ةيبرعلا ينب يحلاطصلاا يربعتلا ةيكترلاوjournals.ekb.eg/article_28223_9b0e85ff73855451457a6ed8a...L 749 ϩϷسح ϴصϱف ϳϫϦ Ϥ) م2016 برنصيد

التعبري االصطالحي بني العربية

والرتكية

"دراسة داللية"

. مهى فوزي حصنيم

744

انخعبش االصطالح ب انعشبت انخشكت "دساست دالنت"

م (2016 ديصنربعدد ) نيةجملة كلية الدراشات اإلنصا

745

/ يى فصي حسو

م (2016 ديصنربعدد ) جملة كلية الدراشات اإلنصانية

مقدمة:

deyim

746



747



التعبري االصطالحي:بتعريف الأولا:

-

-

-

(1)

Palmer, F .R. : Semantics, Cambridge University

Press.Cambridge,1981, p. 36. (2)

Hockette, C,F. : Acourse in Modern Linguistic, New York

,1985,P.171. (3)

عهيي انسمسييت انخعييمبش االصييطالحت انسييمعت يعضييى عشبيي نييم يضهييت انسييم

. 71 71 ص و7111 انغشب71انعشب يضهذ

.نعضىسخعم يصطهح انحذة انعضت نهذالنت عهى انبت انهغت نهكهت ف ا -

حهيي يهييمت انكهييت دساسييت نغييت يعضييت انلييت انصييشت انعميييت نهكخمب انسييمشة

.746 ص و7111

أيم انحذة انذالنت ت أصغش حذة نغت ححم يعى.

Korkmaz, Zeynep: Gramer Terimleri Sözlüğü ,Türk Dil

Kurumu Yayınları, Ankara, 1992,S.9.

748



-

-

Canlı

dil

-

-

(4)

دساست ف حأصم انصطهح يفي -و انذت انخعبش االصطالح كشى صك حسم

و 7111 انسيمشة 7يضمالح انذالنيت أمهي انخشكبيت يكخبيت اوضهي انصيشت ه

. 34ص (5)

انهغت انحت "حهك انهغت انخ يمصنج حذس عهى اونست كخب بم ف انضخعمث

(" ölü dil. عكسمت انهغت انخت )انخخهفت إنى انعج انشا ..

Korkmaz, Zeynep: a .g.e., S.31. (6)

عشبي ه -فمء كميم فمذت يعضى انخعمبش االصيطالحت في انعشبيت انعمصيشة عشبي

و يسذيت س. 7111 7 (7)Bahadınlı, Yusuf Ziyaت Türkçe Deyimler Sözlüğü ve

Kaynakları, Yuva Yayınları, İstanbul, 1992, s. 77.

(8)Püsküllüoğlu, Ali: Türkçe Deyimler Sözlüğü, Arkadaş

Yay,Ankara, 1995, S.7.

749



-

(9) Pala, İskender: İki Dirhem Bir Çekirdek, Kapı Yayınları,

İstanbul,2008,Sunuş, s.9. (10)

انخي زا انخعشف حعشف إصشائ يمص بمنبمحزت اسيخخضخ يي صهيت انخعشفيمث

.غش انعشبركشم انهغ انبمحز انسذيمء انحذر انعشب

كيم اححيح يي انخعشفيمث انسيمبست اوسيمحزة انهغي يز انسيت أغهيببأعيش (77)

نهخعبش االصطالح.

سي في ييم خكي يي اسي غهيب أحيذم عهيى اييش الحفيم اال" ( انزى77)

خعبيييش "اوبيييا" عيييت اوو اوب أ اوب انضيييذ. أ صيييفت يعيييت فييي يزيييم يييزا ان

نسنت انطق ف يزم زا انخعبش "انعشا" أي أب بكش انصيذق عيش بي انخطيمب =

750



=

أ نشييشة أحيذم أأخيي عهيى اييش فيي يزيم ييزا فغهيب عيش ويي أييف االسي.

انخعبش "اويم" أي اوو انخمنت أ اوو انضذة".

. 717كشى صك حسمو انذت انخعبش االصطالح ص(13)

Hatipoğlu, Vecihe: Türkçenin Sözdizimi, TDK Yayınları,

Ankara, 1972, s.195.

751



ebeveyn

(14)

Sinan, Ahmet Turan: Türkçenin Deyim Varlığı,Kesit

yaiınları, İstanbul, 2015, S.21.

752



:التعبري االصطالحي خصائص: ثانيا

:اخلصائص الرتكيبية

dar

kafalı

Hakk’ın rahmetine

kavuşmak

.63الحت ف انعشبت انعمصشة صت يعضى انخعمبش االصطمذفمء كميم ف (75)

Parlatır, İsmail: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, C. 2 (Deyimler

Sözlüğü), Yarqı Yayınevi, Ankara, 2008,S.437.

.713ص انشصع فس ت مذفمء كميم ف (16)

Aksoy, Ömer Asım: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü,C. 7

(Deyimler Sözlüğü) ,İnkılap kitabevi, İstanbul, 1988, S.706.

753



)(

.31كشى صك حسمو انذت انخعبش االصطالح ص ( 71)

(انشحبتت يصطهح سخخذو ف انخحهم انحي نشش إنى انخشحيب انخخيمبع نهكهيمث 71)

ف حذاث نغت أسع.

عشبيت انسيمشة ص نضت انهغت عهى انهغت حشصتت يصطفى انخي داس انحيت ان

.741 ص و7111

. 31(عهى انسمست انخعمبش االصطالحت انسمعت ص 71)

(20)BKZ: Suçın, Mehmet Hakki: Öteki Dilde Var Olmak,

Arapçada Çeviride Eşdeğerlik (Çevirbilmek), Multilngual

Yabancı Dil Yayınları,İstanbul,2007, S.149. دت انعضييى انسييع نهخعبييش االصيييطالح فيي انهغييت انعشبيييت داس دمحم دمحم دا( 77)

.1يسذيت ص 7و س 7174حت يصش

754



İki Yüzlü

ikiüç

closed expression open

expression

(22)

.474ت يعضى انخعمبش االصطالحت ف انعشبت انعمصشة صمذفمء كميم ف(23) Parlatır, İsmail: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, C. 2

(Deyimler Sözlüğü), s.493. (24) Hatiboğlu, Vecihe: Türkçenin Sözdizimi, S. 194.

755



A’dan Z’ye

←

dili tutulmak

dili

nutku←nutku tutulmak

.47 41ص (اظشت كشى صك حسمو انذت انخعبش االصطالح75)

3دمحم دمحم دادت انعضى انسيع نهخعبيش االصيطالح في انهغيت انعشبيت س (76)

. 7163 ص(27) Saraçbaşı, M. Ertuğrul: Örnekleriyle büyük deyimler

sözlüğü, C.1, YKY, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul,2010.s.15.

.711 ص االصطالحت ف انعشبت انعمصشةيعضى انخعمبش ت مذ(فمء كميم ف71) (29) Aksoy, Ömer Asım: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü,C. 2

(Deyimler Sözlüğü), S.722. (30) Aynı eser: S.982.

756



-

-

-

-

ظ انششكت انط انهغي ف نغت ضب يحف ( اظشت حذي إبشاى انسست37)

.31ص و 7177 نضم انسمشة -انصشت انعمنت نهشش

757



Hakk’ın rahmetine kavuşmak

←

A- Hakk’ın rahmetine kavuşmuş

B- Hakk’ın rahmetine kavuşmuşlar

Akavuşmak

oB onlar

eli sıkı←sıkı ninonun eli

olduğunu bilmiyourum

dili tutulmak ←tutuldu dilim←

tutuldu dilleri

(32)

Zülfikar, Hamza: Yabancılar İçin Türkçe Dilbilgisi, Ankara

Üniversitesi Basımevi,Ankara,1980, S. 164. (33) Parlatır, İsmail: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, C. 2

(Deyimler Sözlüğü), s 733. (34) Çotuksöken, yusuf: Türkçe Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü,

Toroslu Kitaplığı,İstanbul,2004, s.187.

758



:اخلصائص الداللية

(35)

.31كشى صك حسمو انذت انخعبش االصطالح ص

759



eli boş dönmek

(36)

karaağaç, Günay: Türkçe Sözdizimi,Kesit Yayınları,

İstanbul, 2009, S. 27. .444عضى انخعمبش االصطالحت ف انعشبت انعمصشة صت يمذفمء كميم ف (37)

(38) Bahadınlı, Yusuf Ziyaت Türkçe Deyimler Sözlüğü ve

Kaynakları,s.761. (39)

Parlatır, İsmail: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, C. 2

(Deyimler Sözlüğü),s 7.

760



eli kolu bağlı

.414 ص عضى انخعمبش االصطالحت ف انعشبت انعمصشةيت مذفمء كميم ف (40)

(41) Saraçbaşı, M. Ertuğrul: Örnekleriyle büyük deyimler

sözlüğü, C.7, s.426. انحسست اسخعمل انهفع بعم انحسس انضي ني في انهغيت. انضيمص ي (47)

اسخعمل انهفع ف غش يعم انحسس انض ن ف انعضى نعالعت عشى يمعت ي

اسادة انعى االصه.

Bak: Karataş, Turan: Ansiklopedik Edebiyat Terimleri

Sözlüğü, Sütün Yayınları, İstanbul, 2014, s 229,382.

7داس انشيش نهضميعيمث ه (يحد عكمشتت انخحهم انغي ف ضء عهى انذالنت 43)

. 717.ص و 7177انسمشة

761



eli açık

(44) Çotuksöken, yusuf: Deyimlerimiz,Varlık Yayınları,

İstanbul,1998, s.5. (45) a.g.e, S.11.

.553ت يعضى انخعمبش االصطالحت ص مذفمء كميم ف (46) (47)

Bahadınlı, Yusuf Ziyaت Türkçe Deyimler Sözlüğü ve

Kaynakları,s.167. (48) Elçin, Şükrü: Halk Edebiyatına Giriş, AkÇağ

Yayınları,Ankara, 2013, S 644.

762



)

to carry coals to new castle

porter de l’eau a la riviere

tereciye tere satmak

(49)

Çotuksöken, yusuf: : Deyimlerimiz, s. 83. (50)

Aksan, Doğan: Anlambilimi Ve Türk Anlambilimi,(Ana

Çizgileriyle),Erol Ofset Matbaacılık, Ankara,1978, S.774. (51)

عصييمو انييذ عبييذ انسييالو أبيي صاللت انخعييمبش االصييطالحت بيي انظشييت انخطبييق

.11ص و 7111 انسمشة 7أصمل ه

.شب انضضشة انعشبت يطست كمج حسع ف شش ضشت (52) .يطست يشسة بئخمس انفحى انحضشي بمضهخشا كمسخمت (53) .713 717كشى صك حسمو انذت انخعبش االصطالح ص ت اظش (54)

763



hayat kadınları

.715يحد عكمشتت انخحهم انهغي ف ضء عهى انذالنت ص (55)

(56) Azimov, İnayetulla: Kur’andaki Deyimler, Kırgızca

KARŞILIKLARI VE Arapça Öğretiminde Kulanımı, Doktora

Tezi, Gazi Üniversitesi, Danışman: Prof. Dr. Musa YILDIZ,

Ankara, 2012, S.15. .105: معجم التعابير االصطالحية، ص ايدوفاء كامل ف (57)

Şimşek, Mehmet Sait: Uzun, Taceddin: Arapça Türkçe

Deyimler, Kalıp İfadeler, Atasözleri Sözlüğü, Elif Yayınları,

İstanbul,S.410. (58)

يسذيييت ص 7س دمحم دمحم دادت يعضييى انخعبييش االصييطالح فيي انعشبييت انعمصييشة

77.

764



ayak çekilmesi

Hava Parası

.35 صانشصع انسمبقكشى صك حسمو انذت (59)(60)

Şimşek, Mehmet Sait: Uzun, Taceddin: a.g.e., Önsöz,S.7. (61)

Bkz: Ömer Asım Aksoy, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü,C.1,

(Atasözleri Sözlüğü),S.57. أي انهغت انسل إنم. (62)

(63) Akerson, Fatma Erkman:Anlam –Çeviri-

Karşılaştırma(Bizim Dilimizden Öteki dilde – Öteki Dilden

Bizim Dilimize),ABC Kitabevi, İstanbul , 1997,S. 82.

765



:أى ونصتهتج مما شبق

(64)

.31 36كشى صك حسمو انذت انخعبش االصطالح ص

766



ثالجا: التأثري والتأثر بني العربية والرتكية:

عبذ انصف يضذي بكشت ت يصش انزسمفت صالحم بمنهغت انخشكت بحذ أنس (65)

ف انؤحش انعه نكهت داس انعهو صميعت انم انزي اعسذ ححج يسى )ت يصش

.7و ص77/77/7111إنى 71/77/7111مب انخأم( ي انزسمفت انخط

767



يحد ف حضمصيت عهى انهغت ب انخشاد انمش انحذزت داس غشب (66)

.17ص و 7116 انسمشة . 7و ص 7113فمضة انشمفع أحذت عاعذ انغت انخشكت انسمشة (67)

768



ومو أمجلة الهنط األول )أ(:

Ruhunu Teslim etmek

Ruhunu Teslim etmek

(68)

31 ص ت يعضى انخعمبش االصطالحتمذفمء كميم ف=

769



bulanık suda balık avlamak

balık

:

sağ kolu

kol (

Hakk’ın rahmetine kavuşmak

=

Çotuksöken, yusuf: Türkçe Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü,

s.308.

(69) . 35 ص يعضى انخعمبش االصطالحتت مذفمء كميم ف


Kaynakları,s.130. .563ص 7س دمحم دمحم دادت يعضى انخعبش االصطالح ف انعشبت انعمصشة (71)

Saraçbaşı, M.Ertuğrul: Örnekleriyle büyük deyimler sözlüğü,

C.7, s.111.

770



burnunu sokmak

Kafasını kuma gömmek

İki Yüzlü

İki Yüzlü

.63يعضى انخعمبش االصطالحت ص فمذت فمء كميم (72)

(72)Parlatır, İsmail: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, C. 2

(Deyimler Sözlüğü),s437. (73)

.711ص انشصع فس ت فشذ فمء كميم(74) Aksoy, Ömer Asım: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü,C. 7

(Deyimler Sözlüğü,s.667. (75)

. 717انشصع فس ص ت مذفمء كميم فUysal, Halil: Arapça-Türkçe-İngilize Deyimler Sözlüğü, Uysal

Kitabevi, Konya,1997, s.201. .775ص انشصع فس ت مذفمء كميم ف (76)

Aksoy ,Ömer Asım: a.g.e.,s.887.

771



hayatın baharı

yıldızı parlamak

yıldızı sönmek

Tek bir taşla iki kuş vurmak

(77 )

.131 ص 7س يعضى انخعبش االصطالح ف انعشبت انعمصشةت دمحم دمحم داد

Saraçbaşı, M. Ertuğrul: Örnekleriyle büyük deyimler sözlüğü,

c.1 ,s.578. (78)

.151ص 7س انشصع انسمبقدمحم دمحم دادت (79)


s.353. . 45 صت يعضى انخعمبش االصطالحت مذفمء كميم ف اظشت (80)

Ekrem, gökşin Uyan: Deyimler Sözlüğü, Uyanlar Yayın

Dağıtım,İstanbul,1997, s .170.

772



dar kafalı

dar kafalı

dili uzun

eli uzun

(81)

.117 ص 7 س يعضى انخعبش االصطالح ف انعشبت انعمصشةدمحم دمحم دادت (82)


(Deyimler Sözlüğü,s.887. .713 ص يعضى انخعمبش االصطالحتت مذفمء كميم ف (83)

(84)Parlatır, İsmail: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, C. 2

(Deyimler Sözlüğü),s 711. (85)

7717ص 3 س انسمبق دمحم دمحم دادت انشصع(86)

Aksoy, Ömer Asım: a.g.e. ,s .723.

773



treni kaçırmak

treni kaçırmak

diken üstünde oturmak

demir yumruk

= .311 ص انخعمبش االصطالحتيعضى مذت كميم ففمء (87)


Kaynakları,s.168. .7717ص 3س انهغت انعشبتانعضى انسع نهخعبش االصطالح فتدمحم دمحم داد (89)

(90) Saraçbaşı, M.Ertuğrul: Örnekleriyle büyük deyimler

sözlüğü, c. 2,s.1128. .316 ص انشصع انسمبق مذتفمء كميم ف (91)

(92) Çotuksöken, yusuf: Türkçe Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü,

s.166. (93)

.311 مذت انشصع انسمبق صفمء كميم ف

Uysal, Halil: Arapça-Türkçe-İngilize Deyimler Sözlüğü, s.349.

774



düşüncesini okumak)

A’dan Z’ye

aslan payı

(94)

ص 3س انهغت انعشبت انعضى انسع نهخعبش االصطالح فتدمحم دمحم داد

7767. (95)


(Deyimler Sözlüğü),s 375. (96)

.7361 ص 3ت انشصع انسمبق س دمحم دمحم داد (97)

Saraçbaşı, M. Ertuğrul: Örnekleriyle büyük deyimler

sözlüğü, c.1,s.15. (98)

.417 ص انخعمبش االصطالحتيعضى مذت ففمء كميم

Bahadınlı, Yusuf Ziyaت Türkçe Deyimler Sözlüğü ve

Kaynakları,s.107.

775



ateşle oynamak

ومو أمجلة الهنط الجاني )ب(:

bir kulağından girip,bir (öbür)

kulağından çıkmak

(99)

.541 ص يعضى انخعمبش االصطالحتمذت فمء كميم ف(100)

Çotuksöken, yusuf: a.g.e. , s.114. .77 ص نسمبقاانشصع مذت فمء كميم ف (101)

(102) Aksoy, Ömer Asım: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü,C. 2

(Deyimler Sözlüğü,s.648.

776



dünya evine girmek

hayat kadınları

hava parası

دمحم دمحم دادت انعضييييى انسييييع نهخعبييييش االصييييطالح فيييي انهغييييت انعشبييييت (103)

.771ص 7س


s.175. (104)

711 711 ص يعضى انخعمبش االصطالحتمذت فمء كميم فŞimşek, Mehmet Sait: Uzun, Taceddin: Arapça Türkçe

Deyimler,s.410. .713مذت انشصع فس ص فمء كميم ف (105)

(106) Aksoy, Ömer Asım:a.g.e.,s.848.

777



atmak kafadan

eli kulağında

eli kulağında

göz göre göre

ص 7 س انعضى انسع نهخعبش االصطالح ف انهغت انعشبتدمحم دمحم دادت (107)

141 (108)


(Deyimler Sözlüğü,s.896. .7145 ص 7دمحم دمحم دادت انشصع انسمبق س (109)

(110) Parlatır, İsmail: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, C. 2

(Deyimler Sözlüğü),s. 324..

778



dar boğaz

canla başla

dünya alem

(111)

.371 ص يعضى انخعمبش االصطالحتمذت فمء كميم ف(112) Aksoy, Ömer Asım: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü,C. 2

(Deyimler Sözlüğü, s.810. ص 3ضى انسع نهخعبش االصطالح ف انهغت انعشبت سدمحم دمحم دادت انع (113)

7111 (114)


s.161. .7717ص 3دمحم دمحم دادت انشصع انسمبق س (115)

(116) Aksoy, Ömer Asım: a.g.e.,s.677.

779



ikili oynamak

yumuşak başlı

eli kolu bağlı

(117)

ص3 س ضى انسع نهخعبش االصطالح ف انهغت انعشبتانعدمحم دمحم دادت

7773. (118)


(Deyimler Sözlüğü),s. 320. .445 ص يعضى انخعمبش االصطالحتمذت فمء كميم ف (119)

(120)Aksoy, Ömer Asım: Aksoy ,Ömer Asım: Atasözleri ve

Deyimler Sözlüğü,C. 2 (Deyimler Sözlüğü, s. 876 451 صانشصع انسمبق ت مذفمء كميم ف (121)

(122). Aksoy, Ömer Asım: a.g.e.,s. 1127.

780



eli kolu bağlı

.414 ص يعضى انخعمبش االصطالحتمذت فمء كميم ف (123)

(124) Saraçbaşı, M. Ertuğrul: Örnekleriyle büyük deyimler

sözlüğü, c.1,s.426.

781



خامتة

782



783



قائنة املصادر واملراجع

اللغة العربية:أولا:

7-

7-

3-

4-

5-

6-

1-

1-

1-

784



71-

77-

77-

73-

785



:رتكية: اللغة الثانيا

1. Akerson,F. E. (1997). Anlam –Çeviri-

Karşılaştırma(Bizim Dilimizden Öteki dilde –

Öteki Dilden Bizim Dilimize). İstanbul : ABC

Kitabevi.

2. Aksan, D. (1978). Anlambilimi ve Türk

Anlambilimi. Ankara: Erol Ofset Matbaacılık 3. Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve Deyimler

Sözlüğü ,C. 1, 2, İstanbul: İnkılap Kitabevi.

4. Bahadınlı, Y. Z. (1992). Türkçe Deyimler

Sözlüğü ve Kaynakları. İstanbul: Yuva

Yayınları.

5. ÇOTUSÖKEN, Y. (1998). Deyimlerimiz.

İstanbul: Varlık Yayınları. 6. ÇOTUSÖKEN, Y. (2004). Türkçe

Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İstanbul:

Toroslu Kitaplığı

7. Ekrem, G. U. (1998). Deyimler Sözlüğü. İstanbul:

Uyanlar Yayın Dağıtım.

8. Elçin, Ş. (2013). Halk Edebiyatına Giris.

Ankara: Akçag Yayınları.

9. Hatiboğlu, V. (1972). Türkçenin Sözdizimi.

Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

10. İnayetulla, Azimov. (2012). Kur’andaki

Deyimler, Kırgızca KARŞILIKLARI VE

Arapça Öğretiminde Kulanımı, Doktora Tezi,

Gazi Üniversitesi, Danışman: Prof. Dr. Musa

YILDIZ, Ankara.

11. karaağaç, G.( ) Türkçenin Sözdizimi.

İstanbul: Kesit Yayınları.

786



12. KarataŞ, T. (2014). Ansiklopedik Edebiyat

Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Sütün Yayınları.

13. Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü.

Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları

14. Pala, İ. (2008). İki Dirhem Bir Çekirdek.

İstanbul: Kapı Yayınları.

15. Parlatır,İ. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, C. 2

(Deyimler Sözlüğü).Ankara: Yarqı Yayınevi.

16. Püsküllüoğlu, A. (1995). Türkçe Deyimler

Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınları.

17. Sinan, A. T. (2015). Türkçenin Deyim Varlığı.

İstanbul: Kesit Yayınları.

18. Suçin, M. H. (2007). Öteki Dilde var

Olmak,Arapça Çeviride Eşdeğerlik. İstanbul:

Multilingual.

19. Şimşek, M., & Uzun, T. Arapça-Türkçe

Deyimler Kalıp İfadeler Atasözleri Sözlüğü.

İstanbul: Elif Yayınları

20. Uysal, H. (1997). Arapça-Türkçe-İngilize

Deyimler Sözlüğü. Konya: Uysal Kitabevi

21. Zülfikar, H. (1980). Yabancılar İçin Türkçe

Dilbilgisi. Ankara: Üniversitesi Basımevi.

:اإلجنليسية: اللغة ثالجا

1. Hockette, C,F. : Acourse in Modern Linguistic,

New York ,1985,.

2. Palmer, F .R. : Semantics, Cambridge University

Press.Cambridge,1981..

Documents

ةيبرعلا ينب يحلاطصلاا يربعتلا ةيكترلاوjournals.ekb.eg/article_28223_9b0e85ff73855451457a6ed8a...L 749 ϩϷسح ϴصϱف ϳϫϦ Ϥ) م2016 برنصيد