АХЛАХ АНГИЙН БАГШИЙН ГАРЫН АВЛАГАbgd.edub.edu.mn/Data/Uploads/Docs/f504948e-aa48-44d6-9729-2ee3832fb461.pdfДоктор Жон МакКарти, ХЭУЧДТөслийн

УЛААНБААТАР ХОТ 2018 ОН

АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ЧИГ БАРИМЖАААХЛАХ АНГИЙН БАГШИЙН ГАРЫН АВЛАГА

- 3 -

АХБ-ны “Хөдөлмөр эрхлэх ур чадварыг дээшлүүлэх” төслийн 4-р бүрэлдэхүүн хэсгийн зөвлөх үйлчилгээний хүрээнд боловсруулж, хэвлэв.

Бэлтгэсэн:Доктор Жон МакКарти, ХЭУЧДТөслийн олон улсын зөвлөхП.Оюунаа, Ph.D., ХЭУЧДТөслийн үндэсний зөвлөх

Хянан тохиолдуудсан: Д.Алтанцэцэг, ХЭУЧДТөслийн дэд зохицуулагчА.Гэрэл, ХЭУЧДТөслийн боловсролын мэргэжилтэн

Гарын авлагыг ашиглахтай холбоотой мэдээллийг АХБ-ны “Хөдөлмөр эрхлэх ур чадварыг дээшлүүлэх” төслийн багаас лавлана уу.

Холбоо барих хаяг: [email protected] [email protected] [email protected]

Утас: 7000-2066 7000-2055

Худалдаж борлуулахыг хориглоно.

ГАРЧИГ

ЭРХЭМ ХҮНДЭТ БАГШ НАРАА! ..................................................................................................................... 5

ГАРЫН АВЛАГЫН БҮРЭЛДЭХҮҮН ................................................................................................................. 6

СУРАЛЦАГЧДАД ЗӨВЛӨГӨӨ ӨГӨХ ТУХАЙ ................................................................................................. 7

X АНГИ ............................................................................................................................................................ 9

ОРШИЛ ........................................................................................................................................................... 10

ДАСГАЛ 1: ХИЧЭЭЛ, АЖИЛ МЭРГЭЖЛЭЭ УЯЛДУУЛАХ .......................................................................... 10

ДАСГАЛ 2: ХИЧЭЭЛ, АЖИЛ МЭРГЭЖЛЭЭ УЯЛДУУЛАХ .......................................................................... 10

ДАСГАЛ 3: АЖИЛ МЭРГЭЖИЛ, ХИЧЭЭЛ БОЛОН 12 ДУГААР АНГИ ТӨГССӨНИЙ ДАРАА СУРАЛЦАХ ИХ, ДЭЭД СУРГУУЛЬ, МБС-ЫН БАЙГУУЛЛАГЫГ УЯЛДУУЛАХ ............................................11

ДАСГАЛ 4: АЖИЛ МЭРГЭЖИЛ, ХИЧЭЭЛ БОЛОН 12 ДУГААР АНГИ ТӨГССӨНИЙ ДАРАА СУРАЛЦАХ ИХ, ДЭЭД СУРГУУЛЬ, МБС-ЫН БАЙГУУЛЛАГЫГ УЯЛДУУЛАХ ........................................... 12

ДАСГАЛ 5: СУРГАЛТЫН ОЛОН ЯНЗЫН БОЛОМЖ, АРГА ЗАМЫГ ТАНЬЖ МЭДЭХ ............................... 13

ДАСГАЛ 6: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ОЛОН ЯНЗЫН БОЛОМЖИЙГ ТАНЬЖ МЭДЭХ ................................ 14

ДАСГАЛ 7: СОНИРХСОН АЖИЛ МЭРГЭЖИЛ БОЛОН СУРГАЛТЫН БОЛОМЖ, АРГА ЗАМЫН ТАЛААР ОЛЖ МЭДЭХЭД ХЭРЭГЛЭСЭН ВЭБСАЙТ, НОМЫГ ҮНЭЛЭХ ........................... 14

ДАСГАЛ 8 (ЭХНИЙ ХУВИЛБАР): ХҮЙСИЙН ЯЛГАА БОЛОН АЖЛЫН ҮҮРГИЙН ТАЛААРХ ИТГЭЛ ҮНЭМШЛЭЭ ТАНЬЖ МЭДЭХ ....................................................................................................................... 14

ДАСГАЛ 8 (ДАРААГИЙН ХУВИЛБАР): АЖИЛ БОЛОН ХҮЙСИЙН ҮҮРЭГ ................................................ 15

ДАСГАЛ 9: ИРЭЭДҮЙН АЖИЛ, АМЬДРАЛЫН ҮҮРГЭЭ ТАНЬЖ МЭДЭХ ................................................. 15

XI АНГИ ......................................................................................................................................................... 17

ОРШИЛ ........................................................................................................................................................... 18

ДАСГАЛ 1: АЖЛЫН ШААРДЛАГА ............................................................................................................... 18

ДАСГАЛ 2: ЧАДВАРТАА ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙХ .................................................................................... 18

ДАСГАЛ 4: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН ХУРААНГУЙ: МИНИЙ НАМТАР, ТҮҮНТЭЙ ХОЛБООТОЙ АЖИЛ ..................................................................................................................................... 19

ДАСГАЛ 3: МИНИЙ УР ЧАДВАР ................................................................................................................ 19

ДАСГАЛ 5: ХАМГИЙН СОНИРХОЖ БУЙ 5 АЖИЛ: ЭДГЭЭР АЖИЛД ХЭРХЭН ОРОХ ВЭ? .................... 20

ДАСГАЛ 6–10: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ҮРГЭЛЖЛЭЛ ............................................... 20

ДАСГАЛ 11: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТ ХИЙХТЭЙ ХОЛБООТОЙ ИНТЕРНЕТИЙН ЭХ СУРВАЛЖ – ЭХНИЙ ХЭСЭГ ...................................................................................... 21

ДАСГАЛ 12: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТ ХИЙХТЭЙ ХОЛБООТОЙ ИНТЕРНЕТИЙН ЭХ СУРВАЛЖ – ХОЁР ДАХЬ ХЭСЭГ .............................................................................. 21

ДАСГАЛ 13: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТ ХИЙХТЭЙ ХОЛБООТОЙ НОМ, ГАРЫН АВЛАГА – ЭХНИЙ ХЭСЭГ ................................................................................................................ 22

ДАСГАЛ 14: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТ ХИЙХТЭЙ ХОЛБООТОЙ НОМ, ГАРЫН АВЛАГА – ХОЁР ДАХЬ ХЭСЭГ ....................................................................................................... 22

mailto:[email protected]



- 4 - - 5 -

ЭРХЭМ ХҮНДЭТ БАГШ НАРАА!

Ажил мэргэжлийн чиг баримжаа гэж юу вэ?Ажил мэргэжлийн чиг баримжаа нь эцэг эх, суралцагчдад ахлах ангид судлах хичээл, хөтөлбөрөө сонгох, мэргэжлийн боловсрол, сургалт (цаашид МБС)-ын байгууллага болон их дээд сургууль, мэргэжлийн хөтөлбөрөө сонгох, хөдөлмөрийн зах зээлд ажил хөдөлмөр эрхлэхтэй холбоотой ухаалаг шийдвэр гаргахад дэмжлэг үзүүлдэг үйл ажиллагаа юм.

Бүх төрлийн, бүх түвшний сургалтын үр дүн хөдөлмөрийн зах зээлтэй холбогддогАхлах ангид сонгон судалсан хичээл, хөтөлбөр, элсэн суралцсан МБС-ын байгууллага болон их дээд сургууль нь тухайн иргэнийг хөдөлмөрийн зах зээлд эзэмшсэн мэргэжлийн дагуу ажил хөдөлмөр эрхлэх боломж олгодог. Гэхдээ МБС эсвэл их дээд сургууль төгссөний дараа хөдөлмөрийн зах зээлд ажлын боломж байхгүйгээс болж ажилгүй байх эсвэл эзэмшсэн мэргэжлээрээ бус өөр чиглэлээр (жишээ нь багшийн мэргэжлээр их дээд сургууль төгсөөд худалдагч хийх) ажиллах нөхцөлтэй тулгарах тохиолдол цөөнгүй байна.

Ажил мэргэжлийн ухаалаг шийдвэр гаргахын ач холбогдолИнгэж их зүтгэл гаргаж, хөрөнгө мөнгө зарцуулсны дараа ажилгүй байх нь эцэг эх, залуучуудад их дарамттай байдаг. Тэгвэл ерөнхий боловсролын сургууль (цаашид ЕБС)-ийн ажил мэргэжлийн чиг баримжаа нь суралцагчид, тэдний эцэг эхэд хөдөлмөрийн зах зээлийн сүүлийн үеийн чиг хандлага, бодит нөхцөлд нийцсэн ухаалаг шийдвэр гаргахад тусалж, ийм дарамт, бэрхшээлтэй тулгарахаас сэргийлнэ.

Суралцагчдын шийдвэр гаргах чадамж харилцан адилгүйЕБС-д ажил мэргэжлийн чиг баримжаа хэрэгжүүлэх өөр нэг шалтгаан байдаг. Та сургуульд багшаар ажиллаж байсан туршлагаасаа суралцагчид эзэмшсэн чадвар, сурлагын амжилт, нийгмийн, сэтгэл хөдлөлийн болон биеийн хөгжлийн хурдаараа, түүнчлэн ажил мэргэжлийн сонголт, ямар хичээл, хөтөлбөр энэ ажил мэргэжлийг эзэмших боломж олгох вэ гэдэг ойлголтоороо харилцан адилгүй байдаг гэдгийг мэддэг болсон байх. Үнэндээ суралцагч гэлтгүй бүх хүн ур чадвар, ажлын гүйцэтгэл болон шийдвэр гаргахдаа өөр хоорондоо ялгаатай байдаг. Энэ ялгааг харгалзаж, хүмүүст ухаалаг шийдвэр гаргахад туслах, бэлтгэх явдал боловсролын нэг үүрэг юм. Математикийн сургалт сайн байвал энэ шинжлэх ухааныг илүү сайн сурах боломжтой байдгийн адилаар ажил мэргэжлийн талаар илүү сайн мэдээлэлтэй, туршлагатай байвал оновчтой, ухаалаг шийдвэр гаргаж чадна.

Хүйсийн ялгааХөвгүүдтэй харьцуулахад охид ажил мэргэжлийн тал дээр илүү сайн төлөвшсөн байдаг гэдгийг санах хэрэгтэй. Охид ажил мэргэжлийн сонголтоо хөвгүүдээс арай эрт хийж, энэ сонголтондоо баригдах хандлагатай байдаг. Өөрөөр хэлбэл, тэд ажил мэргэжлийн сонголтоо эргэн харж, өөрчлөх, илүү өөр олон боломжийг судлах тал дээр хязгаарлагдмал байдаг гэсэн үг. Тиймээс охидыг ажил мэргэжлийн сонголт хийхэд эртнээс дэмжиж, сонголтондоо нээлттэй хандахад дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй юм.

Сурган хүмүүжүүлэгчдийн үүрэг бол суралцагчдыг хөдөлмөрийн зах зээлд бэлтгэхСуралцагчдын ажил мэргэжлийн урт хугацааны шийдвэр гаргах, түүний дагуу төлөвлөлт хийх чадамжийг хөгжүүлэхийн тулд ажил мэргэжлийн чиг баримжааг чанартай хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Гэхдээ ажил мэргэжлийн чиг баримжаа нь зөвхөн суралцагчдад төдийгүй багш нарт ч гэсэн шинэ концепц. Учир нь багш таныг суралцагч эсвэл оюутан байхад ажил мэргэжлийн чиг баримжааны талаар яригддаггүй байсан гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Зарим багш нар багшаас өөр мэргэжил эзэмшиж, ажил хөдөлмөр эрхлэх байж дээ гэж ярилцдаг. Гэхдээ тэдэнд ийм боломж хараахан байгаагүй. Тэднийг суралцагч эсвэл оюутан байх үед ажил мэргэжилтэй

XII АНГИ ........................................................................................................................................................ 25

ОРШИЛ ........................................................................................................................................................... 26

ДАСГАЛ 1: 12 ДУГААР АНГИ ТӨГССӨНИЙ ДАРААХ БОЛОМЖУУД ....................................................... 27

ДАСГАЛ 2: ТӨРИЙН ӨМЧИЙН ИХ ДЭЭД СУРГУУЛЬД ӨДРӨӨР СУРАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ..................... 27

ДАСГАЛ 3: ХУВИЙН ИХ ДЭЭД СУРГУУЛЬД ӨДРӨӨР СУРАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ....................................... 27

ДАСГАЛ 4: ТӨРИЙН ӨМЧИЙН МБС-ЫН БАЙГУУЛЛАГАД ӨДРӨӨР СУРАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ................ 28

ДАСГАЛ 5: ХУВИЙН МБС-ЫН БАЙГУУЛЛАГАД ӨДРӨӨР СУРАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ................................. 28

ДАСГАЛ 6: ТӨРИЙН БОЛОН ХУВИЙН ИХ ДЭЭД СУРГУУЛЬД ЭЧНЭЭ ЭСВЭЛ ОРОЙГООР СУРАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ............................................................................................................ 29

ДАСГАЛ 7: ТӨРИЙН ӨМЧИЙН БОЛОН ХУВИЙН МБС-ЫН БАЙГУУЛЛАГА, СУРГУУЛЬД ЭЧНЭЭ ЭСВЭЛ ОРОЙГООР СУРАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ................................................................................. 29

ДАСГАЛ 8: ЗАЙНЫ СУРГАЛТ БОЛОН БУСАД ЦАХИМ СУРГАЛТ ............................................................ 30

ДАСГАЛ 9: ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙН ТАЛААРХ МЭДЭЭЛЛИЙН ЭХ СУРВАЛЖ .................................. 30

ДАСГАЛ 10: ХУВИАРАА ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭХ БОЛОМЖ ........................................................................ 31

ДАСГАЛ 11: ӨӨРИЙНХӨӨ ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭХ БОЛОМЖТОЙ УР ЧАДВАРЫГ ТОДОРХОЙЛОХ ..... 31

ДАСГАЛ 12: АЖИЛГҮЙ НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫГ УДИРДАХ ............................................................................ 32

ХАВСРАЛТ 1 АХЛАХ АНГИЙН СУРАЛЦАГЧДЫН АЖИЛ МЭРГЭЖИЛТЭЙ ХОЛБООТОЙ АСУУДЛУУД ............................................................................................................................ 34

ДЭЭРХ АСУУДЛЫГ ШИЙДЭХ АРГА ЗАМ ..................................................................................................... 35

ХАВСРАЛТ 2 АХЛАХ АНГИЙН ХИЧЭЭЛ БОЛОН АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН УЯЛДАА .................................. 36

ХАВСРАЛТ 3 УР ЧАДВАРЫН ТӨРӨЛ БА АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН УЯЛДАА .............................................. 45

ХАВСРАЛТ 4 АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ХӨГЖИЛ, СОНГОЛТЫН ТАЛААРХ ЗАРИМ ОНОЛ ........................ 47

ХАВСРАЛТ 5 АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ЗӨВЛӨГӨӨ ХЭРХЭН ӨГӨХ ТУХАЙ ............................................... 50

ХАВСРАЛТ 6 ЕБС-ИЙН АХЛАХ АНГИЙН СУРАЛЦАГЧДЫН АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ЧИГ БАРИМЖААНЫ ЧАДАМЖУУД .............................................................................................................. 52

ХАВСРАЛТ 7 ҮНДЭСНИЙ АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ЖАГСААЛТ .................................................................. 55

ХАВСРАЛТ 8 “АЖЛЫН ТУРШЛАГА СУДЛАХ” ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ УДИРДАМЖИЙН ЗАГВАР ............. 65

ТЭМДЭГЛЭЛ ............................................................................................................................................. 68-72

- 6 - - 7 -

холбоотой мэдээллийг цаг тухайд өгдөггүй байсан! Харин одоо багш, сурган хүмүүжүүлэгч нарын үүрэг бол хөдөлмөрийн зах зээлийн бодит нөхцөл байдалд нийцүүлэн шинэ залуу үеийг бэлтгэх явдал юм. Ахлах ангийн сонгон судлах хичээл, хөтөлбөр, МБС, их дээд сургууль болон хөдөлмөрийн зах зээлийн талаар илүү их мэдээлэлтэй байх тусам Монгол Улсын иргэд илүү идэвхтэй, эдийн засгийн хувьд тогтвортой байх нөхцөл бүрдэнэ.

ГАРЫН АВЛАГЫН БҮРЭЛДЭХҮҮН

Ажил мэргэжлийн сонголт хийх танхимын сургалтын үйл ажиллагааЭнэхүү гарын авлага нь ахлах ангийн суралцагчдыг сонгон судлах хичээл, хөтөлбөр, МБС, их дээд сургуулийн сонголт болон хөдөлмөрийн зах зээлд ажил хөдөлмөр эрхлэхтэй холбоотой ухаалаг шийдвэр гаргахад дэмжлэг үзүүлэх зорилготой ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох танхимын үйл ажиллагааг санал болгож байна. Санал болгож байгаа эдгээр үйл ажиллагаагаар дамжуулан шийдвэр гаргах эгзэгтэй үед нь суралцагчдад дэмжлэг үзүүлэх, оновчтой сонголт хийх, дараагийн шатны сургалт болон ажил хөдөлмөрийн шилжилт амжилттай хийхэд нь бэлтгэх юм. Хавсралт 6-д ахлах ангийн суралцагчдад тулгардаг нийтлэг асуудал болон түүнийг шийдэхтэй холбоотой зайлшгүй эзэмшсэн байх чадамжийг харууллаа.

Сургуульд суурилсан аргаЕБС-ийн ахлах ангид ажил мэргэжлийн чиг баримжааг хэрэгжүүлэхэд сургууль бүр өөрийн гэсэн хөтөлбөр боловсруулах шаардлагатай болох ба энэ хөтөлбөр нь тухайн сургуульд сурдаг суралцагчдын ажил мэргэжлийн хэрэгцээтэй нягт уялдсан байна. Ажил мэргэжлийн чиг баримжааг системтэй, зохион байгуулалттай хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Учир нь багш нарын хувьд энэ нь шинэ концепц учраас энэ үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхийн тулд тэдэнд шинэ чадамж хэрэгтэй болно. Багш нар сургуулийн удирдлагатай хамтран багаар ажиллаж ажил мэргэжлийн чиг баримжааг сургуулийн орчинд болон сургуулиас гадуур хамгийн үр дүнтэй байдлаар хэрхэн хэрэгжүүлж болох талаар хэлэлцэх шаардлагатай. Ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагааг төлөвлөхдөө суралцагчийн хэрэгцээ, сургуулийн болон орон нутгийн нөөц боломжийг таньж мэдэх шаардлагатай.

Ангид суурилсан аргаЭнэхүү гарын авлагад санал болгож байгаа сургалтын үйл ажиллагаа нь анги бүрээр, суралцагчийн зайлшгүй шийдэх ёстой асуудал бүрээр, зайлшгүй эзэмших шаардлагатай чадамж бүрийн дагуу боловсруулагдсан болно. Ингэх нь багш нарт гарын авлагыг хэрэглэхэд хялбар байх юм. Энэ хичээлийн жилийн 10 дугаар ангийн суралцагчид 9 дүгээр ангидаа ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох зарим үйл ажиллагаанд хамрагдсан гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Энэхүү гарын авлагын 10 дугаар ангийн зарим дасгалыг 11 дүгээр ангид ашиглаж болно. Иймээс аль дасгалаас эхлэн ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагааг эхлэх вэ гэдэг нь суралцагчийн хэрэгцээ, өмнөх мэдлэг, чадвараас шалтгаална. Хавсралт 1-д ахлах ангийн суралцагчдын ажил мэргэжилтэй холбоотой асуудлыг жагсааж бичсэн болно. Энэ жагсаалт ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагааг тодорхой ангид төлөвлөхөд хэрэг болно гэж бодож байна.

Өөрийнхөө бүтээлч чанарыг ашиглахГэхдээ та өөрөө илүү бүтээлч байж болно. Ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох анги танхимын болон танхимаас гадуурх олон янзын үйл ажиллагааг хэрэгжүүлж болно. Гарын авлагад хэт баригдах шаардлагагүй. Өөр олон янзын арга, үйл ажиллагааг суралцагчидтайгаа хамтран хэрэгжүүлээд үзээрэй! Хэрэв суралцагчид амжилттай гүйцэтгэж байвал багш, суралцагчдад зориулсан дараагийн түвшний гарын авлага бичихийг эрмэлзээрэй!

Ажил мэргэжлийн хөгжлийн талаар илүү ихийг сурах Хэрэв та ажил мэргэжлийн чиг баримжааны талаар илүү ихийг сурах хүсэл эрмэлзэлтэй бол холбогдох онолыг Хавсралт 4-өөс үзээрэй.

Гарын авлагаа суралцагчийн гарын авлага болон бусад эх сурвалжтай уялдуулан хэрэглэхЭнэхүү гарын авлага нь ажил мэргэжлийн чиг баримжааны танхимын үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг (зорилго, хүрэх үр дүн, хэрэглэгдэхүүн, сургалтын үйл ажиллагаа болон холбогдох санамж) санал болгож байна. Суралцагчийн гарын авлагад дасгал бүрт шаардлагатай материалыг багтаахыг хичээсэн. Суралцагчид интернет, ном, гарын авлага, мэргэжлийн хүмүүс, ажлын байр гэх мэт бусад эх сурвалжийг ашиглах шаардлагатай болно. Зарим дасгалыг гэрийн даалгавраар гүйцэтгэж болно.

Ирээдүйгээ төсөөлөх, төлөвлөхБид суралцагчдыг ирээдүйгээ бодитоор төсөөлж, төлөвлөдөг байгаасай гэж хүсдэг. Энэ нь өсвөр насны ямар ч хүүхдэд амар биш гэдгийг санаарай.

Суралцагчид ирээдүйгээ төсөөлж, төлөвлөгөө хийхэд шаардагдах мэдлэг, чадварТэд өөрийнхөө ур чадвар, ажил мэргэжлийн сонирхлоо мэддэг байх хэрэгтэй. Tэдэнд сургалтын төрөл, боломж (өдрийн, оройн, эчнээ, зайны сургалт), ТБМС болон их дээд сургуулийн сургалтын хөтөлбөрийн агуулга, мэргэжлийн чиглэл, сургалтын хугацаа, зардал, болон тухайн сургалтыг төгссөний дараа ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжийн талаар мэдээлэл хэрэгтэй болно. Тэд ажил мэргэжлийн талаар болон ажлын ертөнц, түүнчлэн энэ ажил мэргэжлийг эзэмших сургалтын олон янзын боломжийн талаар мэддэг байх хэрэгтэй. Тэд гаднаас олж авсан мэдээллийг боловсруулж, өөрийнхөө талаарх мэдээлэлтэй (өөрийнх нь талаарх мэдлэг, ойлголт, итгэл, үнэмшил. Гэхдээ энэ мэдлэг, итгэл үнэмшил насанд хүрэхэд ихээхэн өөрчлөгддөг) уялдуулж хэрэглэх хэрэгтэй болно.

Нийгэм-эдийн засаг, газарзүйн хүчин зүйлийн нөлөөлөлҮүнээс гадна хөндлөнгийн олон хүчин зүйл байна. Тухайлбал гэр бүлийн нийгэм-эдийн засгийн нөхцөл байдал, эцэг эхийн хүлээлт, эцэг эхтэйгээ харилцах харилцаа, гэр бүлийн уламжлал болон газарзүйн байршил зэргийг энд дурдаж болно.

Бид хөдөлмөрийн зах зээл, ажил мэргэжлийн талаар хязгаарлагдмал мэдлэгтэйДээр нь багш, эцэг эхийн ажлын ертөнц, хөдөлмөрийн зах зээл дэх төрөл бүрийн ажил мэргэжил, шинээр бий болж байгаа мэргэжил, идэвхгүй ажил мэргэжлийн талаарх мэдлэг хязгаарлагдмал байдаг. Бидний мэдлэг хязгаартай!

Суралцагчид төдийгүй улс орны эдийн засаг, нийгэмд ач холбогдолтойАхлах ангийн суралцагчдад илүү ухаалаг шийдвэр гаргах, бодитой сонголт хийхэд туслах ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагаа нь суралцагч, эцэг эхэд төдийгүй Монгол улсын нийгэм, эдийн засагт чухал хувь нэмэр оруулна.

СУРАЛЦАГЧДАД ЗӨВЛӨГӨӨ ӨГӨХ ТУХАЙ

Ярихаас илүүтэй сонсохыг хичээхБагшийн үүргээс зөвлөхийн үүрэгтэй болох тийм ч амар зүйл биш. Ерөнхийдөө зөвлөх гэдэг нь ярихаас илүүтэй сайн сонсохыг хэлдэг. Сонсохдоо тухайн суралцагчийн асуудал юу болох, энэ асуудлыг шийдэх арга замыг тэдэнтэй хамтран эрэлхийлэх нь хамгийн чухал.

- 8 -

Суралцагчдад өөрийн гэсэн шийдлээ олоход туслахМэдээж суралцагчдад зөвлөгөө өгнө. Гэхдээ суралцагчдад тулгарсан асуудлыг арга замыг бэлэн хэлж өгснөөс асуудлаа шийдэх арга замыг өөрсдөө эрж болоход нь туслах явдал зөвлөхийн үндсэн даалгавар байдаг. Ингэхдээ суралцагчийн тулгарсан асуудлын талаар илүү сайн мэддэг хэн нэгнийг санал болгож болно. Асуудлыг шийдлийг сайн мэдэхгүй байгаа бол түүнийгээ хэлээд шийдлийг олсны дараа эргэж уулзана гэдгээ амлах хэрэгтэй. Иймээс ямар асуудал байгааг таньж мэдэх, илрүүлэх нь зөвлөгчийн хамгийн чухал үүрэг. Энэ үйл явц заримдаа нэлээд их хугацаа шаарддаг.

Мэдээлэл цуглуулах, тайлбарлах, мэдлэгээ хэрэглэхАжил мэргэжлийн зөвлөгөө өгөх нь нэлээд олон талын мэдлэг, чадвар шаарддаг. Учир нь субьектив мэдлэг (жишээ нь суралцагчийн өөрийн талаарх үзэл хандлага), хөндлөнгийн мэдлэг (жишээ нь сургалтын хөтөлбөр, ажлын ертөнц, нийгэм-эдийн засгийн нөхцөл байдал гэх мэт) бас суралцагчдыг ажил мэргэжил, сургалтаа төлөвлөж сурахад чиглүүлэх чадвар шаардагддаг. Хавсралт 5-д ажил мэргэжлийн зөвлөгөө өгөхтэй холбоотой зарим нэг зөвлөмжийг тусгалаа. Ахлах ангийн суралцагчдын ажил мэргэжилтэй холбоотой асуудлын жагсаалтыг (Хавсралт 1) ашиглан суралцагчийн тулгарсан асуудлын мөн чанарыг илрүүлэх боломжтой юм.

XАНГИ

- 10 - - 11 -

ОРШИЛ

10 дугаар ангийн танхимын үйл ажиллагаа нь 10 дугаар ангийн хичээл болон суралцагчдын сонирхож буй ажил мэргэжил, боловсрол, сургалтын боломжуудын хоорондын уялдааг таньж мэдэхэд дэмжлэг үзүүлэх зорилготой (Дасгал 1-4) юм. Хавсралт 2-ийн хичээл, ажил мэргэжлийн уялдааг харуулсан хүснэгтийг үзээрэй. Энэ хүснэгт суралцагчийн гарын авлагад мөн орсон болно. Ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох танхимын үйл ажиллагаа нь суралцагчдад хамгийн их сонирхож байгаа ажил мэргэжлийн болон сургалтын олон янзын боломжийн талаар эргэцүүлэхэд чиглүүлнэ (Дасгал 5-6).10 дугаар ангийн хамгийн сүүлийн дасгал нь (i) хүйсийн талаарх итгэл үнэмшил ажил мэргэжлийн сонголтонд хэрхэн нөлөөлөх, (ii) ажил хөдөлмөр бидний амьдралын үндсэн үүрэгт нөлөөлдгийг таньж мэдэхэд тусална.

ДАСГАЛ 1 ХИЧЭЭЛ, АЖИЛ МЭРГЭЖЛЭЭ УЯЛДУУЛАХ (энэ нь 40 минутын 2 цагийн хичээл байх болно)

Зорилго: Ахлах ангид судлах хичээл болон ажил мэргэжлийн уялдааг таньж мэдэхХүрэх үр дүн: Суралцагчид ахлах ангид судлах хичээл ямар ажил мэргэжилтэй уялдахыг мэддэг байхХэрэглэгдэхүүн: Хуудас цаас (том байх тусмаа сайн)

Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалынхаа зорилгыг тайбарлана.2. Суралцагчдыг хосоор нь ажиллуулна3. Хос бүрт нэг хичээл өгнө.4. Хэрэв 16-аас дээш тооны хос байвал нэг

хичээлийг дахин өөр хосод өгч болно5. Өгсөн хичээлтэй холбоотой аль болох

олон ажил мэргэжил бичнэ. Үүнийг 10 минутын хугацаанд хийнэ.

6. Багуудад бусаддаа ажил мэргэжлийн жагсаалтаа танилцуулах даалгавар өгнө.

7. Бусад багууд жагсаалтын талаар санал хэлж, нэмэлт ажил мэргэжил нэрлэж болно.

8. Бүх баг хичээл болон ажил мэргэжлийн жагсаалтаа танилцуулна. Үүний дараа анги нийтээрээ хэлэлцүүлэг хийнэ.

Санамж 1: Энэ нь 80 минутын үйл ажиллагаа юм. Ялангуяа 25-аас дээш суралцагчтай ангид илүү хугацаа шаардахыг үгүйсгэхгүй.

Санамж 2: Хэрэв зарим суралцагч дасгалыг түрүүлж хийж дуусвал тэдэнд өөр ажил мэргэжил сонгож дасгалыг дахин гүйцэтгэх даалгавар өгнө. Санамж 3: Хэрэв тухайн хичээлтэй холбогдох ажил мэргэжлийн талаар сайн мэдэхгүй бол суралцагчдад интернетээс хайхыг зөвлөнө. Бүх ажил мэргэжлийн жагсаалт гаргах шаардлагагүй гэдгийг сана. Суралцагчийн гарын авлагын Хавсралт 1-ийг ашиглаж болно. ДАСГАЛЫН ТӨГСГӨЛД, бүх хичээлийг хамарсан жагсаалт гаргаж, анги нийтээр хэлэлцэж чадсан бол суралцагчдаас энэ дасгалыг гүйцэтгэх явцад юу сурснаа ярилцах боломж олгоно. Багш ямар нэг дүгнэлт хийлгүйгээр зүгээр л сонсоно.

ДАСГАЛ 2 ХИЧЭЭЛ, АЖИЛ МЭРГЭЖЛЭЭ УЯЛДУУЛАХ (энэ нь 40 минутын 2 цагийн хичээл байх болно. Сургуулийн мэдээлэл зүйн танхимд мэдээлэл цуглуулахтай холбоотой үйл ажиллагааг зохион байгуулбал илүү үр дүнтэй)

Зорилго: Суралцагчид ажил мэргэжил болон ахлах ангийн хичээлийн уялдааг тодорхойлох. Энэ нь ДАСГАЛ 1-ийн урвуу юм. Хүрэх үр дүн: Суралцагчид ахлах ангид судлах хичээл ямар ажил мэргэжилтэй уялдахыг мэддэг байхХэрэглэгдэхүүн: Хуудас цаас. Интернет

холболт ашиглавал суралцагчид дараах вэбсайтаас МБС, их дээд сургууль гэх мэт шаардлагатай мэдээлэл цуглуулах боломжтой болно.https://mergejil.mnhttp://num.edu.mnhttp://msue.edu.mn http://rilsp.gov.mn https://www.careers.govt.nz/jobs-database/https://nationalcareersservice.direct.gov.uk/job-profiles/home https://www.onetonline.org/find/family

Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна. 2. Суралцагчид бие дааж эсвэл хосоороо

ажиллаж болно.3. Суралцагчдаас хамгийн их сонирхож

байгаа ажил мэргэжлээ гарын авлагад өгсөн диаграмын голын нүдэнд бичихийг хүснэ.

4. Энэ ажил мэргэжилтэй уялдах хичээлийн талаар тархины шуурга өрнүүлж аль болох олон хичээл бичнэ. Энэ үйл ажиллагааг 10 минутад гүйцэтгэнэ.

5. Сонгосон ажил мэргэжлийн дагуу хийсэн зүйлээ бусад суралцагчдад танилцуулах даалгавар өгнө.

6. Танилцуулгын дараа суралцагчид бие биенийхээ ажилд санал зөвлөмж өгнө. Санал нийлж байгаа, нийлэхгүй байгаа эсэх, нэмж ямар хичээл бичиж болох зэрэг талаар ярилцана.

Санамж 1: Энэ нь 80 минутын үйл ажиллагаа юм. Гэхдээ 25-аас дээш суралцагчтай ангид илүү хугацаа орохыг үгүйсгэхгүй. Санамж 2: Хэрэв тухайн хичээлтэй холбогдох ажил мэргэжлийн талаар сайн мэдэхгүй бол суралцагчдад интернет хайлт ашиглахыг зөвлөнө. Бүх ажил мэргэжлийн жагсаалт гаргах шаардлагагүй гэдгийг сана. Санамж 3: Хэрэв тухайн хичээлтэй холбогдох ажил мэргэжлийн талаар сайн мэдэхгүй бол суралцагчдад интернет хайлт ашиглахыг зөвлөнө. Бүх ажил мэргэжлийн жагсаалт гаргах шаардлагагүй гэдгийг сана. Суралцагчийн гарын авлагын Хавсралт 1-ийг ашиглаж болно.

ДАСГАЛЫН ТӨГСГӨЛД бүх хичээлийг хамарсан жагсаалт гаргаж, анги нийтээр хэлэлцэж чадсан бол суралцагчдаас энэ дасгалыг гүйцэтгэх явцад юу сурснаа ярилцах боломж олгоно. Багш ямар нэг дүгнэлт хийлгүйгээр зүгээр л сонсоно.

ДАСГАЛ 3 АЖИЛ МЭРГЭЖИЛ, ХИЧЭЭЛ БОЛОН

12 ДУГААР АНГИ ТӨГССӨНИЙ ДАРАА СУРАЛЦАХ ИХ, ДЭЭД СУРГУУЛЬ, МБС-ЫН

БАЙГУУЛЛАГЫГ УЯЛДУУЛАХ (энэ нь 40 минутын 2 цагийн хичээл байх болно. Сургуулийн мэдээлэл зүйн танхимд мэдээлэл цуглуулахтай холбоотой үйл ажиллагааг зохион байгуулбал илүү үр дүнтэй)

Зорилго: Суралцагчид өөрсдийн дуртай ажил мэргэжил, ахлах ангийн хичээл болон энэ ажил мэргэжлийг эзэмшихэд сурах МБС болон их дээд сургуулийн хоорондын уялдааг таньж мэдэхХүрэх үр дүн: Суралцагчид өөрсдийн дуртай ажил мэргэжил, ахлах ангийн хичээл болон энэ ажил мэргэжлийг эзэмшихэд сурах МБС болон их дээд сургуулийг хооронд нь үнэ зөв уялдуулдаг байх Хэрэглэглэхүүн: Хуудас цаас. Интернет холболт ашиглавал суралцагчид дараах вэбсайтаас МБС, их дээд сургууль гэх мэт шаардлагатай мэдээлэл цуглуулах боломжтой болно.https://mergejil.mnhttp://num.edu.mnhttp://msue.edu.mn http://nilsp.gov.mn

Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалын зорилгыг танилцуулах2. Суралцагчид бие дааж эсвэл хосоороо

ажиллаж болно.3. Суралцагч бүр өөрийн сонирхож байгаа

нэг ажил мэргэжлийг сонгоно. 4. Энэ ажил мэргэжилтэй холбоотой

боловсрол, сургалтын талаар судалгаа хийх, ямар сургалт тохирохыг тодорхойлно.

5. Интернетээр 1-2 вэбсайт эсвэл ном ашиглан тухайн сургалтын талаар судалгаа хийнэ.

6. Сургалтын байгууллагын мэргэжлийн

https://mergejil.mn

http://num.edu.mn

http://msue.edu.mn

http://rilsp.gov.mn

https://www.careers.govt.nz/jobs-database/

https://nationalcareersservice.direct.gov.uk/job-profiles/home


https://www.onetonline.org/find/family

https://mergejil.mn

http://num.edu.mn

http://msue.edu.mn

http://nilsp.gov.mn

- 12 - - 13 -

чиглэл, хөтөлбөрийн тухай уншиж судлаад, ахлах ангийн ямар хичээл илүү уялдахыг тодорхойлох даалгавар өгнө.

7. Энэ сургалтын байгууллагад сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлээр сурахад ахлах ангийн ямар хичээл яагаад чухал гэдгийг цөөн өгүүлбэрээр тайлбарлаж бичих даалгавар өгнө.

8. Суралцагч бүр өөрийн хийсэн судалгаагаа бусаддаа танилцуулна.

9. Танилцуулга хийсний дараа бусад суралцагчид санал бодлоо хэлнэ.

Санамж 1: Энэ нь 80 минутын үйл ажиллагаа байх байна. Ялангуяа 25-аас дээш суралцагчтай ангид илүү хугацаа орохыг үгүйсгэхгүй.Санамж 2: Хэрэв зарим хүүхэд судалгаагаа түрүүлж дуусвал сонирхсон ажил мэргэжлийн дагаа өөр нэг сургалтын байгууллагыг судалж үр дүнгээ тайлбарлаж бичих даалгавар өгнө. Санамж 3: Зарим суралцагч ахлах ангиа төгсөөд үргэлжүүлэн суралцах шаардлагагүй ажил мэргэжил сонгож болно. Ийм байсан ч бүх суралцагчид ижил даалгавар гүйцэтгэнэ. Санамж 4: Хэрэв интернет холболтгүй бол энэ дасгалыг хичээлийн дараа интернеттэй орчинд хийлгэж болно. Суралцагчид дасгалаа гэртээ хийгээд үр дүнг ангид ярилцаж болно.

ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД бүх суралцагч танилцуулга хийсний дараа тэднээс энэ дасгалаас юу сурснаа дүгнэх даалгавар өгнө. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 4 АЖИЛ МЭРГЭЖИЛ, ХИЧЭЭЛ БОЛОН

12 ДУГААР АНГИ ТӨГССӨНИЙ ДАРАА СУРАЛЦАХ ИХ, ДЭЭД СУРГУУЛЬ, МБС-ЫН

БАЙГУУЛЛАГЫГ УЯЛДУУЛАХ (энэ нь 40 минутын 2 цагийн хичээл байх болно. Сургуулийн мэдээлэл зүйн танхимд мэдээлэл цуглуулахтай холбоотой үйл ажиллагааг зохион байгуулбал илүү үр дүнтэй)

Зорилго: Суралцагчид өөрсдийн дуртай ажил мэргэжил болон МБС болон их дээд сургуулийн хоорондын уялдааг таньж мэдэх

Хүрэх үр дүн: Суралцагчид ирээдүйн ажил мэргэжлийн сонголтоо төлөвлөж эхлэх хэрэгтэй тухай ойлгохХэрэглэгдэхүүн: Хуудас цаас. Интернет холболт ашиглавал суралцагчид дараах вэбсайтаас МБС, их дээд сургууль гэх мэт шаардлагатай мэдээлэл цуглуулах боломжтой болно.https://mergejil.mnhttp://num.edu.mnhttp://msue.edu.mn http://rilsp.gov.mn https://www.careers.govt.nz/jobs-database/https://nationalcareersservice.direct.gov.uk/job-profiles/home https://www.onetonline.org/find/family Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.2. Суралцагчид бие дааж эсвэл хосоороо

ажиллаж болно.3. Суралцагчдаас хамгийн их сонирхож

байгаа 3 ажил мэргэжлийг сонгож “Суралцагчийн гарын авлага”-ны заасан хуудсанд бичихийг хүснэ.

4. Дээрх вэбсайтыг ашиглан ажил мэргэжил тус бүрийн талаар цахим орчноос мэдээлэл цуглуулж судлах даалгавар өгнө.

5. Сургалтын байгууллагын мэргэжлийн чиглэл, хөтөлбөрийн тухай уншиж судлаад, МБС болон дээд боловсролын ямар байгууллага, сургалтын хөтөлбөр илүү уялдахыг тодорхойлох даалгавар өгнө.

6. Интернет ашиглан МБС болон дээд боловсролын ямар байгууллага тохирох, сургалтын ямар хөтөлбөртэй, хэдэн сар эсвэл жил сурах болон сургалтын болон бусад зардал юу болох талаар судалгаа хийх даалгавар өгнө.

7. Судалгааныхаа үр дүнг гарын авлагадаа бичихийг хүснэ.



Санамж 1: Энэ нь 80 минутын үйл ажиллагаа байх байна. Ялангуяа 25-аас дээш суралцагчтай ангид илүү хугацаа хэрэгтэй.

Санамж 2: Хэрэв зарим хүүхэд судалгаагаа түрүүлж дуусвал сонирхсон ажил мэргэжлийн дагуу өөр нэг сургалтын байгууллагыг судалж үр дүнгээ тайлбарлаж бичих даалгавар өгнө. Санамж 3: Зарим суралцагч ахлах ангиа төгсөөд үргэлжүүлэн суралцах шаардлагагүй ажил мэргэжил сонгож болно. Ийм байсан ч бүх суралцагчид ижил даалгавар гүйцэтгэнэ. Санамж 4: Хэрэв интернет холболтгүй бол энэ дасгалыг хичээлийн дараа интернеттэй орчинд хийлгэж болно. Суралцагчид дасгалаа гэртээ хийгээд үр дүнг ангид ярилцаж болно.

ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД бүх суралцагч танилцуулга хийсний дараа энэ дасгалаас юу сурснаа дүгнэх даалгавар өгнө. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 5СУРГАЛТЫН ОЛОН ЯНЗЫН БОЛОМЖ,

АРГА ЗАМЫГ ТАНЬЖ МЭДЭХ (энэ нь 40 минутын 2 цагийн хичээл байх болно. Сургуулийн мэдээлэл зүйн танхимд мэдээлэл цуглуулахтай холбоотой үйл ажиллагааг зохион байгуулбал илүү үр дүнтэй)

Зорилго: Суралцагчдад аймаг, орон нутгийн сургалтын байгууллага, тэдгээрийн мэргэжил, хөтөлбөрийн талаарх ойлголт өгөх, элсэлтийн шаардлагын талаар Хүрэх үр дүн: Суралцагчдад сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлээр суралцах сургалтын олон янзын боломж, арга замын талаар хэрхэн судлах, ямар мэдээлэл цуглуулах талаар мэдүүлэхХэрэглэгдэхүүн: Хуудас цаас. Интернет холболт ашиглавал суралцагчид дараах вэбсайтаас МБС, их дээд сургууль гэх мэт шаардлагатай мэдээлэл цуглуулах боломжтой болно.https://mergejil.mnhttp://num.edu.mnhttp://msue.edu.mn http://nilsp.gov.mn

Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалын зорилгыг танилцуулах2. Суралцагчид бие дааж эсвэл хосоороо

ажиллаж болно.3. Өөрийн сонирхож байгаа ажил мэргэжлээ

сонгох даалгавар өгнө. 4. Суралцагчдад сонирхсон ажил

мэргэжилтэй уялдаатай сургалтын боломжоос (МБС болон их, дээд сургууль) сонгох даалгавар өгнө.

5. Сонгосон сургалтын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг 4 хүртэлх тооны их дээд сургууль эсвэл МБС-ын байгууллагаас 5-ийг сонгож холбогдох мэдээллийг холбогдох вэбсайт эсвэл номноос хайх, судлах даалгавар өгнө.

6. Дараах мэдээлэл бүхий вэбсайт эсвэл номыг олж, асуултад хариулж гарын авлагадаа бичиж тэмдэглэх даалгавар өгнө. Үүнд: Сургалтын байгууллагын нэр, байршил, сургалтын хөтөлбөрийн нэр, эхний жил судлах хичээлийн нэр, энэ хөтөлбөрөөр сурч төгссөн төгсөгчийн хөдөлмөр эрхлэлтийн статистик, сургалтын хугацаа болон сургалтын болон бусад төлбөр юу болох талаар бичих.

7. Мэдээллээ гарын авлагадаа бичиж тэмдэглэнэ.



Санамж: Энэ нь 80 минутын үйл ажиллагаа юм. Гэхдээ 25-аас дээш суралцагчтай ангид илүү хугацаа орохыг үгүйсгэхгүй.Санамж 2: Суралцагчийн гүйцэтгэлийн хурд болон сонирхсон ажил мэргэжлийн онцлогоос шалтгаалан зарим суралцагч түрүүлж дуусгаж болно. Суралцагчдад дээрх дасгалыг хийж гүйцэтгэх 30 мин хугацаа өгнө. Энэ хугацаанд бүх суралцагч сургалтын 2 байгууллагын 2 хөтөлбөрийг судалсан байх ёстой. Хэрэв суралцагч гадаадын боловсрол, сургалтын байгууллага сонгох сонирхолтой байсан ч эхлээд заавал Монголын боловсрол, сургалтын байгууллага сонгох даалгавар өгнө. Санамж 3: Хэрэв интернет холболтгүй бол энэ дасгалыг хичээлийн дараа интернеттэй орчинд хийлгэж болно. Суралцагчид дасгалаа гэртээ хийгээд үр дүнг ангид ярилцаж болно

ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД бүх суралцагч танилцуулга хийсний дараа тэднээс энэ

https://mergejil.mn

http://num.edu.mn

http://msue.edu.mn

http://rilsp.gov.mn

https://www.careers.govt.nz/jobs-database/



https://www.onetonline.org/find/family

https://mergejil.mn

http://num.edu.mn

http://msue.edu.mn

http://nilsp.gov.mn

- 14 - - 15 -

дасгалаас юу сурснаа дүгнэх даалгавар өгнө. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 6 АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ОЛОН ЯНЗЫН

БОЛОМЖИЙГ ТАНЬЖ МЭДЭХ (энэ дасгал нь ерөнхийдөө хичээлийн 1 цагийн үйл ажиллагаа байх бөгөөд шаардлагатай бол дараагийн цагт үргэлжлүүлж болно)

Зорилго: Суралцагчдад ажил мэргэжил болон ажлын ижил төстэй талыг ойлгуулахХүрэх үр дүн:Суралцагчид сонирхсон ажил мэргэжлийн дагуу ажил хөдөлмөр эрхэлж болох ижил төстэй олон янзын ажил байдгийг мэдэхХэрэглэгдэхүүн: Суралцагчийн гарын авлага

Сургалтын үйл ажиллагаа1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.2. Суралцагчид бие дааж эсвэл хосоороо

ажиллаж болно.3. Суралцагчдад цаасны голд сонихож

байгаа ажил мэргэжлээ бичих даалгавар өгнө.

4. Энэ ажил мэргэжилтэй холбоотой өөр олон ажил мэргэжил бичих даалгавар өгнө. Ингэхдээ “тархины шуурга” аргыг ашиглана. Үүнийг 5 минутад хийж гүйцэтгэнэ.




ДАСГАЛ 7СОНИРХСОН АЖИЛ МЭРГЭЖИЛ БОЛОН

СУРГАЛТЫН БОЛОМЖ, АРГА ЗАМЫН ТАЛААР ОЛЖ МЭДЭХЭД ХЭРЭГЛЭСЭН

ВЭБСАЙТ, НОМЫГ ҮНЭЛЭХ (энэ нь 40 минутын 2 цагийн хичээл байх болно. Сургуулийн мэдээлэл зүйн танхимд мэдээлэл

цуглуулахтай холбоотой үйл ажиллагааг зохион байгуулбал илүү үр дүнтэй)

Зорилго: Ажил мэргэжлийн мэдээлэлтэй холбоотой эх сурвалжийг шүүмжлэлт байр сууринаас үнэлэх чадавхийг хөгжүүлэх, хамгийн хэрэгтэй вэбсайт болон номны жагсаал гаргахХүрэх үр дүн: Суралцагчид ажил мэргэжлийн мэдээллийн цахим болон бусад эх сурвалжийг шүүмжлэлт байр сууринаас үнэлж чаддаг болох, шаардлагатай эх сурвалжийн жагсаалттай болох Хэрэглэгдэхүүн: Интернет холболт, Гарын авлагын эх сурвалжийг үнэлэх хуудас

Сургалтын үйл ажиллагаа1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.2. Суралцагчид бие дааж эсвэл хосоороо

ажиллаж болно.3. Гарын авлага дахь үнэлгээний хуудасны

зүүн талын баганад 5 цахим эх сурвалжийг бичих даалгавар өгнө.

4. Вэбсайт болон номны мэдээлэлд “Гарын авлага” дах шалгуурын дагуу үнэлгээ хийж, дүгнэлт өгөх даалгавар өгнө. Үүнийг 30 минутад хийж гүйцэтгэнэ.

5. Суралцагч бүр өөрийн хийсэн үнэлгээний үр дүнгээ бусаддаа танилцуулна.

6. Танилцуулга хийсний дараа бусад суралцагчид санал бодлоо хэлнэ


ДАСГАЛ 8 (Эхний хувилбар) ХҮЙСИЙН ЯЛГАА БОЛОН АЖЛЫН

ҮҮРГИЙН ТАЛААРХ ИТГЭЛ ҮНЭМШЛЭЭ ТАНЬЖ МЭДЭХ

(энэ дасгал нь ерөнхийдөө хичээлийн 1 цагийн үйл ажиллагаа байх бөгөөд шаардлагатай бол дараагийн цагт үргэлжлүүлж болно)

Зорилго: Суралцагчдын ажил мэргэжил дэх хүйсийн ялгааны талаарх итгэл үнэмшлээ шүүмжлэлт байр сууринаас үнэлэх чадамжийг

хөгжүүлэхХүрэх үр дүн: Суралцагчид ажил мэргэжил сонгох боломжийг нэмэгдүүлэх эсвэл хязгаарлахад нөлөө үзүүлдэг хүйсийн нэг хэвийн итгэл үнэмшлийн талаар ойлголттой болохХэрэглэгдэхүүн: Суралцагчийн гарын авлага

Сургалтын үйл ажиллагаа1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна. 2. Суралцагчид бие дааж ажиллана. 3. Суралцагчдад гарын авлагын хуудас ...-ийг

нээж өгсөн дасгалыг ажиллах даалгавар өгнө. Үүнийг 12 минутад хийж гүйцэтгэнэ.

4. Хажууд сууж буй суралцагчтай хийсэн зүйлээ солилцож ярилцахыг хүснэ. Үүнийг 10 минутад хийж гүйцэтгэнэ.

5. Бүх суралцагчид санал бодлоо ярилцана. Хэрэв санал зөрвөл яагаад тодорхой ажил мэргэжлийг нэг хүйс эзэмших ёстой гэж үзэж байгаагаа тайлбарлана.

6. Энэ дасгалыг ажилласнаар тэдний итгэл үнэмшил яаж өөрчлөгдөж байгаа болон энэ нь ирээдүйн ажил мэргэжил, сургалтын төлөвлөгөөнд яаж нөлөөлөх, сонголтын боломжийг нэмэгдүүлсэн үү эсвэл хязгаарласан уу гэдгийг тайлбарлана.


ДАСГАЛ 8 (Дараагийн хувилбар) АЖИЛ БОЛОН ХҮЙСИЙН ҮҮРЭГ

(энэ дасгал нь ерөнхийдөө хичээлийн 1 цагийн үйл ажиллагаа байх бөгөөд шаардлагатай бол дараагийн цагт үргэлжлүүлж болно)

Зорилго болон хүрэх үр дүн өмнөх хувилбартай ижил байна.

Хэрэглэгдэхүүн: Гарын авлагын 54 дүгээр хуудсыг 2 хувь хэвлэсэн байна.

Сургалтын үйл ажиллагаа1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна. 2. Суралцагчид бие дааж ажиллана.

3. Эхний цаасны голд “Эрэгтэй хүний ажил” гэж бичүүлнэ. Үүнийг тойруулаад аль болох олон жижиг дугуй дүрс зурж эрэгтэй хүнд хамаатай гэж үзсэн ажил бичихийг хүснэ. Үүнийг 5 минутад хийж гүйцэтгэнэ.

4. Дараагийн цаасны голд “Эмэгтэй хүний ажил” гэж бичүүлнэ. Үүнийг тойруулаад аль болох олон жижиг дугуй дүрс зурж эмэгтэй хүнд хамаатай гэж үзсэн ажил бичихийг хүснэ. Үүнийг 5 минутад хийж гүйцэтгэнэ.

5. Хамт сууж байгаа суралцагчтай цаасаа солилцож ярилцахыг хүснэ. Үүнийг 10 минутад хийж гүйцэтгэнэ.

6. Бүх суралцагчид санал бодлоо ярилцана. Хэрэв санал зөрвөл яагаад тодорхой ажил мэргэжлийг нэг хүйс эзэмших ёстой гэж үзэж байгаагаа тайлбарлана.

7. Энэ дасгалыг ажилласнаар тэдний итгэл үнэмшил яаж өөрчлөгдөж байгаа болон энэ нь ирээдүйн ажил мэргэжил, сургалтын төлөвлөгөөнд яаж нөлөөлөх, сонголтын боломжийг нэмэгдүүлсэн үү эсвэл хязгаарласан уу гэдгийг тайлбарлана.

Дасгал ажлын төгсгөлд бүх суралцагч танилцуулга хийсний дараа тэднээс энэ дасгалаас юу сурснаа дүгнэх даалгавар өгнө. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 9 ИРЭЭДҮЙН АЖИЛ, АМЬДРАЛЫН ҮҮРГЭЭ

ТАНЬЖ МЭДЭХ (энэ нь дор хаяж 2 хичээлийн цагийн үйл ажиллагаа байна)

Зорилго: Суралцагчдад ирээдүйн амьдралаа төсөөлөх, сонирхож байгаа ажил мэргэжил нь тэдний амьдрал, амьдралын үнэт зүйлтэй тохирох эсэхийг эргэцүүлэхэд туслахХүрэх үр дүн: Суралцагчид ажил, амьдрал болон амьдралын үнэт зүйлийн холбоо хамаарлыг таних, үр дагаврын талаар ойлголттой болохХэрэглэгдэхүүн: Суралцагчийн гарын авлага

Сургалтын үйл ажиллагаа1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна. 2. Суралцагчдаас “үүрэг”, “амьдралын үүрэг”

- 16 -

болон “амьдралын үнэт зүйл” гэдэг үгийг юу гэж ойлгож байгааг асууж жишээ танилцуулахыг хүснэ. Шаардлагатай бол багш тайлбар өгч болно.

3. Суралцагчдыг бие дааж ажиллахыг хүснэ. 4. Суралцагч бүрт гарын авлагын хуудас

24-ийг нээх даалгавар өгч амьдралын одоогийн үүргийн тухай асуултад хариулахыг хүснэ. Үүнийг 15 минутад хийж гүйцэтгэнэ.


6. Анги нийтээр амьдралын үүргийн талаар нээлттэй ярилцах даалгавар өгнө. Багш асуулт асууж болно. Жишээ нь аль нэг үүрэг нөгөө үүрэгдээ яаж нөлөөлөх вэ? эерэгээр нөлөөлөх үү сөргөөр нөлөөлөх үү? Ажлын эсвэл амьдралын үүрэгт зарцуулах хугацаагаа ихэсгэвэл нөгөө үүрэгтээ яаж нөлөөлөх вэ? Ажил, амьдралын үүргээ зөв удирдахад хэр зэрэг хяналт хэрэгтэй вэ? гэх мэт

7. Энэ хичээлийг дүгнэхдээ энэ үйл ажиллагаанаас юу сурсныг нь асууна. Багш ямар нэг санал эсвэл үнэлэлт дүгнэлт хэлэхгүй.

8. Одоо үйл ажиллагааны 2 дугаар хэсэгт орно. Суралцагчдаас 30 насандаа ямар амьдралтай байхыг хүсэж байгааг нь асууна.

9. Суралцагчид бие дааж ажиллана.10. Гарын авлагын 30 дугаар хуудсыг нээж,

30 насандаа амьдралдаа ямар үүрэгтэй байх тухай асуулталд хариулах даалгавар өгнө. Үүнийг 15 минутад хийж гүйцэтгэнэ.


12. Анги нийтээр амьдралын үүргийн талаар нээлттэй ярилцах даалгавар өгнө. Багш асуулт асууж болно. Жишээ нь одоогийн амьдрал болон 30 насны амьдралын хооронд ямар ялгаа байх вэ? Ирээдүйн амьдралын үүрэг ажлын үүрэгт яаж нөлөөлөх вэ? 3? насандаа ажиллаж, амьдрахыг хүсэж байгаа тэр амьдрал, ажил мэргэжилтэй болохын тулд одооноос юу хийх хэрэгтэй вэ?

13. Энэ хичээлийг дүгнэхдээ энэ үйл ажиллагаанаас юу сурсныг нь асууна. Багш ямар нэг санал эсвэл үнэлэлт дүгнэлт хэлэхгүй.

XIАНГИ

- 18 - - 19 -

ОРШИЛ

11 дүгээр ангийн танхимын сургалт нь янз бүрийн ажилд тавигдах хувь хүний, практикийн, хүмүүс хоорондын чадвартай холбоотой шаардлагыг таниулах үйл ажиллагаанаас эхэлнэ.Дасгал 2-оор дамжуулан суралцагчид өөрсдийн хувь хүний, практикийн болон хүмүүс хоорондын чадвараа үнэлэж, дүгнэнэ. Үүний дараагаар Их Британи улсын сэтгэлзүйч эрдэмтэн Гарднерийн оюун ухааны хэв шинжийг тодорхойлох аргыг ашиглан өөрийн үнэлгээ хийх (Дасгал 3) бөгөөд өөрийн оюун ухааны хэв шинжид үндэслэн ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө хийнэ (Дасгал 4). Энэ дасгалыг гүйцэтгэсний дараа нь суралцагчид өөрсдийн ур чадварт тохирох 5 ажил мэргэжлийг тодорхойлно. Ингэхдээ Хавсралт 3 дахь хүснэгтийг ашиглана. Энэ хүснэгт суралцагчийн гарын авлагад бас орсон байгаа. Дасгал 5-10-д суралцагчид ажлын шаардлага, энэ ажилтай холбоотой их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллагын боломжийн талаар судалгаа хийнэ. 11 дүгээр ангийн хамгийн сүүлийн даалгавар нь суралцагчдад ажил мэргэжлийн мэдээлэл, төлөвлөлт хийхтэй холбоотой эх сурвалж материалыг үнэлэх чадвар эзэмшүүлэх зорилготой байна. Суралцагчид интернет болон ном гарын авлагын эх сурвалжаа үнэлж сурна (Дасгал 11-14).

ДАСГАЛ 1АЖЛЫН ШААРДЛАГА

(энэ нь 80 минутын үйл ажиллагаа юм)

Зорилго: Суралцагчид ажил хөдөлмөр болон сургалтын боломжийн уялдааг таньж мэдэх, түүнчлэн ажлын бусад шаардлагатай танилцана. Хүрэх үр дүн: Суралцагчид ажил хөдөлмөр болон сургалтын уялдааг тодорхой ойлгож, ажлын бусад шаардлагыг мэддэг болно. Хэрэглэгдэхүүн: i) Өдөр тутмын сонин болон вэбсайтад гарсан ажлын зарын хуулбар болон ii) Суралцагчийн гарын авлагын хуудас

Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.2. Суралцагчид бие дааж эсвэл хос хосоороо

ажиллана.3. Суралцагчдаас ажлын зарын хуулбараас

нэгийг сонгохыг хүснэ (ямар ч ажил байж болно. Суралцагч энэ ажилд дуртай дургүй байх эсэх нь чухал биш)

4. Суралцагчдад энэ зарыг анхааралтай судалж, суралцагчийн гарын авлагын харгалзах хуудсыг бөглөх даалгавар өгнө.

5. Суралцагчдад энэ зар нь тухайн ажлын талаарх бүх мэдээллийг агуулдаггүй болохыг хэлээд өөр эх сурвалж (вэбсайт,

ном, брошур гэх мэт) ашиглан гарын авлагын асуултад хариулах хэрэгтэй гэдгийг хэлнэ. Түүнчлэн ангийнхаа бусад суралцагчтай зөвлөлдөж болно.

6. Гарын авлагын асуултад хариулах 20 минутын хугацаа өгнө.

7. Хамт суудаг суралцагчдаа өөрийн хариултаа үзүүлж, сайжруулах санал байгаа эсэхийг асууна.

8. 5 өөр ажил сонгосон 5 суралцагчийг ангийн бусад суралцагчдад бичсэн хариултаа танилцуулахыг хүснэ.

9. Эдгээр 5 суралцагчийн танилцуулгын талаар бусад суралцагчид санал зөвлөмж хэлж хариултыг сайжруулна.

ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД суралцагчдаас энэ дасгалаас юу сурснаа дүгнэх даалгавар өгнө. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 2ЧАДВАРТАА ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙХ


Зорилго: Суралцагчид хувь хүний, практикийн болон хүмүүс хоорондын чадвараа таньж мэдэхХүрэх үр дүн: Суралцагчид өөрсдийн

чадвараа нэгтгэж, хувийн намтраа бичиж чаддаг болно. Хэрэглэгдэхүүн: Гарын авлагын хуудас

Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.2. Суралцагчид бие дааж ажиллана.3. Суралцагчдаас гарын авлагын өгөгдсөн

хуудсыг анхааралтай судлахыг хүснэ. Энэ хуудсанд тэдний мэддэг болон хараахан хөгжүүлж амжаагүй 3 багц чадварыг дүрсэлсэн байгаа.

4. Өөрт яг одоо байгаа чадварын өмнө ”Э” тэмдэглэгээ хийх, хөгжүүлэх шаардлагатай чадварын өмнө “ХШ” тэмдэглэгээ хийх даалгавар өгнө.

5. Чадварын багц бүрээс хамгийн сайн 3 чадварыг дүгнэж бичих даалгавар өгнө.

6. Энэ дасгалыг 16 минутанд гүйцэтгэнэ.

ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД суралцагчдаас энэ дасгалын талаар юу гэж бодож байгааг нь асууна. Эндээс юу сурав, өмнө ажилласан “Ажлын шаардлага” дасгал хэрэгтэй байна уу гэдгийг ярилцана. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 4АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН ХУРААНГУЙ: МИНИЙ НАМТАР, ТҮҮНТЭЙ

ХОЛБООТОЙ АЖИЛ (энэ нь 40 минутын үйл ажиллагаа юм)

Зорилго: Суралцагчид өөрсдийн ур чадвараа нэгтгэн дүгнэж, ажилтай уялдуулна. Хүрэх үр дүн: Суралцагчид өөрсдийн ур чадвараа нэгтгэн дүгнэж сурах, түүнийгээ ажил мэргэжилтэй уялдуулах, ур чадвартай уялдаатай ажил мэргэжлийн боломжийн талаар мэдэх болно. Хэрэглэгдэхүүн: Суралцагчийн гарын авлагын хуудас

Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.2. Суралцагчид бие дааж ажиллана.3. Суралцагчдаас өмнөх дасгалаар хийсэн

зүйлээ эргэн харж, суралцагчийн гарын

авлагад байгаа оюун ухааны 8 хэв шинжтэй харьцуулахыг хүснэ.

4. Товч төлөвлөгөөний хуудсанд өөрт байдаг хамгийн сайн 3 чадвар, оюун ухааны хэв шинжээ бичнэ. Бичсэн чадвар, оюун ухааны хэв шинжид тохирох 5 ажлыг бичнэ.

5. Энэ дасгалыг 20 минутанд гүйцэтгэнэ. 6. Хэрэв өөрийн чадвар, оюун ухааны хэв

шинжид тохирох ажлыг олоход хэцүү бол бусад суралцагчидтай зөвлөлдөж болно. Мөн гарын авлагын Хавсралтад буй ажил мэргэжлийн хүснэгтийг ашиглаж болно.

ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД суралцагчдаас энэ дасгалын талаар юу гэж бодож байгааг нь асууна. Эндээс өөрсдийнхөө тухай юу сурав, өөрийнхөө чадвар болон янз бүрийн ажил мэргэжлийн уялдааны талаар юу мэдэв, өөрийн чадварт хамгийн сайн тохирох 5 ажил мэргэжлээ сонгосон уу гэх мэт асуулт асууж ярилцана. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 3МИНИЙ УР ЧАДВАР


Зорилго: Суралцагчдад олон талт оюун ухааны онолд үндэслэн өөрийн ялгаатай ур чадварыг таньж мэдэх, түүнийг төрөл бүрийн ажил мэргэжилтэй уялдуулахад дэмжлэг үзүүлэхХүрэх үр дүн: Суралцагчид өөрт байгаа олон янзын ур чадвараа илрүүлж, тэдгээрийн давуу талыг тодорхойлж, түүнийгээ янз бүрийн ажилтай уялдуулж чаддаг болно. Хэрэглэгдэхүүн: Суралцагчийн гарын авлага

Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Суралцагчдад дасгалын ажлын зорилгыг

тайлбарлаж, олон талт оюун ухааны тухайн ухагдахууныг танилцуулна.

2. Суралцагчид бие дааж ажиллана. 3. Гарын авлагын хуудсыг анхааралтай

унших даалгавар өгнө. 4. Суралцагчдаас оюун ухааны 8 хэв

шинжийн тайлбарыг уншиж, ойлгохгүй байвал асуухыг хүснэ.

5. Таавар бөглөх даалгавар өгнө. 8 төрлийн

- 20 - - 21 -

оюун ухааны хэв шинжийн талаарх дүгнэлтийг уншиж, хэрэв тухайн дүгнэлт зөв бол “√” тэмдэглэгээ хийж, хэв шинжийн дугаарыг тэмдэглэх даалгавар өгнө.

6. Тааврыг хийж дууссаны дараа тэмдэглэсэн дугаараа Дүгнэлт хуудсанд бичихийг хүснэ. 4-6 дасгалыг гүйцэтгэхэд хамгийн багадаа 20 минут шаардлагатай болно.

7. Өгсөн хүснэгтэд өөрт хамгийн их тохирох оюун ухааны 3 хэв шинжээ бичих даалгавар өгнө.

ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД суралцагчдаас энэ дасгалаас юу сурснаа дүгнэх даалгавар өгнө. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

Үүний дараа суралцагчдад оюун ухааны хэв шинж болон ажил мэргэжлийг уялдааг харуулсан хүснэгтийг үзүүлнэ. Энэ хүснэгтийг ажиглаж, тэдний сонирхол татаж байгаа ажлыг сонгож тэмдэглэх даалгавар өгнө.

ДАСГАЛ 5ХАМГИЙН СОНИРХОЖ БУЙ 5 АЖИЛ: ЭДГЭЭР АЖИЛД ХЭРХЭН ОРОХ ВЭ?


Зорилго: Өөрийн сонирхож буй 5 ажил болон эдгээр ажилтай уялдаатай сургалтын боломжийн талаар эргэцүүлэхэд туслахХүрэх үр дүн: Суралцагчид өөрийн дуртай ажилд ороход тавигдах сургалтын шаардлага болон холбогдох бусад ажил мэргэжлийн талаар мэддэг болно. Хэрэглэгдэхүүн: Суралцагчийн гарын авлага


ажиллана.3. Гарын авлагын хуудасны зүүн талын

баганад өгсөн хоосон зайд хамгийн дуртай 5 ажлаа бичнэ.

4. Ажил тус бүрт тавигдах боловсрол, сургалтын шаардлагыг доош нь бичнэ.

5. Хэрэв хариулж мэдэхгүй байвал интернетээс эсвэл номноос хайж болно,

эсвэл бусад суралцагчдаас асууж болно. 6. Энэ дасгалыг 40 минутад гүйцэтгэнэ. 7. Энэ дасгалыг бүрэн гүйцэтгэхэд ямар

мэдээлэл хэрэгтэй байгааг суралцагч бүрээс асууна. Суралцагчид өөрсдөө асууж болно.

Дасгал ажлын төгсгөлд суралцагчдаас энэ дасгалын талаар юу гэж бодож байгааг нь асууна. Дуртай 5 ажил болон боловсрол, сургалтын шаардлага хоорондын уялдааны талаар юу сурсныг ярилцана. Энэ дасгал үр дүнтэй байж чадсан эсэхийг мөн асууна. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 6 – 10АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ

ҮРГЭЛЖЛЭЛ (энэ нь 5X40 минутын хугацаатай үйл ажиллагаа) Зорилго: Суралцагчдад дуртай 5 ажлын талаар илүү гүнзгий ойлголттой болох, түүний дагуу ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө хийхэд туслахХүрэх үр дүн: Суралцагчид сонгосон ажил мэргэжлийн талаар илүү нарийвчилж, бодитоор эргэцүүлж, энэ ажил мэргэжлийг эзэмших боловсрол, сургалтын шаардлагыг мэдэх болно. Түүнчлэн энэ чиглэлээр сурах алхмуудаа тодорхойлж сурна. Хэрэглэгдэхүүн: Гарын авлагын хуудас

Сургалтын үйл ажиллагаа: 1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.2. Суралцагчид бие дааж эсвэл хос хосоороо

ажиллана.3. Гарын авлагын хуудасны хамгийн дээд

талд өгсөн хоосон зайд дуртай ажлаа бичнэ.

4. Ажил бүрийн дор гол ажил үүргийг нь бичнэ. Түүнчлэн энэ ажил үүрэгтэй холбоотой сонгон судлах хичээлүүд, энэ чиглэлийн их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллагад элсэн суралцахад тавигдах шаардлага, сургалтын боломжууд, сурах хугацаа, зардал болон яагаад энэ ажил суралцагчдын ур чадварт тохирох талаарх тайлбарыг бичнэ. Дараа нь энэ

ажил мэргэжлийг эзэмшихтэй холбоотой төлөвлөлтөө хийнэ.

5. Хэрэв хариулж мэдэхгүй байвал интернетээс хайж болно эсвэл бусад суралцагчдаас асууж болно.

6. Энэ дасгалыг 40 минутад гүйцэтгэнэ. 7. Энэ дасгалыг бүрэн гүйцэтгэхэд ямар

мэдээлэл хэрэгтэй байгааг суралцагч бүрээс асууна. Суралцагчид өөрсдөө асууж болно.

ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД суралцагчдаас энэ дасгалын талаар юу гэж бодож байгааг нь асууна. Дуртай 5 ажил болон боловсрол, сургалтын шаардлага хоорондын уялдааны талаар юу сурсныг ярилцана. Энэ дасгал үр дүнтэй байж чадсан эсэхийг мөн асууна. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 11АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТ

ХИЙХТЭЙ ХОЛБООТОЙ ИНТЕРНЕТИЙН ЭХ СУРВАЛЖ – ЭХНИЙ ХЭСЭГ

(энэ нь 2x40 минутын хугацаатай үйл ажиллагаа)

Зорилго: Ажил мэргэжлийн төлөвлөлт хийхэд шаардлагатай вэбсайтын жагсаалт гаргахХүрэх үр дүн: Суралцагчид ажил мэргэжлийн төлөвлөлт хийхтэй холбоотой хамгийн хэрэгцээтэй интернетийн олон төрлийн эх сурвалжийг таньж мэднэ. Хэрэглэгдэхүүн: Суралцагчийн гарын авлага, интернет холболт Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.2. Суралцагчид бие дааж эсвэл хос хосоороо

ажиллана.3. Энэ судалгааг хийж, гарын авлагын ажлын

хуудсыг бөглөхөд 40 минут шаардлагатай. 4. Судалгааныхаа үр дүнг бусад

суралцагчдад танилцуулж, асуулт байгаа эсэхийг тодруулна.

Санамж 1: Суралцагчид холбогдох вэбсайтыг олж мэдэхэд амаргүй байна. Шаардлагатай вэбсайтууд байхгүй ч байж болно. Мөн гарын авлагын бүх асуултад хариулах боломжтой

нэг вэбсайт байж болно. Хамгийн гол нь суралцагчид ямар интернет эх сурвалжууд байгааг олж мэдэх нь чухал. Санамж 2: Суралцагчид судалгаагаа сургуулиас гадуур хийж гүйцэтгээд үр дүнгээ ангид танилцуулж болно. Ерөнхийдөө үр дүнгээ танилцуулах үйл ажиллагаа 40 минутын хугацаанд хийгдэх ёстой. Учир нь үр дүнгээ танилцуулсны дараа суралцагчид бие биедээ асуулт тавьж тухайн дасгалыг бүрэн хийж дуусгах, хамгийн хэрэгтэй вэбсайтыг сонгосон шалтгаанаа тайлбарлахад дэмжлэг үзүүлнэ.

ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД суралцагчдаас энэ дасгалын талаар юу гэж бодож байгааг нь асууна. Энэ дасгал үр дүнтэй байж чадсан эсэхийг мөн асууна. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.


ХИЙХТЭЙ ХОЛБООТОЙ ИНТЕРНЕТИЙН ЭХ СУРВАЛЖ – ХОЁР ДАХЬ ХЭСЭГ


Зорилго: Суралцагчид өмнөх дасгалаас хамгийн чухал 5 вэбсайтыг сонгож, ажил мэргэжлийн төлөвлөлт хийнэ. Мөн сонгосон шалтгаанаа тайлбарлах. Хүрэх үр дүн: Суралцагчид хамгийн чухал сайтын үнэлгээ хийж сурсан байна. Хэрэглэгдэхүүн: Суралцагчийн гарын авлага, интернет холболт


ажиллана. 3. Энэ судалгааг хийж, гарын авлагын ажлын

хуудсыг 20 минут шаардлагатай. 4. Судалгааныхаа үр дүнг бусад


Санамж 1: Суралцагчдын хувьд хамгийн чухал 5 вэбсайтыг олж мэдэхэд амаргүй байх

- 22 - - 23 -

болно. Шаардлагатай сайтууд байхгүй ч байж мэднэ. Хамгийн гол нь хэрэгтэй вэбсайтыг олж мэдэх арга замыг мэдүүлэх нь чухал. Санамж 2: Суралцагчдын анхаарлыг гарын авлагад байгаа вэбсайтын чанарыг үнэлэх хүснэгтэд хандуулаарай. Энэ хүснэгтийг ашиглан вэбсайтуудыг үнэлүүлээрэй. Санамж 3: Суралцагчид судалгаагаа сургуулиас гадуур хийж гүйцэтгээд үр дүнгээ ангид танилцуулж болно. Ерөнхийдөө үр дүнгээ танилцуулах үйл ажиллагаа 40 минутын хугацаанд хийгдэх ёстой. Учир нь үр дүнгээ танилцуулсны дараа суралцагчид бие биедээ асуулт тавьж тухайн дасгалыг бүрэн хийж дуусгах, хамгийн хэрэгтэй вэбсайтыг сонгосон шалтгаанаа тайлбарлахад дэмжлэг үзүүлнэ.



ХИЙХТЭЙ ХОЛБООТОЙ НОМ, ГАРЫН АВЛАГА – ЭХНИЙ ХЭСЭГ

(энэ нь 2X40 минутын хугацаатай үйл ажиллагаа)

Зорилго: Ажил мэргэжлийн төлөвлөлт хийхэд шаардлагатай ном, гарын авлагыг сонгохХүрэх үр дүн: Суралцагчид ажил мэргэжлийн төлөвлөлт хийхэд хэрэг болон олон янзын ном, гарын авлагыг мэддэг болно. Мөн эдгээр ном, гарын авлагад үнэлгээ хийж, хамгийн чухлыг сонгож чаддаг болно. Хэрэглэгдэхүүн: Суралцагчийн гарын авлага, ажил мэргэжлийн төлөвлөлт хийхэд хэрэг болох ном, гарын авлага


ажиллана.3. Шаардлагатай ном, гарын авлагын талаар

судалж гарын авлагын ажлын хуудсыг

бөглөхөд 40 минут шаардлагатай. 4. Судалгааныхаа үр дүнг бусад


Санамж 1: Суралцагчид холбогдох ном, гарын авлага мэдэхэд амаргүй байна. Шаардлагатай ном, гарын авлага байхгүй ч байж мэднэ. Мөн гарын авлагын бүх асуултад хариулах боломжтой нэг ном, гарын авлага байж болно. Хамгийн гол нь суралцагчид ямар ном, гарын авлага байгааг олж мэдэх нь чухал.



ХИЙХТЭЙ ХОЛБООТОЙ НОМ, ГАРЫН АВЛАГА – ХОЁР ДАХЬ ХЭСЭГ

(энэ нь 1X40 минутын хугацаатай үйл ажиллагаа)

Зорилго: Суралцагчид өмнөх дасгалаас хамгийн чухал 5 ном сонгож, ажил мэргэжлийн төлөвлөлт хийнэ. Мөн сонгосон шалтгаанаа тайлбарлах. Хүрэх үр дүн: Суралцагчид хамгийн хэрэгтэй номонд үнэлгээ хийж чаддаг болно. Хэрэглэгдэхүүн: Суралцагчийн гарын авлага, шаардлагатай ном гарын авлага


ажиллана. 3. Энэ судалгааг хийж, гарын авлагад

өгсөн ажлын хуудсыг бөглөхөд 20 минут шаардлагатай.

4. Судалгааныхаа үр дүнг бусад суралцагчдад танилцуулж, асуулт байгаа эсэхийг тодруулна.

Санамж 1: Суралцагчдын хувьд хамгийн чухал 5 вэбсайтыг олж мэдэхэд амаргүй байх болно. Одохгүй ч байж мэднэ. Тиймээс багш,

суралцагчид хамтран хэрэгтэй номыг хаанаас олж болохыг мэдэх хэрэгтэй. Орон нутгийн хөдөлмөрийн хэлтэс, номын сан, номын дэлгүүрт иймэрхүү номнууд байдаг.


- 24 -

XIIАНГИ

- 26 - - 27 -

ОРШИЛ

12 дугаар анги ЕБС-ийн хамгийн сүүлийн жил байдаг учраас суралцагчдын гүйцэтгэх хамгийн эхний дасгал нь сургууль төгссөний дараа боловсрол, сургалт, ажил мэргэжил, хөдөлмөр эрхлэлтийн дор хаяж 8 боломж байдгийг таньж мэдэх явдал. Эдгээр 8 боломж нь:

- Төрийн болон хувийн өмчийн их дээд сургууль- Төрийн болон хувийн өмчийн МБС-ын байгууллага, сургууль- Төрийн болон хувийн өмчийн эчнээгээр эсвэл оройгоор сурч болох их дээд сургууль- Төрийн болон хувийн өмчийн эчнээгээр эсвэл оройгоор сурч болох МБС-ын байгууллага,

сургууль- Зайны сургалт эсвэл цахим орчны сургалт - Хөдөлмөр эрхлэх - Хөдөлмөр эрхлэхгүй өөрөөр хэлбэл ажилгүй байх- Түр хугацааны сонголт хийх

Бүх суралцагчид хэрэв эхний сонголт боломжгүй болвол дараа юу хийх вэ гэдгээ төлөвлөсөн байх хэрэгтэй. Дасгал 2-8 нь суралцагчдад янз бүрийн сургалтын боломжоо тус тусад нь таньж мэдэх, судалгаа хийх, төлөвлөх боломж олгоно. Бүх суралцагчид 2-8 дугаар дасгал нэг бүрийг гүйцэтгэх албагүй. Аль дасгалыг ажиллах вэ гэдэг нь Дасгал 1-д хамгийн их сонирхож байгаа 5 ажил мэргэжил юу байсан бэ гэдгээс шалтгаална. 9-12 дугаар дасгал бүх суралцагчдад их чухал. Дасгал 9-ийн гол зорилго нь суралцагчдад орон нутгийн болон үндэсний хэмжээнд хөдөлмөр эрхлэлтийн талаарх мэдээллийн эх сурвалжийн талаар олж мэдэхэд дэмжлэг үзүүлэх явдал. Дасгал 10-д суралцагчид хувиараа хөдөлмөр эрхлэх сонирхол, нөөц боломжоо үнэлэх болно. Харин 11 дүгээр дасгалд хөдөлмөр эрхлэх ур чадварынхаа талаар эргэцүүлнэ. Төгсгөлд нь ажилгүй байх нөхцөлд өөрийгөө хэрхэн удирдаж, зохион байгуулах талаар мэдлэг, чадвар эзэмшинэ (Дасгал 12). Дасгал 1-8 нь суралцагчдад 12 дугаар анги төгссөний дараах боловсрол, сургалт, ажил хөдөлмөрийн олон янзын боломжийг (төрийн болон хувийн их дээд сургууль, МБС-ын байгууллага, зайны болон цахим орчны сургалт) таниулах зорилготой. Эдгээр боломжийн талаар илүү тодорхой мэдэх эхний алхам нь ажил мэргэжлийн сонголт байна. Боловсрол, сургалтын (их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллага, зайн сургалт) ямар ч сонголт хийсэн байсан суралцагчид дараах нийтлэг асуудлуудыг зайлшгүй мэдсэн байх хэрэгтэй. Үүнд: сургалтын байгууллага, хөтөлбөр, элсэлтийн шаардлага, суралцах хугацаа, сургалтын болон бусад зардал, сургууль төгссөний дараах хөдөлмөр эрхлэлтийн боломж, хэрэв хүссэн сургуульдаа элсэн орж чадахгүй бол өөр сонголт юу байх талаар. Энэхүү дасгалууд суралцагчдад 12 дугаар анги төгссөний дараа суралцах их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллага болон бусад төрлийн сургалтаа эртнээс төлөвлөх, төлөвлөгөө хийх алхмууд, элементүүдийг нэг бүрчлэн тунгаан бодоход чиглүүлэх юм. Мэдээж бүх суралцагчид их дээд сургууль сонгохгүй эсвэл сонгох боломжгүй байж болно. Тийм учраас суралцагч бүр бүх дасгал дээр ажиллах шаардлагагүй. Энэ нь тэдний ажил мэргэжлийн сонголтоос шалтгаална. Тиймээс хамгийн эхний дасгал нь 12 дугаар анги төгссөний дараа ямар ажил мэргэжилтэй болохыг хүсэж, сонирхож байгааг илрүүлэх зорилготой юм. Энэ сонголт нь суралцагчдыг ямар дасгалууд дээр ажиллах, ажиллахгүй тодорхойлно.

ДАСГАЛ 1 12 ДУГААР АНГИ ТӨГССӨНИЙ ДАРААХ

БОЛОМЖУУД (энэ нь 2x40 минутын хугацаатай үйл ажиллагаа)

Зорилго: Суралцагчдад 12 дугаар анги төгссөний дараах боловсрол, сургалт, ажил хөдөлмөрийн боломжийг таниулахХүрэх үр дүн: Суралцагчид 12 дугаар анги төгссөний дараах олон янзын боломжийг ойлгож, түр хугацааны сонголт хийх, сонголтынхоо шалтгааныг ойлгодог болно. Хэрэглэгдэхүүн: Суралцагчийн гарын авлага

Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.2. Суралцагчид бие дааж ажиллана. 3. Суралцагчдад бүх хариултыг 25 хүртэл

минутын хугацаанд бичнэ.4. Бичсэн хариултаа ангийнхаа суралцагчдад

танилцуулах боломж олгоно.

ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД суралцагчдаас энэ дасгалын талаар юу гэж бодож байгааг нь асууна. 12 дугаар анги төгссөний дараах боломжуудын талаар ямар ойлголт авав, сонголтын шалтгааныг тайлбарлаж чадах эсэх, энэ дасгал хэр үр дүнтэй байсан эсэхийг асууна. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 2ТӨРИЙН ӨМЧИЙН ИХ ДЭЭД СУРГУУЛЬД

ӨДРӨӨР СУРАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ (энэ нь 2x40 минутын хугацаатай үйл ажиллагаа)

Зорилго: Суралцагчид өөрсдийн сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлийн төрийн өмчийн их дээд сургуульд өдрөөр суралцах төлөвлөгөө хийхтэй холбоотой бүхий л асуудлуудын талаар эргэцүүлэхХүрэх үр дүн: Суралцагчид төрийн өмчийн их дээд сургуульд өдрөөр сурах төлөвлөгөө хийхтэй холбоотой бүх асуудлууд, гэр бүлийн дэмжлэгийн талаар ойлголттой болно.Хэрэглэгдэхүүн: Гарын авлага, интернет холболт, төрийн өмчийн их дээд сургуулийн

элсэлт, хөтөлбөрийн талаарх мэдээлэл

Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.2. Суралцагчид бие дааж ажиллана. 3. Суралцагчид асуултад бүрэн хариулахын

тулд интернетийн болон ном гарын авлагын эх сурвалжийг ашиглах шаардлагатай бөгөөд нийтдээ 25 минутын хугацаанд хийж гүйцэтгэнэ.

4. Суралцагчдад хийсэн зүйлээ бусад суралцагчдад танилцуулах боломж олгоно.

5. Хэрэв суралцагчдад мэдээлэл хангалттай байхгүй бол бусад суралцагчдаас асууж ярилцаж болно.

ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД суралцагчдаас энэ дасгалын талаар юу гэж бодож байгааг нь асууна. 12 дугаар анги төгссөний дараа сурах их дээд сургууль, мэргэжлийн хөтөлбөрийн сонголт хийхээс өмнө ямар мэдээлэл хэрэгтэй, ухаалаг сонголт хийхийн тулд ямар мэдээлэл хэрэгтэй, энэ мэдээллийг хаанаас авч болох талаар асууж ярилцана. Мөн энэ дасгал хэр үр дүнтэй байсан эсэхийг асууна. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ ХУВИЙН ИХ ДЭЭД СУРГУУЛЬД ӨДРӨӨР

СУРАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ (энэ нь 2x40 минутын хугацаатай үйл ажиллагаа)

Зорилго: Суралцагчид өөрсдийн сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлийн хувийн их дээд сургуульд өдрөөр сурах төлөвлөгөө хийхтэй холбоотой бүх асуудлуудын талаар эргэцүүлэхХүрэх үр дүн: Суралцагчид хувийн их дээд сургуульд өдрөөр сурах төлөвлөгөө хийхтэй холбоотой бүх асуудлууд, гэр бүлийн дэмжлэгийн талаар ойлголттой болноХэрэглэгдэхүүн: Гарын авлага, интернет холболт, хувийн их дээд сургуулийн элсэлт, хөтөлбөрийн талаарх мэдээлэл

Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.

- 28 - - 29 -

2. Суралцагчид бие дааж ажиллана. 3. Суралцагчид асуултад бүрэн хариулахын





ДАСГАЛ 4ТӨРИЙН ӨМЧИЙН МБС-ЫН

БАЙГУУЛЛАГАД ӨДРӨӨР СУРАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

(энэ нь 2х40 минутын хугацаатай үйл ажиллагаа)

Зорилго: Суралцагчид өөрсдийн сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлийн төрийн өмчийн МБС-ын байгууллагад өдрөөр сурах төлөвлөгөө хийхтэй холбоотой бүх асуудлуудын талаар эргэцүүлэхХүрэх үр дүн: Суралцагчид төрийн өмчийн МБС-ын байгууллага,сургуульд өдрөөр сурах төлөвлөгөө хийхтэй холбоотой бүх асуудлууд, гэр бүлийн дэмжлэгийн талаар ойлголттой болноХэрэглэгдэхүүн: Гарын авлага, интернет холболт, төрийн өмчийн МБС-ын байгууллага, сургуулийн элсэлт, хөтөлбөрийн талаарх мэдээлэл

Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.2. Суралцагчид бие дааж ажиллана.

3. Суралцагчид асуултад бүрэн хариулахын тулд интернетийн болон ном гарын авлагын эх сурвалжийг ашиглах шаардлагатай бөгөөд нийтдээ 25 минутын хугацаанд хийж гүйцэтгэнэ.



ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД суралцагчдаас энэ дасгалын талаар юу гэж бодож байгааг нь асууна. 12 дугаар анги төгссөний дараа сурах төрийн өмчийн МБС-ын байгууллага, сургууль, мэргэжлийн хөтөлбөрийн сонголт хийхээс өмнө ямар мэдээлэл хэрэгтэй, ухаалаг сонголт хийхийн тулд ямар мэдээлэл хэрэгтэй, энэ мэдээллийг хаанаас авч болох талаар асууж ярилцана. Мөн энэ дасгал хэр үр дүнтэй байсан эсэхийг асууна. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 5ХУВИЙН МБС-ЫН БАЙГУУЛЛАГАД

ӨДРӨӨР СУРАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ (энэ нь 2х40 минутын хугацаатай үйл ажиллагаа)

Зорилго: Суралцагчид өөрсдийн сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлийн хувийн МБС-ын байгууллагад өдрөөр сурах төлөвлөгөө хийхтэй холбоотой бүх асуудлуудын талаар эргэцүүлэхХүрэх үр дүн: Суралцагчид хувийн МБС-ын байгууллага,сургуульд өдрөөр сурах төлөвлөгөө хийхтэй холбоотой бүх асуудлууд, гэр бүлийн дэмжлэгийн талаар ойлголттой болноХэрэглэгдэхүүн: Гарын авлага, интернет холболт, хувийн МБС-ын байгууллага, сургуулийн элсэлт, хөтөлбөрийн талаарх мэдээлэл





ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД суралцагчдаас энэ дасгалын талаар юу гэж бодож байгааг нь асууна. 12 дугаар анги төгссөний дараа сурах хувийн МБС-ын байгууллага, сургууль, мэргэжлийн хөтөлбөрийн сонголт хийхээс өмнө ямар мэдээлэл хэрэгтэй, ухаалаг сонголт хийхийн тулд ямар мэдээлэл хэрэгтэй, энэ мэдээллийг хаанаас авч болох талаар асууж ярилцана. Мөн энэ дасгал хэр үр дүнтэй байсан эсэхийг асууна. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 6ТӨРИЙН БОЛОН ХУВИЙН ИХ ДЭЭД

СУРГУУЛЬД ЭЧНЭЭ ЭСВЭЛ ОРОЙГООР СУРАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

(энэ нь 2х40 минутын хугацаатай үйл ажиллагаа)

Зорилго: Суралцагчид өөрсдийн сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлийн төрийн болон хувийн их дээд сургуульд эчнээ эсвэл оройгоор сурах төлөвлөгөө хийхтэй холбоотой бүх асуудлуудын талаар эргэцүүлэхХүрэх үр дүн: Суралцагчид төрийн болон хувийн их дээд сургуульд эчнээ эсвэл оройгоор сурах төлөвлөгөө хийхтэй холбоотой бүх асуудлууд, гэр бүлийн дэмжлэгийн талаар ойлголттой болноХэрэглэгдэхүүн: Гарын авлага, интернет холболт, төрийн болон хувийн их дээд сургуулийн эчнээ эсвэл оройгоор сурах сургалтын элсэлт, хөтөлбөрийн талаарх мэдээлэл

Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.2. Суралцагчид бие дааж ажиллана.

3. Суралцагчид асуултад бүрэн хариулахын тулд интернетийн болон ном гарын авлагын эх сурвалжийг ашиглах шаардлагатай бөгөөд нийтдээ 25 минутын хугацаанд хийж гүйцэтгэнэ.



ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД суралцагчдаас энэ дасгалын талаар юу гэж бодож байгааг нь асууна. 12 дугаар анги төгссөний дараа эчнээ эсвэл оройгоор сурах их дээд сургууль, мэргэжлийн хөтөлбөрийн сонголт хийхээс өмнө ямар мэдээлэл хэрэгтэй, ухаалаг сонголт хийхийн тулд ямар мэдээлэл хэрэгтэй, энэ мэдээллийг хаанаас авч болох талаар асууж ярилцана. Мөн энэ дасгал хэр үр дүнтэй байсан эсэхийг асууна. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 7ТӨРИЙН ӨМЧИЙН БОЛОН ХУВИЙН

МБС-ЫН БАЙГУУЛЛАГА, СУРГУУЛЬД ЭЧНЭЭ ЭСВЭЛ ОРОЙГООР СУРАХ

ТӨЛӨВЛӨГӨӨ (энэ нь 2х40 минутын хугацаатай үйл ажиллагаа)

Зорилго: Суралцагчид өөрсдийн сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлийн төрийн өмчийн болон хувийн МБС-ын байгууллага, сургуульд эчнээ эсвэл оройгоор сурах төлөвлөгөө хийхтэй холбоотой бүх асуудлуудын талаар эргэцүүлэхХүрэх үр дүн: Суралцагчид төрийн өмчийн болон хувийн МБС-ын байгууллага, сургуульд эчнээ эсвэл оройгоор сурах төлөвлөгөө хийхтэй холбоотой бүх асуудлууд, гэр бүлийн дэмжлэгийн талаар ойлголттой болноХэрэглэгдэхүүн: Гарын авлага, интернет холболт, төрийн өмчийн МБС-ын байгууллага, сургуулийн элсэлт, хөтөлбөрийн талаарх мэдээлэл

- 30 - - 31 -



4. Суралцагчдад бичсэн хариултаа бусад суралцагчдад танилцуулах боломж олгоно.


ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД суралцагчдаас энэ дасгалын талаар юу гэж бодож байгааг нь асууна. 12 дугаар анги төгссөний дараа сурах төрийн өмчийн болон хувийн МБС-ын байгууллага, сургууль, эчнээ эсвэл оройн сургалтын мэргэжлийн хөтөлбөрийн сонголт хийхээс өмнө ямар мэдээлэл хэрэгтэй, ухаалаг сонголт хийхийн тулд ямар мэдээлэл хэрэгтэй, энэ мэдээллийг хаанаас авч болох талаар асууж ярилцана. Мөн энэ дасгал хэр үр дүнтэй байсан эсэхийг асууна. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 8ЗАЙНЫ СУРГАЛТ БОЛОН БУСАД ЦАХИМ

СУРГАЛТ (энэ нь 2х40 минутын хугацаатай үйл ажиллагаа)

Зорилго: Суралцагчид өөрсдийн сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлийн зайны болон бусад цахим сургалтад суралцах төлөвлөгөө хийхтэй холбоотой бүхий л асуудлуудын талаар эргэцүүлэхХүрэх үр дүн: Суралцагчид зайны болон бусад цахим сургалтад сурах төлөвлөгөө хийхтэй холбоотой бүх асуудлууд, гэр бүлийн дэмжлэгийн талаар ойлголттой болноХэрэглэгдэхүүн: Гарын авлага, интернет холболт, зайны сургалтын элсэлт, хөтөлбөрийн талаарх мэдээлэл

Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.

2. Суралцагчид бие дааж ажиллана. 3. Суралцагчид асуултад бүрэн хариулахын



5. Хэрэв суралцагчдад мэдээлэл хангаллтай байхгүй бол бусад суралцагчдаас асууж ярилцаж болно.


ДАСГАЛ 9ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙН ТАЛААРХ

МЭДЭЭЛЛИЙН ЭХ СУРВАЛЖ(энэ нь 2x40 минутын хугацаатай үйл ажиллагаа)

Зорилго: Суралцагчдад хөдөлмөр эрхлэлтийн эх сурвалж болон мэдээллийг гэр бүл, хөрш, найз нөхөд болон аймаг орон нутгийн түвшинд хаанаас яаж авч болохыг таниулахХүрэх үр дүн: Суралцагчид орон нутгийн ажил хөдөлмөрийн боломжийн талаарх мэдээллийг авах эх сурвалжийг мэдэх, түүнчлэн ажилд орох алхмуудыг төлөвлөж чаддаг болно. Хэрэглэгдэхүүн: Суралцагчийн гарын авлага

Сургалтын үйл ажиллагаа:Энэ дасгалыг анги нийтээрээ хийх нь илүү үр дүнтэй. (Түүнчлэн 11 дүгээр ангид ч мөн хийх боломжтой).1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.2. Суралцагчид бие дааж ажиллана. 3. Суралцагчид асуултад бүрэн хариулахын

тулд интернетийн болон ном гарын

авлагын эх сурвалжийг ашиглах шаардлагатай бөгөөд нийтдээ 25 минутын хугацаанд хийж гүйцэтгэнэ.



Санамж 1: Энэ дасгалыг гэрийн даалгавар өгч болно. Гэхдээ дасгалын үр дүнг заавал ангид хэлэлцэж ярилцана.

ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД суралцагчдаас энэ дасгалын талаар юу гэж бодож байгааг асууна. Орон нутагт ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжийн талаар, энэ ажил хөдөлмөрийн талаарх мэдээллийн эх сурвалжийн талаар, сонихсон ажил мэргэжлийн дагуу хөдөлмөр эрхлэхэд нэмж ямар мэдээлэл хэрэгтэй, энэ нэмэлт мэдээллийг хаанаас олж болох талаар асууж ярилцана. Түүнчлэн энэ дасгал хэр үр дүнтэй байсан тулаар асуугаарай. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 10: ХУВИАРАА ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭХ БОЛОМЖ (энэ нь 1x40 минутын хугацаатай үйл ажиллагаа)

Энэ дасгалыг анги нийтээрээ гүйцэтгэвэл үр дүнтэй.

Зорилго: Суралцагчид хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчийн онцлог шинж чанар болон бэрхшээлийн талаар таньж мэдэх Хүрэх үр дүн: Суралцагчид хувиараа хөдөлмөр эрхлэх чадамж, сонирхлоо тодорхойлж сурна.Хэрэглэгдэхүүн: Суралцагчийн гарын авлага

Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалын зорилгыг танилцуулж,

суралцагчийн гарын авлагын дасгалд зөв эсвэл буруу хариулт гэж байхгүй болохыг хэлнэ.

2. Суралцагчдад гарын авлагад өгсөн

хүснэгтийг бие даан бөглөж, нийлбэр оноог тооцох даалгавар өгнө.

3. Гарсан үр дүнг бусад суралцагчдад танилцуулахыг санал болгоно.

4. Суралцагчидтай хувиараа хөдөлмөр эрхлэх талаар нээлттэй хэлэцүүлэг зохион байгуулна. Хувиараа хөдөлмөр эрхлэхийн давуу болон сул талыг тодорхойлох даалгавар өгнө.

ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД суралцагчдаас энэ дасгалын талаар юу гэж бодож байгааг асууна. Орон нутагт хувиараа хөдөлмөр эрхлэхэд тулгарах бэрхшээлийн талаар, өөрсдийгөө хувиараа хөдөлмөр эрхлэх боломжтой гэж үзэж байгаа эсэх, хувиараа хөдөлмөр эрхлэхтэй холбоотой мэдээллийн эх сурвалжийн талаар, сонирхсон ажил мэргэжлийн дагуу хувиараа хөдөлмөр эрхлэхэд нэмж ямар мэдээлэл хэрэгтэй, энэ нэмэлт мэдээллийг хаанаас олж болох талаар асууж ярилцана. Түүнчлэн энэ дасгал хэр үр дүнтэй байсан талаар асуугаарай. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 11ӨӨРИЙНХӨӨ ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭХ

БОЛОМЖТОЙ УР ЧАДВАРЫГ ТОДОРХОЙЛОХ


Энэ дасгалын анги нийтээрээ гүйцэтгэвэл үр дүнтэй.

Зорилго: Суралцагчдад өөрсдийнхөө хөдөлмөр эрхлэх ур чадварын талаар дүгнэлт хийх, энэ ур чадвараа ашиглаж сурахад туслах Хүрэх үр дүн: Суралцагчид өөрсдийнхөө хөдөлмөр эрхлэх гол ур чадварыг таньж, ажил олгогчид энэ ур чадвараа таниулж сурна. Хэрэглэгдэхүүн: Суралцагчийн гарын авлага

Сургалтын үйл ажиллагаа:1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.2. Суралцагчийн гарын авлага дахь

“ЧАДВАР” хэсгийг гүйцэтгэхийн тулд

- 32 - - 33 -

11 дүгээр ангийн 4 дүгээр дасгалын үр дүнг ашиглаарай. Ингэхдээ 11 дүгээр ангид байхдаа тодорхойлсон ур чадвар өөрчлөгдсөн эсэхийг асууна. Хэрэв шаардлагатай бол 11 дүгээр ангид байхдаа тодорхойлсон чадваруудаа өөрчилж болно.

3. Энэ дасгалыг гүйцэтгэхэд 15-20 минутын хугацаа хэрэгтэй болно.

4. Суралцагчдаас хүснэгтийн АМЖИЛТ хэсгийн зааврыг уншиж, хүснэгтээ бөглөхийг хүснэ. АМЖИЛТ-ийн хүснэгтийг бөглөхөд заавал сертификат эсвэл талархлын бичигтэй амжилтыг бичих шаардлагагүй гэдгийг сануулаарай. Хүний амьдралд амжилтыг олон янзаар тодорхойлж болно. Энэ хүснэгтийг бөглөхөд зөв эсвэл буруу хариулт гэж байхгүй гэдгийг сануулаарай.

5. АМЖИЛТ хэсгийг гүйцэтгэхэд хамгийн багадаа 20 минут шаардагдана. Суралцагчид юуг амжилт гэж хэлж болох талаар багшаас асууж болно. Тэдний бодол, үйл ажиллагааг аль болох их дэмжээрэй.

6. Суралцагчид АМЖИЛТ хэсгийг гүйцэтгэж дууссаны дараа үр дүнгээ бусдад танилцуулах боломж олгоно. Суралцагчдаас энэ дасгалаас юу сурсныг асуугаарай. Амжилтаа ингэж тодорхойлох нь тэдэнд хэр үр дүнтэй байсан бэ? Амжилтаа тодорхойлж сурах нь яагаад ажил хайхад хэрэгтэй вэ? Эдгээр асуултыг суралцагчдаас асууж нээлттэй хэлэлцүүлэг зохион байгуулна. Суралцагчдаа анхааралтай сонсоорой. Энэ үед багш ямар нэг үнэлэлт, дүгнэлт эсвэл санал хэлэх хэрэггүй.

7. Одоо дараагийн дасгал руу шилжинэ. Суралцагчдад өөрсдийгөө бусдад танилцуулах хүснэгт дээр ажиллах даалгавар өгнө. Энэ хүснэгт суралцагчийн гарын авлагад бий. Ажил олгогчид ажлын байрны зарлал хийдэгтэй адил хүмүүс ч бас ажилд орох зарлал, танилцуулга бэлтгэдэг гэдгийг хэлээрэй. Танилцуулгаа хийхдээ өөрийнхөө чадвар/ур чадвар болон амжилтаа ашиглахыг санал болгоорой.

8. Өөрийн танилцуулга хийхдээ өөрийнхөө чадвар, амжилт, хүсэл сонирхол болон орохыг хүсэж буй ажлын онцлогийг

дүгнэсэн нэг уриа бичих хэрэгтэй болно. Энэ дасгалыг гүйцэтгэхэд 20 минутын хугацаа шаардагдана.

9. Дасгалыг гүйцэтгэж дууссаны дараа танилцуулга бусдадаа танилцуулж ярилцах боломж олгоно.

ДАСГАЛ АЖЛЫН ТӨГСГӨЛД суралцагчдаа энэ дасгалын талаар юу гэж бодож байгааг нь асууна. Энэ дасгалаас юу сурсан, ажил олгогчид өөрийгөө танилцуулах талаар юу сурсан, энэ дасгал хэр үр дүнтэй байсан талаар асуугаарай. Багш энэ үед зүгээр л сонсох бөгөөд ямар нэг үнэлэлт дүгнэлт өгөх хэрэггүй.

ДАСГАЛ 12АЖИЛГҮЙ НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫГ УДИРДАХ


Энэ дасгалыг анги нийтээрээ гүйцэтгэвэл илүү үр дүнтэй.

Зорилго: Ажилгүй байх үед өөрийгөө болон амьдралаа хэрхэн удирдан чиглүүлэх талаар эргэцүүлэхХүрэх үр дүн: Суралцагчид орон нутгийн хүмүүсийн бүлэг, нөхөрлөл, амьдралын зорилготой байх, үйл ажиллагаагаа зохион байгуулж байх нь ажилгүй нөхцөл байдалд өөрийгөө болон амьдралаа удирдан чиглүүлэх ямар ач холбогдолтой болохыг ойлгодог болно. Хэрэглэгдэхүүн: Суралцагчийн гарын авлага, интернет холболт, хоёрдогч шатны байгууллагын тухайн мэдээлэл

Сургалтын үйл ажиллагаа:Энэ нь суралцагчдыг өөрийн талаар эргэцүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх дасгал юм. Энэ дасгалын гол санаа нь хүмүүс насан туршдаа ажил хөдөлмөр эрхлэх баталгаагүй учраас ажилгүй нөхцөл байдалд орсон үед өөрийгөө хэрхэн удирдан чиглүүлэх тухай ойлголт өгөх явдал.1. Дасгалын зорилгыг танилцуулна.2. Гарын авлагын ОЛОН НИЙТИЙН

СҮЛЖЭЭ хэсгийг унших даалгавар өгнө. Суралцагчид гарын авлагын ОЛОН

НИЙТИЙН СҮЛЖЭЭ хэсгийн хүснэгтийг бөглөх бөгөөд тэдэнд ойр байдаг олон нийтийн янз бүрийн сүлжээг жагсаан бичнэ. Ажилгүй байх үед энэ сүлжээ тус бүрт харгалзах ямар үйл ажиллагааг, хэзээ хэрэгжүүлэхийг бичнэ. Үүнийг 20 минутын хугацаанд гүйцэтгэнэ.

3. Үр дүнгээ бусдад танилцуулах боломж олгоно.

4. Энэ дасгалаас юу сурсан, ажилгүй байх үед олон нийтийн сүлжээ ямар ач холбогдолтой болох талаар нээлттэй хэлэлцүүлэг зохион байгуулна.

5. Дээрх дасгалын гүйцэтгэж дууссаны дараа АМЬДРАЛЫН ЗОРИЛГО хэсгийг гүйцэтгэнэ. Энэ хэсэгт өгсөн хүснэгтийг бөглөх даалгавар өгнө. 20 минутыг хугацаа өгнө.

6. Хүснэгтийн үр дүнг бусдад танилцуулах боломж олгоно.

7. Энэ дасгалаас юу сурсан, ажилгүй байх үед эдгээр байгууллагууд ямар ач холбогдолтой, олон нийтийн сүлжээ ямар ач холбогдолтой болох, эдгээр байгууллагын мэдээллийг хаанаас олж болох талаар нээлттэй хэлэлцүүлэг зохион байгуулна.

8. Дараагийн хэсэг нь ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ бөгөөд суралцагч өгсөн хүснэгтийг өмнөх 2 хэсэгтэй адил бөглөнө. Энэ үйл ажиллагаанд 15 минут шаардагдана.

9. Хүснэгтийн үр дүнг бусдад танилцуулах боломж олгоно.

10. Энэ дасгалаас юу сурсан, ажилгүй байх үед өдөр, 7 хоног, сар тутмын үйл ажиллагааг оновчтой зохион байгуулах нь ямар ач холбогдолтой талаар нээлттэй хэлэлцүүлэг зохион байгуулна.

- 34 - - 35 -

ХАВСРАЛТ 1

АХЛАХ АНГИЙН СУРАЛЦАГЧДЫН АЖИЛ МЭРГЭЖИЛТЭЙ ХОЛБООТОЙ АСУУДЛУУД

Суралцагчдад ажил мэргэжилтэй холбоотой тулгардаг асуудлуудыг мэдэх нь тэднийг ирээдүйн ажил мэргэжил, боловсрол, сургалтын талаар ухаалаг шийдвэр гаргахад дэмжлэг үзүүлэхэд хэрэгтэй байдаг. Түүнчлэн эдгээр асуудлуудын дагуу ажил мэргэжлийн чиг баримжааны төлөвлөлт хийхэд чухал юм. ________________________________________________________________________

Нэр: Нас: Анги: Огноо:Заавар: Дараах хүснэгтийг уншаад өөрт тулгарсан асуудлын өмнөх дугаарыг дугуйлна уу. Дараа нь дугуйлсан асуудал бүрийг эргэж хараад, хамгийн чухал гэж үзсэн 5 асуудлын доогуур зурна уу!

Хэсэг A:Сургуультай холбоотой

асуудал1. Сонгон судлах хичээл,

хөтөлбөрөө зөв сонгох2. Дургүй хичээл, хөтөлбөр

сонгох3. Сонгосон хичээлдээ амжилт

үзүүлж чадахгүй байх4. Тухайн хичээлийг яагаад

сонгох ёстойгоо ойлгохгүй5. Яагаад сургуульд

үргэлжлүүлэн суралцах ёстойгоо ойлгохгүй

6. Миний ур чадвар юу болохыг мэдэхгүй

7. Миний сонирхож байгаа ажил юу болохыг мэдэхгүй

8. Хувь хүний чадвараа мэдэхгүй байх

9. Практик чадвараа мэдэхгүй байх

10. Миний эрхэмлэдэг үнэт зүйл юу болохыг мэдэхгүй

1. Ирээдүйгээ төсөөлж чадахгүй2. Ажлын тухайн мэдээлэл олж

чадахгүй3. МБС-ын тухай мэдээлэл олж

чадахгүй 4. Дээд боловсролын талаар

мэдээлэл олж чадахгүй5. Цагийн ажил олж чадахгүй6. Бусад………………………

Хэсэг Б:Шийдвэр гаргахтай холбоотой асуудал

1. Сургуулиас одоо гарах уу эсвэл 12 дугаар ангиа төгсөх үү гэдгээ мэдэхгүй

2. Манай эцэг эх, багш миний өмнөөс шийдвэр гаргаад байдаг

3. Шийдвэр гаргаж чадахгүй4. Ажил мэргэжил, сургалтын

төлөвлөгөөний агуулга юу байж болохыг мэдэхгүй

5. Ямар ажил хийх тухай шийдвэр гаргаж чадахгүй

6. Яаж амьдрах тухай шийдвэр гаргаж чадахгүй байгаа

7. Сургууль төгсөөд өдрийн сургалтанд хамрагдах уу эсвэл эчнээ сурах уу гэдгээ шийдэж чадахгүй

8. Бусад

Хэсэг Г: МБС болон дээд

боловсролын сургалтын байгууллагатай холбоотой

асуудал1. Ямар сургалтууд байдгийг

мэдэхгүй2. Энэ сургалтыг ямар

сургалтын байгууллагууд зохион байгуулдгийг мэдэхгүй

3. Сургалтын агуулга юу болохыг мэдэхгүй

4. Энэ сургалтад хамрагдаад амжилттай сурч чадах эсэхээ мэдэхгүй

5. Энэ сургалтыг төгсөөд ажилд орох боломж ямар байдгийг мэдэхгүй

6. Энэ сургалтын хугацаа болон зардлыг мэдэхгүй

7. Элсэж ороход хэцүү эсэхийг мэдэхгүй

8. Энэ сургалтад хэзээ, яаж хүсэлт гаргахаа мэдэхгүй

9. Бусад……………….

Хэсэг В: Гэр бүлтэй холбоотой асуудал 1. Ажил мэргэжлийн сонголтынхоо

талаар эцэг эхтэй ярьж, ойлголцож чаддаггүй

2. Эцэг эхийнхээ хийсэн сонголтыг дагахаас өөр аргагүй байдаг

3. Гэрт хичээл хийхэд хэцүү4. Эцэг эх ажил мэргэжлийн

талаар зөвлөж чаддаггүй5. Миний сонголт эцэг эхийн

сонголт зөрчилддөг6. Бусад…………………………..

Хэсэг Д: Ажил хөдөлмөртэй холбоотой асуудал

1. Ажил хаанаас яаж хайдгийг мэдэхгүй2. Орон нутгийн хөдөлмөрийн хэлтэс хаана байдгийг мэдэхгүй3. Ажилд яаж өргөдөл гаргахыг мэдэхгүй4. Өргөдлийн маягт яаж бөглөхийг мэдэхгүй5. CV яаж бичихийг мэдэхгүй6. Хэнээс тодорхойлолт авахаа мэдэхгүй7. Ажил олгогчтой хэрхэн холбоо барихыг мэдэхгүй8. Ажлын ярилцлагад хэрхэн бэлтгэхийг мэдэхгүй9. Ажлын ярилцлагад яаж хувцаслах ёстойг мэдэхгүй10. Ажлын ярилцлагын асуултад яаж хариулахыг мэдэхгүй11. Ярилцлага дээр ямар асуулт асуух ёстойг мэдэхгүй12. Ажлын саналаас яаж татгалзахыг мэдэхгүй13. Ажилд ороход саад болох хувийн мэдээллийн талаар мэдэхгүй14. Бусад………………………………………….

ДЭЭРХ АСУУДЛЫГ ШИЙДЭХ АРГА ЗАМ

1. Миний хамгийн их тулгамдаад байгаа асуудал бол

………………………………………………………………………………………………………………2. Хамгийн том асуудал бол

………………………………………………………………………………………………………………3. Хамгийн түрүүнд хийх зүйл бол

………………………………………………………………………………………………………………4. Дараа нь хийх зүйл бол

………………………………………………………………………………………………………………5. Гуравдугаарт хийх зүйл бол

………………………………………………………………………………………………………………6. Эдгээр асуудлыг шийдэхэд надад туслах хүмүүс бол

………………………………………………………………………………………………………………7. Асуудал шийдэхэд хэрэгтэй мэдээлэл нь

………………………………………………………………………………………………………………8. Энэ мэдээллийг хайж олох эх сурвалж бол

………………………………………………………………………………………………………………9. Эдгээр асуудлыг шийдэж дуусах хугацаа нь

………………………………………………………………………………………………………………10. Асуудлыг шийдсэн байдлаа эргэн харж дүгнэх, эргэцүүлэх хугацаа нь

………………………………………………………………………………………………………………

- 36 - - 37 -

ХАВСРАЛТ 2 АХЛАХ АНГИЙН ХИЧЭЭЛ БОЛОН АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН УЯЛДАА

Дараах хүснэгтэд ахлах ангийн хичээлд харгалзах ажил мэргэжлийн жишээг үзүүллээ. Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын мэргэжлийн хөтөлбөрт ахлах ангид сонгон судлах хичээлийн шаардлага байдаггүй учраас бүх суралцагчид элсэн суралцах боломжтой.

Монгол хэл, бичиг, уран зохиол

ЗАХИРГААНЫ АЖИЛНарийн бичиг

ЗАР СУРТАЛЧИЛГАА, МАРКЕТИНГЗар сурталчилгааны мэргэжилтэнСурталчилгаа, маркетингийн менежерМаркетингийн мэргэжилтэнОлон нийттэй харилцах ажилтан

СОЁЛЫН ӨВ, УЛАМЖЛАЛНомын санчНомын сангийн ажилтанАрхивийн ажилтанТүүхчМонгол хэл, эх бичиг судлаач

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТМонгол-гадаад хэл судлаачСургуулийн өмнөх боловсролын багш-арга зүйч, судлаачБага ангийн багшСоёл, урлагийн багшДуу хөгжмийн багшДунд ангийн Монгол хэл, уран зохиол, монгол-англи хэл, Казак хэл-уран зохиолын багш, Их дээд, сургууль, коллежийн Монгол хэл, уран зохиолын багшСургуулийн нийгмийн ажилтанМБС-ын Монгол хэл, уран зохиол, монгол-англи хэлний багш

Сэтгэл судлаач, сэтгэл зүйчГадаад хэлний орчуулагчЭрүүл мэндийн багшДүрслэх урлаг дизайны багш

УРЛАГ, УРАН САЙХАНДуучин ЖүжигчинБүжигчин Радио нэвтрүүлэгчТВ-ийн сэтгүүлч, хөтлөгч, нэвтрүүлэгч, зураглаач, найруулагчУтга зохиол судлаач-шүүмжлэгчУрлаг судлаачОлон улсын сэтгүүлчЖүжиг, киноны зураг дизайнЖүжгийн зохиолч

ЭРҮҮЛ МЭНДЭрүүл мэндийн бүх ажилтанБиеийн тамир-спортын, эрүүл мэндийн дасгалжуулагч, менежерЭмчилгээний биеийн тамирын мэргэжилтэн, хөдөлгөөн засалч

ТӨР, ОРОН НУТГИЙН ЗАХИРГААЗасгийн газар, орон нутгийн захиргааны ажилтан болон цагдаа, батлан хамгаалах, цагаачлал, тагнуул гэх мэт

ЗОЧЛОХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛКафены ажилтанРестораны ажилтанТогоочЗочид буудлын ресепшинЗочид буудлын ажилтанҮдэшлэг, уулзалт зохион байгуулагчЗөөгчЖуулчны агентЖуулчны хөтөчОлон улсын аялал жуулчлалын ажилтанОрчуулагч-аялал жуулчлал

ХУУЛЬ, ЭРХ ЗҮЙХуульчШүүгчШүүхийн ажилтан

ТЭЭВЭРОнгоцны үйлчлэгч

ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛЗохиолч РедакторСэтгүүлчБичээчБиеийн тамирын сэтгүүлч

ХУВИАРАА ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭХ

Математик

Хөдөө аж ахуй, Бизнес, Эдийн засаг, Инженер, Архитектур, Барилга, Боловсрол, сургалт, Засгийн газар, Төрийн захиргаа, Батлан хамгаалах, Эрүүл мэнд, Дэд бүтцийн засвар, угсралт,

Шинжлэх ухаан, Тээврийн салбар гэх мэтФизик, Бизнес судлал, Мэдээллийн технологийн ажил мэргэжлийг үзээрэй.Эдгээр мэргэжлийг эзэмшихэд

математикийн өөр өөр түвшний чадамж шаардлагатай болдог.


Физик

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ, ОЙЖУУЛАЛТ, ЦЭЦЭРЛЭГЖҮҮЛЭЛТХАА-н машин механизмийн операторчХАА-н цахилгаан хангамжийн инженер, техникийн ажилтанГидромеханикч Хөдөө аж ахуйн инженерМал, амьтны эмчОйн инженерЦэцэрлэгжүүлэлтийн ажилтан

АРХИТЕКТУР, ДИЗАЙНАрхитектурАрхитектурын техникийн ажилтан Интерьер дизайн

БАРИЛГАИргэний ба үйлдвэрийн барилгын инженерБарилгын бүтээц эдлэлийн технологичБарилгын материал үйлдвэрлэлийн технологичБарилгын менежментийн мэргэжилтэнБарилгын модон хийцийн технологийн инженер, техникийн ажилтан, мужаанАвто замын барилгын инженерСантехникийн инженерИнженерийн байгууламжийн инженерУсны барилга, байгууламжийн инженер, техникийн ажилтанХалаалт, агаар сэлгэлтийн инженер, техникийн ажилтан

ХООЛ, ХҮНСХоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээний технологичХүнсний биотехнологич, микробиологич, хүнсний хими технологич

БАТЛАН ХАМГААЛАХГал сөнөөгчАрмийн офицерНисэх техникийн инженер, техникийн ажилтанАгаарын хүчний офицерТагнуулын ажилтанЦэргийн инженерийн алба (цэргийн барилга, гинжит машины алба, хуягт танк, артиллерийн команд, зэвсгийн,

холбооны, радио техникийн, цэргийн байр зүй, цэргийн тоног төхөөрөмжийн гэх мэт)Цэргийн абга мэргэжилтэн

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТДунд сургуулийн физикийн багшИх дээд сургууль, коллежийн физикийн багшМБС-ын физикийн багшКомпьютер-програм хангамж, мэдээлэл зүйн багшХимийн багшХими-байгал шинжлэлийн багшЭкологи-химийн багшФизик-электроникийн багшИнженер багш

ИНЖЕНЕРАгаарын хөлгийнХимийн Цахилгааны Электроникийн Байгаль орчны Үйлдвэрийн экологийнАвто машин ашиглалтАвто аж ахуйнУсны нөөц, экологийн, ус хангамжийн, усны цэвэрлэгээнийХаягдал боловсруулах технологийнХийн дамжуулалт хангамжЦаг уурынКомпьютерийнХарилцаа, холбооны Металл судлал технологийнМатематик инженерчлэлИнженерийн процессын загварчлалМебель, модон эдлэлийн

Бүх төрлийн механикийнИнженерчлэл техникийн ажилтан, механик (бүх төрлийн)

ЭРҮҮЛ МЭНДЭмнэлгийн тоног төхөөрөмж ашиглалтийн инженерРентген шинжээчЭмнэлгийн лабораторийн техникчХоол судлаачОрчны эрүүл ахуйн ажилтан

УУЛ УУРХАЙ Уул уурхайн машин тоног төхөөрөмжийн инженер

Уул уурхайн ашиглалтын технологич Уул уурхайн цахилгаан тоног төхөөрөмж ашиглалтын инженерГеологич, гидреологичУсны эрэл хайгуулын инженерГазрын тосны хадгалалт, тээвэрлэлт, газрын тосны өрөмдлөг, олборлолт, хайгуулын өрөмдлөгийн инженер, технологичАшигт малтмалын эрэл хайгуулын, баяжуулалтын инженерГеодези, геодезийн мэдээлэлзүйЭдэлбэр газрын кадастр, зураглалын инженерУул уурхайн маркшейдэр

МЭДЭЭЛЭЛ ХАРИЛЦАА, ТЕХНОЛОГИКомпьютерийн програм хангамжийн инженер, техникийн ажилтанМэдээллийн системийн ажилтанКомпьютерийн техник хангамжийн инженер, техникийн ажилтанКомпьютерийн удирдлагатай систем, систем хамгаалалын инженер, техникийн ажилтанХолбооны сүлжээ, холболтын технологи, оптик холбооны инженерМэдээллийн технологи, мэдээллийн сүлжээ, мэдээлэл хэмжлийн электроникУтасгүй холбоо, телевизийн техник, технологичЭлектрон системийн инженер

ДЭД БҮТЭЦЦахилгааны болон химийн үйлдвэрийн операторчОператорчУс цэвэрлэх үйлдвэрийн операторчСэргээгдэх эрчим хүчний инженер, техникийн ажилтан

ЗАСВАР, УГСРАЛТОнгоцны засварын инженерИнженерчлэлийн машинистҮйлдвэрлэлийн засвар, угсралтын инженер, техникийн ажилтан

- 38 - - 39 -

Хөргөх төхөөрөмж, агаар сэлгэлтийн инженер, техникийн ажилтанЗасварын үйлдвэрлэлТехнологи, машины электрон засварчин АЖ ҮЙЛДВЭРҮйлдвэрлэлийн автоматжуулалт инженер, техникийн ажилтанҮйлдвэрийн операторМетал судлалын ажилтанХүнс үйлдвэрлэлийн технологич, машин аппарат, Электроник засварХүнс үйлдвэрлэлийн технологиОйн үйлдвэрлэлийн инженер, техникийн ажилтанНэхмэлийн үйлдвэрлэлийн инежер, технологийн ажилтан

Оёдлын үйлдвэрлэлийн технологийн инженер, техникийн ажилтанХэвлэлийн үйлдвэрлэлийн технологийн инженерАрьс ширэн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн технологийн инженер, техникийн ажилтанДулааны цахилгаан станцийн инженер, техникийн ажилтан

ШИНЖЛЭХ УХААНХоол хүнсний технологичБиотехнологичШүүхийн шинжээчЭмнэлгийн лабораторийн шинжээчГеологичГеофизикч, хэрэглээний геофизикч

Радио физикчОдон орон судлаачШинжлэх ухааны техникийн ажилтанХими технологи, материал судлал, шинэ материалын химийн технологи, Нефть бүтээгдэхүүний химийн технологиХимич, физикчЦөмийн технологи,

ТЭЭВЭРОнгоцны нисгэгч


Хими

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ, ОЙЖУУЛАЛТ, ЦЭЦЭРЛЭГЖҮҮЛЭЛТХАА, ойжуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн техникийн ажилтанХөдөө аж ахуй, ойжуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн шинжээч, судлаачФермерХөдөө аж ахуйн хортонтой тэмцэх ажилтанУргамал хамгаалал, хорио цээрийн үнэлгээчинХөрс судлал, агрохимичБайгаль орчны шинжээчОйн шинжээчОйжуулагчОй хамгаалагч

МАЛ, АМЬТАН ХАМГААЛАХХАА-н биотехнологиМал эмнэл зүйЖижиг амьтны мал эмнэл зүй, мал эмнэлгийн эм зүйМал эмнэлгийн ариун цэврийн хяналт үнэлгээний ажилтанЗоо-инженер технологиХАА-н биотехнологи, мах-сүү үйлдвэрлэлийн технологи, бэлчээр тэжээл судлалын ажилтанХАА-н бүтээгдэхүүний чанар, үнэлгээний ажилтан АгрономиАгнуурын биологиУргамлын нөөц, биотехнологи

Мал, амьтан хамгаалах, арчлах ажилтанМал, амьтны эмч

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТДунд сургуулийн химийн багшИх дээд сургууль, коллежийн химийн багшМБС-ын химийн багш

ИНЖЕНЕРХимийн инженерБайгаль орчны инженерЭкологи, байгаль хамгаалалын инженер

ЭРҮҮЛ МЭНДСувилагчИх эмчБио-анагаах ухааны эмчУламжлалт анагаах ухааны эмчШүдний эмчШүдний эмчийн туслахШүдний техникчРентген шинжээчЭмнэлгийн лабораторийн техникчНийгмийн эрүүл мэндийн эмчЭм зүйч, эм найруулагчХоол судлаачОрчны эрүүл ахуйн ажилтанНүдний эмчХөдөлгөөн засалчЭх баригчЛабораторийн техникчДүрс оношлогооны техникчНүүр амны техникч

Бариа засалчЭмгэг судлаачБага эмчХорт хавдар судлаач

ЗОЧЛОХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛТогоочЗочид буудал, рестораны менежер

ДЭД БҮТЭЦХог хаягдал, усны инженерБайгаль орчны инженерБайгаль хамгаалал экологи, газрын менежерУс цэвэрлэх үйлдвэрийн операторОператор

АЖ ҮЙЛДВЭРХимийн бүтээгдэхүүний ажилтанХимийн инженерСүү, сүүн бүтээгдэхүүний ажилтанНэхмэлийн үйлдвэрлэлийн химийн технологиНефтийн бүтээгдэхүүний химийн технологиМеталл боловсруулалтын ажилтанХуванцар бүтээгдэхүүний ажилтанХуванцар бүтээгдэхүүний техникийн ажилтанАрьс, ширний үйлдвэрлэлийн инженер, техникийн ажилтан

Хэвлэлийн үйлдвэрлэлийн инженер, техникийн ажилтанХүнсний технологичМатериал судлал

УУЛ УУРХАЙУул уурхайн инженерАшигт малтмал уул уурхайн баяжуулалтын инженер,

техникийн ажилтан

ШИНЖЛЭХ УХААНБиохимичБиотехнологичХимичХүнсний технологичШүүхийн шинжээчЭмнэлгийн лабораторийн

шинжээчМикробиологичШУ-ны техникийн ажилтан

АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛГал сөнөөгч


Дизайн технологи

ЗАР СУРТАЛЧИЛГАА, МАРКЕТИНГ Зар сурталчилгааний мэргэжилтэнЗар сурталчилгаа, маркетингийн менежерМаркетингийн мэргэжилтэнОлон нийттэй харилцах ажилтанВэбсайтын дизайнер

АРХИТЕКТУР, ДИЗАЙНАрхитектурч/Архитектурын техникчИнтерьер дизайнерНэхмэл эдлэлийн дизайнерМодон эдлэлийн дизайнерАрьс ширэн эдлэлийн дизайнерЗагвар зохион бүтээгчГрафик дизайнерМэдээллийн сангийн дизайнерХот чимэглэлийн дизайнер

БАРИЛГАБарилгын менежерСантехникчХийн түлшний ажилтанТавилгын дизайнер, мужаанБудагчин, дотоод засалчин

ДИЗАЙНХүүхэлдэйн киноны зураглаачЗураачТогоочХувцас загварын дизайнерГрафик дизайнер

Гоёл чимэглэлийн дизайнерЗурагчинУран барималч

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТДунд сургуулийн дизайн технологийн багшБага ангийн зургийн багшИх дээд сургууль, коллеж, МБС-ын дизайн технологийн багш

УРЛАГ, УРАН САЙХАНСтудийн захирал (Кино, ТВ, Театрын)Гэрлийн техникчРедакторКамерийн операторНүүр хувиргагчНайруулагчНайруулагчийн туслахҮзэсгэлэнгийн техникч

ҮСЧИН, ГОО САЙХАНШивээсчинҮсчинГоо сайханч

ЭРҮҮЛ МЭНДБио-анагаах ухааны инженерБио-анагаах ухааны техникчГоо сайхны мэс засалчХоол судлаач

ЗОЧЛОХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛКафены ажилтан

Рестораны ажилтанТогоочЗочид буудлын ажилтанУулзалт, үдэшлэг зохион байгуулагчЗөөгч

АЖ ҮЙЛДВЭРШилний техникчШил зүсэгч, шилэн фасадны ажилтанХувцас үйлдвэрлэлийн техникчХэвлэлийн техникийн ажилтанМеталл боловсруулах үйлдвэрийн техникийн ажилтанХэв гаргагчҮйлдвэрлэлийн дизайн

ХУДАЛДАА, АРИЛЖААХувцасны худалдаачинГуталны худалдаачинЦэцэгний худалдаачинМахны худалдаачин

ШИНЖЛЭХ УХААНХүнсний технологич

ХЭВЛЭЛ, МЭДЭЭЛЭЛРедакторСэтгүүлчХэвлэлийн дизайнер, зураач


Нийгмийн тухай мэдлэг

ЗАХИРГААНЫ АЖИЛБүртгэлийн ажилтан

ЗАР СУРТАЛЧИЛГАА, МАРКЕТИНГМаркетингийн мэргэжилтэнОлон нийттэй харилцах ажилтан

ОЛОН НИЙТИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНутгийн удирдлагын менежерХотын удирдах ажилтанАжил мэргэжлийн зөвлөхОлон нийтийн ажилтан, зөвлөхОлон улсын харилцааны ажилтанСэтгэл зүйчХүний нөөцийн менежер

Бизнесийн сэтгэл судлаачНийгмийн ажилтанНийгмийн халамжийн ажилтанЗалуучуудын асуудал хариуцсан ажилтанОршуулгын ажлын менежер, ажилтанЛам

- 40 - - 41 -

СОЁЛЫН ӨВ, УЛАМЖЛАЛНомын санчНомын сангийн ажилтанАрхивийн ажилтан

ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛСэтгүүлчГадаад хэлний орчуулагч

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТДунд сургуулийн нийгмийн ухааны багшГүн ухааны багшФилософи-улс төр судлалын багшНийгэм судлал”эрх зүйн багшИргэншил судлаач багшСоциологи, нийгэм судлалын багшИх дээд сургууль, коллежийн нийгмийн ухааны багшТБМС-ын нийгмийн ухааны багш

ТӨР, ОРОН НУТГИЙН ЗАХИРГААТөрийн захиргааны ажилтанУлс төр судлалСонгуулийн ажилтанБодлого боловсруулагчБодлогын шинжээчОнцгой байдлын ажилтанЗахиргааны ажилтан

САНХҮҮ, БАНК

Бүх төрлийн нягтлан бодогчБанкны ажилтанСанхүүгийн зөвлөхСанхүүгийн брокерСанхүүгийн менежерТатварын байцаагчДаатгалын байгууллагын ажилтан Олон улсын банк, санхүүгийн мэргэжилтэнОлон улсын худалдаа, бизнесийн ажилтанГааль, татварын ажилтан, хяналтын мэргэжилтэн

ЭРҮҮЛ МЭНДНийгмийн эрүүл мэндийн ажилтан

ЗОЧЛОХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЗочид буудал, ззоогийн газрын мэргэжилтэнЗоогийн газрын менежерИнгербизнесийн мэргэжилтэнКафе, рестораны ажилтанТогоочЗочид буудлын ажилтанУулзалт, үдэшлэг зохион байгуулагчЗөөгчАялал жуулчлалын мэргэжилтэн, агентЖуулчны хөтөч

ХУУЛЬ, ЭРХ ЗҮЙШүүгчХуульчБүх төрлийн эрх зүйчШүүхийн ажилтанШүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ажилтан

ЭДИЙН ЗАСАГ, БИЗНЕСБүх төрлийн эдийн засагчХөдөлмөрийн эдийн засагХүний нөөцийн менежерБизнесийн эдийн засагчХөдөлмөрийн бизнесийн менежер

ШИНЖЛЭХ УХААНСоциологичГүн ухаанч, филосоифч,Улс төр судлаачГэр бүл судлаачТүүх, иргэншил судлаач УРЛАГ, УРАН САЙХАНСоёл, урлагийн менежерСоёл судлал

АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛЦагдааШоронгийн ажилтанБие хамгаалагч


Англи, орос хэл

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ, ОЙЖУУЛАЛТ, ЦЭЦЭРЛЭГЖҮҮЛЭЛТХАА-н фермерОйжуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн мэргэжилтэн, ажилтан

ЗАХИРГААНЫ АЖИЛНарийн бичгийн даргаБүртгэлийн ажилтанБичээч

ЗАР СУРТАЛЧИЛГАА, МАРКЕТИНГЗар сурталчилгааний мэргэжилтэн, ажилтанСурталчилгаа, маркетингийн ажилтанМаркетингийн мэргэжилтэнОлон нийттэй харилцах ажилтан

ОЛОН НИЙТИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНутгийн удирдлагын менежерХотын удирдах ажилтанОлон нийтийн ажилтан, зөвлөхОлон улсын харилцааны ажилтанНийгмийн ажилтан

СОЁЛЫН ӨВ, УЛАМЖЛАЛАнгли хэлтэй орны соёл судлалНомын санчНомын сангийн ажилтанАрхивийн ажилтан

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТМонгол-англи хэлний багшДунд сургуулийн англи хэлний багшИх дээд сургууль, коллежийн англи хэлний багшМБС-ын англи хэлний багш

МЭДЭЭЛЭЛ ХАРИЛЦАА, ТЕХНОЛОГИКомпьютер-гадаад хэлний мэргэжилтэнКомпьютер, дизайн

УРЛАГ, УРАН САЙХАНДуучинЖүжигчин

ТӨР, ОРОН НУТГИЙН ЗАХИРГААГадаад харилцааны ажилтанОлон улсын хамтын ажиллагааны удирдлага, ажилтанЦагаачлалын ажилтанТагнуулын ажилтанЗахиргааны ажилтан

ШИНЖЛЭХ УХААНХэл судлаачСоциологичГүн ухаанч, филосоифч,Улс төр судлаачАрхеологи-Англи хэл

ЭДИЙН ЗАСАГ, БИЗНЕСБизнесийн менежмент, эдийн засагчБарилгын менежементХүний нөөцийн менежментЖижиг дунд үйлдвэрлэлийн менежементТээвэр, логистикийн менежементУул уурхайн менежементМэдээллийн системийн менежементОлон улсын бизнесийн эдийн засагОлон улсын худалдааны мэргэжилтэн

САНХҮҮ, БАНКБүх төрлийн нягтлан бодогчХудалдаа, гаалийн удирдлагын менежерОлон улсын даатгалын байгууллагын ажилтан Олон улсын банк, санхүүгийн мэргэжилтэнОлон улсын худалдаа, бизнесийн ажилтанТатвар, нягтлан бодох бүртгэлийн мэргэжилтэнГааль, татварын ажилтан, хяналтын мэргэжилтэн

ЗОЧЛОХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЗочид буудал, рестораны менежер, ажилтанТогооч, кафены ажилтанУулзалт, үдэшлэг зохион байгуулагчЗөөгч

Аялал жуулчлалын менежерАялал жуулчлалын агентЖуулчны хөтөч

ТЭЭВЭРАгаарын замын удирдлагын хянагчОнгоцны үйлчлэгчНисгэгч

ХЭВЛЭЛ, МЭДЭЭЛЭЛЗохиолчРедакторСэтгүүлчРадио, телевизийн хөтлөгч, зураглаач, найруулагчОрчуулагч


Газарзүй

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ, ОЙЖУУЛАЛТ, ЦЭЦЭРЛЭГЖҮҮЛЭЛТФермерМалчинОйжуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн ажилтан

БАРИЛГА, БАЙГУУЛАМЖБарилгын орчны шинжээч, байцаагчГазрын албаны мэргэжилтэн

СОЁЛЫН ӨВ, УЛАМЖЛАЛАрхивчинТүүхч

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТДунд ангийн газарзүй, байгал шинжлэлийн багшИх дээд сургууль, коллеж, МБС-ын газарзүй, багал шинжлэлийн багш

ТӨР, ОРОН НУТГИЙН ЗАХИРГААБодлого боловсруулагчБодлогын аналистСонгуульт ажилтанХот төлөвлөлтийн ажилтан

Орон нутгийн засаг захиргааны ажилтанОнцгой байдлын менежментийн ажилтанГадаад харилцааны ажилтанТагнуулын ажилтан

ЗОЧЛОХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛБайгалийн болон спортын аялал жуулчлалын менежерЗочид буудал, зоогийн газрын удирдах ажилтан, менежерКафены ажилтанРестораны ажилтанТогоочЗочид буудлын ажилтанУулзалт, үдэшлэг зохион байгуулагчЗөөгчАялалын хөтөч, агент

ДЭД БҮТЭЦГазар зохион байгуулалтын мэргэжилтэн, кадастрын ажилтанХот ба бүс нутаг төлөвлөлтийн мэргэжилтэнХүрээлэн буй орчны мэргэжилтэн

Байгаль ашиглалт, хяналт үнэлгээний мэргэжилтэнБайгаль орчныг гаднаас тандан судлал, газарзүйн мэдээллийн системийн мэргэжилтэнБайгал хамгаалал, экологийн менежэр

ЭДИЙН ЗАСАГ, БИЗНЕСАялал жуулчлалын эдийн засагчАялал жуулчлалын менежемент

УУЛ УУРХАЙУул уурхайн инженер, менежер, ГеологичНефть, хий, шатах ашигт малтмалын эрэл хайгуулын инженер, техникийн ажилтан

ШИНЖЛЭХ УХААНГеологичГеофизикчБайгаль орчны судлаач эрдэмтэнБайгаль орчны инженер


- 42 - - 43 -

Биеийн тамир, эрүүл мэнд

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ, ОЙЖУУЛАЛТ, ЦЭЦЭРЛЭГЖҮҮЛЭЛТФермерМалчинФермерийн ажилтанОйжуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн ажилтан

ОЛОН НИЙТИЙН АЖИЛХог хаягдлын ажилтан

БАРИЛГАБарилгын ажилтанЗам байгуулалтын ажилтанЗам барилгын машин механизмын оператор/Машины операторМужаанЗам засвар, угсралтын ажилтанБарилгын шат угсрагч

ДээвэрчинГэрийн мужаанЧулуучин

БАТЛАН ХАМГААЛАХАгаарын цэргийн мэргэжилтэнАрмийн офицерЦагдааГал сөнөөгч

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТБага ангийн биеийн тамирын багшДунд ангийн биеийн тамирын багшИх дээд сургууль, коллеж, МБС-иын биеийн тамирын багш

ЭРҮҮЛ МЭНДСпортын эмчилгээний бариачХөдөлгөөн засалч

Ажлын байрны засалч

СПОРТ, АЯЛАЛ, ЗУГААЛГАМэргэжлийн тамирчинБөхАялал зугаалгын хөтөчХувийн дасгалжуулагчФитнессийн багшАялал, зугаалгын координаторСпортын дасгалжуулагч

ТЭЭВЭРАгаарын тээврийн ачаа ачигчЗам тээврийн жолоочАгуулахын ажилтанАчаа ачигч


Бизнес судлалЗАХИРГААНЫ АЖИЛДуудлагын төвийн ажилтанХэрэглэгч/Тээврийн ажилтанӨгөгдөл мэдээлэлийн ажилтанОффисын менежерТөслийн туслах ажилтанРесепшин ажилтанНяравНарийн бичигНягтлан бодогч

СУРТАЛЧИЛГАА, МАРКЕТИНГМаркетингийн мэргэжилтэнОлон нийттэй харилцах ажилтанХудалдааны төлөөлөгч

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ, ОЙЖУУЛАЛТ, ЦЭЦЭРЛЭГЖҮҮЛЭЛТХөдөө аж ахуйн худалдааны ажилтанФермер, фермерийн менежерМал ах ахуйн менежерОйжуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн менежер, ажилтан

АВТОМОТИВАвто машины худалдааны ажилтанХудалдааны төлөөлөгч

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТДунд сургуулийн бизнес

судлалын багшСургуулийн захиралИх дээд сургууль, коллеж, МБС-ын бизнес судлалын багш

САНХҮҮ, БАНКНягтлан бодогчБанкны ажилтанСанхүүгийн зөвлөхСанхүүгийн брокерСанхүүгийн менежерТатварын байцаагчДаатгалын байгууллагын ажилтан

ТӨР, ОРОН НУТГИЙН ЗАХИРГААТөрийн захиргааны менежер Сонгуулийн ажилтанБодлого боловсруулагчБодлогын шинжээчЗахиргааны ажилтан

МЭДЭЭЛЛИЙН ТЕХНОЛОГИМэдээллийн технологийн худалдааны ажилтан

ЗӨВЛӨХ ҮЙЛЧИЛГЭЭХүний нөөцийн зөвлөхТөслийн захирал, удирдагч, дэд захиралГүйцэтгэх захиралМенежментийн зөвлөхХудалдааны ханган нийлүүлэлтийн ажилтан

Ажилтан сонгон шалгаруулах мэргэжилтэн

АЖ ҮЙЛДВЭРБүтээгдэхүүний менежер

ЭД ХӨРӨНГИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭХөрөнгийн зах зээлийн брокерҮл хөдлөх хөрөнгийн менежер, ажилтанҮл хөдлөх хөрөнгийн худалдааны ажилтанҮл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээний ажилтан

ЭД ХӨРӨНГИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭХөрөнгийн зах зээлийн брокерҮл хөдлөх хөрөнгийн менежер, ажилтанҮл хөдлөх хөрөнгийн худалдааны ажилтанҮл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээний ажилтан

ХУДАЛДАА, АРИЛЖААХудалдааны менежерБорлуулалтын менежер

ТЭЭВЭРИмпорт, экспортын ажилтанЗам тээврийн менежерТөмөр замын тээврийн менежерАгаарын тээврийн менежерХУВИАРАА ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭХ

Биологи

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ, ОЙЖУУЛАЛТ, ЦЭЦЭРЛЭГЖҮҮЛЭЛТХөдөө аж ахуй, ойжуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн инженер, техникийн ажилтанХөдөө аж ахуй, ойжуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн инженер, шинжээч, ажилтанФермерХөдөө аж ахуйн хортонтой тэмцэх ажилтанХАА-н фермерийн мэргэжилтэн, менежерБайгал орчны шинжээч, судлаачОйн шинжээч, судлаач

МАЛ, АМЬТАН ХАМГААЛАХХАА-н биотехнологичМал эмнэл зүйчЖижиг амьтны мал эмнэл зүй, мал эмнэлгийн эм зүйчМал эмнэлгийн ариун цэврийн хяналт үнэлгээний ажилтанЗоо-инженер технологичХАА-н биотехнологи, мах-сүү үйлдвэрлэлийн технологич, бэлчээр тэжээл судлаачХАА-н бүтээгдэхүүний чанар, үнэлгээний ажилтан АгрономичАгнуурын биологичУргамлын нөөц, биотехнологичМал, амьтан хамгаалах, арчлах ажилтанМал, амьтны эмч

Амьтан хамгаалагч, Зоо паркийн менежер, ажилтан

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТДунд сургуулийн биологи, байгаль шинжлэл, эрүүл мэндийн багшИх дээд сургууль, коллеж, МБС-ын биологийн багш

ЭРҮҮЛ МЭНДСувилагчЭмчБио-анагаах ухааны эмчУламжлалт анагаах ухааны эмчШүдний эмчШүдний эмчийн туслахШүдний техникчРентген шинжээчЭмнэлгийн лабораторийн техникчНийгмийн эрүүл мэндийн эмчЭм зүйч, эм найруулагчХоол судлаачОрчны эрүүл ахуйн ажилтанНүдний эмчХөдөлгөөн засалчЭх баригчЛабораторийн техникчДүрс оношлогооны техникчНүүр амны техникчЭмгэг судлаачБага эмчХорт хавдар судлаач

ЗОЧЛОХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЗочид буудал, рестораны менежерТогооч

ДЭД БҮТЭЦБайгаль орчин, экологи, усны инженер, мэргэжилтэнУсны техникийн ажилтан, оператор

АЖ ҮЙЛДВЭРМах, махан бүтээгдэхүүний хяналтын мэргэжилтэнХоол хүнс боловсруулалтын байцаагчХүнсний технологич

ШИНЖЛЭХ УХААНХэрэглээний биологичОй судлаач БиотехнологичБиологич, генетик судлаач, ургамал судлаач, шувуу судлаач, амьтан судлаач, Хүнсний технологичШүүх эмнэлгийн шинжээчЭмнэлгийн лабораторийн шинжээчМикробиологичШУ-ны техникийн ажилтан


Түүх

ЗАХИРГААНЫ АЖИЛБүртгэл хөтлөгчНарийн бичигБичээч

ӨВ СОЁЛ, УЛАМЖЛАЛНомын санчНомын сангийн ажилтанАрхивийн ажилтанТүүхчТүүх аялал жуулчлалАялал жуулчлалын менежерЖуулчны хөтөчЖуулчны агентМузейн ажилтанКуратор

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТДунд сургуулийн түүх, нийгэм судлалын багшТүүх аялал жуулчлалын багшИх дээд сургууль, коллежийн түүхийн багшМБС-ын түүхийн багш

УРЛАГ, УРАН САЙХАННайруулагч (Радио, ТВ, Театр)

ТӨРИЙН ЗАХИРГААБодлого боловсруулагчБодлогын шинжээчСонгуулийн ажилтанГадаад харилцааны ажилтанЗахиргааны ажилтан

ШИНЖЛЭХ УХААНТүүхчАрхеологич, антропологичНийгэм соёлын антропологич

АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛТагнуулын ажилтанБУСАДОлон улсын харилцааны ажилтанАрхеологи-гадаад хэлГадаад хэлАнгли хэлний орчуулагч


`

- 44 - - 45 -

Мэдээллийн технологи

Мэдээллийн технологи хөдөлмөрийн бүх салбарын ажил мэргэжилд хэрэглэгдэж байна. Ялангуяа дараах ажлуудад МТ хэрэгтэй. Вэб хөгжүүлэгчБизнесийн аналистМэдээллийн сангийн ажилтанСүлжээний ажилтанПрограммист

Компьютерийн сүлжээний архитектурч, дизайнерКомпьютер хангамжийн мэргэжилтэнМэдээллийн хамгаалалтын шинжээчПрограм хөгжүүлэгчХэрэглээний програм хөгжүүлэгчМэдээллийн системийн

менежерСистемийн програм хангамжийн инженерВэб мастерВэб админНисгэгчГалт тэрэгний машинист


Хөгжим, бүжиг, драм

Хүүхэд харах үйлчилгээний ажилтанБага ангийн дуу хөгжмийн багшДунд ангийн дуу хөгжмийн багшИх дээд сургууль, коллежийн хөгжим, бүжиг, драмын багшМэргэжлийн хөгжимчин, бүжигчин, жүжигчин

Студийн захирал (Радио, ТВ, Театр гэх мэт)Захирал (Кино, ТВ, Радио)Уран сайхны удирдаач, найруулагчЖүжиглэх урлагийн ажилтанКино, видеоны репакторКамерийн операторХэвлэл мэдээллийн найруулагч

Найруулагчийн туслахРадио, ТВ-ийн нэвтрүүлэгч, хөтлөгчДууны техникч


ХАВСРАЛТ 3

УР ЧАДВАРЫН ТӨРӨЛ БА АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН УЯЛДАА

Дараах хүснэгтэд оюун ухааны ялгаатай хэв шинжид харгалзах ажил мэргэжлүүдийг үзүүллээ.

Хэл ярианы Математик логикийн Орон зайн Биеийн хөдөлгөөн, тэнцвэрийн

ЖүжигчинХошин шогч Театрын шүүмжлэгчДрамын багш Хэвлэлийн редактор ТүүхчЦагаачлалын албаны ажилтан Сэтгүүлч Хуульч Номын санч Маркетингийн зөвлөх Мэдээний нэвтрүүлэгч Яруу найрагч Улс төрчОлон нийттэй харилцах албаны ажилтанДуучин Дуу зохиогч Хэл ярианы засалч Тalk-show хөтлөгч Багш Орчуулагч, тайлбарлагч Зохиолч

Нягтлан бодогчТуслах техникч аудиторХимич Компьютерийн аналистКомпьютерийн техникчПрограм хангамжийн инженер Өгөгдөл мэдээллийн баазын дизайнер Мөрдөн байцаагчЭдийн засагчЦахилгаанчин ИнженерХуульч Тээвэр зуучлалын ажилтанМатематикчКомпьютерийн сүлжээний аналистЭмийн санчФизикчЭмчБүтээгдэхүүн төлөвлөгчСудлаачЭрдэмтэнСтатистикч

Хөнгөн атлетикчАрхитектурчЗураачПрограм хангамжийн инженер БүжигчинЦахилгаанчинИнженерХүүхэлдэй киноны ажилтанГрафик арт ажилтанБарилгын интерьер дизайнерЗурагчинСантехникчЦагдаагийн ажилтанМеханикчАялал зугаалгын хөтөчЗураачНисгэгчБарималчинЦэргийн албан хаагчСтратегийн төлөвлөгчСудалгааны ажилтанХүнд машины жолоочХот тохижилтын төлөвлөгчВэб мастер

ЖижигчинХөнгөн атлетикчМужаанБарилгын ажилтанКомпьютер тоглоомын дизайнерГар урлалын ажилтанБүжигчинБүжгийн багшСпортын эмчГал сөнөөгчОйчинФитнесийн дасгалжуулагчМалчинГоёл чимэглэлийн ажилтанМеханикБиеийн тамирын багшСэтгэл засалчЦагдаагийн ажилтанАялал зугаалгын мэргэжилтэнЦэргийн албан хаагчМэс засалчСпортын дасгалжуулагч

- 46 - - 47 -

Хөгжмийн Байгалийн Хүмүүс хоорондын Өөр лүүгээ дотогш чиглэсэн

Чих хамар хоолойн эмч Хөгжмийн удирдаачБие даасан уран бүтээлч Жүжигчин Хөгжмийн шүүмжлэгчХөгжмийн продакшны мэргэжилтэнХөгжмийн худалдаачин Хөгжмийн багшХөгжимчинОркестрийн хөгжимчинdirector/conductor Төгөлдөр хуур хөглөгчДуучинХөгжмийн зохиолчХөгжмийн редакторspeech pathologist Дуу оруулагчХоолойны дасгалжуулагч

Агаарын чанарын мэргэжилтэн Малын бага эмчАнтропологичАстрофизикчУргамал судлаачБайгал орчны инженер, ЭрдэмтэнБиологичФермчинОйжуулагчЦэцэрлэгчГеологичЭмийн ургамал судлаачМалчинГазрын ландшафтийн мэргэжилтэнmeteorologist Байгалийн зурагчинМалын бага эмчАгрономичУс ашиглалтын инженерБайгал орчны ажилтанХөтөчМал зүйч

ЖүжигчинЗахиргааны ажилтанАгаарын хөлгийн ажилтан Харилцааны ажилтанЗуучлагчЭмчАялалын чиглүүлэгчХэрэглэгчийн албаны ажилтанХурлын төлөөлөгчХөдөлмөр эрхлэлтийн ажилтанЗочид буудлын ажилтанХүний нөөцийн ажилтанСэтгүүлчСувилагчУлс төрчМаркетингийн мэргэжилтэнСэтгэл зүйчШашны тэргүүнРестораны ажилтанХудалдааны ажилтанНийгмийн ажилтанБагшСургагчАялалын зөвлөхЗөөгч

ЖүжигчинЗураачЗөвлөхБүжигчинМөрдөн байцаагчЭмчЦагаачлалын албаны ажилтанТагнуулын ажилтанСэтгүүлчХөгжимчинСувилагчФилософичЦагдаагийн ажилтанПрограм төлөвлөгчentrepreneur Сэтгэл зүйчСудлаачУран барималчЖижиг бизнес эрхлэгчЭрүүл мэндийн зөвлөхФизик эмчилгээний эмчЗохиолч

ХАВСРАЛТ 4

АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ХӨГЖИЛ, СОНГОЛТЫН ТАЛААРХ ЗАРИМ ОНОЛ

Аливаа онол нь нарийн төвөгтэй үзэгдлийг ойлгох үндсэн чиглэлийг тодорхойлдог. Бидний ажил мэргэжлийн хөгжил, төлөвшилд хүмүүс ажил мэргэжлийн талаар хэрхэн сурдаг, хөгждөг, ажил мэргэжлийн хувьд ялгарах шинж нь юу байдаг, энэ нь насанд хүрэхэд хэрхэн өөрчлөгддөг гэдгийг тайлбарлахад онолын үзэл баримтлал хэрэгтэй байдаг. Ажил мэргэжлийн онол бүр өөрийн гэсэн давуу талтай байдаг. Зарим онол ажил мэргэжлийн хөгжлийн явцад тодорхой сонголт хийх, зарим онол нь энэ сонголтыг хийхэд нөлөөлөх хөндлөнгийн хүчин зүйлийг тайлбарлах, үлдсэн нь ажил мэргэжлийн ялгарах шинж болон төлөвшил, хөгжлийн тайлбарлахад их хэрэгтэй байдаг. Бүх онол тодорхой мөн чанар, үзэл санаатай байдаг. Онолын үзэл санааг илүү гүнзгий мэдэх тусам бусад хүмүүст ажил мэргэжлийн чиг баримжаатай болоход сайн тусалж чадна.

Онцлог шинж чанар болон хүчин зүйлийн онолЭнэ онолыг 1909 онд Франк Парсонс боловсруулсан байдаг. Залуу хүмүүс өөрийн онцлог шинж чанар (сонирхол, чадвар болон ур чадвар), ажлын талаарх мэдлэг, онцлог шинж чанар болон ажлын шаардлагад хамгийн сайн тохирох логик учир шалтгаанд үндэслэн сонголтоо хийдэг. Хүмүүсийг ажлын орчин нөхцөлтэй харьцуулах аргыг 1959 онд Жон Холланд анх дэвшүүлсэн бөгөөд хүмүүс бие хүнийхээ шинж чанарт нийцүүлэн ажлын нөхцөл, орчинг сонгодог гэсэн үзэл баримтлалтай. Энэхүү онолд бие хүний шинж чанар болон ажлын орчин нөхцлийг 6 ангилдаг. Үүнд: бодит үйл ажиллагааг эрхэмлэгч, судлаач, уран сайхны, нийгмийн, ажил хэрэгч, стандартыг баримтлагч хэв шинжүүд юм. Ажил мэргэжлийн ялгарах шинж нь нэлээд тогтвортой, өөрийн зорилго, сонирхол болон авьяасын талаар тодорхой дүр зурагтай байдаг. Онцлог шинж чанар болон хүчин зүйлийн аргыг “шалга тэгээд хэл” аргаар тодорхойлдог. Энэ нь залуу хүмүүст ажил мэргэжлийн төлөвлөлт, хөгжлийн талаарх бодож эхлэхэд их үр дүнтэй арга юм. Гэхдээ энэ нь ажил мэргэжлийн хөгжил, түүний бүх үзэгдлийг тайлбарлаж чаддаггүй.

Хөгжлийн онолХөгжлийн онол нь ажил мэргэжлийн ялгарах шинж нь хүүхэд байхаас насанд хүрэх хүртэл хүний амьдрал, оюун ухаан болон биеийн хөгжлийн явцад хэрхэн өөрчлөгдөж, хөгждөгийг ойлгох боломжийг олгодог. Үүнийг “амьдрах-хугацааны” арга ч гэж нэрлэдэг. Хүний ажил мэргэжлийн ялгарах шинж болон төлөвшлийн хувьсал тухайн хүний хувь хүний хөгжил болон төлөвшилтэй нарийн төвөгтэй холбогддог. Ажил мэргэжлийн сонголт гэдэг нол тухайн хүний өөрийнх нь талаарх концепцийн (өөрийгөө хэрхэн үнэлж, харж байгааг илтгэх) илэрхийлэл болж байдаг. Ажилчин байх нь бидний амьдралын үүргийн нэг хэсэг. Энэ нь хүүхэд, оюутан, суралцагч, иргэн, гэр бүлийн гишүүн, эхнэр нөхөр, эцэг эх, эмээ өвөө байх гэсэн амьдралын үүрэгтэй нэгэн зэрэг оршин байдаг үүрэг. Бид ажлын үүргээ амьдралын эдгээр үүрэгтэй уялдуулдаг бөгөөд амьдралыг үүрэг бүр нөгөө үүрэгтэй чухал нөлөө үзүүлж байдаг. Тиймээс ажил мэргэжлийн сонголт амьдралын өөр өөр үүрэг, хувь хүний амьдралын зорилго, утга учир, ур чадвар, сонирхол, болон үнэт зүйлийг харгалзах шаардлагатай байдаг (Super, 1996). Суралцах болон ажиллах нь хүний амьдралын өргөн хүрээний үйл ажиллагаа. Энд зөвхөн албан боловсрол, сургалт болон цалин, хөлстэй ажил багтдаггүй. Супер ажил мэргэжлийн хөгжлийн дараах 5 үе шатыг санал болгосон байдаг.

- 48 - - 49 -

Өсөлтийн үе шат (14 нас хүртэл): Энэ үе шатад ажил мэргэжлийн талаарх ойлголтыг насанд хүрэгчидтэй харилцах явцад эзэмшдэг ба хүүхдүүд юу хийж чадах, юу сонирхдог талаар тодорхой төсөөлөлтэй болдог. Энэ нь тэдний сониуч зан, мөрөөдөл, сонирхол, чадамжаар тодорхойлогддог.

Таньж мэдэх үе шат (15 – 24 нас): Хувь хүмүүс өөрийнхөө талаарх ойлголт, ухагдахууныг ажлын ертөнцтэй холбож ойлгож эхэлдэг ба сэтгэл хангалуун байдаг ажил мэргэжлээ тодорхойлох, түр хугацааны шийдвэр гаргаж эхэлдэг. Энэ нь сургуулиас ажлын ертөнцөд шилжих эсвэл дараагийн түвшний боловсрол, сургалтын байгууллагад суралцах, дараа нь ажил хөдөлмөр эрхлэх үе шат юм. Энэ бол ажил мэргэжлийн сонголтын туршилт хийж, алдаа гаргадаг үе юм.

Байр сууриа олох үе шат (25 – 44 нас): Энэ нь хувь хүмүүс сонгосон ажил мэргэжилдээ өөрийн гэсэн байр суурьтай болдог үе. Хүмүүс дараагийн түвшинд ахиж, дэвшиж, эдийн засгийн хувьд тогтвортой болдог.

Засаж, сайжруулах үе шат (45 – 64 нас): Энэ нь хүмүүс өрсөлдөөн, технологи, гэр бүлийн үүрэгтэй холбоотой бэрхшээлийг даван туулахын зэрэгцээ хүрсэн амжилт, дэвшлийн түвшингээ тогтвортой байлгадаг үе шат юм.

Чөлөөлөгдөх үе шат (65-аас дээш): Энэ нь аливаа зүйлд хурдаа саах, тэтгэврийн төлөвлөлт, тэтгэврийн амьдралын үе бөгөөд энэ үед гэр бүлдээ илүү ойр байж, сайн дурын үйл ажиллагаа, чөлөөт цагаа үр дүнтэй өнгөрөөх шаардлага гардаг.

Хөгжлийн онолын үндэслэгч Супер бидний ажил мэргэжлийн сонголт, хөгжлийг тодорхойлохын тулд хүний өөрийн хүчин зүйл (хэрэгцээ, оюун ухаан, хандлага, сонирхол, үнэт зүйл, амжилт, хувь хүний зан чанар) газарзүйн хүчин зүйлтэй (хамт олон, сургууль, гэр бүл, үе тэнгийнхэн, эдийн засаг, нийгэм, хөдөлмөрийн зах зээл, нийгмийн бодлого, хөдөлмөр эрхлэлт) хэрхэн уялдахыг тодорхой харуулах зорилгоор нуман загварыг ашигласан байдаг. Хөгжлийн онол ажил мэргэжлийн ялгарах шинж болон төлөвшлийн хувьслыг тайлбарлах, нас болон хөгжлийн үе шатад тохирсон ажил мэргэжлийн чиг барижааны үйл ажиллагааг боловсруулахад чухал байдаг.

Суралцахуй, танин мэдэхүйн онолАжил мэргэжлийн хөгжлийн суралцахуй болон танин мэдэхүйн онол нь танин мэдэхүйн болон суралцахуйн ажил мэргэжлийн ялгарах шинж болон төлөвшлийн хувьсалд нөлөөлөх нөлөөллийг судалдаг. Танин мэдэхүйн процесс болон зан төлөв нь шийдвэр гаргахад маш чухал байдаг. Генетик, орчин, суралцахуй болон ажил үүрэгт суурилсан аргатай холбоотой чадвар нь ажил мэргэжлийн ялгарах шинж төлөвших анхдагч хүчин зүйл байдаг. Суралцахуй болон ажил үүрэгт суурилсан аргатай холбоотой чадвар нь сургуулийн ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагаагаар өөрчлөгдөх боломжтой (Krumboltz, 1996). Нийгмийн танин мэдэхүйн онол нь өөртөө үр ашигтай байх итгэл үнэмшил, субьектив итгэл үнэмшил бөгөөд энэ итгэл үнмэшил нь хүн тодорхой даалгавар гүйцэтгэх, тодорхой ажил мэргэжлийн дагуу ажиллах, тодорхой үр дүнд хүрэх болон тулгарсан бэрхшээлийг даван туулахад тусалж чаддаг (Bandura, 1986). Суралцахуй нь өөртөө үр ашигтай байх итгэл үнэмшлийг хэлбэржүүлдэг бөгөөд боловсролын боломж, гэр бүлийн нөхцөл зэрэг хүчин зүйл энэ итгэл үнэмшилд нөлөөлдөг.Суралцахуйн болон танин мэдэхүйн онол нь боловсролын бодлогын орчинд маш их чухал. Энэ

онол нь суралцагчдад ажил мэргэжлийн чадамж, ялгарах шинж болон төлөвшлийн хөгжилд дэмжлэг болох итгэл үнэмшил, зан төлөвийг сайжруулах ажил мэргэжлийн интервенц үйл ажиллагааны үүрэгт ихээхэн ач холбогдол өгдөг.

Социологийн онолЭнэ онолоор ажил мэргэжлийн хөгжил нь хүний ажил, амьдралын үр дүн бөгөөд энэ нь олон төрлийн хүчин зүйлүүдээс шалтгаалдаг. Гэр бүл, эцэг эх, нийгмийн үзэгдэл, үйл явдал, шашин, эдийн засгийн нөхцөл байдал, улс төрийн чиг хандлага бүгд нийлж тодорхой орчинг бий болгож, энэ орчин нь хувь хүний төрөл бүрийн ажил мэргэжлийн талаарх хандлага, санал бодолд нөлөөлдөг. Ажил мэргэжлийн чиглэлээр зөвлөгөө өгдөг сэтгэл судлаачид шинээр гарч ирж байгаа ажил мэргэжилтэй холбоотой зөвлөгөө өгөхдөө “нийгэм танин мэдэхүйн орчин” гэдэг үзэл санааны загварыг авч үздэг болсон байна. Энэхүү загварыг баримталдаг зөвлөхүүд нь тухайн хүний нийгэм, танин мэдэхүйн орчныг судалж ойлгосны үндсэн дээр зөвлөгөө өгдөг хандлагатай байна. Социологийн онол нь суралцагчийн ажил мэргэжлийн сонголтод нөлөөлөх нийгэм эдийн засаг, соёлын нөхцөл байдлын нөлөөлөлд голлон анхаарал хандуулдаг.

Психодинамик онолЭнэ онол нь ажил мэргэжлийн хөгжил, төлөвшилд нөлөөлдөг эго шинж чанар (Эриксон), амьдралын сэдэв (Адлер), болон амьдралын “гар бичмэл”-ийг голлон судалдаг. Эдгээр нөлөөлөл нь ажил мэргэжлийн чиг баримжаа болон сонголт дахь сэтгэл хөдлөлийн үүрэг, түүнчлэн хүний амьдралын талаарх хүүрнэл, тайлбар болон утга учирт ихээхэн ач холбогдол өгдөг. Ажил мэргэжлийн сонголт хийх нь суралцагчид болон насанд хүрэгчдийг аливаа асуудалд логиктой, үндэслэлтэй хандахаас илүү зүйл. Психодинамик онол нь ажил мэргэжлийн сонголтод нөлөөлдөг сэтгэл хөдлөлийн хүчин зүйл гэж байдаг гэдгийг үргэлж сануулж байдаг.

Хаосын онолАжил мэргэжлийн сонголт, хөгжлийн Хаосын онол нь ажлын ертөнц дэх бидний амьдралын замналыг тодорхойлдог орчин, нийлмэл байдал, холбоо хамаарал, өөрчлөлт болон боломжийн нөлөөллийг судалдаг. Хүмүүс таахын аргагүй орчлон ертөнцөд амьдрах чадвар, зорилго болон утга учрыг эрэлхийлж байдаг. Тодорхойгүй ертөнцөд ажил мэргэжлийн талаар гаргасан бүх шийдвэр амжилттай байна гэж хүлээх нь бодитой бус. Ажил мэргэжлийн буруу сонголт хийх нь хэнд ч байж болох энгийн зүйл бөгөөд үүнийг үнэ цэнэтэй, үнэлж дүгнэх, хариу арга хэмжээ авах зүйл мэтээр хүлээж авах хэрэгтэй (Pryor and Bright, 2014).Хаосын онол нь бидний хяналтаас гадуур, ажил, амьдралын таахын аргагүй нөхцөл байдалд хувь нэмэр оруулдаг хүчин зүйлд анхаарал хандуулдаг учраас маш чухал онол. Суралцагчдыг ажил мэргэжлийн олон хувилбарт сонголт хийхэд сургах, ажилгүй нөхцөл байдалд өөрийгөө удирдан чиглүүлэхэд бэлтгэх нь хамгийн чухал ач холбогдолтой хэсэг юм.

- 50 - - 51 -

ХАВСРАЛТ 5

АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ЗӨВЛӨГӨӨ ХЭРХЭН ӨГӨХ ТУХАЙ

1. Өөрийнхөө хязгаарыг мэддэг бай:Бид бүхэн бүгдээрээ хөдөлмөрийн зах зээл болон ажлын ертөнцийн талаар бүгдийг мэдэхгүй. Шаардлагатай тохиолдолд хүмүүс бие биенээсээ янз бүрийн сэдвээр зөвлөгөө авах шаардлагатай болдог. Суралцагчдад ажил мэргэжлийн сонголт хийхэд туслах явдал хүмүүс хоорондын энэ харилцаанаас нэг их ялгагдахгүй. Хэрэв танд суралцагчдад хэрэгтэй байгаа тэр мэдээлэл байхгүй бол тэд өөрсдөө энэ мэдээллээ олоход нь туслах хэрэгтэй. Ажлын ертөнц, их дээд сургууль болон МБС-ын тухай өөрийнхөө бодол, итгэл үнэмшлийг суралцагчдад бүү тулгаарай. Өөрөөр хэлбэл суралцагчдад илүү бодитой мэдээлэл авах боломжийг олго гэсэн үг. Суралцагчдын ирээдүйн боломж, мөрөөдлийг өөрийнхөө хязгаарлагдмал ойлголтоор битгий дүгнээрэй.

2. Суралцагчаа хувь хүн талаас нь хүндэлж харьц:Суралцагчдад мөрөөдөх, хүсэх, төлөвлөх боломж олго. Өөрсдөө шийдлээ олоход нь тусла. Тэдний хүсэл мөрөөдөл, төлөвлөлтөнд битгий яаран дүгнэлт хий. Ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө бол хувь хүний үйл ажиллагаа. Энэ математикийг сурахтай огт адилгүй. Анги танхимд суралцагчид өөрсдийн хүсэл, сонирхлоо илэрхийлэх үед дэмжиж бай. Ажил мэргэжлийн чиг баримжаа бол суралцагчид өөрсдөө эрж хайж, таньж мэддэг сурган хүмүүжүүлэх үйл ажиллагаа юм. Тэд дараах чиглэлээр эрэл хайгуул хийдэг. Үүнд:

Тэд хэн болох, ямар чадвар, ур чадвартай, тэдний сонирхол юу болох Ажил, хөдөлмөр, хөдөлмөрийн зах зээлийн боломж юу болох Ажлын ертөнцөд хүргэх боловсрол, сургалтын замнал юу болох Өөрсдийгөө хэрхэн дайчлах Мэдээллийг хэрхэн ойлгох, хэрэглэх Ухаалаг сонголт хийх Тэдэнд болон гэр бүлд нь утга учиртай шийдлийг хэрхэн олох тухай

Хамгийн гол нь суралцагчдад ажил, амьдралын замналаа олж мэдэхэд туслах үүрэгтэй гэдгийг санаарай. Тэдэнд юу хийхийг нь шууд заах тийм ч үр дүнтэй биш.

3. Сонсож сур:Ер нь багш нар ярих дуртай харин сонсох дургүй байдаг. Бусдыг сонсоно гэдэг бидний чухал чадвар. Бусад хүмүүс өөрийг чинь сонсож байгааг мэдэх нь чухал туршлага байдаг. Суралцагчид өөрсдийнхөө хүсэл, сонирхлыг тэр болгон үнэлүүлж, дүгнүүлэх дургүй байдаг. Тэднийг сонсох хэрэгтэй. Ажил мэргэжлийн төлөвлөлт хийхэд хамгийн чухал зүйл бол тэдний юу хүсэж, сонирхож байгааг сонсох явдал.

4. Ажил мэргэжлийн зөвлөгөө өгөхтэй холбоотой үндсэн чадварууд:Суралцагчдад өөрийн түүх, тулгарсан асуудал, зөрчил, түүнээс гарах арга замаа хэлэх боломжийг нь олго, тэдэнд тусал. Ингэхийн тулд дараах үйл ажиллагааг үргэлж хэрэгжүүлэхийг хичээгээрэй. Үүнд:

A. Сайн харилцаа тогтоо. Сайн харилцаа тогтоогоогүй бол багш, суралцагчийн хооронд ямар ч итгэлцэл бий болохгүй. Өөрийнхөөрөө бай. Суралцагчдыг ч гэсэн өөрийнхөөр нь байлгахыг хичээ.

B. Сонирхож байгаа гэдгээ харуул. Энэ нь нүдрүү нь эгцэлж харах, ярианы сэдвээ өөрчлөхүй байх, яриаг нь таслахгүй байхыг хэлнэ.

C. Богино үг, өгүүлбэр ашигла.D. Аль болох нээлттэй хариулттай асуулт асуу. Ингэсний дараа “юу”, “яаж”, “яагаад”, “...

гэж болох уу” хэв шинжийн асуулт асуугаарай. Нэг асуултаар хоёроос дээш асуулт асуух эсвэл сөрөг асуулт дараалан асуух хэрэггүй.

E. Суралцагчдад нэг яриагаа дахин давтан ярихад дургүйцэх хэрэггүй. Анхааралтай сонс.F. Тэдний хэлсэн зүйлийн гол хэсгийг, гол хэллэг, үг, бодол санааг дахин давтан яриул.

ойлгосон зүйлээ давтаж хэлээд үнэн зөв ойлгосон эсэхээ лавла. G. Төгсгөлд нь ярилцсан зүйлээ, дараа ямар арга хэмжээ авах эсвэл алхам хийхээр

болсноо дүгнэ. Таны хэлж буй дүгнэлт баримт, нотолгоо, мэдрэмж, шалтгаанд үндэслэх ёстой. Дүгнэлт үнэн зөв эсэхээ суралцагчдаас дахин лавлаж баталгаажуул.

H. Дараах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлж болно. Үүнд: Зөвлөгөө/мэдээлэл/бусад: санал зөвлөмж өгөх, сургалтын санаа хэлэх, гэрийн

даалгавар, юу хийх, бодох болон зан үйл үзүүлэхийг зөвлөх Чиглүүлэх: ямар арга хэмжээ авахыг нь хэлэх Логик үр дагавар: суралцагчдад тэдний бодож байгаа, хийж байгаа зүйлийн логик үр

дагавар юу байж болохыг тайлбарла Тодорхой арга хэмжээг хэзээ авч болох хугацааг товло

- 52 - - 53 -

ХАВСРАЛТ 6

ЕБС-ИЙН АХЛАХ АНГИЙН СУРАЛЦАГЧДЫН АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ЧИГ БАРИМЖААНЫ ЧАДАМЖУУД

Шийдвэр гаргах үе

Ажил мэргэжлийн төлөвлөлт хийхтэй

холбоотой үйлЧадамж: Шаардлагатай мэдлэг, чадвар

10 дугаар анги

1. Ирээдүйгээ төсөөлөх, төлөвлөх

2. 9 дүгээр ангид хийсэн сонголтоо эргэн харах, дахин дүгнэх

3. 9 дүгээр ангидаа хийсэн төлөвлөгөөгөө эргэж харах, сайжруулах

4. Ажил мэргэжлийн талаар илүү бодитой ойлголттой болох

5. Амьдралд гүйцэтгэх үүрэг, үнэт зүйлээ ажил мэргэжилтэй хэрхэн уялдахыг ойлгож ухамсарлах

6. 11 дүгээр ангид судлах хичээл, хөтөлбөр сонгох

Хөндлөнгийн нөлөөнд орж сонгосон хичээл, хөтөлбөрийг судалсны үр дагаврыг өөрт үр дүнтэй байдлаар ашиглах Хэрэв сонгон судлах хичээлээ өөрчлөх болбол

12 дугаар ангидаа амжилт гаргах боломжийг тооцоолох, энэ нь ажил мэргэжлийн сонголтод яаж нөлөөлөхийг ойлгох Ахлах ангидаа судлах хичээлийг ажил мэргэжил,

боловсрол болон сургалтын олон янзын боломж, төрөлтэй холбох Ажил мэргэжилтэй холбоотой ямар төрлийн

мэдээлэл хаанаас хайх, судлахыг ойлгож эхлэх Ажил мэргэжлийн талаар хамгийн сүүлийн

үеийн, найдвартай мэдээлэл хаанаас хайх, олж болох талаар мэдэх Мэдээллийг үнэлж дүгнэж чаддаг байх, өөртөө

тохируулан хэрэглэх (хүйсийн онцлогийн талаар тогтсон итгэл үнэмшил) Ажил мэргэжлийн ялгаатай боломжуудын талаар

эргэцүүлэх, нээж илрүүлэх Ирээдүйн амьдралын болон ажил мэргэжлийн

үүргээ таньж мэдэх (хүйсийн онцлогийн талаар тогтсон итгэл үнэмшил) Өөрийн итгэл үнэмшил, үнэт зүйлийг

таньж мэдэх, энэ нь ажил мэргэжилтэй яаж холбогдохыг олж мэдэх(хүйсийн онцлогийн талаар тогтсон итгэл үнэмшил)

11 дүгээр анги

1. 10 дугаар ангидаа хийсэн төлөвлөгөөгөө эргэж харах, сайжруулах


3. Ажил мэргэжлийн сонголтын боломжоо анхааралтай үнэлж дүгнэх

4. Дээд боловсрол, МБС-ын талаар түр хугацааны шийдвэр гаргах

5. Аль их сургуульд өргөдөл гаргах талаар түр хугацааны шийдвэр гаргах

6. Ажил мэргэжлийн төлөвлөлт хийхтэй холбоотой эх сурвалжийг үнэлэх

7. Дээд боловсрол, МБС болон хөдөлмөрийн зар зээлийн сонголт хийх

Сонирхсон ажил мэргэжилд тавигдах хувь хүний, хүмүүс хоорондын болон практик чадварын шаардлагыг ухамсарлах Сонирхсон ажил мэргэжилтэй холбоотой өөрийн

чадвар/ур чадвар, сонирхлоо үнэлж дүгнэх Сонирхож байгаа хэд хэдэн ажил мэргэжил

тодорхойлох, энэ ажил мэргэжлийг эзэмших боловсрол, сургалтаа төлөвлөлт хэрхэн хийхийг ойлгох Сонирхсон ажил мэргэжил болон түүнийг

эзэмшихтэй боловсрол, сургалтын боломжийн талаарх мэдээлэл цуглуулах (хүйсийн онцлогийн талаар тогтсон итгэл үнэмшил) Ажил мэргэжлийн боломжуудыг таньж мэдэх,

түүнийг үнэлэх Холбогдох ажил мэргэжлийн талаар судалгаа

хийх Ажил мэргэжлийн төлөвлөлт хийхэд ашиглах

интернет болон ном гарын авлагын эх сурвалжийг шүүмжлэлт байр сууринаас үнэлэх Сонголтын үр дагаврыг ойлгох 12 дугаар анги төгссөний дараах дээд

боловсрол, МБС, хөдөлмөрийн зах зээлийн түр шийдвэр гаргах Эцэг эх, багш нартай харилцах, зөвшилцөх

12 дугаар анги – Дээд боловсрол

1. 11 дүгээр ангид хийсэн ажил мэргэжлийн төлөвлөгөөгөө эргэж харах, сайжруулах


3. Дээд боловсролын байгууллагад өргөдөл гаргах

4. Зайны сургалт болон ЦОСs-ийг мэдэх

5. Хөдөлмөрийн зах зээлд бэлтгэх

6. Тодорхойгүй нөхцөл байдалд ухаалаг шийдвэр гаргах

Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад элсн суралцах хүсэлт гаргах, хөтөлбөрөө сонгох, хамгийн чухал хөтөлбөр юу болохыг тодорхойлох Дээд боловсролын байгууллага сонгох,

сонголтоо хамгийн чухлаас нь эхлэн эрэмбэлэх Дээд боловсролын байгууллагын сургалтын

хөтөлбөрийн сонголт болон энэ нь төгсөөд хийх ажил мэргэжилтэй хэрхэн холбогдох талаар мэдэх (хүйсийн онцлогийн талаар тогтсон итгэл үнэмшил) Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын өөр

өөр мэргэжлийн хөтөлбөрийг судалж төгсөөд ямар ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжтой талаар судлах Дээд боловсролын байгууллагад суралцах

нөхцөл байдлыг ойлгох Зайны болон цахим сургалтын талаар олж

мэдэх, сургалтын боломжуудыг таньж мэдэх Хувиараа хөдөлмөр эрхлэх, аж ахуй эрхлэх Хөдөлмөрлөх ур чадвараа удирдан чиглүүлэх Ажилгүй нөхцөл байдлаа удирдах

- 54 - - 55 -

12 дугаар анги – Хөдөлмөрийн зах зээл


2. Ажил хөдөлмөр эрхлэх эсвэл ажилгүй нөхцөл байдалд ороход өөрийгөө бэлтгэх

3. Зайны сургалт болон ЦОСs-ийг мэдэх

4. Тодорхойгүй нөхцөл байдалд ухаалаг шийдвэр гаргах

Хөдөлмөрлөх ур чадвараа удирдах Ажил хайх ур чадвар: CV, ярилцлага, сүлжээ,

мэдээллийн хэрэгсэл, ажлын клубууд Ажилгүй нөхцөл байдлыг удирдах Орон нутгийн хөдөлмөрийн хэлтэс Ажилд зуучлагч байгууллагууд Хувиараа хөдөлмөр эрхлэх, аж ахуй эрхлэх

боломжууд Хөдөлмөрийн хуулийн анхан шатны ойлголт,

гэрээний талаар мэдэх (хүйсийн онцлогийн талаар тогтсон итгэл үнэмшил) Ажлын байранд гаргах зан үйл, тавигдах

шаардлагыг мэдэх Хөдөлмөрийн зах зээлд хэрхэн идэвхтэй байх

талаар мэдэх Зайны болон цахим сургалтын талаар олж

мэдэх, сургалтын боломжуудыг таньж мэдэх

12 дугаар анги - МБС 1. Ирээдүйгээ төсөөлөх,

төлөвлөх 2. МБС-ын байгууллагад

өргөдөл гаргах3. Зайны сургалт болон

ЦОСs-ийн талаар мэдэх 4. Хөдөлмөрийн зах зээлд

бэлтгэх 5. Тодорхойгүй нөхцөлд

байдалд ухаалаг шийдвэр гаргах

МБС-ын байгууллагад элсэн суралцах хүсэлт хэрхэн гаргах талаар мэдэх МБС-ын хөтөлбөрийн сонголт энэ нь

хөтөлбөрийг дүүргээд хөдөлмөр эрхлэхэд яаж ходблогдохыг мэдэх (хүйсийн онцлогийн талаар тогтсон итгэл үнэмшил) Өөр өөр хөтөлбөрийг дүүргэж төгссөн хүмүүс

ямар ажил хөдөлмөр эрхэлдэг талаар судлах МБС-ын байгууллагад суралцах нөхцлийг ойлгох МБС-ын байгууллага, мэргэжлийн хөтөлбөрөө

сонгох Зайны болон цахим сургалтын талаар олж

мэдэх, сургалтын боломжуудыг таньж мэдэх Хувиараа хөдөлмөр эрхлэх, аж ахуй эрхлэх

боломжууд Хөдөлмөрлөх ур чадвараа удирдах Ажилгүй нөхцөл байдлыг удирдах

ХАВСРАЛТ 7

ҮНДЭСНИЙ АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ЖАГСААЛТ

Энэхүү жагсаалтын эх сурвалж нь 2008 оны “Үндэсний ажил мэргэжлийн ангилал, тодорхойлолт – ҮАМАТ 08” болно1. Мэргэжлийн нэгж бүлгийн тодорхой жишээ ажил мэргэжлийг дээрх номноос үзнэ үү. Үндэсний ажил мэргэжлийг үндсэн, дэд, бага болон нэгж бүлгээр ангилж жагсаасан байдаг.

Дэд бүлэг Бага бүлэг Нэгж бүлэг

I. МЕНЕЖЕР1. Хууль тогтоогч,

удирдах албан тушаалтан, гүйцэтгэх захирал

1. Хууль тогтоогч, удирдах албан тушаалтан

Хууль тогтоогч, төрийн байгууллагын удирдах албан тушаалтан, орон нутгийн засаг дарга, захирагч, бусад удирдах ажилтан, улс төр, олон нийт болон ТББ-ын удирдах албан тушаалтан

2. Захирал, гүйцэтгэх захирал

Захирал, гүйцэтгэх захирал, дэд захирал, орлогч дарга

2. Захиргаа, арилжааны менежер

1. Бизнес, үйлчилгээ, захиргааны менежер

Санхүүгийн менежер, хүний нөөцийн менежер, бодлого, төлөвлөлтийн менежер, бизнес, үйлчилгээ, захиргааны менежер, зар сурталчилгаа, олон нийттэй харилцах менежер, судалгаа, хөгжлийн менежер

3. Үйлдвэрлэл, төрөлжсөн үйлчилгээний менежер

1. ХАА, ой, загас агнуурын үйлдвэрлэлийн менежер

ХАА, ой, загас агнуурын үйлдвэрлэлийн менежер, загас үржүүлэгч, загасны аж ахуйн менежер

2. Үйлдвэр, уурхай, барилга угсралт, хангамж түгээлтийн менежер

Үйлдвэрийн менежер, уурхайн менежер, барилга угсралтын менежер, хангамж, түгээлт болон холбогдох менежер

3. Мэдээлэл холбоо, технологи үйлчилгээний менежер

Мэдээлэл холбоо, технологийн үйлчилгээний менежер

4. Мэргэшсэн үйлчилгээний менежер

Хүүхэд асрах үйлчилгээний менежер, эрүүл мэндийн үйлчилгээний менежер, настанг асрах үйлчилгээний менежер, нийгмийн халамжийн менежер, боловсрол, сургалтын менежер, банк, санхүү, даатгалын үйлчилгээний менежер, бусад үйлчилгээний менежер

4. Зочид буудал, худалдаа болон холбогдох бусад үйлчилгээний менежер

1. Зочид буудал, рестораны менежер

Зочид буудлын менежер, рестораны менежер

2. Жижиглэн, бөөний худалдааны менежер

Жижиглэн, бөөний худалдааны менежер

3. Бусад үйлчилгээний менежер

Соёл, спорт, амралтын төвийн менежер, бусад менежер

1 Энэхүү номыг Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам (НХХЯ - тухайн үеийн нэр), Монголын ажил олгогч эздийн холбоо болон Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллага хамтран боловсруулж, 2010 онд НХХЯ-ны Сайдын 16 дугаар тоот тушаалаар баталж, хэвлүүлсэн байдаг.

- 56 - - 57 -

II. МЭРГЭЖИЛТЭН

1. ШУ, инженерийн мэргэжилтэн

1. Биет бодис, гео судлалын мэргэжилтэн

Физикч, одон орон судлаач, цаг уурч, химич, геологич, геофизикч

2. Математикч, статистикч

Математикч, статистикч

3. Байгалийн ухааны мэргэжилтэн

Биологич, ургамал судлаач, амьтан судлаач, болон холбогдох бусад мэргэжилтэн, фермер, ой болон загасны аж ахуйн зөвлөх, мэргэжилтэн, Байгаль хамгааллын мэргэжилтэн

4. Инженер (компьютер технологоос бусад)

Аж үйлдвэрийн инженер, иргэний барилга, байгууламжийн инженер, байгаль орчны инженер, механик инженер, химийн инженер, уул уурхайн бүх төрлийн инженер, бусад инженер

5. Цахилгаан, компьютер технологийн инженер

Цахилгааны инженер, компьютерийн инженер, телехолбооны инженер

6. Архитектурч, дизайнер, төлөвлөгч, зурагзүйч, байрзүйч

Барилгын архитектурч, газар зохион байгуулалт, кадастр, бүтээгдэхүүн , хувцасны дизайнер, хот байгуулалт, тээврийн хөдөлгөөний төлөвлөгч, зурагзүйч, байр зүйч, график, мултимедиа дизайнер

2. Эрүүл мэндийн мэргэжилтэн

7. Хүний их эмч Ерөнхий эмч, нарийн мэргэжлийн эмч

8. Сувилахуй, эх барих мэргэжилтэн

Сувилагч, эх баригч

9. Уламжлалт анагаах ухаан

Уламжлалт анагаах ухааны эмч, сувилагч, уламжлалт анагаах ухааны бариач, домч, засалч

10. Яаралтай тусламжийн эмч

Яаралтай тусламжийн эмч, сувилагч

11. Малын эмч Малын эмч

12. Эрүүл мэндийн бусад мэргэжилтэн

Нүүр амны эмч, эм зүйч, эрүүл ахуйч эмч, ариун цэврийн мэргэжилтэн, нөхөн сэргээх эмчилгээний эмч, хоол тэжээлийн мэргэжилтэн, хоолны арга зүйч, сонсголын мэргэжилтэн, хэлний согог засалч, хараа зүйч, хараа хэмжигч, эрүүл мэндийн бусад мэргэжилтэн

3. Багшлах мэргэжилтэн

13. Их дээд сургуулийн багш

Их дээд сургуулийн багш

14. МБС-ын багш МБС-ын байгууллагын багш

15. Дунд боловсролын багш

Дунд сургуулийн багш

16. Бага болон сургуулийн өмнөх боловсролын багш

Бага ангийн багш, цэцэрлэгийн багш, сурган хүмүүжүүлэгч

17. Бусад багшлах мэргэжилтэн

Боловсролын арга зүйч, тусгай хэрэгцээт боловсролын багш, гадаад хэлний багш, дуу хөгжмийн багш, соёл, урлагийн багш, мэдээллийн технологийн багш, бусад багш

4. Бизнес, захиргааны мэргэжилтэн

1. Санхүүгийн мэргэжилтэн

Нягтлан бодогч, санхүү хөрөнгө оруулалтын зөвлөх, санхүүгийн шинжээч

2. Захиргааны мэргэжилтэн

Удирдлагын аналист, шинжээч, бодлого, төлөвлөлтийн мэргэжилтэн, хүний нөөц, ажил мэргэжлийн зөвлөх, сургалтын болон хүний нөөцийн хөгжлийн мэргэжилтэн

3. Борлуулалт, маркетинг олон нийттэй харилцах мэргэжилтэн

Зар сурталчилгаа, маркетингийн, олон нийттэй харилцах, техникийн болон эмнэлгийн борлуулалтын (МХТ-с бусад), мэдээлэл, холбооны технологийн борлуулалтын мэргэжилтэн

5. Мэдээлэл технологи, холбооны мэргэжилтэн

1. Програм хангамж, хэрэглээний програм зохиогч, шинжээч

Мэдээллийн системийн шинжээч, програм зохиогч, вэб, мультмедиа зохиогч, хэрэглээний програм зохиогч, бусад мэргэжилтэн

2. Өгөгдлийн сан, сүлжээний мэргэжилтэн

Өгөгдлийн сангийн дизайнер, админ, системийн админ, компьютерийн сүлжээний мэргэжилтэн, бусад мэргэжилтэн

6. Хууль, нийгэм, соёлын мэргэжилтэн

1. Эрх зүйн мэргэжилтэн Эрх зүйч, хуульч, шүүгч, бусад эрх зүйн мэргэжилтэн

2. Номын санч, архивч, музейн мэргэжилтэн

Архивч, музейн мэргэжилтэн, номын санч, бусад мэргэжилтэн

3. Нийгэм, шашны мэргэжилтэн

Эдийн засагч, социологич, антропологич, археологич, философич, улс төр судлаач, түүхч, сэтгэл зүйч, нийгмийн ажилтан, зөвлөх, шашны мэргэжилтэн

4. Зохиолч, сэтгүүлч, хэл шинжээч

Зохиолч болон холбогдох нийтлэлч, сэтгүүлч, орчуулагч, хэлмэрч, бусад хэл шинжээч

5. Уран бүтээлч, жүжигчин

Дүрслэх урлаач, зураач, хөгжмийн зохиолч, хөгжимчин, дуучин, бүжиг дэглэгч, бүжигчин, кино тайз болон холбогдох найруулагч, жүжигчин, радио, телевиз, бусад мэдээллийн хэрэгслийн нэвтрүүлэгч, хөтлөгч, бусад уран бүтээлч

III. ТЕХНИКЧ БОЛОН ТУСЛАХ/ДЭД МЭРГЭЖИЛТЭН

1. ШУ, инженерийн туслах, дэд мэргэжилтэн

1. Инженер техникийн ажилтан, техникч

Хими, физикийн техникч, иргэний барилгын, цахилгааны, маехникийн, химийн, уурхай, металлургийн, зурагзүйн болон бусад инженер техникийн ажилтан

2. Уурхай, үйлдвэр, барилга угсралтын байцаагч

Уурхайн, үйлдвэрийн, барилга угсралтын байцаагч, хянагч

3. Технологи, процесс, чанар шалгагч, техникч

Цахилгаан үйлдвэрлэлтийн төхөөргийн оператор, шатаагч зуух, ус цэвэрлэх байгууламжийн оператор, химийн процессийн төхөөрөмжийн оператор, нефть, хий, цэвэрлэх төхөөргийн оператор, металл үйлдвэрлэлийн процесс хянагч, болон бусад оператор, хянагч

- 58 - - 59 -

4. Амьда байгалийн ухааны техникч болон бусад дэд мэргэжилтэн

Амьд байгалийн ухааны техникч (ангаахаас бусад), ХАА-н техникч, ойн аж ахуй, цэцэрлэгжүүлэлтийн техникч

5. Усан онгоц, агаарын хөлгийн хянагч, техникч

Усан онгоцны инженер, усан онгоцны тавцангийн ажилтан, чиглүүлэгч, агаарын хөлгийн нисгэгч, бусад дэд мэргэжилтэн, агаарын хөдөлгөөний хянагч, агаарын хөдөлгөөний аюулгүйн техникч

2. Эрүүл мэндийн туслах, дэд мэргэжилтэн

1. Анагаахын болон эм зүйн техникч

Эмчилгээ, оношлогооны төхөөрөмжийн техникч, эмчилгээ, эмгэг судлалын лабораторийн техникч, эм зүйн техникч, туслах, эмчилгээ, хиймэл шүдний техникч

2. Сувилахуй болон эх барихуйн туслах, дэд мэргэжилтэн

Сувилагчийн туслах, эх баригчийн туслах

3. Уламжлалт анагаах ухааны туслах, дэд мэргэжилтэн

Уламжлалт анагаах ухааны туслах, дэд мэргэжилтэн

4. Мал эмнэлгийн туслах, дэд мэргэжилтэн

Мал эмнэлгийн техникч, туслах, малын бага эмч,

5. Эрүүл мэндийн бусад туслах

Нүүр амны эмчилгээний туслах, эмчлэгч, эмчилгээний тэмдэглэл, эрүүл мэндийн мэдээллийн ажилтан, өрхийн эрүүл мэндийн ажилтан, харааны шилний ажилтан, шил олгогч, нөхөн сэргээх эмчилгээний техникч, туслах, эмчилгээниый туслах ажилтан, эрүүл ахуйн байцаагчийн туслах ажилтан, яаралтай тусламсжийн туслах ажилтан болон бусад туслах ажилтан,

3. Бизнесийн болон захиргааны туслах, дэд мэргэжилтэн

1. Санхүүгийн туслах, дэд мэргэжилтэн

Үнэт цаас, санхүүгийн брокер, диллер, зээлийн мэргэжилтэн, нягатлан бодох бүртгэлийн туслах, статистикийн мэргэжилтэн, хөрөнгийн үнэлгээчин, хохирол тодорхойлогч

2. Борлуулалт, худалдан авалтын агент, брокер

Актуарч, борлуулалтын төлөөлөгч, худалдан авагч, борлуулалтын брокер

3. Бизнес үйлчилгээний агент

Илгээмжийн агент, клирингийн ажилтан, хурал, зөвлөгөөн, үзэшлэг, уулзалт зохион байгуулагч, хөдөлмөр эрхлэлтийн агент, ажилд зуучлагч, үл хөдлөх хөрөнгийн агент, менежер, болон бусад

4. Захиргааны туслах, дэд мэргэжилтэн

Албаны зааварлагч, хуулийн нарийн бичгийн дарга, захиргааны нарийн бичгийн дарга, анагаахын нарийн бичгийн дарга, бүртгэлийн ажилтан

5. ЗГ-ын хэрэгжүүлэгч, тохируулагч агентлагийн ажилтан

Хил, гаалийн байцаагч, улсын татвар, акцизын албаны ажилтан, нийгмийн даатгал, тэтгэвэр, тэтгэмжийн ажилтан, тусгай зөвшөөрөл хариуцсан ажилтан, цагдаагийн байцаагч, мөрдөн байцаагч, болон бусад

4. Хууль, нийгэм, соёл болон тэдгээртэй холбогдох туслах, дэд мэргэжилтэн

1. Хууль, нийгэм, шашны ажилтан

Эрх зүйн ажилтан, нийгмийн ажилтан, шашны асуудал эрхэлсэн дэд мэргэжилтэн

2. Биеийн тамир, спорт, фитнессийн ажилтан

Тамирчин, спортын тоглогч, дасгалжуулагч, зааварлагч, фитнес чийрэгжүүлэлтийн ажилтан, хөтөлбөрийн удирдагч

3. Соёл урлаг, хүнсний технологийн ажилтан

Фото зурагчин, интерьер дизайнер, галлерей, музейн, номын сангийн ажилтан, тогооч, соёл урлагийн бусад дэд мэргэжилтэн

5. Мэдээлэл, холбооны техникч

1. Мэдээлэл, холбооны технологи ажиллагаа болон хэрэглэгчдэд туслах техникч

Хэрэглэгчийн туслах ажилтан, сүлцээ, системийн техникч, вэб техникч

2. Телехолбоо, өргөн нэвтрүүлгийн техникч

Өргөн нэвтрүүлэг, дуу, дүрс бичлэгийн техникч, телехолбооны инженерийн техникч

IV. ОФФИС, ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ АЖИЛТАН1. Албан оффис,

үйлчилгээний ажилтан

1. Оффисын ажилтан Оффисын үндсэн ажилтан2. Нарийн бичгийн дарга Нарийн бичгийн дарга3. Компьютерийн

операторчБичээч, баримт мэдээлэл оруулагч, операторч

2. Хэрэглэгчдэд үйлчлэх ажилтан

1. Теллер, мөнгө хураагч, холбогдох бусад ажилтан

Банкны теллер, дилер, тоглоомын газрын ажилтан, барьцаалан зээлдэгч, мөнгө зээлдүүлэгч, өр барагдуулагч, холбогдох бусад ажилтан

2. Хэрэглэгчийг мэдээллээр хангах ажилтан

Аялал жуулчлалын зөвлөгч, аялалын газрын ажилтан, холбоо барих мэдээллийн төвийн ажилтан, телефон холбоочин, зочид буудлын хүлээн авагч, лавлах төвийн ажилтан, хүлээн авагч, зах зээл судлаач, болон бусад

3. Тооцоолол, материал бүртгэлийн ажилтан

1. Тооцооллын ажилтан Нягтлан бодох, данс бүртгэлийн ажилтан, статистик, санхүү, даатгалын ажилтан, цалингийн бүртгэлийн ажилтан

2. Материал бүртгэл, тээврийн ажилтан

Материалын нөөцийн ажилтан, үйлдвэрлэлийн ажилтан, тээврийн диспетчер

3. Оффисын бусад туслах ажилтан

1. Оффисын бусад туслах ажилтан

Номын сангийн ажилтан, шуудан зөөгч, ангилах ажилтан, кодлогч, редактор, бичээч, олшруулагч, хүний нөөцийн туслах ажилтан, болон бусад

V. ХУДАЛДАА, ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ АЖИЛТАН1. Хувийн

үйлчилгээний ажилтан

1. Аялал, жуулчлалын үйлчлэх ажилтан, кондуктор, хөтөч

Аялал, жуулчлалын үйлчлэх ажилтан, үйлчлэгч, нийтийн тээврийн кондуктор, хөтөч

2. Тогооч Тогооч 3. Бармен, зөөгч Бармен, зөөгч4. Үсчин, гоо сайханч,

холбогдох бусад ажилтан

Үсчин, гоо сайханч, маникюр, педикюр

5. Байр, байшин, гэр ахуйн үйлчилгээний ажилтан

Байгууллагын цэвэрлэгээ, ахуй хариуцсан ажилтан, гэрийн үйлчлэгч болон бусад

6. Хувь хүний үйлчилгээний бусад ажилтан

Зурхайч, мэргэч, бараа бологч, оршуулга зохион байгуулагч, чандарлагч, гэрийн тэжээвэр амьтан маллагч, жолооны багш болон бусад

- 60 - - 61 -

2. Борлуулалтын ажилтан

1. Гадаад орчинд, захын ажилтан

Мухлаг, захын ажилтан, гадаа хоол, хүнс худалдагч

2. Дэлгүүрийн худалдагч Дэлгүүрийн эзэн, менежер, худалдааны туслах ажилтан

3. Кассчин, тасалбар борлуулагч

Кассчин, тасалбар борлуулагч

4. Борлуулалтын бусад ажилтан

Загвар өмсөгч, бараа танилцуулагч, захиалгаар, дуудлагаар, утсаар худалдаа эрхлэгч, захиалга авагч, үйлчилгээний цэгийн ажилтан, хүнсний лангууны ажилтан, болон бусад

3. Хувь хүн асрах ажилтан

1. Хүүхэд асрах ажилтан, багшийн туслах

Хүүхэд асрагч, туслах багш

2. Эмнэлгийн сувилгааны ажилтан

Э мнэлгийн сувилгааны ажилтан, гэрээр хүн асрах ажилтан болон бусад

4. Хамгаалах үйлчилгээний ажилтан

1. Хамгаалах үйлчилгээний ажилтан

Аврагч, цагдаа, шоронгийн хуяг, хамгалалтын албаны ажилтан

VI. ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ, ОЙ, ЗАГАС АГНУУРЫН АЖИЛТАН

1. Зах зээлд чиглэсэн ХАА-н мэргэшсэн ажилтан

1. Зах зээлд чиглэсэн ажилтан

Тариаланч, ногоочин, мод, бут ургуулагч, цжцжрлэгжүүлэлтийн ажилтан

2. Малчин, амьтан маллагч

Малчин, сүү, цагаан идээ боловсруулагч, шувууны аж ахуйн ажилтан, зөгий үржүүлэгч, болон бусад амьтан маллагч

3. Газар тариалан, мал амьтан хослон эрхлэгч

Газар тариалан, мал амьтан хослон эрхлэгч

2. Зах зээлд чиглэсэн ой, загасны аж ахуй, ан агнуур эрхлэгч

1. Ойн аж ахуй, холбогдох бусад ажилтан

Ойн аж ахуй, холбогдох бусад ажилтан

2. Загасны аж ахуйн ажилтан, анчин, гөрөөчин

Усны ургамал ургуулагч, загасны аж ахуйн ажилтан, загас үржүүлэгч, анчин

3. Өрхийн хэрэгцээт амь зуулгын фермер, загасчин, анчин, холбогдох бусад ажилтан

1. Өрхийн хэрэгцээт газар тариалангийн фермер

Газар тариалан эрхлэгч

2. Өрхийн хэрэгцээт мал аж ахуйн фермер

Малчин

3. Өрхийн хэрэгцээт тарилан, мал аж ахуй хосолсон фермер

Мал аж ахуй, газар тариалн эрхлэгч

4. Өрхийн хэрэгцээт загасчин, анчин

Загасчин, ургамал, самар, жимс түүгч

VII. ҮЙЛДВЭРЛЭЛ, БАРИЛГА, ГАР УРЛАЛ, ХОЛБОГДОХ АЖИЛ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ АЖИЛТАН

1. Барилга түүнтэй холбогдох мэргэжлийн ажилтан

1. Барилгын араг бүтээц, түүнтэй холбогдох мэргэжлийн ажилтан

Барилгачин, өрлөгчин, чулуучин, чулуу зүсэгч, бутлагч, сийлбэрчин, бетончин, бетон гадаргуу өнгөлөгч, барилга угсралтын мужаан, болон бусад

2. Барилгын гүйцэтгэгч болон түүнтэй адилтгах бусад мэргэжлийн ажилтан

Дээвэрчин, шалчин, өнгөлгөөчин, шаварчин, засалчин, тусгаарлагч, шилчин, сантехник, хоолой угсрагч, агааржуулалт, агаар сэлтгэлтийн механик

3. Будагчин, барилгын цэвэрлэгээний болон холбогдох бусад ажилтан

Будагчин, будаг шүршигч, лакдагч, барилгын бүтээцийн цэвэрлэгч болон бусад

2. Металл, машин механизм, холбогдох мэргэжлийн ажилтан

1. Нимгэн төмөр, барилгын металл хийцийн мэргэжилтэн, хэв цутгагч, холбогдох бусад ажилтан

Хэв цутгагч, гагнуурчин, нимгэн төмөрчин, металл хийц бэлтгэгч, угсрагч, хүнд, овортой эдлэхүүн зөөгч, оосорлогч

2. Дпархан, гараар давтах болон шахуургын дархан, холбогдох бусад ажилтан

Дархан, гараар давтах болон шахуургын дархан, багажны дархан, металлын машин механизм суурилуулагч, металл зүлгэгч, багаж ирлэгч

3. Машин, механизмын механикч, засварчин

Моторт тээврийн хэрэгслийн механикч, тохируулагч, агаарын хөлгийн хөдөлгүүрийн механикч, тохируулагч, ХАА, аж үйлдвэрийн машин механизмын механикч, тохируулагч, унадаг дугуйн засварчин

3. Гар урлал, хэвлэлийн ажилтан

1. Гар урлалын ажилтан Нарийн хийцтэй багаж үйлдвэрлэгч, засварчин, хөгжмийн зэмсэг үйлдвэрлэгч, хөглөгч, эрдэнийн чулуу, үнэт металлын ажилтан, ваар, шавар эдлэлийн ажилтан, шилэн эдлэл хийгч, зүсэгч, өнгөлөгч, хаяг, зарлал, гоёл чигмэглэлийн зураач, будагч, сийлбэрч, зураг хээ гаргагч, модоор гар урлалын зүйл хийгч, даавуу, арьс, бусад материалаар гар урлалын зүйлс хийгч, болон бусад гар урлаач

2. Хэвлэлийн ажилтан Хэвлэхийн өмнөх ажиллагааны техникч, хэвлэгч, дэвтэрлэх ажилтан

4. Цахилгаан, цахим техникч

1. Цахилгаан төхөөрөмж суурилуулагч, тохируулагч

Барилгын болон бусад цахилгаанчин, бахилгаан төхөөрөмжийн механикч, цахилгаан шугам тавигч

2. Цахим техникч, телехолбооны механикч, тохируулагч

Цахим механикч, засварчин, мэдээлэл холбооны технологийн сул хүчний шугамын хэрэгсэл тавигч, тохируулагч

5. Хүнс үйлдвэрлэгч, мод боловсруулагч, худвцас бусад хийцийн зүйл хийгч, холбогдох мэргэжлийн ажилтан

1. Хүнс үйлдвэрлэгч, холбогдох бусад мэргэжлийн ажилтан

Мах, загасны худалдаачин, хоол, хүнс бэлтгэгч, гурилан бүтээгдэхүүн бал бурам, бусад амттан үйлдвэрлэгч, сүү, цагаан идээ боловсруулагч, жимс, жимсгэнэ, ногоо хүнсний бусад зүйл даршлагч, хүнисний зүйл, ундаа амтлагч, зэрэглэл тогтоогч, тамхи үйлдвэрлэгч

2. Мод боловсруулагч нарийн мужаан, холбогдох бусад мэргэжлийн ажилтан

Мод боловсруулагч, нарийн мужаан, мод боловсруулах машин суурилуулагч, операторч

- 62 - - 63 -

3. Хувцас оёх болон холбогдох бусад мэргэжлийн ажилтан

Загвар гаргагч, үслэг эдлэл, малгай хийгч, хувцас болон бусад төрлийн эд зүйлийн үлгэр гаргагч, хувилагч, эсгүүрчин, оёдолчин, хатгамалч, тавилганы бүрээс хийгч, ангийн үс, арьс шир боловсруулагч, гуталчин, холбогдох бусад ажилтан

4. Бусад үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, урлалын эд зүйл хийгч, холбогдох ажилтан

Усан доорх төхөөрөмжийн ажилтан, тэсэлгээчин, бүтээгдэхүүн зэрэглэгч, шалгагч, ариутгагч, хортон шавьж, хогийн ургамал устгагч, болон бусад

VIII. ТӨХӨӨРӨМЖ, МАШИН МЕХАНИЗМЫН ОПЕРАТОР, ЗАСВАРЧИН

1. Машин механизм, төхөөрөмжийн оператор, угсрагч

1. Уурхайн болон эрдэс боловсруулах суурь машины оператор

Далд ба ил уурайчин, оператор, эрдэс, чулуулаг боловсруулах төхөөрөмжийн оператор, цооног өрөмдөгч, цемент бусад эрдэс бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн машины оператор

2. Металл боловсруулах, эцсийн бүтээгдэхүүний суурь машины оператор

Металл боловсруулах төхөөрөмжийн, металл өнөлөх, цайрдах, бүрэх машины оператор

3. Химийн болон фото зургийн бүтээгдэхүүний машины оператор

Химийн бүтээгдэхүүний машины оператор, фото зургийн машин ажиллуулагч

4. Резин, хуванцар, цаасан бүтээгдэхүүний машины оператор

Резин, хуванцар, цаасан бүтээгдэхүүнийн машины оператор

5. Нэхмэл, үслэг эдлэл, арьс ширэн бүтээгдэхүүний машины оператор

Утас бэлтгэх, томох, ээрэх, нэхэх, сүлжих, оёдлын машины оператор, угаах, чанах, будах, цайруулах, сэгсрэх, цэвэрлэх, толбо арилгах, хатаах, үмслэг эдлэл, арьс шир бэлтгэх, гутал бусад ижил төрлийн машин, угаалгын машины болон бусад машины оператор

6. Хоол хүнс, бусад төрлийн хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх машины оператор

Хоол хүнс, бусад төрлийн хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх машины оператор, үр тариа боловсруулах үйлдвэрлэлийн оператор

7. Мод боловсруулах, цаас үйлдвэрлэх машины оператор

Модны зутан, цаас үйлдвэрлэх төхөөрөмжийн оператор, мод боловсруулах төхөөрөмжийн оператор,

8. Бусад суурь маших, төхөөрөмжийн оператор

Шил болон керамик зуухны, уурын хөдөлгүүр, уурын тогооны, савлах, юүлэх, хаяглах болон холбогдох бусад машины оператор

2. Угсрагч 9. Угсрагч Машин мехнаизм угсрагч, цахилгаан, цахим төхөөрөмж угсрагч болон бусад угсрагч

3. Жолооч, хөдөлгөөнт төхөөргийн оператор

1. Зүтгүүрийн машинч, холбогдох ажилтан

Зүтгүүрийн машинч, төмөр замын бэхэлгээчин, дохиочин, шилжүүлэгч

2. Машин, тэргэнцэр, бүхээгт тэрэг, мотоциклийн жолооч

Мотоциклийн, машин, такси болон бүхээгт тэрэгний жолооч

3. Хүнд даацын машин, автобусны жолооч

Автобус, троллейбус, трамвай, хүнд даацын машин, том тэрэгний жолооч, зөөврийн ферм, ойн төхөөргийн, газар шороо, зам засварын болон түүнтэй адилтгах машины оператор, кранист, өргөгч цамхаг түүнтэй адилтгах машин, бусад өргөх, татах төхөөрөмжийн оператор

4. Усан онгоцны тавцангийн баг, түүнд холбогдох ажилтан

Усан онгоцны тавцангийн баг, түүнд холбогдох бусад ажилтан

IX. ЭНГИЙН АЖИЛ МЭРГЭЖИЛ

1. Цэвэрлэгч, туслагч

1. Гэр, зочид буудал, албан оффисын цэвэрлэгээний ажилтан

Гэр ахуйн цэвэрлэгээний ажил эрхлэгч, туслагч, зочид буудал, албан оффис, бусад байгууллагын цэвэрлэгч, туслагч

2. Машин, цонх, хувцас угаалга, бусад гар цэвэрлэгээний ажил

Гар аргаар угаагч, индүүдэгч, хатаагч, тээюрийн хэрэгслийн цэвэрлэгч, цонх угаагч, бусад цэвэрлэгээний ажилтан

2. ХАА, ой, загас, агнуурын ажил

1. ХАА, ой, загас, агнуурын ажил

Үр тарианы, малын, мал, тарилан хосолсон фермийн ажилтан, цэцэрлэгжүүлэлтийн, ойн аж ахуйн, загасны болон усны аж ахуйн ажилтан

3. Уул уурхай, барилга угсралт, үйлдвэр, тээвэр, агуулахын ажил

1. Уурхайн болон барилгын ажил

Уурхай, карьерийн, иргэний барилгын туслах, барилга угсралтын туслах ажилтнууд

2. Үйлдвэрийн ажил Гараар савлах, баглах ажилтан, үйлдвэрийн бусад ажилтан

3. Тээвэр, агуулахын ажил

Дугуй, тэргэнцэр жолоодогч, тэрэгчин, ердийн хөсөгчин, ачаа зөөгч, тавиур дүүргэгч

4. Хүнс бэлтгэлийн туслах ажил

1. Хүнс бэтгэлийн туслах ажил

Түргэн хоол бэлтгэх ажилтан, гол тогооны туслах ажилтан

5. Гадаа орчин дахь худалдаа, үйлчилгээний ажил

1. Гадаа орчин дахь худалдаа, үйлчилгээний ажил

Гадаа орчин дахь худалдаа, үйлчилгээний ажил

2. Гадаа орчин дахь мухлаг, лангуу ажиллуулагч (хоол хүнснээс бусад)

Гадаа орчин дахь мухлаг, лангуу ажиллуулагч (хоол хүнснээс бусад)

6. Бусад энгийн ажил

1. Хог хаягдалын ажилтан

Хог хаягдал, түүнийг дахин боловсруулах, хог хаягдал цуглуулах ажилтан, хог хаягдал ангилагч, хог хаягдал цэвэрлэгч, адилтгах ажил эрхлэгч

2. Бусад энгийн ажил Илгээмж хүргэгч, зарлага, ачаа тээш зөөгч, түр ажил эрхлэгч, тоолуурын заалт тэмдэглэгч, автоматаас мөнгө хураагчаас мөнгө цуглуулагч, бараа, бүтээгдэхүүн нэмж хийгч, ус зөөгч, түлээ түүгч болон бусад холбогдох ажилтан

X. БАТЛАН ХАМГААЛАХ, ЗЭВСЭГТ ХҮЧНИЙ АЖИЛ МЭРГЭЖИЛ1. Зэвсэгт хүчний

зэрэг, цол бүхий офицер

1. Зэвсэгт хүчний зэрэг, цол бүхий офицер

Захирагч, штабын дарга, албад, тасгийн дарга, зэвсэгт хүчний жанжин штаб

- 64 - - 65 -

2. Зэвсэгт хүчний ахлагч

1. Зэвсэгт хүчний ахлагч Удирдах албан тушаалын ахлагч, гүйцэтгэх албан тушаалын ахлагч

3. Зэвсэгт хүчний зэрэглэлийн бусад ажил мэргэжил

1. Зэвсэгт хүчний зэрэглэлийн бусад ажил мэргэжил

Ерөнхий цэрэг, инженер, холбоо, хими, зэвсэг, зенит, артиллер

ХАВСРАЛТ 8

АЖЛЫН ТУРШЛАГА СУДЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ УДИРДАМЖИЙН ЗАГВАР

Ажлын туршлага судалх үйл ажиллагааны үеэр өөрийнхөө хамгийн их сонирхож байгаа ажил мэргэжлийн талаар илүү тодорхой зүйлийг мэдэж авах боломжтой юм. Сонирхож буй ажил мэргэжлийн чиглэлээр ирээдүйд ажиллахад ямар орчин нөхцөлд ямар үүрэг даалгавартай ажиллах, хувь хүний болон боловсрол, сургалтын ямар чадамж эзэмшсэн байх ёстой талаар илүү сайн ойлгож, мэдэх болно.

Ажлын туршлага судлах гэж ямар үйл ажиллагаа вэ? Энэ нь сонирхож буй ажил мэргэжлийн чиглэлээр тодорхой нэг байгууллага, компанийн үйл ажиллагаа, өдөр тутмын ажилд богино хугацаанд оролцож, ажиглалт хийх үйл ажиллагаа юм. Хугацаа нь 1-2 өдрөөс эхлээд 7 хоногийн хугацаатай байж болно.

Яагаад ажлын туршлага судлах хэрэгтэй вэ? Энэ үйл ажиллагаанд хамрагдах нь дараах ач холбогдолтой. Үүнд:

Өөрийн сонирхож буй ажил мэргэжилтэй ижил төстэй олон янзын ажлын талаар мэдэх Ирээдүйд хийх ажлын талаар хүмүүстэй холбоо тогтоох, өөрийгөө таниулах Сонирхож буй ажил мэргэжлийн чиглэлээр бага ч болов туршлага хуримтлуулах,

шаардлагатай чадамжийн талаар ойлголттой байх, зарим нэг чадамжийг суурь түвшинд эзэмших Ажлын бодит орчны талаар ойлголт, мэдлэгтэй болох Хөдөлмөр эрхлэгчийн жинэнэ, бодит туршлагатай болох Тухайн ажилд орох процессын талаар ойлголт, мэдлэгтэй болох

Хаанаас эхлэх вэ? Ажлын туршлага судлах байгууллага, компани олох нь тийм ч амар зүйл биш. Ялангуяа эрсдэлтэй нөхцөл бүхий ажлын хувьд бүр ч амаргүй. Учир нь ажил олгогч таны аюулгүй байдал, эрүүл ахуйг хариуцах шаардлагатай болдог. Гэхдээ битгий санаа зовоорой. Ажил олгогчид “үгүй” гэж хэлсэн ч урам хугарсны хэрэггүй. Хэрэв үгүй гэж хэлбэл яагаад гэж асууж бай. Хэрэв “үгүй” гэх шалтгаан нь таны настай холбоотой бол энэ нь ажил хөдөлмөр эрхлэх биш харин туршлага судлах, ажиглах үйл ажиллагаа байна гэдгийг сануулаарай. Хэрэв таны санал болгож буй хугацаа “үгүй” гэх шалтгаан бол хугацаагаа өөрчилж, тэдний боломжтой гэх үед эхлүүлж болно. Туршлага судлах үйл ажиллагааг эхлүүлэхтэй холбоотой дараах зүйлийг санал болгомоор байна. Үүнд:

Ажлын туршлага судлах үйл ажиллагааг аль болох эрт эхлэх хэрэгтэй. Учир нь туршлага судлах байгууллага, компани олох, туршлага судлах зэрэг нь хугацаа нэлээд шаарддаг. Анги удирдсан багш, сургуулийнхаа нийгмийн ажилтан эсвэл орон нутгийн Хөдөлмөрийн

хэлтэстэй холбоо тогтоогоорой. Тэд таныг толорхой байгууллага, компанитай холбож өгч болох юм. Ажлын туршлага судлах байгууллагад гэр бүлийн гишүүд эсвэл найз нарын гэр бүлийн

гишүүдийн нэг нь ажилладаг бол илүү давуу тал болно. Ажлын туршлага судлах байгууллагынхаа хүний нөөцийн ажилтантай эхэлж холбоо

бариарай. Тэдэнд өөрийнхөө сонирхол, зорилго, энэ үйл ажиллагаа яагаад чухал

- 66 - - 67 -

байгааг тайлбарлаарай. Туршлага судлах байгууллага, компанийн үйл ажиллагааны чиглэл, ажилтны тоо, ажлын

нөхцөл, тэр дундаа аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн нөхцлийг сайн судлаарай. Туршлага судлахаар зөвшөөрсөн үед анги удирдсан багш, эцэг эх, асран хамгаалагчиддаа

заавал мэдэгдэж, зөвлөлдөөрэй.

Ажлын туршлага судлах үеэр юу хийх вэ? Туршлага судлахыг зөвшөөрсөн эхний өдөр дараах зүйлийг анхаараарай. Үүнд:

Тухайн байгууллага, компаний зорилго, зорилт, үйл ажиллагааны хуваарийг судлах Тухайн байгууллагын аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн журам, дүрэмтэй танилцах Хүний нөөцийн ажилтан эсвэл даргаас хэн гэдэг ажилтан өөрийг чинь удирдахыг асууж

мэдээд, тухайн ажилтантай уулзаж өөрийн зорилгоо танилцуулах Удирдагчаас гадна бусад ажилтан ажиллагсадтай танилцах Хэрэв өвчтэй эсвэл ажлын байранд ирж чадахгүй бол яах тухайгаа асуж мэдэх

Таны туршлага судлах үйл ажиллагааг удирдах ажилтантай уулзаж, юу ажиглах, юу судлах талаар төлөвлөгөө гаргаж мөрдөхийг хичээгээрэй.

Туршлага судлах үеэр сурч мэдэх зүйл Ажлын туршлага судлахаар тодорхой нэг байгууллага эсвэл компанид байх үед та дараах мэдлэг, ойлголтыг олж авахыг хичээгээрэй. Үүнд:Бусад ажиллагсад: Тухайн байгууллага, компанийн бусад ажиллагсадтай харилцаж, төрөл бүрийн ажил мэргэжлийн талаар судлах.Өөрөө хийж үз: Удирдагчийн шууд удирдлага дор зарим нэг энгийн ажлуудыг хийж үзэх. Гэхдээ өөрөө дур мэдэн хийж болохгүйг хатуу санаарай. Ямар нэг төсөл хийж үз: Бие дааж төсөл боловсруулах, түүнийг хэрэгжүүлэх сургалтанд хамрагдаарай.Үр дүнгээ бусдад танилцуулж илтгэ: Удирдагч болон бусад ажилчдад зориулан төслийнхөө үр дүнг танилцуулах илтгэл тавиарай. Ажлын ярилцлагын туршилтад орох: Ажилтанг шинээр яаж ажилд авдаг талаар сурч мэдэхийн тулд ярилцлагад ороод өөрийгөө туршаад үзээрэй. Ажлын туршлага хуритмлуулахдаа тодорхой хязгаартай бай: Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн нөхцлөөс шалтгаалан бүх ажлын байранд туршлага хуримтлуулах боломжгүй гэдгийг санаарай. Ирээдүйд танд илүү олон боломж гарна гэдгийг санаарай. Яавал илүү сайн ажлын туршлага хуримтлуулах вэ?: Ажлын байранд илүү олон цагаар туршлага хуримтлуулахын тулд дараах зааварчилгааг дагахыг хичээгээрэй.Үүнд:

Бусад хүмүүст сайхан сэтгэгдэл төрүүлэх: Цагтаа ир, зүй зохистой хувцасла, нөхөрсөг бай, итгэл дааж сур. Зорилготой бай: Танаас ямар зорилго ажлын туршлага хуримтлуулах шаардлагатай байгааг асууж мэднэ. Ирээдүйд хийхийг хүсэж байгаа ажлын талаар бодож, ямар чадвар эзэмших эсвэл чадвараа сайжруулах хүсэлтээ байгаагаа хэлээрэй. Зохион байгуулалттай бай: Заавар, журмыг анхааралтай сонсож, мөрдөх хэрэгтэй ба чухал үйл ажиллагаа, түүний хугацааг сайн тэмдэглэж аваарай. Тодруулах шаардлагатай зүйл гарвал санаа зоволтгүй асуугаарай.Оролцоотой бай: Хийж чадах зүйлдээ анхаарал хандуулж, энд оролцох боломжтой эсэхийг асуугаарай. Тэдний хийж байгаа зүйлд яаж тусалж болох тухай асууущгаарай.

Саналаа хэлж бай: Өөрийнхөө санал бодлоо хэлэхдээ санаа бүү зов. Хамтран ажилладаг хүмүүстэйгээ танилц: Өөрийгөө бусдад танилцуулахыг хичээ. Хүмүүсийн асуултад хариулах бэлтгэлтэй байгаарай. Мөн тэднээс ажил үүрэг, тулгардаг бэрхшээлтэй холбоотой асуулт асуугаарай. Холбоотой бай: Ажлын туршлага хуримтлуулах үйл ажиллагаа дууссаны дараа зарим хүмүүстэй холбоотой байж болох эсэхийг асуугаарай. Энэ нь танд ирээдүйд ажил хөдөлмөр эрхлэхэд их тустай. Амжилтынхаа талаар бүртгэл, тэмдэглэл хийж бай: Хийсэн бас сурсан зүйлийнхээ талаар зураг, ажлын дэвтэр, өдрийн тэмдэглэл хөтөлж байгаарай. Ирээдүйд ямар нэг ажилд орох хүсэлт гаргахад энэ тэмдэглэл их хэрэг болно. Бусдаас санал, зөвлөмж авч бай: Хамт ажилладаг хүмүүсээс албан болон албан бус байдлаар санал, зөвлөмж аваарай.

Хэрэв сонирхож буй ажил мэргэжлийн чиглэлээр ажлын туршлага судлах байгууллага, компани олж чадахгүй бол яах вэ? Ямар ч ажлын туршлага өөрт чинь үнэлж баршгүй ач холбогдолтой байх бөгөөд дараах чадварыг эзэмшүүлнэ. Жишээ нь:

Цагийн ажил: кафед ажиллавал хэрэглэгчидтэй хэрхэн харилцах, мөнгөтэй хэрхэн харьцах зэрэг чадвар эзэмших боломжтой Сайн дурын ажил, зуны сургалт, хобби: багийн спорт таны харилцах болон багаар

ажиллах чадварыг сайжруулна. Орон нутагт уламжлал болгон зохион байгуулагддаг үйл ажиллагаанд олон янзын

чадвар эзэмших боломжтой.

- 68 - - 69 -

ТЭМДЭГЛЭЛ: ТЭМДЭГЛЭЛ:

- 70 - - 71 -

ТЭМДЭГЛЭЛ: ТЭМДЭГЛЭЛ:

- 72 -

ТЭМДЭГЛЭЛ:

Documents

АХЛАХ АНГИЙН БАГШИЙН ГАРЫН АВЛАГАbgd.edub.edu.mn/Data/Uploads/Docs/f504948e-aa48-44d6-9729-2ee3832fb461.pdfДоктор Жон МакКарти, ХЭУЧДТөслийн