“Het is ook nooit goed…”Democratie vanuit

politiek-filosofisch perspectief

[Praktische Politieke Filosofie,Den Bosch 8 april 2014]

Oeteldonk

Democratie?

Cradle of democracy?

Wieg van de democratie?

Democratie

Democracy

Démocratie

Democracia

Demokrasi

ДемократияDemocratiaeth

ديمقراطية

Demokrasy

Demokratio

Δημοκρατία

Δημοκρατία[Η ετυμολογία της λέξεως βρίσκεται στα συνθετικά «δήμος» (το σύνολο ή η συνέλευση των ανθρώπων που έχουν πολιτικά δικαιώματα) και «κράτος» (δύναμη, εξουσία, κυριαρχία).]

Universele Verklaring van de Rechten van de Mens

Article 21.• (1) Everyone has the right to take part in the

government of his country, directly or through freely chosen representatives.

• (2) Everyone has the right of equal access to public service in his country.

• (3) The will of the people shall be the basis of the authority of government; this will shall be expressed in periodic and genuine elections which shall be by universal and equal suffrage and shall be held by secret vote or by equivalent free voting procedures.

Rood: landen die niet claimen democratisch te zijnGroen: landen die wel claimen democratisch te zijn(inmiddels incl. Myanmar)

Tunis, januari 2011

Constateringen

• 1. het is niet evident wat “democratie” is.• 2. “democratie” is het enige a priori legitieme

politiek spel in de polis.• 3. dat iets “democratie” heet betekent niet

dat het dat ook is, en omgekeerd.• 4. (bijna) iedereen wil democratie of zegt het

te willen.

???Wat bedoelen we als we

“democratie” zeggen, of “democratisch”

(en ook: “ondemocratisch”)??

Drie elementen

• 1. democratie als dat wat “we” allemaal willen terwijl we niet “weten” wat het is [conclusie deel 1]

• 2. “democratie” van twee kanten benaderd [2A en 2B]

• 3. macht en democratisch burgerschap

2A: Definitie:

“Democratie” is primair een (altijd) mogelijke kwaliteit van iedere sociale situatie waarin politieke macht wordt uitgeoefend door menselijke individuen en/of groepen over menselijke individuen en/of groepen en bestaat erin dat een overwegend deel van hen over wie macht wordt uitgeoefend een substantieel en relatief gelijk aandeel heeft aan de beslissingsmacht die die uitoefening bepaalt.

Voordelen van deze tentatieve definitie:

• 1. gradatie is mogelijk• 2. zwart/wit keuze kan vermeden worden• 3. nuancering democratic peace theory mogelijk• 4. democratie kan als kwaliteit concreet wel/niet

gewild worden• 5. kritisch onderscheid tussen kwaliteit en dat

waarvan het de kwaliteit is• 6. “enten” op lokale omstandigheden is mogelijk

2B: Democratisch “systeem”• Democratisch proces speelt zich af in 3 lagen (die systemisch

onderscheiden zijn, maar empirisch dooreen kunnen lopen) [ontleend aan Pierre Rosanvallon, Contre-démocratie]:

• D1: het actieve deel van het systeem (bijv. electoraal-democratisch systeem; meestal “representatief”)

• D2: het reactieve en correctieve deel van het systeem (contre-démocratie [P. Rosanvallon]): veronderstelt D1 + reageert / controleert [representatie => “argwaan”]

• D3: het reflexieve deel van het systeem: veronderstelt D1 en D2 en hun onderlinge verhouding [= wat wij hier ennu doen]

• Rosanvallon: D1 & D2 & D3 ‘font système’

2A + 2B: • Democratie, als omschreven in 2A [‘mogelijke kwaliteit van…’]

is een kwaliteit die in uiteenlopend en wisselende mate aanwezig kan zijn in D1, D2, D3:

• Voorbeelden:– D1: interne partijstructuur PVV vs. CDA– D2: prefiguratie Taḥrīr-plein Caïro 2011– D3: herrschaftsfreie Diskussion [Habermas], bijv. hic &

nunc• Stelling: D1 & D2 & D3 zijn systemisch met elkaar verbonden

[font système], maar ze “zijn” niet “democratie”, want democratie is een kwaliteit van dingen, niet zelf een ding.

3 principes:

• 1. gelijkheid• 2. identiteit van regerenden en geregeerden• 3. “demische” soevereiniteit [i.p.v. “volks-”, want

iedere d. situatie heeft eigen dèmos]Chantal Mouffe, The Democratic Paradox (2000)NB: democratie ≠ liberale democratie[liberale principes: rule of law (incl. trias politica);

mensenrechten (incl. bescherming minderheden); individuele rechten]

3 basisvormen

• 1. instituties [vooral D1, maar ook D2 en, minder, D3]:

• vbb.: parlement, raad, bestuur, palaverboom• 2. repertoires [vooral D2, maar ook D1 en, minder,

D3]:• vbb.: demonstratie, bezetting [Occupy! Tahrir, etc.],

jury, referendum, verkiezing• 3. praktijken [vooral D3, maar ook D2 en, minder,

D1]:• vbb.: discussie, praatprogramma, boek, lezing…

3 bronnen

• 1. (her)uitvinding: van schoolplein tot denktank

• 2. transmissie / traditie & “cultuur” [R. Debray] [belang van verhalen]

• 3. transfer (impositie, import, enting) [“transfer of democratic repertoires”]

3. Macht en democratisch burgerschap

• 3.1 Problemen buiten D 1-3• 3.2 Problemen van D 1-3• 3.3. Huidige “crisis van de

democratie”

3.1 Problemen buiten D 1-3

• 1. Macht ≠ politieke macht: => “scope” bepaalt waar D1t/m3 over gaat.

• 2. Potentia(e) => “potestas” [autoriteit / gezag]; bundeling krachten multitudo [Spinoza] => vele mogelijke vormen / kwaliteiten, niet per se alleen “democratie”

• Hamvraag: wie (wat) bepaalt wie wat bepaalt? => democratische macht moet (telkens) v/heroverd worden

3.2 Problemen (binnen of) van D 1-3

• 1. schaal / “nesting” // veranderingen hierin• 2. inclusie / exclusie: “algemeen kiesrecht”• 3. verzelfstandiging (staats)macht [bureaucratie, routine, etc.]• 4. homogeniteit / heterogeniteit: hoeveel hom. is nodig,

hoeveel het. is mogelijk / dragelijk? Radicale homogeniteit [C. Schmitt] vs. radicale heterogeniteit / pluralisme [W. Connolly]

• 5. kwaliteit / niveau [“elite” vs. massa; expertise; phronèsis]• 6. legitimiteit van conflict [Cl. Lefort]: D maakt conflict

manifest• 7. ideologie [L. Canfora]: “het volk”; “success story”;

identificatie dèmos/ethnos [M. Mann]

3.3 HUIDIGE crisis van D 1-3• 1. schaal / “nesting” // veranderingen hierin

[“globalisering”]: EUROPA!!! => waar moeten we ons op richten? + “neo-nationalisme” als reactie.

• 2. inclusie / exclusie: “algemeen kiesrecht”

• 3. verzelfstandiging (staats)macht [bureaucratie, routine, etc.; fixatie van instituties en repertoires; diploma-democratie]: BRUSSEL!!! => scape-goating

• 4. homogeniteit / heterogeniteit

• 5. kwaliteit / niveau [“elite” vs. massa; expertise; phronèsis]: geen EUropese publieke sfeer [D3]!!! => taal

• 6. legitimiteit van conflict [Cl. Lefort]• 7. ideologie [L. Canfora]

• 8. reductie van politieke macht [<= uit problemen buiten D]: DEPOLITISERING => REPOLITISERING

Tot slot* schaal / “nesting” // veranderingen hierin [“globalisering”]:

nodig is einde aan eenzijdige fixatie op “Den Haag”, versterking EP, versterking locale democratie (BUDGETTEN!!!); transnationale verbindingen leggen.

* verzelfstandiging (staats)macht [bureaucratie, routine, etc.; “kaasstolp”]: nodig is ontwikkelen nieuwe vormen, m.n. binnen D2.

* kwaliteit [“elite” vs. massa; expertise; phronèsis]: nodig is acceptatie radicaliteit van compromis / imperfectie + versterking democratisch burgerschap.

* reductie van politieke macht: nodig is heroveren van politieke macht op managers, terugdraaien neo-liberale “privatisering” => harde politieke strijd.