын бақылау мен мониторинг

үдерісінде дербестігін қалыптастыруға баса

назар аударады. Өз бетінше жұмыс істеу

және даму ниетін авторлар метатанудың

маңызды аспектісі ретінде таниды. Оқудың

табысты болуы ынталандыру, әлеуметтік

және эмоциялық себептер арасындағы

күрделі әрекеттік пен метакогнитивті білімге

байланысты.

Оқушылардың өзін-өзі реттеуі үшін

топтық жұмыстың орны ерекше болды.

«Сыныптағы бірлескен жұмыс оқытылатын

пәннің мазмұнын берумен шектеліп қана

қоймайды, ол сонымен қатар, мұғалімнің

ынтымақтастық атмосферасында оқуды

қамтамасыз етуіне бағыттайды» деген ойды

ескере отырып, сабақты бастамас бұрын,

өзара ынтымақтастық атмосферасын құрып

алу керектігіне көзім жетті. Себебі, топ

мүшелері бірге жұмыс жасауға тырысты,

топта ынтымақтастық атмосферасын құра

отырып, жаңа тақырыпты өз бетінше

меңгеруге мүмкіндік туды.

Әр ұстаз сабағында міндетті түрде

сұрақ-жауап әдісін қолданатыны сөзсіз. Сол

арқылы оқушының сабақты қаншалықты

меңгергенін біліп отырамыз деуге болады.

Сұрақ қоюдың төмен және жоғары дәрежелі

болып бөлінетін екі түрі бар.Төмен дәрежелі

сұрақтар «ашық» немесе «дұрыс емес» деп

бөлінеді. Ол жаттап алуға бағытталып,

бағаланып отырады. Ал, жоғары дәрежелі

сұрақтарда оқушы жан-жақты ойланып,

іздене отырып жауап беруге тырысады.

Сонымен бірге оқушыға сұрақтар қойғанда

тақырыпқа байланысты түрткі, сынама, ба-

ғыттау сұрақтар арқылы білімдерін бекітуге

болады. Ал, оқушының берген жауабы қате

болған жағдайда, оларды бірден тоқтатып,

қате деуге болмайды. Жіберген қатесі

арқылы ойланып түзетуге мүмкіндік беруіміз

керек. Сол қатесінен сабақ алуы керек.

Немесе оларды тақырыпқа қарай бағыттап,

сұрақ қоя отырып дұрыс жолға түсуіне

көмектесуіміз қажет. Егер қате жауабын бас

изеп қабылдай берсек оқушы «мен біле-

мінге» салынып тақырыпты меңгермей қа-

луы да мүмкін. Білім берудің диалогтік

тәсілдерін дамытуда мен сұрақ қою арқылы

оқушының сындарлы сөйлеуіне ынталанды-

руға, білімге құштарлығын оятуға, сыни

тұрғыда ойлауға ықпал етемін, бір-бірін үй-

ретіп, үйренуге, пікір бөлісіп, оны құрметтей

білуге, өздерін және өзгені бағалай білуге,

бірімен-бірі диалогтік қатынасқа түсуге,

ойын жинақтап, талдауға үйренетіндігін, кез

келген жағдайды шешуде мұғалім мен оқу-

шы, оқушы мен оқушы және өзгелер арасын-

да серіктестік құру арқылы ой бөлісетіндігін

дамыта алдым.

Білім алуда пікірлесу, сұрақ қою

барысындағы серіктестерінің айтқандары

елеулі орын алады деп білемін. Мерсердің

зерттеуіне сәйкес әңгімелесу, сұраққа жауап

беру оқушылардың білім алуының ажырамас

бөлігі деп білемін. Оқушылардың білім

алуда сұраққа жауап беруі, ізденуі, тыңдауы

мен сөйлеуі арасында байланыс анағұрлым

43

нәтижелі болатынына көзім жетті. Оқушы-

лар шағын топтарда жұмыс жасай отырып,

бір- бірімен пікір алмасып, идеяларын ортаға

салып, баға бере біледі. Оқушы қойылған

сұрақтарға жауап беру арқылы білімдерін

шыңдайды. Өзімнің әдебиеттік оқу пәнімде

оқушыларға түрлі деңгейдегі сұрақтарды

қойдым. Қойылған сұраққа оқушылар жауап

бере отырып, дәлелдеуге тырысты. Өтілген

әр тақырыпқа байланысты оқушыларға

түрткі, сынама сұрақтар қоя отырып,

білгендерін ортаға салуға бағыттадым.

«Астана -бас қала» тақырыбы бойынша

«Астанаға барғандарың бар ма?» деген

сұраққа Жаннұр деген оқушы «бардым,

маған ұнады» деп жауап берсе, «Қандай

көрікті жерлерін білесіңдер?» деген сұраққа

Ернұр «Бәйтерек», «Думан» ойын сауық

орталықтары бар екендігін айта келе, өзінің

барғанына тоқталды. Ал, «Еліміздің рәміз-

дері» тақырыбына байланысты «Тәуелсіздік

дегенді қалай түсінесіңдер?» деген сұраққа

әр топтан бірнеше оқушы «еркіндік» «бос-

тандық» деп жауап берді. «Тәуелсіздігімізді

қашан алдық?» деген сұрағыма Айсұлу:

«1991 жылы 16 желтоқсанда» деп бірден жа-

уап берді. «Тәуелсіз ел несімен ерекшеле-

неді?» деген сұраққа Асылан «рәміздерімен»

деп нақты жауап айтты. Ал, «Үш бақытым»,

«Туған тілім» тақырыбын бойынша ой

қозғау сұрақтарында «бақыт» сөзіне түсінік

бергенде Айғаным деген оқушы «ата-анамен

өмір сүру», «денсаулық» десе, Асылан

«Отанды сүю», «достарыммен тату-тәтті

болу» деп өз ойын қосты.

Мектептегі тәжірибеде бұрынғы дәс-

түрлі сабақтарда қойылатын сұрақтарды қой-

мауға тырысып, олардың сыни тұрғыда ойла-

нып жауап айтуларын талап етіп, дамыттым.

Ал, дәстүрлі сабақтарда қойылған сұрақтар

бала ойының дамуына кедергі болатынын

және ойын тежейтініне көзім жетті. Оқушы

жауабын дәлелдей алмай құр айта салғанын

түсіндім. Сондықтан оқушының айтылған

жауаптарынан кейін «неге?» сұрағын қою

арқылы дәлелдеуге үйреттім. Сол кезде

оқушы ойын жинақтап, тез шешім қабылдап

сұраққа жауап айта алды. Мұғалім оқудың

түрлі тәсілдерін дұрыс, тиімді қолдана білуі

керек. Оқушы жан-жақты ойланып жұмыс

жасай алатын болады. Олар оқытудың мына-

дай тәсілдерімен жүзеге асады: оқушылар-

дың іс-әрекетін арттыру үшін мүмкіндік ту-

дырады. Іс-әрекет танымдылығы мектептегі

оқу процесінде білім, білік, дағдыларымен

қатар нақты оқыту пәнімен қалыптасады.

Себебі мен сабақтарымды диалог құру

арқылы жүргіздім. Оқушыда сабаққа деген

қызығушылық пайда болды. Талдау бары-

сында тақырып төңірегінен шыға алды, өз

ойын, пікірін айтып атсалысты. Себебі диа-

лог мынадай қарым-қатынасты негіздейді:

«мұғалім мен оқушы» және «оқушы мен оқу-

шы». Бұл үрдіс менің бұрынғы сабақтарымда

да орын алған. Алайда өткізген дәстүрлі

сабақтарымда үстіртін ғана сұрақ-жауап ре-

тінде жүріп отырғанына көзім жетті. Өйткені

оқушылар «иә» немесе «жоқ» деген жауап-

тар арқылы қысқа жауап беріп отырды.

Себебі диалогті бұлай қолдану оқушының

терең ойлауына, алған білімін талдап, сарап-

тауына мүмкіндік бермегенін түсіндім. Егер

оқушы ортада өз пікірін еркін жеткізе

алмаса, ол білімін толықтырып, жетілдіре

алмайды. Сондықтан диалогтік қарым-

қатынас жоғары деңгейде болу керек.

Ғалымдардың зерттеуі бойынша нәти-

желер дәлелдегендей, сабақта диалогтің

орны бөлек. Оқушылар осы әдіс арқылы

сабаққа қызығушылықпен қатысатын болды.

Оқытудың қай технологиясымен жұмыс

жүргізсем де диалогтік тапсырмаларды қам-

туға тырыстым. Жұптық және топтық жұ-

мыстар міндетті түрде жүргізіліп отырды.

Мысалы: «Астана - бас қала» тақырыбы

бойынша сабағымда ДЖИКСО әдісін қол-

дану арқылы оқушылардың арасында диалог

өрбіді. Мәтінді түсіну барысында сыни

тұрғыда ойлаудың ДЖИКСО әдісін қолдана

отырып жүргіздім. Бұл әдістің тиімділігі

оқушы өзі оқып, өзгеге де түсіндіре білуінде

болды. Бұл әдісте оқушының тілі дамиды,

сөздік қоры молаяды және қорытынды

тұжырымды ой айта алатындығында болды.

ДЖИКСО әдісін қолданғанда оқушыда қы-

зығушылық пайда болды. Сол әдістегі бөлін-

ген қызмет түрлеріне қызығып, мәтінді өзде-

рі оқып түсінгендерін білмей де қалды.

Мәтіннің мазмұнын түсінбей қалды деген

оқушы болмады, бірақ сабақ барысында

топтағы енжар, баяу оқушылардың өзі соңғы

44

бақылаушының айтқанынан түсінгенін

айтып жатты.

Жалпы алғанда сыни тұрғыда ойлау

жаңа әдіс-тәсілдермен тығыз байланыста.

Ал, сыни ойлау мен диалогтік оқу әдістерін

қатар қолданғанда оқушының сабақтағы

белсенділігі артады. Себебі диалог барысын-

да сабақтарда сыни ойлауға бағыттайтын

сұрақтарды пайдалану арқылы оқушы пікірін

білдіріп, сұрақ қойып, диалогқа түсуге

жетеледім.

Бұл бағдарламада оқушылардың қалай

оқу керектігін үйреніп, нәтижесінде ойын

еркін жеткізе алатын, сенімді, сыни ойлай

алатын, таным белсенділігі жоғары тұлға

қалыптастыру менің басты мақсатым болып

табылады. Әрине, дәстүрлі сабақтарды да

жоққа шығаруға болмайды. Оның да алар

орны бар. Бірақ жаңа әдіс-тәсілдер арқылы

баланы өмірге бейімдеп дайындаймыз десем

артық айтқандық болмас.

Ендігі мақсат – заман талабына сай

құзіретті тұлға қалыптастыруда осы жеті

модульді жүйелі қолдана отырып, тәжірибені

толықтыру, жетілдіру болмақ.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Ақылдың кені.Ұлағатты сөздер. Алматы.

2008 ж.

2. Қисымова Ә.Қ. Оқыту технологиялары.

Алматы. 2007ж.

3.Аймаханова Қ., Аманова Ф. Қазақ мектебі

және бүгінгі білім. Қызылорда. 2011ж.

ҚАЗІРГІ ЗАМАНДА МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ МУЗЫКАЛЫҚ

ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ

Муканова Лариса Илановна,

Ақтөбе қаласы №31 «Күншуақ» мектепке дейінгі ұйымының музыка жетекшісі

Заман ағымының өзгеруіне байланысты

мектепке дейінгі білім беру мекемелеріне

жаңа талап-міндеттер қойылуда.

Балабақшадағы балалардың жан-жақты,

рухани бай, жоғары мәдениетті болып

қалыптасуына музыка тәрбиесінің де

қосатын үлесі зор. Нәзік сезімді жас

бүлдіршіндердің өнерлі, мәдениетті, білімді

болып өсуіне балабақшадағы музыка

тәрбиесінің алатын орны зор. Музыка

сабағында балалар музыка тыңдау, ән салу,

аспаптарда ойнау, би билеу тәрізді түрлі іс-

әрекеттермен айналысады. Балабақшадағы

музыка тәрбиесі балаларды дамытуға,

оларды мектепке даярлауға бағыттайтын

алғашқы саты. Балалардың жеке басындағы

дарындылық қасиеттерін, музыкалық ынта-

сын, қабілетін қалыптастыру процесі бірте-

бірте, жүйелі түрде жүргізіледі. Әр жастағы

балаларға музыкалық білім беру, оларды

жоспарлы түрде мектепке дайындау

мақсатымен ұштастыра жүргізіледі.

Музыка сабақтарында балалардың тың-

дау, сезіну, орындаушылық, эмоциялық

сезімдері қалыптасады. Қазіргі заман музыка

жетекшілерінің жұмысы жаңа мазмұнды

талап етеді. Ол дербес шығармашылық еңбек

ете алатын, белсенді тұлғаны, алғыр адамды

тәрбиелеп шығару. Музыка сабақтарында әр

түрлі педагогикалық әдістерді қолдану – ең

маңызды мақсаттарды шешеді: балалардың

ерте музыкалық тәрбиесінің қалыптасуы,

балалардың музыкаға деген эмоциялық

сезімдерінің дамуы.

Музыка жетекшісінің алдына

қойылатын талап-міндеттер:

- баланың музыкалық мәдениетін

қалыптастыру, оның рухани өмірін байыту;

- музыка өнеріне деген саналы көзқа-

расты қалыптастыру;

- балалардың шығармашылық қабілет-

терін дамыту;

- музыка арқылы балалардың ішкі жан-

дүниесін байыту.

Музыка білімінің құрамына: хормен ән

айту, музыканы қабылдау, музыкалық сауат,

музыкалы-ырғақтық қимылдар, балаларға ар-

налған музыкалық аспаптарда орындау сияқ-

ты әр түрлі іс-әрекеттер кіреді. Балабақша-

дағы музыканың басқа пәндерге ұқсастығы

мен өнер сабағы ретінде айырмашылығы

бар. Оның басқа пәндермен ұқсастығы мына-

да: оқу жоспарына енгізілген, жан-жақты

дамыған жеке тұлғаны тәрбиелеуде психоло-

45

гиялық, педагогикалық заңдылықтарға сүйе-

ніп, балалардың жас ерекшеліктеріне тән

қабылдауы, ақыл-ойы, қиялы ескерілуінде;

оқытудың дидактикалық принциптерге не-

гізделіп құрылуында; музыканың басқа

пәндермен байланысында; әртүрлі іс-

әрекеттерді мақсатты қолданып, оқытудың

негізгі әдістерін қолдануында.

Музыка сабағының айырмашылығы

оның өнер сабағы екендігінде. Музыка өнері

- өмір шындығын айрықша бейнелеп, онда

көңіл-күй, сезім негізгі қызмет атқарады.

Музыка арқылы оқыту процесінде тек

ойлау арқылы түсініп қана қоймай, сондай-

ақ ақыл мен көңіл-күйдің, сана мен сезімнің

бірігуін талап етеді. Келесі айырмашылығы

музыканың балаға кешенді түрде әсер

етуінде. Музыкадан әсер алуынан адамның

тек әртүрлі сезімдері оянып қана қоймай,

адамның организмінде физиологиялық

құбылыстардың да болуы мүмкін.

Балаларға білім беру жұмыстарының

негізгі формасы – оның барысында әрбір ба-

лаға жүйелі, мақсатты және жан-жақты тәр-

бие беретін және олардың музыкалық қабі-

леттерін қалыптастыратын музыкалық сабақ-

тар. Сабақ түсіндіру қызметтің сан алуан

түрін (ән салу, ырғақтық қимылдар, музыка

тыңдау, балалар музыка аспаптарында ой-

нау, музыка сауатының элементтерімен та-

нысу) қамтиды, соның нәтижесінде балалар-

дың музыкалық қабілеттерінің жан-жақты

дамуын қамтамасыз етеді. Сабақ баланың

жеке басының көптеген жақсы қасиеттерін

тәрбиелеуге ықпал жасайды. Ол балаларды

қуаныш, эстетикалық толғаныс үстінде бірік-

тіреді, жұмыла әрекет етуге баулиды, тәртіп

мәдениетіне үйретеді, байыпты көзқарасты,

ой еңбегін, шығармашылықты талап етеді.

Балалардың сабақ барысында алған білімі,

іскерлігі, дағдысы негізінде олардың дербес

музыкалық қызметі белсенді де әсерлі бола-

ды. Егер балалар сабақтарда үйретілген әнде-

рін, билерін қысылмай орындаса, мерекелік

салтанаттар, ойын-сауықтар тартымды,

қызғылықты өтеді.

Музыкалық сабақтар барлық топтармен бір мезгілде өткізіледі. Олардың құрылымы,

мазмұны оқу тапсырмалары балалардың жа-

сына байланысты болады. Бір жастағы бала-

ның бақшада болу кезі ересек пен балдыр-

ғанның белсенді қатынаста болып, оқуға

үйретудің дайындық кезеңі ретінде қарасты-

рылады. Бір жарым жастағы балалармен

сабақ әуелі шағын топпен 10-12 минут, ал

содан кейін бәрі қосып өткізіледі. Екінші

топтан бастап және балалар бақшасының

одан кейінгі топтарының барлығында да му-

зыкалық сабақтар аптасына екі рет өткізі-

леді. Сабақтың мазмұны ән айтуға үйрету,

музыка тыңдау, музыкалық ырғақ сауатының

элементттерін, балалар музыка аспаптарында

ойнауды қамтиды. Ән айту – музыкалық тәр-

биенің аса маңызды құралы және баланы

жан-жақты жарасымды жетілдіру міндетте-

рін шешуде елеулі роль атқарады. Ән айту

бала организміне жайлы тиіп, сөйлеу

қабілетін жетілдіруіне, тыныс алуына, дауыс

аппаратын шынықтыруына әсер етеді.

Музыкалық ырғақты қимылдарды жүр-

гізу баланың бойында естуді, есте сақтауды,

икемділік пен шапшаңдықты, зейінді, іскер-

лікті, балалардың дене бітімінің сұлу да,

сымбатты болып қалыптасуына музыка же-

текшісі мен тәрбиеші көмегімен

орындалады.

Музыка тыңдауда балалар әр түрлі об-

раздағы музыкалық шығармаларды тыңдап,

мазмұнын, сипатын, көңіл-күйін ажырата бі-

леді. Жалпы музыканың күйін сезінуге, көр-

кем образдың дамуын қадағалауға бейімде-

леді. Музыкалық есту түйсігін, шығармашы-

лық қиялын жетілдіреді. Ырғақтық сезімін,

динамикалық есту қабілетін дамытады. Қи-

мылды және дидактикалық ойындар баланың

музыкалық есту, шығармашылық қабілет-

терін дамытады. Нота сауатының бастапқы

элементтерін қызғылықты формада меңгеру-

ге көмектеседі. Осы қызмет түрлерін нақты

да, жүйелі жүргізудің нәтижесінде балалар-

дың бойында жалпы музыкалық қабілетін

дамытып қалыптастырады.

Сабақтардың мазмұнын ашатын кейбір

жалпы мәселелерге тоқталайық. Музыкалық

сабақтарда, басқа да сабақтар сияқты жалпы

тәрбие беру жұмыстары жүзеге асырылады,

арнайы қабілеттер дамытылады, оқу мате-

риалына шығармашылық, инициативалық

қатынас қалыптасады. Меңгерілген дағ-

дының сапасына деген талап топтан топқа

өткен сайын күрделене және жоғарылай тү-

седі. Айрықша айта кететін жай әдеттегі су-

46

рет, қол еңбегі, математика сабақтарына қа-

рағанда музыка сабағында балаларды бірден

музыка қызметінің бірнеше түріне (ән салу,

қозғалыс және тағы басқа) үйрету қатарынан

жүргізіледі. Дене шынықтыру сабағы да

балалардың әр түрлі дене қимылы қызметін

– гимнастика түрінде жаттығуды, ойындар-

дың қайта құрылуын қамтиды, бірақ олар-

дың барлығы тек қимылды дамытуға

бағытталған.

Сабақты қайта құрудың қиындығы сол,

педагог әр түрлі тақырыптағы, көңіл-күйде-

гі шығармалар орындалып жатқанда бала-

лардың көңіл көтеріңкілігін бәсеңдетіп ал-

май, музыка қызметінің бір түрінен екін-

шісіне іскерлікпен аударуы керек.

Ендігі бір қиындық – оқу материалын

жаттауды жүйелілікпен жүргізуі: алғашқы

танысу, оқу процесіндегі дағдыларды мең-

геруді қайталау, оны тиянақтау, жатталғанды

орындау. Бір сабақта белгілі бір шығарманы

жаттау кезеңдері сай келе бермеуі мүмкін.

Мысалы, қолға алынған үш әннің біреуі жақ-

сы меңгеріледі және нақышымен орындала-

ды, екіншісі тұңғыш рет тыңдалады, ал үшін-

шісі жаңадан жатталады. Осыған қарамастан

тәрбиеші меңгерілген оқу процесін сабақтан

тыс жұмыста балалармен дербес немесе топ-

пен жұмыс жасау құзіреттілігі қамтылу

керек.

Соның бірі – баланы ұлттық музыка

негізінде тәрбиелеу. Халық музыкасы, фоль-

клорды қастерлеу баланың жас кезінен бас-

талуы керек. Егер де ұлттық нәрі бар дүние

бала жүрегінен орын алса және оны өмірдің

мәні деп қабылдаса, онда ол келешекте өз

халқының, туған жерінің нағыз азаматы бо-

лады. Себебі халық музыкасы арқылы бала-

лар оның әлемдік музыкамен байланысын

көреді.

Тәрбиешінің басты міндеті – бойында

ұлттық санасы қалыптасқан, дені сау, жан

дүниесі бай жан-жақты азамат тәрбиелеп

өсіру. «Ел боламын десең, бесігінді түзе» деп

дана халқымыз айтқандай тәрбиелі, білімді

ұрпақ әрқашан ұлт мақтанышы болатыны

анық.

Қолданылған әдебиеттер тізімі: 1. «Мектеп жасына дейінгі балалар

тәрбиесі», Н.А.Ветлугина, Алматы «Мектеп»

1981ж.

2.«Балабақшадағы тәрбиелеу бағдарламасы»,

«Мектеп» 1980ж.

3. «Мереке мен ойын-сауықтар»,

И.Дзержинсков «ДВ» №7 1982ж.

4. «Балабақшадағы мерекелер», Э.В.

Собакова «Просвещение»

5. «Ән-күй жетекшісі мен тәрбиешінің

бірлескен жұмысы», «ДВ» 89-90ж.

6. «Мектепке дейінгі педагогика», В.И.

Ядэшко, Ф. А. Сохин

7. Мектеп жасына дейінгі мекемелердің

музыка жетекшілеріне арналған көмекші

құрал (3-6 жас) – Алматы, 2013ж – 92 бет

47

АУҒАН СОҒЫСЫ АРДАГЕРЛЕРІНІҢ ПАТРОТТЫҚ ТӘРБИЕДЕГІ РОЛІ

Байтлесов Берик Ахрапович,

Ақтөбе ауылшаруашылық колледжінің АӘД пәнінің мұғалім-ұйымдастырушысы

«Қандай да елдің ертеңін білгің келсе,

оның жастарына қара» деген ұлағатты сөз

бар. Әр заман өз ерекшеліктерімен, дарынды

өрендерімен, өрелі істерімен тарихта таңба

қалдырады десек, бүгінгі ұрпақ тәрбиесіндегі

бойкүйездік кім-кімді де бей-жай қалдыр-

масы анық. Ұрпақ тәрбиесі – ұлттылықтың

ажырамас бөлігі. Уақыт сөресінен ешқашан

түсірмеуге тиіс осынау адамдық міндетімізге

болашақтың талабымен қарағанымыз абзал.

Бүгінгі балғындардың бойындағы

«Отан», «отаншылдық», «ұлт», «ұлтжан-

дылық» ұғымдарының тек қартаң тартқан

ақсақалдар мен орта буын өкілдерін ғана

емес, сонымен қатар бар буынды толғанды-

рып отырғаны баршамызға аян. Тек қана

«Отан – туған жер, менің туған жерім –

Қазақстан. Ұлтым – қазақ, ұлтжандылық – өз

Отаныңа қызмет ету» деген түсінікті жалаң

ұғыну – қауіпті болмысты тудырары хақ.

Елін сүймеген адам өзгені де сүйе білу

қасиетінен таяздық танытады. Осы жерде һас

батыр Бәукеңнің сөзіне жүгіну заңды: «Жау-

дан да, даудан да қорықпаған қазақ едім, енді

қорқыныш көбейіп тұр. Балаларын бесікке

бөлемеген, бесігі жоқ елден қорқам, екінші,

нәрестесіне ертегі айтып беретін әженің

азаюынан қорқам, үшінші, әдемі, дәмді, дәс-

түрді сыйламайтын балалар өсіп келеді,

оның қолына қылыш берсе кімді де болса

шауып тастауға даяр. Қолына кітап алмайды,

үйреніп жатқан бала жоқ, үйрететін әке, әже

жоқ».

Қуатты қол, құрыш білек, жолбарыс

жүрек, кең ақылдың иесі батыр Бәукеңнің

қаупі, туған халқының ертеңгі күн қамын

жеген ердің жан айқайы. Ұлт ұлының сөзін

өз әл-дәрменімізше саралауға бел байладым.

Бүгінде әлем ғалымдары баланы құр-

саққа біткеннен бастап тәрбиеге алу керек-

тігін дәлелдеп жатса, хақ Ислам дінін ұстан-

ған бабаларымыз неке, ер мен әйел денсау-

лығы мен рухани саулығына ерекше назар

аударған. Отбасындағы тәрбие бала өмірінің

баспалдағы екендігін айтып, іргетасын қа-

ласқан. Іргетасы осал құрылыстың көркінің

де, негізінің де әлсіз болатынын біле тұра,

оның үстіне ғимарат құру қауіпті іс екені

белгілі.

Елбасымыз «ХХІ ғасыр – білім ғасы-

ры» деп топшылауының өзі көрегендіктің

нақылы екендігін осыдан түсінуге болады.

Әрбір Қазақстанның жасы он бес адамның

санасына лайық біліммен қарулануы тиіс. Біз

өркениет өрісі жолында дінімізге, салт-

дәстүрімізге барсақ та біліммен

бойлағанымыз абзал. Ұлттық рухтың жүрегі

– ұлттық сана-сезім болса, күретамыры –

патриотизм. Патриотизмге тәрбиелеуде

ауған соғысы ардагерлерінің жасаған ерлік-

тері туралы жас ұрпақ біліп, құрметтеп жүр-

гені абзал. Осы орайда, жылма-жыл ақпан

айының ортасында біз ауған соғысында қаза

тапқан жауынгерлерді еске алып, олардың

рухтарының алдында бас иеміз. Өйткені бұл

соғыста 18-19 жасар өрімдей жас жігіттер

жазықсыздан жазықсыз құрбан болды. Бүгін-

гі жастар өздеріндей жігіттердің Отан алдын-

дағы борышын адал орындағандарын ұқсын,

олардың патриоттық сезімінен тағылым ал-

сын дер едік.

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың ауған

соғысы туралы: «Ауған соғысында қыруар

қаржы шығындадық, мыңдаған өмір қиылды,

бәрібір кеңес әскеріне бұл елді тастап

шығуға тура келді. Халық үшін бұдан асқан

қасірет бар ма?» - деген ойлы сөзі бар.

1978 жылы Ауғанстанда сәуір айында

төңкеріс болып, оның арты аяқталмас соғыс-

қа айналды. Бұл қасірет елдің тек өз ішінде

ғана емес, оған сырт мемлекеттердің қаты-

суымен де ұзаққа созылды. 1979 жылы кеңес

әскерлерінің шектеулі контингенті Ауғанс-

танға кіріп, 10 жылға жуық соғыс жүргізді.

Ауған соғысы – КСРО Қарулы Күштердің

Ауғанстанға басып кіріп, оның ішкі істеріне

қол сұғуы салдарынан тұтанған соғыс.

КОКП және КСРО басшылығы Ауғанстан-

48

дағы 1978 жылғы сәуір төңкерісі нәтижесін-

де билікке келген «халықтық-демократиялық

үкіметті» қолдап, көршілес елдің социалис-

тік бағытпен дамуын көздеп, «интернацио-

налдық әскери жәрдем береміз» деген

желеумен оның ішкі істеріне араласты.

Сөйтіп 1979 жылы 25 желтоқсанда

КСРО әскерлері Ауғанстан шекарасынан

өтіп, онда 1989 жылдың 15 ақпанына дейін

соғыс қимылдарын жүргізді. Оған 22 мың

қазақстандық қатысты, олардың 761-і қаза

тапты, 21 адам хабарсыз кетті. Жат жерде

соғысқан 900-дей жауынгерлердің барлығы

кебенек киіп аттанғанымен, кебін, мырыш

табытпен елге оралғандары аз емес.

Бейбіт өмірде Отан алдындағы боры-

шын өтеп жүрген өрімдей жас жігіттер

Ауған соғысына аттанды. Олар соғыстың

мән-жайын ұғар-ұқпастан кете барды.

Талайдың тағдырын тәлкекке салған Ауған

соғысы он жылға созылды. Мұнда қаншама

жас қыршынынан қиылып, қаншасы мүгедек

болып оралды. Олардың бір ғана міндеті –

бала жастан санамызға сіңірілген патриот-

тық тәрбие – Отан алдындағы борышын

өтеу, қабылдаған антына берік болу еді.

Сол Ауғанда талай досты жерледік,

Қарлы шыңға күн-түн демей өрледік.

Сұрапылда ерледік те шерледік,

Намыс туын қолдан бірақ бермедік.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУДЕ ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕНІҢ МАҢЫЗЫ

Сатерова Айман Аманбаевна,

Мұғалжар ауданы «Балбөбек» МДҰ тәрбиешісі

Еліміздің болашағы – жас ұрпақты

тәрбиелеуде бірінші – отбасы, ата-ана

тәрбиесі болса, екінші – білім беру мекемесі.

Сондықтан да, халқымыздың ұрпақтан

ұрпаққа жалғасып келе жатқан салт-дәстүрі

мен әдет-ғұрыптарын қымбат қазына ретінде

бағалап, балабақшадағы тәрбие жұмысын

кеңінен ұйымдастыра білуіміз керек.

Мектепке дейінгі кезеңдегі тәрбие –

адам қалыптасуының алғашқы баспалдағы.

Иә, ұлттық тәрбие – ұлттық сана-сезімі жоға-

ры болашақ маман жастарды тәрбиелеуге не-

гізделген білім беру жүйесінің құрамдас бө-

лігі. Оның мақсаты – ұлттық сана-сезімі қа-

лыптасқан, ұлттық мүдденің өркендеуіне

үлес қоса алатын, ұлттық құндылықтар мен

жалпы адамзаттық құндылықтарды өзара

ұштастыра алатын ұлтжанды тұлғаны

тәрбиелеу.

Мектепке дейінгі білім беруде ұлттық

тәрбиені Қазақстан Республикасы Мемлекет-

тік жалпыға міндетті білім беру стандарты-

ның «Алғашқы қадам», «Зерек бала», «Біз

мектепке барамыз» бағдарламалары негізін-

де «Шығармашылық», «Қатынас», «Таным»,

«Денсаулық», «Әлеуметтік орта» білім беру

салалары арқылы жүргізіледі. Оқу бағдарла-

масы мектепке дейінгі балалардың бойына

ұлттық тәрбиенің тағылымдарын қалыптас-

тыруда оның тәлім-тәрбиелік ерекшеліктерін

айқындайтын маңызды мәнімен игеріледі.

Қазіргі оқу-тәрбие жұмысын жан-жақты

дамыту мақсатындағы басты міндеттердің

бірі – бала тәрбиесінде халқымыздың ғасыр-

лар бойы ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып келе

жатқан тұрмыс-салтын, әдет-ғұрпын, әдебие-

ті мен мәдениетін, өнерін кеңінен қолдану.

Ата-баба дәстүрін жалғастырып, ұлттық

тәрбиеге ден қойған тұста ой-пікірдің мөлдір

бастауы саналатын ұлыларымыздың еңбекте-

ріне үңілу бірінші кезекте тұрады.

Ұлтымыздың мақтанышы болған, ғұла-

ма жазушы Мұхтар Әуезов ‘‘Ел боламын де-

сең, бесігіңді түзе’’ деген екен. Өз халқының

мәдениетін, тарихын, өнерін сүйіп, одан нәр

алып өскен бала өзіне ғана емес, өзгеге де

құрметпен қарайды. Сондықтан саналы, са-

лауатты, халқымыздың барлық дәстүріне,

49

әлем мәдениетіне қанық, ел тізгінін берік ұс-

тай білетін ұрпақ тәрбиелеу әр отбасына

одан кейін балабақша тәрбиешісіне жүкте-

летін міндет болып табылады.Тәрбиенің сан

қилы дағдыларын бала бойына дарытатын

алғашқы білім баспалдағы – балабақша, жол

сілтеп, жетелеп, үйретуші – тәрбиеші.

Балабақшадағы мәдени-әлеуметтік өз-

гермелі жағдайдағы ұлттық тәрбиенің діңгегі

– ана тілі болып қалатынын негіздеу, қазақ

тілі мен тарихын, мәдениеті мен ділін, салт-

дәстүрі мен дінін құрметтеуде жастардың

ұлттық интеллектуалдық мінез-құлқын қа-

лыптастыру. Бүгінгі қазақ елінің индустрия-

лық-инновациялық жүйесінің дамуын қамта-

масыз ететін ұлттық сипаттағы белсенді іс-

әрекетке тәрбиелеу, білім және мәдени-руха-

ни тұрғыда басқа өркениеттермен бәсекеге

қабілетті болуын қамтамасыз ету, қоғам мен

адам, адам мен табиғат қарым-қатынасының

өркениеттілік сана-сезімін ұлттық рухта

қалыптастыру балабақшадан бастау алады.

Тәрбиенің басты нысаны елдік сананы қа-

лыптастырып, ұлттық рух пен ұлттық пат-

риотизмді негіздеу, ұлтсыздықпен күресу

болса керек. Қазақстан азаматтарын патрио-

тизмге тәрбиелеу – тұлғаның патриоттық

сана-сезімін қалыптастыру, патриоттық іс-

әрекетін ұйымдастыру.

Егеменді елдің азаматын тәрбиелеуде

әр тәрбиешінің, әр ұстаздың ең басты мақса-

ты – дені сау, ұлттық сана-сезімі оянған, ру-

хани ойлау дәрежесі биік, мәдениеті, параса-

ты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында

игі қасиеттері бар адамды тәрбиелеу.

Мектепке дейінгі мекемелерде балалар-

ға қалай ұлттық тәрбие бере аламыз деген

мәселеге келер болсақ, біріншіден, әр бала-

ның жеке басы, оның моральдық дамуы үшін

қамқорлық жасау, оған тәрбиешінің күнде-

лікті көңіл бөлуі талап етіледі. «Балалар бақ-

шасындағы тәрбие бағдарламасы» мектепке

дейінгі балалардың жан-жақты дамуын,

олардың мектепке дайындығын қарастыра-

ды. Мектепке дейінгі жастағы баланың

рухани-адамгершілік дамуы балабақша мен

отбасы арасындағы қарым-қатынастың ты-

ғыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге

асады. Адамзаттық құндылықтар бала

бойына іс-әрекет барысында, әр түрлі

ойындар, хикаялар, ертегілер, қойылымдар

арқылы беріледі. Адамгершілік – адамның

рухани байлығы, болашақ ұрпақты ізгілік

бесігіне бөлейтін руханият дәуіріне жаңа

қадам болып табылады. Ол тұлғаның

қоғамдық бағалы қасиеттері мен сапалары,

қарым-қатынастарында қалыптасады. Адам-

гершілік қоғамдық сананың ең басты бел-

гілерінің бірі болғандықтан, адамдардың

мінез-құлқы, іс-әрекеті, қарым-қатынасы,

көзқарасымен сипатталады. Олар адамды

құрметтеу, оған сену, әдептілік, кішіпейілдік,

қайырымдылық, жанашырлық, ізеттілік, ина-

баттылық, қарапайымдылық қасиеттерін

бойына сіңіре білу.

Қазақ халқының ұлттық тәрбиесі –

әлемде теңдесі жоқ тәрбие. Жалпы «ұлттық»

деген сөздің астарында елге, жерге, тілімізге,

дінімізге деген құрмет жатыр. Ал осы ұлттық

тәрбиені бала бойына сіңіруде бастауыш

сыныпта атқарылатын жұмыстың орны

ерекше. Яғни, тәрбие алуды сәби ана құр-

сағынан бастаса, оны мектепте ұлттық құн-

дылықтарымызбен жетілдіру өте маңызды.

Балабақша, мектептерге ұлттық тәрбие енгі-

зу арқылы біз ұлтжанды, парасатты ұрпақ

өсіретініміз айдан анық. Рухы асқақ, іргесі

берік ел боламыз десек, ең бастысы, ұрпақ

тәрбиесі мен біліміне сергек қарауымыз

қажет. Бұл жөнінде Абай атамыз: «Балаға

мінез үш алуан адамнан жұғады: бірінші –

ата-анасынан, екіншісі – ұстазынан, үшіншісі

– құрбысынан», – деген екен.

Ұлттық тәрбие атауын алғаш әдеби-

педагогикалық оқулықтарға енгiзген

М. Жұмабаев болды. Ол педагогиканың

ұлттық тәрбиеден бастау алатыны жайлы

айтқан. «Педагогика» атты еңбегінде былай

дейді: «Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып,

көп буын қолданып келе жатқан тақтақ жол

болғандықтан, әрбір ұлттың баласы өз ұл-

тының арасында өз ұлты үшін қызмет ететін

болғандықтан, әрбір тәрбиеші баланы сол

ұлт тәрбиесімен тәрбиелеуге міндетті».

Ұрпақтан-ұрпаққа мирас болып келе

жатқан ұлттық және жалпыадамзаттық

құндылықтар арқылы тәрбие беру бала

бойындағы сана-сезiмдi, намысты, парызды

қалыптастырумен қатар егемен елiмiздiң

тәуелсiздiгiн, ынтымағын, бiрлiгiн сақтап

қалатын патриот-азамат тәрбиелеуге толық

мүмкiндiктердің бар екендiгі айқын. Ендеше

50

балалардың болашағы үшін ұлттық тәрбие

мен білімнің сара жолында ізденуден

жалықпайық. Патриоттық сезімі жоғары

ұрпақ тәрбиесін бала бойына қалыптастыру

біздің, яғни тәрбиешілердің міндеті.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы. -

Алматы, Санат, 2001.

2.Қалиев С., Молдабеков Ж., Иманбекова Б.

Этнопедагогика. – Астана, 2009.

3.Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әде-

биетi. – Алматы; ҚМОП баспасы, 2010.

4.Қазақстан Республикасының мемлекеттік

жалпыға міндетті мектепке дейінгі оқыту

және тәрбиелеу стандарты.- Астана, 2010.

ҚАЗАҚСТАН: КЕШЕ, БҮГІН, ЕРТЕҢ

Муканова Асел Боранбаевна,

Ақтөбе қаласы №19 орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі

Сыныптан тыс шараның мақсаты: Іс-шараның барысында оқушыларды қазақ

хандығы құрылғаннан қалыптасқан саяси

оқиғалармен таныстыру, қазақ билеушіле-

рінің басы бірікпеуінің салдары қандай бол-

ғанын көрсету, үш жүздің әскери күштерін

біріктірудегі Әбілқайырдың рөлі және ха-

лықтың тәуелсіздік үшін күресінің маңызын

жеткізу. Оқушыларға Отанымыздың тәуел-

сіздігі мен азаматтығы үшін күрескен батыр-

лардың ерлігін айта отырып, жауаптылыққа,

батылдыққа үйрету, патриоттық тәрбие беру.

Көрнекілік: қанатты сөздер, суреттер,

портреттер, бейнетаспалар

1-жүргізуші: Қайырлы күн, құрметті

ұстаздар мен оқушылар!

«Қазақстан: кеше, бүгін, ертең» деп

аталатын сабақ барысында біз қосымша

көптеген мәліметтермен танысатын боламыз.

1-жүргізуші: Еркіндік ежелден-ақ ел

тілегі!

Ертеңді ойлап көңілім серпіледі.

Еркіндік қадірін білетін ел,

Жалынды жастарымен желпінеді.

2-жүргізуші:

Кең байтақ ұлан-ғайыр Қазақстан,

Құшағына күн сыйлаған неткен кең ең!

Қалай жетті қолымыз, білу үшін,

Сусындаймыз тарихтың тереңінен.

(Күй орындалады)

1-жүргізуші: - Тарихқа көз жүгіртсек,

қазақ нағыз батыр халық екенін

мойындайсың. Жүгі нарда, қазаны теңде

болып, көшіп-қонып өмір сүрген ата-

бабаларымыз үш нәрсені бойтұмардай

сақтап қадірлеген. Ол ел мен жер және ана

тілі. Қандай халық болмасын осы үшеуінсіз

егемен ел екенін дәлелдей алмайды.

2-жүргізуші: - Қазақ хандығының

негізін қалаушылар Керей мен Жәнібек

Қозыбасы деген жерде «Қазақ хандығы» деп

аталатын хандықты құрды.

Слайд (Қазақ хандығының құрылуы)

Көрініс: «Қазақ хандығының

құрылуы»

(Сахнаға Есен-бұға, ақсақалдар мен

билер шығып отырады)

Уәзір: Алдияр тақсыр, сізге Әбілқайыр

хандығынан Керей мен Жәнібек сұлтандар

келіп тұр.

Есен-бұға: Кірсін!

Керей мен Жәнібек: Ассалаумағалей-

кум! – деп бастарын иіп амандасады.

Есен-бұға: Келген шаруаларыңды

айтыңдар!

Керей: Ойраттардан жеңілген

Әбілқайыр хан ашу-ызасын қол астындағы

халықтан алып, жазалай бастады.

Жәнібек: Салықты көбейтіп, тайпамыз-

дың берекесін алуда.

Керей: Сондықтан да біз, бауырымыз

Жәнібек екеуміз, сізге бұйымтаймен келіп

отырмыз.

Есен-бұға: Бұйымтайың болса айт!

Керей: Бір аймағыңыздан бізге жер

бөліп берсеңіз, сол жерде өзіміздің тайпа-

мызбен қоныстанып, өсіп-өнсек деген

ойдамыз.

51

Есен-бұға: Керей, Жәнібек, мен өзімнің

ақсақал, сұлтандарыммен ақылдасайын.

Сендер барып демалыңдар!

(Керей мен Жәнібек шығып кетеді.)

Есен-бұға: Қандай ойда болып

отырсыңдар?

1-ақсақал: Жер халықтың байлығы,

оны ешкімге беруге болмайды.

2-ақсақал: Осы жолы ығысып Керей

мен Жәнібекке орын берсек, ертелі-кеш сол

жақсылығымыз өзімізге қайтып келер.

3-ақсақал: Әбілқайырдан өш алар кез

келді! Шекарамыздың батыс аумағының

қауіпсіздігін қамтамасыз етуіміз керек, мұн-

дай ұсынысты біз өз пайдамызға

пайдалануға болады.

Есен-бұға: Әбілқайыр менің жауым.

Яғни, менің жауымның жауы – менің досым.

Шу мен Талас өзенінің бойындағы Қозыбасы

жері солардың қоныстары болсын деп ұйғар-

дым. Шақырыңдар, Керей мен Жәнібекті!

Уәзір: Керей, Жәнібек сұлтандар,

кіріңіздер!

Есен-бұға: Ойлана, ақылдаса келе бы-

лай шештік. Шу мен Талас өзенінің бойын-

дағы Қозыбас аумағы сендердің мекендерің

болсын!

Керей: Алдияр, біз бұл жерді құт-

мекенге айналдырамыз.

(Есен-бұға, ақсақалдар мен нөкерлері

шығып кетеді)

Жәнібек: Уа, сүйінші, халқым! Көптен

күткен арманымыз орындалды. Бір ту астына

жиналар күн туды!

(Сахнада халық мәре-сәре болып бірін-

бірін құттықтап жатады)

Керей: «Жаңбырмен жер көгерер,

Батамен ел көгерер» демекші, ақсақал,

бата беріңіз.

Ақсақал:

Түндеріміз тыныш болсын,

Үйлерімізге ырыс толсын!

Ұлдарымыз сесті болсын.

Қыздарымыз есті болсын,

Балаларымыз қуаныш әкелсін,

Немерелеріміз жұбаныш әкелсін.

Орындарымыз төр болсын,

Дастархандарымыз мол болсын.

Қатарларымыз көп болсын,

Уәйім-қайғымыз жоқ болсын.

Жастардың қазасын көрмейік,

Зұлымдардың жаласын көрмейік!

Елімізде бірлік болсын,

Жарасты тірлік болсын!

Әумин,

(Ұлттық киім киген қыздар шашу

шашады, сахнада күй орындалады)

«Қазақ биі»

1-жүргізуші: Қазақ халқының тари-

хында ел мен жер үшін, Отан үшін өліспей

беріспеген күрестер аз болған жоқ... Ұлан-

ғайыр жерімізге тұс-тұстан көз алартып,

анталаған жаудан қазақ елінің қайсар батыр-

лары найзаның ұшымен, білектің күшімен

атамекенді азат етіп отырды. Жоңғарлардың

шапқыншылығы айрандай ұйып отырған

қазақты тарыдай шашты.

2-жүргізуші: XYIII-XIX ғасырларда

халқымыз еркіндік пен тәуелсіздігінен ай-

рылды. Көмек күткен Ресей қазақ халқын аз-

дыра бастады. Ұлан-ғайыр даламыз империя

меншігіне айналды. Халқымыздың басынан

қара тұман серпілмеді. Өз елін, жерін азат

етем деп қанша ұлт-азаттық күресте батыр-

ларымыз қаза тапты. 1837-1847 жылдарда

Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық

көтеріліс, 1836-1838 жылдарда Ішкі Бөкей

ордасындағы көтеріліс, 1916 жылы

Амангелді Иманов бастаған ұлт-азаттық

көтерілісі болды.

1-жүргізуші: 1925-33 жылдары

Голощекин Қазақстанда әрі революция бол-

маған деп Кіші октябрь саясатын жүргізді.

Елді аштық тығырығына тіреді, негізгі күн

көрісі мал болған қазақтар 2-3 жылда мал-

дарынан түгел айырылып, Қазақстанда тұра-

тын 2 млн. қазақ аштықтан қырылды. 1937

жылы асыра сілтеудің кесірі біздің қазақ

әдебиетінде жайқалып келе жатқан жас те-

ректердің де тамырын қиды. Ақтаңдақ жыл-

дары қазақ деп қабырғасы қайысқан қайрат-

керлер де тәуелсіздігімізге жеткізер ұлы

жолдағы құрбандар еді.

2-жүргізуші: 1941-1945 жж. еліміздің

басына жаңа қауіп төнді.Ұлы Отан соғысы

басталды. Миллиондаған отандастарымыз

соғысқа аттанды.

1-жүргізуші:

Соғыс жалмап аға, іні, бауырды.

Зор жылатты тыныш жатқан ауылды.

Жалғызынан айырыпты ананы,

Әкесінен айырыпты баланы.

52

1-жүргізуші: 20 ғасырда дүние жүзін-

дегі бір де бір ел қазақ халқы көргенді көр-

ген жоқ. Семей полигонында сыналған

600-ден астам ядролық жарылыстардың

кесірінен осы өңірдегі 500 мыңнан астам

адам уланды.

2-жүргізуші: 1986 жылдың желтоқса-

ны. Атыраудан Алтайға, Сарыарқадан

Алатауға дейінгі байтақ жерімізге желтоқ-

санның қанды қара дауылы үдей түсіп,

дүрбелең басталды. Қазақтың көптеген аза-

маттарының мойындарына қыл шылбыр

салынды. Әділдік үшін бой көтерген жас

боздақтардың маңдайы тасқа соғылды.

Бастарына қара бұлт үйірілді.

1-жүргізуші: Еліміздің тәуелсіздігін

аңсаған жастар еліккеннен, еріккеннен шық-

қан жоқ, алдына мақсат қойып шықты. «Ұлт-

шылдық», «бұзақы», «арамтамақ», «тәртіп-

сіздікті ұйымдастырушылар» деген жалған

жала бүкіл совет еліне таратылды. Қазақ

ұлтшыл халық деген атқа қалды.

2-жүргізуші: Тарихта “құйын – 86”

деген атпен мәңгі қалатын бұл жойқын

шабуылдың құрбаны болып қазақ қыздары

мен жігіттері біздің арамыздан кете барды.

Өлең: Тәуелсіздік рухы

1-жүргізуші:

Құрбандарым, жазықсыз құрбандарым,

Бет бағдарын бақиға бұрғандарым.

Қаралы жылдардай боп қарауытып,

Халқымыздың мәңгі есінде

тұрғандарым.

2-жүргізуші: Тәуелсіздік жолында

құрбан болған батырларымыз, ақындарымыз,

Ербол, Қайрат, Лаззат сынды аға-апалары-

мызға тағзым етіп 1 минут орнымыздан

тұрып, үнсіздікпен еске алайық.

Ән «Қазақ елі осындай»

1-жүргізуші:1991жылғы 16 желтоқсан

еліміз үшін ерекше күн. Тәуелсіздік деклара-

циясы қабылданып «Қазақстан тәуелсіз ел

болып саналды». Осылайша әлем картасында

Тәуелсіз Қазақстан атты жаңа мемлекет пай-

да болды. Оның тұңғыш Президенті болып

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев сайланды.

Сөйтіп Қазақстан Коммунистік партиясы

Орталық Комитеттің XV пленумы қабылдан-

ған шешім қазақ қоғамына түбегейлі

өзгерістер енгізді.

2-жүргізуші: Н.Назарбаев қол қойған

алғашқы Жарлықтардың бірі – 1991 жылғы

29 тамыздағы «Семей полигонын жабу тура-

лы» жарлық болды. Елбасының осы тарихи

шешімі, батыл қадамы бүгінде дүние жүзіне

мәлім тарихи фактіге және біздің ұлттық

мақтанышымызға айналды.

1-жүргізуші: 1992ж. ҚР Мемлекеттік

рәміздері белгіленді. Олар – Ту, Елтаңба,

Әнұран. Бұл мемлекеттік рәміздер туған хал-

қымыздың сан ғасырлар бойы аңсаған еркін-

дік пен бостандыққа қол жеткізгенін

көрсетеді.

2-жүргізуші: 1993 жылғы 28 қаңтарда

Қазақстан Республикасының тұңғыш

Конституциясы қабылданды. Негізгі заң 4

бөлімнен, 21 тараудан, 131 баптан тұрды.

Қазақстан – ұлттық мемлекет.Тағдырдың

талай соқпағынан өткен еліміздің тәуелсіздік

алғанына 25 жыл толды. Қазақстанда түрлі

халық қол ұстасып, достық жырын жырлап,

тыныш, бейбіт өмір сүріп жатыр.

1-жүргізуші:1998 жылы 6 мамырда

Президент Ақмола қаласын Астана деп

атауға Жарлық жазды. 1998 жылы 10

маусымда жаңа Астананың ресми

тұсаукесері болып өтті.

2-жүргізуші: 2001 жылы ҚР

Президентінің Жарлығымен Астана төрінен

«Атамекен Қазақстан Картасы»

этнографиялық мемориалдық кешені деп

аталатын мәдени орын ашылды.

1-жүргізуші: 2002 жылы Елбасы

Нұрсұлтан Назарбаевтың идеясымен

Елорданың символына айналған «Астана-

Бәйтерек» монументі салынды. Оның

биіктігі 97 метр. Астана қаласында мемлекет

тарихында тұңғыш рет Орта Азия елдерінің

басшыларының қатысуымен ЕҚЫҰ-ның

Саммиті өтті.

Видео «Қазіргі әлемдегі Қазақстан»

2-жүргізуші: Қазақстан гүлдене

берсін! Болашағымыз зор болсын!

53

ТҰРЛАУЛЫ МҮШЕЛЕР

Абдигалиева Нуржанат Сагиновна,

Ақтөбе қаласы №47 жалпы білім беретін орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға

тұрлаулы мүшелердің сөйлемнің негізін

құрайтынын түсіндіру. Бастауыш пен

баяндауышқа сұрақ қоя білуді үйрету. Сөздік

қорларын молайта отырып, тіл байлықтарын

арттыру, дарынды оқушылардың

шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Ұйымшылдыққа, бірлікке тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: суреттер, слайдтар.

Әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап, түсіндіру,

топтық, ойын.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылардың

назарын сабаққа аудару.

- Балалар, бізде қай сабақ?

- Қазақ тілі туралы не білеміз?

Қазақ тілім – өз тілім, анам тілім,

Абай, Мұхтар сөйлеген дана тілім.

Қастерлейді ұл-қызың мәңгі сені,

Болашағым, бақытым, дара тілім.

Міне, балалар, ғұлама, кемеңгер,

ақындарымыздың тілі – қазақ тілі. Бүгінгі

сабағымызға қонақтар келіп отыр. Ендеше,

сабағымызға бәріміз жақсы қатысып,

білімдерімізді көрсетейік.

ІҮ. Мақсат қою кезеңі: Сабақ мақсаты

мен тақырыбын хабарлау.

ІІ.Жаңа сабақ.Тұрлаулы мүшелер

Қызығушылықтарын ояту.

Балалар, біз қазір жаңа сабақты өтпес

бұрын сіздерменен «Бәйге» ойынын

ойнаймыз.

1. Сөйлем дегеніміз не?

2.Сөйлемнің қандай түрлерін

білесіңдер?

3. Сөйлем мүшесі дегеніміз не?

4. Қандай сөйлем мүшелерін білеміз?

5. Бастауыш дегеніміз не?

6. Баяндауыш дегеніміз не?

Көркем жазу. Оқулықпен жұмыс №1слайд.

Шығармашылық диктант

Мәди жиналған отынның арасынан бір

дыбыс естіді. Ол жақын барып қарады. Бір

құс қуысқа қысылып қалыпты. Құс

қанатымен отынды сабалайды. Мәди құсты

үйіне алып келді.

Кім? не? не істеді? не қылды? қайтті?

деген сұрақтарға жауап беретін сөздерді

алып тастап сөйлемдерді оқу. Нәтижесінде

сөздердің мағынасыз тізбегі ғана қалды.

№2 слайд

Мәтінді оқы. Сөйлемдегі бастауыш

пен баяндауышты тауып жаз.

Балалар шықты. Көшеде бағдаршам

тұр. Машина.Олар күтті. Шам жанды.

Балалар өтті.

- Бастауыш пен баяндауыштан ғана

тұратын бұл сөздерді сөйлем деп айтуға

болады ма?

2) Cөйлемдік дәрежесін сақтай

алмайды

3) Кім? не? не қылды? қайтті? деген

сұраққа жауап беретін сөздер сөйлемнің

негізін құрайды.

Ережемен таныстыру. Хормен оқу.

Тұрлаулы мүшелердің өзіндік белгілері

мынандай: Тұрлаулы мүшелер өздігінен

сөйлем жасай алады. Оқушылар келді.Марат

көмектесті.

Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері кім? не?

не қылды? қайтті? деген сұраққа жауап

беретін сөздер. Ол тамашалады.

Бір ғана тұрлаулы мүшеден тұратын

сөйлемдер де болады. Қыс. Түн.

Сергіту сәті Жаза, жаза қолымыз,

Талып кетті көзіміз

Бір, екі, үш-бойға жина күш.

Тағы қалам аламыз,

Таза етіп жазамыз.

2-жаттығу. Мәтінді оқы. Сөйлемнің

тұрлаулы мүшелерін тап. Баяндауышы

зат есім болып тұрған сөйлемдерді

көшіріп жаз.

54

Аю. Аю – орман қожасы. Ең көп

тараған түрі – қоңыр аю. Азығы – өсімдік.

3-жаттығу. Сұрақтарға жауап жаз.

Жауабыңдағы бастауыш пен

баяндауыштың астын сыз.

Өздік жұмыс. Дарынды оқушылармен

жұмыс.

Әрқайсысының өз ерекшеліктеріне

жеке-жеке тоқталу: Аю туралы не білеміз?

Балықтар туралы не білеміз? Маймылдар

туралы не білеміз?

-Аю қайда ұйықтайды?

-Аю қыстай апанында ұйықтайды.

-Балықтар қайда жүзеді?

-Балықтар суда жүзеді.

-Маймылдар қайда мекендейді?

-Маймылдар орманда мекендейді.

ҮІІ. Сабақты қорыту.

Дидактикалық ойын: «Толықтыр»

Ойынның шарты: көп нүктенің орнына

кім? не істеді?не қылды? сұрақтарына жауап

беретін сөздерді қойып, сөйлемдерді

толықтыру.

............айнадай жарқырайды.

Ақбөкендер ен даланы ...............Есік алдында

...........жайқалып өсіп тұр. Жаңбыр

түнімен..........

ҮІІ.Үйге тапсырма беру: 1. Ережені жаттау. 5- жаттығу.

2. Оқушыларды бағалау.

«МАЛСАҚ БАЛА». Ө.ТҰРМАНЖАНОВ

Абдигалиева Нуржанат Сагиновна,

Ақтөбе қаласы №47 жалпы білім беретін орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

Сабақтың мақсаты: а) Өлеңді

мәнерлеп оқып, мазмұнын түсінуге, өлең

мазмұны бойынша талдау жасауға үйрету.

Теориялық мәлімет бере отырып жаңа теңеу

сөздермен таныстыру;

ә) Дүниетанымдарын, сөйлеу тілін, мәнерлеп

оқу машықтарын, ой-өрістерін дамыту;

б) Төрт түлікке деген сүйіспеншілікке,

еңбекқорлыққа, еңбек адамдарын құрметтей

білуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа білім беру

Әдіс-тәсілдері:талдау-жинақтау,ізденушілік,

өзін-өзі бағалау

Қажетті құрал-жабдықтар: интерактивті

тақта, үнтаспа, слайдтар, бағалау парақтары,

тапсырма жазылған парақшалар, оқулық,

дәптер

І.Бағдарлау-мотивациялық кезең

Психологиялық дайындық

«Қошақаным» әні

Қызығушылықты ояту

1. «Төрт түлік туралы не білеміз?»

сызбасын толтыру.

Ортақ белгілері

2. Ребус шешу арқылы жаңа сабақтың

тақырыбы таныстырылады.

Шешуі: Малсақ бала

- Малсақ сөзін қалай түсінеміз?

ІІ. Операциалдық орындаушылық кезең

1. Өтебай Тұрманжанов туралы мәлімет

беріледі.

2. Үнтаспадан «Малсақ бала» өлеңі

тыңдатылады.

3. Оқушылардың өз беттерімен оқуы

(бір-біріне оқуы).

4. Сөздік жұмысы мен теориялық

мәлімет беріледі:

- Қойшылар бағып жүрген қойларының

жүні арқылы ауа райын болжай білген.

Мәселен, өрісте жүрген қойдың жүнін

уыстап көреді. Егер қой жүні құрғақ болса,

онда күн ашық болады. Егер жүн

дымқылданып, суланып тұрса, онда көп

кешікпей жаңбыр жауады.

Тілімізде жүнге байланысты жүн балақ

(әлжуаз, әлсіз, ынжық), жүні үрпию (мұздау,

тоңу), жүн-жыбыр (ұсақ-түйек) сияқты

тұрақты сөз тіркестері, жүндей жұмсақ

тәрізді теңеу, «Жүйкесі – жүн, жігері - құм»,

«Күндіз қойын күтерсің, кешке жүнін түтер-

сің» секілді мақал-мәтердер қалыптасқан.

5. Өлең мазмұнымен жұмыс: СИЫР

СИЫР

ЖЫЛҚЫ

ҚОЙ, ЕШКІ

ТҮЙЕ

55

- Атасы немересіне не тапсырды?

- Ол туралы өлеңнің қай шумақтарында

айтылған?

- Өлеңде иттің пайдасы туралы не

делінген?

6. Өлеңді рөлге бөліп оқыту.

7. Шығармашылық тапсырма: “Менің

арманым” тақырыбында эссе жазу

Тұрған жеріңде қойдың жүнін сатумен

айналысатын мекеме саны екеу еді. Біреуі

жүннің бағасын екі есе өсіріп жіберді. Осы

жағдайда қарсылас мекеме қандай шаралар

жүргізуі мүмкін? Өз ойыңды жүйелеп айт.

“Жалғастыр ойыны”

• 1.Еңбегі аздың,....

• 2.Еңбектің наны тәтті,....

• 3.Ердің атын,...

• 4.Бейнетің қатты болса,

• 5.Бейнетсіз......жоқ.

Бес жолды өлең:

Кім? Бала

Қандай?

Не істеді?

Сөйлем құрау.

Мағыналас сөз.

ІІІ. Рефлексиялық-бағалау кезеңі

1. Баланың атасына берген жауабына

қарап, мінездеме беру

2. Бекіту сұрақтары:

- Өлеңдегі негізгі ой не?

- Өлеңдегі баланың ісінен қандай үлгі

аласың?

3. Бағалау парағы бойынша бағалау.

4. Үйге тапсырма:

1. Өлеңді мәнерлеп, түсініп оқу

2. Өтебай Тұрманжанов туралы

мәнжазба жазу.

«КҮЗ КЕЛ, КЕЛ» АТТЫ КЕШТІҢ СЦЕНАРИЙІ

Аймағамбетова Гулнар Мажитулаевна,

Ақтөбе қаласы №6 «Орман ертегі» МДҰ ән жетекшісі

Жүргізуші: Арайлап таң атты

Алтын сәуле таратты

Баршамыз бір тойлайық.

Мерекемен жайнасып,

Әнмен бүгін бастайық

Қол соғып бір қоштайық!!

- Қазір жылдың қай мезгілі?

- Дұрыс, күз.

- Күзде қандай өнімдер піседі?

- Қане, тақпақтарымызды айтайықшы.

(Күзге арналған тақпақтар айтылады)

- Балалар, саяхатқа барғыларың келе

ме? Алысқа бару үшін, қандай көлікке

мінеміз? (машина,поезд т.б.)

- Күз аялдамасына барайықшы, кеттік!

(музыка ойналады, балалар бірінің соңынан

бірі жүреді)

Фонограмма: Абай болыңыздар –

Көктем аялдамасы !

(көктемге арналған атрибуттар қойылады)

Жүргізуші: Балалар, бізге көктем

аялдамасы керек пе, әлде күз аялдамасы

керек пе?

Балалар: Күз аялдамасы керек!!

Жүргізуші: Ендеше әрі қарай кеттік

(музыка ойналады, балалар бірінің соңынан

бірі жүреді)

Фонограмма: Абай болыңыздар! Жаз

аялдамасы!!

бала

56

(жазға арналған атрибуттар

қойылады)

Жүргізуші: Балалар, бізге жаз аялдама-

сы керек пе, әлде күз аялдамасы керек пе?

Балалар: Күз аялдамасы керек!

Жүргізуші: Ендеше әрі қарай кеттік

(музыка ойналады, балалар бірінің соңынан

бірі жүреді)

Фонограмма: Абай болыңыздар! Күз

аялдамасы!

(күзге арналған атрибуттар қойылады)

Жүргізуші: Қандай аялдама дейді?

Балалар: Күз аялдамасы!

Жүргізуші: Біздің аялдама ғой, бізді

біреу күтіп тұрған сияқты ғой.

Майысып түлкі кіреді, балалармен

амандасады.

Саламатсыңдар ма, менің достарым,

қош келдіңдер. Сендермен бірге күз

мезгіліне саяхатқа барайыншы, мен сендерге

жол көрсетемін.

Жүргізуші: -Түлкіні ертеміз бе, сен

бізді алдап кетпейсің бе? (музыка ойналып

бәрі тізіліп жүреді. Жаз, көктемнің

атрибуттары алынады, орнына қорап

қойылады)

Түлкі: - Балалар, бұл не екен? Күз

ханшайымынан тосын сый ма екен?

Ішінде не бар екен? Ашып көрейін

(әннің сөзін оқиды) «Күз кел, кел!»-деп

жазылып тұр ғой білесіңдер ме осы әнді?

Қане орындап берейік

Ән «Күз кел,кел!»

Түлкі: Жарайсыңдар, балалар, әнді

жақсы айтады екенсіңдер, жолымызды

жалғастырайық (музыка ойналады,балалар

жүреді)

Қараңдар, балалар, тағы да тосын сый,

мынау не екенін білесіңдер ме?

Дұрыс, саңырауқұлақтар ғой, біздің

балалар билесін деген ғой.

(балаларды орындарына отырғызып,

ұлдарды биге шақырады)

«Саңырауқұлақтар» биі

Түлкі: Мен сендермен ойын ойнағым

келіп тұр. Білесіңдер ме менің досым бар.

Сол өте сәбізді жақсы көреді, кім деп

ойлайсыңдар сәбізді жақсы көретін?

Үлкен бутафорский сәбізді алып

шығады, ішінде кішкентай сәбіздер

«Кім сәбізді тез жинайды» ойыны

Жүргізуші: Балалар, сәбізді түлкіге

берейік. Қоян досына күзгі сыйлық жасасын

жарай ма? (Түлкі сәбізін алып қоштасып

кетеді)

Балалар, қараңдар не көріп тұрсыңдар

(жапырақтарды көрсетеді, би ұсынады)

«Жапырақтар» биі

Жарайсыңдар, балалар, сендерге күзгі

саяхат ұнады ма? Ендеше шеңбер құрып ән

айтып берейік. Ән «Шеңберге тұрамыз»

57

А-О, Ы-Ұ ДАУЫСТЫ ДЫБЫСТАРЫ МЕН ӘРІПТЕРІНІҢ АЙТЫЛУЫ МЕН

ЖАЗЫЛУЫ. ҚОЗЫ. ҚОШАҚАНДАР.

Айтжанова Тұрсынай Жалгасбаевна,

Ақтөбе қаласы №33 орта мектептің бастауыш класс мұғалімі

Мақсаты: Оқушылардың төрт түлік

мал туралы түсініктерін кеңейту; қой, қоша-

қандар өлеңінің мазмұнын түсіндіру; сабақ-

та оқушылардың білімге құштарлығын, бай-

қағыштығын арттырып, ойлау қабілеттерін,

тіл байлығын дамыту; ұлттық салт-дәстүрді,

тағам түрлерін қадірлеу, малды ұрмауға

тәрбиелеу.

Түрі: аралас сабақ

Көрнекілігі: Оқулық, слайд, кестелер,

суреттер

Әдіс-тәсілдері: ойын, түсіндіру, сұрақ-

жауап

Сабақтың барысы:

I.Ұйымдастыру кезеңі:

а) Сәлемдесу, оқушылар назарын

сабаққа аудару.

б) Оқушыларды топтастыру (түрлі

формадағы суреттер арқылы).

Психологиялық ахуал:

Оқушылар жұптаса тұрып, бір-біріне

сәттілік тілейді. Ол үшін қолды айқастыра

отырып, оң жаққа және сол жаққа

шапалақтайды.

Арайлап атқан таңға сәлем!

Шуағын шашқан күнге сәлем!

Жайнап өскен біздерге сәлем!

Білім-тәрбие берген

Ұстаздарым, сіздерге сәлем!

I -топ. «Ботақан»

IІ -топ. «Қошақан»

III -топ. «Құлыншақ»

Әр топ өз ұрандарымен таныстырады.

I –топ.

Екі көзі танадай,

Тостағандай көзіміз.

Ботақанбыз өзіміз

Құстай қанат қағамыз.

IІ -топ.

Шопаната түлегі

Қойдай жуас момынбыз.

Қошақанбыз момақан,

Қошақанбыз өзіміз.

III -топ.

Қамбарата өсірген

Құлыншақпыз құндызбыз.

Жылтылдаған жұлдызбыз

Жолға шықсаң көлігің.

II. Өткен сабақты пысықтау

А) 3 топтан 2 оқушыдан «Ақ бұзау»,

«Сиыр» өлеңдерін мәнерлеп оқыту

Ә) үй тапсырмасын қорытындылау.

1.Төрт түлікті ата.

2.Төрт түліктің пірлерін ата.

3.Төлді қалай шақырады?

4.Төрт түліктің пайдасы қандай?

5.Жуан дауысты дыбыстарды ата.

6.Төрт түліктің топ атауларын ата.

Балалар, біз қандай тарауды өтіп

жатырмыз?

III. Жаңа материалды меңгерту - Жақсы, балалар, төрт түлікке түйе,

жылқы, қой, ешкі, сиыр жатады екен. Қазақ

халқы ежелден мал баққан ел. Мал мінсе

көлігі, ішсе сусыны, жесе тамағы, кисе киімі,

тұтынса бұйымы, байлығы мен салтанаты

болған. Қазақ елін малсыз елестету мүмкін

емес. Сондықтан біз кейінгі ұрпақ ата дәс-

түрді сақтап, қасиетті төрт түлікті, ұлтымыз-

дың бай тәжірибесін қадірлеуіміз керек .

- Сонымен, балалар, малдар да төлдерін

еркелетіп жақсы көреді екен. Сендерді де

аналарың осылай еркелете ме?

Қойдың маңыраған даусын тыңдату.

-Ненің даусы?

Олай болса, төрт

түліктің бірі қозы,

қошақандармен танысамыз.

Қой, қозы туралы слайд

бойынша түсіндіру. Қойды

сипаттау

Қойдың төлі қозы.

Атасы Шопаната. Оны «пұшайт-пұшайт»

деп шақырады.

Өлеңді жазған Жақан Смақов, Ж. Кәрбозин

туралы түсіндіру.

Оқулықпен жұмыс.

А) «Қозы», «Қошақан» өлеңдерін мә-

нерлеп оқу. Мазмұнын қандай ұйқасқа жата-

тынын түсіндіру. Неше шумақ, неше жолдан

58

құралғанын оқушылардан сұрау. Әр топқа

өлеңді мәнерлеп оқыту.Тізбектей оқыту.

Дәптермен жұмыс.

32-жаттығу.Әр топтағы сөздерден

сөйлем құрап жазу.

1.Өріске, жайылды, мал. Мал өріске

жайылды.

2.Шөп, қозы, жеді. Қозы шөп жеді.

3.Ішті, құлын, су. Құлын су ішті.

4.Тасқа, лақ, секірді. Лақ тасқа секірді.

Сергіту сәті. «Қара жорға» биі.

4.Ауызша «Лото» ойыны арқылы

орындау.

Жазылуы: Айтылуы:

Құрық құдұқ

Құдық құрұқ

Құлын құлұн

Ұршық ұршұқ

Шұжық шұжұқ

Шығармашылық тапсырма.

І-топ.Төрт түліктің пайдасы туралы

сурет салып, әңгімелеу.

ІІ-топ. Мақал-мәтелдер

ІІІ-топ.Тыйым сөздер.

Төрт түліктің төлдерін «ажырата біл»

ойыны арқылы табады.

ІҮ.Сабақты қорытындылау. «Сәйкестендіру тесті» бойынша.

І-топ. ІІ-топ. ІІІ-топ.

Жылқы Лақ Жылқы Сексеката Түйе

Мөңірейді

Түйе Бұзау Түйе Ойсылқара Жылқы

Кісінейді

Сиыр Қозы Сиыр Қамбарата Сиыр

Маңырайды

Қой Бота Қой Зеңгібаба Қой Бақырады

Ешкі Құлын Ешкі Шопаната Ешкі

Боздайды

- Бүгінгі сабақ ұнады ма?

- Қандай өлеңмен таныстық?

V.Бағалау. Жеке-жеке және топты

бағалау.

VІ.Үйге тапсырма. Қозы өлеңін жат-

тап келу. Қошақандар өлеңін мәнерлеп оқу.

34-жаттығу.

Орнымыздан тұрайық,

Үлкен шеңбер құрайық.

Көріскенше күн жақсы,

Сау-саламат болайық.

ЖҰРНАҚ

Алишева Эльмира Мирмановна,

М.Арын атындағы Қарғалы қазақ орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаты: жұрнақ туралы

білім-білік дағдыларын бекіту, сөз құрамына

талдау, оқу, сөйлеу дағдыларын қалыптас-

тыру; сөздік қорларын, тілдерін, ой-өрісте-

рін, есте сақтау қабілеттерін дамыту; оқуға,

еңбекке, ұқыптылыққа, әдептілікке, әсемдік-

ке баулу.

Көрнекілігі: интерактивті тақта, сурет-

тер, тест жазылған карточкалар, компьютер.

Әдіс-тәсілдер: сұрақ-жауап, түсіндіру,

талдау-жинақтау, ойын, өзіндік жұмыс, топ-

пен жұмыс, тест, дөңгелек үстел, Венн

диаграммасы.

Түрі: ойын сабақ

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі. Психология-

лық жаттығу.

Әрбір адам – туысым, досым, жұрағат,

Әрбір сөзің – шыңдық, бірлік, адамдық,

Әрбір ісің – тілек, тірлік, адалдық.

Әрбір сабақ – үйрену, ұғу, ұлағат.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

5-жаттығу. 116-бет

ІІІ. Негізгі бөлім

Көркем жазу. Ққ ққ әрпі

«Тез есепте» ойыны

Өрнектің мәнін дұрыс тапқанда сабақ-

тың тақырыбы «Жұрнақ» сөзі шығады.

Сабақтың тақырыбы мен мақсаты

хабарланады. Сабақ түрімен, жүргізілу

ретімен таныстыру.

Ойын «Гүл таңда»

(Интерактивті тақтада гүлдердің сурет-

тері көрсетіледі. Оқушы гүл таңдағанда

сұрақ беріледі.)

Сұрақтар:

59

1.Түбір дегеніміз не?

2.Жұрнақ дегеніміз не?

3.Туынды сөз дегеніміз не?

4.Қосымша дегеніміз не?

Дұрыс жауап арқылы баланың жауабы

тақтадан тексеріледі. Жауаптары дұрыс

болса, гүл алады.

1-жаттығу. Жұмбақ шешу.

Ақ шатырлы бір қала

Суда жүзіп жүр дара.

Шешуі: кеме. (Кеменің суреті

көрсетіледі)

Талдау. Туынды сөзді тауып, сөз

құрамына талдау.

Шатырлы. Түбірі – шатыр; -лы –

жұрнақ, өйткені бұл қосымша сөздің

мағынасын өзгертіп жіберді.

«Кемелер» ойыны.

Интерактивті тақтада кемелердің

суреттері шығады. Әр кемені таңдағанда

сөздер пайда болады.

Сөздер: тазалық, бірлік, достық,

еркіндік, жұмысшы, қалалық.

Осы сөздерді тақтаға шығып, сөз

құрамына талдау тапсырылады.

Мысалы, тазалық: түбірі- таза. Сұрақ

қоямыз. Қандай? Тазалық. Сұрақ қоямыз.

Не? Мағынасы өзгерді. Сондықтан «– лық»–

жұрнақ болады. Әрі қарай осылайша барлық

сөздерге талдау жасалады. Тақтада сызба-

мен көрсетеді. Дұрыс жауап берген бала

кеменің суреті бейнеленген карточка алады.

3-жаттығу. Өлеңді жатқа жазып,

туынды сөздерді табу. Құлын, құлын, құ-

лыншақ, Желкілдейді тұлымшақ. Құйры-

ғында құндызы, Маңдайында жұлдызы.

Сергіту сәті.

Оқушылар әуенмен «Қара жорға» биінің

қимылдарын қайталап, жаттығу жасайды.

4-жаттығу

Кезектесе оқып отырып жазу. Қара-

мен жазылған сөздер қандай жұрнақтар

арқылы жасалған?

Көпшілік алдында әдепсіз сөйлеме.

Бақытты болғың келсе - жаман әдеттен

аулақ бол. Инабатты, сыпайы бол.

6-жаттығу. «Баспалдақ жасайық»

ойыны

Баспалдақ құрастырып шыққан

мақалды оқып, мағынасын түсіндір.

Жұрнақ арқылы жасалған сөздерді

тауып, белгілерімен сызып көрсет.

Бірлік қайда болса,

Ерлік сонда.

Еркіндік қайда болса,

Елдік сонда.

5-жаттығу. Тест

«Бұлттар» ойыны.

Интерактивті тақтада бұлттардың

суреттері көрінеді. Әр бұлттың артында

тест тапсырмалары берілген.

Таулар, теңізші, жұлдыз, домбырашы,

балалық, сауысқан, ақылды.

Тест

1.Түбір сөзді тап

А) Теңізші, домбырашы,

Ә) Жұлдыз, сауысқан

Б) Таулар, балалық

2.Туынды сөзді тап.

А) Теңізші, домбырашы, балалық,

ақылды.

Ә) Жұлдыз, сауысқан, таулар

Б) Таулар, домбырашы, балалық,

3. Туынды сөз болмайтын

қосымшалы сөзді тап.

А) Теңізші

Ә) Жұлдыз

Б) Таулар

Интерактивті тақтаның көмегімен

оқушылар өз білімдерін тексереді. Келесі

бетте дұрыс жауаптары беріледі.

ІҮ. Қорытынды.

Венн диаграммасы.

түбір сөз туынды сөз

Сөздің одан әрі бөлінбейтін мағыналы бөлігі.

Түбір сөзге жұрнақ жалғану арқылы

жасалады.

Бағалау. 1. Оқушылар алған карточкалары

бойынша бағаланады.

2. Топтарды 1, 2, 3-орынмен мадақтау.

Үйге тапсырма беру. 1. Ережелерді қайталау.

2. 2-жаттығуды дәптерге орындап келу.

СӨЗ

60

СОЧИНЕНИЕ ПО КАРТИНАМ ХУДОЖНИКА А.КАСТЕЕВА С

ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ОДНОСОСТАВНЫХ ПРЕДЛОЖЕНИЙ

Акименко Тамара Болеславовна,

учитель русского языка и литературы средней школы им.И.Билтабанова

Кобдинского района

Цель: обобщить и систематизировать знания

об односоставных предложениях, умение

употреблять односоставные предложения в

речи, дать цельное представление о

своеобразии живописи казахскогохудожника

Абылхана Кастеева, воспитание интереса к

культурному наследию Казахстана, чувства

любви к своему краю.

Тип урока: урок – мастерская.

Методы и формы: наглядные, словесные,

развивающие художественное воображение,

интеграция с ИЗО, художественной

литературой

Наглядность и оборудование: портрет

художника, таблицы, репродукции картин

А.Кастеева, тексты, интерактивная доска

І. О цели и задачах урока.

Сегодня на уроке мы не просто еще раз

вспомним особенности односоставных пред-

ложений, но и поучимся употреблять их в

своей речи. Но речь не разговорная, а вашей

задачей станет научиться составлять тексты

– описания по картине. Стиль, которым мы

будем пользоваться -художественный, тип

речи – описания. Особенностью ваших

текстов станет включение в описание разных

видов односоставных предложений.

ІІ. Творческая разминка.

- В очарованье русского пейзажа

- Есть подлинная радость, но она

- Открыта не для каждого и даже

- Не каждому художнику видна,

- С утра обремененная работой,

- Трудом лесов, заботами полей,

- Природа смотрит как бы с неохотой

- На нас, неочарованных людей.

Каждый день мы видим солнце, небо, тучи,

снег, вечер, луну, деревья, но порой не

видим красоту в той повседневной картине,

которая изо дня в день предстает перед нами.

Мы спешим, суетимся, красота остается

незамеченной. А художники, поэты, люди с

творческим воображением заставляют это

прекрасное как бы застыть на мгновение,

чтобы мы могли увидеть красоту нашей

земли, нашего края и сказать себе: «Как

прекрасен этот мир – посмотри!» Художники

– пейзажисты не приукрашивают природу, а

доказывают нам, что природа всегда была и

есть прекрасна сама по себе. Каждый

предмет, окружающий нас, каждое слово –

это художественный образ. Сейчас мы с

вами поработаем над пробуждением нашего

воображения.

Какие образы возникают у вас, когда вы

слышите слово солнце? Запишите сначала

существительные, затем пригательные

потом глаголы.

Составьте синквейн, используя

записанные вами слова.

Солнце...

Яркое, ласковое,

Светит, ласкает, греет,

Изгоняя тьму и горе.

Светило.

ІІІ. Подготовительный этап.

- Сегодня мы, обобщая грамматическую те-

му «Односоставные предложения», погово-

рим об одном из видов искусства– живописи.

- Назовите известных вам художников.

- Каких казахстанских художников вы знаете?

Осуществить нашу задачу – использовать

односоставные предложения при описании

картин – помогут работу Абылхана Кастеева.

Что вы знаете об этом художнике ?

Рассказ ученика.(слайд 1)

Абылхан Кастеев – первый профессио-

нальный художник - казах. Родился он в

семье скотовода в ауле Чижин недалеко от

Джаркента. С юных лет он был трудолюбив,

настырен упорен. За гуртом баранов ходил

пастух Кастеев, на куске простой бумаги он

писал свои первые картины. Седые аксакалы

попрекали юного художника, т.к. он нару-

шал запрет; по Корану нельзя изображать

людей и животных. Кастеев слушал и стоял

61

на своём. Один из командиров пограничной

охраны был поражен талантом художника-

самоучки, этот командир принял участие в

судьбе Кастеева… Джаркент, Алма-Ата,

Москва …Творческая деятельность началась

в 1929 году, когда Кастеев учился в

художественных студиях Алматы у Николая

Гавриловича Хлудова и Москвы – у Ильи

Бродского. Художник – самородок Абылхан

Кастеев за сорок лет каждодневного

напряженного труда создал более тысячи

живописных полотен и акварельных работ.

Учитель.

Некогда считалось, что душа может

покинуть человека и переселиться в его

изображение. Люди верили в волшебство,

способное даровать им вечную жизнь. Но

такое волшебство в самом деле существует.

Это искусство. 74 года назад Абылхан

Кастеев написал «Автопортрет», продолжив

затем свою портретную галерею многочис-

ленными изображениями родных, друзей,

известных современников, выдающихся

деятелей и просветителей прошлого – Абая,

Чокана Валиханова, А. Иманова, Бауыржана

Момышулы и другие.

Посмотрите на его «Автопортрет» (слайд 2).

Художник передал не только особенности

своей внешности, но и внутренний мир. Весь

облик Кастеева: его приподнятые брови,

высокий, испещренный морщинами лоб,

устремленные прямо светлые глаза, твердо

сомкнутые губы – говорит о внутренней

сосредоточенности при внешнем покое

фигуры. Портрет вызывает живой отклик:

хочется узнать побольше о художнике из

народа, создателе тысяч произведений

живописи (стр.19 «4.2004.ж.л.»).

Что мы еще должны знать о художнике

Кастееве и зачем эти сведения, если мы

будем описывать картину ?

Памятка ученикам относительно

общего плана сочинений по картине.

І. Необходимо упомянуть:

- название картины;

- фамилию, имя и отчество художника;

- время написания;

- манеру, технику исполнения.

ІІ. Описание картины:

- предметы;

- передний план;

- вдалеке;

- краски, палитра, цвета;

- настроение.

ІІІ. Передать свое впечатление от картины.

Кластер «Творчество А. Кастеева»

(форма «юрта»)

Для работы над сочинением нам необ-

ходимо использовать специальную лексику.

Слово учителя.

Цвета и краски. Они разнообразны: могут

быть гармоничными, спокойными или резки-

ми. Сочетание различных цветов в картине

называют колоритом. Цвета раскрывают нам

красочное богатство мира. Выразительность

картины достигается и тем, что художник

так умело размещает на полотне предметы,

что зрительно становится понятна главная

мысль его произведения. Это есть искусство

композиции. У многих художников есть свои

излюбленные краски и их сочетания. Иногда

про художника говорят: «Какая у него

богатая палитра!» Значит, живопись этого

художника отличается богатством цвета. А

про другого говорят: «У него сдержанная па-

литра». Такой художник предпочитает вво-

дить в свои картины небольшое количество

цветов.

Перед вами опорные таблицы по

специальной лексике, а также работы

А.Кастеева.

Таблица специальной лексики.

Искусство, пейзаж.

Художник, автор, живописец, пейзажист.

Картина, работа, произведение.

Мольберт, полотно.

Написать картину.

Масляные, акварельные краски, акварель.

Колорит, контраст.

Репродукция, копия.

Подлинник, оригинал.

Мастерство, талант.

Колорит – сочетание различных цветов.

Богатая палитра – богатство цветов.

Сдержанная палитра – небольшое

количество цветов.

Ответьте на несколько вопросов:

«Мозговая атака»

- К какому виду живописи вы отнесете эти

работы А.Кастеева?

- Объясните значение слов пейзаж,

пейзажист, колорит, палитра.

62

- Какое общее название может объединить

все эти картины Кастеева?

(«Мой Казахстан»)

- Что вы можете сказать о палитре картин

Кастеева ?

(Ученик о Кастееве – пейзажисте)

IV. Практическая часть (слайд 3).

1. Показ осенних пейзажей Левитана,

Поленова.

– Можете, сопоставив работы этих

художников и Кастеева, высказать свое

мнение о палитре картин?

2. Работа с текстом. Стихотворение

М.Алигер «Осень».

Задания:

1. Подчеркнуть грамматические основы всех

предложений.

2. Прочитать двусоставные предложения .

3. Зачитать односоставные, определить их

тип.

3. Определение функции односоставных

предложений.

Раздать опорные схемы «Типы односостав-

ных предложений их функции».

Опорная схема

«Односоставные предложения».

4. Составление кластера «Образы –

предметы в работах А.Кастеева».

Учитель: Перед каждым из вас пейзажи

А.Кастеева. Что изображено на них? Вы

должны составить кластер. Помощник –

картины и текст, который я вам буду сейчас

читать.

Текст: Кастеев смотрит на землю с высоты

журавлинного полета, под ним расстилаются

степи, поднимаются снеговые вершины,

взбираются по склонам гор голубые леса,

распахиваются альпийские пастбища. Взгляд

зрителя гуляет по любовно выписанным

дорожкам и тропам горного пейзажа. Он

хочет вместить в себя всю степь, от гор до

гор, всех людей, которые здесь живут и

работают, все юрты, кочевья, стада, дома,

сады, токи, элеваторы, кузницы. Плоские

камни, ровные песчаные отмели, пышные

болотные травы, прибрежные кусты, речка

течет, вода в ней чистая и прозрачная, день

ясный, тихий, прохладный, солнце светит.

При составлении какого типа односоставных

предложений помогут вам эти образы-

предметы?

Составьте односоставные предложения по

«своим» пейзажам.

5. Тестовое задание.

Определить тип указанного односоставного

предложения (варианты ответов даны,

подчеркнуть верный ответ).

V. Работа с текстом.

Текст 3. Картина "Зимовка" (слайд 4).

1. Демонстрация картины «Зимовка.

2. Текст – описание картины (отпечатан).

3. Выполнение заданий по тексту:

- прочитать текст;

- озаглавить;

- определить стиль, тип речи;

- найти односоставные предложения,

определить их тип;

- пересказать текст.

VІ. Рефлексия.

В чем будет заключаться ваше домашнее

задание ?

Получили ли вы на уроке необходимую

информацию для выполнения домашнего

задания ?

Что полезного вы узнали в течение урока ?

Составьте односоставные предложения по

тем пейзажам, которые у вас на парте.

VІІ. Обобщение. Итоги урока.

- Комментирование работы учеников на

уроке;

- объяснение сути домашнего задания;

- чтение высказывания Ю.Домбровского о

манере А.Кастеева видеть мир:

«Все, что он видел, он видел с точностью и

ясностью призматического бинокля, а ведь в

такой бинокль не уловишь ни тонов, ни

переходов, одни цвета, да четкий, жесткий

контур, дерево, холм, человек на холме. Ему

были недоступны ни полутона, ни переливы,

он не признавал ненастья и серого неба, все,

что он видел, он видел либо при свете

солнца, либо при луне. Он рисовал не только

степи и горы, но ту степень изумления и

восторга, которую ощущает каждый, кто

первый раз попадает в этот край. Именно

поэтому каждое его полотно ликует и

смеется от радости».

63

ФУТБОЛ. ДОПТЫ ҮЙРЕТІЛГЕН ӘДІСТЕР БОЙЫНША АЯҚПЕН ТЕБУ

Аязов Айдар Тұяқбайұлы,

Байғанин ауданы Қарабұлақ орта мектебінің дене шынықтыру пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларға футболда үйретілген әдістер

бойынша допты аяқпен тебу барысын,

доптың түсетін жерін ұшып келе жатқан

бағытына қарай баспен және кеудемен

тоқтату әдістерін үйрету арқылы спорт

ойындарына қызығушылығын арттыру;

2. Оқушылардың бойында жылдамдық, күш,

шыдамдылық және т.б. қасиеттерін дамыту.

3.Салауатты өмір салтын ұстанып,

бұқаралық спорт түрлерімен шұғылданатын

шыныққан, дені сау тұлға тәрбиелеу.

Өтетін орны: спорт алаңы немесе спорт залы

Керекті құралдар: ысқырық, уақыт

есептеуіш, футбол добы

Сабақ

бөлімі

Сабақ мазмұны Уақыты Әдістемелік нұсқау

I

Ұйым-

дас-

тыру

бөлім

- Сапқа тұру. Рапорт. Сәлемдесу.

Саптық жаттығулар

- Түзел! Тік тұр!

- Оңға, солға, кері айнал!

- Сабақтың тақырыбын айтып мақсатымен

таныстыру

- Алаңды айналып жүру

Жүру жаттығулары:

1. Қолымыз жоғарыда, аяқтың ұшымен жүру

2. Қол желкеде, өкшемен жүру

3. Қолды аяғымызға тигізіп жүру

4. Қол алда, жартылай отырып жүру

5. Қол белде, толық отырып жүру

6. Қол белде, отырып екі жаққа секіріп жүру

Жүгіру жаттығулары:

1. Қол белде, аяқты артқа лақтырып жүгіру

2. Қол белде, аяқты алға лақтырып жүру

3. Қол алда, тіземізді жоғары көтеріп жүру

4. Қол жанында, аяқты екі жаққа лақтырып жүгіру

5. Қол белде, жанымен жүгіру

Ж.Д.Ж

1. Б.қ. н.т. қолымыз белімізде, аяқ иық

деңгейінде, басымызды 1 дегенде алға, 2 артқа, 3

оңға, 4 солға еңкейтеміз.

2. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінде

басымызды оңға 4 рет, солға 4 рет айналдырамыз.

3. Б.қ. н.т. қолымыз иығымызда, аяқ иық

деңгейінде, иығымызды алға 4 рет, артқа 4 рет

айналдырамыз

4. Б.қ. н.т. қолымыз кеуде тұсында аяқ иық

деңгейінде 1-2 қолымызды артқа сермейміз.

3-4 оң жаққа сермейміз. Келесі 3-4 сол жаққа

сермейміз.

5. Б.қ. н.т. қол белде аяқ иық деңгейінде 1 рет

артқа шалқаямыз, 2 рет алға иілеміз (қолымызды

5-10 мин

4-5 рет

1айналым

1айналым

1айналым

1айналым

1айналым

1айналым

1айналым

1айналым

1айналым

4-5 рет

4-5 рет

4-5 рет

3-4 рет

3-4 рет

5-6 рет

Спорттық киімдеріне

көңіл бөлу

Дұрыс бұрылуын

қадағалау

Қолымыз ішке

қарайды,

шынтағымыз

бүгілмейді

Денемізді тік

ұстаймыз

Тіземіз бүгілмейді

Тіземізді барынша

жоғары көтереміз

Жаттығудың дұрыс

орындалуын

қадағалау

Алақан жайылған

күнінде

Қолымызды

аяғымызға тигіземіз

Шынтақты бүкпейміз

64

аяғымызға тигіземіз), 3 рет қолымызды жазып

отырамыз, 4–б.қ.

6. Б.қ. н.т. оң қол жоғарыда сол қол төменде 1-2

қолымызды артқа сермейміз. 3-4 қолымызды

ауыстырамыз.

7. Б.қ. н.т. қол белде аяқ иық деңгейінде. 1-2-3-4

белімізді оңға айналдырамыз, келесі 1-2-3-4 солға

айналдырамыз.

8. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінен алшақ.

1 -оң аяққа қолымызды тигіземіз. 2 -сол аяққа

қолымызды тигіземіз. 3 - ортаға еңкейеміз 4 – б.қ.

9. Б.қ. н.т. қол белде, аяқ иық деңгейінен алшақ. 1

–оң аяққа отырамыз. 2-б.қ. 3 -сол аяққа отырамыз.

4 –б.қ.

10. Б.қ. н.т. қол тізеде, аяқ иық деңгейінде,

тіземізді ішке қарай 4 рет, сыртқа қарай 4 рет

айналдырамыз.

11. Б.қ. н.т. қол тізеде аяқ қосылған тіземізді оңға

4 рет, солға 4 рет айналдырамыз.

12. Б.қ. н.т. қол белде оң аяққа 4 рет, сол аяққа 4

рет, қос аяққа 4 рет секіреміз.

5-6 рет

4-5 рет

4-5 рет

4-5 рет

4-5 рет

4-5 рет

Тізе бүгілмейді

Аяқтың ұшына

секіреміз

II

Негіз

гі

бөлім

1. Жаттығу

- Негізгі жаттығулар.

- Дайындық жаттығулары.

- Жетекші жаттығулар.

Футбол ойынының ұзақтығы: 90 мин. Екі бөлі-

ніп ойналады 45 минуттан. 10 минут - үзіліс.

Ойыншылар саны - 11 адам. Мини футбол ойын-

шылар саны: 4-8 адам. Ойыншылар саны алаң

көлеміне қарап белгіленеді. Ойынды алаңда

жүретін бір төреші, алаңның сыртқы жанында екі

төреші жүргізеді.

Допты аяқпен тебу (ұшымен) тәсіл айып добын

соғу, болмаса ойын үстінде қақпаға қарай доп

соққан кезде жиі қолданылады бұл доп тебу түрі

тіке жүгіріп келіп тебу арқылы жүзеге асады.

Аяқтың үстімен доп тебу кезінде екі аяқ

мынадай қалыптарда болады, тізеден сәл бүгілген

жерге тірейтін аяқ допты жанай одан 10-12 см

қашық жерге қойылып, аяқтың ұшы доптың ұшу

бағытымен бағыттас болады, допты тебетін аяқ

тізеден бүгіле артқа қатты сілтеніп, содан кейін

тізенің қарқынды жазылуымен алға қарай

сілтенеді, соққы доптың дәл ортасына

бағытталып, жерге тірелетін аяқтың ұшы сәл

көтеріледі де, кеуде алға қарай еңкейеді, допты

тебетін аяқ жақтағы қол жазылған қалыпта артқа,

екінші қол алға әрі жоғары сермеледі.

Допты тоқтату ойыншының допты өзі

меңгеруіне және допты беру, алып жүру, қақпаға

25-30

минут

Допты дұрыс тебу,

тоқтату тәсілдерін

жетік меңгерту

Ойын ережесін

түсіндіру.

Ойын ережесінің

қатаң түрде

сақталуын ескерту.

65

соғу секілді алдағы ойын іс-әрекеттерін

жалғастыруына мүмкіндік береді. Допты тоқтату

кезінде ең бастысы ол ойыншының аяғынан кері

серпіліп кетпеуі. Домалап келе жатқан допты

табанның ішкі жағымен тоқтатқанда дененің

салмағы тірейтін аяққа түседі. Тоқтататын аяқ

шамалы ғана ілгері шығарылады да, допқа тиген

мезгілде тірейтін аяқ деңгейіне дейін кейін

шегеріледі. Доптың инерциялық күші азайып,

тоқтатылады. Домалап келе жатқан допты

табанмен тоқтатқанда допты қабылдайтын тізе

буынынан бүгілген аяқ допқа қарай шығарылады.

Аяқтың ұшы көтеріңкі, өкше жерден см биіктікке

көтерілген қалыпта болады. Доппен түйіскенде

қабылдаушы аяқ артқа қарай шегеріледі, сөйтіп

доптың инерциялық күші азаяды. Жоғарыдан

түсіп келе жатқан допты табанмен де, табанның

ішкі жағымен де тоқтатуға болады.

2. Жаттығу техникасын жетілдіру

жаттығулары

3. Дене қасиетін дамыту жаттығулары.

III

Қоры-

тын-

ды

бөлім

Қалпына келтіру және босаңсыту

жаттығулары.

- Оқушылардың тыныс алуын қалпына келтіру

- Сапқа тұрғызу.

Сабақты қорытындылау.

Жақсы қатысқан оқушыларды өте жақсы деген

бағамен мадақтап бағалау.

Үйге тапсырма беру.

2 айналым

5-7

минут

Сапқа дұрыс тұруын,

тыныс алу

жаттығуларын дұрыс

жасауды қадағалау.

«АНА». Б. БҰЛҚЫШЕВ

Балғабаева Акмарал,

Ақтөбе қаласы Ғ.Ақтаев атындағы №6 орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

Мақсаты: Білімділік: «Ана» сөзінің мағына-

сын ашу, мәтін мазмұнындағы негізгі ойды

ұғындыру. Автор туралы мағлұмат беру,

білімдерін толықтыру. Мәтіндегі нақыл сөз-

дерін жаттап алуға және ана туралы жазған

шығармаларында қолдана білуге үйрету.

Дамытушылық: Сөздік қорларын молайту,

есте сақтау қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік: Ананың өлшеусіз еңбегін бағалай

білуге, ананы құрметтеуге, қадірлеуге,

ардақтауға, жаман әдеттер мен жат

қылықтардан аулақ болуға тәрбиелеу.

Сабақтың типі: жаңа сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру,

категориялық топтастыру.

Сабақтың көрнекілігі: нақыл сөз,

жазушының портреті.

Сабақ барысы

І.Қызығушылығын ояту.

Жұмбақ.

Екі жағым «Н» болса,

Қасиетті тағаммын.

Екі жағым «А» болса.

Ең қадірлі адаммын. (Ана)

ІІ.Мағынаны ажырату.

- Бүгінгі жаңа тақырыбымыз Баубек

Бұлқышевтің «Ана» әңгімесі.

66

- Автор туралы мәлімет.

Б. Бұлқышев

Кім? Қайда туған? Қандай

шығармаларын

білесіңдер?

Бүкіл адамзат баласына жарық дүние

сыйлаушы адам ана болса, жауынгер, аға

лейтенант, жазушы Б. Бұлқышев анаға деген

махаббатын қалай жеткізеді екен?

Оқулықпен жұмыс

Оқушылар түгел мәтінді іштей оқиды

(«Көңіл толқыны» күйі ойнатылады).

- Мазмұндату (3 -4 оқушы).

- Мәтіннің негізгі идеясы не?

- Мәтінде қандай теңесу бар? (Ананың тілі,

ананың махаббаты, ананың тілегі тіл жетпес

бір жатқан теңіз емес пе?).

- Неге теңізге теңейді? (Өйткені теңіз терең,

сол сияқты ананың тілі, тілегі, махаббаты

шексіз терең).

Категориялық топтастыру

«Ана» деген сөздің өзі ыстық. Себебі «Ана»

деген сөз бойға жылу таратады. Сондықтан

да ыстық. «Ана» дегенде толқымайтын

жүрек, тасымайтын қан, сезбейтін сезім

болуға мүмкін емес. Осы тіркестерді қалай

түсінуге болады?

Толқымайтын жүрек тіркесін қалай

түсінеміз?

- Адамның жүрегі қай кезде толқиды?

-Қуанғанда, шаттанғанда.

Ана деген Ол бойға Жылуды

ыстық жылу таратады жүрек сезеді

Тасымайтын қан тіркесі

- Не тасиды? (Су)

- Ол неге тасиды?

- Су көбейген соң тасиды, яғни молшылық

күштілікті туғызып тасиды. Сол себепті адам

бойында анасына деген махаббаттың

молшылығынан «Қан тасиды екен».

Сезбейтім сезім.

- Алдымен сезім дегеніміз не? (Ол сыртқы

дүниенің, құбылыстың адамның ішкі жан-

дүниесіне әсер етуі).

- Ендеше ана деген сөздің біздің жан-

дүниемізге әсер етпеуі мүмкін емес. Сонда

жүрек толқығанда, қан тасығанда адамның

ішкі жан-дүниесінде шаттық сезім пайда

болады.

Осы үш тіркестің де берер мағынасы біреу.

Ол баланың анаға деген шексіз махаббаты.

ІІІ.Толғаныс сәті.

1-қатар. Шығарма (Эссе жазу)

2-қатар. Өлең (5 жолды тұжырым)

3-қатар. РАФТ (тілек жазу «Анаға тілек»)

- Ананың өмірін жеңілдету үшін не істер

едің?

- Болашақтағы аналар қандай болғанын

қалар едің?

Қазір орнымыздан тұрып, Ана – ұлы, Ана –

қымбат, Ана – құдіретті жан деп, ананың

құдіретіне бас иейік.

ІV. Бағалау.

V.Үйге тапсырма: «Ана» мәтінін мәнерлеп

оқу. Ана туралы шығарма жазу.

Ерекше нәзік

сезім

Ананың махаббаты

Ананы

ң тілі

мейірге

толы сөз

жылы сөз

Ана кім? ұстаз

мейірімді жан

қамқоршы

еркелетіп

сөйлейді

Баласын

жақсы

көреді

Балаға деген жүрек

жылуы

аяулы жан

жаратушы

өмір сыйлаушы

67

КАРБОН ҚЫШҚЫЛДАРЫ

Бекжанова Аққалы Бактигалиевна,

Экономикалық-құқық колледжінің химия, биология пәндерінің оқытушысы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Карбон қышқылдары жөнінде

толық мағлұмат бере отырып, молекулалық,

құрылыс формуласы бойынша басқа көмір-

сутектерден ажырата білуін қалыптастыру,

сабаққа белсенділігін арттыру.

Тәрбиелік: Сабақ уақытын бағалауға, жина-

қылыққа, еңбекқорлыққа үйрету, алдыңғы

тапсырмалардың дұрыс жауабы арқылы

келесі тапсырмаларды орындауда жүйелі

ойлау дағдыларын одан әрі жетілдіру.

Дамытушылық: Пәннің қоғам, техника

және басқа да ғылымдармен байланысын

көрсете отырып, білім алушылардың пәнге

деген қызығушылығын дамыту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Оқыту әдісі: Cұрақ-жауап, жеке өз бетімен

жұмыстану.

Пәнаралық байланыс: Биология, қазақ тілі,

медицина.

Сабақтың көрнекілігі: Кеспе қағаздар, сірке

қышқылы, кір сабын, ашыған сүт, лимон,

тұздалған қияр, Венн диаграммасы.

Сабақтың барысы: І Ұйымдастыру. Білім алушылармен

сәлемдесу, топтың сабаққа дайындығын

ұйымдастыру және баға санын

қорытындылап отыратын топ басшысын

сайлау. Баға тұйық тізбекті қаныққан

көмірсутектермен белгіленетінін хабарлау:

5 - циклопентан, 4 - циклобутан, 3 -

циклопропан.

Сабақ эпиграфы: Елбасы сөзіне лайықпыз!

Елбасының «Қазақстан Республикасының

2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму

жоспары туралы» жарлығы. 1 ақпан 2010 ж.

ІІ Үй тапсырмасын тексеру.

1.Альдегидтерге сипаттама. Өлең шумағын

оқу.

2.Альдегидтердің физикалық қасиеті

бойынша жұмбақ жасыру.

3.Альдегидтердің химиялық қасиеттерін

тақтаға жазу.

4.Альдегидтердің қолданылуы бойынша

бейне көрсетілімдер.

№1тапсырма. Альдегидтер жөнінде жұмбақ

сөз жасырылады, сол сөздердің әріптерін

студенттер дұрыс тауып, өткелі отырған

жаңа сабақтың бірінші сөзін тақтаға жазады.

1.Гомологтық қатардың екінші альдегидінің

төртінші әрпі.

2.Альдегидке жалғанатын жұрнақтың

бірінші әрпі.

3.Формальдегидтен алынатын дәрілік заттың

екінші әрпі.

4.Альдегидтер молекуласында болатын

топтың төртінші әрпі.

5.Кетондар өкілінің бесінші әрпі.

6.Альдегидтердің сутегі қосып алу

реакциясының жетінші әрпі.

№2 тапсырма. Студенттер бейнетаспада

бейнеленген заттардың физикалық

қасиеттері бойынша дәмдері қандай екенін

анықтап, жаңа сабақтың екінші сөзін тауып,

тақтаға жазады.

ІІІ Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Студенттерге дәріс жаза отырып, түсіндіру.

Тақырыптың жоспары:

1.Карбон қышқылдарының құрылысы.

2.Физикалық қасиеттері

3.Химиялық қасиеттері.

4.Маңызды өкілдері және олардың

қолданылуы.

Карбон қышқылдары дегеніміз – құрамында

функционалдық карбоксил тобы – СООН бар

көмірсутектердің туындылары.

68

Қаныққан бірнегізді карбон қышқылдары-

ның жалпы формуласы: Сп Н2п+2 СООН.

Қаныққан бірнегізді карбон қышқыл-

дарының гомологтық қатары мен атауы.

Физикалық қасиеттері: Гомолог қатардың

салмағы жеңіл, мүшелері өткір иісті, суда

жақсы еритін сұйық заттар. Молекулалық

массаларының артуымен бірге суда ерігіш-

тігі төмендей береді. Мұндай заңдылық бір

атомды спирттер қатарында да байқалған еді.

Ол молекулааралық сутектік байланыстың

түзілуінің қиындануынан, себебі көмірсутек

радикалдары әрі полярлығы аз, әрі

гидрофобты бөлшектер екенін білеміз.

Карбон қышқылдарындағы карбоксил тобы

карбонил тобы мен гидроксотоптан құрал-

ғандықтан, электрондық құрылысын бұрын-

ғы білімдерімізді пайдаланып түсіндіруге

болады: карбонил тобындағы оттек атомы-

ның әсерінен С ≡ О байланысындағы элек-

трондық тығыздық электртерістігі күшті

оттек атомына ығысады. Соның салдарынан

карбонилдің көміртек атомы жарым-

жартылай оң зарядталып, электронның

орнын толтыру үшін гидроксотоптағы

оттектің электрондарын өзіне тартады. Өз

кезегінде гидроксотоптағы оттек сутектің

электрондарын өзіне тартып полюстенеді.

Нәтижесінде, сутек атомы протон түрінде

оңайырақ бөлініп шығады.:

Химиялық қасиеттері: Карбон қышқыл-

дарының көптеген химиялық қасиеттерін

осы электрондық құрылысымен байланыс-

тырып түсіндіреді.

1.Диссоциациялануы: Карбон қышқылдары

– әлсіз электролиттер, дегенмен су

молекуласы қатысында сутек катиондарын

бөліп диссоциацияланады:

СН3-СООН + Н2О СН3 – СОО- + Н2О+

2.Металдармен әрекеттеседі:

2СН3 –СООН + Mg →(СН3СОО)2Mg + Н2↑

3.Негіздік оксидтермен әрекеттеседі:

2СН3СООН + СаО →(СН3СООН)2Са + Н2О

4.Металл оксидтерімен әрекеттеседі:

СН3СООН + NаОН → (СН3СООNа) + Н2О

5.Әлсіз қышқылдардың тұздарымен

әрекеттеседі:

2СН3СООН+К2СО3→2СН3СООК+Н2О+СО2↑

6.Карбон қышқылдарының спирттермен

әрекеттесуі кезінде эфирлену реакциясы

жүреді:

О О

║ H+ ║

R – С – ОН + R1 – ОН R – С - О R1 + Н2О

Эфирлеу – қайтымды реакция. Егер су тарт-

қыш заттар қатыспаса, реакция кері жүреді:

О О

|| ||

СH3―C―O―C2H5+H2OCH3―C―OH+C2

H5OH

Сірке қышқылының сірке этил спирті этил

эфирі қышқылы

Көпатомды спирт – глицерин де карбон

қышқылдарымен әрекеттеседі:

О

∕∕

СН2 – ОН СН2 – О ―C ― R

│ │

О

H+,t ∕∕

СН – ОН + 3RСООН СН – О ―C ― R +

3Н2О

│ │ O

∕∕

СН2 – ОН СН2 – О ―C ― R

Формуласы Атауы

халықаралық тривиальді

НСООН

СН3СООН

СН3СН2СООН

СН3(СН2)2 СООН

СН3(СН2)3 СООН

СН3(СН2)4 СООН

СН3(СН2)5 СООН

••• ••• •••

СН3(СН2)14 СООН

СН3(СН2)15СООН

СН3(СН2)16СООН

метан

қышқылы

этан

қышқылы

пропан

қышқылы

бутан

қышқылы

пентан

қышқылы

гексан

қышқылы

гептан

қышқылы

••• ••• •••

гексадекан

қышқылы

гептадекан

қышқылы

октадекан

қышқылы

құмырсқа

қышқылы

сірке

қышқылы

пропион

қышқылы

май

қышқылы

валериан

қышқылы

капрон

қышқылы

энант

қышқылы

••• ••• •••

пальмитин

қышқылы

маргарин

қышқылы

стеарин

қышқылы

69

Карбоксилде гидроксотоптың болуы

карбонил тобындағы байланысты

тұрақтандырады, сөйтіп қосып алу

реакциясын қиындатады. Яғни,

молекуладағы атомдардың бір-біріне әсері

байқалады. Карбоксил тобындағы

электрондық тығыздықтың ығысуы

радикалдың да электрон тығыздығын өзіне

тартады. Бұл жағдай – карбоксилге жақын

жердегі көміртек атомында сутектің орнын

басу реакциясын жеңілдетеді:

Н О H O

| ̷ ̷ | ̸ ̸

Н — С —> С +Cl2→Cl―C―C + HCl

| \ | \

H OH H OH

сірке қышқылы хлорсірке қышқылы

Молекула құрамына хлор атомының

кіруі, хлорсірке қышқылының қасиетіне

күшті әсет етеді, оның қышқылдық қасиеті

жай сірке қышқылына қарағанда 100 есе

артады. Оның себебін өздерің түсіндіріңдер.

Маңызды өкілдері: Құмырсқа қышқылы

немесе метан қышқылы НСООН – құмырсқа

денесінен бөлінетін, сондай-ақ қалақай

жапырағында, шырша қалқандарында

болатын күйдіргіш зат. Гомолог

қатарындағы ең күшті қышқыл. Оның басқа

карбон қышқылдарынан ерекшеліктері бар:

1.Молекуладағы радикал орнында сутек

атомы болғандықтан, ол – күшті қышқыл.

Оның молекуласында карбонил тобымен

қоса, альдегидтік топ та бар, демек,

құмырсқа қышқылы қышқылдық қасиетке

қоса альдегидтік қасиетті де көрсетеді:

О

||

Н ― С ― ОН

Ол көмірқышқылына дейін жеңіл тотығады:

О О

||

Н―С―ОН+[О]—>НО―С―ОН—>С+

Құмырсқа қышқылының залалсыздандыр-

ғыш қасиеті бар. Оны тамақ, тері илеу және

дәрілік заттар жасау өнеркәсібінде, медици-

нада қолданылады. Сондай-ақ маталар мен

қағазды бояу кезінде де пайдаланады.

Сірке (этан ) қышқылы СН2-СООН – өзіне

тән өткір иісі бар түссіз сұйықтық. Суда

жақсы ериді. Оның судағы ерітіндісі сірке

суы (3 – 5%-тік ерітіндісі) немесе сірке

эсссенциясы (70 – 80 %-тік ерітіндісі) деген

атаумен сатылады және тамақ өнеркәсібінде

кең қолданылады. Одан басқа да техникалық

мақсаттағы заттарды алады. Сірке қышқылы

– шарап сірке суының негізгі компоненті. Ол

– этанолдың тотығу өнімі, шарап ауада

тотыққанда түзіледі.

Сірке қышқылын пайдаланғанда сақтық

шараларын есте ұстау қажет.Өйткені ол

тыныс жолдарының кілегей қабақшаларын

тітіркендіріп, күйдіреді. Мұрынға

жақындатуға және теруге тигізуге болмайды.

Қанықпаған қышқылдар өкілдері.

Акрил қышқылы H2C=CH―COOH (пропен

қышқылы) – өткір иісті, сұйық зат. Синтездік

қышқылмен алынады. Пластмассалар алу

үшін қолданылады.

Олеин қышқылы C17H33COOH – дәмі, иісі

жоқ, сұйық май тәрізді зат. Барлық табиғи

майлардың құрамында болады, әсіресе

зәйтүн, бадам, күнбағыс майларында көп.

Екі негізді қышқылдар өкілі.

Қымыздық қышқылы HOOC―COOH – суда

нашар ериді, өсімдіктер әлемінде кең тарал-

ған. Қымыздықта калий оксалаты

HOOC―COOK түрінде кездеседі.

Үш негізді қышқылдар өкілдері.

OH

|

Лимон қышқылы HOOC― CH2― C― CH2―

COOH

|

COOH

Лимонда, қарақатта, шиеде, жүзімде және

т.б. болады.

Гидроксиқышқылдар өкілі.

Сүт қышқылы CH3―CH―COOH

|

OH

Ашыған сүт пен капустада, тұздалған

қиярда, ірімшіктің құрамында кездеседі.

Бұлшық етте болады. Бактерияларды жоятын

қасиеті бар. Көмірсуларды ашыту арқылы

алады.Оны тоқыма және тері илеу

өнеркәсіптерінде қолданады. Суда жақсы

ериді, медицинада, кондитер өндірістерінде,

маталарды бояғанда қолданады. Оны

қаназдық ауруы кезінде темір тұзы ретінде

береді, сондай-ақ сілтімен улануды

қайтаратын зат ретінде өте пайдалы.

70

V Жаңа сабақты бекіту. Химиялық

диктант Карбон қышқылдары құрамында ... топ

болады. Оның жалпы формуласы ... Карбон

қышқылдарының атауына жалғанатын сөз ...

Бутан қышқылының молекулалық формула-

сы ... Пропан қышқылының құрылымдық

формуласы ...

VI Жаңа сабақты қорытындылау. Венн

диаграммасы Бейорганикалық қышқылдар мен карбон

қышқылдарының айырмашылығын және

ұқсастықтарын табу арқылы

қорытындыланады.

VII Бағалау: Тұйық тізбекті қаныққан

көмірсутекті жинау санына байланысты

бағаланады.

VIII Үйге тапсырма: 1.Химия оқулығы 11 сынып. Р.Жұмаділова.

С.Әлімжанова

2.Химия оқулығы 10-11 сынып Э.Е.

Нифантьев Л.А.Цветков

3.Карбон қышқылдары өкілдері жөнінде

сурет салып, ребус құрастырып келу.

4.Карбон қышқылдары жөнінде өз бетінше

қосымша мәліметтермен толықтырып жазып

келу.

ШАЛКИІЗ ЖЫРАУДЫҢ БИ ТЕМІРГЕ БІРІНШІ ТОЛҒАУЫ

Бұрханова Ильмира,

Мұғалжар ауданы Ембі қалалық №3 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Шалкиіздің өмірі туралы дерек көздері арқылы білімдерін молайту,

толғауының тақырыбын, идеясын ашу, сөйлеу, ойлау қабілеттерін

арттыру, татулыққа, бірлікке, әділдікке тәрбиелеу.

Түрі Жаңа білімді игеру

Әдісі Топтық, жеке, салыстыру,сұрақ-жауап

Ресурстар Бес ғасыр жырлайды. І том,тірек-сызбалар, АКТ

Сабақ кезеңдері Мұғалім әрекеті Оқушы әрекеті.

Ұйымдастыру Шаттық шеңбері (тілек айту), 1,2,3

деп санап 3 топқа бөлінеді. Бағалау

парақшалары таратылады.

Оқушылар шеңбер арқылы

тілек айтып, топқа бөлінеді.

Топ басшысын сайлайды.

Үй тапсырмасын

тексеру.

Қазтуған жырау

«Мадақ жырау»

Оқушылар ұнаған

үзінділерін жатқа оқиды.

Бекіту сұрақтары 1.Қазтуған жырау туралы не

білесіңдер?

2.Жырау туралы зерттеушілер

пікірі.

3.Жырау толғауларының тақырыбы.

Сұраққа жауап алынады.

Қызығушылығын

арттыру

Қазақ поэзиясының атасы–Шалкиіз.

(өмірі мен шығармашылығы туралы

слайдтар көрсету)

Интерактивті тақтадан

мәліметтерді тыңдайды.

Мағынаны тану 3 топ

«Би Темірге бірінші толғауы»

мәнерлеп оқиды.

Сөздікпен жұмыс

Көкшіліден-су айдынында

Қу-аққу

Алдаспан-наркескен қылыш

Қағба-сый мен құрметке бөленген

«биік орын» мағынасында

Оқушылар толғауларды

мәнерлеп оқиды.

Сөздікпен жұмыс жасайды.

71

Күлік-сәйгүлік жылқы

Кепке-бас деген мағынада

Ғазелеген-құрметтеген

1 топ. Би Темір туралы қосымша

мәліметтер (ұялы телефондарды

қолдана отырып)

2 топ. Би Темірге айтқан

шығармаларының мәні.

3топ. Шығармаларындағы

жауынгерлік рух, шешендік нақыл

сөздер, афоризмдерді теру

4 топ. Жырау есіміне байланысты

ақиқат пен аңыз (ұялы телефоннан

қарап)

3 топ та постер қорғайды.

Ой - толғаныс 1 топ. Жырау толғауынан метафо-

раны табу (сен-жібексің, мен

пұлмын). т.б

2-топ. Эпитетті табу (ала балта,

берен ки)

3 топ. Аллитерация, ассонанс табу

Сатылай талдау

Авторы: Шалкиіз жырау

Аты: Шалкиіз толғаулары

Тақырыбы: ел бірлігі, ынтымағы

Идеясы: адамгершілік қасиеттерге

баулу

Жырау толғаулары неге

тәрбиелейді?

3 топ жыраудың тілдік

қолданыстарын табады.

Оқушылар сатылай талдау

жасайды.

Оқушылар тәрбиелік жағын

толтырып жазады?

Кері байланыс Екі жұлдыз, бір тілек

Бүгінгі сабақтан не білдің? Қандай

әсер алдың?

Оқушылар сабақтан алған

әсерін стикерге жазып

келтіреді.

Үйге тапсырма Шалкиіз жырау. «Би Темірге

бірінші толғауы» үзінді жаттау.

Бағалау Топ басшыларының бағалау

парағымен бағалауы.

ПУТЕШЕСТВИЕ В СТРАНУ МУЗЫКИ

Гайсина Равига Сандыбаевна,

музыкальный руководитель ДО № 43 «Гүлдәурен» г. Актобе

Цель: Закрепление изученного

материала по основам музыкальной грамоте.

Задачи:

- Повторить и закрепить знания о

музыкальных и шумовых звуках;

- Развивать умения детей

ориентироваться в знакомой музыке, но в

новом исполнении;

- Прививать любовь к музыке.

(Звучит музыка)

Организационный момент:

Дети входят в зал, выполняя движения

под музыку.

72

Музыкальный руководитель:

Здравствуйте, ребята!

Дети. Добрый день

(Садятся на стульчики)

Ход занятия:

- Знаете, ребята, сегодня утром я

захожу в музыкальный зал и вижу, что на

нашем ковре блестят какие-то яркие-яркие

огоньки. Я удивилась, подбежала и успела

схватить только один огонек, остальные

исчезли. Посмотрите, что у меня осталось в

руках (цветик-семицветик) .

- Смотрите какой-то цветок. Что это за

цветок такой? (ответы детей)

- Давайте посчитаем лепестки. Сколько

лепестков? (7)

- Мне кажется, что этот цветок

появился здесь не просто так, он приглашает

нас куда-то. А вы встречали этот цветок в

какой-нибудь сказке? (ответы детей).

- Наверное, это тот самый волшебный

цветок. Ну что, отправимся туда, куда он

зовет? (Да) .

-Тогда давайте закроем глаза и скажем

волшебные слова: «Лети, лети лепесток

через запад на восток, через север через юг,

возвращайся сделав круг. Лишь коснешься

ты земли, быть по нашему вели… Вели,

чтобы мы оказались там, куда зовет нас этот

лепесток».

(Дети проговаривают слова с

закрытыми глазами)

Звучит волшебная музыка.

Открывается нотный стан.

Дети: А куда это мы попали?

Музыкальный руководитель: Кажется

мы попали с вами в музыкальную страну

- Ой, что это? (Показываю на нотный

стан)

- Кто вспомнит, как называется дом,

где живут ноты?

- Сколько линеек в нотном стане? (5)

- Как зовут «короля» всех нот?

(Скрипичный ключ)

- Сколько нот в музыкальной палитре.(7)

Давайте их споем. Поют гамму вверх и

вниз (Показывают рукой движение

мелодии.) А ещё мы умеем распеваться.

Распевка : «Песенку поем».

-Хотите еще путешествовать? Тогда

отрываем второй лепесток.

«Лети, лети лепесток… »

Появляется портрет П.И Чайковского

- Ребята, а вы знаете, как называют

человека который сочиняет музыку?

(композитор)

Звучит танцевальная музыка.

(Чайковский «ПОЛЬКА»)

- Ребята, слышите, музыка какая-то

играет. Что это за музыка?

Отправляемся дальше?

«Лети, лети лепесток… »

Звучит барабанная музыка.

- Ой, как интересно, куда же мы

попали? Может нам звучащая музыка

подскажет? Как же ее можно назвать?

- Ребята, давайте послушаем, мы

слышим мелодию? (НЕТ)

- А что слышится? (Барабан) Но это

тоже музыка.

- Мы попали в город ритмических

звуков. а какие звуки бывают? (шумовые и

музыкальные)

Все на свете дети знают

Звуки разные бывают

Журавлей прощальный клекот

Самолета громкий рокот,

Гул машины во дворе.

Лай собаки в конуре,

Стук колес и шум станка

Тихий шелест ветерка.

Это звуки – шумовые,

Только есть еще другие:

Не шуршащие, не стуки-

Музыкальные есть звуки

- А какими бывают музыкальные

звуки? (тихие-громкие, высокие-низкие)

- Покажите, пожалуйста, на нотном

стане, где низкие звуки? Где высокие?

73

- С заданием вы справились

замечательно, а вот какие вы музыканты?

(«Шумовой оркестр»)

- Какие вы молодцы! Отправимся

дальше в путь?

Закрываем глаза

«Лети, лети лепесток…»

Звучит мелодия песни: «С музыкой

дружат все дети земли»

- Опять какая – то музыка звучит. Вам

она, случайно не знакома? (Знакома)

Что же это? (песня) Правильно, ведь

мы сейчас в стране песен. Давайте все вместе

споем песню

Песня «Веселые музыканты» А.

Филиппенко.

Очень красиво поете и про ноты все

знаете, и на музыкальных инструментах

замечательно играете. Мне кажется, что

даже у нашего семицветика лепестки стали

ярче. Посмотрите, у нас еще остались

лепестки на цветке, давайте посчитаем,

сколько их. (3)

Музыкальный руководитель: - Дети,

можно мне оборвать один лепесток?

Закрываем глаза. «Лети, лети лепесток… »

- Хочу чтобы дети исполнили свои

любимые песни по-желанию.

Молодцы! У нас остались всего 2

лепесточка. Только сегодня мы их обрывать

не станем, ведь волшебный мир музыки

такой огромный и нам еще предстоит много

путешествовать по нему и много узнать о

музыке, а цветик-семицветик будет нам в

этом помогать. А теперь пора нам

возвращаться в детский сад, давайте закроем

глаза и попросим цветик унести нас обратно.

(Дети закрывают глаза). Цветик, унеси

нас назад в наш любимый детский сад.

(Звучит музыка, дети открывают глаза).

- Вот мы и вернулись из нашего

замечательного путешествия.

А вам понравилось? Скажите, пожа-

луйста, что больше всего вам запомнилось в

нашем путешествии? (ответы детей.)

Анализ занятия:

Какие вы молодцы, я очень довольна

нашим занятием, в память о путешествии я

хочу вам подарить маленькие нотки.

(Музыкальный руководитель раздает ноты)

Я хочу вас, ребята поблагодарить за

такое замечательное занятие и приглашаю

вас на следующее. Я вас буду ждать. До

свидания!

ЕСЕПТЕРДІҢ ШАРТЫ БОЙЫНША ТЕҢДЕУ ҚҰРУ

Данекерова Лида Алимжановна,

Ақтөбе қаласы № 35 орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Мақсаты: Қосудың терімділік қасиетін пай-

далана отырып есептер шығару. Ойлау қабі-

летін дамыту. Еңбектене білуге тәрбиелеу.

Әдісі: сұрақ-жауап

Көрнекіліктер: кестелер.

Түрі: қайталау.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі. Психологиялық

дайындық. Үйге берілген тапсырманың

орындалуын тексеру.

Ауызша есептеу. «Математикалық

парашюттер» ойыны

ІІ.Жаңа сабақ

1.Кіріспе. Мақсат қою кезеңі. Тақырыбы мен

мақсатын хабарлау.

2.Оқулықпен жұмыс

№ 1 Суретке қарап, есептер құрастыру.

Ауызша

70 – 30 70 – 20+30/ /70+20/-30

№ 2

Сатып алды -16 д

Мәуленде -7д

Тоқжанда -?д

Ш:16-7=9(д)-Тоқжанда

Жауабы: 9 дәптер сатып алды

Кері есеп құрастыружәне теңдеу құру

74

Х+7=16 9+х=16

№ 3 Қосудың ең тиімді тәсілін орындау.

Терімділік қасиетін еске түсіру.

№ 4

х + 40 = 92 х – 40 = 52 92 – х = 40

х= 92 – 40 х = 52 + 40 х = 92 - 40

х = 52 х = 92 х = 52

52 + 40=92 92 – 40 =52 92 – 52 =40

92=92 52 = 52 40 =40

№ 5

53, 6,80

№ 6

6 + 4 14 + 6

16 + 4 24 + 6

26 + 4 34 + 6

36 + 4 44 + 6

56 + 4 54 + 6

Сергіту сәті

«Қай қатар жылдам ?»

45+5-12+7+10+21

35+5+57-15+25-12

64+8+7+10-9+8-18

Карточкамен жұмыс

Бірнеше оқушыларға карточкалар таратып

беру

Шығармашылық тапсырма

/ 7 + 5 / - 10 = 2

ІII.Сабақты қорыту.

Үйге тапсырма № 3 ә, 136 бет.

ГЕОМЕТРИЧЕСКАЯ РЕЗЬБА ПО ДЕРЕВУ

Даутов Габит Салимович,

учитель технологии СШ №16 г.Актобе

Цели урока:

Обучающая: ознакомить обучающихся с

назначением и конструкцией резцов для

выполнения геометрической резьбы,

правилами безопасной работы и приемами

работы ножом-косяком, с основными

приемами составления рисунков для

геометрической резьбы на ПК.

Развивающая: развивать навыки владения

резцами, совершенствовать умение выпол-

нять резьбу, соблюдать технику безопаснос-

ти при выполнении резьбы; развивать предс-

тавление о разновидностях художественной

обработки древесины.

Воспитательная: воспитывать у обучаю-

щихся художественный вкус трудолюбие,

чувство прекрасного.

Инструменты и оборудование: В кабинете

технологии: нож-резак, заготовки осины

размерами 90х20х90 мм., наждачная бумага,

линейка, карандаш, циркуль, ластик,

копировальная бумага, набор образцов с

геометрической резьбой, изделия,

содержащие геометрическую резьбу, кружки

для рефлексии “Светофор”.

В кабинете информатики: (согласован по

расписанию уроков), мультимедийный

проектор, интернет, компьютеры, принтер,

экран, бумага для печати.

Ход занятия

1. Организационный момент. Обучающиеся входят в кабинет

информатики, рассаживаются по местам.

Назначаются дежурные.

Сообщение новой темы и цели занятия.

2. Повторение пройденного материала. Какие виды художественной обработки

древесины вам известны?

Где применяется резьба по дереву?

3. Объяснение нового материала. Ознакомление учащихся с целью и

задачами;

Сообщение о содержании практической

части занятия (Поиск фотографий изделий с

геометрической резьбой в Интернете, состав-

ление рисунка геометрической резьбы с

помощью компьютера);

Ознакомление обучающихся с разновид-

ностями художественной обработки

древесины (демонстрация слайд шоу):

Учитель: Издавна выстроенный новый дом

считался уязвимым для “Нечистой силы”.

Поэтому крышу, окна и двери украшали

“Оберегами” – резьбой по дереву (с маги-

ческой символикой). Верх крыши – (конёк)

75

украшали резной головой коня – самый цен-

ный оберег, окна – красивыми прорезными

наличниками, двери – резьбой.

Закончив полевые работы, в бесконечные

осенние и зимние вечера крестьянин прини-

мался за художества — вырезание из древе-

сины. В деревянном зодчестве человек нахо-

дил пользу и красоту. Он украшал жилище

резными деревянными изделиями: изгото-

влял игрушки, сувениры, деревянную посуду

ит.д. Мотивы своих рисунков народные

умельцы черпали из окружающей жизни.

Украшенные резьбой бытовые предметы

создавали в крестьянской избе ощущение

праздничности и нарядности. Россыпью

геометрической резьбы украшались также

солонки, совки для сбора ягод и другие

изделия крестьянского обихода. Широкое

развитие получило производство деревянной

резной и точеной посуды, которую пропи-

тывали олифой, расписывали масляными

красками, отделывали серебром и золотом.

Одно из этих ремесел — знаменитая хох-

ломская роспись, которая сохранилась до

наших дней. Красива мебель, украшенная

мозаичными наборами, покрытая цветным

лаком, инкрустированная металлом, костью.

Особое место в художественной обработке

современной мебели также занимают

различные виды резьбы.

Существует много видов резьбы. Среди них

наиболее распространены: плоскорельеф-

ная, контурная, прорезная, геометри-

ческая. Плоскорельефная резьба характерна тем,

что на плоской поверхности вырезают углуб-

ления различных форм. Её разновидностью

является геометрическая резьба.

Контурная резьба выполняется с неглубо-

кими тонкими двухгранными, двухсторон-

ними выемками по контуру какого-либо ри-

сунка. Применяется она в основном для

изображения фигур птиц и животных,

листьев и цветов.

Прорезная или пропильная резьба являет-

ся наиболее простой. Выполняют ее в основ-

ном лобзиком, например, выпиливая конту-

ры различных фигур. Применяют ее там, где

через прорези должно что-то просматри-

ваться, например, в дверях, буфетах, шир-

мах, а также в оконных наличниках. У нее

как бы удален фон, а в качестве него иногда

используют яркую ткань

Геометрическая (трехгранно – выемча-

тая) резьба представляет собой вырезанные

элементы из треугольников, квадратов,

окружностей. (Демонстрация геометричес-

ких рисунков, которые можно выполнить на

компьютере для различных поделок).

Образцы трехгранно-выемчатой (геомет-

рической) резьбы, фотографии изделий,

обучающиеся ищут в Интернете и

рассматривают на компьютерах.

Все элементы геометрической резьбы

представляют собой сочетание

треугольников, вырезанных в определенной

последовательности.

Объяснение порядка выполнения рисунка

геометрической резьбы на компьютере

(презентация)

Во время объяснения аналогичный рисунок

обучающиеся делают на компьютерах:

1. В Paint выбрать команду “линия” и

провести прямую линию примерно на 80 мм;

2. Немного ниже начертить произвольный

равносторонний треугольник;

3. Выбрать окно “выделение”;

4. Выделить начерченный треугольник для

копирования;

5. На ранее проведенной линии с помощью

команды “вставить” выполнить копии

треугольников один за другим;

6. В такой последовательности построить

необходимую длину цепочки из

треугольников;

7. Построенную цепочку с помощью команд

“выделить” - “копировать” - “вставить”

скопировать 3 раза;

8. Один ряд треугольников повернуть на 90

градусов по часовой стрелке и присоединить

с другим рядом, как показано на рисунке;

9. В такой же последовательности

присоединить оставшиеся два ряда

треугольников до получения квадрата;

10. В центре полученного квадрата

построить окружность;

11. С помощью прямых линий разбить

окружность на 16 частей.

Полученный рисунок можно копировать

необходимое количество раз и в дальнейшем

применять для разметки заготовок под

76

резьбу (при необходимости отпечатать на

принтере).

Сообщение о назначении и конструкции

различных резцов. (Показ слайд шоу)

Резцы различают по профилю и ширине

полотна. Они могут быть прямыми и

полукруглыми различных сечений радиусов.

Передняя часть прямого резца должна быть

правильной плоской формы без царапин и

вмятин. Резцы бывают отлогие, средние и

крутые. Форму полукруглого резца

определяют радиусом изгиба полотна, а

размер – шириной полотна.

Прямые резцы применяются для прорубки

контура орнамента, зачистки фона и других

работ.

Резцы – косяки применяются в основном

для геометрической резьбы.

Полукруглые резцы – основной инструмент

при выполнении всех видов резьбы. Ими

обрабатывают выпуклые и вогнутые

поверхности.

Уголки служат для прорезания линий и

жилок.

4. Практическая часть занятия. а) Обучающиеся переходят в кабинет

технологии, одевают рабочую одежду.

б) Зачистка заготовки наждачной бумагой,

разметка заготовок для выполнения резьбы

по построенным на компьютере рисункам.

в) Самостоятельная практическая работа

обучающихся.

5. Работа резцом – косяком. а) Показ приемов работы резцом.

б) Объяснение правил безопасного труда.

Как правильно передавать инструменты

друг – другу?

В какой части верстака необходимо

класть инструменты?

Использовать резец только для резьбы.

Можно ли держать деталь рукой на линии

реза?

Не торопи товарища во время работы и не

отвлекай его посторонними разговорами.

в) Самостоятельная работа резцом.

6. Заключительная часть занятия. Уборка рабочих мест в мастерской.

Оценка работ обучающихся.

Закрепление материала по вопросам:

1. Почему надо класть резец обязательно в

лоток?

2. Почему нельзя держать заготовку рукой

перед резцом?

3. Почему надо надежно закреплять

заготовку при обработке ее резцами?

4. Как и чем размечают заготовки для

резьбы?

5. В какой последовательности вырезают

треугольные выемки?

Замечание по работе и дисциплине

обучающихся в мастерской.

7. Рефлексия урока. Приём “Светофор”. Кружок зеленого цвета – понравилось, всё

было понятно;

Кружок желтого цвета – понравилось, но

есть вопросы;

Кружок красного цвета – не понравилось,

было всё не понятно.

МЕН ҚАМҚОР БАЛАМЫН

Есалина Гүлсара Жубанышовна,

Ақтөбе қаласы №40 «Балдәурен» МДҰ тәрбиешісі

Сабақтың мақсаты: Балалардың бойында қамқорлық жасау, көмек көрсету туралы ұғымды

қалыптастыру. Балалардың өзара әдептілік қасиеттерін дамыту. Балаларды айналасына

мейірімді, әдепті, қамқорлы бола білуге тәрбиелеу.

Ресурстар: (құралдар, мәлiметтер) әңгіме, ойын, үнтаспа

Іс-әрекет кезеңдері Тәрбиеші әрекеті Балалардың

іс-әрекеті

Мотивациялық

қозғаушылық

Ұйымдастыру кезеңi.

Амандасу.

-Балалар, 5Т ережесін еске түсірейік (тәртіп, талап,

тыныштық, тазалық, татулық)

77

Шаттық шеңбері

Жағымды күйге келу.

Шаттық шеңбері:

Кім үлкенді тыңдаса,

Кім үлкенді сыйласа,

Үлкен болған кезінде

Сыйлы болмақ өзі де.

Тыныштық сәті:

«Күннің нұры» (2 мин)

Ыңғайланып отырыңыздар, денелеріңізді түзу

ұстаңыздар. Аяқ-қолыңызды айқастырмаңыз.

Қолыңызды тізеңізге немесе үстелге қоюға болады.

Көздеріңізді жұмуларыңызды өтінемін.

Елестетіп көріңіз: Күн нұры сіздің төбеңізден өтіп,

кеудеңізге қарай бойлап барады.

Нұр сәулесі сіздің бойыңызға ақырын тарай

бастағанын елестетіңіз. Ол біртіндеп күшейе түсуде.

Оймен осы нұрды қолдарыңызға түсіріңіз. Сіздің

қолдарыңыз нұрға бөленіп, сәуле шашуда. Қолымыз

тек жақсы, ізгі істер істейді және баршаға

көмектеседі. Нұр аяқтарыңызға тарады. Аяқтарыңыз

нұр сәулесін шашуда. Олар сізді тек жақсылық жасау

үшін жақсы жерлерге апарады.

Одан әрі Нұр сіздің аузыңызға, тіліңізге тарады.

Тіліңіз тек шындықты және жақсы, ізгі сөздер ғана

айтады. Нұрды құлақтарыңызға бағыттаңыз,

құлақтарыңыз тек жақсы сөз бен әсем әуенді ғана

естиді. Нұр көздерімізге де жетті, көзіміз тек жақсыға

қарап, бәрінен жақсылықты ғана көреді. Сіздің

басыңыз түгелдей нұрға бөленіп, басыңызға тек ізгі,

сәулелі ой келеді.

Нұр бірте-бірте қарқын алады және шұғылана

бастайды, сіздің денеңізден шығып, жан-жағыңызға

сәуле шашады. Осы нұрды ата-аналарыңызға,

достарыңызға, бағыттаңыз.

Осы Нұр бүкіл әлемге: барлық адамдарға, жан-

жануарларға, өсімдіктерге, барлық тірі жанға

таралсын...

Енді осы Нұрды жүрегіңізге орналастырыңыз. Нұрға

толы бүкіл әлем сіздің жүрегіңізде. Оны осындай

әсем қалыпта сақтаңыз. Жаймен көзіңізді ашуға

болады.

Рақмет!

Балалар бір-

біріне жылы

лебіздерін

біл-діреді

Балалар өз

әсер-

лерімен

бөліседі.

Ұйымдастырушыл

ық– ізденушілік

Мәтінмен жұмыс

Мәтінмен жұмыс:

В.Өсеева. «Жай ғана әжей», 37-бет

Жолда Абзал мен Айнұр келе жатты. Олардың

алдында бір әжей келе жатқан. Жол тайғанақ еді.

Әжей құлап қалды. Абзал қасындағы Айнұрға

сөмкесін берді де, әжейге көмектесті.

Айнұр одан:

- Ол сенің әжең бе? – деп сұрады.

- Жоқ, - деп жауап берді Абзал.

78

Дәйексөз

Тәрбиешінің сыйы

- Анаң ба? – деп таң қалды Айнұр.

- Жоқ!

- Тәтең бе? Әлде танысың ба?

- Олай да емес! – деп жауап қайтарды бала.

- Ол жай ғана әжей ғой! Үлкен кісілерге көмек беріп,

сый-құрмет көрсеткен жөн емес пе!?

Мәтін бойынша сұрақтар:

1. Жолда Абзал мен Айнұр кімді кездестірді?

2. Айнұр Абзалдан не деп сұрады?

3. Абзал қалай жауап берді?

Құндылыққа байланысты сұрақ:

1.Сендер үлкендерге қандай көмек көрсетіп

жүрсіңдер?

2. Ата-аналарыңа қамқорлықты қалай көрсетер едің?

3. Өз достарыңа мейірімділікті қалай көрсетіп

жүрсіңдер?

Дәйексөз:

«Кішіні қолдап, жол бер, үлкенді сыйлап, қол бер»

E.Өтетілеуов

Қалай түсінесіңдер?

Сергіту сәті:

Атамның алып күрегін,

Ауланың қарын күредім.

Әжеме мен құдықтан,

Су әкеліп беремін

Еденді де жуамын,

Шаң-тозаңды қуамын.

Тәрбиешінің сыйы:

Ә.Шынбатыров «Автобуста»

Автобус тоқтайтын аялдамаға келдік. Көп ұзамай көк

автобус келіп тоқтай қалды.

Екі есігі бірден ашылды. Адам да көп. Бірі мінсе, бірі

түсіп жатты. Алдыңғы есіктен апам екеуміз ішке

кірдік.

- Мұнда отырыңыз, - деп, менен үлкендеу екі бала

анама орын ұсынды.

- Рақмет, балалар, - деді анам отырып жатып.

- Апа, рақметті не үшін айттыңыз?

- Кішіпейілдігі үшін. Сен де солардай бол. Үлкенді

сыйла. Сонда үлкендер рақмет айтатын болады.

Сәлден кейін базарға жеттік.

Әңгіме бойынша сұрақтар:

1. Анасы екеуі қайда келді?

2. Автобуста кімдерді жолықтырды?

3. Анам оған қандай сөз айтты?

Құндылыққа байланысты сұрақ:

1.Өзің адамдарға жақсылықты қандай іс-әрекетпен

жасар едің?

2. Өз бойындағы әдептілік қасиеттерін қалай көрсетер

едіңдер?

Балалар

сұрақтарға

жауап

береді

Ұлдар 2 рет,

Қыздар 2

рет

Бәрі бірге

қайта-лайды

Балалар

қимылмен

көрсетеді

79

Шығармашылық

жұмыс

3.Үйде, өзге орындарда әдептіліктеріңді қалай

көрсетер едіңдер?

Шығармашылық жеке жұмыс:

Ойын-жаттығу: «Мен қамқор баламын»

Балалар, өз қалаулары бойынша үстел үстіндегі түрлі

суреттердің (әже, ата, ана, әке, іні, қарын-дас, аға,

ағаш, т.б) ішінен біреуін таңдап алып, оған қандай

қамқорлық көрсететінін айтады.

- Қамқор бала ағашқа (гүлге) су құяды, топырағын

қопсытады;

- Қамқор бала әжесіне, атасына су(орындық, таяқ)

әкеледі;

- Балалар достарының дұрыс жауаптарын қолдап

шапалақтайды.

Балалар

сұрақтарға

жауап

береді

Рефлексивті-

түзетушілік

Топпен ән айту

Соңғы тыныштық

сәті

Ән: «Апам үшін»

Сөзі:Қ.Мырза Әли Әні: Исмайл Исаев

Апам үшін күнде де

Отынға ағаш жарамын.

Су құямын гүлге де,

Дүкенге де барамын.

Жоқтатпаймын әпкемді,

Қоям шайын қайнатып.

Жылай қалса, бөпемді

Жұбатамын ойнатып.

Сыпырамын үй-ішін,

Жуам аяқ табақты.

Апам бірақ мен үшін

Оқымайды сабақты.

- Енді көзімізді жұмып осы сабақта айтылған жақсы

ойларды жүрегіміздің түпкіріне апарып

орналастырайық.

- Енді көздеріңді аша қойыңдар.

- Сабақ аяқталды. Бүгінгі күндерің қуаныш әкелсін!

Балалар әнді

бірге айтады

Күтілетін нәтиже:

Біледі: Айналасындағыларға қамқорлық жасауды;

Игереді: Мейірімділік, қамқорлық жасау өзіне қуаныш әкелуді;

Меңгерді: Жақсы істер жасауды меңгереді.

МАТЕМАТИКА ӘЛЕМІ

Жолина Балқаш Дәулеталиевна,

Алға ауданы Маржанбұлақ орта мектебінің мектепалды даярлық тобының мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

1. Білімділік: Балалардың математикаға

деген қызығушылығын арттыру, апта

күндерін ретімен жаңылмай айтуға, әр түрлі

пішіндермен жұмыс істеуге, қарама-қарсы

сөздерді таба білуге, пішіндерден танграмм,

пифагор, колумбо жұмыртқасын

құрастыруды үйрету.

80

2. Дамытушылық: Сандар жайлы

түсініктерін дамыту, ойлау қабілеттерін,

сөздік қорын дамыту.

3. Тәрбиелік: Үй жануарларына деген

қамқорлық сезімдерін тәрбиелеу.

Қолданылатын әдіс-тәсілдер: әңгімелесу,

көрсету, түсіндіру, ойнату.

Керекті құралдар: 1 - 10 дейін сандар, төрт

түлік мал төлімен, төрт түлік пірлері,

«Танграмм», құрастыратын пішіндер, түрлі-

түсті қағаз, желім, кубик, доп, т. б. (13 бала

музыка әуенімен кіреді)

Шаттық шеңбері:

Арайланып таң атты,

Алтын сәуле таратты,

Жарқырайды күніміз,

Жарқырайды даламыз.

Қайырлы күн балалар!

Қайырлы күн қонақтар!

Тәрбиеші: - Балалар, көңіл күйлерің қалай?

Жылдың қай мезгілі? Қыстың қай айы? Бір

жылда неше ай бар? Осы 12 айдың ішіндегі

ең күндері аз ай қай ай? Бір айда неше апта

бар? Бір аптада неше күн бар?

Тосын сәт:(апта күндері әуенмен кіреді)

Апта күндері: - Сәлеметсіңдер ме, балалар?!

Біз апта күндеріміз. Мен – Дүйсенбі, мен –

Сейсенбі, мен – Сәрсенбі, мен – Бейсенбі,

мен – Жұма, мен – Сенбі, мен – Жексенбі

деп өздерін таныстырады.

Тәрбиеші: - Апта күндері бізге қонаққа

келген екен, ендеше бір аптада өздерінің

жасаған жұмыстары туралы тақпақ айтып

берсін.

Дүйсенбіде - бауға бардым.

Сейсенбіде – суға бардым.

Сәрсенбіде - картоп қаптап.

Бейсенбіде – бақша баптап.

Жұма күні тақпақ жаттап.

Сенбіде мен саған бардым.

Жексенбіде бір дем алдым.

Тәрбиеші: - Бұл кім екен, есік қағып тұрған?

Хат тасушы: - Сәлеметсіңдер ме балалар?!

Мені ЕСЕП ата «Балықтар» тобының

балаларына хат апарып бер деп жіберді.

Соны әкелдім. Тағы да хатты апаратын

жерлерім бар. Сау болыңдар, балалар!

Тәрбиеші: Хатты оқып береді. - Бізге ЕСЕП

ата төрт түлік туралы жұмбақтар жіберіпті.

Жұмбақ

1 – Кішкене ғана бойы бар

Айналдырып киген тоны бар. (қой)

2 - Екі айнасы бар, екі найзасы бар,

Төрт сылдырмағы бар, бір желпуіші бар.

(сиыр)

3 – Апан-апан, жыртық шапан (түйе)

4 – Басында екі таяғы бар,

Адам деуге болмайды

Бірақ сақалы бар. (ешкі)

Тәрбиеші: - Балалар, төрт түліктің төлдері

туралы кім өлең айтады?

Төлдер туралы тақпақтар:

1. Қошақаны қойдың, қайда қалып қойдың?

Бұлтиып тұр бүйірің, қай өрістен тойдың?

2. Секеңсекең, ей лақ, жүрмін саған кейіп-ақ,

Тыным тапсаң болмай ма?

Секірмей-ақ бейуақ.

3. Ботақаны нардың, жарға неге бардың,

Тілерсегің дірілдеп секіре алмай қалдың.

4. Құлыншағым, құндызым,

Құлдырайды, шабады.

Жылтылдаған жұлдызым,

Құстай қанат қағады...

Тапсырмалар:

Қой: «Қарама-қарсы сөздерді ата» (доппен

ойнату)

Сиыр: «Кубизм» (төрт түлік мал туралы

әңгімелеу)

Түйе: «ДЕНЕШ БЛОГЫ» (үш түсті сақина

арқылы пішіндерді қою)

Жылқы: «Танграмм», «Пифагор», «Коломбо

жұмыртқасы»

Сергіту сәті: 1, 2, 3 ал, кәнеки ұш.

4, 5, 6, 7 мынау ауыл шеті.

8, 9, 10 ал, кәнеки қон.

Тәрбиеші:- Балалар, біз төрт түліктің

пірлерін атап берейік.

Қой атасы – Шопан ата

Ешкі атасы – Сексек ата

Сиыр атасы – Зенгі баба

Түйе атасы – Ойсылқара

Жылқы атасы – Қамбар ата

Шопан ата: «Пішіндерден сурет құрастыр»

Зеңгі баба: «Жаңа ғана шалғында жеті бұзау

жүр еді, кетіп қалды екеуі, қалды енді

нешеуі?» (5 цифрын көрсету)

Ойсылқара: «Менде қанша бота?». Алтыдан

көп, сегізден аз. (жеті цифрын көрсету)

81

Қамбар ата: «Құлыншақтарды салыстыр» (аз

– көп таңбасын қою)

Сексек ата: «Сыңарын тап» (сурет бойынша

төлдерін табу)

Тәрбиеші: - ЕСЕП атаның келесі

тапсырмасы төрт түлік малды жұлмалау

арқылы жапсыру. (сиыр, түйе, ешкі, жылқы)

Қорытынды: - Балалар, бүгінгі сабақ ұнады

ма? Бүгінгі сабақтан алған әсерлерің қандай?

Не істедік? Қалай ойлайсыңдар ең көп жауап

берген, белсенді қатысқан балалар кімдер?

Тәрбиеші: Орындаған тапсырмамызды хатқа

салып ЕСЕП атаға беріп жіберейік, ал ЕСЕП

ата сендерге мынадай тәтті сыйлық беріп

жіберіпті.

ТІЛАШАР

Жолина Балқаш Дәулеталиевна,

Алға ауданы Маржанбұлақ орта мектебінің мектепалды даярлық тобының мұғалімі

Мақсаты: Білімділігі: Баланың ойын дамытып,

дүниетанымын қалыптастырып, ана тілінде

сөйлеу шеберлігін түсіндіру.

Дамытушылығы: Өлең жолдарын

жаттатқызып, би билеуге үйрету.

Тәрбиелігі: Оқушы бойындағы ерекше

қабілетін ашу, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Сандық, асықтар,

презентация, суретті палакаттар, буклет.

Сабақтың барысы: Бақытты балдырғандар,

құрметті меймандар, тілашар сабағын ашық

деп жариялаймыз. Тілі шыға бастаған

бөбектің, тіл үйренуге құштар балдырғанның

тілін одан әрі дамытып, ойы мен қиялын

шарықтату үшін халқымыз тілашар дәстүрін

қалыптастырып, оны салтқа айналдырған.

Тілашар дәстүріне жаңылтпаш айтқызу,

санамақ, жұмбақ, мақал-мәтел, өлең-жыр,

мазақтамалар айтқызу жатады.

- Қане, бәріміз орнымыздан тұрып бір-

бірімізге күлімсіреп қарайық. Жақсы,

балалар, отырындар! Бүгінгі ашық тәрбие

сағатымызды өте жақсы көңіл-күймен

өткізейік. Бүгін біздің өтетін тақырып –

тілашар. Тілашар дәстүрі – ана тілін

үйретудің негізі. Ананың ақ сүтімен бірге

дарыған ана тілін терең білу үлкен бақыт.

Ана тілің арың бұл,

Ұятың боп тұр бетте.

Өзге тілдің бәрін біл,

Өз тіліңді құрметте, - деп айтқандай, басқа

тілді білу үшін ең әуелі ана тілін жақсы

білуіміз керек.

1- оқушы: Отан – туған еліміз,

Отан туған туған жеріміз.

2 - оқушы: Отан дейміз от жаққан жерімізді,

Отан дейміз өсірген елімізді.

3 - оқушы: Отан дейміз туған жер, атамекен

Биік тау, орман, тоғай көлімізді.

4 - оқушы: Отан туған жеріміз

Отан туған еліміз.

Мұғалім: Уа, халайық, халайық.

Мұнда назар салайық.

Бүлдіршінің ортада,

Тілашарын алайық.

Қайсы күйші, кім биші,

Талабына қарайық.

Кімдер зерек, кім тақыл,

Таланттарын табайық.

Ән. «Біз өмірдің гүліміз» (хор)

Зеңгір көктен

Нұрын төккен,

Ортақ біздің күніміз.

Жайнап өскен,

Жайдары өскен,

Біз – өмірдің гүліміз.

«Сырсандық» ойыны.

Мақсаты: Балаларды берілген тапсырманы

ойлана отырып шешуде тапқырлыққа,

шапшаңдыққа баулу. Ойын шартын түсініп,

ондағы мақал-мәтел, жұмбақ, жаңылтпашты

дұрыс, анық айтуға үйрету.

Көрнекілік: Сандық, түрлі-түсті асықтар,

тапсырмалар жазылған

Ойын шарты: Сандық ішіне салынған түр-

лі-түсті асықтар қызыл, жасыл, сары түске

82

боялған. Әр түске берілетін тапсырмалар әр

түрлі. Ол тапсырмалар конвертке салынады.

Жасыл асық алған бала: жұмбақ жасырады,

шешкізеді.

Сары асық алған бала: мақал- мәтел айтады.

Қызыл асық алған бала: тақпақ оқиды.

Көк асық алған бала: өлең оқиды.

Бүлдіршіндеріміз санамақ та айта біледі.

Ал, айтайын санамақ,

Аңғар санын санап-ақ.

Бір – білеу, Екі – егеу, Үш дегенім - үскі

Сабы – бесеу, Саны – нешеу?

Қорытынды:Құрметті көрермендер, осымен

біздің ашық тәрбие сағатымыз өз мәресіне

жетті.Қош сау болыңыздар!

МЕН ЕЛІМНІҢ КІШКЕНТАЙ АЗАМАТЫМЫН

Жумабаева Айжан Кунакбаевна,

Актөбе қаласы №40 «Балдаурен» МДҰ тәрбиешісі

Мақсаты: балаларға өз елінің кішкентай азаматы екендігін түсіндіре отырып сүйіспеншілік

құндылығының мәнін ашу.

Міндеті:

- Балалардың отанды сүюге деген білімдерін жетілдіру;

- Балалардың бойына мейірімділік қасиетін дамыту;

- Балаларды өз елін сүйе білуге, мейірімділікке, елін қорғауға тәрбиелеу.

Ресурстар: отан туралы сюжетті суреттер, үнтаспа, видеоролик, дәндідақылдар.

Іс-әрекет кезеңдері Тәрбиеші іс-әрекеті Балалардың іс-

әрекеті

Мотивациялық

қозғаушылық

Ұйымдастыру кезеңi

Шаттық шеңбері

Жағымды күйге келу

- Сәлеметсіздер ме, балалар, мен сендерді

көргеніме өте қуаныштымын. Бүгінгі оқу іс-

әрекетіміз қызықты өту үшін 5 ережені сақтаймыз.

Олай болса, мен сіздерді шаттық шеңберіне

шақырамын. Кәне, дөңгелене тұрып, мына өлең

жолдарын қимылмен көрсетіп айтамыз

Аспанымдай мөлдірмін,

Жайлауымдай жазықпын.

Өзенімдей өршілмін

Гүлдерімдей нәзікпін.

Қуат алған өзіңнен

Туған елдің ұлымын.

Бақытты етіп өсірген

Отанымның гүлімін.

-Рахмет, орындарыңа жайғасып отырыңдар.

«Күннің нұры»

Ыңғайланып отырыңыздар, денелеріңізді түзу

ұстаңыздар. Аяқ-қолыңызды айқастырмаңыз.

Қолыңызды тізеңізге немесе үстелге қоюға болады.

Көздеріңізді жұмуларыңызды өтінемін.

Елестетіп көріңіз: Күн нұры сіздің төбеңізден өтіп,

кеудеңізге қарай бойлап барады. Кеудеңіздің орта

тұсында гүл түйнегі орналасқан. Гүлдің түйнегі

нұрдан баяу ашылып келеді. Балғын және таза әсем

гүл сіздің әр ойыңызды, әр сезіміңізді, эмоцияңыз

бен тілек-қалауыңызды шайып, жүрегіңіздің

- Сәлеметсіз бе!

Балалар шаттық

шеңберін

қимылмен

орындайды.

83

қауызын ашты.

Нұр сәулесі сіздің бойыңызға ақырын тарай

бастағанын елестетіңіз. Ол біртіндеп күшейе

түсуде. Оймен осы нұрды қолдарыңызға түсіріңіз.

Сіздің қолдарыңыз нұрға бөленіп, сәуле шашуда.

Қолымыз тек жақсы, ізгі істер істейді және

баршаға көмектеседі. Нұр аяқтарыңызға тарады.

Аяқтарыңыз нұр сәулесін шашуда. Олар сізді тек

жақсылық жасау үшін жақсы жерлерге апарады.

Енді осы Нұрды жүрегіңізге орналастырыңыз.

Нұрға толы бүкіл әлем сіздің жүрегіңізде. Оны

осындай әсем қалыпта сақтаңыз.

Жаймен көзіңізді ашуға болады.

Рахмет!

Қандай әсер алдыңыздар?

Ұйымдастырушыл

ық- ізденушілік

Мәтінмен жұмыс

Жазушы ағаларың Қ.Игілік жазған «Менің

Отаным» (96 бет №24 сабақ) атты әңгімені оқып

беремін, мұқият тыңдаңдар.

Әлі мектепке бармағанымен, Бекжан әріптердің

қарасын түгел таниды. Дене бітімі ашаңдау, бірақ

жанары отты. Жеке сөздерді ежіктеп оқи да алады.

Атасының еркесі, қасынан қалмайды. Кітап

оқытып тыңдайды. Өзі асқан ұғымтал. Үлкен

кісілердің өсиеттерін есінде сақтағыш. «Тәтті

жеме, көп жесең – тісің ауырады. Қайнамаған суды

ішпе. Қолыңды жумай дастарқан басына отырма...»

деген сиқты ескертпелерге шын сеніп,

мойынсұнады да, бұлжытпай орындайды. Бірге

ойнайтын балалардан да соны талап етеді. Біреуі

тәтті жесе немесе су ішсе, қолма-қол ескерту

жасайды. Сондықтар құрбылары оны білгір

санайды, өнеге етеді. «Бекжан айтты» деп,

кәдімгідей ес тұтады. Атасы Бекжанның білуге

құштарлығына айрықша ден қояды. Ылғи да жөн

сілтеп отырады да, жиі пысықтайды.

-Бекжан, сен кімнің баласысың?

-Атамның баласымын.

-Өзің кімсің?

-Қазақпын.

-Қайда тудың?

-Алматы қаласында.

-Отаныңды білесің бе?

-Білемін, менің Отаным – Қазақстан!

-Сен қай елдің азаматысың?

-Қазақ елінің азаматымын.

-Отаныңды жақсы көресің бе?

-Отаным - жаным-тәнім.

-Ержеткенде Отаныңа қызмет етесің бе?

-Барлық күш-жігерімді Отаныма арнаймын!...

Сұрақтарға жауап бергенде Бекжанның жанары

Балалар мұқият

тыңдайды.

-Ол есінде

сақтағыш,

ұғымтал.

-Ол талапшыл.

-Аса игі істі

тындыратындай

жайсаң күйде

жауап береді.

84

Дәйексөз

Сергіту сәті

Тәрбиешінің сыйы

Шығармашылық

жұмыс

нұрланып, алма беті албырап кетеді. Бейне аса игі

істі тындыратындай жайсаң сезімге бөленеді.

Бұған атасы да марқайып қалады. Үміті ұшқындай

түсті.

-Бекжан қандай бала?

-Бекжанның басқа балалардан қандай ерекшелігі

бар?

-Ол атасының сұрақтарына қалай жауап берді?

-Сендер өз еліңе деген ықыластарыңды қалай

білдіресіңдер?

-Айналаға деген мейірімділікті қандай іс-әрекетпен

көрсете аласыңдар?

-Елің үшін қандай жақсы істер жасар едіңдер?

-Балалар, мен сендерге Б.Ысқақовтың мына

керемет өлең жолдарын айтқым келіп тұр

«Отан деп өс, жас қауым, Оны ардақтап сүйе біл!»

Кәне бәріміз қайталайық (2 рет қайталау)

- Отанға деген сезімдеріңді қалай білдіресіңдер.

Біз кішкентай баламыз,

Өсіп-өніп толамыз.

Елін, жерін қорғайтын,

Жақсы азамат боламыз.

Астана туралы Али мен Айя мульфильмін көрсету.

-Али мен Айя атасының кітабынан ненің суретін

көрді?

-Атасы не деп жауап берді?

-Олар қандай сурет салды?

-Астана қаласын көркейтуге өз үлесіңді қандай іс-

әрекетпен қосар едің?

-Бәйтерекке шыққан кезде өз еліңе деген қандай

жақсы тілектер айтар едіңдер?

-Ауылдағы ата-әжелеріңе өз бойларыңыздағы

мейірімділікті қалай көрсете аласыңдар?

Балаларды түстерге байланысты екі топқа бөлу.

Дайын бәйтеректің суретін дәнді дақылдармен

әшекейлеу (күріш, тары, қарақұмық)

Балалар

дәйексөзді 2 рет

қайталайды.

Сергіту сәтін

қимылмен

орындайды.

Балалардың

жауаптары.

Балалар топқа

бөлініп,

бәйтеректі

әшекейлеуге

кіріседі.

Рефлексивті-

түзетушілік

Топпен ән айту

Қорытындылау сәті

Әнұран.

Сөзі. Ж.Нәжімеденов, Н.Назарбаев.

Әні: Ш.Қалдаяқов.

Алтын күн аспаны,

Алтын дән даласы,

Ерліктің дастаны,

Еліме қарашы!

Ежелден ер деген,

Даңқымыз шықты ғой.

Намысын бермеген,

Қазағым мықты ғой!

Менің елім, менің елім,

Гүлің болып егілемін,

Жырың болып төгілемін, елім!

Әнұранды оң

қолдарын

жүректерінің

тұсына қойып

орындайды.

85

Туған жерім менің - Қазақстаным!

Ұрпаққа жол ашқан,

Кең байтақ жерім бар.

Бірлігі жарасқан,

Тәуелсіз елім бар.

Қарсы алған уақытты,

Мәңгілік досындай.

Біздің ел бақытты,

Біздің ел осындай!

Менің елім, менің елім,

Гүлің болып егілемін,

Жырың болып төгілемін, елім!

Туған жерім менің - Қазақстаным!

Енді көзімізді жұмамыз.

- Барлық айтылған жақсы ойларды жүрегіміздің

түкпіріне апарып орналастырайық.

- Енді көздеріңді аша қойыңдар.

Рахмет! Сабақ аяқталды.

Күтілетін нәтиже:

Біледі: балалар отан туралы түсінік бере.

Игереді: өз елін сүюді, қорғауды, мейірімділікпен қарауды.

Қолданады: еліне сүйіспеншілікпен қарауды.

ДЕНСАУЛЫҚ – ӨМІР КЕПІЛІ

Жусупова Алтынгул Омаровна,

Ақтөбе қаласы Благодар орта мектебінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға денсау-

лықтың адам өміріндегі маңыздылығын

түсіндіре отырып, достық пен бірлік құнды-

лығын ұғындыру. Оқушыларды салауатты

өмір сүруге тәрбиелеу. Оқушылардың ден-

саулығын сақтай білу, іскерліктерін дамыту.

Көрнекіліктер: интерактивті тақта, спорттық

құралдар.

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру бөлімі.

Сынып үш топқа бөлінеді, өзінің аттарын

қояды және әр топтың топ басшысы

сайланады.

Болсын дейміз жарысымыз жемісті,

Озсын, шықсын кім білімді, кім мықты.

Әділқазы алқасына жүгінсек,

Берер дейміз әділдікпен жеңісті,- дей келе

әділқазы алқаларымен таныстырайық.

Алдағы біз баратын бағыт анық,

Ұшқыр ойлы екендігін тағы таныт.

Спорт әлеміне аяқ басып,

Жарысымызды біз басталық.

«Бой сергіту».

Әр топтың басшысы слайдтағы түрлі-түсті

қағаздарды таңдайды. Әр ойынның дұрыс

жауабы 5 ұпайдан есептеледі.

1. Жасыл шаршы: «Соңғы санды айт»

ойыны

2. Қызыл шаршы: «Ауа, жер, су» ойыны

3. Сары шаршы: «Менің мұрным, менің

құлағым» ойыны

Жарысайық сайыста,

Кімнің ойы мықты екен?!

Кімнің күші аздау боп,

Кім озып алға шықты екен?!

86

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

19

5

10

15

20

«Құпия алаң». Құпия алаңда 20 түрлі-түсті

шаршы берілген, әр шаршының астына

сұрақтар жасырылған. Әр топтан 3 оқушы

шығып, қайталамай бір-бір шаршыдан

таңдайды. Жасырылған сұрақтардың

астында ұпай сандары берілген. Егер оқушы

сұраққа дұрыс жауап берсе, ол өзінің тобына

қосымша ұпайлар әкеледі.

Жауап бермесе командасынан кез-келген

оқушы жауап беруге болады, бірақ берілген

ұпайы 5-ке кемиді.

1) Сочи олимпиадасы қай жылы болды?

(2014ж, 5 ұпай)

2) Қысқы олимпиададағы спорт түрлерін

ата? (шаңғымен сырғанау, мәнерлеп

сырғанау, шорттрек, трамплиннен секіру,

биатлон,т/б. 25 ұпай)

3) 2012 жылы жазғы олимпиада неше

алтынға ие болды? (7 алтын, 10 ұпай)

4) Жеңіл атлетика түрлері (жүгіру, секіру,

лақтыру, 5 ұпай)

5) Жазғы олимпиададағы спорт түрлерін

ата? (волейбол, теннис, жүзу, ауыр атлетика,

т/б. 10 ұпай)

6) Келесіге жүріс.

7) Ауыр атлетикадан 2 дүркін олимпиада

чемпионы (Илья Илин, 20 ұпай)

8) 2012 жылы жазғы олимпиада қай қалада

өтті? (Лондон, 25 ұпай)

9) (Ұпай жоқ)

10) Қысқы олимпиада мен жазғы

олимпиаданың арасы неше жыл? (2 жыл, 20

ұпай)

11) Келесіге жүріс.

12) Гимнастика түрлерін ата? (10 ұпай,

акробатикалық, көркем т/б.)

13) Қазақстанның атақты спортшыларын

ата? (15 ұпай)

14) Денис Тен олимпиадада нешінші орын

алды? (3 орын, 15 ұпай)

15) Күрес түрлерін ата? (еркін, қазақша, т/б,

10 ұпай)

16) Банкрот (-10 ұпай)

17) Дене шынықтыру сабағы аптасына неше

рет болады? (3 рет, 15 ұпай)

18) Мектепте ойналмайтын спорт түрлері?

(бильярд, үлкен теннис, биатлон,... 25 ұпай)

19) (-5 ұпай)

IY. Мынау ұшқыр заманда,

Болар бәрі әманда,

Спортпенен шынығу,

Керек екен адамға.

«Мынау не?»

Әр топтан жауап бермеген бір-бір оқушыдан

шығады.

Слайдта көрсетілген спорттық құралдардың

атын атап, онымен қандай жаттығулар

жасайтынымызды атау керек.

Әр дұрыс жауапқа 5 ұпайдан қосылады. Егер

оқушы жауап бермесе, онда оның қарсыласы

жауап беріп, ұпайын жеңіп алады.1. Гим/қ

қабырға. 2. Арқан. 3. Гим/қ қос шығыршық.

4. Турник. 5. Гим/қ бөрене. 6. Гим/қ ат. 7.

Брусья. 8. Баскетбол қалқаны. 9. Гим/қ

төсеніш.

«Жалғасын тап» ойыны

АӘ

БВГ

Д

Көп нәрсе уақыт сайын өзгереді.

87

Қанеки, мақалдарды біз жалғайық

Үйреткен бұл өнерге өзгелерді.

Әр топтың капитаны шығып, әріппен

белгіленген шаршыны таңдауы тиіс.

Таңдалған шаршы қайталанбауы тиіс. Әр

дұрыс жауапқа 5 ұпайдан беріледі. Егер

жауабын капитан таппаса, оның командасы

көмектесе алады.

«Қайсысы артық?»

1. Арқан, төсені, гимнастикалық қабырға,

баскетбол добы. 2. Баяу жүгіру, жатып жүгіру, жылдам

жүгіру, айналып жүгіру.

3. Шаңғы, диск, найза, ядро.

4. Ұзындыққа секіру, биіктікке секіру,

аспанға секіру, үш аттап секіру.

5. Шана, коньки, шаңғы, ядро.

6. Бассейн, шахмат, дойбы, тоғызқұмалақ.

Кешіміздің соңғы сәті таяп қалды,

Ал қазір әділ қазылар сөз алады.

Кешіміздің жеңімпаздарын анықтап,

Мақтау қағаз тапсырады.

Жеңімпазды анықтау.

Әділқазылар алқасы әр топтың жинаған ұпай

санын есептеп, жеңімпазды анықтайды.

Жеңімпаз топ марапатталады.

Осымен бұл қызықты тәмамдасақ,

Бұл жайды айтамыз ба жаман болсақ,

Үйрендік білмегенді осы жолы,

Тағы да үйренеміз аман болсақ!

ЖАҚСЫ СӨЗ – ЖАРЫМ ЫРЫС

Иржанова Данагуль Амантаевна,

Ақтөбе қаласы №6 «Орман ертегі» МДҰ тәрбиешісі

Мақсаты: Балаларды қайырымдылыққа, адамдарға жақсылық жасай білуге, жылы сөйлеуге

үйрету.

Әрекет

кезеңдері

Тәрбиешінің іс-әрекеті Балалардың іс-әрекеті

Мотивациялық

қозғаушы Шаттық шеңбері

- Сәлематсыздар ма, балалар? Мен сендерді

көргеніме өте қуаныштымын.

Балалар бірін-бірі: «Сәлем,

мен сені көргеніме өте

қуаныштымын!»

жалғастыра айтып шығады.

Ұйымдас-

тыру – іздену

Өлең жолдарын

Бақшамызға барғанда,

Жолыққан бар жандарға,

Ертемен ақ пейілмен:

«Қайырлы таң!» - деймін мен

Күндіз де елді елеймін:

«Қайырлы күн!» - тілеймін.

Үйге кешке келемін,

Не дерімді білемін:

«Кеш жарық!» - деп кіремін.

Балалар, бүгін бізде сабақ ерекше болмақ. Біз

бүгін Жақсылық және Сыйластық туралы

әңгімелейміз.Жақсылық – ол өте ұлы

сезім.Ол бізді көп нәрсеге үйретеді. Біз бір-

бірімізге жақсылық жасай отырып достық

қарым-қатынаста боламыз.

Жаттығу «Көңілді шылдырмақ»

Егер жер бетінде жақсылық көп болатын

болса, үлкендер де, кішілер де қуанады.

Балалар кезекпен

шылдырмақты ұрып жақсы

сөздер айтады.

Сұраққа жауап береді.

Адамның жақсылығы,

жердің жақсылығы, күннің

жылуы, жауынның жаууы.

Ата-аналарымыз, ата-

әжелеріміз,тәрбиешілеріміз.

Балалар шеңбер жасап

тұрады. Олардың

әрқайсысы жаңбырдың

тамшылары.

Көңілді әуенге бұлтты ай-

нала би билейді. Әуен тоқ-

таған кезде бұлт балаларға

ыдыстан су шашады да: «су

кімге көмектесті?»- деп

сұрайды. Ал, балалар

88

Ал қандай адамды жақсы адам деп айтуға

болады? Күнбағыстың дәнін көрсетіп:

Кімнің жақсы іс-әрекеті күнбағыстың өсіп

шығуына көмектеседі.

Ал сендердің өсулеріңе кімнің жақсылығы

көмектеседі?

Ойын «Жақсы жаңбыр»

Өлең оқу. Мен бастаймын, ал сендер өлең жолдарын

аяқтаңдар.

Апаң сенің базардан

Алма сатып әкелді.

Ең үлкенін жақсысын

Саған таңдап әперді.

Не деп барып жеу керек?

Бар көңілмен айтылған жылы, жақсы сөзді

естіген кезде сен де жадырап қоя бересің,

олай болса келіңдер, ойын ойнайық.

Ойын: «Мейірімді сөз» (доппен)

Тәрбиеші сөздер айтады

Біздің шығармашылығымыз «Жақсылық

гүлін жасау»

Жақсылық жасау – бақыт, қуаныш.

Мына гүлдерді ең жақсы көретін

адамдарымызға сыйлаймыз.

сұраққа жауап береді.

Мысалы:

Мен шөлдеп тұрған гүлге

су шашқанын көрдім.

Балалар қолдағы

материалдардан гүлдер

жасайды.

Өлең жолдарын оқиды.

Рефлексивті

түзетушілік

Шеңбер «Жүректен жүрекке»

Зеңгір көктен

Нұрын төккен,

Ортақ біздің күніміз.

Жайнап өскен,

Жайдары өскен

Біз–өмірдің гүліміз.

Қолымызды жанымызға

созамыз

Күтілетін нәтиже:

Білу:Жақсы сөздер

Игеру: Жақсылық, жақсы іс-әрекет туралы түсініктерінің болуы.

Меңгеру:Жақсы істер жасай білу, жылы сөздер арқылы өзінің сезімін білдіре білуі.

ТАБЫС СЕПТІГІ

Искакова Шынар Смаиловна,

Ақтөбе қаласы №2 жалпы білім беретін мектеп-гимназияcының

қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

1.Білімділік. Зат есімнің септелуі туралы

түсініктерін кеңейту. Септік жалғауларын

және сұрақтарын толық меңгерту. Табыс

септігінің сұрақтары мен жалғаулары туралы

білімдерін тиянақтап, бағалау.

2.Дамытушылық. Танымдық белсенділігін

арттыру, өз бетінше жұмыс жүргізу және ой

қорытуға дағдыландыру, сөздік қорын

молайту.

89

3.Тәрбиелік.Ұқыптылыққа тәрбиелеу,

білетінін дәлелдей білуге, адамгершілікке

тәрбиелеу.

Сабақ типі: қайталау

Сабақ әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіру

Сабақтың түрі: Ойын сабақ

Сабақтың көрнекілігі: интерактивтік тақта,

флипчарт.

І Үй тапсырмасын тексеру. - Өткен сабақта қандай тақырыпты өттік?

- Септік жалғаулары

- Септік жалғаулары дегеніміз қандай

жалғаулар?

- Қандай септік түрлерін өттік?

- Атау септік дегеніміз қандай септік?

- Ілік септік дегеніміз қандай септік?

- Барыс септік дегеніміз қандай септік?

- Қазақ тілінде неше септік бар ?

Ребус. Қандай септік түрлері

жасырылған? 1-слайд. 2 мин

А і 3,4,,,

Көркем жазу. 2 мин

І қатар Тау таудың , тауға, тауда

ІІ қатар Ілгек, ілгектің, ілгекке, ілгекте

ІІІ қатар Жолбарыс, жолбарыстың,

жолбарысқа, жолбарыста.

Сөздерді септей отырып көркем етіп жазу

ІІ Жаңа материалды игерту

Мен айтам іс құралын,

Сен айт кімін бұлардың

Скальпель бар қолында

Кімді айттым ойымда.

Қылқалам бар қолында,

Кімді айттым ойымда.

Қалағы бар қолында,

Кімді айттым ойымда.

Балғасы бар қолында,

Кімді айттым ойымда?

Ыдысы бар қолында,

Кімді айттым ойымда?

Сандары бар бойында,

Нені айттым ойымда?

Экраны бар бойында,

Нені айттым ойымда?

Қандай сұраулы сөздерді қолдандым?

Кімдерді, нелерді айттым?

- Нені?, кімді? сұрақтары қай септіктің

сұрақтары?

- Табыс септігі.

- Ия, дұрыс айтасыңдар?

(Ережені айту)

45-жаттығу. Сөздерді оқып топта 5 мин

Мағынасын түсіндіре отырып, қандай

белгісіне қарап топтағанын сұрау

Сергіту сәті.

Көру диктанты. 45-жаттығу

Ұрыс ырысты қашырар

Ынтымақ халықты асырар.

Шеге тағаны сақтайды,

Таға тұлпарды сақтайды.

Ерді намыс өлтіреді.

Мағынасын ашу

Ойын «Атаң мен әжеңнің өз заттарын

жинап бер»

Дәптермен жұмыс. 43жаттығу

Карточкамен жұмыс. 6 мин. Мына сөздерді

септе.

І нұсқа. «Ақын» сөзін,

ІІ нұсқа. «Сазгер» сөзін

Өзара тексеруге берілген тапсырма.

Тапсырма орындалып болғаннан кейін бір-

бірінің жұмысын тексереді.

І нұсқа ІІ нұсқа

А.с Ақын А.с Сазгер

І.сАқынның І.с Сазгердің

Б.с Ақынға Б.с Сазгерге

Ж.с Ақында Ж.с.Сазгерде

Т.с Ақынды Т.с Сазгерді

әжеге

дәрігерді

найзағайдың

атама

Құрылысшыны

тартпа

Ұшқышты

жүген

немересін

күннің қамыт оттық

90

Шығармашылық жұмыс

«Еркін жазу» стратегиясы. Тапсырма:

Әр оқушы өз қалауларымен сурет таңдап

сөйлем құрау.

Сен нені таңдадың? Сен кімді таңдадың?

Оны оқып беру.

ІІІ. Қорыту.

Ой-толғаныс “Бір айналым сөйлесу”

стратегиясы. - Балалар, бүгін нені үйрендік, нені білдік?

- Табыс септігінің сұрақтары қандай?.

- Септік жалғаулары дегеніміз қандай

жалғаулар?

- Қандай септік түрлерін өттік?

Поэзия минуты».

-Балалар, сабақ соңында нені қолымызға

аламыз?

-Күнделікті.

Ендеше «Күнделік» деген өлең шығарайық.

----------- аламыз Күнделікті аламыз.

Тапсырманы --------- Тапсырманы жазамыз.

Жақсы оқып,--------- Жақсы оқып, сабақты,

Бестік болсын ------- Бестік болсын бағамыз.

«Мен журналистпін» ойыны

Қолында микрофоны бар оқушы сұхбат

алады.

Журналист балаға карточкамен сұрақтар

беріледі.

Бала пікірлерін сұрау

-Аты-жөніңіз кім?

-Сабақ ұнады ма? Несімен ұнады ?

-Сабақта нені білдің?

-Қазақ тілінде неше септік бар?

-Сабақта кімдер белсене қатысты деп

ойлайсың?

ІV Бағалау V Үйге тапсырма. 48-жаттығу

ОНДЫҚ БӨЛШЕКТЕР. ОЛАРДЫҢ ОҚЫЛУЫ МЕН ЖАЗЫЛУЫ.

Искакова Айжамал Кеулімжайқызы,

Ақтөбе қаласы №13 ОМ математика пәні мұғалімі

Сабақ мақсаты: Ондық бөлшектер, олардың

оқылуы мен жазылуы жөнінде түсінік, жай

бөлшекті ондық бөлшекке айналдыру

дағдысын қалыптастыру; бөлшек сандар

туралы ақпарат қорын толықтыру, бөлшек

сандарды түрлендіру тәсілдері туралы ой-

өрістерін дамыту; алғырлыққа, зеректікке,

шапшаң есептегіштікке, ұлттық салт-

дәстүрлерімізді құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақ түрі: жаңа сабақ

Сабақ көрнекілігі: интерактивті тақта, кеспе

қағаздар, қалпақ, Венн диаграммасы

Сабақ әдісі: деңгейлік тапсырмалар, сұрақ-

жауап, баяндау, ойын түрлері

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру. Психологиялық ахуал.

- Оқушылар, стикерге сыныптастарыңа

деген тілектеріңді жазып, мына талды

безендірейік.

ІІ. Қайталау сұрақтары:

Өткен тақырып бойынша стикерге өз

аттарыңнан сұрақтарыңды жазып, мына

ақыл қалпағы арқылы қайталау жұмысын

жүргіземіз. Мысалы:

1. Жай бөлшек дегеніміз не?

2. Жай бөлшектерді қосу үшін...

3. Оларға көбейту және бөлу амалдарын

қалай қолданамыз? .....

ІІІ. Жаңа сабақ

Ғылым мен техниканың дамуына байланыс-

ты күрделі есептеулер жүргізген кезде жай

бөлшектер қиындық туғызды. Сондықтан бү-

тін бөлігі бөлшек бөлігінен үтір арқылы

ажыратылатын сандар ондық бөлшектер пай-

да болды. Кейбір елдерде, мысалы, Англия-

да, АҚШ-та үтір орнына нүкте қолданылады.

1) 4 Оқылуы: 4 бүтін оннан 3

2) 11 Оқылуы: 11бүтін жүзден 41

3) = 0,006

Ондық бөлшектің бөлшек бөлігінің цифрла-

ры ондық таңбалар деп аталады. Мысалы,

4,135 – 1, 3, 5 – цифрлары ондық таңбалар.

91

Бөлімдері 10, 100, 1000 және т.с.с. разряд

бірліктері болатын жай бөлшектерді ондық

бөлшектер түрінде жазу үшін:

1. Жай бөлшектің бөліміндегі нөлдер

санымен (қажет болған жағдайда) оның

алымындағы цифрлар санын теңестіреміз;

2. Жай бөлшектің бүтін бөлігін жазып, үтір

қоямыз;

3. Үтірден соң берілген бөлшектің алымын

тіркеп жазамыз.

1. 3 5. = 0,6

2. = 0,21 6. = 0,5

3. = 0,09 7.

4. = 0,027 8. = 34,6

ІV. Жаңа материалды бекіту. «Ақсүйек»

ойыны

Оқушылар есептер шығару арқылы

ақсүйекті іздейді. Жасырулы ақсүйекті ең

бірінші болып тапсырмаларды орындаған

оқушы табады.

V. Деңгейлік тапсырмалар.

І деңгей: 1211 – есеп (1)

ІІ деңгей: 1213 – есеп (1,2)

ІІІ деңгей: 1220 – есеп (2,3)

VI. Венн диаграммасы

Жай бөлшек ондық бөлшек

VII. Үйге тапсырма. 1214; 1220 (1)

VIII. Бағалау

ҚАРАПАЙЫМ МАТЕМАТИКАЛЫҚ ТҮСІНІКТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

«6 САНЫ МЕН ЦИФРЫ»

Казиева Нургуль Багибергенқызы,

Ақтөбе қаласы №34 «Таңшолпан» балабақшасының тәрбиешісі

Мақсаты: Ертегі арқылы балалардың та-

нымдық қабілеттерін арттыру. Қарапайым

математикалық ұғымдарды ойлау арқылы ба-

лаға үйрету. Балалардың есту, көру, сөйлеу,

ойлау қабілетін дамыту. Балаларды

ұқыптылыққа, ептілікке, бірлікке, достыққа

тәрбиелеу.

Әдіс-тәсілдер: Түсіндіру, көрсету, сұрақ-

жауап.

Көрнекіліктер: «Шалқан» ертегі

кейіпкерлерінің қуыршақтары, Шалқан,

Геометриялық пішіндер.

Құрал - жабдықтар: Ақ қағаз, желім, боялған

жарма, геометриялық пішіндер, түрлі-түсті

бояулар.

Тәрбиеші:

«Күншуақ» атты топтың

Тәрбиелі балалары

Алдыменен қонақпен

Сәлемдесіп алады.

Шаттық шеңбер!

Алақанды ашайық,

Күннің нұрын салайық

Жүрекке жылу сыйлайық,

Жиналған жылы шуақты

Қонақтарға шашайық

Танымдық сұрақтар: «Тәулік бөліктері»

Жыл мезгілдері, апта күндері, ай аттары.

Д/о: «Көршісін тап»

Іздену ұйымдастырушы

Ғажайып сәт:

- Балалар, қараңдаршы атайдың бақшасында

шалқандар өсіпті. Қане, санайықшы. Неше

шалқан екен?

- Шалқанның барлығы бірдей ме?

- Қараңдаршы шалқандарды атай бақшадан

жинай бастады. Атай бес шалқанды жинап

соңғысына келгенде жұла алмады. Ары

тартты, бері тартты шамасы келмеді. Сөйтіп

ол кемпірін шақырады.

Кемпір:

Мен мына орамалымның суреттері түгелімен

жарма ішіне түсіп кетіпті, соны өз орнына

орналастырып берсеңдер көмектесер едім.

Орамалымның сол жақ шетінде жоғарғы

жағында сары түсті дөңгелегі, төменгі

жағында 6 торғай, оң жақ шетінде үйшік, ал

ортасында шырша болған еді.

92

Балалар әжейдің тапсырмасын орындайды.

(Ары тартады бері тартады, шалқан

жұлынбайды.)

Әже Қызын шақырады.

-Қызым, келші, көмектесші.

Қызы:

-Сабақтан берілген танымдық есептерді

шығара алмай отырмын.

Тәрбиеші:

- Балалар, қызға көмек берейік.

Танымдық есептер:

1. Үстел үстінде 5 алма,

Оның біреуін ағам жеп қойды,

Сонда қалды неше алма?

2. Күншуақта 1 күшік

Отыр еді жанына

Келді тағы екі күшік

Нешеу болды сен сана?

(Ары тартады, бері тартады болмайды).

Қызы күшігін шақырады

- Күшігім, келші көмектесші.

Күшік:

- Менің ойнайтын машиналарымның бәріне

есептер тіркесіп тұр, соны шығармасам

болмайды

Тәрбиеші:

- Балалар, күшіктің есептерін шығарып

көмек берейікші.

(Ары тартады, бері тартады болмайды).

Күшік болса досы мысықты шақырады.

Күшік:

-Мысық досым, келші көмектесші

Тәрбиеші:

- Балалар, мысық ұйқысын аша алмай жатыр

екен. Қане, мысықты оятып сергітіп алайық-

шы ол үшін орнымыздан тұрып сергіту сәтін

жасайық

Сергіту сәті: (Музыка ырғағымен)

Ойын «Қай сан?»

(Ары тартады, бері тартады болмайды).

Мысық: -Тышқан, келші көмектесші.

Тышқан: -Байқамай кілемді кеміріп

тастаппын. Маған ұрысатын болды.

Тәрбиеші:

-Балалар, тышқанға көмек береміз бе?

Кілемнің жамауын табайықшы.

Сөйтіп, ары тартып, бері тартып, шалқанды

жұлып алады.

–Мінекей, балалар ынтымақтың, біріккеннің,

достықтың арқасында шалқанды тартып

алдық. Жарайсыңдар, балалар, сендердің де

көмектерің тиді.

-Балалар, достық туралы мақал-мәтелді кім

айтып береді?

Досы көпті жау алмайды.

Жүз теңгең болғанша жүз досың болсын.

Атасы: Балалар, міне, достықтың, ынтымақ-

тың және сендердің арқаларыңда шалқанды

тартып алдық. Енді сендерге қызықты шы-

ғармашылық тапсырма беремін. Сендерге

ұнайды деп ойлаймын. Ал, енді сау

болыңдар!

Тәрбиеші:

- Орындаймыз ба?

- Ол үшін үш орталыққа бөлінеміз

1. Орталық тапсырмасы: «Шалқан»

ертегісіндегі шалқанды дәстүрден тыс

жармамен салу.

2. Орталық тапсырмасы: «Түрлі-түсті

баулардан 6 санын жазу»

3. Орталық тапсырмасы: «Жарма арқылы 6

санын салу».

Рефлексия.

-Балалар, бүгін біз қандай санмен таныстық?

-Дұрыс, 6 санымен таныстық. Шалқан

ертегісінің кейіпкерлеріне көмектестік.

-Түрлі тапсырмалар орындадық.

Бүгінгі ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті

ұнады деп ойлаймын, сау болыңыздар!

САНДАР ЕЛІНЕ САЯХАТ

Қалабаева Бақытгул Калияевна,

Ақтөбе қаласы №21 «Кәусар бұлақ» МДҰ балабақшасының тәрбиешісі

Мақсаты: Білімділігі: Балалардың деңгейін бақылау. 1-

ден 10-ға дейінгі сандарды кері, тура санау,

жоғары-төмен түсініктерді логикалық ойлау

қабілетін дамыту.

93

Дамытушылық: Ойлау, есте сақтау

қабілеттерін дамыту, өздігінен жұмыс істей

білуге дағдыландыру.

Тәрбиелік: Берілген тапсырманы ұқыпты,

шапшаң орындауға ынталандыру,

ұйымшылдыққа тәрбиелеу.

Көрнекілік: Карта, суреттер, сандар т.б.

Ұйымдасқан оқу іс-әрекет барысы: Тәрбиеші: Қане, балалар, барлығымыз

жарты шеңберге тұрып бір-бірімізге күлкі

сыйлайық. Ал, енді біздің қонақтарға да

жылы лебізімізді сыйлап амандасайық.

Балалар, сендер ұйымдасқан оқу іс-әрекетіне

жақсы қатыссын деп көтеріңкі көңіл-күй

тілеймін.

- Ал, балалар, бүгін біз математика

сабағынан сандар еліне саяхатқа шығамыз.

Қалай ойлайсыңдар, ол үшін не істейміз?

Балалар: Санаймыз.

Тәрбиеші: Дұрыс айтасыңдар, бұл тек

математикада ғана емес, өмірде де қажет.

Ойланбай жауап бермейміз. Ал, енді

саяхатқа шығатын жолды мына карта

көрсетеді. (Слайд) Дұрыс, бұл нүкте. Жолды

біз осы нүктеден бастаймыз. Ал, мынау біз

жүретін жол. Жолда бізге аялдамалар, орман,

тау, аң-құстар кездеседі. Осы жолдан таймай

жүре берсек қамалға келеміз. Балалар, біз

картаны оқып шықтық. Менің ойымша бізді

әр аялдамада тапсырмалар күтіп тұрған

секілді. Тапсырмаларды орындай аламыз ба?

Қалай ойлайсындар?

Балалар: Иә, орындай аламыз.

Тәрбиеші: (1-аялдама) Балалар, бірінші

аялдамаға да жеттік. Бұл аялдаманы көптен

бері қараңғылық басқан екен. Күннің бетін

айлар бойы бұлттар торлап алған. Күннің

көзін ашайық. Ол үшін сұрақтарға толық

жауап беруіміз керек. (Күнді жапқан

бұлттардың суреті ілінеді. Әр бұлтта

сұрақтар жазулы. Сұрақтарға дұрыс жауап

берілсе бір-бірден бұлттарды алып

тастаймыз. Санды ілу.)

- Бір жылда неше мезгіл бар?(4)

- Қоянда неше құлақ бар? (2)

- Қасиетті санды ата. (7)

- Бағдаршамда неше көз бар?(3)

- Қазір күздің нешінші айы?(2)

- Бір аптада неше күн бар?(7)

- Бүгін аптаның нешінші күні? (3)

Тәрбиеші: Дұрыс, балалар, сендердің

тапқырлықтарыңның арқасында екінші

аялдамаға да жеттік. Екінші аялдама орман

екен. Қараңдаршы, мына орманның

ағаштары көңілсіз, жабырқау екен.

Ағаштарға не жетпей тұр?

Балалар: Жапырақтар.

Тәрбиеші: Дұрыс-ақ. Ендеше ағаштарға

жапырақтар сыйлап кетейікші.Ол үшін мына

жапырақтарды рет-ретімен қойып шығайық.

(балалар 1-10 дейінгі жапырақтарды талдың

бұталарына рет-ретімен іліп шығады.)

Балалар, ағашқа неше жапырақ сыйладық?

Санайықшы.

Балалар: 1-10 санау.

Тәрбиеші: Қане, кім санамақ біледі?

(Санамақ айту)

4-аялдама. Резеңкеден пішіндер құрастыру.

Төртбұрышта неше бұрыш бар? Үшбұрышта

неше бұрыш бар? Дөңгелекте неше бұрыш

болады? (сергіту сәті)

5-аялдама. Иіс арқылы жеміс-жидектерді

табу.

6-аялдама. 1-10 дейінгі сандар 55 қызыл

дөңгелек. Балалар, сандарды ретімен қойып,

сандардың астына тиімді дөңгелек санын

қояды. Сандардан «Баспалдақ» пайда

болады.

7-аялдама. Моншақтарды түстеріне

байланысты білезік жасау.

Ойын: «Дұрыс па? Бұрыс па?»

Сіздерге сұрақ қоя отырып, жауап дұрыс

болса шапалақ ұрасыздар, бұрыс болса

басымызды шайқаймыз.

– Таңертең күн сәулесі өз жылуын береді.

– Таңертең жаттығу жасау керек.

– Таңертең жуынуға болмайды.

– Күндіз ай жап-жарық болады.

– Түнде адамдар тамақтанады.

– Таңертең балалар бақшаға барады.

– Кешкісін жанұя мүшелері барлығы бас

қосады.

– Жыл мезгілі бес мезгілден тұрады.

– Көктем жаз мезгілінен кейін келеді.

Тәрбиеші: Міне, балалар, барлық

тапсырмаларды орындап, қамалға да жеттік.

Математика ханшайымы шығады.

Сәлеметсіздер ме, балалар. Сендерді

көргеніме қуаныштымын. Сендер менің

қамалыма жеткенше көп-көп аялдамалардан

мұқалмай өттіңдер. Мен сендердің

94

тапсырмаларды орындағандарыңды мына

сиқырлы айнамнан қарап отырдым. Ерінбей

еңбектенгендеріңе рахмет. Сендер менің

қамалымнан бос кет-пейсіңдер. Сендерге

дайындаған сыйлығым бар. Ол үшін мына

жұмбақты шеше қойыңдар.

Төрт бұрышты.

Бір ауызды.(Сандық)

Сандық жай сандық емес. Іші толған

сендердің тәттілерің. Сандықты апайларыңа

табыстаймын. Топқа барып бөлісіп

жерсіңдер. Сендердің үйге баратын жолды

тез табатындарыңа сенімдімін. Сау

болыңдар.

Тәрбиеші: Ал, балалар, қонақтармен

қоштасатын кез келген сияқты.

Орнымыздан тұрайық,

Қонақтарға қарайық.

Жүректегі жылудан,

Қонақтарға сыйлайық.

Бір дегенім – бесік Шықтық содан өсіп, Екі

деген – Елім, Далам, тауым, көгім. Үш

дегенім – Үміт, Үміт артар жігіт. Төрт

дегенім – төзім, Төзе білем өзім. Бес дегенім

– Бақыт, Бағалайтын уақыт. Алты деген –

Ақыл, Тыңдағаның мақұл. Жеті деген –

жалау, Жүректегі алау. Сегіз деген – сөзің,

Серт беретін кезің. Тоғыз деген – тоқтау,

Елдің жоғын жоқтау. Он дегенім – Отан,

Қорға оны, ботам! Кел санайық санамақ,

Саусақтарды даралап. Бас бармағым

алғашқы -Балаң үйрек жалғасы. Ортан терек

- кезекші, Шылдыр шүмек - көмекші.

Шынашағым - балапан, Бәріне ортақ алақан.

Шылдыр шүмек -мен, Титтей бөбек - сен. Бір

үйде біз нешеуміз? Бір үйде біз бесеуміз.

АЙТШЫ, ӘЖЕТАЙ

Қоқашева Еркетай Амандыққызы,

Ақтөбе қаласы № 35 орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

Мақсаты: Балаларға үлкендердің еңбегін

бағалай білуге, үлкендерді сыйлай білуге

тәрбиелеу. Ана тілі сабағында тыңдау,

түсініп оқу, мәнерлеп нақышына келтіріп

рөлмен оқу арқылы сөйлеу әрекетін

қалыптастыру.

Дұрыс түсініп оқуға, өлеңнің негізін түсініп,

сөйлемдегі сөздің байланысын сұрақ қою

арқылы анықтауды меңгерту. Балалардың

тілін, ойын, сөздік қорын, ізденушілік

қабілетін дамыту.

Оқушыларды әдептілікке, ұқыптылыққа,

мамандық таңдау, мамандық иесін сыйлауға,

адамгершілікке тәрбиелеу.

Әдіс-тәсілдер: Сұрақ-жауап, әңгімелеу.

Сөздік жұмыс: қаракөл қой, табын, жиен аға,

нағашы, жезде.

Оқу іс-әрекетінің көрнекіліктері: Жылқышы,

тәрбиешінің суреттері.

Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру кезеңі. Психологиялық

дайындық

Жабырқауды білмейміз,

Жалқаулықты сүймейміз.

Біз талантты жас ұлан,

Үлгі аламыз жақсыдан.

Үй тапсырмасын қайталау

Үйге берілген мысық пен тышқандар

тақырыбының мазмұнын сұрау.

- Ертегі не жайлы?

- Жас тышқандардың әрекетіне қандай баға

берер едің?

- Мысықтардың ісіне баға берші? Өмірде

осындай жағдайлар болып жатады ма?

- «Бәрі таппаған ақылды кәрі табады»

дегенді сен өз тұрғыңнан қалай түсінесің?

II.Жаңа сабақ:

Кіріспе

- Бүгінгі өтетін жаңа сабағымыздың

тақырыбы Жақан Смақовтың өлеңі «Айтшы,

әжетай»

- Балалар, сендердің әжелерің бар ма? Осы

асыл жандар жайлы не айтар едіңдер?

- Балалар, мына нақыл сөзді түсініп, оқып

көрелік.

Ата – асқар тау, Ана – бауырындағы бұлақ,

Бала – жағасындағы құрақ.

- Осы нақыл сөзден не түсіндің? Қандай

сурет салар едің? Айтшы.

95

- Белгілі балалар ақыны Жақан Смақовтың

өлеңін түсініп оқып көрелік.

Оқулықпен жұмыс

Өлеңді мәнерлеп, түсініп оқу. Рөлмен оқу.

Сөздік жұмыс

- Осы өлеңді оқып отырып қандай

түсінбейтін сөз кездестірдің?

Ақтабан – жылқының атауы.

Қаракөл қой – қойдың түрі.

- Бала әжесінен нені сұрады?

- Әжесі қалай жауап берді?

- Атасы кім екен?

- «Жылқышы» деген сөзді қалай түсінесің?

- Анасы қайда жұмыс істейді?

- «Тәрбиеші» деген қандай мамандық иесі?

- Болашақта қандай мамандық иесі болғың

келеді?

Сергіту сәті: Біз кішкентай баламыз, өсіп-өніп толамыз.

Күнге қарай талпынып, көкке қолды

созамыз.

Қанат қағып ұшамыз, қарлығаштай

самғаймыз.

Дидактикалық ойын: «Кім жоқ?»

Ойынның шарты: тақтаға мамандық

иелерінің суреттерін іледі, балалар

суреттерді көреді, көздерін жұмады, көздерін

ашқанда қай суреттің жоқ екенін табу керек.

«Мақалды аяқта» ойыны: Бұл ойында кез келген мақалды бастап

береді, ал балалар аяқтайды.

Ата - бәйтерек, ... (бала - жапырақ)

Дәптермен жұмыс

Туыстық атауларды үлгі бойынша

топтастыр:

а) өлеңге сүйеніп; ( класта)

б) өз бетіңше жалғастыр. (үйден)

ІІI. Қорытынды: Еңбек етсең, жемісін жейсің. Адамдарға бар-

лық мамандық маңызды және қажет. Әр істе

ең бастысы–білімді, еңбексүйгіш болу керек.

- Бүгінгі сабақта біз не білдік, неге үйрендік?

Оқушылардың білімдерін бағалау,

қорытындылау.

ДОСТЫҚ – БІРЛІК ПЕН ЫНТЫМАҚ НЕГІЗІ

Камашева Жаңылай Муратовна,

Ақтөбе көлік, коммуникация және жаңа технологиялар колледжінің оқытушысы

Мақсаты:

Жалпыадамзаттық құндылық дұрыс әрекет арқылы оқушыларға

достық, бірлік пен ынтымақтан туындайтыны туралы түсініктерін

кеңейту.

Міндеттері:

- Оқушылардың ізгі қасиеттері туралы түсініктерін кеңейту;

- Оқушылардың кішіпейілділік қасиеттерін дамыту;

Оқушыларды риясыз қызмет етуге тәрбиелеу.

Ресурстар:

оқулық, дәптер

(аудио, видео жазбалар)

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңi: Сәлемдесу.

Оқу құралдарына назар аудару. 5Т (тәртіп, талап, тыныштық,

тазалық, татулық)

2.Тыныштық сәтi.

«Күннің нұры» (5 мин)

Ыңғайланып отырыңыздар, денелеріңізді түзу ұстаңыздар. Аяқ-

қолыңызды айқастырмаңыз. Қолыңызды тізеңізге немесе үстелге

қоюға болады. Көздеріңізді жұмуларыңызды өтінемін.

Елестетіп көріңіз: Күн нұры сіздің төбеңізден өтіп, кеудеңізге

қарай бойлап барады. Кеудеңіздің орта тұсында гүл түйнегі

орналасқан. Гүлдің түйнегі нұрдан баяу ашылып келеді. Балғын

Ескерту:

Сабақ барысындағы

ескертулер

Нұрлы әуен

«Хрустальная грусть»

96

және таза әсем гүл сіздің әр ойыңызды, әр сезіміңізді, эмоцияңыз

бен тілек-қалауыңызды шайып, жүрегіңіздің қауызын ашты.

Нұр сәулесі сіздің бойыңызға ақырын тарай бастағанын

елестетіңіз. Ол біртіндеп күшейе түсуде. Оймен осы нұрды

қолдарыңызға түсіріңіз. Сіздің қолдарыңыз нұрға бөленіп, сәуле

шашуда. Қолымыз тек жақсы, ізгі істер істейді және баршаға

көмектеседі. Нұр аяқтарыңызға тарады. Аяқтарыңыз нұр сәулесін

шашуда. Олар сізді тек жақсылық жасау үшін жақсы жерлерге

апарады. Олар нұр мен сүйіспеншілік құралына айналды.

Одан әрі нұр сіздің аузыңызға, тіліңізге тарады. Тіліңіз тек

шындықты және жақсы, ізгі сөздер ғана айтады. Нұрды

құлақтарыңызға бағыттаңыз, құлақтарыңыз тек жақсы сөз бен

әсем әуенді ғана естиді. Нұр көздерімізге де жетті, көзіміз тек

жақсыға қарап, бәрінен жақсылықты ғана көреді. Сіздің басыңыз

түгелдей нұрға бөленіп, басыңызға тек ізгі, сәулелі ой келеді.

Нұр бірте-бірте қарқын алып, шұғылана бастайды, сіздің

денеңізден шығып, жан-жағыңызға сәуле шашады. Осы нұрды

туысқандарыңызға, мұғалімдеріңізге, достарыңызға,

таныстарыңызға бағыттаңыз. Нұрды уақытша түсініспей, жүрген

адамдарға да бағыттаңыз, олардың да жүрегі нұрға толсын.

Осы нұр бүкіл әлемге: барлық адамдарға, жан-жануарларға,

өсімдіктерге, ... Ғаламның барлық түпкір-түпкіріне нұр бағыт-

таңыз. Ойша айтыңыз: «Мен нұрлымын... Нұр менің ішімде...

Мен Нұрмын». Осындай Нұр, Cүйіспеншілік және Тыныштық

күйінде отыра тұрыңыз...

Енді осы Нұрды жүрегіңізге орналастырыңыз. Нұрға толы бүкіл

әлем сіздің жүрегіңізде. Оны осындай әсем қалыпта сақтаңыз.

Жаймен көзіңізді ашуға болады.

Рахмет.

3. Үй тапсырмасын тексеру: «Достық – бірлік пен ынтымақ

негізі.»

11-сабақ, 14-15 беттер

Тапсырма: Ақыл әңгімені оқып келу.

1. Бөлтірік шешеннің жауабынан нені байқауға болады?

2.Ақыл-ойдың адамға қандай қажеттілігі бар?

3.Игі іс деп қандай әрекетті айтты?

4.Ақылды деп қандай жағдайда айтады?

1.Кешіре білетін адам қандай адам?

2.Қандай қасиеттерің жақсылыққа жеткізеді?

3.Риясыз қызмет көрсету әр адамның қолынан келе ме?

4.Бақытқа жетелейтін қандай іс-әрекеттер?

5.Өз жақсы әрекеттеріңізбен бөлісіңіздер.

4. Дәйексөз.

«Бақытқа жету – ол дұрыс әрекет»

(Мұғалімнің сөзі)

- Мына дәйексөзді қалай түсінесің?

- Бақытқа жетелейтін қандай әрекет?

Бәріміз қосылып айту.

2 рет ұлдарға,

2 рет қыздарға айтқызу,

1 рет барлығы.

Дәптерге жаздыру.

5. Әңгімелеу (Сұхбат) Мұғалімнің сыйы

Жаныңда жүр жақсы адам

Жақсылық – адамның ойы, ниеті, іс-әрекеті. Қай кезде болса

Назарбаев «Өмір өзен»

97

да адамға қол ұшын беріп көмектесетін, жанашырлық танытатын

адамды жақсы адам дейміз. Жақсы адам өмірде көп. Адам баласы

табиғаттың басқа жаратылыстарынан сезімімен, ой-сана,

ақылымен, әсіресе, бір-біріне жақсылық жасап, ізгілік

көрсетуімен ерекшеленеді. Осындай ерекшелігі, артықшылығы

бар адамдарға жақсылық жасап, біреуді қуанта білуге асығу керек

дегім келеді. Жақсылық күн секілді, сәулесін мол шашып, нұрын

төгеді. Осындай жақсылық сәулесін шашып, мейірім шуағын

төгіп тұратын жақсы адамдар менің қасымда өте көп. Олар менің

әкем мен анам, оқу-білімге үйрететін ұстаздарым, достарым,

туған-туысқандарым. Олар маған үнемі жақсылық жасап, қиын

кезде көмектесіп, өмірімнің мәнді де сәнді өтуіне септігін

тигізуде. Осыған қарап өмірде жақсы адамдар аз деп айта

алмаймын. Ал, еліміз үшін халқымның қамын, бүгінгісі мен

болашағын ойлап жүрген жақсы адам Елбасымыз Нұрсұлтан

Әбішұлы Назарбаев. Ол кісінің жақсылығының арқасында

осындай тыныш та бейбіт, бақытты күн кешудеміз. Ендеше,

осындай жанымызда жүрген жақсы адамдардың қадірін біліп,

құрметтеп, сыйлап жүрейік. Әрбір адамның қасында жақсы

жанның жүруін тілеймін.

1.Жақсылық қасиеті қалай сипатталған?

2.Ізгілік көрсету дегенді қалай түсінесіңдер?

3.Мейірім шуағын төгу дегеніміз не?

1. Ізгілік іс жасайтын адам – ол қандай адам?

2. Кішіпейілділік жемісі қандай?

3. Айналаңа қандай риясыз қызмет жасадың?

6. Топпен ән айту.

« Жақсы адамдар»

Әні мен сөзі: А. Ораловтікі

Сендер аман болыңдар жақсы адамдар,

Жақсы адамдар – бұзылмас тас қамалдар.

Табаныңның астында жатады әлі

Пенделіктен өресі аспағандар.

Қайырмасы:

Жақсы адамдар, жақсы адамдар,

Сендер аман болыңдар жақсы адамдар.

Жақсы адамдар, жақсы адамдар,

Сендер аман болыңдар жақсы адамдар.

Жақсы адамдар.

Жақсы көрем сендерді жақсы адамдар,

Жүрегіңде өйткені аппақ ар бар.

Сендер жайлы шырқалар асқақ ән бар,

Күйіп кетсін көре алмас бәтшағарлар

Жақсы адамдар, жақсы адамдар

Жақсы адамдар, жақсы адамдар,

Жолы болсын ақ ниет бар адамдар!

Жақсы адамдар.

Сендер жайлы шырқалар асқақ ән бар,

Жолы болсын ақ ниет бар адамдар!

Сендер аман болыңдар жақсы адамдар,

98

Қарап өтсін сендерге басқа жандар.

Қайырмасы:

Жақсы адамдар, жақсы адамдар

Қарап өтсін сендерге басқа жандар

Жақсы адамдар, жақсы адамдар

Қарап өтсін сендерге басқа жандар

Жақсы адамдар.

Жақсы адамдар, жақсы адамдар,

Сендер аман болыңдар жақсы адамдар.

Жақсы адамдар, жақсы адамдар,

Сендер аман болыңдар жақсы адамдар.

Жақсы адамдар.

7. Шығармашылық жұмыс, топтық жұмыс Топты геометриялық фигуралар арқылы үшке біріктіру:

«Шынайылықты адамның ұстанымы» ереже құрастыру.

Әңгімелейді. Шығармашылық бұрышқа жұмыстары ілінеді.

8. Үй тапсырмасы.

165- беттегі 12- сабақ.

«Жарқын өмір игілігі – жақсылық»

тақырыбы бойынша Ә.Табылдиев: «Анама» өлеңін оқып келу.

9. Сабақтың қорытынды минуты.

Енді көзімізді жұмамыз. Балалар, сіздерге мен өте ризамын!

Нұрлы жүректеріңізге рахмет! Бүгінгі күндеріңіз қуаныш әкелсін.

Көздеріңізді жайлап ашыңыз.

Нұрлы әуен

«Хрустальная грусть»

Ұлағатты ұстазға

Ұстаз бізді шуақ беріп өсірген,

Еркелікті әрқашанда кешірген

«Өмір жолы–ашық жол» деп әрдайым

Тәрбиелеп, ақылды ғып өсірген.

Анамдайсыз, менің асыл ұстазым,

Өтті бізбен талай күндер, жылдарың,

Өмір жолын тәрбиелеп, аялап,

Болашаққа нұрлы жолды нұсқадың.

Ұстаз болу – жүректің жылулығы,

Ұстаз болу – сезімнің ақындығы,

Ұстаз болу – мінездің күн шуағы,

Азбайтұғын адамның жарқындығы

ЖЫР АЛЫБЫ – ЖАМБЫЛ

Кенжеғалиева Раушан Абдіғалиқызы

Әйтеке би ауданы Ярослав орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Мақсаты: Оқушыларды Ж.Жабаев өмірі

мен шығармашылығының терең мұрасымен

таныстырып, білімдерін тереңдету, қазақ

тіліне қызығушылығын арттыру; есте сақтау

қабілеттерін дамыту, Ж. Жабаевтың өлеңдері

арқылы оқушыларды Отансүйгіштікке,

адамгершілікке, үлкенді құрметтеуге

тәрбиелеу.

Сабақ түрі: жаңа сабақ

Көрнекілігі: АКТ, Ж.Жабаев кітаптар

көрмесі, суреттер.

Пәнаралық байланыс: тарих, музыка

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі. Психологиялық

даярлық

«Менің көңіл-күйім» (оқушылар өз көңіл-

күйлерін табиғат құбылыстарына теңеп

суреттейді)

99

Қызығушылығын ояту. Батырлық, ерлік

туралы мақал- мәтелдер сайысы

Ер ел үшін туады, ел үшін өледі.

Қорқақ мың өледі, батыр бір өледі.

Батыр туса ел ырысы.

Бір ғасыр өмір сүрген ақын кім? ( жауабы:

Жамбыл)

ІІ. Жаңа сабақ:

Жамбыл туралы не білеміз? (ББҮ әдісі

бойынша кесте толтыру)

(оқушылар өз білетін мәліметтерін кестеге

жазып, ой бөліседі)

М: Жамбыл туралы сабағымызды бастамас

бұрын «Даналық ойдан дән ізде» бөліміне

кезек береміз (кітаппен жұмыс). Айтылған

ой-пікірлерді талдап жалғастырамыз.

- Ақын Сәкен Сейфуллин: «Жамбыл

жырлары теңіз түбінде шашылып жатқан

маржан сықылды. Оны жинап алып,

халықтың қолына беру – біздің

әрқайсымыздың азаматтық борышымыз»,-

деген екен. Сондықтан Жамбыл

жырларынан, өнегелі өмірі мен сөздерінен

үлгі алуымыз керек.

- «...Ол домбырасын шертіп, баяулатып бір

қоңыр ән салып отыр. Ол күй мен әннің

ырғағы бойын билеп, тәттіліктің тіл жетпес

тереңіне жүздіргендей, балбыраған өлшеусіз

бір рахатта отырған тәрізді...»

Ғали Орманов

Сөздікпен жұмыс (берілген сөздікпен

жұмыс)

Слайдпен жұмыс:

Интерактивті тақта арқылы Жамбыл Жабаев

өмірі, шығармашылығы туралы

мәліметтермен таныстырылады.

Кітаппен жұмыс.

Жұптық жұмыс

1. Жамбыл өмірі

2. Жамбыл ақын

3. Айтыскер Жамбыл

(әр жұп өзіне берілген тақырыптар бойынша

постер қорғайды. Өзге топтар ашық және

жабық сұрақтар қояды).

Сергіту сәті: күй тыңдау.

Артық болмас білгенің

Сүйінбай Аронұлының Жамбылға берген

батасы

Түскен жолың даңғыл, өмірің айдын болсын,

Домбыра, садақ, өлең оқты орнымен жұмсай

біл,

Шыншыл, әділ бол, көптің ойындағысын

тап, сөзін сөйле.

Дұшпаныңа әрқашан да батыл бол,

Әрқашан да адал бол, жөн іске қамал бол,

Жаманға – қашық, жақсыға – асық бол.

Таусылмайтын дәулет, тозбайтын сәулет

берсін.

Сөзің асыл, ғұмырың ғасыр болсын,

Береке дарып, бақ қонсын, Әумин» – деп

бата берген екен

Сүйінбай Аронұлы туралы қосымша

ақпарат беру. Биылғы С.Аронұлының

мерейтойына арналған шараларды атап

өту.

Сүйінбай – айтыс өнерінің алтын діңгегі. (М.

Әуезов.)

Сүйінбай Аронұлы Алатаудың аса сұлу

бетбауыр бөктеріндегі Алматыға тиіп тұрған

Қарақыстақ ауылының Бұлақ деген жерінде

1815 жылы туып, 1898 жылы 83 жасында

дүние салған. Болашақ даңқты жырау

жасында жоқшылық тауқыметін көп тартқан.

Жастай жетім қалып, байдың малын бағып,

тамағын асыраған. Ол туралы өлеңдерінде

ақынның өзі де айтады. Жасынан

жыраулығымен елге танылған. Жамбыл aқын

"Менің пірім – Сүйінбай, сөз сөйлемен

сыйынбай” деп оны ұстаз тұтқан.

Әдебиет теориясы

Айтыс ауыз әдебиетінде ежелден

қалыптасқан поэзиялық жанр,топ алдында

қолма қол суырып салып айтылатын сөз

сайысы, жыр жарысы. Бәдік, жар-жар,

жануарлар мен адамдар айтысы, қыз бен

жігіт айтысы, ақындар айтысы, қазіргі

күндегі айтыс болып бірнеше түрге бөлінеді.

Жанрлық сипаты жағынан түре және сүре

айтыс болып бөлінеді.

Айтыскер ақындар туралы не білеміз,

кімдерді танимыз?

Ж.Жабаевтың «Ленинградтық өренім»

өлеңін оқып, мазмұнына, құрылысына

талдау жасаймыз.

Ленинградтық өренім!

Ленинградтық өренім!

Мақтанышым сен едің!

Нева өзенін сүйкімді,

Бұлағымдай көремін.

Көпіріне қарасам,

Көмкерген су көлемін.

Өркеш -өркеш жарасқан,

100

Шоқылардай дер едім.

Сапырылған көк теңіз,

Шомылдырып кемерін!

Шамы күндей жайнаған,

Аспанға үйлер бойлаған.

Арқа тұтып алыста,

Айбыным деп ойлағам!

Жасағам жоқ өмірді,

Жау сойқанын көргелі.

Төккенім жоқ терімді,

Шер қылғалы кеудені.

Жасалған жоқ салтанат,

Жаудың болуға ермегі.

Жауда қалып Ленинград,

Жаралғам жоқ көнгелі!

Жасағамын өмірді,

Жау біткенді жеңгелі.

Саудыратып сүйегін,

Топыраққа көмгелі.

Судай тасып ел кегі,

Жолды кернеп қол кетті.

Сендерге дем бергелі.

Нева алыбын қорғаңдар,

Ленинрадтың ерлері.

Ұрпаққа үлгі болыңдар,

Заманымның өрнегі.

Өлең құрылысына талдау:

Ленинградтық өренім!

Мақтанышым сен едің!

Нева өзенін сүйкімді,

Бұлағымдай көремін.

1 шумақ, 4 тармақ, шұбыртпалы ұйқас

Рефлексия: «Жыр алыбы – Жамбыл»

тақырыбында эссе жазу

Үй тапсырмасы: Ж.Жабаев «Ленинградтық

өренім!» өлеңін жаттау

Бағалау.

Бүгінгі сабағымызды Елбасымыздың

Жамбыл атамызға берген бағасымен

аяқтаймыз.

«Егер біз Жамбыл даналығын тәу етіп,

ұлылығын ұлағат тұтып жатсақ, оның

басты себебі Жамбыл арманының

адамзаттық арман аңсарымен ұласып

жатқандығында. Сондықтан да қазақтың

Жамбылына адамзаттың Жамбылы ретінде

құрмет көрсетіп, өлмес рухының алдында

басымызды иеміз» Н.Ә.Назарбаев

- Сабақ аяқталды, сау болыңыздар!

ҚҰРМАНҒАЗЫ

Касымова Гулбану Жалмырзиновна,

Ақтөбе қаласы М.Арын атындағы Қарғалы қазақ орта мектебінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды өшпес

өмір өнегелері тарауы бойынша зиялы қауым

өкілдері және өнер иелері, мемлекет және

қоғам қайраткерлерінің өмір жолдарымен,

шығармаларымен таныстыру. Болашақ

ұрпаққа қалдырған асыл мұраларды ойға

түйе білуге, түсінігін ауызша түрде жеткізе

білуге дағдыландыру. Өнер иелерін, өнер

түрлерін құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: СТО, сұрақ- жауап

Пәнаралық байланыс: Дүниетану, қазақ тілі.

Сабақ көрнекілігі: ақын –жазушылар суреті,

дүние жүзі картасы.

Сабақтың барысы: I .Ұйымдастыру бөлімі.

Психологиялық дайындық.

Туған тілім, тірлігімнің айғағы.

Тілім барда айтылар сөз ойдағы.

Өссе тілім менде бірге өсемін.

Өшсе тілім менде бірге өшемін.

II. Өтілген материалды пысықтау. Үй

жұмысын тексеру.

Белгілі жазушы Шерхан Мұртазаның

«Қызыл жебе» романынан Бала Тұрар атты

үзіндіні оқу. Шерхан Мұртазаның өмір

жолымен, шығармаларымен таныстыру.

Топ бойынша жұмыс:

- Мұғалім картадан қандай елдерді көрсетті?

- Азия, Европа, Африка, Америка, Россия,

Сібір, Сахалин, Санкт Петербург.

- Тұрардың фамилиясы неге Қырғызбаев

болып өзгерген?

- Себебі әкесі революция құрбаны ретінде

қудалауға ұшырағандықтан тегін өзгертуге

тура келді.

101

- Сибирь сөзін естігенде Тұрар неге елең

етті?

- Әкесіне деген сағыныш сезімі оянғаннан.

- Қоңырау сылдырын неге ұқсатты?

- Қолға салынатын кісенге ұқсатты, себебі

мені де жаудың ұрпағы деп ұстап алар деген

үрей , қорқыныш үстінде жүреді.

III.Жаңа сабақ

Қызығушылықты ояту. Сөзжұмбақ шешу.

к

ү

й

1 «Ләйлі – Мәжнүн» дастанының авторы

(Ш.Құдайбердиев)

2. «Ақбілек» романының авторы

(Ж.Аймауытов)

3. «Қырық мысал» атты мысалдар

жинағының авторы (А.Байтұрсынов)

Сөзжұмбақ шешуі тігінен «Күй»

Күй ежелден келе жатқан өнер түрінің бір

түрі. Күй тартатын адамды күйші деп

атайды.

Құрманғазы

Айгүл Дина

Секен

Күйдің заманауи эстрадалық және атадан

балаға мұра болып келе жатқан түрлері бар.

IV. Қарапайым қазақ халқының мұң-зарын

күй арқылы жеткізе білген күйші бабамыз

ҚҰРМАНҒАЗЫ ТУРАЛЫ БЕЛГЛІ

МАЙТАЛМАН ЖАЗУШЫ Сәуірбек

Бақбергеновтің Құрманғазы атты

әңгімесімен танысамыз. Құрманғазының

өмір жолы, шығармалары туралы слайд.

1.Жаңа тақырып туралы түсінік.

а) Мәтінді тізбектей оқу.

V.Сыр сандық сыр шертеді. Дәптермен

жұмыс.

Суыт –асығыс

Кілтипандарын –құпиясын

Жігері құм болды –дәрменсіз күйге түсті.

VI. Жаңа тақырыпты пысықтау сұрақтары:

1.Құрманғазы Динаға қандай әңгіме айтты?

2.Құрманғазының анасының аты кім және

анасына арнап қандай күй шығарды?

3.Мәтіндегі кейіпкерлерді ата

4.Күмбірле, күмбірле күміс күй. Үнтаспадан

күй тыңдау. Қандай күй екенін тану.

VII.Ой толғаныс (күйші Құрманғазы

туралы эссе)

Бозшолақ. Адай. Ұлытау

Венн диаграммасы арқылы салыстыру.

Топтық жұмыс

1- нұсқа. Күйші Дина

2- нұсқа. Күйші Құрманғазы атты бес жолды

өлең. Синкгвейн құрау.

1. Кім?

2. Қандай?

3. Не істейді?

4. Мағыналы сөз.

5. Синоним

ТУҒАН ЖЕРІН ӘН ЕТКЕН ЕСКЕНДІР ХАСАНҒАЛИЕВ

Медина Гаухар Мақсатқызы,

Ақтөбе облыстық туберкулез-санаториясы мектеп-интернатының музыка пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Е. Хасанғалиев өмірі-

нен қысқаша мәлімет. Атамекен әнін үйрету.

Музыка тыңдау дағдыларын, ән салу

икемділіктерін дамыту. Өнер арқылы

ізгілікке, мәдениетке тарту және өнерді

қадірлеуге, құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың дәйек сөзі: «Табиғат дүниесіндегі

сұлулықтың ғажабы аспан шырақтарында, ал

жердегі дыбыс сұлулығы – ән, күй, аспаптар

сазында» Әл-Фараби. (1слайд)

Сабақ түрі: жаңа сабақ

Әдісі: кешенді талдау, топтық жұмыс, сұрақ-

жауап, ән үйрену, СТО.

Көрнекілік: кеспе қағаздар, интерактивті

тақта, суреттер, музыкалық аспап, слайд.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, тарих,

бейнелеу.

«Сарыарқа» күйімен класқа кіру. Әуенмен

амандасу.

Оқушы назарын аудару (2 слайд)

Музыка – эстетика

Музыка – жан шуағы

күйші

102

Музыка – өмірді тану

Музыка – тәрбие ошағы.

- Балалар, көңіл күйлерің қалай? (3 слайд)

Сабақ жоспары(4 слайд)

Сабақ жоспары

Әдіс,

тәсілдер

Ой қозғауТүсіну кезеңі.

Көңілді үзіліс.

“Тәтті

тілектер”

Блум жүйесіТанып білу.

«Мен білемін»

Топтық жұмыс

Пікір талас.Кім мықты?

Қолдану кезеңі.

“Аспаптар”

ойыны

Шығармашылық

жұмыс.

1. Танып білу кезеңі. «Мен білемін».

«Атамекен» әнінен үзінді тыңдау (5слайд)

- Балалар, біз қандай ән тыңдадық? Әнде не

туралы айтылған? Бұл әннің орындаушысы

кім? Ескендір Хасанғалиев дегендер І топқа,

Нұрғали Нүсіпжанов дегендер ІІ топқа

бөлінеміз. Неге Ескендір Хасанғалиев деп

ойлайсың? Неге Нұрғали Нүсіпжанов деп

ойлайсыңдар?

- Балалар, бұл әннің орындаушысы және

әннің әуенін жазған композитор

Е. Хасанғалиев ағамыз екен.

1. Түсіну кезеңі. (Балаларға мәтін үлестір-

мелі қағаз арқылы таратылады) (7,8,9 слайд).

І топ. Өмірі, мансабы туралы

ІІ топ. Марапаты, шығармалары туралы

кестені толтыру.

1. Е.Хасанғалиевтің өмірімен екі топ өздері

кешенді талдау әдісімен таныстырады.

Кім? Ескендір Хасанғалиев

Туған жылы 1940 жылы

Туған жері? Орал облысында

Алған білімі: Құрманғазы атындағы

Алматы мемлекеттік консерваториясының

вокальды-хор факультетін, Әль-Фараби

атындағы Шымкент мәдениет институтын

бітірді.

Мансабы: әнші , композитор

Марапаты: Қазақстан Республикасының

халық артисі, «Құрмет» орден иесі,

Қазақстан Комсомол сыйлығының иегері.

Шығармалары: "Әдемі", "Асыл арман",

"Өмірімнің жазы", "Атамекен"

3. Сергіту сәті. «Тәтті тілектер».

(Балалардың тәттіні ұстағандағы әсерін,

сезімін сұрау) (10 слайд)

Тәттілеп айту, таңдап айту

Сезіммен айту, тартымды айту

Нақышына келтіре айту, тамсана айту

Ұнамды айту, құштарлықпен айту

4. «Жұптас – ойлан – бөліс» шығармашы-

лық жұмыс (сурет бойынша туған жер

келбетін бейнелеп, бір шумақ өлең

құрастыру). Мақал (туған жер туралы). Ән

(туған жер туралы) (11слайд)

5. Музыкалық сауат. Дауыс жаттығулары.

(Суретте бейнеленген жануар мен құстардың

дауысын салу арқылы, дауыс жаттықтыру)

(12слайд)

Балалар, енді біз бүгін үйренетін әніміздің

тақырыбы Отан, туған жер сөзінің синонимі

– «Атамекен». (Әннің шығу тарихы туралы

баяндау) (13 слайд)

1970 жылы айтулы мерекеге салтанатты

концерт дайындалады. Бұл концертте туған

ел, жер туралы жаңа ән шырқалуы керек

болады. Е. Хасанғалиев тез арада ән жазуға

кіріседі. Әннің әуені дайын болғанда белгілі

ақын Қ. Мырзалиев әннің әуенін тыңдап

алып, оның буынына лайық сөзін жазып

шығады. Сөйтіп, осы концертте

Е.Хасанғалиев пен қазақтың танымал әншісі

Н. Нүсіпжанов екеуі жаңа әнді орындап

шығады. Әсіресе, әннің қайырмасында

халық орындарынан ду көтеріліп тұрып

кетеді. Осылайша халықтың жүрегінен жол

тапқан «Атамекен» әні дүниеге келеді.

Ән үйрену. «Атамекен» (14слайд)

4. «Кім мықты». (15слайд)

(Ноталар аттарын қатыстырып бірнеше сөз

құрау).

«До», «Ре», «Ми», «Фа», «Соль», «Ля», «Си»

Қорытынды. Қолдану кезеңі. (16 слайд)

«Аспаптар» ойыны. (аспаптарды таңдай

отырып, әр топ оқушылары сұрақтар

бойынша жауап береді).

Бағалау. «Бес бармақ» тәсілі бойынша. (17

слайд)

Үйге тапсырма: Композитор туралы оқу,

әннің сөзін жаттап келу.

Әнді

103

СИНОНИМДЕР

Молдабаева Гүлназ Молдабаевна,

Ақтөбе облыстық туберкулез-санаториясы мектеп-интернатының

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушылардың синонимдер

туралы лингвистикалық білімдерін кеңейту,

қосымша тапсырмалар мен жаттығу

жұмыстары арқылы бекіту.

Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке,

ізгілікке баулу, ана тілді сүюге, отанды

қорғауға тәрбиелеу.

Дамытушылық: Оқушылардың лингвисти-

калық дүниетанымдарын кеңейту, көркем әрі

сауатты жазуға дағдыландыру.

Сабақтың типі: Жаңа сабақ

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап,

жаттығу, өзіндік ой қорыту.

Сабақтың көрнекілігі: кесте, сызба,

карточкалар

Пәнаралық байланыс: орыс тілі

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылардың

зейіндерін сабаққа аудару.

ІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Мағыналары бір-біріне жақын, бірақ әр түрлі

дыбысталып айтылатын сөздер тобы

синонимдер деп аталады.

1) Сөздің дыбысталуында өзгешелік болуы

керек;

2) Сөздер бір ғана ұғымды білдіруі керек;

3) Сөздер бір ғана сөз табына қатысты болуы

керек.

Бұған қосымша синонимдер мәтінде бірін-

бірі алмастырған жағдайда бір ғана сөйлем

мүшесінің қызметін атқарады. Мысалы: ас,

тағам, дәм, ауқат дегендер бір ғана синоним-

дес сөздер. Дыбысталуы әр басқа болғаны-

мен, беретін ұғымы – адам баласының

жейтін қоректік заты.

Қазақ тілі – синонимге өте бай тіл.

Синонимдік қатарлар әр сөз табының

құрамында кездеседі. Мысалы:

- зат есімдерден болған синонимдер: өң, түр,

түс, келбет, пішін, ажар, көрік, әлпет, кескін,

рең, дидар, шырай.

- сын есімдерден болған синонимдер:

салмақты, сабырлы, байыпты, ұстамды;

- етістіктерден болған синонимдер:

амандасу, сәлемдесу, есендесу;

- үстеулерден болған синонимдер: тез,

жылдам, шапшаң, лезде.

VІ. Жаңа тақырып бойынша түсінік

тексеру:

2. Үлестірме қағаздармен жұмыс.

№1

1.Өлеңдегі синоним сөздерді тап.

Күз болды деп көңілің жабығады,

Күз күні жанды-жансыз қамығады.

Кетіріп әдемілік, көркемдікті

Желі де иттей ұлып жынданады.

«Жаз күні жанды-жансыз түгел бәрі,

Уайымсыз рақаттана шаттанады»,-

Деп жер-көкке сыйғызбастан,

Мақтайды өлең, жырмен ақындары

№2

1.Сөз тіркестерінің мағынасына қарай

синонимдік қатар құрап жаз.

Қырғи қабақ, Қас пен көздің арасында.

Бетінен оты шықты. Тас жүрек.

Ашулану, ызалану. Жылдам, тез, лезде, ұялу,

қысылу. Қатал, қатты

№ 3.

Сөздерден синонимдік қатар жасап, сол

синонимдерден сөйлем құраңдар.

Үй, баспана, пәтер, там

Дос, жолдас, құрдас

атақ, даңқ

дүние, өмір

батыл, өжет,

жылдам, тез, лезде

күшті, мықты, әлді

ерекше, өзгеше

VІІ .Жаңа сабақты бекіту:

1. Оқулықпен жұмыс.

71-жаттығу. Мәтінді оқып, синонимдерді

табыңдар.

75-жаттығу. Мәтіндегі қарамен жазылған

сөздердің синоним болатын, болмайтынын

анықтаңдар. Синоним болса дәптерлеріңе

жазып алыңдар

«Жүргек пойыз» (ойын түрінде орындалады)

104

Қазақ тілінің синонимдер сөздігін пайдала-

нып, әр синоним сыңарларын бір вагон деп

есептеп, синоним қатарларынан пойыз жа-

сау. Бұл тапсырманы орындау үшін төрт қа-

тарға бір синоним сыңарын беріп, синоним-

дік қатарлармен толықтыру тапсырылады.

1 –қатарға «Туысқан» сөзі /Туыс, тума,

ағайын, туған-туыс, жекжат-жұрағат,

жамағайын т.б./

2–қатарға «Данышпан» сөзі/ұлы, дана, ғұла-

ма, ойшыл, білмдар, оқымысты, данагөй, т.б.

3 – қатарға «Қаймығу» сөзі /Қорқу, жасқану,

сескену, айбыну,т.б./

4 – қатарға «Әрең» сөзі /әзер, азар дегенде,

өліп-талып, әрең дегенде,т.б./

Данышпанұлы дана ғұлама

Тақтадағы синонимдерді сәйкестендір

Ауру Келбет

Алыс Қант

Шекер Шалғай

Ажар Сулы

Дымқыл Науқас

Сырқат Дидар

VІІІ. Сабақты қорыту:

Не білдім? Не үйрендім ?

1. Бағалау

2. Үйге тапсырма:

1. Синоним туралы түсінік

2. Ар-намыс туралы білетін қанатты

сөздерді, мақал- мәтелдерді жазу

ДОПТЫ ТӨМЕННЕН, ЖОҒАРЫДАН ҚАБЫЛДАУ ЖӘНЕ ҚАЙТА БЕРУ

Мұхамбетова Жаңылсын Бақытжанқызы,

Байғанин ауданы №3 Қарауылкелді орта мектебінің дене тәрбиесі пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Волейбол ойынының ережесін, әдіс-тәсілдерін үйрету, волейбол

ойындарына деген қызығушылығын арттыру. Волейбол ойынының теориялық және

практикалық әдістерін игеру.

Сабақтың өтетін орны: Спорт зал

Сабаққа қажетті құрал- жабдықтар: волейбол доптары, сетка, ысқырық, кадоскоп.

Бөлімі Сабақтың мазмұны Уақыты Әдістемелік

құралдар

1 Кіріспе бөлім 14 мин

1

2

3

4

Сап түзеу. Сәлемдесу.

Сабақтың мақсатын хабарлау

Саптық жаттығулар

Жүру

- Қол жоғарыда, аяқтың ұшымен

- Қол желкеде, өкшемен

- Қол белде, аяқтың ішімен

- Қол белде, аяқтың сыртымен

Жүгіріс

- Оң жақ қапталмен секіріп, қолды алға айналдыру

- Сол жақ қапталмен секіріп, қолды артқа айналдыру

- Оң аяқпен секіру

- Сол аяқпен секіру

- Қол белде, аяқты алға серпи жүгіру

- Қол желкеде, аяқты артқа серпи жүгіру

Жүріс

Жалпы дамыту жаттығулары

1

1

2

30

30

30

30

2

30

30

30

30

30

30

1

Дененің тік ұстауын

қадағалау

Реттік санау (1-ші,2-

ші)

Алақан ішке

қарайды

Кеудені тік ұстау

Тыныс алуын

қадағалау

Тыныс алуды

қалпына келтіру

Денені тік ұстау

105

5

- Б.қ аяқ арасы иық кеңдігінде, қол белде басты 4 сан

оңға,4 сан солға айналдыру

- Б.қ аяқ арасы иық кеңдігінде,оң қол жоғары,сол

қол төмен, 1-2 артқа серпу, 3-4 артқа серпу.

- Б.қ аяқ арасы иық кеңдігінде, шынтақ иық

деңгейінде 1-2 бүгіп, 3-4 жазып серпу

- Б.қ аяқ арасы иық кеңдігінде, қол иықты 1-2 алға,

3-4 артқа айналдыру

- Б.қ аяқ арасы иық кеңдігінде, қол белде кеудені 4

сан оңға, 4 сан солға айналдыру

- Б.қ аяқ арасы иық кеңдігінде, қол белде 1 оң аяққа,

2 ортаға, 3 сол аяққа иілу, 4 бастапқы қадам

- Б.қ аяқ арасы иық кеңдігінде, қол алда 1 оң аяқты

сол қолға тигізу, 2Б.қ, 3 сол аяқты оң қолға тигізу

- Б.қ аяқ арасы иық кеңдігінде, қол белде 1 оң аяққа

отыру, қол алда 2Б.қ, 3 сол аяққа отыру қол алда 4 Б.қ

30

30

30

30

30

30

30

30

Қолды шынтақтан

бүктеу

Шынтақ иық

деңгейінде

Иықтан толық

айналдыру

Тізені бүкпеу

Тізені бүкпеу

Тізені бүкпеу

2 Негізгі бөлім 26 мин.

- Оқушылар қарама-қарсы қашықтық 5-6 метр,

қарсылас допты жоғарыдан жерге ұрып береді

- Допты жоғарыдан әуелетіп қарсыласына береді

- Қарама-қарсы саусақпен жоғарыдан алу, беру

- Қарама-қарсы төменнен білекпен алу

- Допты төменнен қабылдап жоғарыдан беру

- Жопты жоғарыдан қабылдап төменнен беру

Жеңілдетілген ережемен волейбол ойнау

3

3

3

3

3

3

8

Допты төменнен

қабылдау

Тура ойыншының

қолына доп беруге

дағдыландыру

3 Қорытынды бөлім 5 мин

Сапқа тұру

Сабақты қорытындылау

Үйге тапсырма беру

1

2

2

Ерекшеленген

балаларды атап өту

Бағалау

Саппен киінетін

бөлмеге бару

ЕҢБЕК МЕРЕКЕСІ

Мусина Салтанат,

Ақтөбе қаласы №24 лингвистикалық мектеп-гимназиясының мұғалімі

Мақсаты: Оқушылардың еңбек түрлері ту-

ралы білімдерін кеңейту, жаңа ұғымдар қа-

лыптастыру. Суретті шапшаң, тез салуға үй-

рету, сурет салу шеберлігін арттыру. Сөйлеу

дағдыларын жетілдіру, ой-өрісін дамыту,

ұжымдық сезімін дамыту, есте сақтау,

елестету қабілетін дамыту. Оқушыларды

еңбексүйгіштікке, шаруақорлыққа, үнемді

болуға тәрбиелеу. Әсемдікке, сұлулыққа

тәрбиелеу, бейнелеу өнеріне баулу.

Сыныптан тыс жұмыста оқушымен жұмыс

екі бағытта жүргізіледі: дарынды балалармен

жұмыс және топпен жұмыс.

Өткізілу түрі: кластан тыс шара

Өнерді жаңа қырынан тану. Шарада

өнердің әр түрімен – живопись, графика,

мүсін, жапсыру (аппликация), т.б. жұмыс

істеу мүмкіндігі бар.

Пәнаралық байланыс. Әдебиеттік оқу,

музыка, еңбекке баулу, бейнелеу т.б. пәндер-

мен байланыс. Сурет арқылы әңгіме құрас-

106

тыру, салынған суретті түсіндіру, топты та-

ныстыру, сурет салу барысында әуен тыңдау.

Өмірмен байланыс. Суретті күнделікті

өмірмен байланыстыру, өмірдегі көріністерді

қағазға бейнелеу.

Күтілетін нәтиже

Оқушының пәнге қызығушылығы артады.

Класта үлгермеуші оқушылар саны азаяды.

Шығармашылық қабілеті дамиды.

Бос уақытты тиімді пайдалануға мүмкіндік

алады.

Топтық жұмысқа бейімделеді.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Мұғалім сөзі: Сәлеметсіздер ме, құрметті

қонақтар! Бүгінгі «Еңбек мерекесіне» қош

келдіңіздер! Мен бүгінгі шараны Елбасының

Жастарға арнап айтқан еңбек туралы өнегелі

сөздерінен бастағым келіп тұр. «Біздің

еңбексүйгіштігіміз, біздің екінші құнды

жеңісіміз болып табылады. Егер біз өмір

сапасының әлемдік жоғары үлгі-қалып-

тарына жетеміз десек, онда соған сәйкес

еңбек ету қажет. Сондықтан да тәртіп пен

еңбек сапасы айрықша маңызға ие болуда».

- Осы мерекеге әртүрлі еңбек ауылынан

арнайы келген өкілдер өздерін таныстырып

өтсін.

- Сәлеметсіздер ме, құрметті ұстаздар

және достар! Біздер «Өзіне-өзі қызмет

ету» ауылынан келген өкілдерміз. Біз бұл

мерекеге келгенімізге қуаныштымыз. Біздің

ауыл еңбегі туралы айтып өтетін болсам,

біздің еңбек өте маңызды және өмір бойы,

яғни, бала кезіңнен үлкейгенге дейін

қажеттілікті етеді.

Өзіне-өзі қызмет ету еңбегі барысында

күнделікті тұрмыста кездесетін жұмыстарды

атқаруды үйренеді.

1. Киімді күту, жөндеу (жамау)

2. Бөлмені, сыныпты тазалау.

Мысалы: Кластағы жұмыс орнын (парта

үстін) таза ұстау, кітаптары мен дәптерлерін

ұқыпты ұстай білу, киімдерін таза ұстау,

тазарта білу, жамау, түйме қадай білуге

үйренеді.

- Сәлеметсіздер ме, ұлағатты ұстаздар жә-

не жас достар! Біздер «Ауылшаруашылық

еңбек» ауылынан келген өкілдерміз. Біздер де

бұл мерекені асыға күттік. Біздің ауылдың

қиын да, қызық еңбегі туралы айтып

өтейін, олар:

1. Сыныпта атқарылатын жұмыстар.

2. Тәжірибе үлесімінде атқарылатын

жұмыстар.

3. Тірі табиғат бұрышында атқарылатын

жұмыстар.

4. Мектеп ауласында өткізілетін жұмыстар.

Сондықтан біздің еңбек қашанда сұранысқа

ие.

- Сәлеметсіздер ме, құрметті ұстаздар

және достар! Біздер «Техникалық еңбек»

ауылынан келіп отырмыз. Біз бұл мерекеге

келгенімізге қуаныштымыз. Біздің ауыл

еңбегі туралы айтып өтетін болсам, біздің

еңбек төзім, жігер, икем мен күшті қажет

ететін салмақты еңбек болып табылады.

Өйткені біздер мұнда:

1. Қағаз және қатырма қағазбен жұмыс.

2. Құрастыру, техникалық үлгілеу.

3. Ағашпен жұмыс.

4. Металмен жұмыс түрлерін үйретеміз.

- Сәлеметсіздер ме, құрметті қонақтар жә-

не достар. Бұл мерекені асыға күткендердің

бірі бұл біздер, яғни «Көркем еңбек»

ауылынан келген өкілдер. Біздің міндетіміз:

1. Ермексаз және сазбалшықпен жұмыс.

2. Матамен жұмыс

3. Қолданбалы қолөнер түрлерімен жұмыс

істеу болып табылады. Бүгінгі мерекеде

еңбектің барлығы еленеді деген ойдамын.

ІІ. Жаңа материалды меңгерту

Қызығушылықтарын ояту: Шаттық шеңбері

А) Гүл өсірсең, терлеп,

Мұның аты – еңбек.

Кесте тіксең зерлеп,

Мұның аты – еңбек.

Сабағыңды жөндеп,

Әзірлесең еңбек

Қиындықтың бәрін

Еңбек қана жеңбек.

Тапсырмалар:

І. Жалғасын тап ойыны (мақалды

жалғастыру)

1-ауыл: Еңбектің наны тәтті, жалқаудың

жаны тәтті.

2-ауыл: Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның

тіленбей.

3-ауыл: Еңбек етсең емерсің.

107

4-ауыл: Еңбек ер атандырар.

Мағынаны тану.

«Кімге не керек?» Топтық жұмыс.

Балалар, мына үстел үстінде мамандықтар-

дың суреттері тұр екен, ал мына үстелде сол

маман иелері пайдаланатын құралдар тұр.

Бұл жердегі құралдарды қай маман иесі

пайдаланатынын тауып айтайықшы, мен

сендерге көмектесемін. Ой,жарайсыңдар

балалар сендер әр мамандар пайдаланатын

құралдарын ажырата білдіңдер, өз

ойларыңды жақсы айттыңдар. Енді осы

мамандықтар туралы өзіміздің білетініміз

болса айтып жіберейікші.

«Қонақ кәде» деп аталатын шартымызға

келіп жеттік.

Енді мұнда әр топтан бір адамнан шығып

өздерінің әзірлеп келген қонақ кәделерін

ұсынуға шақырамын.

1) «Өзіне-өзі қызмет ету» (адамды көзі

жабық күйде киіндіру керек)

2) «Ауылшаруашылық еңбек» (көкөністер

мен жемістерді көзі жабық күйде атын табу)

3) «Техникалық еңбек» (қиылған бейнені

құрастыру (пазл құрастыру)

4) «Көркем еңбек» ауылы (бір топтан екі

адам шығып, суреттегі бейнені бір-біріне

жасырады).

Келесі бөлім «Өзгеше суретшілер» деп

аталады және бейнелеу сабағымен

байланысты. Бұл бөлімді бастамас бұрын

мен сіздерге әлем суретшілері туралы

мағлұмат бергім келіп тұр.

Әлемдегі халықтың шамамен 10-12

пайызы солақайлар. Зерттеу нәтижелеріне

қарағанда, әйел адамдардан гөрі жігіттер

қауымы көп жағдайда солақай болып келеді

екен. Нью-Йорктегі Сэйнт Лоуренс

универститеті ға-лымдарының зерттеуінің

нәтижесі бойынша ақылдылық коэффициенті

солақайларда жоғарырақ болады екен.

Мәселен, Альберт Эйнштейн, Исаак Ньютон,

Чарльз Дарвин және Бенжамин Франклин

солақай адамдар болған.

Ғалымдардың айтуынша, солақайлар

математика, архитектура секілді кеңістікке

байланысты ғылымдарға икемдірек болады.

Солақайлық ұрпаққа қанмен беріле береді.

Солақай жандардың миының оң және сол

бөліктерінің байланысы өте сапалы. Осының

әсерінен олар тез ойлайтын, тез шешім

қабылдайтын болып келеді. Әлемге әйгілі

болған солақайлардың арасында Пол

Маккартни, Билл Гейтс, Фидель Кастро,

Генри Форд,Чарли Чаплин, Александр

Великий, Леонардо да Винчи,

Микеланджело, Льюис Кэрролл, Юлий

Цезарь, Моцарт, Бетховен, Ницше, Марк

Твен, Прокофьев, Гете, Кафка секілді

планета мақтаныштары бар. Ал, енді

дарынды емес деп көр! Әрине дарынды!

Қазір әр топтан бір-бір баладан шығып тек

қана сол қолмен «Менің үйім!»

тақырыбында сурет салады. Балалар, сол

қолмен жұмыс жасаған оңайға соқты ма?

Жоқ, әрине мен сендерге мұнымен алдарыңа

қандай қиын талап қойса да мен істей

алмаймын деп айтпай, қалай шықса да

талаптануға, еңбектенуге ұмтылдыңдар және

бұл еңбектеріңнен жаман нәтиже шыққан

жоқ деп ойлаймын. «Еңбек етсең емерсің»

деген нақыл сөз бар емес пе?

ІІІ. Қорытынды бөлім

Мұғалім сөзі: - Сонымен балалар, біздің

уақытымыз да аяқталуға жақындады. Мен

сендерге мереке ұнаған шығар деген

ойдамын. Олай болса сіздердің әр күндеріңіз

осындай шаттыққа толы болсын, күннің

аязына қарамай күндерің көктемдей көңілді

болсын дей отырып, Аружанның

орындауындағы «Көктем гүлдері» биін

қабыл алыңыздар дегім келеді.

«САЛАҚТЫҚ». ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН.

Нашанова Асем Саматовна,

Ақтөбе қаласы Елек орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Ыбырай Алтынсарин

туралы түсінік беру. Мәтінді түсініп оқу,

адамдық қасиеттерге үйрету. Ойлау, сөзжұм-

бақ, ребустар шешу арқылы тапқырлыққа

баулу, шығармашылығын, сөйлеу мәнерін

дамыту. Адамгершілікке, сыйластыққа,

108

отанға деген махаббатын оята отырып,

тазалыққа баулу.

Сабақтың әдіс-тәсілі: көрнекілік, сұрақ-

жауап, түсіндіру

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Көрнекіліктер: ребус, сөзжұмбақ, суреттер,

қима қағаздар.

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылармен сәлемдесу, назарларын сабақ-

қа аудару, құрал-жабдықтарын түгендеу.

ІІ. Жаңа тақырып

Сөзжұмбақты шеш. Мақал-мәтел жарысы.

Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қойыңдар.

Үш қатар үш топқа бөліну арқылы

сұрақтарға жауап беріледі.

1. Ғылым таппай … .

2. Асық ойнаған … .

3. … – тозбайтын тон,

Білім – таусылмайтын кен.

4. Әдепті бала — … бала.

5. … түбі – тірлік.

6. … инемен құдық қазғандай.

7. … бала – арлы бала.

8. … бала талпынған құстай.

9. Тазалық – … кепілі.

10. Ұрлық түбі — … .

Өте жақсы, балалар, сөзжұмбақты шештік,

енді осы мақал-мәтелдерге ортақ қандай

тақырып беруге болады?

А) Туған жер, Отан туралы Б) Жақсы, жаман

істертуралы

Ә) Еңбек туралы В) Ерлік, батырлық туралы

III. Жаңа материалды түсіндіру.

Ендеше, балалар, осы тақырыпқа

байланысты біз бүгін Ы. Алтынсариннің

«Салақтық» атты әңгімесімен танысамыз.

- Ең алғаш қазақ даласында қоңырау соққан,

мектеп ашқан кім?

- Ы.Алтынсариннің қандай әңгіме, өлеңдерін

білесіңдер?

- Ы.Алтынсарин туралы білетіндерін сызбаға

түсіру.

(Тұңғыш ұстаз, 1841-1889ж жазушы, мектеп

ашқан, өлеңдер «Қазақ хрестоматиясы»

оқулығын жазған)

Балалар, осы «Салақтық» деген мәтін не

туралы болуы мүмкін? деген проблемалық

сұрақ қойылады.

Өз ойларыңды бір-екі сөйлеммен

дәптерлеріңе жазады.

Мәтінмен жұмыс.

• Мәтінді мәнерлеп оқу. Іштей дауыстап оқу.

• Оқушылар түсінбеген сөздерін

қарындашпен белгілеп отырады.

• Тізбектеп оқиды.

• Мағынасын түсіндіру.

Әр топты ынтыландыру мақсатында

«Археолог» ойынын ойнату. Бұл ойын

арқылы әр топтың түсінбеген сөздерін

сөздіктен іздеу дағдысын қалыптастыру.

(Кіріңді ағызып- бұл жерде кір – қожалақ

болу деген мағынада).

Қожасы – иесі.

Қалыбынша – әдетінше.

Сергіту жаттығуы.

Ал, балалар, тұрайық

Шапалақты созайық.

Бір отырып бір тұрып,

Біз демалып алайық.

IV. Жаңа материал бойынша

түсінгендерін тексеру.

4 – тапсырма

Балалар, осы мәтінді оқығанда жаңа жазған

ойларың бойынша кімнің жазғанында

сәйкестік болды?

Салақтық сөзіне қарама-қарсы мағынадағы

сөзді тап.

Балалар, осы мәтіндегі оқиғаға сай келетін

мақал-мәтелді білесіңдер ме?

Салақтыққа байланысты нақыл сөздер

айтқызу.

Әр топтың құрастырған диалогтарын

айтқызу, тосын сұрақтар қою.

Енді, мәтіндегі оқиға осы айтқан нақыл

сөздеріңе байланысы бар немесе жоқ екенін

дәлелдеңдер.

Ал, балалар, енді мына бейнефильмді

тамашалайық.

Салақтыққа байланысты мультфильм көру.

Әр топтың жауабынан кейін, орындарына

отырып, рөлдерімен ауысып, өздері тағы бір

рет өзара сөйлесуін талап ету.

Бұдан кейін тізбектеп мазмұндап үйрету.

V. Бекіту.

Сабақты қорытындылау: Бүгінгі сабақта

біз нені білдік?

Яғни, осы мәтін бойынша оқушылардың өз

ойларын әрі қарай қысқаша болжау.

109

Білемін Үйрендім Білгім келеді

VI. Бағалау: Сабаққа қатысып, қосымша

сұрақтарға жауап берген оқушыларды

мадақтау, марапаттау.

Үйге тапсырма.146-бет, әңгімені оқу,

мазмұндау. Мәтін бойынша сурет салу.

Әр оқушы өз қиялындағы салақ баланың

суретін дәптерлеріне түсіріп келеді.

ШАҢҒЫМЕН СЫРҒАНАУДЫҢ САН ТҮРЛІ ӘДІСТЕРІ

Нысанов Асқар Уалиханұлы,

Байғанин ауданы №3 Қарауылкелді орта мектебінің дене шынықтыру пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

шаңғымен сырғанаудың сан түрлі әдістерін үйрету.

оқушыларды күш қуат, ептілік, шыдамдылық қасиеттеріне баулу.

адамгершілік тәрбиесін беру, сенімділік қасиеттерге баулу.

Керекті құрал-жабдықтар: шаңғы, аяқ киім, шаңғы таяқшасы.

Өтетін орны: мектептің спорт алаңы.

Сабақ мазмұны Уақыты Әдістемелік нұсқау

І.Дайындық

бөлімі-

12мин

1. Сапқа тұру. Амандасу.Сабақ

тақырыбын және мақсатын

таныстыру. Қауіпсіздік

ережелерімен таныстыру.

2. Саптық жаттығулар: оңға, солға, кері

бұрылу.

3.Жүру жаттығулары:

А) Аяқ ұшымен жүру.

Ә) Өкшемен жүру.

Б) Жартылай отырып жүру.

4. Жүгіру жаттығулары:

А) Тізені көтеріп жүру.

Ә) Аяқты артқа сермей жүгіру.

Б) Оң және сол қапталмен жүгіру.

5. Жалпы денені дамыту

жаттығулары:

А) Аяқты жартылай бүгу.

Ә)Алға қарай сырғанау.

Б) Қолдарын қимылдату, еліктеу

жаттығулар т.б. енеді

Жалпы оқушылардың

спорттық киімдеріне

назар аудару.

Саптық жаттығуларды

дұрыс орындау.

Арақашықтық сақтай

жүгіру.

Шаңғымен жүру

тәсілдерінің қимыл-

қозғалыс еліктеу

жаттығуларын дұрыс

орындауын қадағалау.

Негізгі

бөлім-30мин

Шаңғымен сырғанаудың сан түрлі

әдістері:

Шаңғымен жүруге үйрету

әдістері:

1. Таяқсыз адымдап жүру.

Оқушылар кезекпен шаңғының

басын көтереді, аяқтың өкшесін

қарға тигізіп алға жылжиды

2. Таяқсыз сырғанап жүру.

Қол мен аяқ үйлесімділігін қатаң сақтау

қажет.

30мин

Тыныштық сақтау.

Дамыту жаттығуларын

жасағанда қатаң қадаға-

лау. Тез арада қатарға

тұрып үйрету.

Алғашқы үйрету

барысында қол еркін

қозғалады. (Оң аяқ сол

қол; сол аяқ-оң қол)

Таяқпен ауыспалы екі

адым жасап жүруді үй-

110

Қорытынды

бөлім 3 мин

3. Таяқпен адымдап жүру.

Оң аяқпен және сол жақтағы таяқпен

серпінген кезде, сол аяқ

тізеден бүгулі күйінде ілгері шығарылады.

4. Таяқпен сырғанап жүру.

Сол аяқпен және оң қолдағы

таяқпен серпінген кезде оң аяқ алға

жылжиды да, оң аяқтағы шаңғы сырғанай

бастайды, осымен бір уақыттың ішінде сол

қолдағы таяқ алға шығарылады.

Оқушылар ұйымдасқан түрде мектепке

оралады, сабаққа қорытынды жасалады.

Бағалау.

Үй тапсырмасын беру.

3мин

ретуде балалардың

таяқтың салмағына

бейімделуі, оларды

дененің бойымен ілгері-

кейін сермеуді үйренуі-

не көмектеседі.

Оқушылардың қателік-

терін бақылауды ұмыт-

пау. Осы жаттығуларды

бірнеше рет қайталату.

Бір аяқпен итеріп екін-

ші аяқпен сырғанау.

Сабақтың қорытынды-

сын шығару. Қателікте-

рін талдау. Оқушыларға

сабақтан тыс уақытта

шаңғымен айналысу

жөнінде нұсқау

беріледі.

4 САНЫН ҚОСУ ЖӘНЕ АЗАЙТУ

Нуртаза Дархан Сагинулы,

Ақтөбе қаласы №58 жалпы білім беретін орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Он көлеміндегі санға

4-ті қосу мен азайту амалдарының әдіс-

тәсілдерін тереңдету, білімдерін тиянақтау.

Білімділік:10 көлеміндегі санға 4-ті қосу

және саннан 4-ті азайту кестесін оқып

үйренуді қорытындылау.

Дамытушылық: Оқушылардың математика

пәніне қызығушылығын арттыра отырып,

есептеу және логикалық ойлау әрекеттерін

дамыту.

Тәрбиелік: Балаларды білімділікке, адамгер-

шілікке, жолдастық қарым-қатынасқа

тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Әдіс-тәсілдері: Түсіндіру, сұрақ-жауап,

көрнекілік.

Көрнекілік: Қосу кестесі, тақырыпқа

байланысты суреттер.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі. Психологиялық

дайындық

Математика сабағын

Мен меңгеріп аламын,

Қазір есеп шығарып

Ата-анамды қуантып

Бес деген баға аламын. (қолдарын ұстап

оқушылар, бір-біріне жақсы тілектер тілейді)

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

№4 есеп 110 бет

Үйге берілген тапсырманы тексеру.

- Қосудың компоненттерін ата?

- Азайтудың компоненттерін ата?

- Жарайсыңдар, балалар, өткен сабақты

жақсы меңгеріпсіңдер.

Оқушылардың игерген білімдерін

пысықтау кезеңі.

Оқушыларға қима үлестірмелі

материалдардан цифрларды алып, оларды

өсу ретімен тізбекке құру.

ІІІ.Жаңа материалды меңгерту.

- Оқушылар мен жаңа сабақты мынадай

жұмбақ жолдарымен бастағым келіп тұр.

Осы жұмбақ арқылы бүгінгі өтетін

сабағымызды анықтап алайық.

Атамда менің 2 алма,

Апамда менің 2 алма.

Бәрін қосып санасақ,

Болып шықты қанша алма? (4)

111

Сұрақ-жауап.

- 4 саны қандай сан?

Оқушыларға осы тақырыпқа байланысты

киелі сандардың бірі 4 санының құдіреті

жайлы таныстырып өту.

4 саны

4 бұрыш (біз оқитын кабинеттің бұрышы)

4 құбыла (Шығыс, Батыс, Оңтүстік,

Солтүстік)

4 тұлға (от, су, жел, жер)

4 маусым (қыс, көктем, жаз, күз)

4 мұрат ( дау мұраты – біту, сауда мұраты –

ұту, жол мұраты – жету, қыз мұраты –кету).

4 кітап – Зәбүр, Тәурат, Інжіл, Құран

Оқулықпен жұмыс. Түсіндірме жұмыс.

№1 Сурет бойынша қосынды және айырма

құр.

4+4=… 5-+4= …

...–4=… … – 4=…

№ 2. Сан қатары. Санды 4–ке арттыру

және санды 4–ке кеміту.

Қосу және азайту амалының байланысына

назар аудару.

Сан қатарының бойымен 3 сан аттай отырып,

тура және кері бағытта санау үлгісін

пысықтау.

4+4=8 8–4=4

...+4=... …–4=...

Сергіту сәті:

Оң қолымда бес саусақ,

Сол қолымда бес саусақ.

Қосып едім екеуін,

Болып шықты он саусақ.

Сол ақта бес бақай,

Оң аяқта бес бақай.

Қосып едім екеуін,

Болып шықты он бақай.

№ 3. Кесінділерді салыстыр:

4 см

6 см

3 см

4 см+ 3 см= 7 см

6 см * 7 см

№5. Есепті шығар:

Өрік ағашы – 3 түп

Шие ағашы – 4 түп

Барлығы – ? түп

3+4=7 (т.)

Жауабы:

ІV. Сабақты бекіту. Біз не білдік?

Талқылау.

Логикалық есептерді шешеді.

1. Ал, балалар, балалар

Қағазбенен қалам ал,

Екі ешкінің мүйізі,

Қане кімдер табады?

Сонда қанша болады. (4 )

2.Тал басында тізіліп,

Он жапырақ тұр еді.

Жел соқты да, үзіліп

Ұшып кетті біреуі.

Ізінше оның жұлынып,

Түсті тағы бесеуі.

Тұр әлі де ілініп,

Жапырақтың нешеуі? (4)

3. Оң қолымда 5 саусақ,

Сол қолымда 4 саусақ

Алақанды ашамыз,

Бесті төртке қосамыз.

Кел, санайық ал мұны,

Нешеу болды барлығы? (9)

4. Сегіз қарындаштың төртеуін

Досың сұрап алады

Айтшы сонда нешеуі

Өз қолыңда қалады? (4)

Кері байланыс:

1. 4 жұмыртқа 4 минут піссе, бір жұмыртқа

неше минут піседі?

2. 2 кг мақта ауыр ма, 2 кг темір ауыр ма?

3. Бұтақта 10 торғай отыр еді. 6 торғай ұшып

кетті. Нешеуі қалды?

4. Асанда 5 теңге болды. Ол 4 теңге тауып

алды. Неше теңге болды??

5. Сыныпта 9 ер бала, ал қыздардың 5 - еуі

кем. Қыздар нешеу?

6. Үстелде 6 кітап және одан төртеуі артық

дәптер жатыр. Дәптер нешеу?

V.Оқушы білімі мен белсенділігін бағалау.

VІ.Үйге тапсырма.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

112

ДОПТЫ БЕРУ ЖӘНЕ ҚАБЫЛДАУ

Сагинов Нурдаулет Нурлыбаевич,

Байғанин ауданы №3 Қарауылкелді орта мектебінің дене тәрбиесі пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты мен міндеттері: - Оқушылардың спортқа деген қызығушылығын ояту;

- Дене тәрбиесі жаттығуларының көмегімен денсаулықты нығайту;

- Күш-қуаты мықты, жан-тәні сау, жан-жақты дене тәрбиесі даярлығынан өткен оқушыларды

тәрбиелеу;

- Оқушылар бойына адамгершілік, жігерлілік қасиеттерді қалыптастыру.

Өткізетін орны: спорт зал

Құрал-жабдықтары: Ысқырық, баскетбол добы, кедергілер т.б.

№ Сабақтың мазмұны Мөлше

рлеме

Әдістемелік

нұсқаулар

І. Д

ай

ын

ды

қ б

өл

імі

І. Д

ай

ын

ды

қ б

өл

імі

1.Сыныпты қабылдап алу.Сапқа тұрғызу.

Кезекші мәліметімен танысу.Сабақтың

мақсатымен таныстыру.

2.Саптағы бұрылу жаттығулары: «оңға бұрыл!»,

«солға бұрыл!», «кері бұрыл!», сол иықпен

алаңды айналып алға қадам бас!».

3.Жүру бағытында орындалатын жаттығулар:

- Қол жоғары, аяқтың ұшымен жүру;

- қол белде, өкшемен жүру;

- қол белде, ішкі, сыртқы қырымен жүру;

- қол желкеде, жартылай отырып жүру;

- қол тізеде, солға, оңға секіру;

- спорттық жұрыс.

4. Жүгіру бағытында орындалатын жаттығулар:

- тізені жоғары көтеріп жүгіру;

- өкшені жамбасқа лақтыра жүгіру;

- аяқтың басын алға сілтей жүгіру;

- оң, сол жақпен қолды айналдыра жүгіру;

- артымен жүгіру;

- жәй жүгіру;

- спорттық жүріс;

- тыныс алу жаттығулары.

5. Жалпы дамытатын жаттығулар:

а) б.қ. аяқ алшақ, қол белде. 1-4 оңға, 5-8 солға

басты айналдыру;

ә) б.қ. қол иықта 1-2 алға, 3-4 артқа айналдыру;

б) б.қ. оң қол жоғары, сол қол төмен, 1-2 оң

қолды, 3-4 сол қолды керу;

в) б.қ. қол бүгулі кеуде тұста, 1-2 оң бүгулі, 3-4

түзу күйінде артқа керу;

г) б.қ. қол кеуде алдында, 1-2 қолды бүгіп артқа

3-4 оңға /солға/ бұрылып сілтеу;

д) б.қ. қол белде. Белді оңға-солға айналдыру;

е) б.қ. аяқ бірге, қол алда. 1-оң аяқты сол қолдың

ұшына, 2-сол аяқты оң қолдың ұшына тигізу;

Оқушылардың

спорттық киіміне,

тәртібіне, бұйрықтың

дұрыс орындалуына

назар аудару.

Бұйрықтардың дұрыс

орындалуын қадағалау.

Арақашықтықты

сақтау.

Қолды бүкпеу, денені

тік ұстау, басты көтеру.

Денені тік ұстау, қол

белдің тұсында.

Арақашықтықты

сақтау. Алақанға тізені

тигізу, кеудені тік

ұстау, қол бел тұста.

Қол белде, аяқты

бүкпеу, денені тік

ұстау. Алаңды толық

пайдалану.

Денені тік ұстау, толық

айналдыру. Қолды

бүкпеу, барынша артқа

керу, жылдам орындау.

Барынша артқа керу,

шынтақты бүкпей иық

көлемінде ұстау.

15

113

ж) б.қ. қол белде, 1-отыру қол алда, 2-тұру қол

белде;

з) б.қ. нт. 1-4 рет саны бойынша оңға, солға

секіріп бұрылу.

Қолды түзу ұстау,

толық айналдыру.

ІІ. Н

егіз

гі

бөл

ім

Доппен арнайы жаттығулар.

Доп беру әдістері:

1.Допты екі қолмен кеуде тұсына беру

-алақан мен саусақтарды допқа тигізіп беру;

- кеуде тұстан қолды жаза сілтеп лақтырады;

- допты екі қолмен кеудеден беру.

2. Допты екі қолмен төменнен беру. Доп берудің

бұл түрін бір-біріне жақын тұрған аласа бойлы

оқушылар ұзын бойлы қарсыластарына

қолданады.

3.Допты бір қолмен беру. Доп берудің едәуір

күрделі түрі. Допты бір қолмен иықтан беру.

Оқушыларға қолдың білезігі мен саусақтардың

қалай дұрыс істеуге болатынын үйрету.

4. Допты ұстау

- допты ұстанған бетте тез әріптесіне беру;

-допты ұстау кезінде орнықты тепе-теңдікті

сақтаған қалыпта және кез-келген еркін

қозғалатындай ыңғайда болу керек;

-допты екі қолмен ұстау кезінде қолды алға

созып, алақанды ұшып келе жатқан допқа қарсы

бағыттау керек.

5. Үйретілген әдістер бойынша жаттығу ойыны.

Баскетбол ойыны 5*5

25

Допты бір орында

тұрып ұстап беру,

кеудеден беру

қашықтығын арттыру

үшін алға қосымша

қадам жасау керек.

Шеңбер немесе екі

қатарда әр оқушыға

кезекпен доп лақтыру.

Білезікті бос ұста,

допты шеңгелдей

ұстаған саусақтар оның

ұшу бағытын және

жылдамдығын

өзгертуге көмек береді.

Кеуде аздап алға қарай

еңкейген күйде болады.

Ереже бойынша ойын.

ІІІ.

Қо

ры

ты

нд

ы б

өл

ім

Сапқа тұрғызу. Демалу жаттығулары. Сабақты

қорытындылау. Оқушыларды бағалау. Спорт зал

ішінен саппен шығып кету.

5

Оқушылардың

жетістігін айту

мадақтау.

СУ. СУДЫҢ ҚАСИЕТІ.

Сарбаева Раиса Абдылгасимовна,

М.Арын атындағы Қарғалы қазақ орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Сабақтың тақырыбы: Су. Судың қасиеті.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды судың

қасиетімен таныстыру, инновациялық техно-

логияларды пайдалана отырып қажеттілігін

түсіндіру. Оқушыларды судың қандай бола-

тынымен таныстыру, тәжірибелік жұмыс

барысында бақылау, талдау.

Оқушылардың ой-өрісін, танымдық

қабілеттерін дамыту. Табиғатты қорғауға

оны сүйе білуге баулу. Туған жердің

экологиясын қорғауға тәрбиелеу.

Көрнекілігі: Суреттер, дидактикалық мате-

риалдар, мультимедия, үнтаспа, бейнеролик.

Пәнаралық байланыс: математика,

әдебиеттік оқу, музыка пәндері.

Әдісі: ой қозғау, сұрақ-жауап, топтастыру.

Түрі: аралас сабақ

Сабақ құрылымы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушыларды топқа бөліп отырғызу

1-топ. Адам

2- топ. Табиғат

114

3- топ. Ауа

4- топ. Су

Балалар, бүгін біз төрт топ болып ғылыми

зерттеу орталығына саяхатқа шығамыз. Мұн-

да біз Адам өміріне, қоршаған ортаға таби-

ғаттағы ауа мен судың маңызын, қажетті-

лігін және олардың қасиеттерін зерттейміз.

2. Үй тапсырмасын тексеру

1- топ. Ауа туралы не білеміз?

2-топ. Ауаның қандай қасиеттері бар?

3- топ. Ауаның табиғаттағы және адам

өміріндегі маңызы қандай?

4-топ. Таза ауа денсаулық кепілі дегенді

қалай түсінесіңдер?

Негізгі сөз: ауа

Ауаның қасиеттері: мөлдір, түссіз, салмағы

жоқ, пішіні, иісі жоқ, сығылады, серпіледі,

жылы, салқын, ыссы, суық ауалар. Ауасыз от

жанбайды.

Ауаның құрамын сұрау (азот, көмірқышқыл

газы, оттегі және басқа газдар).

Ауа – газдардың қоспасы.

Ауаның ластану себептерін анықтау (түрлі

қалдықтар, улы газдар, түтіндер, радиация,

ормандағы ағаштарды кесу, орман-

тоғайлардың өртенуі т. б)

3. Жаңа сабақты меңгерту

Жұмбақ шешу.

1. Аяғы жоқ жорғалайды, жүреді,

Аузы да жоқ сыңғырлайды, күледі.

Онсыз бірақ жер бетінде тірлік жоқ

Айтыңдаршы осыны кім біледі? (су)

«Судың маңызы» бейнекөрсетілімі

Тірі ағзалар өмір сүру үшін ауа қажет. Ауа

қандай қажет болса, су да сондай қажет.

Сұрақ: Қатты қапырық ыстықта шөлдеген

адамға не керек?

Тіршілік құбылыстарының бәрі судың

қатысуымен жүреді. Ағзалар денесі 30-дан

90 пайызға дейін судан тұрады. Адам су

ішпей 6-7 күнге шыдауы мүмкін. Адамға ауа

қандай қажет болса, су да сондай қажет.

Қызықты мағлұматтар

Адам денесінің 65%-ын су құрайды.

Салмағы 70 кг адамның денесінде 50 кг су

бар. Оның мөлшері 17 кг кемісе, адам өледі.

Микроскоппен қарағандағы су көрінісі

(интерактивті тақтамен жұмыс).

Теңіз жәндігі медузаның құрамында 98% су

бар.

Жер бетінің ¾ бөлігін су алып жатыр.

Бірақ судың 98 %-ы пайдалануға жарамсыз.

Жер бетіндегі судың 2 %-ы ғана тұщы су.

Топтық жұмыс

Суды не үшін пайдаланамыз?

1- топ: Су туралы мақал-мәтелдер жазу.

2- топ: Су туралы жұмбақтар жазу.

3- топ: Су туралы тыйым сөздер жазу.

4- топ: «Су – тіршілік көзі» тақырыбында

эссе жазу

Берілген тыйым сөздер мен мақал-мәтел,

сөз тіркестерінің мағынасын ашу.

• Суды босқа төкпе!

• Сумен ойнама!

• Бұлақ көрсең көзін аш.

• Судан таза, сүттен ақ.

Сергіту сәті.

Логикалық тапсырмалар

1. 1 кг бидай дәнін өсіру үшін шамамен

100 л су жұмсалады. Ал, 7 кг бидай дәнін

өсіру үшін қанша су керек?

2. Адам күніне 5 литр су ішу керек болса,

1 аптада неше литр су ішуі керек?

3. Тормен су әкелуге бола ма?

4. Тәжірибелік жұмыстар

Тәжірибелік жұмыс №1

● Шыны ыдыс ал. Ол ыдысқа су құй. Не

байқадың?

Жауабы: Сен әрбір ыдыстағы судың сол

ыдыстың пішініне ие болғанын көрдің.

Судың нақты пішіні болмайды. Ол қандай

ыдысқа құйылса, сондай пішінге ие болады.

Тәжірибелік жұмыс №2

● Қызыл, жасыл, сары, ақ қағаздардан жолақ

дайында. Осы қағаз түстері мен судың түсін

салыстыр. Суды қызыл, сары, жасыл, ақ деп

айтуға бола ма?

Жауабы: Судың түсі болмайды. Су – түссіз!

Тәжірибелік жұмыс №3

Ыдыстағы суға кез-келген затты сал.

Судың ішінен ол айқын көрінеді.

Жауабы: Су – мөлдір. Бірақ ол үнемі мөлдір

болып көріне бермейді. Кейбір қалдықтар-

дың салдарынан ластанады. Таза судың түсі

болмайды!

Тәжірибелік жұмыс №4

● Қант, тұз, лимонның дәмі қандай? Енді

судың дәмін байқа. Оны ащы, тәтті, қышқыл

деп айтуға бола ма?

Жауабы: Таза судың дәмі болмайды.

115

Тәжірибелік жұмыс №5

● Анаң тамақ дайындап жатқан кезде сен

астың иісін сезесің. Гүлдер мен иіс судан да

жағымды иіс шығады. Ал судың иіcі бар ма?

Иіскеп көр.

●Жауабы: Таза судың иісі болмайды, су –

иіссіз.

Тәжірибелік жұмыс №6

● Біреуіне су құйылған, екіншісі бос екі

ыдыс ал. Бос ыдысқа бірінші ыдыстағы суды

құй. Бірінші ыдыстан екіншісіне су

құйылады ма?

Жауабы: Су ағады.

Қорытынды

• Судың нақты пішіні болмайды.

• Судың түсі болмайды. Су түссіз.

• Су–мөлдір.

• Су ағады.

Міне, бұлардың бәрі судың өзіне тән

қасиеттері.

Пікірталас. Су неден ластанады? Өз

пікірлерін білдіреді.

Ойын «Қадам бас»

1-қадам. Адам тіршілігіне қажетті

жағдайларды ата.

2-қадам. Судың неше күйі бар?

3-қадам. Судың қасиеттерін ата.

4-қадам. Адам сусыз неше күнге шыдай

алады?

5-қадам. Жер бетінің неше бөлігін су алып

жатыр?

5. Бекіту. Адам – табиғаттың егіз сыңары,

табиғаттың жүрегі – ауа мен су.

Не үйрендім? Не білгім келеді?

6. Үйге тапсырма беру

Судың қасиеті туралы мәтінді оқып келу

7. Бағалау

Сабаққа қатысқан оқушыларды бағалау.

АРҚАНҒА ӨРМЕЛЕУ ГИМНАСТИКАЛЫҚ ҚАБЫРҒАҒА ШЫҒУ

Сарсенгазин Кетебай Мирманович,

Байғанин ауданы Т.Жармағамбетов атындағы орта мектебінің

АӘД және дене тәрбиесі пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Гимнастика арқылы ептілік, икемділік қабілеттерін дамыту.

Сабақтың міндеттері: 1.Білім беру. Оқушыларды гимнастикадан жалпы мазмұнын кеңейту.

2. Дамыту. Оқушылардың шапшаң қозғалу қабілетін дамыту.

3. Тәрбиелеу. Топтық ұжымда бір-біріне деген сыйластық тәрбиелеу.

Оқыту әдісі: Жекелей-топтық

Сабақтың түрі: Практикалық

Өтетін орны: Спорт зал

Керекті құрал-жабдықтар: ысқырғыш,секундомер,төсеніштер,орындық,арқан.

№ Сабақтың мазмұны Уақыт

мөлшері

Әдістемелік нұсқаулар

І. Кіріспе дайындық бөлімі 12 мин.

1

2

Сапқа тұрғызу .Сәлемдесу. Тексеру.

Бағыттаушының орнынан сол аяқ адымдап жүру .

Спорттық жүріспен жүру.

Жүгіру.

2І

10І

Түзу бойымен тұру

Арақашықтық сақтау 1

метр

116

Оң жақ қапталмен қолды алға айналдыру

Сол жақ қапталмен қолды артқа айналдыру.

Оң жақ қапталмен аяқты қайшылап жүгіру.

Сол жақ қапталмен аяқты қайшылап жүгіру.

Біртендеп жүріске көшу.

Қол жоғарыда аяқтың ұшымен жүру.

Қол желкеде өкшемен жүру.

Қол белде табанның ішкі жағымен жүру.

Қол белде табанның сыртқы жағымен жүру.

Жартылай отырып жүру.

Кешен бойымен 4 қатар сап түзу.

Жалпы дамытушы жаттығулар :

1. Бастапқы қалып аяқ арасы иық кеңдігінде, қол

белде, басты 4 рет оңға ,4 рет айналдыру.

2. Бастапқы қалып аяқ арасы иық кендігінде, қол

иықта қол 4 рет алға артқа айналдыру.

3. Бастапқы қалып аяқ арасы иық кендігінде, қол

кеудеде алдында бүгулі күйінде 4 рет бүгіп серпу, 4

рет жазып серпу.

4. Бастапқы қалып аяқ арасы иық кендегінде қол

жоғарыда, сол қол төмен 2 рет артқа серпу 2 рет қол

алмастыру.

5. Бастапқы қалып аяқ арасы иық кендігінде қол

жанда 4 рет қолды біліктен 4 рет шынтақтан 4 рет

толық айналдыру.

6. Бастапқы қалып аяқ арасы иық кеңдігінде, оң қол

жоғарыда, сол қол белде, 2 рет солға 2 рет оңға иілу.

7. Бастапқы қалып аяқ арасы иық кеңдегінде, қол

белде 4 рет белді солға 4 рет белді оңға айналдыру.

8. Бастапқы қалып негізгі тұрыс . 1 қол жоғарыда, 2

алға иілу, 3 толық отыру, 4 бастапқы қалып.

9. Бастапқы қалып, аяқ арасы кең 1 рет, оң аяққа

иілу 2 рет, алға 3 рет, сол аяққа 4 рет, бастапқы

қалып.

10. Бастапқы қалып, оң аяққа дене салмағын 4 санға

сол аяққа алмастыру.

11. Бастапқы қалып тіреп жату. Қолды шынтақтан

бүгу.

12. Бастапқы қалып негізгі тұрыс 4 рет, оң аяқпен 4

рет, сол аяқпен 4 рет қос аяқпен секіру.

Сынып, оңға бұрыл, сол жақ бағыттаушының

соңынан бір тізбек бойымен алға бас.

6-8 рет

6-8 рет

6-8 рет

6-8 рет

6-8 рет

6-8 рет

6-8 рет

6-8 рет

6-8 рет

6-8 рет

6 -8 рет

6-8 рет

Қол кеуде алдында

бүгілу күйінде

Ара қашықтық сақтау 1

метр

Қолды толық

айналдыру

Қолды толық

айналдыру

Қол жанында

Қол жанында

Демалуын қадағалау

Алақан ішке қараулы

Арқа түзеу

Аяқ

Қол кеуде алдында

жазулы

Басты толық айналдыру

Қолды толық

айналдыру.

Қолды толық жазып

серпу.

Қолды толық серпу.

Оңға, солға толық иілу.

Белді толық айналдыру,

денені түзеу

Артқа шалқаю, қолды

аяқ ұшына тигізу.

Қолды аяқ ұшына

тигізу.

Қол желкеде дене түзеу

Дене түзеу

Қол белде.

ІІІ Негізгі бөлім. 30 мин.

3 І.Арқанға өрмелеу

1. Бір оқушыдан төсенішке отырған қалпынан

тартылып шығу .

2. Жаттығуды 2-3 рет қайталау

3. Орындықта отыру қалпынан тартылып шығу

15 І

15І

Қолдың күшімен

тартылып шығу,

Түскенде сырғымай

түсу

Екі қолды, аяқты

ауыстырып өрмелеу

117

ІІ. Гимнастикалық

қабырғаға шығу

1. Гимнастикалық қабырғаға бір оқушыдан өрмелеп

шығу

2. Уақытқа өрмелеп шығу

3. Эстафеталық ойындар

Бірінші сатыға

көтерілу,екінші сатыға

түсу.

Екі -үш топқа бөліп

IV.Қорытынды бөлім. 3 мин.

4 Сапқа тұрғызу.

Сабақта жіберілген қателерді айту.

Оқушылармен қоштасу.

3 Түзу бойымен тұру

Қателерді көрсетіп

айту.

Үйге тапсырма беру

«Минут ойыны»

Саппен киінетін

бөлмеге

МЕКТЕПАЛДЫ ДАЯРЛЫҚ ТОБЫНДА ТАНЫМДЫҚ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУҒА

АРНАЛҒАН ТРЕНИНГ-ЖАТТЫҒУЛАР

Ормағамбетова Шолпан Бимырзақызы,

Ақтөбе қаласы МДҰ №34 «Таңшолпан» балабақшасы

Мақсаты: Баланың таным процестерін,

соның ішінде ойлау қабілетін, есте сақтауын

және тілін дамыту.

Бағалануы: Дұрыс жауаптары үшін

балаларға жұлдызша немесе фишка беріп

отырады. Осылай жеңімпаз анықталады.

«Суреттің жұбын тап» ойыны: Қажетті құралдар: магниттік тақта,

магниттер, 12 жұп суреттер: фасоль - горох,

анар - алма, шәйнек - кесе, қораз - әтеш, аққу

- шағала, шегіртке - құмырсқа, күрек - тырна,

қызғалдақ - раушан, ешкі - қой, қасқыр - аю,

картоп - сәбіз, кітап - дәптер. Психолог

магниттік тақтаға ойынның суреттерін іледі.

Суреттердің орналасуы: жоғарғы қатарына –

фасоль, алма, шәйнек, қораз, аққу, құмырсқа,

күрек, қызғалдақ, ешкі, қасқыр, кітап,

сәбіздің суреттерін қояды. Төменгі жағына –

горох, анар, кесе, әтеш, шағала, шегіртке,

тырна, раушан, қой, картоп, дәптердің

суреттерін қояды.

Балаларға жоғарғы қатардан сурет таңдап

төменгі қатардан сол суреттің жұбын тауып

топтастыру керек екенін түсіндіреді. Балалар

кезекпен жұптарын тауып және неліктен

олай ойлайтынын айтады. Мысалы: фасоль

суретіне мен горохтың суретін жұп қылып

топтастырдым. Себебі, екеуі де асқа жатады.

Психолог негізгі дұрыс жауапты алғаннан

соң, суреттің орнын ауыстырып, жұптарын

бірінің астына бірін қойып отырады. Содан

соң балалардан қалған суреттердің жұптары

қандай болғанын еске түсірулерін сұрайды.

«Түлкінің балалары мен бүркіт» Мақсаты: зейінін, ерік-жігерін дамыту.

Балалар 1,2 санау арқылы немесе өз

еріктерімен түлкілер және бүркіттер болып

екіге бөлінеді. Бүркіттер түлкілерді аңдып

бір жерде жиналып отырады. Түлкілердің

118

ішінен біреуі түлкі болып, қалғандары

түлкінің балалары болады. Түлкі ортаға

тұрып қандай да бір қимылдар жасап, оны

әртүрлі қылып өзгертіп жасай береді.

Түлкінің балалары анасының жасағандарын

қалмай қайталап жасап отыруы керек. Кім

қимылдарды жасауға үлгермей немесе жасай

алмаса соны бүркіттер алып кетеді.

Анасымен қалған түлкі баласы жеңімпаз

болып саналады. Ойын жүргізушілері

ауыстырылып 2-3 рет қайталанады.

«Көкөністер» ойыны. Мақсаты: Баланың сөздік қорын байыту,

зейінін дамыту, өзара келісімге келуге

тәрбиелеу.

Қажетті құралдар: Бала санына қарай

көкөністердің суреті.

Психолог әрбір балаға көкөністің суреті

бейнеленген карточкаларды таратады.

Балалар шеңбер құрып тұрады да, әрқайсысы

қолдарындағы қандай көкөніс екенін айтады.

Содан соң психолог шеңбер ішіне кіріп

қандайда бір көкөністің атауын атайды.

Аталған көкөністің суреті бар бала шеңбер

бойымен айнала қашады, ал жүргізуші

баланы қуа жөнеледі. Ойыншы ұсталып

қалмауы үшін балалардың қолындағы

қандай да бір көкөністің атауын атауы қажет.

Сол кезде кімнің қолындағы көкөністің

атауы аталса сол ортаға шығып, қаша

жөңеледі. Ал, 1 ойыншы көкөністің атауын

атаған бойда орнына тұрады. Жүргізуші

ұстап алам дегенше келесі көкөністің аты

аталады. Ойын осылай жалғаса береді.

«Суретті есіңе сақта» ойыны.

Мақсаты: көру, есте сақтауын және зейінін

дамыту.

Қажетті құралдар: Ойын карточкалары бала

санына қарай.

Психолог әр балаға ойынға арналған

карточкаларды таратады және зейін қойып

назарларын аударуын сұрайды. 10 сек. соң

карточканы аударып, «суретте не

орналасқан» деп сұрайды. Балалар кезекпен

жауап беріп отырады. Кейін карточкаларды

ауыстырады. Ойын осылай жалғаса береді.

«Ұқсас сөздер» ойыны Мақсаты: синонимдерді анықтау дағды-

ларын дамыту. Барысы: психолог ойын

ережесімен таныстырады. «Балалар бұл

ойында мен атаған сөзге, ұқсас сөз айтула-

рың керек». Мысалы: психолог «үлкен»

сөзін ұсынады, балалар: «ірі, дәу, зәулім».

Мейірімді – жанашыр, жылы жүрек, жақсы.

Аласа – кішкентай, биік емес және т.б.

«Сиқырлы дыбыстар» ойыны

Мақсаты: ойлауды, берілген дыбыспен сөзді

атау іскерлігін дамыту.

Барысы: Мұғалім балаларға сиқырлы

дыбыстармен ойын ойнауды ұсынады:

- «Ш, Ж, С» дыбысына басталатын сөздерді

атаңдар.

- «Р» дыбысы бар көкөніс, жеміс-жидектерді

(жүгері, алмұрт, қарақат),

- «Л» дыбысы бар заттарды (үстел, гүл,

қаламсап) атаңдар.

«Көбелектер әлемі» жаттығуы Мақсаты: релаксация және қиялын дамыту.

Қажетті құралдар: МР3, баяу орындалатын

музыка, кілемшелер (бала санына қарай).

Балалар кілемшеге шалқасынан жатып, аяқ-

қолдарын еркін созады. Психолог арнайы

релаксацияның әуенін қосып былай дейді:

«Көздеріңді жұмып, менің даусымды

естіңдер. Жеңіл әрі жаймен демалыңдар.

Өздеріңді керемет жаздың шуақты күнінде

шалғында жүргендеріңді елестетіңдер. Дәл

қазір сендер ғажайып көбелектің гүлден-

гүлге ұшып жүргенін көріп тұрсыңдар. Оның

қанаттарының қимыл-қозғалысына қараң-

даршы! Ол қанаттарын жеңіл әрі әсем етіп

қозғалтады. Енді әрқайсыларың осы көбе-

лектің ғажайып үлкен әрі керемет қанатта-

рын өздеріңе қиялдап көріңдерші! Сендердің

қанаттарың төмен-жоғары баяу қалықтап

қозғалып жатқанын сезініңдер! Ауада баяу

қалықтап жүргендеріңді сезініп рахаттаның-

дар! Ал, енді өздерің ұшып жүрген жерлерің-

нен төмендегі жап-жасыл болып тұрған шал-

ғынға зер салыңдар. Қараңдаршы, қандай

жайқалып тұрған гүлдердің көптігін! Көз-

деріңмен ең әдемі гүлді тауып алып соған

жақындай түсіңдер! Енді сендер өздеріңнің

гүлдеріңнің иісін сездіңдер! Жайменен қа-

лықтап осы иісі аңқып тұрған гүлдердің ор-

тасына отырыңдар! Тағы да оның жұпар иісі-

мен демалыңдар... енді көздеріңді ашыңдар!

Балалар кезекпен өздерінің сезімдері жайлы

айтады.

119

Тренинг аяқталғаннан кейін балалар-

дың жұлдызшалары саналып, жеңімпаздар

анықталады. Жеңімпаздарды ортаға шақы-

рып, үлкен жұлдызша беріледі де 3 шапалақ

соғылып орындарына отырғызылады. Әр

сабақ сайын осы бағалау түрлері жалғасып,

жыл соңында балаларға мақтау қағазы

беріледі.

ЖАҚСЫЛЫҚ – ЖАН ШУАҒЫ

Сейтназарова Шейрин Дауекеевна,

Мәртөк ауданы Жайсаң көпсалалы колледжінің психологы, өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: студенттерге жақсылық cөзінің ұғымын түсіндіре

отырып, сүйіспеншілік құндылығының мәнін ашу.

Міндеттері: - мейірімділіктің жақсылық жасаудың қайнар көзі екендігін ұғындыру;

- студенттердің бойындағы ізгілік қасиеттерін дамыту;

- студенттерді жомарттыққа, мейірімділікке, ізгілікке тәрбиелеу.

Ресурстар:

интерактивтік

тақта;

- қағаз;

- қалам;

- өзін-өзі тану

оқулығы

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі:

Тыныштық сәті: Нұрға бөлену.

Ыңғайланып отырыңыздар, денелеріңізді түзу ұстаңыздар. Аяқ-

қолыңызды айқастырмаңыз, қолыңызды тізеге немесе үстелге қоюға

болады. Көздеріңізді жұмуларыңызды өтінемін.

Елестетіп көріңіз: Күн нұры сіздің төбеңізден өтіп, кеудеңізге қарай

бойлап барады. Кеудеңіздің орта тұсында гүл түйнегі орналасқан. Гүлдің

түйнегі нұрдан баяу ашылып келеді. Балғын таза, әсем гүл сіздің әр

ойыңызды, әр сезіміңізді, эмоцияңызды, тілек қалауыңызды шайып,

жүрегіңіздің қауызын ашты.

Нұр сәулесі сіздің бойыңызға ақырын тарай бастағанын елестетіңіз.

Ол біртіндеп күшейе түсуде. Ой мен осы нұрды қолдарыңызға түсіріңіз.

Сіздің қолдарыңыз нұрға бөленіп, сәуле шашуда. Қолымыз тек жақсы,

тек ізгі істерді істейді және баршаға көмектеседі. Нұр аяқтарыңызға

тарады. Аяқтарыңыз нұр сәулесін шашуда. Олар сізді тек жақсылық

жасау үшін жақсы жерлерге апарады.Олар нұр мен махаббат құралына

айналды.

Одан әрі нұр сіздің аузыңызға, тіліңізге тарады.Тіліңіз тек шындықты

және жақсы, ізгі сөздер ғана айтады. Нұрды құлақтарыңызға бағыттаңыз,

құлақтарыңыз тек жақсы сөз бен әсем әуенді ғана естиді. Нұр көзімізге

де жетті. Көзіміз тек жақсыға қарап, бәрінен жақсылықты ғана

көреді.Сіздің басыңыз түгелдей нұрға бөленіп, басыңызға тек ізгі,

сәулелі ой келеді.

Нұр бірте-бірте қарқынды және шұғылана бастайды, сіздің денеңізден

шығып, жан-жағыңызға сәуле шашады. Осы нұрды туысқандарыңызға,

мұғалімдеріңізге, достарыңызға, таныстарыңызға бағыттаңыз. Нұрды

уақытша түсініспей, ренжісіп жүрген адамдарға да бағыттаңыз.Олардың

да жүрегі нұрға толсын.

Осы нұр бүкіл әлемге: барлық адамдарға, жан-жануарларға,

өсімдіктерге, тірі жанға таралсын... Ғаламның барлық түкпір-түкпіріне

нұр бағыттаңыз. Ойша айтыңыз: «Мен нұрлымын...Нұр менің

120

ішімде...Мен Нұрмын»

Осындай Нұр, Махаббат және Тыныштық күйінде отыра тұрыңыз...

Енді осы Нұрды жүрегіңізге орналастырыңыз. Нұрға толы бүкіл әлем

сіздің жүрегіңізде.Оны осындай әсем қалыпта сақтаңыз.

Жаймен көзіңізді ашуға болады.

Рахмет!

Студенттер өз әсерлерімен бөліседі.

1. Үй тапсырмасын тексеру. 3-сабақ. 14-беттегі Г.Молдағалиеваның «Шипалы түн» мәтінін оқып келу.

1. Дүрия әжей неге көптен ұйықтай алмай жүрді?

2. Ернұрға анасының берген ақылы дұрыс деп есептейсіз бе?

3. Ернұр әжесіне қандай іс-әрекетімен көмектесті?

- Сүйіспеншілікпен өмір сүрудің мәні неде?

- Бір-біріне қуаныш сыйлайтын адамдар өзгелерге үлгі бола ма?

- Сендер өз өмірлеріңде қандай қайырымдылық, жомарттық жасап

жүрсіздер?

2. Дәйексөз.

3. «Сүйіспеншілік баға жетпес құндылық» Л.Толстой

Дәйексөздің мағынасын қалай түсінесіздер?

Дәптерге жазып алу. 2 рет қыздарға айтқызу, 2 рет ұлдарға айтқызу.

Барлығы бірге айтып шығады.

Әңгімелеу. «Сүйіспеншілік пен Өмір» аңыз әңгіме Баяғы өткен заманда бір аралда түрлі сезімдер өмір сүріпті. Олар: Бақыт,

Мұң және Сүйіспеншілік екен. Бір күні аралды су басатын болып, олар

кемеге отыруға әзірленіпті. Барлығы кемемен кетіп, аралда тек

сүйіспеншілік қана қалыпты. Сүйіспеншілік мәңгі қалғысы келеді. Бірақ,

аралды су түгел басқан шақта Сүйіспеншілік Байлықты көмекке

шақырады. Сүйіспеншілік одан кемесіне отырғызуын өтінді. Байлық

әдемі кемемен келіп:

- Менің кемемде ақша мен алтындарым көп, саған орын жоқ, сені ала

алмаймын,- деді.

Сүйіспеншілік енді Тәкаппардан көмек сұрды. Тәкаппар әдемі кемесімен

өтіп бара жатып:

- Сүйіспеншілік, мен саған көмектесе алмаймын. Сенің үстің

малмандай су, кемемді бүлдіресің, - дейді.

Енді сүйіспеншілік Мұңнан көмек сұрайды. Мұң айтады:

- Ооо ... Сүйіспеншілік, менің мұңым жетерлік, жалғыздықты

қалаймын, - дейді.

Сүйіспеншілік арал жанынан Бақыттың өтіп бара жатқанын көрді.

Бақыттың бақытты болғаны сонша, Сүйіспеншілікті естімеді. Бір кезде

бір дауыс естілді: «Сүйіспеншілік, кел, мен сені бірге алып кетемін» -

деді. Мұны айтқан қария еді. Сүйіспеншілік өзін қуанышты сезінгені

сонша, қарияның атын сұрауға да ұмытып кетті. Олар жерге жеткен соң,

қария кетіп қалды. Сүйіспеншілік Білімнен оған көмектескен адамның

кім екенін сұрады. Сонда Білім: - Ол – Уақыт, - деді.

- Уақыт? – деді Сүйіспеншілік таңдана.

- Тек уақыт қана Сүйіспеншіліктің Өмірге аса қажет екенін біледі, - деп

Білім ақылмен жауап берді.

Аңыз әңгіме бойынша сұрақтар:

1. Сүйіспеншілік қандай оқиғаға тап болды?

121

2. Сүйіспеншілік Өмірге неге аса қажет деп ойлайсыңдар?

3. Байлық, Тәкаппар, Бақыт қандай әрекет жасады?

- адамға риясыз сүйіспеншілік қаншалықты қажет?

- сен айналаңа деген риясыз сүйіспеншілігіңді қалай білдіресің?

-өзгеге жақсылық жасағанда қандай күйде болдың?

4. Шығармашылық жұмыс, топтық жұмыс.

Топты санамақ арқылы 3 топқа бөлу.

Әр топқа берілген «Ізгілік», «Мейрімділік», «Жомарттық» сөздерінің

әрбір әрпіне, сол әріптен басталатын адамның жақсы қасиеттерін

жазыңдар.

1 топ – «Ізгілік»

2 топ – «Мейірімділік»

3 топ – «Жомарттық»

Топпен ән айту. Ш.Қалдаяқов «Қуаныш вальсі»

Жадырап жанымыз,

Жарасып әніміз,

Болашақ бүгіннен басталғандай.

Нұр құйып көңілге,

Жол сілтеп өмірге,

Арман тұр асқақтап асқар таудай.

Қайырмасы: А-а-ай, а-а-ай,

Қуаныш көрем көзіңнен,

Өзіңмен, жан құрбым,

Қосылды тағдырым,

Қосылған қос өзен секілденіп.

Өзің боп өлеңім

Шаттыққа бөлендім,

Сәулешім, сенімен танысқалы.

Теңізге телегей

Жол тартқан кемедей,

Бойдақтық бізден де алыстады.

Қайырмасы:

5. Үй тапсырмасы.

5-сабақ. 23 бет. І.Есенберлин бойынша «Бақыттың он сыры» мәтінін

оқып келу.

6. Сабақтың қорытындысы. Баяу әуен қойылады. Көзімізді жұмып, еркін жайғасайық. Бүгінгі

сабақтан алған жақсы сөздеріміз бен ойларымызды жүрегімізге жеткізіп,

көкейімізге түйіп алайық. Жайлап, көздеріңізді ашуға болады.

Рахмет! Сау болыңыздар!

ТУҒАН ЖЕР ТУРАЛЫ ЖЫР

(ҚАЛМАҚ ЕРТЕГІСІ)

Сержанова Жанна Собетовна,

Ақтөбе қаласы Ғ.Ақтаев атындағы № 6 орта мектептің бастауыш класс мұғалімі

Сабақтың мақсаты: «Туған жер туралы

жыр» атты ертегісін түсініп оқуға, негізгі

идеясын аша білуге үйрету. Мәтінмен жұмыс

істей білуге, мәтіндегі негізгі ойды таба

122

білуге, түсініп оқи білуге үйрету. Туған ел

туралы түсінігін молайту, ойын толық айтуға

машықтандыру. Сөздік қорын дамыту, туған

жері мен табиғатын сүюге, елжандылыққа

тәрбиелеу, патриоттық сезімдерін ояту.

Сабақтың көрнекілігі: слайд,тақырыптық

сурет.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, әңгімелеу, сұрақ-

жауап.

Сабақтың типі: аралас сабақ.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Қызығушылығын ояту.

Психологиялық дайындық.

Үлкенге де – сіз,

Кішіге де – біз

Сәлем бердік сіздерге,

Құрметпенен біз, - деп күлімсірей қарап,

сәттілік тілеп сабағымызды бастайық.

ІІ. Үй тапсырмасын пысықтау:

Қ.Жұмағалиев «Туған өлкем»

Қ.Жұмағалиев туралы не білесіңдер?

(мағлұмат айту)

Жұмағалиев Қайрат – ақын, Қазақстан

Жазушылар одағының мүшесі. Ол 1937

жылы Батыс Қазақстан облысы Орда ауданы

Бесқұдық ауылында дүниеге келген ҚазҰУ-

ды бітірген (1959). 1959-84 жылдары

"Жазушы" баспасында кіші редактор, редак-

тор, аға редактор, редакция меңгерушісі, бас

редактордың орынбасары, 1985-92 жылы

Қазақтелерадио комитетінде аға редактор,

комментатор, редакция меңгерушісі, бас

редактор, 1992-96 жылдары Қазақстан

Парламенті Сенатының аударма-редакция-

лық бөлімінде сектор меңгерушісі, кеңесші.

Қазір "Сарыарқа" журналында редактор

қызметін атқарады. Алғашқы өлеңдер

жинағы "Тұңғыш" 1964 жылы жарық көрген.

Бірқатар шығармалары орыс тіліне

аударылып, жеке кітап болып басылған.

Жіңішке сұрақтар:

Өлең неге «Туған өлең» деп аталған?

Жуан сұрақтар:

Өз жеріңді басқа елмен алмастырар ма едің?

IІІ. Миға шабуыл:

1. Әркімнің өз жері ... (мысыр шаһары )

2. Туған елдей ел болмас..... (Туған жердей

жер болмас)

3. Жері байдың... (елі бай)

4. Елің панаң... (жерің анаң)

5. Туған жердің күні де ыстық... (түні де

ыстық)

Бүгінгі өтетініміз қандай тақырып деп

ойлайсыңдар ?

- Туған жер туралы.

- Дұрыс. Туған жер туралы ертегімен

танысамыз.

- Ол қай елдің ертегісі екенін ребусты

шешсек табамыз. (ребус шештіру)

Қалмақ халқы туралы мәлімет.

Қалмақ (моңғ. халимаг) - ұлт, Ресей

Федерациясы құрамындағы Қалмақ

автономиялы республикасының тұрғын

халқы. Ламаизм дінін тұтынған. Тілі Алтай

тілдерінің батыс-моңғол тобына жатады.

Б. з. б. 1-мыңжылдықта қазіргі моңғолия

жерін мекендеген. 15-16 ғасырларда жоңғар

атырабында өз хандықтарын құрып, 17

ғасырдан бастап басқа жерлерді басып алуға

кіріскен. 1723ж. басталған жоңғар

шапқыншылығы барысында қазақ халқы

«Ақ табан шұбырынды» кесапатына

ұшырады. Қазақтар мен қалмақтар

арасындағы аласапыран арпалыстарға

байланысты әңгіме, аңыз, батырлар жыры

өте көп.

ІV. Мағынаны тану:

1. «Туған жер туралы жыр» ертегісін

түсіндіру.

2. Оқулықпен жұмыс (тізбектей оқу)

3. Сөздік жұмыс :

Әсілі - тегінде, шамасы

Император - мемлекет билеуші

Ұжмақ - жұмақ, рахат өмір

Ғұлама данагөй - оқымысты, білімді адам

Нөкер - император көмекшісі

Зындан - жер астындағы түрме

V. Ой толғау:

Әрі қарай не болады деп ойлайсыңдар ?

- Бұл жер – құсымыздың туған өлкесі екен,-

дейді император.

- Үш жыл көрмеген елі есіне түсті.

- Құсты қоя беріңдер,- деп бұйырады.

VI. Бағалау: өзін-өзі бағалау.

VIІ. Үйге тапсырма: оқу, мазмұнын айту,

эссе жазу

123

ҮЙ ҚҰСТАРЫ. ҚОРАЗ БЕН ТАУЫҚ.

Сырымова Айгул Жаулыбаевна,

Ақтөбе қаласы Елек орта мектебі жанындағы шағын орталықтың тәрбиешісі

Мақсаты: Үй құстарының тіршілігі туралы түсінік айтуға үйрету. Ересектердің үй

құстарына жасаған қамқорлығы туралы ұғымдарын қалыптастыру. Олардың көбеюі, адамға

әкелетін пайдасы туралы айта отырып, оларға қамқорлықпен қарауға тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: үй құстарының суреттері, құстардың шалғында жайылып жүргені туралы

түсірілген бейнетаспа.

Қажетті құрал-жабдықтар: жұмыс дәптері.

Әдіс-тәсілдері: сөздік, практикалық.

Іс-әрекет

кезеңдері

Педагог әрекеті Балалардың

әрекеті

Мотивация

лық қозғау-

шылық

Қораз бен тауықтың дыбыстары.

-Балалар, бұл дыбыс сіздерге таныс па?

-Ендеше бүгінгі ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті нелер

туралы болмақ?

Құстардың шалғында жайылып жүргені туралы

бейнетаспаны көрсету.

Балалар үй құстары

қораз бен тауықтың

дыбыстарын ажыра-

тып, өз ойларын ай-

тады. Балалар бейне-

таспаны

тамашалайды.

Ұйымдас-

тыру-

шылық-

ізденістік

Сурет бойынша қораз бен тауықтың суретін салыстыр.

- Дене бітімі қандай?

- Ұқсастықтары бар ма?

- Ерекшеліктері қандай?

Балалардың жауабын тыңдап болғаннан кейін қосымша

ақпарат беріледі.

- Балалар, сендер білесіңдер ме, қораз бен тауық бірнеше

жылдар бұрын жабайы құс деп аталған. Адамдар олардан

өнім алу үшін асырап, үй құстары-на айналдырып алған.

Қораз бен тауықтың өзінің бірнеше түрі болады. Олардың

көпшілігін адамдар етін, жұмыртқасын жеу үшін және

мамықтарынан жастық т.б. тұрмысқа қажетті заттар

жасау үшін өсіреді. Сол себепті оларға жемін беріп,

қорасын жасап, өнімді көп беру үшін жағдай жасайды.

Дегенмен де олар суыққа төзімді болып келеді.

Жұмбақтардың шешуін суретімен қос:

Бұрап қойған сағаттай,

Айғайлайды таң атпай.(қораз)

Кеудесі қайқаңдап,

Жүреді байпаңдап. ( қаз)

Суға түссе балықтай,

Жүзе берер жалықпай.( үйрек)

Қыт-қыт етеді,

Кезіп жүріп көшені,

Жата қалса орнына,

Ақ доп тастап кетеді.( тауық)

Сергіту:

Тауық тары жинапты,

Оны ешкімге қимапты.

Балалар жауап

береді.

Балалар

жұмбақтардың

шешуін тауып,

суреттерін

сызықтармен қосады

Сергіту сәтінің сөзін

қайталай отырып,

қимылдар жасайды

124

Бөтегесін толтырып,

Қамбасына құймапты.

Д/о: Шұбар тауыққа балапанын тауып бер (үйрек,

күркетауық, қаздың балапандарының арасынан тауықтың

балапанын табу)

Топтық жұмыс. Балапанды жапсыру.

Балалар тапсырманы

орындайды.

Балалар жапсыру

жұмысын

орындайды.

Рефлек-

сиялық-тү-

зетушілік

Педагог балалардан бүгінгі жиыннан алған әсерлерін,

көңіл күйлерін, немен айналысқандарын, не

үйренгендерін сұрайды.

Сабақтағы көңіл-

күйлерін дәптердегі

таңбаларға

белгілейді.

Қойылған сұрақтарға

жауап береді.

Біледі: қораз, тауық, балапан, олардың тіршілік әрекеті туралы, сипаттап беруді.

Игереді: қораз, тауық, балапанды танып, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын

салыстырмалы түрде сипаттап айтады, тіршілігі, қорегі, адамға келтіретін пайдасы туралы.

Меңгереді: қораз, тауық, балапанның адамның қамқорлығына, күтіміне зәру екендігі туралы

ұғымды игереді, қамқорлық жасауды.

ЖЕҢІЛДЕТІЛГЕН ЕРЕЖЕГЕ САЙ ЕКІ ЖАҚТЫ ПИОНЕРБОЛ ОЙЫНЫ

Смағұл Мейіржан Анарбекұлы,

Ырғыз ауданы Ырғыз гимназиясының дене тәрбиесі пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Қимыл, қозғалыс кезінде допты қабылдау және беру дағдыларын

үйрету. Үш қадам жасап тордан қарсыласына алдап допты тастау әдісін жетілдіру.

Оқушылардың ептілік, шапшаңдық деңгейін арттыру.

Сабақтың түрі: Қайталау сабақ

Керекті құралдар: Ысқырғыш, волейбол добы, уақыт өлшегіш.

Сабақ

бөлімі

Сабақтың мазмұны Уақы-

ты

Ұйымдастыру

нұсқаулары

Баста

пқы

бөлім

1.Сапқа тұр! Түзел! Тік тұр!

2.Кезекшінің рапорты.

3.Сәлемдесу.

4.Сабақтың тақырыбымен таныстыру.

2 минут

Оқушылардың киіміне,

көңіл-күйіне, рапорт

дұрыс беруіне назар

аудару.

Дайы

ндық

бөлімі

І.Саптық жаттығулары.

а) Оңға

ә) Солға

б) Кері айнал

ІІ.Жүру жаттығулары.

а) Қол жоғарыда, аяқтың ұшымен.

ә) Қол желкеде, өкшемен.

б) Қол белде, табанның сыртымен.

в) Қол белде, табанның ішімен.

ІІІ.Жүгіру жаттығулары.

Спорттық жүріспен жүгіру!

а) Оң қапталмен қолды алға сермейміз.

ә) Сол қапталмен қолды артқа сермейміз.

б)Артпен сол иыққа қараймыз.

1 минут

1 минут

1 минут

Жаттығуды бір

мезгілде жасауын,

дұрыс орындауын

қадағалау.

Денені тік ұстау

шынтақты ашып

жүру.

Арақашықтықты

дұрыс орындауын

қадағалау.

125

в) Қол белде, аяқтың ұшын алдыға созып жүгір.

г) Қол желкеде, аяқты артқа биік сермеп жүгір.

ғ) Қол жамбаста, өкшені алақанға тигізіп жүгір.

д) Қол алда, тізені алдыға биік көтеріп жүгір.

е) Шапшаң жүгіріс.

ІV.Тыныс алу жаттығуы.

Қол жоғарыда, аяқтың ұшымен, терең тыныс алып,

еңкейіп тынысымызды шығарамыз.

1 минут

Тыныс алуларын

қадағалау.

V.Жалпы дамыту жаттығулары.

1.Б.қ.аяқ иық кеңдігінде,қол белде 1-4 оңға, 1-4

солға мойынды айналдырамыз.

2.Б.қ. қол иықта 1-2 алға,3-4 артқа иықты

айналдырамыз.

3.Б.қ. қол кеуденің алдында 1-2 алға сермейміз, 3-4

қолды жазып сермейміз.

4.Б.қ. оң қол жоғарыда,сол қол төмен 1-2 қолды

сермейміз 3-4 алмастырып сермейміз.

5.Б.қ. қол белде,солға 1-2,оңға 3-4 белді иеміз.

6.Аяқ қосулы

а)Қолды жоғары созамыз.

ә)Еңкейіп қолды аяққа тигіземіз.

б)Тізеге отырамыз.

в)Бастапқы қалып.

7.Аяқты алшақ ашамыз

1)Сол аяққа отырамыз.

2)Бастапқы қалып

3)Оң аяққа отырамыз.

4.Бастапқы қалып.

5 минут

1 минут

7 минут

Жаттығуларды

дұрыс

орындауына мән

беру.

Нег

ізгі

бөл

ім

VІ. Падача беру, допты төменнен және

жоғарыдан қабылдау.

Жаттығу жасап болғаннан кейін, оқушыларды екіге

бөліп бір-біріне пас арқылы төменнен және

жоғарыдан дұрыс қабылдауын көрсету.Осы

жаттығуды жетілдіріп болғаннан кейін,

оқушыларды алаңның екі жағына шығарып падача

беруді көрсетіп үйрету.Төменнен және жоғарыдан

пас қабылдап сеткадан қарсылас командасына алдап

допты тастау.

VІІ. Алаңда дұрыс алмасып пас беру.

Пионербол ойынында алаңда команда саны алты

адамнан құрылады.1-ші номерлі падачада, 2-4-ші

номерлі шабуылда,3-ші номерлі сетка түбінде, 5-6-

ші номерлі артқы қорғанысты қарайды. Қарсылас

командадан доп қабылдағаннан кейін 3 адамға пас

бере алады, тағы да бір мәселе 3 қадамнан артық

жасамай қарсылас командаға допты алдап тастау

қажет.

25мин.

Допты әр түрлі

әдіспен берудің

түрлерін көрсету

мұқият орындауын

қадағалау.

Бір-біріне дұрыс пас

беруін, алмасуын

қадағалау.

126

VІІІ.Жеңілдетілген ереже бойынша екі жақты

ойын.

Сыныпты екі командаға бөліп ықшамдалған

ережесімен пионербол ойынын ойнау.

Ережеге сай екі

жақты кіші футбол

ойыны.

Қор

ыты

нд

ы

бөл

ім

1.Сапқа тұру.

2.Қорытынды бағаны айтып қою.

3.Сабақ аяқталды,сау болыңыздар.

3 минут Үй тапсырмасы.

Жалпы дамыту

жаттығулары.

КӨҢІЛДІ НОТАЛАР

Тілепбергенова Жайнагүл Серікқызы,

Ақтөбе қаласы №43 «Гүлдәурен» МДҰ музыка жетекшісі

Мақсаты: Баланың музыкаға деген қызы-

ғушылығын арттыру. Музыкалық эстетика-

лық талғамын қалыптастыру. Нота туралы

білімдерін дидактикалық ойындар арқылы

дамыту.

Көрнекіліктер: интерактивті тақта, музыка-

лық аспаптар, музыкалық орталық, плакат-

тар, нота сызығы, ноталар, сиқырлы кітап

пен қалам.

(Музыка әуенімен балалар залға кіріп жарты

шеңберге тұрады)

Музыка жетекшісі: (әндете)- Сәлеметсіздер

ме, балалар?

Балалар: (әндете) – Сәлеметсіз бе?

Шаттық шеңбері:

Армысыздар, қонақтар,

Қайырлы күн!

Ән айтамыз жалықпай

Біздер бүгін.

Музыка жетекшісі: Балалар, бүгінгі

музыкалық іс-әрекетіміз ерекше болғалы тұр.

Жан-жақтарыңды қараңдаршы, ғажайып

заттарға толы.

- Ал, сендер музыканың қазіргі заманға

дейін қалай дамып жеткенін білесіңдер ме?

Ендеше экранға назар аударайық.

Скрипка кілті: Сәлеметсіздер ме, балалар!

Мені таныдыңыздар ма?

- Балалар, қараңдаршы мен ноталарымды

шатастырып алдым. Маған ноталарды дұрыс

орналастыруға көмектесе аласыңдар ма?

Балалар: Иә, әрине көмектесеміз.

Скрипка кілті: Ендеше мен сендерге

музыка әлемінен ноталарыммен бірге әуен

ханшайымын жіберемін. (Музыка әуенімен

әуен ханшайымы келеді).

Көңілсіз мұңды әуендер,

Үнімді тербеп ағылар.

Әдемі әсем әуендер,

Бойымнан менің табылар.

Әуен ханшасы боламын

Баршаңыз іздеп сағынар.

Сәлеметсізбе, әуен ханшайымы!

Әуен ханшайымы: Сәлеметсіздер ме?!

Мен ғажайып музыка әлемінен келген әуен

ханшайымымын. Мені скрипка кілті

сендерге ноталарды дұрыс орналастырып

беруге жіберді. Ол үшін әр нотаның артында

берілген тапсырмаларды орындайсыңдар.

Музыка жетекшісі: Балалар,

тапсырмаларды орындаймыз ба?

Балалар: Орындаймыз.

Әуен ханшайымы: «До» нотасының

тапсырмасы мынадай. Скрипка кілті беріп

жіберген кітаптағы ноталарды музыкаға

айналдырып сипаттап беріңдер.

(ДО-нотасының тапсырмасы музыка тыңдау)

Әуен ханшайымы: Жарайсыңдар. (Балалар

нотаны өз орнына орналастырады)

Әуен ханшайымы: «Ре» нотасында

мынадай тапсырма жазылыпты. Мәнерлеп

дауыс жаттығуын жасап көрсетіңдер.

(РЕ-нотасының тапсырмасы дауыс

жаттығуын орындау)

Дауыс жаттығуы

М/ж: Күйсандықты ашайық

Балалар: до до до

М/ж: Тілдерін біз басайық

127

Балалар: До до до

М/ж: Бас дыбысты табайық

Балалар: До до до

М/ж: Жайлап әнге салайық

Балалар: До ре ми фа соль ля си до

Әуен ханшайымы: Жарайды. (Балалар

нотаны өз орнына орналастырады)

Әуен ханшайымы: «Ми» нотасында

мынадай тапсырма. Өткен бір әндеріңді

орындап беріңдер.

(МИ нотасының тапсырмасы өткен әнді

қайталау) «Ойлан тап» әні: Ә. Еспаев

Әуен ханшайымы: Балалар, «фа»

нотасында сендерге «дыбысынан танып

қимылын көрсет» деген ойын беріліпті.

Менімен ойын ойнайсыңдар ма?

(ФА-нотасының тапсырмасы).

Қимылдық дамытушы ойын

«Дыбысынан танып қимылын көрсет»

(Балалар нотаны өз орнына орналастырады)

Әуен ханшайымы: Ал, енді «соль» нотасы-

ның тапсырмасы: музыкаға әуенді қимыл

қозғалыс орындап беріңдер.

(Соль нотасының тапсырмасы би

қимылдарын орындау. Балалар нотаны өз

орнына орналастырады)

Әуен ханшайымы: «Ля» нотасының

тапсырмасы мынадай. Дискадағы жаңа әнді

үйреніп айтып беріңдер.

(Ля нотасының тапсырмасы). Жаңа ән

«Көктем» әні: А.Мұхамбатқалиева

(Балалар нотаны өз орнына орналастырады)

Әуен ханшайымы: Балалар, ең соңғы нота

қалай аталады?

«Си» нотасының тапсырмасы мынадай:

Экранда берілген суреттердің астында

жасырылған дыбыстарды тауып қай ұлттың

аспабы екенін ажыратып беріңдер.

(СИ-нотасының тапсырмасы). Ойын

«Аспаптарды таны»

(Балалар нотаны өз орнына орналастырады)

Балалар, сендер өте ақылды, өнерлі балалар

екенсіңдер Менің музыка әлеміне кететін

уақытым да болды. Қош сау болыңдар!

Балалар: Сау болыңыз.

(Экран қайтадан ашылып, скрипка кілті

сөйлейді)

Срипка кілті: Ой, балалар, мен сондай қуа-

нып тұрмын. Менің шатасқан ноталарымды

дұрыстап орын орнына қойып бергендеріңіз

үшін көп-көп рахмет. Сондықтан менің

сендерге дайындаған сыйлығымды тарту

еткім келеді. Сау болыңдар, балалар.

(Экранның артынан сыйлықтар алып

таратылады)

Сабақты қорытындылау.

- Балалар, бүгінгі оқу іс-әрекетіне қонаққа

кім келді?

- Әуен ханшайымы қандай тапсырмалар

әкелді?

- Бүгін біз қандай жаңа ән үйрендік?

- Қандай музыкалық аспаптардың көмегін

пайдаландық?

Бүгінгі ұйымдастырылған оқу іс-әрекетіміз

ұнады ма?

Музыка жетекшісі: Сау болыңыз, балалар!

Балалар: Сау болыңыз!

Музыка әуенімен балалар залдан шығады.

СИҚЫРЛЫ ДӘРУМЕНДЕР

Тутасбаева Жанар Сейтимбековна,

Ақтөбе қаласы № 43 «Гүлдәурен» МДҰ даярлық тобының тәрбиешісі

Мақсаты: Балаларға дәрумендер туралы

түсіндіру. Адам денсаулығына дәрумендер-

дің әкелетін пайдасын ойын арқылы

көрсетуге, аттарын айта отырып есте сақтау

қабілеттерін дамыту. А,В,С,Д дәрумендері

қандай көкөністер мен жемістерде бола-

тынын білу үшін жұмбақты шешу арқылы

тапқырлыққа, ізденімпаздыққа тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: проектор, муляждар,

жармалар, сандар.

Ұйымдасқан оқу іс-әрекет барысы:

Тәрбиеші:

- Мен себетке салып сендерге не әкелгенімді

қараңдар. (жемістер мен көкөністер) Адам

қандай мезгілде көп дәрумендерді жейді.

(күз және жаз)

- Қазір қандай мезгіл? (күз)

- Күз мезгілінің айларын айтып беріңдерші.

(қыркүйек, қараша, қазан)

2. Негізгі бөлім:

128

Тәрбиеші:

Балалар, жемістер мен көкөністер араласып

кеткен. Мен қайсысын көп әкелгенімді

білмеймін?

Балалар: Қыздар жемістерді себетке, ал, ер

балалар көкөністерді шелекке жинайды.

Тәрбиеші: Қыздар жемістерді санайды (5

жеміс, тақтаға 5-ті іледі). Ер балалар

көкөністерді санайды. (4 көкөніс, 4-ті тақтаға

іледі) 5 жеміс, 4 көкөніс. Сонымен қайсысы

көп болды екен? Үстел үстінде жұмыс

(сандарды алып белгіні қояды 5>4)

Тәрбиеші: Жарайсыңдар! Сендер қандай же-

містер мен көкөністерді жақсы көресіңдер?

Балалар: сәбіз, алма, алмұрт, қияр. т.б.

Тәрбиеші: Жемістер мен көкөністер тәтті

және олар пайдалы. Бүгінгі біздің сабақтың

тақырыбы «Сиқырлы дәрумендер». Біз бүгін

дәрумендердің адам денсаулығына әкелетін

пайдасы туралы айтамыз. Тағамдарда

пайдалы дәрумендер бар. Дәрумендері көп

бар тағамдарды жеген адамдардың күші көп,

еш уақытта ауырмайды, әрдайым көңілді

болып жүреді. Ал егер денсаулығына зиян

тағамдарды жеген адамдар көп ауырады,

күштері азаяды, көңілсіз болып жүреді. Егер

сендер ауырып қалғанда бет-жүздерің қан-

дай болады? (мимикамен көрсетеді). Сендер

білесіңдер ме дәрумендердің өз аттары бар.

Енді сол дәрумендермен жақын танысайық.

(экраннан А,В, С, Д дәрумендерін көрсетеді)

бүгін дәрумендер сендермен бірге

жасырынбақ ойын ойнағылары келеді. Біз

олардың қайда жасырылғандарын табу үшін

жұмбақтардың шешуін табу керекпіз.

Жұмбақтың шешуін білсек, А дәрумені

қандай көкөністе көп екен білеміз.

Жұмбақ

Бойың жерге жасырған.

Бұрымы бар жасылдан. (сәбіз)

Тәрбиеші: Дұрыс, сәбіз қандай?

Балалар: Ұзын, күлгін қызыл түсті, тәтті.

Тәрбиеші: Сәбізден не дайындауға болады?

Балалар: Шырын, салатқа, сорпаға

қосады....

А дәрумені: Дәруменнің пайдасы көп балаға,

Тыңдаңыздар, тыңдаңыздар құлақ сала.

А дәрумені бойға, ойға қажет-ақ,

Сәбізбенен алмадан ол табылмақ.

Маржандай боп тістеріңді қорғайды

Жиі жеңдер сәбіз бенен алманы.

Тәрбиеші: Жарайсыңдар! Естеріңе

сақтаңдар, «А» дәрумені бар тағамдарды

жесеңдер бойларың өседі, көздерің жақсы

көреді. Енді көзге арналған жаттығулар

жасайық.

(тәрбиешімен бірге көзге арналған

жаттығуларды орындайды)

Тәрбиеші: «А» дәрумені бар көкөністер мен

жемістер сендермен ойын ойнағылары

келеді.

Ойын: «Мұқият қара»

Шарты: көздерің жұмғанда көкөністермен

жемістердің орнын ауыстырып қояды.

(қызанақ, сәбіз, қызыл алма, шабдалы,

асқабақ)

Тәрбиеші: Мынау қандай дәрумен? (экран-

нан көрсету В дәрумені). «В» дәрумені адам-

ның миы, жүрегі жақсы жұмыс жасауына

көп пайдасы бар. Енді «В» дәрумені тұратын

үйді табу үшін жұмбақтың шешуін табайық.

Жұмбақ:

Өзі көкөніс түрі

Түбі толған құмалақ.

Тәрбиеші: картоп көкөніс пе әлде жеміс пе?

Балалар: көкөніс

В дәрумені: Көп В дәруменімен дос болшы,

В дәрумен керек, үлкен кішіге

Картоп, балық, саңырауқұлақта кездесер.

В дәрумені бойға күш жігер берер.

Тәрбиеші: «В» дәрумені көкөністер мен

жемістерден басқа азық-түліктерде де бар.

Қарақұмақ, бидай, нан, тасбұршақ, сұлыда да

бар. (суреттерін көрсету) Ой, балалар, біреу

күрпелерді араластырып тастапты. Қане

біздің саусақтарымыздың шапшаңдылығын

көрсетейік.

Ойын: «Араласқан жармаларды ажырат»

Шарты: әр үстелде екі баладан ыдыстағы

жармаларды ажыратады. (қарақұмақ, бидай,

тары, күріш)

Тәрбиеші: «С» дәрумені тұратын үйді

білейік.

Қалың киімді ұнатады,

Шешіндірсең жылатады. (жуа)

С дәрумені: Түшкіресің суық тисе бойына

Ащы дәрі ішіп әуре болма

Лимон салып шайға іше бер.

Бойында кездеседі С дәрумендер

Сарымсақ, пияз пайдалы,

129

Тазартады ағзаны.

Тәрбиеші: Дұрыс айтасыңдар жуа бойында

«С» дәрумені бар. «С» дәрумені лимон,

апельсин, сарымсақ және тұздалған

орамжапырақта бар. Аналарымыз күз

мезгілінде көкөністер мен жемістерден әр

түрлі салат, тосаптарды қыс мезгіліне

дайындайды. Біз де орамжапырақты

тұздайық.

Саусақ жаттығуы: Орамжапырақты шабамыз,

Орамжапырақты кесеміз.

Орамжапырақты тұздаймыз.

Орамжапырақты басамыз.

Сәбізді біз қосамыз.

Тәрбиеші: «С» дәрумені тұмаудан,

салқыннан, басқа аурулардан сақтайды.

Ойын: «Дәмінен ажырат»

Шарты: Көздерін жұмып, «С» дәрумені бар

лимон, апельсин, сарымсақ, жуа, тұздалған

орамжапырақтың дәмдерін табу керек.

Тәрбиеші: Күннің шуағының артында

жасырылып тұрған қандай дәрумен? (Д

дәруменін экраннан көрсету). Сендер таза

ауада серуендеп жүргенде күннің шуағынан

«Д» дәруменін аласыңдар. Қазір біз көзімізді

жұмып жаз мезгілінде шуақты күні аулада

серуендеп жүргенімізді елестетейік (әуен

қосылады).

Релаксация.

Д дәрумені: Әлемге нұр тартқан, жылы

шуақ,

Күннен қуат алады бар адамзат.

Күнде бар Д дәрумен жанға шипа

Күнге көп шығып, демалу керек есте сақта.

Тәрбиеші: Серуендедік. Енді дәрумендер-

мен тағы ойын ойнасақ. «Ғажайып қоржын».

Бір баладан келіп, мен айтқан тағамды алып,

қандай дәрумендер бар екенін айтады.

Ойын: «Ғажайып қоржын»

(сәбіз А, алма А, апельсин С, лимон С, жуа

С, сарымсақ С, асқабақ А, банан В, балық В,

саңырауқұлақ В, картоп В, қызанақ А).

Тәрбиеші: Жарайсыңдар! Сонымен

дәрумендерді қай мезгілдерде көп жейміз?

(жаз, күз)

Тәрбиеші: Неге?

Балалар: жазда күннің шуағы мол, жаз және

күз мезгілдерде көкөністер мен жемістер

пісіп, жинайды.

Тәрбиеші: Бүгінгі сабақты қорытындылай

келе, күнделікті тамақтанғанда дәрумендерді

көп жесек, біз ауырмаймыз, мықты, күшті

болып өсеміз.

ҚАЗАҚ ЭТНОПЕДАГОГИКАСЫНДАҒЫ ОТБАСЫ ТӘРБИЕСІНІҢ

ҚҰҚЫҚТЫҢ НЕГІЗІ

Алтай Оралханұлы,

Қытай халық республикасы, Құлжа қаласы

Неке –адам өміріндегі ұлы іс, отбасы

қоғамның клеткасы. Неке – отбасы

қатынастарының ең маңыздысы. Неке

отбасы қатынасының орнықтылығы –

қоғамдық орнықтылықтың негізі. Неке –

отбасы қатынасын дұрыс ретке салу

мыңдаған, миллиондаған отбасының, ер-

әйел, кәрі-жастың төл мүддесіне қатысты.

Ұлттың гүлденіп-көркеюіне, адамзаттың

мәдениеттілігі мен қоғамның дамуына

қатысты. Сондықтан некеден ажырасқан

ерлі-зайыптылардың ортақ мал-мүлкін

үйлесімді бөлудің маңыздылығы зор. Бұны

дұрыс істегенде ғана ерлі-зайыпты екі

жақтың сонымен бірге ерлі-зайыпты екі

жаққа қатысты адамдардың некеден

ажырасқаннан кейінгі қалыпты тұрмысына,

әр екі жақтың төл мүддесіне, қоғамның

орнықты дамуына кепілдік етуге болады.

Бұл мақаладаерлі-зайыптылардың ортақ мал-

мүлкі туралы түсінік беріліп, ерекшелігіне,

түрлеріне тоқталып, соңында ерлі-

зайыптылардың ортақ мал-мүлкін үйлесімді

бөлудің маңыздылығы жөнінде құнды

пікірлер ортаға қойылады.

1. Ерлі- зайыптылардың ортақ мал-

мүлкі туралы түсінік.

Ерлі-зайыптылардың ортақ мал-мүлкі

деген ерлі-зайыптылардың неке қатынасы

сақтаулы кезінде тапқан мал-мүліктері,

бастысы екі жақтың не бір жақтың еңбек

кірісі, сонымен бірге бір жақтың не екі

130

жақтың мұрагері болып иeмденген мал-мүлкі

және басқа да заңды кірістерін көрсетеді,

нақтылап айтқанда ерлі-зайыпты әр екі

жақтың неке қатынасы сақталған кезіндегі иe

болған мал-мүлкі. Сондай-ақ ер-әйелдің

некеге тізімге алдырған күннен бастап

ажырасқан күніне дейін немесе жұбайының

бірі қайтыс болған күнге дейінгі мал-мүлкі.

Міне, бұл кездегі мал-мүлік ерлі-

зайыптылардың ортақ мал-мүлкіне жатады.

2. Ерлі-зайыптылар ортақ мал-мүлкінің

ерекшелігі.

Ерлі- зайыптылардың ортақ мал мүлкі

төмендегідей ерекшеліктерге иe болады:

1) мал-мүлік меншік ұғымының субьек-

тісі. Ерлі-зайыптылар ортақ мал-мүлік мен-

шігінің субьектісі тек неке байланысы бар

болған ер-әйел ғана болады. Заңдық күшке

иe болмаған, заңсыз бірге тұрған немесе

зинақорлық қатынасында ғана болған ер-

әйелде мал-мүлік меншік құқығы болмайды .

2) мал-мүліктің ортақ меншік құқығына

иe болу мезгілі. Ерлі-зайыптылар мал-

мүлкінің ортақ меншік құқығына ие болу

мезгілі дегеніміз неке қатынасы сақталған

мезгілді көрсетеді, яғни заңды некелену

куәлігін алған күннен бастап, ер-әйел екі

жақтың біреуінің өлген немесе ажырасуы

күшке иe болғанға дейін. Бұнда махаббат

байласқан немесе құдалық сөйлескен мезгілі

неке қатынасының көлеміне жатпайды,

керісінше ерлі-зайыптылардың бөлек тұру

немесе ажырасу үкімі күшке иe болмаған

мезгілі неке қатынасының көлеміне жатады.

Демек, ерлі-зайыптылар неке куәлігін алған

күннен бастап, неке қатынасын аяқтауына

дейінгі аралықтағы еңбек, өндіріс салығына

қаржы қосу, білім меншік құқығы, мұрагер-

лік ету немесе тарту қабылдау сияқты және

басқа заңды жолдармен иe болған табысы-

ның барлығы ерлі-зайыптылар ортақ мал-

мүлкіне жатады. Мейлі әр екі жақ бірге тұрса

да, тұрмаса да, мейлі мүлік бір жағының бас-

қарып пайдалануында болса да, тек некелен-

геннен кейін иe болған мал-мүлік болса бол-

ғаны, барлығы ортақ мал-мүлікке жатады.

3. Ерлі-зайыптылардың ортақ мал-

мүлкінің түрлері.

Ерлі-зайыптылардың ортақ мал-мүлкі

төмендегі бірнеше түрлерді өз ішіне алады.

Өндіріс, (тижарат) салық кірісі. Өндіріс

(тижарат) салық кірісі дегеніміз: ерлі-

зайыптылардың неке қатынасы сақталған

кезінде, ерлі-зайыптылардың әр екі жақ

немесе бір жағының өндіріс, (тижарат) салық

барысында кіргізген кірімі. Мұнда, өндіріс

тижарат еткен мал-мүлік мейлі некеленуден

бұрынғы жекелік мал-мүлік немесе

некеленгеннен кейінгі бір жақ немесе әр екі

жақтың ортақ пайдаланған мал-мүлкі болсын

тек өндіріс-тижарат барысындаиe болған

болса болды, ерлі-зайыптылар ортақ мал-

мүлкіне жатады.

4) Білім меншік құқығының кірісі.

Білім меншік құқығы кірісі дегеніміз: ерлі -

зайыптылардың неке қатынасы сақталған

кездегі әр екі жағының немесе бір жағының

пайдаланған білім меншік құқығының

некелесуден бұрын немесе некелесуден

кейін қалыптасуы маңызды емес. Бұнда

айтылатын білім меншік құқығы дегеніміз:

ақыл парасат жемісін жаратушылардың заң

бойынша игіліктенетін құқығы және өндіріс

тижарат қимылы барысында белгіленетін

адамдардың заң бойынша игіліктенетін

құқығының жалпы аталуы. Белгілемеге

негізделгенде білім меншік құқығы 6 түрге

бөлінеді, олар: авторлық құқығы, патент

меншік құқығы, сауда тауар құқығы, байқау

құқығы және басқа да әр түрлі ғылым-

техника жемісінің құқықтарын көрсетеді.

Әлеуметтік тұрмыста, адамзат қоғамының

алға басуына, ғылым-техниканың тез

дамуына сай, осы заманғы технологияны

негіз еткен әр түрлі ғылым-техника

жетістіктері де жылдам жарыққа шығуда,

әртүрлі ақыл-ой сипатындағы мал-

мүліктерде жарыққа шығуда, сондықтан

білім-меншік құқығының кірісі де ерлі-

зайыптылар ортақ мал- мүлкінде маңызды

орын ұстайды деп айтамыз.

Мұрагерлік ету немесе тарту

қабылдауданиe болған мал-мүлік.

Мұрагерлік ету немесе тарту

қабылдаудание болған мал-мүлік дегеніміз

ерлі- зайыптылардың неке қатынасы

сақталған мезгілдегі бір жағының немесе екі

жағының мұрагер болудан немесе тарту

етуден ие болған мал-мүлікті көрсетеді. Мал-

мүлікке мұрагерлік етіп тапқан табыс

131

дегеніміз: мал мүлікті іс жүзіндеиемдену

емес қайта мал -мүлік құқығынаиe болуды

көрсетеді. Бұндағы айтылған іс жүзінде

иемдену ерлі- зайыптылық қатынасты

аяқтаудан бұрын, немесе ерлі-зайыптылар

қатынасы сақталған кезде болса болды.

Мұрагерлік етілетін мал-мүлік ерекше

ескертілмесе ерлі-зайыптылар ортақ мал-

мүлкіне жатады. Бірақ тарту етуден

қабылдаған мал-мүлік дегеніміз сөзсіз ерлі-

зайыптылық қатынас сақталған кездегі іс

жүзіндік иемденуді алғы шарт етеді.

Өйтпегенде ерлі-зайыптылар ортақ мал-

мүлкі деп қарауға болмайды. Егер, ерлі-

зайыптылық қатынасы сақтау барысында

тарту етушінің тарту ету тоқтамы әлдеқашан

күшке ие болған, бірақ мал-мүлік

тапсырылмаса, онда мал-мүлік меншік

құқығы баяғысындай тарту етуші адамның

меншігінде болады. Ерлі-зайыптылық

қатынасы аяқталған кезде, басқалардың мал-

мүлкі ерлі-зайыптылар ортақ мал-мүлкіне

жатпайды. Әсіресе, міндет қосымшаланған

тарту ету тоқтамында: мейлі ерлі-

зайыптылардың бір жағы немесе екі жағы

қол қойса да, тек ерлі-зайыптылар некеден

ажырасқан кезде қосымшаланған міндет

атқарылып болмаса, тарту етілетін зат

нақтылы тапсырылып берілмесе, онда тарту

ету тоқтамындағы нысана етілген зат ерлі-

зайыптылар ортақ мал-мүлкіне жатпайды.

5) Ерлі-зайыптылардың келісім арқылы

ортақ меншіктенетін мал-мүлкі.

Ерлі-зайыптылардың ортақ мал-

мүлкінің енді бірі келісім жасасқан ерлі -

зайыптылардың ортақ мал мүлкі. Дүниеде

кейбір елдер келісімді ерлі-зайыптылар

ортақ-мал мүлкі тізімін жолға қойған.

Ондағы белгілемеде «ерлі-зайыптылардың

неке қатынасы сақталған кезінде тапқан мал-

мүліктері мен некелесуден бұрынғы мал-

мүліктерін әркім өзі меншіктену, ортақ

меншіктену немесе ішінара бөлігін әркім өзі

меншіктену, ішінара бөлігін ортақ

меншіктену жөнінде келісуіне болады,

келісім жазбаша болуға тиіс [1, 78]».Демек

келісімді ерлі-зайыптылар ортақ мал-

мүлкінде төмендегідей бірнеше түрлі

ерекшелік болатынын көруге болады. 1.

Келісім жасасқан мал-мүліктің көлемділігі.

Мейлі некелесуден бұрынғы болсын, мейлі

некелесуден кейінгі тапқан мал-мүлкі

болсын, мал-мүліктің түрлерінде ешқандай

шектеме болмайды. 2. Келісім уақытының

тұрақсыздығы. Ерлі-зайыптылар келісім

жасасқан мал-мүлкті некелесуден бұрын

немесе некелесуден кейін жасасуына

болады, тіпті мал-мүлікке қарата қайталай

келісім жасасуына болады, қай уақытта,

қайталай келісім жасасу керек пе жоқ па, бұл

жайлы ерлі-зайыптылар өздері шешім

жасайды. 3. Келісім формасының көп

түрлілігі келісімнің әркім өзі меншіктену,

ортақ меншіктену, iшінара бөлігін әркім өзі

меншіктену, ішінара бөлігін ортақ

меншіктену қатарлы түрлері болады. Мұнда

ерлі- зайыптылар мал-мүлікке қатысты

келісімге келуден сырт заң – түзімінде қатар

қолданылуына болады. Келісім болса келісім

арқылы, келісім жоқ болса заң түзім арқылы

бір жайлы етуіне болады. Ерлі-

зайыптылардың ортақ мал-мүлкі бола ма,

әлде ерлі-зайыптылардың жеке бір жағының

мал-мүлкі бола ма, бұны ерлі-зайыптылар әр

екі жағының пікіріне қарап бір жақтылы

етеді. Келісім жасасқан мал-мүлік заңның

қорғауында болады .

4. Ерлі-зайыптылардың ортақ мал-

мүлкін бөлудің әдістері:

1) Ұстаным бойынша бөлу әдісі

дегеніміз – некеден ажырасу мал-мүлік

бөлісінің қарапайым әдісі. Әрі ерлі-

зайыптылар ортақ мал-мүлікке үйлесімді

бөліс жасаудың негізгі әдісі. Ерлі-

зайыптылардың ортақ мал-мүлкін бөлудің

ұстанымдық әдісі мал-мүлікті тепе-тең бөлу

әдісі болып, өндірістің, тұрмыстың нақты

қажеті және мал-мүліктің келу қайнары

секілді жағдайлардың парқына негізделіп

бөлінеді, әдетте жеке өзі арнаулы істеткен

заттар жекенің өзіне тәуелді болады. Ерлі-

зайыптылардың мал-мүлкін тепе-тең бөлу,

әділ сот адылиа амалиаты барысында

табанды болуға тиісті әдістердің бірі, ерлі-

зайыптылардың ортақ мал-мүлік көлемі

белгіленгеннен кейін, бірдің екіге

бөлінуібойынша тепе-тең екі үлеске бөлу,

нақтылы бөліс барысында заттай бөлу,

ақшалай бөлу және құнын ақшаға сындырып

бөлу сынды бөліс әдістерін қолдануға

болады. Тепе-тең бөлу ұстанымына табанды

болу абсолютты емес, егер оның ішіндегі

132

басқа элементтерді ескермей, ақ-қарасын

айырмай, бөліс жүргізетін болсақ, онда басқа

да теңсіздіктер жарыққа шығуы мүмкін,

сондықтан, соттық түсіндірменің

белгілемесінде, тепе-тең болу ұстанымында

табанды болу шарты астында, белгілі шарт -

жағдай астында қалыпты парықтардың

сақталатынына жол беру керек деп

көрсетілген болады. Мысалға, ерлі-

зайыптылардың бір жағының өндіріс,

тұрмыс барысындағы ерекше талабы немесе

ерекше мал-мүлкінің келу қайнары сияқты

жағдайлар.

2) Нақтылы жағдайға қарап бөлу әдісі

дегеніміз – ерлі-зайыптылардың алуан түрлі

нақтылы мал-мүлкіне бөліс жүргізетін әдіс-

амал. Бастысы ерлі-зайыптылардың ортақ

мал-мүлкіндегі бірлесіп тижарат жүргізетін

мал-мүлік, өндіріс материалы, неке

алдындағы жекелік үйдің некеленгеннен

кейінгі артқан бөлегі және бөлуге келмейтін

ортақ меншіктегі үй, т.б. әділдік белгілеме

бойынша болуы керек. 1. Өндіріс тижарат

пен қатысы бар мал-мүлік. Ерлі-

зайыптылардың ортақ мал-мүлкіне жататын

өндіріс материалы, отбасындағы жекелік

машина, шағын типті трактор сияқтыларды

қамтиды, нақтылы бөлу әдісі, сол затты

тижарат жүргізу шарт – жағдай қабілеті бар

жаққа беріп, ал енді бір жағына сол заттың

құнын ақшаға бағалап, бағаланған ақшаның

тең жартысын беру немесе басқа да бөліс

формасын қолдануға да болады. Егер ерлі -

зайыптылардың бір жағы ортақ мал-мүлікке

тән мал-мүлікті басқалармен бірігіп тижарат

жүргізген болса, ал мал-мүлік бірлесіп

тижарат жүргізушілердің ортақ меншігінде

болса, бұған нақтылы жағдайға қарап бөлу

әдісі қолданылады. Егер ерлі-зайыптылар

ортақ бағымшылық немесе егіншілікпен

шұғылданған кезде жаратқан экономикалық

құнға өндірістің дамуы мен тижарат

басқаруға қолайлы жаратуды ойласып, ортақ

мал-мүлікті үйлесімді бөлу немесе бағаға

сындырып бөлу әдісін қолдануға болады.

Керісінше әлі экономикалық құн жаратпаған

бір жақтың білім-меншік құқығын бөлуге

тура келсе бір жақтың экономикалық құн

жаратпаған білім-меншік құқығы сол

жақтың өзіне тән болады. Бірақ, нақтылы

жағдайға негізделіп бір жаққа лайықты

көмектесу керек. Ал ерлі-зайыптылардың

ортақ меншігіндегі жарна құқығы, заем екі

жақ келісімге келіп бөліп алса болады, жарна

әдетте сыртына жазылған баға бойынша тең

екіге бөлінеді. Алуан түрлі заемды бөлгенде,

оның артқан құнын ойласып үйлесімді,

лайықты бөлу керек. Оңай бөлуге келмейтін

ерлі-зайыптылардың ортақ мал-мүлкін

бөлуде, екі жақ келісімге келе алмаса

бұрынғы бағасын қазіргі бағасынан алып

тастап нақты бағасын белгілеу. Ерлі-

зайыптыларда жылжымайтын мал-мүлік,

ерте заман бұйымдары, қымбат бағалы

суреттер болса қатысты орындарға бағалату

керек. 2. Тұрар жайды бөлудің әдістері.

Тұрар-жай дегеніміз әдетте неке қатынасы

сақталған мезгілде ие болған әрі ерлі-

зайыптыларға ортақ тұрғылықты орын.

Тұрар-жайды бөлген кезде алдымен

әйелдермен балалардың құқық-мүдесін

ойласу керек. Мұнда көп жағдайда әйелдер

мен балаларды маңдай алды орынға қойған

абзал, егер тұрар жайы жоқ болып, жалдап

отырған болса да солай істелгені жөн.

5. Ерлі-зайыптылардың ортақ мал-

мүлкін үйлесімді бөлудің маңыздылығы

1) некеден ажыраспақшы болған ерлі-

зайыптылардың келісіміне құрмет етіп мал-

мүлік талас-тартысының ойдағыдай

шешілуіне кепілдік етуге болады. Некеден

ажырасу барысындағы ер-әйелдің ортақ мал-

мүлікке қарасты келісімі заңдық күшке иe

болады, әр қандай тарап осы келісімге

құрмет етуі керек. Себебі ерлі-зайыптылар

ортақ мал-мүлкі жекелік сипатқа иe, бұнда

ерлі-зайыптлар ортақ мал-мүлкті бір жайлы

ету құқығы болады. Осылай болғанда ерлі-

зайыптлар ортасындағы келісім арқылы әр

екі жақтың мал-мүлік бөлісіндегі мал-мүлік

орнын анағұрлым бекемдеуге болады,

2) Ер әйел теңдік ұстанымының

анағұрлым бекемдеуге тиімді. Бұнда ер-әйел

теңдік ұстанымы түзіміне бойұсыну керек.

Сонда ғана әр екі жақтың өздерінің иeленуге

тиісті заттық мүддесін қанағаттандырып,

кейінгі шыт жаңа өмір бастауына берік сенім

қалауына мүмкіндік туылады. Көптеген

отбасыларында «әйел үйде, ер түзде болатын

жәйіттер сақталып отыр»[2, 51]. Сондықтан

133

көмескіде әйел жақтың жаратқан

экономикалық құны ерлердікінен төмен

көрінеді, бірақ бұндай жәйттерге негізделіп

әйелдердің отбасылық экономикалық құны

жағындағы үлесін жоққа шығаруға

болмайды, керісінше некеден ажырасқан

кезде айел жақтың ер жақпен бірдей тең

құқықтан пайдалануына кепілдік ету керек.

3) өндіріске, тұрмысқа пайдалы. Бұнда

баса дәріптелетін нәрсе ер-әйел некеден

ажырасқан кезде үйлесімді мал-мүлік бөлісі

жүзеге асса, өндіріс, тұрмыс жақтарының

ешқандай ықпалына ұшырамай мал-

мүліктіңбағасын сақтап қалу, «әлдеқандай

бір мал-мүліктің бөлісіне бола өзіндік құнын

жоймауына кепілдік ету басты мақсат

етіледі» [3, 61]. егер мал-мүлік ерлі-

зайыптылардың бір жағына ғана бөлінген

болса, мал-мүлікке иe болған жағы мал-

мүлікке иe болмаған жағынан алуға тиісті

бөлігін ақшаға сындырып, толықтап алуына

болады.

4) кінәсіз жақтың құқық мүддесін

қорғауға пайдалы. Ерлі-зайыптылар неке

қатынасын орнатуда қатысты орындар неке

куәлігін тарқату арқылы неке қатынасын

тұрақтандырады, неке куәлігі

тарқатылғаннан бастап, неке қатынасы

заңның қорғауында болады, ерлі-зайыптылар

неке қатынасында құқықтан игіліктенумен

бірге тиісті жауапкершіліктіалу керек. Ер

немесе әйел жақтың жекелік ағаттығы

некенің аяқтауына келтірсе, бұл ағаттығы

бар жақтың себебінен кінәсіз жақтың құқық-

мүддесі зиянға ұшырамауы керек.

5) нақтылы қиыншылығы бар жаққа

көмектесуге пайдалы. Некеден ажырасу

істерінде тұрмыста нақтылы қиыншылығы

бар жаққа көмектесу керек, бұндай көмек

мал-мүлік бөлісінде бейнеленуі керек, іс

жүзінде мал-мүлік бөлісі қиыншлығы бар

жаққа көмектесуді басты мақсат етпейді,

лайықты түрде көбірек бөлуді көзде

ұстайды. Осылай болғанда ғана

қиыншылығы бар бір жақтың некеден

ажырасқаннан кейінде, экономикалық негіз

қалауына жақсы тұрмыс кешіруіне кепілдік

етуге болады .

6) әйелдер мен перзенттердің мүддесін

қорғау тиімділігі. Әйелдердің экономикалық

шарт жағдайы ерлермен салыстырғанда

недәуір парықты болады. Мал-мүлік

бөлісінде әйелдер мен перзенттердің

мүддесіне лайықты түрде көңіл бөлгенде

ғана тұрмыс қиыншылығының алдын алып

перзенттердің ақаусыз өсіп-жетілуіне

шынайы кепілдік етуге болады.

Қорытып айтқанда, неке және отбасы

қатынасы, некеден ажырасу жұмыстарын

ойдағыдай біржақтылы ету жөнінде зерттеу,

некеден ажырасқан ерлі-зайыптылардың

ортақ мал-мүлкін үйлесімді ойдағыдай бөлу,

мыңдаған, милиондаған отбасының, сондай-

ақ ер мен әйелдің, перзенттердің, кәрі-

жастың төл мүдесіне барып саятын қоғамдық

қоламталы мәселе. Демек, некеден

ажырасатын ерлі- зайыптылардың ортақ мал-

мүлкін үйлесімді бөлу, ерлі-зайыпты екі

жақтың сонымен бірге ерлі-зайыпты екі

жаққа қатысты адамдардың некеден

ажырасқаннан кейінгі қалпты тұрмысына, әр

екі жақтың төл мүддесіне, қоғамның

орнықтылығы мен дамуына жасайтын

ықпалы төтенше зор деп кесіп айтуға әбден

болады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Лин Шыуын. Ерлі-зайыптылар мал-

мүлік түзімі жөнінде зерттеу.ҚР Пекин,

орталық баспа. 2010 жыл. 78 бетте.

2. Ли Хуапу. Ерлі-зайыптылар талас-

тартысын дұрыс шешім ету. ҚР Пекин,

халық баспасы, 2003 жыл. 51 бетте.

3. Яң Дауын. Неке және семья. ҚР

Пекин, Ғылым-техника баспасы, 2006

жыл.161бетте.

134

Библиографический дайджест

Библиографиялық дайджест ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ФАО «НЦПК «Өрлеу» ИПК

по Актюбинской области

Шынтасова Г.Е.

специалист отдела (библиотека)

«Дуальное обучение в Казахстане»

«Қазақстандағы дуалдық оқыту жүйесі»

Құрметті оқырман! Кезекті библиографиялық дайджест сапалы және кәсіби білім

беру бағдарламасы бойынша теория мен практиканы үйлесімді жалғастыратын дуалды

оқыту жүйесіне арналады.

Дуалды оқыту жүйесі дағды мен білімді тікелей игеруге бағытталып, практикалық

сағаттардың оқыту бағдарламасын біріктіретін, білікті мамандарды даярлаудағы кәсіби

дайындықты жоғарылатуға ықпал ететін жүйе.

Бұл дайджест білім беру жүйесінің барлық мамандарына, жоғары оқу орны мен

біліктілікті арттыру институты тыңдаушыларына және мектеп ұжымы

қызметкерлеріне де арналады.

Уважаемый читатель! Вашему вниманию предлагается библиографический

дайджест, посвященный дуальному обучению в Республике Казахстан. Дуальная система

обучения – это возможность получить качественное и профессиональное образование,

успешно совмещая теорию и практику.

Основными направлениями дайджеста являются принципы деятельности

профессиональных образовательных организаций по внедрению элементов системы

дуального обучения.

Данный дайджест адресован специалистам, работникам образования всех уровней,

преподавателям вузов и школ, слушателям институтов повышения квалификации.

«Об образовании». Закон Республики Казахстан. – Алматы:

«Издательство «Норма-К», 2016. – 80 стр.

Настоящий Закон регулирует общественные отношения в области

образования, определяет основные принципы государственной

политики в этой области и направлен на обеспечение

конституционного права граждан Республики Казахстан, а также

иностранцев и лиц без гражданства, постоянно проживающих в

Республике Казахстан, на образование.

Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі: – Алматы: ЖШС

«Издательство «Норма-К», 2016. – 112-бет.

Жаңа Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі №414-V ҚРЗ

2015 жылғы 23 қарашадағы қол қойылып, «Егемен Қазақстан» газеті

2015 жылғы 25 қарашадағы жарияланып және 2016 жылғы 1қантардан

бастап қолданысқа енгізіледі(204-бап қараңыз).

Кодекстің мәтіні ҚР 6.04.2016 ж. №483-V Заңымен өзгерістер мен

толықтырулар өзгертілген (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін

күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

135

Трудовой кодекс Республики Казахстан:– Алматы: ЖШС

«Издательство «Норма-К», 2016. – 112-стр.

Новый Трудовой кодекс Республики Казахстан № 414-V ЗРК

подписан 23 ноября 2015 года, опубликован 25 ноября 2015 года в

газете «Казахстанская правда» и вводится в действие с 1 января 2016

года, с 1 января 2017 года отдельные положения Кодекса действуют в

новой редакции (подробнее см. cтатью 204 настоящего Кодекса).

В текст Кодекса внесены изменения и дополнения,

предусмотренные Законом РК № 483-V от 6 апреля 2016 года.

Өстеміров К., Шәметов Н., Васильев И.

Кәсіптік педагогика: колледж, университет студенттеріне

арналған оқулық .-Алматы, ТОО «Наз-9» ЖШС, 2006. – 280 бет, сур.

Оқулық мазмұнында кәсіптік педагогика пәнінің негіздері

қаралып, оқу-тәрбие жұмысы ерекшеліктері түсіндірілген және

педагогикалық менеджмент мәселелері де қарастырылған.

Оқулық педагогикалық мамандықтар бойынша оқитын колледж

және университет студенттеріне, кәсіптік мектеп оқытушыларына,

аспиранттар мен магистранттарға арналған.

Өстеміров К. Кәсіптік оқыту әдістемесі. Педагогикалық

мамандықтар бойынша жоғары және орта кәсіптік білім беретін оқу

орындарының студенттеріне және орта кәсіптік білім беретін оқу

орындарының студенттері мен өндірістік оқыту шеберлеріне арналған

оқулық. – Алматы: «РАДиАЛ» баспасы, 2006. – 240 бет.

Оқулық мазмұны кәсіптік сала бойынша даярланатын

жұмысшылар мен мамандардың білім мазмұнын, оның ұйымдастыру

әдістерін, арнайы пәндер бойынша өткізілетін сабақтардың

педагогикалық-психологиялық ерекшеліктерін, теориялық және

практикалық сабақтардың формалары мен дидактикалық принциптерін

толық ашып көрсеткен. Әсіресе кәсіптік мектептердегі өндірістік

оқытудың әдіс-тәсілдері туралы материалдары қамтылған.

Устемиров К., Шаметов Н.Р., Васильев И.Б.

Профессиональная педагогика. /Под ред. К. Устемирова. –

Алматы, 2005. – 432 с.

Общие основы профессиональной педагогики, проблемы

дидактики, педагогического менеджмента, коммуникативных

процессов в инженерно-педагогической деятельности, теории

воспитания в профессиональных учебных заведениях раскрываются с

учетом достижений современной науки и профессионального

педагогического опыта. Рассматриваются принципы организации

педагогического процесса в профессиональной школе, задачи, формы и

методы деятельностипедагога профессионального обучения.

Учебник предназначен для учащихся колледжей, студентов

педагогических ВУЗов, а также научным работникам и педагогам

системы повышения квалификации в области профессионального

образования.

136

Устемиров К.У., Васильев И.Б., Девятьярова Т.А.

Методика обучения общетехническим и специальным

дисциплинам. – Алматы: РАД и АЛ, 2006. – 304 С.

В учебнике, созданном учеными Республики Казахстан и

Украины, даны теоритические и методические вопросы по организации

преподавания общетехнических и специальных дисциплин. Раскрыты

формы, методы и средства изучения материала по швейному делу.

Уделено внимание методическим приемам, способствующим

повышению уровня познавательной активности и самостоятельности

обучающихся.

Учебник предназначен для студентов колледжей и вузов

обучающихся по педагогическим специальностям, а также для

инженерно – педагогических работников профтехшкол, колледжей и

вузов.

Сақтағанова М. Мұнай кәсiпшiлiк машиналары мен меха-

низмдерi. Оқулық. - Астана: Фолиант, 2011. - 320 б.

Оқулық 9 тараудан құралған, «2002002 – Мұнай және газ кен

орындарын пайдалану», «2510002 – Өнер кәсiптiк жабдықтарға техни-

калық қызмет көрсету және жөндеу» мамандықтары бойынша пай-

даланылады.Арнайы орта кәсiптiк оқу орындары оқушыларына

арналған.

Сатыбалдыұлы С., Байтанаева Б. Маркетинг және менедж-

мент негіздері: Оқулық. 2-басылым. - Астана: Фолиант, 2011. - 320 б.

Оқулықтың бірінші бөлімінде батыстық дамыған елдердегі

қалыптасқан теория негіздері және практикалық әдіс-тәсілдері,

еліміздегі нарықтық экономиканы басқарудың маркетингтік

қағидалары, стратегиялар, жоспарлау, ақпарат және зерттеулер

жүйелері келтірілген.Екінші бөлімде менеджменттің теориясы және

оның принциптері, функциялары, ұйымдық мәдениет,

ұйымдастырушылық қызмет баяндалады.

Қозыбай А.

Топ жетекшісі (өндірістік оқыту шебері): Оқу құралы. /

АҚозыбай, Н.Жексенбиева, К.Өстеміров. 2-басылым. - Астана:

Фолиант, 2010. - 160 б.

Оқулық кәсіптік оқу мекемелеріндегі өндірістік оқыту

шеберлеріне және педагогикалық қызметтегі жас мамандарға арналып,

болашақ білікті жұмысшы мамандарды дайындаудағы кәсіптік

оқытудың жалпы негіздерін меңгеруге көмек көрсетеді.

Техникалық және кәсіптік біліктілігін көтеру жүйесінде оқитын

өндірістік оқыту шеберлеріне арналған.

137

Жанар-жағармай материалдары (зертханалық практикум). –

Астана: Фолиант, 2010. – 120 бет.

Автокөлік техникаларында пайдаланылатын жанар-жағармай

материалдары мен техникалық сұйықтардың жарамдылығын анықтау

үшін орындалатын зертханалық жұмыстардың сипаттамалары берілген.

Арнаулы колледждердің техникалық мамандықтарының

оқушыларына оқу құралы ретінде арналған.

Никифоров Н.И. Газбен пiсiрушiлер мен кесушiлердiң

анықтамалығы: Оқулық. /Н.И.Никифоров, С.П., Нешумова, И.А.

Антонов, Б.Ә. Әлиев. - 2-басылым.- Астана: Фолиант, 2011. - 256 б.

Бұл анықтамалықта газбен пісіру, кесу, балқытып қосу,

дәнекерлеудің және металдарды газ жалынымен өңдеудің басқа да

сабақтас процестерінің технологиясы мен құрал-жабдықтары, сондай-

ақ пісіру арқылы біріктірілген материалдардың сапасын бақылау мен

аппаратуралардың жиі кездесетін ақауларын жөндеудің әдістері жайлы

негізгі мәліметтер баяндалады.

Баубек А., Арпабеков М. Эксплуатация автомобилей. Учебник.

– Астана: Фолиант, 2010. – 304 с.

В учебном пособии освещены вопросы видов перевозок на

транспорте, классификации грузов, типов автотранспортных

предприятий, показателей работы подвижного состава грузового и

пассажирского автотранспорта. Изложены основные принципы

системы технического обслуживания и ремонта автотранспортной

техники. Подробно рассмотрены вопросы технологии уборочно-

моечных, контрольно-диагностических, крепежных, регулировочных

работ по двигателю и его системам и механизмам,

электрооборудованию, агрегатам трансмиссии, ходовой части, органов

управления автомобилем. Дано краткое описание особенностей

современных впрысковых двигателей, оснащенных электронной

системой управления. Рассмотрены основные аспекты эксплуатации

автомобилей в особых условиях, а также вопросы организации

хранения транспортных средств.

Пособие предназначено для учащихся и студентов

автотранспортных факультетов колледжей и вузов, а также может быть

использовано работниками предприятий автомобильного транспорта.

Научно-методический журнал «Қазақстан кәсіпкері –

Профессионал Казахстана» издается с 2001 года.

На страницах научно-методического журнала «Қазақстан

кәсіпкері – Профессионал Казахстана» публикуются результаты

научных исследований по актуальным проблемам технического и

профессионального образования в Республике Казахстан; учебно-

методические, инструктивно-нормативные, информационно-

аналитические материалы в сфере ТиПО, а также материалы для

повышения качества подготовки специалистов в системе ТиПО.

В издании публикуются статьи, получившие положительное

138

заключение, на 3-х языках - казахском, русском и английском – по

следующим рубрикам: "Колонка редактора", "Высшее

профессиональное образование", "Техническое и профессиональное

образование", "Вопросы и ответы".

Газета «Қазақстан кәсіподағы» - печатный орган Федерации

профессиональных союзов РК. Основанное в мае 1989 года под

названием «Голос-Әділет», издание знакомит читателей с самыми

актуальными новостями профсоюзной жизни страны.

Через страницы издания корреспонденты рассказывают о самых

интересных событиях уходящей недели, поднимают важные проблемы

в сфере труда, делятся мнением авторитетных экспертов, политиков и

лидеров профсоюзного движения страны.

Отдельные рубрики позволяют читателям лучше ознакомиться с

основами социального партнерства в других странах, показать

международный опыт решения социально-трудовых конфликтов.

Более того, прочувствовать наиболее распространенные профессии на

себе.

МЕРЗІМДІ БАСЫЛЫМДАРДА ЖАРИЯЛАНҒАН МАҚАЛАЛАР:

СТАТЬИ ИЗ ПЕРИОДИЧЕСКИХ ИЗДАНИЙ:

Абдрашева, Д.

Дуальное обучение в РК: на пути к европейским стандартам / Д. Абдрашева,

А.Ахметжанова // Білімді ел = Образованная страна: республиканская образовательная

общественно-политическая газета.- Астана, 2016.- №19(56).-11 окт.- С.12-13.

В статье заместитель директора Департамента развития высшего образования Дана

Абдрашева подчеркивает, что в современном мире вузы играют важную роль в развитии

межгосударственного сотрудничества в сфере образования, науки, культуры, социально-

экономических отношений. В новой эпохе развитых технологий вузы вынуждены изменить

внутреннюю среду управления и начать работать по принципам рыночных отношений.

Ерназарова Г.И.

"Дуалды оқыту" - білім берудің табыстылығы, маңыздылығы // Білім берудегі

менеджмент.- 2013.- қаңтар.- № 3. - С. 67-70.

Мақалада Германиядағы орта білім беру жүйесі дуалды оқыту сатысы бойынша

тәжірибе алмасушылардың ақпараттарының қорытындысы келтірілген.

Жукенова С.С.

Дуальды оқыту жүйесінің проблемалары // Қазақстан кәсіпкері. – 2016.-№1.–20-23 б.

Бұл мақалада дуальды оқыту жүйесін оқу процесіне енгізудің өзекті мәселелері

қарастырылады.

Раймбеков К.О., Жовниренко И.В.

Пути формирования системы дуального образования в Казахстане //Профессионал

Казахстана. - 2015. – №4(119). – С.12-16

В статье авторы рассматривают возможности развития системы дуального образования

и социального партнерства в Казахстане с учетом применения международного опыта.

139

Сабиева, К.У.

О некоторых аспектах курсовой подготовки преподавателей технического и

профессионального образования в условиях дуальной системы обучения // Білім

берудегі менеджмент.- 2014.- № 2. - С. 128 - 131.

В статье рассматривается взаимодействие учреждений образования ТиПО с

предприятиями в подготовке специалистов, обучение которых максимально приближено к

конкретным запросам работодателя и производства в целом.

Туркестанова Л.

Жумахан Мырзахалыков: Предпринимательские вузы в стране обязательно

должно быть! // Білімді ел / Образованная страна.- 2016.- 27 желтоқсан.- № 24 (61). - С. 6.

Статья ректора, Жумахана Мырзахалыкова, посвящена Южно-Казахстанскому

государственному университету им. М.Ауэзова, крупнейшему многопрофильному вузу в

Казахстане, который уверенно двигается в своем поступательном развитии. Ректор ставит

перед своим коллективом амбициозные задачи, важнейшая из которых, по его мнению, -

становление в современном амплуа предпринимательского вуза.

140

Құрметті оқырмандар!

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының филиалы

Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты

«Әдіскер жаршысы» атты республикалық ғылыми-әдістемелік журналын шығаруда (тіркеу

№15636-Ж). Ол педагогикалық озық ойлар, ғылыми-әдістемелік ізденістер мен мұғалімдері

жетістіктерінің мінбесі. Журнал беттерінде ғылыми мақалалар мен оқу-тәрбие істерінің

өзекті мәселелері туралы ғылыми-әдістемелік мәлімет-хабарлар, оқытудың заманалық

теориясы және әдістемелік жетістіктері, тәжірибелік кеңестер мен ұсыныстар жарияланбақ.

Білім беру саласы қызметкерлері өздерін толғандырып жүрген мәселелер, іс-тәжірибелері

туралы материалдарды және жеке шығармалардың туындыларын жіберуге болады.

«Әдіскер жаршысы» журналы жылына 4 рет (тоқсан сайын) қазақ және орыс тілдерінде

шығады. Жариялауға дайындалған мақалалар мына талап-тәртіптерге сай болуы тиіс:

1. Жариялауға дайындалған мақала қағазға басылған және электрондық басылым

түрінде тапсырылады.

2. Мақала MS WORD тексттік редакторында басылуы керек.

3. Шрифт аты: KZ Times New Roman, шрифт стилі: обычный, шрифт өлшемі: 12,

мақала көлемі 1-2 беттен кем болмауы керек.

4. Мақала соңында автор туралы қысқаша мәлімет болуы керек, фотосуреттер жіберуге

де болады.

Уважамые учителя!

Филиал акционерного общества «Национальный центр повышения квалификации

«Өрлеу» «Институт повышения квалификации педагогических работников по Актюбинской

области» выпускает республиканский научно-методический журнал «Әдіскер жаршысы»

(регистрационный №15636-Ж), который стал трибуной передовой педагогической мысли,

научно-методических поисков и достижений учителей. В нем публикуются научные статьи,

современные достижения теории и методики преподавания, научно-методические сообщения

об актуальных проблемах обучения, воспитания и развития, практические рекомендации и

разработки из опыта работы и др.

Журнал «Әдіскер жаршысы» выходит четыре раза в год. Статьи для публикаций

принимается на казахском, русском языках. Представленные для публикации статьи должны

быть оформлены в строгом соответствии со следующими требованиями:

1. Текст должен быть набран в текстовом редакторе MS Word.

2. Шрифт KZ Times New Roman, стиль обычный, размер шрифта: 12, текст статьи

объемом не менее 1-2 страниц.

3. В конце статьи должны быть точные данные об авторе, можно фотографии.

4. Статьи для публикации должны быть представлены на бумажном и электронном

носителях.

Теруге 02.05.17ж. жіберілді. / Сдано в набор 02.05.17г.

Баспаға 25.05.17ж. қол қойылды. / Подписано в печать 25.05.17 г.

Журналды шығару мерзімі .27.06.2017 ж. / Выход журнала 27.06.2017г.

Таралымы 10 дана. (электронды түрде)

Тираж 10 экз. (в электронном виде)