၊ (၂၀၁၇) ၊

1

နဒါနး

ခးရးြပန ရာဂါသည လသားတ၏ သမငး ကာငးတင အလန ရးကျ သာ

ရာဂါများအနက တစခအပါအဝငြဖစပါသည။ လတင ခးရးြပန ရာဂါြဖစ၍ ရာဂါလကခဏာများ

စတငြပသပးဆလင ပျာကကငး အာင ကသနငသည ဆးကသမမျး ယ နတငမရ သးပါ။

ဝမးဗကတင ခးရးကာကယ ဆးက နစဉ (၁၄) ရက ဆကတကထးရ သာ ခတ ဟာငးက ခးရး

ကာကယ ဆး၏ နာကျငမဒကခနင သမငး ကာငးအရ ခးရးြပန ရာဂါ၏ ကာကမကဖယရာ

အသငအြပငများသည လအများအား ကာကရ စခပါသည။

ခးရးြပန ရာဂါအ ကာငး မကာခဏ မး လ မးထရ သာ မးခနးများ (Frequently

asked questions on Rabies– FAQs) က ဘာသာြပန ြပစထားအပပါသည။ FAQs အ မးအ ြဖ

များသည ခးရးြပန ရာဂါနငပတသက၍ အများလကခထား သာ လက တအ ထာကအထားများ

က အ ြခခ၍ြပစထားပါသည။ တတနငသမ သာ အ ြခအ နအရပရပတက ထညသငးစဉးစား၍

ရးသားထားပါ သာလညး ဤ FAQs များသည ြပညစလ လာကသညဟ မယဆ စလပါ။

စာဖတသများက အကြပလသညမာ အချ သာကစစရပများတင မးြမနးသရလပါက ကးစက ရာဂါ

ဆရာဝနများ၊ ပညာရငများ၊ ခးရး ရာဂါဆငရာ ကမးကျင သာပညာရငများ၊ ဆရာဝနသမား တာ

များ စသညတနင လအပသလ မးြမနး တငပငရန အကြပအပပါသည။

FAQ များက အပငး (၂) ပငးခြခား၍ တငြပထားပါသည။ ပထမပငးတင သာမနအများ

ြပညသတအတက သသငသထကသည ခးရးြပန ရာဂါဆငရာ အချကအလကများက ဖာြပ

ထားပါသည။

ဒတယပငးတင ကျနးမာ ရး စာင ရာကမ ပးမည ဝနထမးများအ နြဖင သသယြဖစဖယ

တရစဆာနကကခရသည ဒဏရာအနာက ြပစ စာင ရာကနညးနင ခးရးြပန ရာဂါကာကယ ဆး

ထးနြခငး နညးစနစအသယသယတက ဖာြပထားပါသည။

2

အပငး (၁) အများြပညသများအတက

မးခနး (၁) ခးရးြပန ရာဂါဆတာဘာလ။

ခးရးြပန ရာဂါသည ဗငးရပစတစမျ း ကာငြဖစပား သာ ရာဂါြဖစသည။ ၎ငး ရာဂါ

သည တရစဆာနမလသ ကးစက သာ ရာဂါတစမျးြဖစပါသည။ ခးရးြပန ရာဂါြဖစပားပ သငြပင

(၂) မျးရပါသည။ ပထမတစမျးမာ ဂနာမ ငမြဖစြခငး (Frantic Form) နင ဒတယတစမျးမာ

အ ကာ သြခငး (Paralytic Form) တြဖစသည။ ပထမအမျးအစားြဖစ သာ Frantic Form မာ

ပမအြဖစများ လရပါသည။

မးခနး (၂) ခးရးြပန ရာဂါ ဘယလကးစကသလ။

ခးရးြပန ရာဂါြဖစ စ သာ ဗငးရပစပးသည သး နးသတတ ဝါ တရစဆာန၏

အာရ ကာစနစက ထး ဖာကဝင ရာကသည။ ဗငးရပစပးသည ကနဦး ခးရးြပန ရာဂါ ြဖစ န သာ

သတတ ဝါ၏ တ တးထတငရ န ပး တစစတစ ယာကအား ကကြခငး၊ ကတြခစြခငးအားြဖင

ကးစက စပါသည။ ပနးပြပတရ န သာ အ ရြပား(သမဟတ) ပါးစပ၊နာ ခါငး၏ အတငးသား

(Lining) များမတစဆငလညး ရာဂါကးစကနငပါသည။

အ ရ တာငအာရ ဒသတင ခးရးြပန ရာဂါြဖစြခငး၏ ၉၆% သည ခးကက

ြခငး ကာငြဖစသည။ သ သာ ကာင မပါ၊ ြမ ခး၊ ခးအ၊ ဝပ လနင အြခားအသားစား

တရစဆာနများကက၍ ရာဂါကးစကနင ကာငး တရရပါသည။ မျာကနင ကက ကက၍

ြဖစပားြခငးမာ အလနနညးပါးသည။ ြမငးနင ြမညးများ ခးရးြပနလင အလနအမငးရနလ ပး

ရကစကစာကကခတတသည။ က၊ နားများ ရာဂါြဖစလ င မကကတတက ပ။ သရာတင

၎ငးတသားရညများကျဆငး၍ နမ ကာငးြဖစသညက ကငတယကညရလင သတကးစာထားရ

မညြဖစသည။

မးြမ ရးလပငနးရငများသည တရစဆာနများတင ခါနာ၊ လာနာြဖစြခငး၊ လည ချာငး

က ရာဂါ (Hemorrhagic Septicemia) ြဖစြခငး၊ လည မတစဆြခငးစသညတ ြဖစပားသညက

ကငတယြပစရသည။ မမလကြဖင ဆးတက ကးကသည။ အထကပါ ရာဂါများသည

ခးရး ရာဂါနင ခြခားနငြခငးမရဘ ဆးကမမလကြဖင တက ကးကသရာမတစဆင ခးရး ရာဂါ

ကးစကနငပါသည။

တရစဆာနများ၏ နက စား သာကမသြဖင လတင ခးရးြပန ရာဂါြဖစ စနငသညဟ

ခငလ သာ အ ထာကအထားရသည ြဖစရပမျး သတငးပသညက မ တရခဘးပါ။ ခးရး ရာဂါရ

တရစဆာနများနင ၎ငးတ၏ ဦး နာက (သမဟတ) အြခားအစတအပငးများက ကငတယစစ ဆးသည

3

လပဂဂ လများနင ကမးကျငပညာရငတတင ရာဂါကးစကနင ချ ပမများြပားသည။ သရာတင

ကျက အာငချကြပတထား သာ တရစဆာနအသားက စားသး ပး ရာဂါ ြဖစပားသဟ၍ မရပါ။

မျကကညလာ (သမဟတ) အြခားခနဓာကယ အစတအပငးများက အစားထးခစတ

ကသြခငး ကာင ခးရး ရာဂါကးစကြခငးသည အလနတရာြဖစခ သာလညး ြဖစနင ြခရပါသည။

အဆပါကးစကမမျ းက မျကကညလာအစားထးလကခသ၊ သး ကာနင အြခားကယအဂါကးငယ

တက အစားထးလကခသတတင ရာဂါကးစကြဖစပားမများရခပါသည။ သြဖစပါ၍ ခးရးြပန

ရာဂါ ကာင ဦး နာကအ ြမး ရာင သာသ (သမဟတ) ရာဂါအမည ဖာြပ၍ မရ သာ အာရ ကာ

ဆငရာ ရာဂါရဖးသ လနာများထမ မျကကညလာနင အြခားခနဓာကယအစတအပငးများက

ရယအလ ခြခငးမြပမ အာငအထးသတြပရမညြဖစပါသည။

ခးရးြပန ရာဂါလနာမအြခားသတစဦးက ကကခြခငးသည အလနတရာမ ြဖစခပါသည။

သရာတင ယငးကသ သာလနာက ြပစ စာင ရာကရ သာသအ နြဖင နးကားသတရ နရမည

ြဖစ ပး လနာ၏ သားရညတနငထ တမ ကငးရငး အာင နရမညြဖစသည။

မးခနး (၃) ခးကကဒဏရာက ဘယလြပစမလ။

တရစဆာနတစ ကာင၏အကကခရပါက ထဒဏရာများက ရနငဆပြပာများများြဖင ချကချငး

ဆး ကာြခငးက အနညးဆး ၁၅ မနစခနြပလပပါ။ ဆပြပာမရပါက ရြဖငနငနင ဆးပါ။

ဤနညးလမးမာ လနစာထ ရာက သာ ရးဦးသနာြပစနညးြဖစပါသည။

အကယ၍ အရကြပန Alcohol/ Ethanol ၇၀% သမဟတ Povidine-iodine စသညတ

ရပါလင ၎ငးတြဖင ဒဏရာက ဆး ကာြခငးြပလပပါ။

ထ နာကလနာက နးစပရာကျနးမာ ရးဌာနသ အြမနဆးပ ဆာငပါ။

မးခနး (၄) ခးကကဒဏရာြပစရာတင ဘာ တက ရာငကဉရမလ။

အာကပါတက ရာငကဉပါ။

- ငရတရည၊ ပါငဒါမနများ၊ သစပငပနးပငအရညများ၊ အကစစဓာတ၊ အယလကာ

လဓာတနင ပ လာင စတတ သာ ဆး၊ ဆးပစစညးများအား ဒဏရာတင သးစြခငး၊

- ဒဏရာက ဖးအပပတတးစညးြခငး၊

4

မးခနး (၅) ခးရးြပန ရာဂါ လခနဓာကယတင ဘယလြဖစ ပ သလ။

လခနဓာကယအ ရြပား၏ အတငးဆးတစရ းအလာက Subcutaneous tissue ဟ ခ သည။

ခးရးြပနဗငးရပစပးသည လခနဓာကယထဝင ရာကခ ပဆလင ၎ငးတစရးလာမ လညး ကာငး၊

ကကသားမငမလညး ကာငး ခနဓာကယ၏ အဖျားနားရ အာရခနာဗ ကာများ (Peripheral nerves)

နင အာရခ ကာရးမ ကး (Spinal cord) သြပနနဝင ရာက ပါသည။

ဗငးရပစပးသည အာရ ကာငယများမ ပငမအာရ ကာရးမကးနင ဦး နာကသ

ပျနသား သာနနးမာမနး ြခ (၁) ရက လင (၁၂) မ (၂၄) မလမတာခန ရလျားပျနနငပါသည။

ရာဂါကးစကခရ သာ လနာသညသာမနမဟတ သာ အြပအမများနင ရာဂါလကခဏာများက

ဗငးရပစပး ဦး နာကအတငးဝင ရာက သာအခါ ြပသပါ တာသည။

ရာဂါပျ းရက (Incubation Period) မာ ရကအနညးငယမ လပငးအထ၊ အချ ဆလ င (၁)

နစခနအထရတတပါသည။ ရာဂါပျ းရကဆသညမာ ခနဓာကယထ ရာဂါပး ဝင ရာကသည

အချနမ ရာဂါလကခဏာြပသည အချနကာလက ဆလပါသည။

မးခနး (၆) ခးရးြပန ရာဂါ ြဖစလာဖ ဘယလအ ြခအ နများက လမးမးပါသလ။

ခးရးြပန ရာဂါြဖစ စဖ အာကပါအချကများက လမးမးချယလယကပါသည။

ခးကကဒဏရာအမျးအစား

ခးကကဒဏရာ ပမာဏ

ခနဓာကယအတငး ဝင ရာက သာ ခးရးဗငးရပစပမာဏ

ကက သာ တရစဆာနအမျးအစား

အကကခရသ၏ ကယခစမးအား

အကကခရ သာ နရာ၊ လညပငး၊ ဦး နာကနင အာရ ကာထထပ သာ လက ချာငး

က လးများက အကကခရပါက ရာဂါပျးရကတ တာငး ပး ဦး နာက၊

အာရ ကျာရးမကးနင ဝးရာတတင အကကခရပါက

ရာဂါပျ းရကပမကာရညမညြဖစပါသည။

5

မးခနး (၇) ခး၊ ကာငများအ နြဖင အကကခရ ပး ဘယ လာကကာလင ခးရးြပန ရာဂါ

ြဖစနငပါသလ။ ခးရးြပနြဖစ သာ တရစဆာနသည ဘယ လာကအသကရငနငပါလ။

ရာဂါြဖစဖ ပျး ထာငသညကာလ ( ရာဂါပျးချန) သည ရကအနညးငယမ လ ပါငးများစာ

ကာြမငနငသည။ ရာဂါြဖစနငသည အချနမာ လကခဏာစြပသညအချနမ သဆးချနအထ (၁)

ရကမ (၇) ရကခနြဖစနငသည။

မးခနး (၈) ခးရးြပန သာ ခးတင ဘယလ ရာဂါလကခဏာများ တရနငပါသလ။

ခးရးြပန ရာဂါြဖစပား သာ ခးတင တရသည အဓကအမအရာ ြပာငးလမများနင

လကခဏာများမာ

ရနစြခငးမရဘကကြခငး

သာမနမဟတ သာ ပစစညးများ (တတ၊ သ ချာငး စသည) တက စားြခငး

အ ကာငးမ ြပးလား နြခငး

အသ ြပာငးလလာြခငး၊ ဥပမာ - အသသကးြဖင ဟာငြခငး၊ မာနဖြခငး (သမဟတ)

အသမြပနငြခငး

ပါးစပမသားရညတြမားြမားကျြခငး၊ အြမပတစစထကကျြခငး

မးခနး (၉) လတင ခးရးြပန ရာဂါြဖစလင ဘယလလကခဏာများ တရနငပါသလ။

လတင ခးရးြပန ရာဂါြဖစပါက အာကပါလကခဏာများ တရနငသည။

ခးကကခရ သာ နရာတင နာကျငြခငး၊ ယားြခငးတက ခစားရြခငး၊ (၈၀%

သာလနာတင တရသည။)

ဖျားြခငး၊နမးနယြခငး၊ ခါငးကကြခငးတက (၂)ရကမ (၄)ရကခနခစားရတတ ြခငး၊

ရကမကညရြခငး၊ ရမ သာကရဘ ကာကလန နြခငး (Hydrophobia) ြဖစတတ

ြခငး၊

အသ၊ အလငး ရာင၊ လတကြခငး (ပနကာသမဟတယပ တာင လ)တက ခနင

ရညမရြခငး၊

သ တာမညက ကာကရ နြခငး၊

စတဆး ဒါသထကြခငး၊ သညးမခနငြခငးနင စတဓါတကျဆငးြခငး၊

ထးကစာသကလကတနြပနတတြခငး၊

ရာဂါရငလာသညအခါ ရကြမငရမ ြဖငလညပငး၊ လည ချာငးတစ လာက

ကကသားများညစသြဖင လညပငးတစဆြခငး၊

6

ရာဂါခစားရသညကာလသည(၂)ရကမ(၃)ရကခန ကာြမင လရ ပး အ ရး ပ

ကပမတကသမက ရရလင(၅)ရကမ (၆)ရကအထ ကာြမငနငပါသည။

မးခနး(၁၀) ခးရြပန ရာဂါလနာအတက ထ ရာက သာကသချကများ ရပါသလား။

ခးရးြပန ရာဂါစြဖစ ပဆလင ပျာကကငး အာငကသနင သာ နညးလမးမရပါ။ လနာ

သကသာ စရန၊ နာကျငမများသကသာ စရနနင စတလပရားမက သကသာ စရနသာပပးရမတစပါး

အြခားကသနင သာ နညးလမးမရပါ။

လနာက စာင ရာကြပစ ပးသသည လနာမကကြခငးနင လနာ၏သားရညတမ

မမကကးစကြခငးမ (မမတငအ ရြပားပနပဒဏရာရလင(သမဟတ) mucosa

မတဆင) ကာကယရနအတက ရာဂါအကာအကယပစစညး (Personal Protective

Equipments-PPE) က အသးြပရမည။

လနာအားအလငး ဖျာ ဖျာသာရ ပး တတဆတ ငမသက သာ အခနးတင ထားရမည။

ဆညသနင လ အးတကခကမလညးမရ စရ၊ သမဟတပါက

လနာသညအ ကာဆြခငး၊ တကြခငးတ ြဖစ စနငသည။

စတ ငမ စရန Diazepam 10mg, 4-6 hourly ပးနငသည။ Chlorpromazine

50-100mg ထပဆင ပးနငသည။ သမဟတ IV Morphine

ကလသလထး ပးနငသည။

ပါးစပမအစားအစာ ကးရန များ သာအားြဖင ြဖစနင ချမရပါ။

အ ကာ ဆးများသငး ပးနငပါသည။

မးခနး(၁၁) ခးရးြပန ရာဂါ ြဖစတငး သဆးပါသလား။

သမာရးကျ ခးရးြပန ရာဂါြဖစပားြခငးသည လကရကာလတင တကျထ ရာက သာ

ကသမမျ းမရသညအတက ရာခငနနးြပည သ စနငပါသည။

ကမဘာ ပ တင အထးသးသန ကပမတြပစကသမ ကာင လနာ(၇)ဦးသာ အသကရငခ

ဖးပါသည။ ၎ငးတအားလးသည ခးကကမခရမ ကတင ခးရးြပန ရာဂါကာကယ ဆးများက

ထးနမရ ပး ယငးကာကယ ဆး ကာင ရာဂါြဖစပားမြဖစစဉက

ြပြပင ြပာငးလနငခြခငးြဖစသည။

7

လငးနကကသြဖင ခးရးြပန သာ လနာတစဦးမလညး ကတင ခးရးြပနကာကယ ဆး

မထးခ သာလညး အသကရငခဖးပါသည။ သရာတင ထြဖစစဉမာ သမာရးကျ ခးရး ရာဂါပး

ကာင ြဖစြခငးမဟတပါ။

မးခနး(၁၂) ခး(သမဟတ) ကာငကက ပး ဘယ ဆးကသမကမ မယ သးပ(၁၀)ရက

စာငကညြခငးသည မနကနမရပါသလား။

မမနကနပါ။ ခးရးြပန ရာဂါ အြဖစများ ပး၊ ခး၊ ကာငဦး ရ အလနများ သာ နငငများ

တင ကာကယ ဆးစတငထးန ပး (၁၀)ရကကာ စာငကညရပါမည။ တရစဆာနသည စာင ကည

န သာ (၁၀)ရကအတငး ကျနးမာပကတြဖစ နပါလင Post-exposure prophylaxis (PEP)က

Pre-exposure regimen အြဖစြပနလည ြပာငးလ ထးနနငပါသည။ အနာဂါတတင

ခးရးကကခရ သာ ကတငကာကယ ပးြဖစ နရန အတကြဖစသည။

အခနး(၁၃) ခးကကခရ ပး မညကသ သာ အ ြခအ နတင ခးရး ရာဂါကာကယ ဆးက ထးန

ရပါမလ။

အကကခရ ပး နာက ခးရးကာကယ ဆးထးနြခငး Post-exposure prophylaxis (PEP)

သည ခးရး ရာဂါြဖစ န သာ သမဟတ သသယြဖစ သာ တရစဆာနတစ ကာင အကက ခရပးလင

မလမ သထးနရမညကာကယ ဆးြဖစပါသည။ PEP က အာကပါ အ ြခအ နများတင

ထးနရမညြဖစပါသည။

အကကခရ သာဒဏရာသည အ ရြပားပနးပြခငး၊ စတ ပ နြခငး၊ သးများထက

နြခငး

ခနဓာကယအတငးသား (mucous membranes) က သသယြဖစဖယ တရစဆာန၏

သားရညနငထ တမြခငး

တရစဆာနသည လတစ ယာက ယာကကကက ပး

(၁) သဆးသားြခငး

(၂) သာမနမဟတ သာ၊ အ ြပာငးအလြမန သာ အြပအမများ ြပသလာြခငး

(၃) သသယ(သမဟတ) ခးရး ရာဂါြဖစ န သာ တရစဆာန၏ဦး နာကအား ဓါတခ

စစ ဆးရာတင ခးရးြပန ရာဂါအမနတကယြဖစပား နြခငး၊

8

မးခနး(၁၄) ခးရးကာကယ ဆးထးထား သာ ခး၏ ကကြခငးခရသသည ခးရးကာကယ

ဆးထးရဦးမာပါလား။

ကက သာ ခးသည စနစတကျ ခးရးြပန ရာဂါကာကယ ဆးက ထးနထား ပးြဖစ ပး

ထကာကယ ဆး၏ အာနသငသည ြပညဝ ကာငးမနသည ဓါတခအ ထာကအထားရလင

ခးရးြပန ရာဂါကာကယ ဆးထးနရနမလအပပါ။ ဤသမဟတလငမ သင တာ သာ PEP အတငး

ဆးများ ထးနရပါမည။

မးခနး(၁၅) ကကအကကခရလင ထကသ ခးရးကာကယ ဆး (PEP) ဆးထးရန

လအပပါသလား။

ကကတင ခးရးြပန ရာဂါြဖစပားသညက အချ အာရနငငများတင အစရငခဖး သာလညး

အလနတရာမ ြဖစ တာငြဖစခပါသည။ အမကကများကကလင PEP ထးနရန မလအပပါ။ သ သာ

တာကကများ၊ ရ သားနစ ချာငးြဖငကကြဖတတတ သာ တရစဆာနများ (wild rodent)

ကကလငမ ကးစက ရာဂါဆငရာ ဆရာဝနကးများ သမား တာကးများနင တငပငညနငး

သငပါသည။

မးခနး(၁၆) လငးနအကကခရလင ဘယလ ဆာငရကရပါမညလ။

အ ရ တာငအာရ ဒသအတငးတင လငးနနငထ တ ပး လတင ခးရးြပန ရာဂါ ြဖစပား

သညဟ ခငလ သာ အ ထာကအထားများ မရ သးပါ။ သရာတင ထငးနငငတင ကျကစား သာ

လငးနများက လလာရာ ၎ငးတ သးအတငး ခးရးဗငးရပစ၏ ပဋပစစညးများက တရ ကာငး

အစရငခထားသညကသရရသည။ ထ ကာင လငးနကကခရလင ဒဏရာကထ ရာကစာ

ဆး ကာသတသင၍ ကမးကျငပညာရငဆရာဝနများနင ြပသတငပငရန လအပပါသည။

နာ န သာ၊ သ န သာ လငးနများက ကငတယြခငး၊ ဆာကစားြခငးများက မြပလပရနလညး

လအပပါသည။

မးခနး (၁၇) ခးရး ရာဂါရ သာ တရစဆာန၏နနငနထကပစစညးများက စား သာကမလင

ခးရးကာကယ ဆး (PEP) ထးနရနလအပပါသလား။

မလအပပါ။

ဓါတခနငကးစက ရာဂါဘာသာရပဆငရာ အ ထာကအထားများအရ ရာဂါရတရစဆာန၏

နနငနထကပစစညးများက စားသးြခငးြဖင ရာဂါမကးစကနငပါ။ သရာတင ရာဂါရတရစဆာနမ နက

စားသးရနမတကတနးသငပါ။

9

အခနး(၁၈) ခးရးြပန ရာဂါရ သာ တရစဆာန၏အသားကစားသးြခငးြဖင ရာဂါကးစကခရနင

ပါသလား။

ခးရးြပန ရာဂါရတရစဆာန၏အသားက အစမးစားသးလင PEP ထးနရန လအပပါသည။

သ သာအသားစမးများ ကငတယသ၏လကတင ပနးပဒဏရာရပါက ရာဂါပးကးစကနငပါသည။

ထ ကာငအသားစမးများ ကငတယရာတင လကအတဝတရနနင ကငတယ ပးပါက လကက

ဆပြပာနင စငကယစာ ဆး ကာရနလအပပါသည။ ချကြပတထား သာအသားသည ခးရး ရာဂါ

မကးစက စနငပါ။ သရာတင ရာဂါရ တရစဆာန၏ အသားများက စားသးရနမတကတနးသငပါ။

မးခနး(၁၉) တစကမတညးထး ပးရာသကပနကာကယနင သာ ခးရးြပန ရာဂါကာကယ ဆး

ရပါသလား။

တစကမတညးထး ပးတစသကတာလး ကာကယမ ပးနငသည ခးရးြပန ရာဂါကာကယ

ဆးမျးမရပါ။ တစကမတညးထးရ သာ ကာကယ ဆးများရ သာလညး ၎ငးတသည သတမတ

ကာလတစခအထသာ ကာကယနငစမးရပါသည။

မးခနး(၂၀) ခးရးြပန ရာဂါကာကယ ဆးထး ပး ခးရးြပန ရာဂါြဖစပားတာမျးရနငပါသလား။

မြဖစနငပါ။ လတငထးနသညကာကယ ဆးများက ခးရးဗငးရပစ၏ ဆးကျ းများက

ချ းဖျကနမနငးထား ပးမ ဖာစပထားြခငးြဖစသည။ အဆငဆင သာ အရညအ သးထနးသမး ြခငး၊

ြပငးအားြပညဝ စြခငး၊ အဆပဆးကျ းဖယရားြခငး၊ ဘးအနတရာယမြဖစ စ ရးနင ပးမား

သနစင ရးလပငနးစဉများက စနစတကျြပလပ ပးမ လတငသးစရန ကာကယ ဆးများက

ထတလပပါသည။

မးခနး(၂၁) ခးရးြပန ရာဂါကာကယရန၊ နမနငးရနမညသ ဆာငရကရမညနညး။

တရစဆာန မးြမ ရးနငကသ ရးဆရာဝနများ၏ သတမတညနကားချကအတငး မမ၏

အမ မးတရစဆာနများ ( ခး၊ ကာင စသညတ)က ခးရးြပန ရာဂါကာကယ ဆး ထးန ပးြခငးြဖင

တာဝနယကရနြဖစသည။

အမ မးတရစဆာနများ၏ ကာကယ ဆးထးလကမတက စနစတကျသမးဆညးထား

ပး နစစဉကာကယ ဆးထးရနရ သာအခါ ြပနလညတငြပပါ။

ရာဂါရ သာ က၊ နားများ၏ အမသား၊ ကသားများ၊ နများက ရာငးချြခငး၊

စားသးြခငးမြပပါနင။

10

မးခနး(၂၂) အမ မး ခးများက မညကသ ကာကယ ဆးထးရပါမညနညး။

ခး ပါကက လးများက စတချရ သာ ခး မးြမ ရးသမားများထမ ရရနငပါသည။

၎ငး မးြမ ရးသမားတသည ခးသားအပမများက စနစတကျ ခးရး ရာဂါကာကယ ဆးများက

ထး ပးထား ပး ခး ပါကက လးများသညလညး မခငထမ ခးရး ရာဂါကာကယနငစမး(၃)လတာ

ရရ နပါသည။ ထ ကာင ၎ငး ခးငယ လးများက အသက(၃)လတငတစကမ၊ (၉)လတင တစကမ

ခးရး ရာဂါကာကယ ဆးထး ပးရမညြဖစ ပး နာကပငးတငမ (၁)နစတစကမ

ထး ပးရမညြဖစပါသည။ ခးများက ကးငယမ ရး ကာကယ ဆးမထးမသချ ဆးများကလညး

တက က းရမညြဖစပါသည။ အကယ၍ ခး ပါကက လးများက လမး ပ မ ကာကယ၍

အမ မးအြဖစ မးြမမညဆပါက အထက ဖာြပပါ ဆးထးနညးအတငး(၃)လတငလညး ကာငး၊

(၉)လတငလညး ကာငး၊ နစစဉတငလညး ကာငး ကာကယ ဆးထး ပးရမညြဖစသည။

ပထမဆး ဆးထးြခငးက ခးအသက (၂)လအထ စာ၍ထးနငသည။ ပထမဆး(၃)လ ဆးမထးမ

အရယတင ယငး ခးငယများက သတြပကငတယသငပါသည။ လမး ပ မ လလင ခးက

ကာကယ၍ အမ မးတရစဆာနအြဖစ ကာငးစာ မးြမမညဆလင ချကချငး ခးရး ရာဂါ

ကာကယ ဆးကထးရမည။ တရစဆာနကသ ရးဆရာဝနနင ြပသတငပင၍ ဆးထးပါ။

11

အပငး (၂) ကျနးမာ ရး စာင ရာကမ ပးသများအတက

မးခနး (၁) ခး (သမဟတ) တရစဆာနကကဒဏရာက ဘယလြပစ စာင ရာကရမလ။

တရစဆာနတစ ကာင၏ အကကခရပါက

ဒဏရာက ဆပြပာနင ရနငနငသးကာ အနညးဆး ၁၅ မနစခန

ညငသာစာပတတက ဆး ကာပါ။ ဆပြပာမရပါက ရြဖငသာ ဆး ကာပါ။

ဤနညးသည အလနထ ရာက သာ ရးဦးြပစနညးတစခြဖစသည။

ကျနးမာ ရး ဆးခနးတင ဒဏရာများက ၇၀% အရကြပန (သမဟတ) Povidone-

Iodine ြဖင သချာစာ သနစင ဆး ကာပါ။

အကကခရ သာ လနာ၏ ကာကယ ဆးထးရာဇဝငက မးြမနးပါ။ ဆဆ၊

ကကညာ မးခင (ဆကမ = DPT) (သမဟတ) Tetanus Toxoid ထးဖးြခငး ရ၊ မရ

စစမးပါ။ Tetanus Toxid က လအပလင ထး ပးပါ။

ပဋဇဝ ဆးများ (Antibiotics) ကအနာပးမဝင အာင တက ကးနငသည။

မးခနး (၂) တရစဆာနကကထား သာ ဒဏရာအတကမညသ သာအရာများက ရာငကဉရမလ။

အာကပါတက ရာငကဉပါ။

- ခးကကဒဏရာအား ဖးအပ၍ ဆးထညြခငးနင ပတတးစညးြခငး

- ဒဏရာက အပြဖငချပြခငးသည ခးရးဗငးရပစပးက ထး ဖာကဝင ရာကမက ပမ

ြဖစ စနငသည။

- ချပရနလအပ သာ ကးမားသည ဒဏရာများတင ကာကယ ဆး Rabies

Immunoglobulin (RIG) ဆးထးန ပးမ ချပရပါမည။ လခနဓာကယ တစရးမ

ဖာစပ သာ HRIG (Rabies Immunoglobulin of Human Origin) မာ

အလန ဈး ကးမား ပး လအပ သာပမာဏမရရတတ ချ။ ြခ လး ချာငးတရစဆာနမ

အ ြခခ ဖာစပ သာ ကာကယ ဆး ERIG (Rabies Immunoglogulin of equine

origin) သည ဈးပမသကသာကာ နငငအ တာများများတင ရရနငပါသည။

- ချပရးများက တငးကပ န အာင မချပရပါ ။ သမသာ သး၊ ြပည စသညတ

စးထကလယ စနငပါမည။ ထအခါလအပ၍ အဆပါဒဏရာက ဒတယအကမ

ြပနလညချပရသညအခါတင အနာကျကြခငး၊

ဆကစပမ ကာငးမနြခငးတရနငမညြဖစပါသည။

12

မးခနး (၃) တရစဆာနအကကခရ ပး ခးရး ရာဂါကာကယ ဆးထးရန လအပ သာ ရညညနး

အချကအလကများက သရပါရ စ။

ရာဂါအနတရာယအဆငက တရစဆာနကကခရမ အတမအနက ပ အ ြခခ၍ PEP

ဆးထးအညနးများက ဇယား (၁) ြဖင ဖာြပအပပါသည။

ဇယား (၁) တရစဆာနနင ထ တပအဆငဆငနင ထ တ / အကကခရ ပး ခးရးကာကယ ဆး

သးစြခငး ရညညနးသတမတချကများ

တရစဆာန

နင

ထ တပ

အဆင

ဆင

ထ တ သာ တရစဆာန၏ အ ြခအ န

အမျ းအစားများ (အမ မး၊

တာရငးတရစဆာနa သသယ၊ ခးရးြပန၊

တရစဆာန ရာမ တ)

ထာကခသတမတ သာ PEP ဆးထးနညး

၁ - တရစဆာနနင ထ တ ြခငး၊ အစာ ကး

ြခငး

- သာမနအ ရြပားအ ကာငးက

တရစဆာန၏ လာြဖင လျကြခငး၊

- သာမနအ ရြပားအ ကာငးက

ခးရးြပန တရစဆာနနင ထ တ ြခငး

(သမဟတ)လနာကယတငး

စမထကရည၊အညစအ ကး

(secretion of excretion) တနင

ထ တ ြခငး၊

ယကည လာက သာအြဖစ အပျက

အ ကာငးအရာရလင ဘာမလပစရာ မလပါ။

၂ - အကာအကယမရ သာ အ ရြပားက

ရ သားြဖင ကကြခစမရမ ြဖစြခငး၊

- သာမနကတြခစမြခငး(သမဟတ)

သးမထက သာ ပနးပဒဏရာ

ကာကယ ဆးချကချငးထးပါ။b

စာငကညရသည ကာလ (၁၀) ရကcအတငး

တရစဆာနသည ကျနးမာ န သာအခါ

(သမဟတ) စတချရ သာ ဓာတခခနးမ

ဆ လျာ သာ ဓာတခစစ ဆးမမ ခးရးြပန

ရာဂါ မဟတ ကာငးအတညြပချက ရ သာ

အခါက ရပလကပါ။

13

၃ - ဒဏရာတစခ (သမဟတ)

တစခထကပသညအ ရြပား ဖာက

ထငး သာကကရာ (သမဟတ)

ကတရာ

- ြပတရ န သာအ ရြပားက

လျကြခငး

- အတငးသား (mucosa) က

သားရညြဖင ညစပတြခငး၊

- လငးနနင ထ တ ြခငးe

Rabies vaccine ချကချငး ထးပါ။ PEP

(Post – exposure prophylaxis)

ထး ပးသညနင အြမနဆး Rabies

immunoglobulin က ထးပါ။Rabies

immunoglobulin က ပထမထးနြခငးမစ၍

(၇)

ရကအထထးနငသည။တရစဆာနသည စာငက

ညရသညကာလ (၁၀)ရကအတငး

ကျနးမာ နပါက(သမဟတ) စတချရ သာ

ဓာတခခနး တငလအပ သာ စစ ဆးမ၊

ခးရး ရာဂါမဟတ ကာငး

အတညြပနငလင ဆးထးြခငးက

ရပဆငးလကရန ြဖစသည။

(World Health Organization (2013) WHO Expert Consultaion on Rabies. WHO

Technical Report series 982, Second report, Gevena)

အထက ဖာြပပါ ဇယား (၁) အတက အာက ြခမတစများ (Foot notes)

a. ကက၊ ယနတနင ထ တ ြခငး၊ PEP မလအပပါ။

b. ခးရးြပနနင ချနညး သာ ဒသတင နမ ကာငး သာ ခး၊ ကာငက စာငကပ

ကညရ နခက ဆးကထးနမက ရဆငးထားနငသည။

c. ဤ စာငကပကာလသည ခးနင ကာငများအတကသာ ြဖစသည။ သသယ ြဖစဖယ

အမ မး (သမဟတ) တာတရစဆာနနငအြခား အနတရာယရ တရစဆာန အမျးအစားများ ကမ

သတြဖတ ပး လအပ သာ တစရးနမနာတင ခးရးပဋပစစညး ရ၊ မရ ဓာတခ စစ ဆးမ

ြပလပရမည။

d. ဦး ခါငး၊ လညပငး၊ မျကနာနင အဂါစပတစဝကအကကခရလင ထ တမအဆင (၃) ဟ

သတမတသည။ အဘယ ကာငဆ သာ ၎ငး နရာများတင အာရ ကာများ

ထထပ သာ ကာင ြဖစပါသည။

e. PEP ဆးထးနြခငးက လနငလငးနထ တမရလင ထညသငးစဉးစားပါ။

14

မးခနး (၄) ခးရးြပန ရာဂါ ကာကယ ဆးမထးမ ထး ဆးအား အရညအ သးြပညမ အာင

ဘယလသ လာငသမးဆညးရမလ။၊

ခတမ ခးရး ရာဂါကာကယ ဆးများက အးခ ြခာက သ အာင ြပြပငစရငထားသြဖင

ကာရညတညတ ပး အထားအသခပါသည။ ကာကယ ဆးများက ရခ သတတ ာအတငး (၂) ဒဂရ

စငတဂရတမ (၈) ဒဂရစငတဂရတ(2.C to 8

.C) အတငးမာထားရရပါမည။ ထ ဆးပလငးက

ဖျာစပ ပးလင တစခါသးြဖစသညအ လာက ချကချငးအသးြပရပါမည။ အကယ၍အ ရြပားထသ

ထးသငး သာ ဆးထးနညး (Intradermal (ID) route) ကအသးြပမညဆလင

ဖျာစပထား ပး သာ ဆးရည (2.C to 8

.C) အတငးထားသရမညြဖစ ပး (၆) နာရအတငးသာ

အသးြပရပါမည။

မးခနး (၅) ခးရးြပန ရာဂါကာကယ ဆးနင Immunoglobulin တက ကယဝန ဆာငနင

နတကမခငတအား ထး ပးလရပါသလား။

ထး ပးနငပါသည။ ခတမ ခးရး ရာဂါကာကယ ဆးများသည ဆးကျးများက ချ းနမ

ဖယရားထား ပးြဖစ၍ စတချရသညအြပင ကာကယစမးအားလညး ြပညဝသညြဖစ၍

ကယဝန ဆာငနင နတကမခငတအား ထးန ပးနငပါသည။ ကယဝန ဆာငမခင ဝမးဗကအတငး

သ နဓသားဖ ဖ းကးထား နစဉနင နစ န သာ က လးများအ ပ ကာကယ ဆး၏ အကျ း

သက ရာကမများမရပါ။ ခးရးဗငးရပစပးသည မခင၏ အချငး (Placenta) က ထး ဖာက

ကျာြဖတြခငး မြပလပနငပါ။ ရးရး မးြခငးြဖငြဖစ စ၊ ဗကခ မးြခငးြဖင (Caesarean section)

ြဖစ စ ကျနးမာ သာပကတက လးများက မးဖားနငပါသည။

မးခနး (၆) အ ရ တာငအာရ ဒသတငးရ ခးရးြပန ရာဂါအြဖစများ သာ နငငများတင

မညကသ သာ ကာကယ ဆးမျးများက သးပါသနညး။

ခးရး ရာဂါကာကယ ဆးများက မညသညအ ြခခပစစညးြဖင မးြမထတလပထားမ ပ

မတည၍ ခြခားနငကပါသည။

တစရ း မးြမမ အ ြခခြခငး (Tissue culture origin)

ကက၊ ဘဥတငးရ သ နဓသားက အ ြခခြခငး (Embryonated egg origin) ဟ၍ (၂)

မျ းရပါသည။

15

လကရ စျးကကတင သးစ န သာ ခတမကာကယ ဆးများမာ Human diploid cell

vaccine (HDCV), purified vero cell rabies vaccine (PVRV), purifiedchick embryo cell

vaccine (PCECV), and purified duck embryo vaccine (PDEV) တ ြဖစကပါသည။

ကမဘာကျနးမာ ရးအဖ သည နငငအသးသးတင င ကးကနကျမသကသာ စသည

အ ရြပားတငး ဆးထးစနစအစအစဉ Intradermal (ID) rabies vaccination schedule က

တကတနးအား ပးလျကရပါသည။ ၎ငး ဆးထးနညးသည စတချရ ပး ထ ရာကမရသညအြပင

ခတမကာကယ ဆးများက လကလမးမ ပး ဈးသကသာစာြဖင သးစနင စပါသည။

မးခနး (၇) လကရ ခတမ ခးရးြပန ရာဂါကာကယ ဆးများ၏ အားသာချကများက သပါရ စ။

ခတမ ခးရးြပန ရာဂါကာကယ ဆးများသည အလနအစမးထကသြဖင သးစရာတင

စတချမရရသညအြပင ကယခစမးအားကလညး ကာလတာရည ရရ စသည။ထသ ကယခစမးအား

တာရညရရြခငးသည ခးရးြပန ရာဂါ၏ ရာဂါပျးရကတာရညြခငးက လမးြခနငသြဖင

အ ရးပါ သာ အချကတစချကြဖစသည။

ခတမ ခးရးြပန ရာဂါကာကယ ဆးများသည ြခာက သ အးခထားသညြဖစရာ

ကာရညစာ ထားသနင ပး ဆးအာနသငလညး တာရညခပါသည။

ကာကယ ဆးများက ဆးမနအသငြဖငထတလပထား ပး တစခါသး ဆးထးအပနင

သးသန ဖျာစပရန ဆးရညတနငပလငးတပါဝင ပး အသား ဆး (IM) အြဖစ ဆးတစလး

လင တစကမသာ အသးြပနငရန စမထားရပါသည။

ခးကကခရနင ြခများြပား သာအပစြဖစသည က လးသငယနင တရစဆာနများ

ကငတယရသည ဝနထမးများ၊အလပသမားများက တရစဆာနနင ထ တကငတယမမရခင

ကတငကာကယ ဆးများ (Pre-exposure vaccination) ထးန ပးနငသည။

၎ငးတအား တရစဆာနအကကခရပါကလညး ချကချငး ခးရးြပနကာကယ ဆးထးြခငး

(Post-exposure phophylaxis - PEP) က ထးန ပးနငသည။

လတစဦးသည ခးရးြပန ရာဂါကာကယ ဆးက ကတငကာကယ ဆးထးြခငး (Pre-

exposure) အြဖစလညး ကာငး၊ တရစဆာနနင ထ တအကကခရ ပးမ ကာကယ ဆးထးြခငး

(PEP) အြဖစလညး ကာငး တစခခက ဆာငရကနငသည။ ဤသထးနထားြခငးြဖင

ခးရး ရာဂါပးဝင ရာကလင တြပနမညကယခစမးအားက မတမ ပးြဖစ နမည။ နာငတင

ခးရးြပန ရာဂါ ဆးက လအပ၍ ထး ပးသညအခါတငး ခနဓာကယမ တြပနနငမ

ကယခစမးအားက တစဆ ပတး၍ ထတလပ ပးမညြဖစသည။

16

မးခနး (၈) ကမဘာကျနးမာ ရးအဖ မ အသအမတြပ ထာကခထား သာ ခးရးြပန ရာဂါ

ကာကယ ဆးများက သပါရ စ။

ကမဘာကျနးမာ ရးအဖ (WHO) မ ခငြပသတမတထား သာ ခးရးြပန ရာဂါကာကယ ဆး

စာရငးများမာ အြပညြပညဆငရာ ဈးကကတငရ သာ အသား ဆးထး (IM Route) ကာကယ ဆး

များ ြဖစကသည။ WHO မ ထာကခသတမတ သာ ID ဆးထးနညးက အသးြပ၍ အစမးထက၍

စတချရ သာ အ ရြပားတငထး (ID route) ခးရးြပန ရာဂါ ကာကယ ဆးများကလညး

စာရငးြပစထားရပါ သးသည။ ဆးဝါးပစစညးထတလပ သာ ကမပဏများ ဆးဝါးထတလပရာတင

ကမဘာကျနးမာ ရးအဖ (WHO) ၏ ကတငအရညအ သးသတမတချကများအတငး အဆငဆင

ထတလပ ဆာငရကရနများက လကနာ စရန WHO မ တကတနးသည။ သမသာ ကာငးမန သာ

ထတလပမအ လအကျငများနင အရညအ သး စတချရြခငးတက သချာ စမည ြဖစသည။

မးခနး (၉) ခးရးြပန ရာဂါ ကာကယ ဆးထးနြခငး၏ “စ” ကက ဆးထးအစအစဉက ဖာြပပါ။

ခတမ ခးရးကာကယ ဆးများက တရစဆာနနင မထ တ၊ မကကမခင ကတငကာကယ

ဆးထးြခငး (Pre-exposure prophylaxis) နင တရစဆာနအကကခရ ပး ကာကယ ဆးထးြခငး

(Post-exposure Prophylaxis - PEP) စသည ကာကယ ဆးထးနညး (၂) မျ းရ ပး

ဆးထးအစအစဉများသညလညး သကဆငရာအ ြခအ နအလက ထးနနငသည။

တရစဆာနနငမထ တ၊ မကကမခငကာကယ ဆးထးြခငး(Pre-exposure prophylaxis)

အသား ဆးထးြခငး (Intramuscular administration) one does of vaccine ကရက ‘၀’

(သည)၊ (၇)ရက၊ (၂၁) ရကသမဟတ (၂၈) ရကတတင အသား ဆး (IM) ထးသားရပါမည။

အ ရြပားတငးထးြခငး (Intradermal Administration) အ ရြပားတင (ID) ကာကယ ဆး

0.1ml က ရက‘၀’ (သည)၊ (၁) ရက၊ (၂၁) ရက သမဟတ (၂၈) ရကတင ထးနရပါမည။

ဖင ဖာက ဖျာစပထား သာ ဆးပလငးများသည ဖင ပး ၆ နာရအတငး အသးြပရမညြဖစသြဖင

ဆးက ကာငးမနစာ ခတာနငရန ID pre-exposure prophylaxis ဆးထးြခငးအတက

လ လာက သာ ဆးထးမညလဦး ရကစ ပး ထး ပးနငလင ပမသင တာပါသည။

သးခါ။ သးကမ

အသားတငး (သမဟတ) အ ရြပားတငး ဆးထးနြခငး နညးြဖင သညရက (day 0)* ၊ ၇ရက (day 7) နင ၂၁ ရက (သမဟတ) ၂၈ ရက (day 21 or 28) တတငထးရန။

17

*သညရကဆသညမာ ကာကယ ဆးစတငထးနသညရကြဖစ ပး အကကခရသညရကက

ဆလြခငးမဟတပါ။

တရစဆာနနငထ တ ပး/ အကကခရ ပးကာကယ ဆးထးြခငး(post- exposure prophylaxis -PEP)

PEP ဆးထးနညး (၃) မျ းရပါသည။

ငါး ကမထးနြခငးနင လးကမ ထးနြခငးနငးယဉမ (Five-versus four does IM

Regimen) (“Essen” regimen)

ကာကယ ဆး one does အားအသား ဆးအြဖစရကသည ‘၀’၊ ၃ရက၊ ၇ရက၊ ၁၄ရကနင ၂၈

ရကတတင အသးသးထး ပးသားရနြဖစသည။ လ ကးများတငလက မာငးအ ပ ပငး (deltoid

region)၊က လးငယများတင ပါင၏ အ ရ အြပငပငး(anterolateral thigh) တတင IM

ထးရပါမည။ ဆးဆပယမအားနညး သာတငပါးတငမထးရပါ။

အ မရကနြပည ထာငစ၊ Atlanta မ ရ၊ Centers for disease Control and Prevention

(CDC) မ လလာမတစခြပလပရာတင အသား ဆးက၄ ကမသာထးြခငး(four doses IM

regimen) က rabies immune globulin (RIG) နင တဖကအသးြပရာတင လ လာက သာ

ကယခစမးအားတးြမင ပးနငသညက တရပါသြဖင ပဉစမအကမ IM ထး ပးြခငးသည

မလအပ ကာငး သးသပ ထာကခထားပါသည။

(http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/rr902a1.htm)

ကယခအားချ တ နသများ (persons with immunosuppression) က PEP

ကာကယ ဆးထးလ င အသား ဆး၅ ကမထးနညး (five-dose IM regimen) ကသးစရပါမည။

Full Essen regimen

၅ ကမထးနြခငး (RIG တသးသညြဖစ စ၊ မသးသညြဖစ စ)

အသား ဆး(IM) ဆး one doseက သည(၀) ရက၊ ၃ ရက၊ ၇ရက၊ ၁၄ရကနင ၂၈ ရကတတင ထးရနြဖစသည။

Shortened Essen regimen

၄ ကမထးနြခငး (RIG တသးသညြဖစ စ၊ မသးသညြဖစ စ)

အသား ဆး (IM) ဆး one dose က သည(၀)ရက၊ ၃ရက၊ ၇ရကနင ၁၄ ရကတတငထးရနြဖစသည။

18

ပထမဆး အကမထးရာတင တရစဆာနနငထ တ ပး (သမဟတ) ကကခရ ပး နာက အတတနငဆး

ချကချငးထး ပးရမည။

(သည(၀) ရက)။

သည (၀) ရက (Day 0) ဆသညမာပထမဆး ဆးထး သာရကကဆလသည။ တရစဆာန

အကကခရသညရကြဖစချငမြဖစမညြဖစသည။

အသား ဆး (IM) က နရာများစာတင ထးနညး

Abbreviated multisite IM regimen (Zagreb regimen), four doses/three visits (2-1-1)

regimen

ဝ၊ ယာလက မာငးတစဖကတစချကစတင အသား ဆး IM ကသည (၀) ရကတင

ထးရမည။ ထ နာကလက မာငးတင အသား ဆး (IM) တလးစက ရက (၇) ရကနင (၂၁)

ရကတတငထးပါမည။ ဤအစအစဉတင ထး ဆးတစကမနင ဆးခနးလာြခငး (၂) ကမ

သကသာမညြဖစသည။

နရာများတင အ ရြပားတငး (ID) ဆးထးနညး (ထငးကက ြခန ဆးထးနညးအသစ)

Multisite intradermal (ID) vaccination schedule, updated Thai Red Cross (TRC)

reginen/two-site schedule (2-2-2-0-2)

အ ရြပားတငထး ဆး (0.1m) စက လက မာငးနစဖကလးတင သည (၀) ရက၊ (၃) ရက၊

(၇) ရကနင (၂၈) ရကတတင ထး ပးရနြဖစသည။ အဆပါစ ဆးထးနညးက ကျနးမာ ရးဌာန/

ဆးခနးတင တာဝနရဆရာဝနတစဦး၏ ကးကပမြဖင ကမးကျင သာကျနးမာ ရးဝနထမးမ

ဆးထး ပးရနြဖစသည။

မးခနး(၁၀) အ ရြပားတငး ကာကယ ဆးထးနြခငး Intradermal ID (PEP) နညးလမးတင

ပမ၍ကာလတ သာ ဆးထးနညးရပါသလား။

လနာနစသကလကခ စ သာ ပမတ တာငး သာ (PEP) ဆးထးနညးများက

စမးသပ လလာစမးသပမများ ဆာငရကခပါသည။ ခနဓာကယ၏ (၄) နရာတင (၁) ပါတ

အတငး ဆးထးနညး (Four-site one-week PEP regimen၊ 4-4-4) ကထငးကက ြခန

ဆးထးနညးကအစားထး၍ (၄) နရာတင သည (၀) ရက၊ (၃) ရက၊ (၇)ရကများ၌ အ ရြပား

အတငး ဆးထး ပး အသးြပသားရနရညရယပါသည။ လလာ တရချကအရ ကယခစမးအား

19

ကာငးမနလာသညက တရသည။ WHO မ ၎ငး ဆးထးနညးက ပမ ကာငးမန သာ သ တသန

နညးလမးများ (well-designed study) ြဖငထပမ ဆနးစစ လလာရန သးသပအကြပထားသည။

မးခနး(၁၁) ခတမ ခးရးြပန ရာဂါကာကယ ဆးများကထးနရာတင မတသားထားရမည

အ ရးပါ သာ အချကအလကများကားအဘယနညး။

ခးရးကာကယ ဆးများသည တစကမစာအသား ဆးအြဖစ စျးကကတင ရရနငပါသည။

လ ကးများတငလက မာငးအ ပ ပငး (ပခးအနး) တငထးရနြဖစ ပး၊ က လးငယများတင ပါင၏

အ ရ အြပငဘကအ ပ ပငး (anterolateral thigh) တငထး ပးရနြဖစသည။ က လးငယများ

တငမ အြခား ဆးများထးသညနညးတ ကာကယ ဆးက တငပါးတငထးြခငးမြပလပပါ။

အဘယ ကာငဆ သာ တငပါးတငးရအဆများသည ဆးကစပယနငစမးအားနညး စ သာ ကာင

ြဖစသည။

IM သမဟတ ID ထး ဆးပမာဏ (dose) သည က လး ရာ လ ကးပါ အတတပင

ြဖစသည။

ကာကယ ဆးက ဆးထးရနကာလ (full course) တ လာကလးအတက

ဆးအမျးအစားတစမျးကသာ သတသတမတမတ သးရနြဖစသငပါသည။ (ဥပမာများမာ-

HDCV, PVRV, PCECV, PDEV စသညတြဖစသည။)

ကာကယ ဆးအားလးကအသား ဆး IM ဆးထးနညး အြဖစအသးြပနငသည။ PVRV

နင PCECV ကမအ ရြပားတငး(ID) ထးရန သာြဖစသည။

ငကဖျား ရာဂါကတငကာကယရနအတက ကလရကငး ဆးစားသး န သာ အချ သများ

အတကမ အ ရြပား ဆးထးြခငး (ID) နညးသည ပဋပစစညးထတ၍ ကယခစမးအား

မတးြမင ပးနင သာ ကာင အသား ဆး (IM) ကသာ ထး ပးသငပါသည။

မးခနး(၁၂) ကာကယ ဆးက IDထးမညဆလင ကာကယ ဆး၏ ြပငးအား (Potency)

များကထညသငးစဉးစားဖလပါမညလား။

မလအပပါ။ အသား ဆးထးရန IM does များက ဆးဝါးထတလပသအမျ းမျ းမ

ဆးက ဖာစပ စရာတင ထထညအမျ းမျ း ဖျာစပ စကပါသည။ ကမဘာကျနးမာ ရးအဖ၏

သတမတ သာ အနညးဆးအသား ဆးထးပမာဏ does သည 2.5 IU/IM dose တြဖစ ပး၊

အ ရြပားတငးထးနညး (ID) အတက သးစရန ဆးထထညမာ (0.1 ml per ID site) ြဖစသည။

20

မးခနး (၁၃) အ ရြပားတငး ကာကယ ဆးထးြခငး (ID) တင ကာကယ ဆးပမာဏ နညးသည

ြဖစ၍ ကာကယ ရးအတက အကျးသက ရာကမရပါမညလား။ တရစဆာနအကကခရလာ ပဆ

ကာကယမ ရာနနးြပည ပးနငပါမညလား။

အ ရြပားတငးကာကယ ဆးထးနြခငးနညးကကျငသးရာတင ခနဓာကယ နရာအများအြပား

(multisite) တတငထးသငး လရပါသည။ ၎ငးတမာလက မာငး၊ ပါင၏ အြပငဘကပငး

(Lateral thing)၊ ကာဖက ဂတပးတစဖကတစချက (suprascapular) နငဝမးဗက

တစဖကတစချကတပါဝငကသည။ အဆပါ နရာအများ ဆးထးနညး (multisite vaccination

technique) သည ဆးပမာဏ နညးနညးြဖငြမနဆန ပး ကယခအားစမးရညြမငမား စ အာင

ဖနတး ပးနငစမးရသည။ ယခငက ခနဓာကယ၏ နရာ (၈) ခနင နရာ (၄)ခတတင အ ရြပားတငး

ဆးထးနနညးတက ကျငသးခ သာလညးစမးသပ လလာမများ၊ ကယခအားတြပနမ လလာချက

များ အရ (၂) နရာအ ရြပားတငး ဆးထးသငးနညး (Two-site ID inoculation) သည

ကာငးစာ ထ ရာကလ လာကမရ ပး၊ ဆးသကသာြခငး၊ အသးြပရလယက စြခငးတလညး

ရ ကပါသည။ ID ဆးထးနညးများသည IM ဆးထးနညးများကသကယခစမးအားြပညဝစာြဖင

တြပနကပါသည။ ခးရးပဋလပစစညး (antigen) သညအ ရြပား (dermis) အတငးထတင

ြမငမား သာကယခစမးအား ပ ထနးမကြဖစ ပ စပါသည။ အ ရြပားအတငးရကလပစညး (cell)

များသည ကကသားအတငးရ ပစစညးများထကပဋလပစစညးအားတြပနမတင ပမ၍ထ ရာကမ

ရ ကာငးလညး သရရပါသည။

မးခနး(၁၄) Rabies Immunoglobulin (RIG) ဆတာဘာလ။ ၎ငးကမညကသ သးစရပါမညလ။

ခနဓာကယအတငးဝယ ကာကယ ဆးတစခကထးန ပးလင ကာလတတစခက ကျာလား ပးမ

ရာဂါတနြပနကာကယနငစမးအားများ (ပဋပစစညး antibody) ပ ထနးလာပါသည။

ထပဋပစစညးများ ပ ထနးြခငးမရမ၊ ကယခစမးအားမြပညဝမ၊ RIG (Rabies Immunoglobulin)

ဟ ခ သညအဆငသငဖနတးထား သာ ပဋပစစညးများကချကြခငးကယခနဓာထသထညသငး ပး

ချကြခငးအကျးသက ရာက စြခငး၊ ရာဂါကာကယတြပန စြခငးြဖစသည။ RIG (၂) မျး

ရပါသည။

Equine rabies immunoglobulin (ERIG) ြခ လး ချာငး တရစဆာနက အ ြခခ၍

ထတလပ သာ ခးရးကာကယပဋပစစညး

Human rabies immunoglobulin (HRIG) လသား၏ ကလပစညးကအ ြခခ၍

ထတလပ သာ ခးရးကာကယ ပဋပစစညး ဆးသးစရန ဆးတကချကပမာ-

21

- ERIG-40 IU/kg body weight with a maximum of 3000 units

- HRIG-20 IU/kg body weight with a maximum of 1500 units

တရစဆာနထ တပအဆင (၃) တင RIG ကချကချငးထးရမညြဖစသည။ RIG

ကအကကခရ သာဒဏရာအားလး၏အတငးနငဝနးကျငတစဝကတငြပနန အာင

ဆးထးသငးရမည။ အကကခရ သာဒဏရာဝနးကျငတင ဆးထး ပး ပဋပစစညး RIG

ကျနရ သးပါက ယငး RIG ကအသား ဆး IM အြဖစလက မာငး (သမဟတ) ပါငတင

ထး ပးရမည။

ထ နာက ခးရးြပနကာကယ ဆးနင ပဋပစစညးများက တစချနတညး၊ တစရကတညး

နရာအသးသးတငထး ပးရမည။ (ညာဖကလက မာငးတင vaccine ထးလင

ဘယဖကလက မာငးတင serum ထးပါ။ (သမဟတ) ဘယဖကလက မာငးတင vaccine ထးလင

ညာဖကလက မာငးတင serum ထးပါ။ RIG ဆး ထာကပ ပးနငမသည

ကမဘာအနတငနညးပါး န သးသည။ သ သာ နညးပညာသစြဖင ထတလပထား သာ Monoclonal

antibodies (MABS) ကာကယ ဆးသစသည တစကမဘာလးအတက RIG ဆး ထာကပမက

တးြမင စနငသည။

မးခနး(၁၅) (ERIG) ကအသးြပရန ခနဓာကယအ ရြပားတင စမးသပစစ ဆးမ

ြပလပရပါမည လာ။

လကတ လာထတလပလျကရ သာ ERIG ဆးများသည ကာငးမနသနစငထားကပး

ဆးထးန ပးမလလားအပ သာ နာကဆကတြပဿနာဆးကျ းများမရ အာငထတလပထားသည။

ERIG ဆးမထးမ အ ရြပားတင ဆးအနညးငယထးစစ ဆးြခငး Skin test က

လပ ဆာငရနခငလ သာ ဆးသပပဆငရာ ထာကခ သာ အ ထာကအထားများမရပါ။

အဘယ ကာငဆ သာ အ ရြပားတင ERIG ြဖင စစ ဆးြခငးသည ဆးတြပနြခငးက

မခနမနးနငပါ။ စစ ဆးြခငးရလဒ မညသပငရ စကာမ ဆးကထး ပးသငပါသည။ ဆး ကာင

သးလနြခငး (anaphylaxis) ြဖစပားနင ြခသည အလနတရာမ နညးပါးလနးလ သာလညး

ကသ ရးဆငရာဆရာဝန၊ ကျနးမာ ရးဆငရာဆရာဝနတသည သးလနြခငး (anaphylaxis)

ကကသကငတယရန ဆးထး နသညကာလတစ လာက အသငရ နရမည ြဖစပါသည။

အချ သာ ဆးဝါးထတလပသများက ERIG သးလင ရြပားတင ဆးထးစစ ဆးရန တကတနး

ထာကခကသည။ စ မစာမတသားထားရမညအချကတစခမာ အ ရြပားတင ဆးထးစစ ဆးြခငး

အ ပ တြပနမမရြခငး (negative) သည သးလနြခငး(anaphylaxis) မြဖစပါဟ၍ မ ြပာနင

ကာငးပငြဖစသည။

22

မးခနး (၁၆) RIG ထးနြခငးမြပမမညသ သာ ကတင ဆာငရကချကများက

လပ ဆာငရပါမညနညး။

ဆးထး ပးြဖစတတ သာ နာကဆကတြပဿနာများအတက လအပ သာအ ရး ပ

ဆးဝါးပစစညးကရယာများက လကတစဖကကမး အလမးမ သာ နရာတင ထားရရမည။

RIG ထး ဆးပလငးက ရခ သတတ ာမထတယ ပး ဆးမထးမ မနစအနညးငယခန

ြပငပတင ခတတ ထားရပါ။ (အခနးအပချနတင ခတတ ထားရြခငး)။

ခးရးြပနကာကယ ဆးမထး ပးမ RIG ကအရငထး ပးရမည။ ခးရး ရာဂါ ကာကယ ဆးက

ထး ပး ပးြဖစ နပါလင စထး ပး (၇) ရက ကျာလနပါက RIG ကလးဝမထးသငပါ။ ထးလ င

ခနဓာကယပဋပစစညးထတလပမက ဟနတားမညြဖစ သာ ကာငတညး။

RIG ဆးကထးလင ခးရး ရာဂါကာကယ ဆးထးထား သာ ဆးထးအပ (Syringe)

ကမသးရပါ။ ကာကယ ဆးထးထား သာ နရာ site တငလညး RIG ဆးမထးရပါ။

RIG ဆးကဒဏရာနငဒဏရာဝနးကျငကထးသငးသညအခါ သး ကာနင အာရနဗ ကာ

များက မထခကမ စရနသတြပရမည။ RIG ဆးထးနသညအခါ ခနဓာကယ ဗဒဖ စညးပနင

လက လာည ထရ အာငချငချန ပးထးပါ။

လက ချာငးက လးများ (fingers) က ဆးထးမညဆလင (Compartment Syndrome)

မြဖစ စ အာငဂရြပ ပးထးရမည။ လက ချာငးငယများ၏ဖ စညးပးမာသးသန အခနးငယ

များြဖင ဖ စညးထားကသည(compartmentalized)၊ ထအကနအဖ များရရာလက ချာငး

များအတငး ဆးက ထးရာတင၊ ထး ဆးထထညများြပားလင ဖအားြမငတက ပးနာြခငး၊

ြဖဖကြဖ လျာြဖစြခငးနငထကျငြခငးတကြဖစ စနင သာ ကာင ဂရစကရနလအပသည။

ဒဏရာများစာရ သာ က လးငယများက RIG ထးရာတင ဆးထထညပမာဏမ

လ လာကြဖစနငပါသည။ ထအခါ ဆးက sterile normal saline ြဖင (၂) ဆ သမဟတ (၃)

ဆ ခနထြဖစပား အာင ရာ နာ ပးမထး ပးြခငးြဖင ဆးြပနနမ (infiltratior) က ကာငး

စပါသည။

လနာကမျကစ အာကတင စာငကပကညရ ြခငး (observation) က ERIG ဆးထး ပး (၁)

နာရ စာငကညပါ။ ထ နာကမသာလနာက အမြပနလတပါ။

အစားစားမထား သာလနာက RIG ဆးမထးရပါ။

ကယဝန ဆာငမခငများအား ခးရး ရာဂါကာကယ ဆးနင RIG ဆးများက ထးနနင

ပါသည။ ရာငကဉ စရန အ ကာငးမရပါ။

23

မးခနး (၁၇) ခးရးြပန ရာဂါကာကယ ဆးထး ပး နာက Antibody Test လပရန လပါသလား။

ခးရးကာကယ ဆးကစနစတကျသမးထား ပးစနစတကျထးန ပးထား သာ၊ ကျနးမာ သာ

လတစဦးကပမန (Routine) ပဋပစစညးစမးသပတငးတာရနမလအပပါ။

(၁) ကယခအားကျဆငး နသညလနာများ၊ (၂) နာကကျ ပးမ ခးရးကာကယ ဆးထးသည

အခါနင (၃) ခးရးဗငးရပစပးနငမကာခဏထ တရသည အ ြခအ နများတင ပဋပစစညး တငးတာ

စစ ဆးြခငးက ြပလပရနအကြပ ထာကခတငြပအပပါသည။

အဆပါလနာများတငအထးကပမတ၍ဒဏရာက ဆး ကာြပစြခငးနင (Immunoglobulin)

ကအ သအချာြပနန အာင ထးန ပးြခငးတက ဆာငရကရမည။

မးခနး(၁၈) ခးရးကာကယ ဆးထးြခငးတင မလလားအပ သာ နာကဆကတဆးကျးများ

ရပါသလား။

ဆးထးသည နရာတငသာမာနအားြဖင နာြခငး၊ နရ နြခငး၊ ယားယြခငးနင

ရာငယမးြခငးတြဖစနငပါသည။ ခါငးကကြခငး၊ ဖျားြခငး၊ တတ ကးကသကကခြခငး

ဖျားနာြခငးစသညလကခဏာသငြပငများက တရရတကပါသည။ ၎ငးတသည ခတတ ခဏသာြဖစ ပး

အလလြပန ပျာကသားကပါသည။ ဆး သာကရန၊ ဆးကရန လအပ လမရပါ။ ဤအချကများက

လနာအား ြပာကားထားရမည။ ယငးလကခဏာသငြပငများခစားရသညတင ဆးဆကထးဖ

လအပ ကာငး အကြပတကတနးရမည။

မးခနး(၁၉) ခးရးကာကယ ဆးထးရာတင ဆးထးြခငးနင မတည သာ ဆးဝါး (သမဟတ)

အစားအစာများရပါသလား။

ကာကယ ဆးထး နစဉကာလအတငးကယခစမးအားကဖနပနမနငး သာ (immunosuppressive)

ဆးဝါးများသးစြခငးကလးဝ ရာငကဉရပါမည။ ဥပမာ- စတးရက (steroid)၊ ငကဖျား ဆး

ကလရကငး (chloroquine) နငကငဆာကသ သာ ဆးဝါးများက ရာငကဉရမည။ အကယ၍

အဆပါ ဆးဝါးသးစ နရြခငးနင ဆးဝါးချ တ သာ (Immunocompromised) အ ြခ နရပါက

ကာကယ ဆးကအသား ဆး (IM) ထး ပး ပး၊ ဒဏရာတစဝက (RIG) ကနစပ အာင

ထး ပးရပါမည။ ြဖစနငလငအဆပါလနာမျး၏ သးတငပဋပစစညးပမာဏတငးထာြခငးများ

ြပလပ၍ စာငကပကညရ (monitor) လပ နရပါမည။ ဆးထး နသည ကာလအတငး

အစားအ သာကကနသတြခငးမရပါ။ အစား ရာငရနမလအပပါ။

24

မးခနး(၂၀) တရစဆာနကကခရ ပး ခးရးြပန ရာဂါ ကာကယ ဆးထးြခငး (PEP) တင

ကာကယ ဆးတစမယြဖင ထး နစဉ နာကဆး(၂) ကမ ဆးဆကထးရနအတက ဆးြပတလပမ

ြဖစပားသညဆပါစ။ ဤသ သာအ ြခ နမျ းတင ကာကယ ဆးက အြခား ဆးြဖင

ြပာငးထးြခငးက သာ လညး ကာငး၊ ဆးထးသညနညးလမး ကာငး (Vaccination route IM,

ID စသည) က ြပာငးလထးြခငးြဖငလညး ကာငး၊ ဆာငရကနငပါသလား။

ခတမကာကယ ဆးတစမျ းြဖင PEP က ဆးခနးတင အာငထးမ ပးနငသည

အ ြခအ နမျ းတင နာကထပ ဆးတစမယက ြပာငး၍ (ခငးချကအြဖစ) ထးနငပါသည။

ကာကယ ဆး PEP ထးသငးရာတင ဆးထးနညး IM မ ID သ ြပာငးလထး ပး ပး ခနဓာကယမ

ရာဂါကာကယနငစမးတးြမငလာနငမနင ပတသက၍ လလာသ တသနြပလပကသညက

ယ နထမ တရရ သးပါ။

မးခနး (၂၁) တရစဆာနကကခရ ပး ခးရးြပန ရာဂါကာကယ ဆးထးြခငး (PEP)

သည အာငြမငမမရဆတာမျးြဖစနငပါသလား။

ပါ လျာ သာအ ကာငးအမျ းမျ း ကာင သာ၎ငး၊ လနာ၏ကျနးမာ ရးအ ြခအ န ကာင

သာလညး ကာငး PEP ထးန ပးမ ခးရးြပန ရာဂါ ြဖစပားမများတစခါတစရသတငး ပးပသညက

တရသည။ ြဖစပားမအ တာများများတင နာကကျ၍ကာကယ ဆးထးြခငး၊ တရစဆာနနင

တထပအဆင (၃) တင rabies immunoglobulin ကအသးမြပြခငးနင ဆးထးရန

သတမတကာလ (course of vaccination) တစ လာက တတကျကျြပညြပညဝဝ ဆးမထးြခငး

စသညတ ကာင ကာကယ ဆးထးန သာလညး ခးရးြပန ရာဂါြဖစပားမ တရရပါသည။

အြခားအ ကာငးအရာများအြဖစ HIV/ AIDS ကသကယခစမးအားကျဆငးြခငး၊ အသညး ြခာက

ရာဂါြဖစြခငး၊ ကလရကငး ဆး၊ steroid ဆးများ (သမဟတ) ကငဆာကသ ဆးဝါးများ

စားသး နြခငးတပါဝငကသည။ ကာကယ ဆးက ပးြပညစ အာင ထး သာလညး မ ြဖရငးနင သာ

အ ကာငး ကာင PEP ဆးထးြခငးမ အာငြမငြဖစခသညကလညး မတတမးများအရသရသည။

မးခနး(၂၂) အကယ၍ ယခငက ခးရး ရာဂါကာကယ ဆးထးနထား ပး သာသတစ ယာကသည

ခးအကကခရ ပဆပါက နာကတစကမကာကယ ဆးက မညသ သာ ဆးထးစနစ (schedule)

ြဖင ဆးထးရပါမလ။

လတစ ယာကသညမလက ခတမ ခးရးကာကယ ဆးထးခ ပးလင (Pre-exposure

ြဖစြဖစ၊ Post- exposure ြဖစြဖစ ID သမဟတ IM ထး ပးလင)သည (၀) ရကနင (၃) ရက(Day 0

and day 3) တင ဆး(၂)လးသာထးရနလအပသည။

25

Nerve tissue vaccineြဖစ နပါလ င ခတမကာကယ ဆးြဖင အြပညအဝ (full course)

ြပနလညထးနရနလအပပါသည။

မလက ခးရး ရာဂါကာကယ ဆးထးဘး သာသများတငထးြခား သာ အားသာချက (၂)

ရပ ရသည။

တရစဆာနနငထ တပအဆင(၃) ြဖစသညတင အာင RIG က ထးရန မလအပ တာြခငး၊

လခနဓာကယအတငးရ ကလပစညး (cell) များတင ြပငပပဋလ ဆာပစစညးများက

မတသားနင သာ မတဉာဏများရကသည။ မလက ခးရးကာကယ ဆးထး ပးသသည

ထပမထးသညကာကယ ဆး (booster dose) တကရရသညအခါတငး ခးရးပးက

‘မတမ’ထား ပးြဖစ၍ ထကစာပဋပစစညးများကထတလပ၍ ကာကယနငစမးက ဆတးပး၍

ြမငတင ပးသည။ ဤအ ကာငး ကာင ပငမဘများက၎ငးတ၏ ရင သးက လးသငယ

များက ခးရး ရာဂါကာကယ ဆးက “ ကတင” ထးနထားကရနတကတနးနး ဆာ

ကရပါသည။ က လးငယများသည ခးကကခရလယကြခငး၊ တရစဆာနနငထ တပအဆင

(၃) ြဖငထ တမများတသညလညး ကတငကာကယ ဆးထးနရန တကတနးရသည

အ ကာငးများြဖစပါသည။