Õ¿í àì urh,hun amiin... · Õ¿í àì ç¿éí ¿ç¿¿ëýëòèéí ºíººãèéí áàéäàë-2013 îí 4 Õàðüöàà:Õ¿í àìûí íýã õýñýã á¿ëãèéã

Õ¿í àì ç¿éí ¿ç¿¿ëýëòèéí ºíººãèéí áàéäàë-2013 îí

1

Àãóóëãà

Îðøèë

“Õ¿í àì”-ûí òóõàé ¿íäñýí îéëãîëòóóä

Ìîíãîëûí õ¿í àìûí ºñºëò, òîîëëîãî

Õýíòèé àéìãèéí õ¿í àìûí ºñºëò, òîîëëîãî

Äèíàìèê ýãíýý áà õàíäëàãûí øèíæèëãýý

Õ¿í àìûí íàñ, õ¿éñèéí á¿òýö

Õ¿í àìûí òºðºëò, íàñ áàðàëò

Ä¿ãíýëò

Íîì ç¿é


2

Оршил

Õ¿í àì ç¿éí òàíèëöóóëãûí à÷ õîëáîãäîë íü Ìîíãîëûí

íèéãýì ýäèéí çàñãèéí øèëæèëòèéí ¿åèéí ºíººãèéí ýýäðýýòýé

íºõöºëä á¿ð÷ îíöãîé ÷óõàë ãýäýã íü òîäîðõîé. Õ¿í àì ç¿é íü

õ¿í àìûí áîäëîãûí ¿íäñýí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áºãººä áóñàä

øèíæëýõ óõààí òóõàéëáàë: ýäèéí çàñàã, ìàòåìàòèê, ñòàòèñòèê,

òýð÷ëýí õ¿í ñóäëàë, áèîëîãèéí óõààíû îëîëò, îíîë àðãà ç¿éä

òóëãóóðëàí ººðèéí ñóäàëãààã ÿâóóëæ ä¿ãíýëò ãàðãàäàã. Ýíý

óòãààðàà õ¿í àì ç¿é íü õ¿í àìûí òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãûí

øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëèéã òîäîðõîéëäîã “ ñóóðü” øèíæëýõ

óõààí áîëîõûã äýëõèé íèéòèéí ïðàêòèê íîòîëæ áàéíà. Èéìä

õ¿í àìûí òàëààð òºðººñ áàðèìòëàõ áîäëîãî, ÷èãëýëèéã

áîëîâñðóóëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ, õóóëü ýðõ ç¿éí ¿íäýñèéã áèé

áîëãîõîä õ¿í àì ç¿éí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã íàðèéâ÷ëàí ñóäëàõ

àñóóäàë íýí ÷óõàë. Íºãºº òàëààð õ¿í àì ç¿éí àñóóäëààð õ¿í

àìûí äóíä ñóðãàëò, óõóóëãà ñóðòàë÷èëãààíû àæëûã ÿâóóëàõûí

çýðýãöýý èðãýäýä õ¿í àì ç¿éí ìýäëýã îëãîõ ÿâäàë íü òºðèéí

áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ óãòâàð íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõýä ÷óõàë

íºëººòýé àðãà õýìæýý þì. Òèéìýýñ Õýíòèé àéìãèéí õ¿í àì

ç¿éí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîëîõ õ¿í àìûí ºñºëò, õ¿í àìûí íàñ,

õ¿éñèéí á¿òýö, íàñ áàðàëò ãýõ ìýòèéã àøèãëàí ñóäàëãàà õèéñýí

áîëíî.


3

“Õ¿í àì”-ûí òóõàé ¿íäñýí îéëãîëòóóä

Õ¿í àì ç¿é áîëîí ñòàòèñòèêò “õ¿í àì” ãýäýã íýð òîìú¸î ººð

ººð óòãààð àøèãëàãäàíà. Ýíý íýð òîìú¸î õ¿í àì ç¿éä òóõàéí

ºãºãäñºí ãàçàð îðíû õ¿íèé òîîòîé õîëáîîòîé áàéäàã áîë

ñòàòèñòèêò, ÿëàíãóÿà ò¿¿âýð ñóäàëãààíû ¿åä íýãæ õ¿ðýýãýýð

èëýðõèéëýãäýíý. Äýýð äóðüäñàí “ òóõàéí ãàçàð îðíû õ¿íèé òîî”

ãýäýã áîë áàñ ë á¿ðõýã îéëãîëò áºãººä õ¿í àì ç¿éí çîðèëãûí

¿¿äíýýñ “õ¿í àì”-ûí òîäîðõîéëîëòûã íàðèéí íÿãò áîëãîõ íü

ç¿éòýé áèëýý.

Á¿ðòãýë: Òóõàéí ãàçàð íóòàãò òîäîðõîé öàã õóãàöààíû

äîòîð ãàðñàí õ¿í àìûí ¿çýãäýë áîëîí õ¿í àìûí òîîã áèåò

õýëáýðýýð á¿ðòãýæ àâàõûã õýëíý. Ñòàòèñòèêèéí á¿õ

áîëîâñðóóëàëò ñóäàëãààíû ¿íäýñèéã õ¿í àì ç¿éí ¿çýãäë¿¿äèéí

áóñàä ñóäëàãäààã¿é õýìæèãäýõ¿¿í¿¿ä áèé áîëãîíî.

Êîýôôèöèåíò: Òîäîðõîé öàã õóãàöààíä õ¿í àìûí äóíä

ãàðàõ õ¿í àì ç¿éí ¿çýãäëèéí äàâòàìæèéã õàðóóëíà.

Êîýôôèöèåíò íü òóõàéí ¿çýãäýë õ¿í àìûí äóíä õýðõýí

ò¿ãýýìýë ÿâàãäàæ áóéã òîäîðõîéëíî. Êîýôôèöèåíòûã åðºíõèé,

òóñãàé ãýæ 2 àíãèëíà. Åðºíõèé êîýôôèöèåíòûã íèéò õ¿í àìûí

õ¿ðýýíä, òóñãàé êîýôôèöèåíòûã õ¿í àìûí òîäîðõîé õýñýã

á¿ëãèéí õ¿ðýýíä òîîöíî.


4

Õàðüöàà:Õ¿í àìûí íýã õýñýã á¿ëãèéã íºãºº õýñýã á¿ëýãò

õàðüöóóëñàí õàðüöààã õýëíý.

Òýíöâýðò õàðüöàà: Õ¿í àìûí òîäîðõîé õýñýã á¿ëãèéã íèéò

õ¿í àìä õàðüöóóëñàí õàðâöàà þì.

Íàñ õ¿éñèéí á¿òýö: Íàñ õ¿éñ õ¿í àìûí ¿íäñýí ãîë

òîäîðõîéëîëò þì. ßìàð ÷ õ¿í àì ººðèéí íàñ õ¿éñíèé á¿òýöòýé

áàéäàã. Àëèâàà íàñíû á¿ëãèéí ýð ýìèéí òýíöâýðò õàðüöàà íü

õ¿í àì ç¿éí áîëîí íèéãýì ýäèéí çàñãèéí áàéäàëä ¿ëýìæ íºëºº

¿ç¿¿ëäýã.

Õ¿í àìûí ñóâàðãà: Õ¿í àìûí íàñ õ¿éñèéí ñóâàðãà íü õ¿í

àìûã õ¿éñèéí ÿëãàâàðààð íü ìºí íàñ, íàñíû á¿ëýã á¿ðèéí

õ¿íèé òîî õàðüöààãààð ìàø îéëãîìæòîé á¿ðñëýí õàðóóëäàã.

Íàñ õ¿éñèéí á¿ëýã á¿ð 100 õóâüòàé òýíö¿¿ áàéíà.

Ìîíãîëûí õ¿í àìûí ºñºëò, òîîëëîãî

Ìîíãîë îðíû ãàçàð íóòàãò àíõíû òºðò óëñ òîãòñîí áóþó

îäîîãîîñ 2000 ãàðóé æèëèéí ºìíººñ õ¿í àìàà á¿ðòãýõ

òîäîðõîé õ¿í àìûí áîäëîãî áàðèìòàëæ ýõýëñýí. XII-ð çóóíä

×èíãèñ õààíû ¿åýñ óëàì áîëîâñðîíãóé áîëæ õ¿í àìûí òàòâàð

àâàõ, öýðãèéí àëáà õààëãàõ, íöòàã áýë÷ýýð õóâààðèëàõ

çîðèëãûí ¿¿äíýýñ àðàâò, çóóò, ìÿíãàò, ò¿ìòèéí çîõèîí

áàéãóóëàëòàíä îðóóëæ ãàçàð íóòãèéã á¿ðýí àøèãëàõ çîðèëãîîð


5

ñóóðüøèõ íºõöºë õàíãàí á¿ðä¿¿ëæ ýçã¿éðñýí íóòãóóäàä õ¿í

àìûã ñóóðüøóóëàí, ºðòºº óíààíû ñóóðèíãóóäûã áàéãóóëàõ

çýðýã õ¿í àì ç¿éí òîäîðõîé áîäëîãî ÿâàãäàæ áàéñàí. Äýëõèé

íèéòèéí õ¿í àì ç¿éí ò¿¿õýí ç¿é òîãòîëûí äàãóó õºãæëèéí

åðºíõèé ò¿âøèíãººñ õàìààðàí ýíý ¿åä õ¿í àìûí åðäèéí ºñºëò

äóí äîîãóóð áàéñàí áà ÿëàíãóÿà XII-XIV çóóíä áàðàã äýëõèéí

òàëûã õàìàðñàí èõ áàéëäààíû ¿ðýýð îëîí òîîíû õ¿í àì áóñàä

óëñ îðíóóäàä ñóóðüøèí ààæìààð òóõàéí îðíû ¿íäýñòýíä

óóññàí íü Ìîíãîëûí õ¿í àìûí ºñºëòèéã áóóðóóëàõ íýã ¿íäýñ íü

áîëæ ºãñºí. Èõ ã¿ðíèé äîðîéòëûã äàãàí XV-ð çóóíû ýõýí ¿åýñ

õ¿í àìûí öýãöòýé áîäëîãî ñóëàð÷ XVII-ð çóóíû ñ¿¿ë÷ýýð

Ìîíãîë óëñ Ìàíæèéí ýðõøýýëä îðæ òºðèéí óëàìæëàëò

áîäëîãî àëäóóðñàí. XVII-ð çóóíä Ìàíæ Õÿòàäûí ýðõ áàðèã÷èä

çàñàã çàõèðãààíû õóó÷èí òîãòîëöîîã ººð÷ëºí õîøóóäûí

õýëáýðò îðóóëñíààð õ¿í àìûí áàéðøèëò, íóòàãøèëòûí

çîõèñòîé áàéäàë àëäàãäñàí, øàðûí øàøèí äýëãýð¿¿ëñíýýð

XVIII-ð çóóíû ýöýñ ãýõýä íàñàíä õ¿ðñýí ýðýãòýé÷¿¿äèéí 1/3 íü

ëàì áîëæ, ãýð á¿ë áîëîîã¿é ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâèéí æèí òýð

õýìæýýãýýð íýìýãäýæ òºðºëò áóóð÷, õ¿í àìûí ºñºëò çîãññîí

ãýõýä áîëíî. Äýýðõ ò¿¿õýí ¿éë ÿâöààñ õàìààðàí XX-ð çóóíû

ýõýí õ¿ðòýëõ 300 ãàðóé æèëä Ìîíãîëûí õ¿í àì õî¸ð äàõèí

áàãàñàæ, 1918 îíä ãàäààäûí èðãýäèéã ýñ òîîöâîë 540.000 õ¿í

á¿ðòãýãäæýý.


6

Õýíòèé àéìãèéí õ¿í àìûí ºñºëò, òîîëëîãî

1969 îíä á¿ãä õ¿í àì 66783, ýðýãòýé 33452, ýìýãòýé 3331,

íÿãòðàë 1.0 áàéæýý. ¯¿íýýñ õîéø òîãòâîðòîé ºññººð 1992 îíä

á¿ãä 111719, ýðýãòýé 223314, ýìýãòýé 2225, íÿãòðàë 1.8

áîëñîí. 1993-1994 îíóóäàä áóóðàõ òºëºâòýé áîëñîí.

Àéìãèéí ä¿íãýýð 2013 îíä íèéò õ¿í àìûí 64.8 õóâü áóþó

44.9 ìÿíãàí õ¿í àéìàã, ñóìûí òºâ, õîò òîñãîíä àìüäàð÷

áàéãààãèéí äîòîð 39.5 õóâü íü áóþó 17.7 ìÿíãàí õ¿í àéìãèéí

òºâä àìüäàð÷ áàéíà. Íèéò õ¿í àìûí 35.2 õóâü áóþó 24.3

ìÿíãàí õ¿í õºäººä àìüäàð÷ áàéíà. Ìîíãîëûí õ¿í àìûí

íÿãòðàë íýã êâàäðàò êèëëîìåòð íóòàãò 1.87 õ¿í íîîãäîæ áàéãàà

áîë Õýíòèé àéìãèéí õóâüä õ¿í àìûí íÿãòðàë 0.86 áàéãàà íü

õàðüöàíãóé áàãà áàéíà. Ýíý íü ñóì á¿ðò õàðèëöàí àäèëã¿é

áàéäàã.

Õ¿í àìûí íÿãòðàë, ñóìäààð

№ Сумд 2008 2009 2010 2011 2012

2013

1 Ãàëøàð 0.31 0.32 0.32 0.32 0.3 0.31

2 Áàÿíõóòàã 0.32 0.35 0.35 0.37 0.33 0.34

3 Áàÿíìºíõ 0.6 0.61 0.61 0.61 0.61 0.58

4 Äàðõàí 2.42 2.52 2.51 2.49 0.41 0.41

5 Äýëãýðõààí 0.59 0.62 0.61 0.6 0.58 0.57

6 Æàðãàëòõààí 0.7 0.71 0.72 0.71 0.73 0.75


7

7 Öýíõýðìàíäàë 0.46 0.53 0.53 0.54 0.55 0.56

8 ªìíºäýëãýð 0.47 0.47 0.48 0.48 0.48 0.48

9 Áàòøèðýýò 0.29 0.29 0.3 0.31 0.3 0.30

10 Áèíäýð 0.7 0.71 0.7 0.71 0.71 0.73

11 Áàÿí-Àäðàãà 0.8 0.77 0.8 0.8 0.81 0.80

12 Äàäàë 0.56 0.56 0.55 0.56 0.56 0.57

13 Íîðîâëèí 0.44 0.44 0.43 0.43 0.44 0.43

14 Áàòíîðîâ 1.28 1.25 1.21 1.21 1.2 1.10

15 Áàÿí-Îâîî 0.52 0.5 0.5 0.49 0.49 0.50

16 Ìºðºí 0.88 0.87 0.84 0.5 0.89 0.83

17 Õýðëýí 4.5 4.95 5 5.1 5.1 5.05

18 Бор-Өндөр -

ДҮН 0.84 0.87 0.87 0.88 0.88 0.86

2013 îíû æèëèéí ýöñèéí õ¿í àìûí á¿ðòãýëýýð ìàíàé

àéìãèéí ñóóðèí õ¿í àì îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààíû

á¿ðòãýëýýð íèéò 69188 õ¿í áàéãàà íü 2012 îíòîé

õàðüöóóëàõàä 1017 õ¿íýýð áóþó 1.4 õóâèàð буурсан áàéíà.


8

2013 îíû æèëèéí ýöñèéí õүí àìûí òîî , ñóìäààð

№ Ñóìäûí íýð 2010 2011 2012 2013

1 Ãàëøàð 2145 2118 2044 2055

2 Áàÿíõóòàã 2096 2231 2013 2062

3 Áàÿíìºíõ 1570 1564 1577 1470

4 Äàðõàí 11196 11095 1846 1836

5 Äýëãýðõààí 2431 2390 2318 2291

6 Æàðãàëòõààí 1978 1960 2012 2056

7 Öýíõýðìàíäàë 1695 1705 1750 1777

8 ªìíºäýëãýð 5219 5203 5227 5262

9 Áàòøèðýýò 2122 2182 2138 2162

10 Áèíäýð 3753 3836 3813 3916

11 Áàÿí-Àäðàãà 2412 2436 2453 2409

12 Äàäàë 2602 2677 2680 2683

13 Íîðîâëèí 2294 2315 2375 2291

14 Áàòíîðîâ 6021 6002 5989 5425

15 Áàÿí-Îâîî 1702 1666 1677 1640

16 Ìºðºí 1854 1909 1970 1837

17 Õýðëýí 19053 19511 19317 19230

18 Бор-Өндөр - - 9006 8786

ДҮН 70143 70800 70205 69188

Àéìãèéí õýìæýýíä 2013 îíû áàéäëààð 21853 ºðõ

áàéãààãèéí 65.2 õóâü áóþó 14.2 ìÿíãàí ºðõ àéìàã, ñóìûí òºâ,

õîò òîñãîíä, 34.8 õóâü áóþó 7.6 ìÿíãàí ºðõ õºäººä àìüäàð÷

áàéãàà áºãººä íýã ºðõºä äóíäàæààð 3.2 õ¿í íîîãäîæ áàéíà.


9

Íýã ºðõºä íîîãäîõ õ¿í àìûí òîî, ñóìäààð

Сумд ªðõèéí òîî Íýã ºðõºä íîãäîõ õ¿íèé òîî

2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013

Ãø 655 647 646 642 665 3.3 3.3 3.3 3.2 3.1

Áõ 691 693 718 689 716 3 3 3.1 2.9 2.9

Áì 467 481 477 492 475 3.3 3.3 3.3 3.2 3.1

Äà 3059 3053 3107 553 563 3.7 3.7 3.6 3.4 3.3

Äõ 707 703 700 697 696 3.5 3.5 3.4 3.3 3.3

Æõ 593 609 600 619 634 3.3 3.2 3.3 3.2 3.2

Öì 605 605 654 659 700 2.8 2.8 2.6 2.6 2.5

ªä 1608 1671 1664 1634 1679 3.2 3.1 3.1 3.2 3.1

Áø 648 693 683 686 710 3.2 3.1 3.2 3.1 3.0

Áè 1192 1168 1199 1184 1238 3.2 3.2 3.2 3.2 3.2

ÁÀ 663 667 675 690 687 3.5 3.6 3.6 3.5 3.5

Ää 766 770 762 776 777 3.5 3.4 3.5 3.7 3.4

Íî 673 696 706 707 689 3.5 3.3 3.3 3.3 3.3

Áí 1777 1733 1815 1778 1752 3.5 3.5 3.3 3.4 3.1

ÁÎ 494 514 492 491 500 3.4 3.3 3.4 3.4 3.3

Ìº 612 619 649 646 620 3.1 3 2.9 3 3.0

Õý 5745 5836 5813 6327 6181 3.3 3.3 3.5 3 3.1

Бө 2487 2571 3.6 3.4

ДҮН 20955 21158 21360 21757 21853 3.3 3.3 3.3 3.2 3.2

ªðõèéí õ¿í àìûí á¿òýö õ¿í àìûí ºñºëòòýé óÿëäàí

ººð÷ëºãäñººð áàéíà.


10

Äèíàìèê ýãíýý áà õàíäëàãûí øèíæèëãýý

Ñòàòèñòèêèéí ñóäàëæ áóé þìñ ¿çýãäýë áàéíãûí

õºäºëãººí ººð÷ëºëòºíä îðøèíî. Èéì ó÷ðààñ äèíàìèêèéí

øèíæèëãýý íü ¿çýãäëèéí öàã õóãàöààíû õºãæèë, ººð÷ëºëòèéí

õàíäëàãà ç¿é òîãòîëûã òàíèí ìýäýõýä òóñëàíà. Íºãºº òàëààð

ìåíåæìåíòèéí àëèâàà øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë àæèëëàãàà òóõàéí

þìñ ¿çýãäëèéí õºãæëèéí òàëààð óðüä÷èëàí õàðæ ïðîãíîçëîõ

÷àäâàð äýýð òóëãóóðëàäàã. ×óõàì ýíýõ¿¿ ïðîãíîçëîõ ¿éë ÿâöûí

÷àíàð, áîäèòîé áàéõ íºõöºë íü ºíãºðñºí ¿å¿äèéí òîîí

ìýäýýëëèéã õýð çýðýã áîëîâñðóóëàí øèíæèëñýíýýñ õàìààðíà.

Íèéãýì ýäèéí çàñãèéí ¿çýãäëèéí öàã õóãàöààíû ººð÷ëºëòèéã

õàðóóëñàí òîîí öóâààã äèíàìèê ýãíýý (õóãàöààíû öóâàà) ãýíý.

¯ç¿¿ëýëò¿¿äèéí ºãºãäñºí øèíæ ÷àíàðûã íü õàðãàëçàí äèíàìèê

ýãíýýã ìîìåíòûí, èíòåðâàëûí ãýæ 2 àíãèëíà. Äèíàìèê ýãíýý íü

àáñîëþò, õàðüöàíãóé äóíäàæ çýðýã ñòàòèñòèêèéí ÿìàð ÷

õýìæèãäýõ¿¿íýýð èëýðõèéëýãäýæ áîëíî. Äèíàìèê ýãíýýíèé

ò¿âøèí () á¿õýë á¿òýí ¿å¿äýä õàìààð÷ áàéâàë èíòåðâàëûí

äèíàìèê ýãíýý ãýíý. Äèíàìèê ýãíýýíèé ò¿âøèí òîäîðõîé íýã

õóãàöààíä õàðãàëçàæ áàéâàë ìîìåíòûí äèíàìèê ýãíýý ãýíý.

Àëèâàà ¿çýãäëèéí äèíàìèê ººð÷ëºëòèéã çàäëàí øèíæëýõýä

ò¿âøíèé äóíäàæ óòãûã òîäîðõîéëîõ øààðäëàãà ãàðäàã.


11

Äèíàìèê ýãíýýíèé õýëáýðýýñ õàìààð÷ äóíäàæ ò¿âøèí

òîîöîîëîõ àðãà÷ëàë ººð áàéäàã.

1. Èíòåðâàëûí äèíàìèê ýãíýýíèé äóíäàæ ò¿âøèíã

òîäîðõîéëîõäîî ò¿âøèíã¿¿äèéí íèéëáýðèéã

òýäãýýðèéí òîîíä õóâààíà.

; ãýõ ìýò.

2. Ìîìåíòûí äèíàìèê ýãíýýíèé äóíäàæ ò¿âøèíã

õðîíîëîãèéí äóíäàæèéí àðãààð òîäîðõîéëäîã.

ãýõ ìýò. Äèíàìèê ýãíýýã øèíæëýõýä äóíäàæ ò¿âøèíãýýñ ãàäíà äàðààõ

¿ç¿¿ëýëòèéã àøèãëàíà. ¯¿íä:

1. Àáñîëþò öýâýð ºñºëò

2. ªñºëòèéí õóðä

3. Öýâýð ºñºëòèéí õóðä

4. Öýâýð ºñºëòèéí íýã õóâèéí óòãà

5. ªñºëòèéí äóíäàæ õóðä ýäãýýð áîëíî.

Îí Õ¿í àìûí

òîî Àáñîëþò

öýâýð ºñºëò ªñºëòèéí

õóðä

Öýâýð ºñºëòèéí

õóðä

Öýâýð ºñºëòèéí 1%-ä

íîîãäîõ óòãà

1935 53557 - - -

1944 35486 -18071 66.2 -33.8 534.6

1956 34831 -655 98.2 -1.8 363.9

1963 36734 1903 105.5 5.5 346

1969 40122 3391 109.2 9.2 368.6


12

1979 52803 12681 131.6 31.6 401.3

1989 73804 21001 139.8 39.8 527.7

1992 77631 3827 105.2 5.2 736

1993 73096 -4535 94.2 -5.8 781.9

1994 72639 -457 99.4 0.6 761.7

1995 70267 -2372 96.7 -3.3 718.8

1996 71212 945 101.3 1.3 726.9

1997 71519 307 100.4 0.4 767.5

1998 70269 -1250 98.2 1.8 694.4

1999 71181 912 101.3 1.3 701.5

2000 68609 -2572 96.4 -3.6 714.4

2001 68495 -114 99.8 -0.2 570

2002 67929 -566 99.2 -0.8 707.5

2003 68135 206 100.3 0.3 686.7

2004 66938 -1197 98.2 -1.8 665

2005 66762 -176 99.7 -0.3 586.7

2006 68079 1317 102 2 658.5

2007 68952 873 101.3 1.3 671.5

2008 67770 -1182 98.3 -1.7 695.3

2009 70179 2409 103.6 3.6 669.2

2010 70143 -36 99.9 -0.1 360

2011 70800 657 100.9 0.9 630

2012 70205 -595 99.1 -0.9 661.1

2013 69188 -1017 98,5 -1,5 678

Äèíàìèê ýãíýýíèé ò¿âøíèé àáñîëþò öýâýð ºñºëòèéã

òîîöîîëîõäîî òóõàéí ò¿âøèíãýýñ ºìíºõ ò¿âøèíã íü õàñäàã.

Òîìú¸îëáîë:

þì

Ò¿âøèíã¿¿äèéí àáñîëþò öýâýð ºñºëò õàðèëöàí àäèëã¿é

ÿâàãääàã òóë àëü íýã ¿åèéí ò¿âøèí íºãººãººñ õýä äàõèí èõ þì

óó áàãà áîëîõûã õàðóóëñàí õî¸ð ò¿âøíèé õîîðîíäûí


13

õàðüöààãààð èëýðõèéëýãäýõ ºñºëòèéí õóðäûã òîäîðõîéëäîã.

Äèíàìèê ýãíýýíèé ºñºëòèéí õóðä, öýâýð ºñºëòèéí õóðäûã

ñóäàëæ áóé ¿å¿äèéí àëü íýã òóõàéëáàë, õàìãèéí ýõíèé áóþó

ºìíºõ ¿å¿äýä äýñ äàðààëàí õàðüöóóëæ ãàðãàæ áîëäîã. Ýõíèé

ò¿âøèíä õàðüöóóëàí òîäîðõîéëñîí áîë íýã ñóóðüò, ºìíºõ

¿å¿äýä õàðüöóóëñàí áîë õýëõýý ºñºëòèéí õóðä ãýíý. ªñºëòèéí

õóðäûã ¿íäýñëýí öýâýð ºñºëòèéí õóðä, ºñºëòèéí äóíäàæ

õóðäûã òîîöîîëíî. Äèíàìèê ýãíýýã øèíæëýõäýý ò¿¿íèé á¿õ

¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã èæ á¿ðíýýð íü òîîöîîëîõ íü ç¿éòýé. Çàðèìäàà

ºñºëò, öýâýð ºñºëòèéí õóðä íü óã ¿çýãäëèéí õºãæèë

õºäºëãººíèéã ñàéòàð õàðóóëæ ÷àäìààðã¿é áàéâàë öýâýð

ºñºëòèéí 1%-ä íîîãäîõ óòãûã (àáñîëþò öýâýð ºñºëò/öýâýð

ºñºëòèéí õóðä) òîäîðõîéëíî. Ó÷èð íü ºñºëòèéí áîëîí öýâýð

ºñºëòèéí õóðä áóóð÷ áàéõàä õàðèí ò¿¿íèé 1%-ä íîîãäîõ óòãà

ìýäýãäýõ¿éöýýð ºñ÷ áàéõ íü áàéäàã.

1. Àáñîëþò öýâýð ºñºëò

;

2. ªñºëòèéí õóðä

; *100=66.3%

3. Öýâýð ºñºëòèéí õóðä


14

4. ªñºëòèéí äóíäàæ õóðä

; =0.000001

5. Öýâýð ºñºëòèéí íýã 1%-ä íîîãäîõ óòãà

=536.2

Õýíòèé àéìãèéí õ¿í àì æèë á¿ð äóíäàæààð 0.000001-èàð

ºñ÷ áóéã õàðóóëæ áàéíà. Ýíäýýñ ä¿ãíýõýä:

Õýíòèé àéìãèéí ñóóðèí õ¿í àìûí òîî 1935 îíä 53557 áàéíà.

Íèéò õ¿í àìûí 48.3 õóâèéã ýðýãòýé÷¿¿ä, 51.7 õóâèéã

ýìýãòýé÷¿¿ä ýçýëæ áàéíà. Ýíý îíä õ¿éñèéí õàðüöàà 93 áà 100

ýìýãòýéä 93 ýðýãòýé íîîãäîæ áàéñàí áàéíà. Õ¿í àìûí íÿãòðàë

0.66 áàéñàí áàéíà. Àéìãèéí õ¿í àì 1980-1992 îíû õîîðîíä

ºñºëòèéí äýýä öýãòýý õ¿ðñýí áà 1992 îíä íèéò õ¿í àì 77631,

õ¿í àìûí íÿãòðàë 0.93 áîëñîí áàéíà. 1992 îíîîñ õîéø õ¿í àì

åðºíõèéäºº áóóðñààð 2009 îíîîñ ºñºõ õàíäëàãàòàé áîëæ

áàéíà. 2013 îíä õ¿í àì 69188 áîëæ, 2010 îíòîé õàðüöóóëàõàä

1.4 õóâèàð буурсан áàéíà.


15

Õ¿í àìûí äèíàìèê õàíäëàãûí øèíæèëãýýíýýñ áîëîí

æèðèéí àæèãëàëòààð õ¿í àìûí ºñºëòèéí èðýýä¿éã

òîäîðõîéëíî ãýäýã íü ¿íýõýýð ÷óõàë ç¿éë þì. Àéìãèéí õ¿í

àìûí ºñºëòèéã äýýðõ ãðàôèêààñ õàðàõàä 1935-2013 îíä 15631

ãàðóé õ¿íýýð ºññºí õàðàãäàæ áàéíà. Õàðèí åðºíõèéä íü

íýãòãýñýí õàíäëàãûí øèíæèëãýýíýýñ õàðàõàä õ¿í àì æèë á¿ð

äóíäàæààð 0.000001 õóâèàð ºñ÷ áàéíà. Ýíý íü ìàø áàãà

¿ç¿¿ëýëò þì. Åð íü õ¿í àìûí ºñºëòèéã òàéëáàðëàõàäàà õ¿í

àìûí òºðºëò, íàñ áàðàëò, øèëæèõ õºäºëãººí, íàñ õ¿éñèéí

á¿òöèéã àøèãëàæ òîäîðõîéëîõ íü ÷óõàë þì.

Õ¿í àìûí íàñ, õ¿éñíèé á¿òýö

Õ¿í àìûí íàñ õ¿éñèéí á¿òýö íü òºðºëò, íàñ áàðàëòûí

ò¿âøèíòýé íÿãò óÿëäààòàé áºãººä ýíý íü õ¿í àì ç¿éí ¿çýãäëèéã

òîäîðõîéëîõ ãîë õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí íýã áîëäîã. Õ¿í àìûí

ºñºëò, áóóðàëò íàñ õ¿éñèéí õàðüöààã òóõàéí öàã ìº÷èä àâ÷

¿çýæ ò¿¿íèéã îéëãîõ íü õàìãààñ ÷óõàë. Õ¿í àì ç¿éí ãîë ñóäëàõ

ç¿éë áîë õ¿í àìûí òîî õýìæýý, íàñíû á¿òöèéã íàðèéí

òîîöîõîîñ ãàäíà õ¿í àìûí òºðºëò, íàñ áàðàëòûí õýìæýýã

íàðèéí çºâ òîãòîîõ ÿâäàë þì.

Х¿í àìûí õ¿éñèéí õàðüöàà

Он Бүгд Эрэгтэй Эмэгтэй Харьцаа

2007 68952 33845 35107 96.4

2008 67770 33304 34466 96.6


16

2009 70179 34592 35587 97.2

2010 70143 34686 35457 97.8

2011 70800 34941 35859 97.4

2012 70205 35010 35195 99.5

2013 69188 34598 34590 100,0

Õүí àì õүéñèéí õàðüöààã ãðàôèêààð õàðóóëáàë

Ýíý íü õ¿í àìä ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâü õàðüöàíãóé

òîãòâîðòîé áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Õ¿éñèéí õàðüöàà ãýäýã íü

äýýðõ õàðüöààãààð 2013 îíä 100 ýìýãòýéä 100,0 ýðýãòýé

íîãäîæ áàéíà ãýñýí óòãàòàé þì. Ýíý íü óëñûí ò¿âøèíòýé /94.8/

õàðüöóóëáàë 3 ýðýãòýéãýýð ºíäºð áàéíà ãýñýí ¿ã þì. Îëîí

óëñûí õ¿í àì ç¿éí Ñòàòèñòèêò ýíý õàðüöàà 100-ààñ èõ áóþó

100 ýìýãòýéä 100-ààñ èë¿¿ ýðýãòýé íîãäîæ áàéâàë ýíý íü


17

õàðüöàíã¿é ìóó ¿ç¿¿ëýëò áóþó òóõàéí óëñ îðíû îðøèí òîãòíîõ,

ýñ òîãòíîõ ýñýõ àñóóäàëä õ¿ðýõ àþóëòàé ãýæ ¿çäýã.

Õ¿í àìûí òîî íàñíû á¿òöýýð

Íàñíû á¿ëýã

Хүн амын тоо Íàñíû á¿ëýã

Хүн амын тоо

Á¿ãä Ýðýãòýé Ýмэгтэй Á¿ãä Ýðýãòýé Ýмэгтэй

0 - 4 7203 3643 3560 55 - 59 2657 1283 1374

5 - 9 6328 3219 3109 60 - 64 1560 741 819

10 - 14 6524 3315 3209 65 - 69 959 432 527

15 - 19 6312 3261 3051 70 - 74 892 399 493

20 - 24 6370 3203 3167 75 - 79 530 206 324

25 - 29 5936 3038 2898 80 - 84 349 113 236

30 - 34 5616 2883 2733 85 - 89 141 44 97

35 - 39 5265 2674 2591 90 - 94 52 10 42

40 - 44 4539 2192 2347 95 - 99 11 0 11

45 - 49 4169 2044 2125 100 + 0 0 0

50 - 54 3775 1898 1877 Хүн ам бүгд 69188 34598 34590

Õ¿í àìûã íàñíû á¿òöýýð íü àâ÷ ¿çâýë 2013 îíû

áàéäëààð 34,4 õóâü áóþó 23,8 ìÿíãàí õ¿í íü 0-17 íàñíû

õ¿¿õýä, 31,2 õóâü áóþó 21,6 ìÿíãàí õ¿í íü 18-35 íàñíû

çàëóó÷óóä, 27,8 õóâü áóþó 19,3 ìÿíãàí õ¿í íü 36-60 õ¿ðòýëõ

íàñíû õ¿ì¿¿ñ, 6,5 õóâü áóþó 4,5 ìÿí íü 60 ààñ äýýø òýòãýâðèéí

íàñíû õ¿ì¿¿ñ ýçýëæ áàéíà.


18

Àëèâàà óëñûí õ¿í àìûí äîòîð 0-35 íàñíû õ¿íèé ýçëýõ õóâü èõ

áàéâàë õ¿í àì ç¿éí øèíæëýõ óõààíä “Çàëóó” õ¿í àìòàé óëñ ãýæ

¿çäýã. Íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí áîäëîãî, õºòºëáºð íü õ¿í àìûí

íàñ, õ¿éñèéí á¿òöýä ãàð÷ áóé ººð÷ëºëòººñ èõ õàìààð÷ áàéäàã.

Òèéìýýñ áîãèíî õóãàöààíû áîäëîãî, õºòºëáºð

áîëîâñðóóëàõäàà ñóâðàãûã àøèãëàí íàñ, õ¿éñèéí á¿òöýä ãàðàõ

ººð÷ëºëòèéã óðüä÷èëàí õàðæ, óÿëäóóëàõ áîëîëöîîòîé þì.

Õ¿í àìûí íàñíû ñóâàðãà

Íàñíû ñóâàðãà íü ýðýãòýé, ýìýãòýé õ¿í àìûã òóñ òóñàä íü

íàñíû á¿ëã¿¿äýýð õàðóóëíà. Íàñíû ñóâàðãóóä íü áîäèò õ¿í

àìûã, õ¿éñ òóñ á¿ðèéí õ¿í àìûí òóõàéí õ¿éñíèé íèéò ä¿íä

ýçëýõ õóâèéí æèí ýñâýë íèéò õ¿í àìûí ä¿íä ýçëýõ õóâèéí æèíã

õàðóóëæ ÷àäíà. Ýäãýýðèéí àëü íýãèéã ñîíãîõ íü çóðãèéí

çîðèëãîîñ õàìààðíà.


19

1989 îí

2000 îí


20

2010 îí

Õ¿í àì ç¿éí à÷ààëàë

Íàñíû á¿òýö äýýð òóëãóóðëàäàã íýãýí ¿ç¿¿ëýëò áîë õ¿í àì ç¿éí

à÷ààëàë þì. Ýíý íü òóõàéí õ¿í àìûí ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé

õýñãèéã, èäýâõã¿é õýñýãò õàðüöóóëñàí ¿ç¿¿ëýëò þì. Ãýâ÷

ìýäýýëýë ñóðâàëæèéí õîìñäîë, óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéí

èäýâõèéã òîäîðõîéëîõîä ó÷èðäàã áýðõøýýëýýñ áîëæ íàñíû

á¿ëãèéí õàðüöààã õ¿í àì ç¿éí à÷ààëëûí õàðüöààíû îðîíä

õýðýãëýõ íü îëîí áàéäàã. Èéì òîõèîëäîë:

Õ¿í àì ç¿éí à÷ààëàë= õ¿¿õä¿¿ä, õºãø÷¿¿ä * 100

Õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿ì¿¿ñ


21


1989

Á¿ãä Үүнээс: Ýðýãòýé

Үүнээс: Ýмýãòýé

Ýðýãòýé Ýмэгтэй Ýðýãòýé % жин

Ýмýãòýé % жин

Нийт хүн амд

эзлэх % жин

Тус бүр

Á¿ãä 73804 37309 36495 100% 100% 100%

0 - 4 11700 5882 5818 5882 5818 15.8 15.9 15.8

5 - 9 10547 5406 5141 11288 10959 14.5 14.1 14.3

10 - 14 9392 4800 4592 16088 15551 12.9 12.6 12.7 42.87

15 - 19 6815 3445 3370 19533 18921 9.2 9.2 9.2

20 - 24 6370 3218 3152 22751 22073 8.6 8.6 8.6

25 - 29 6394 3320 3074 26071 25147 8.9 8.4 8.7

30 - 34 5209 2683 2526 28754 27673 14 6.9 7

35 - 39 3523 1854 1669 30608 29342 5 4.6 4.8

40 - 44 2339 1258 1081 31866 30423 3.4 3 3.2

45 - 49 2233 1174 1059 33040 31482 3.1 2.9 3 44.55

50 - 54 1931 972 959 34012 32441 2.6 2.6 2.6

55 - 59 1966 1003 963 35015 33404 2.7 2.6 2.7

60 - 64 1564 763 801 35778 34205 2 2.2 2.1

65 - 69 1382 622 760 36400 34965 1.7 2.1 1.9

70 + 2439 909 1530 37309 36495 2.4 4.2 3.3 12.58


2000






эзлэх % жин

Тус бүр

Á¿ãä 70916 35651 35295 100% 100% 100%

0 - 4 8008 4115 3893 4115 3893 11.5 11 11.3

5 - 9 9150 4649 4501 8764 8394 13 12.7 12.9

10 - 14 9725 4888 4837 13652 13231 13.7 13.7 13.7 37.91

15 - 19 7168 3750 3418 17402 16649 10.5 9.7 10.1

20 - 24 6395 3304 3091 20706 19740 9.3 8.8 9

25 - 29 5877 2900 2977 23606 22717 8.1 8.4 8.3

30 - 34 5237 2556 2681 26162 25398 7.2 7.6 7.4

35 - 39 5157 2608 2549 28770 27947 7.3 7.2 7.3


22

40 - 44 4017 2039 1978 30809 29925 5.7 5.6 5.7

45 - 49 2623 1342 1281 32151 31206 3.4 3.6 3.7 51.43

50 - 54 1610 825 815 32976 32021 2.3 2.3 2.3

55 - 59 1610 827 783 33803 32804 2.3 2.2 2.3

60 - 64 1274 590 684 34393 33480 1.7 1.9 1.8

65 - 69 1189 530 659 34923 34147 1.5 1.9 1.7

70 + 1876 728 1148 35651 35295 2 3.3 2.6 10.66


2010






эзлэх % жин

Тус бүр

Á¿ãä 65335 33399 31936 100% 100% 100%

0 - 4 7454 3817 3637 3817 3637 11.4 11.4 11.4

5 - 9 6239 3211 3028 7028 6665 9.6 9.5 9.5

10 - 14 6680 3474 3206 10502 9871 10.4 10 10.2 31.18

15 - 19 5619 3093 2526 13595 12397 9.3 7.9 8.6

20 - 24 5176 2792 2384 16387 14781 8.3 7.5 7.9

25 - 29 5721 2999 2722 19386 17503 9 8.5 8.7

30 - 34 5643 2883 2760 22269 20263 8.6 8.6 8.6

35 - 39 4891 2417 2474 24686 22737 7.2 7.7 7.5

40 - 44 4503 2252 2251 26938 24988 6.7 7 6.9

45 - 49 4194 2122 2072 29060 27060 6.4 6.5 6.4 54.71

50 - 54 3345 1701 1644 30761 28704 5.1 5.1 5.1

55 - 59 1976 957 1019 31718 29723 2.9 3.2 3

60 - 64 1213 587 626 32305 30349 1.8 2 1.9

65 - 69 921 431 490 32736 30839 1.3 1.5 1.4

70 + 1760 663 1097 33399 31936 2 3.4 2.7 14.11

1989 îíä õ¿éñèéí õàðüöàà 102.2 áàéñàí áîë 2000 îíä 101

áîëæ áóóðñàí áàéíà. Õàðèí 2010 îíä 104.6 áîëæ ºññºí

õàðàãäàæ áàéíà.


23

2010 îíû áàéäëààð: 20-24 íàñíû õ¿ûñèéí õàðüöàà 117.1

25-64 íàñíû õ¿éñèéí õàðüöàà 102.2

65+ íàñíû õ¿éñèéí õàðüöàà 68.9 áàéíà.

0-14 15-64 65+ ÕÀÇÀ

1989 31639 38344 3821 92.5

2000 26883 40968 3065 73.1

2010 20373 42281 2681 54.5

ÕÀÇÀ= 31639+3821 =92.5

38344

Õýíòèé àéìãèéí õ¿í àìûí íàñíû á¿òýö

/ Õóâèéí æèíãýýð/

Îí 0-14 15-49 50+

Á¿ãä Ýð Ýì Á¿ãä Ýð Ýì Á¿ãä Ýð Ýì

1989 100 50.85 49.15 100 51.55 48.45 100 45.99 54.01

2000 100 50.78 49.22 100 50.72 49.28 100 46.3 53.7

2010 100 51.55 48.45 100 51.91 48.09 100 47.09 52.91

Õ¿í àìûí íºõºí ¿ðæèõ¿éí õýâèéí íºõöºë íü 15-49 íàñíû

á¿ëýãò áàéõ áà íèéò õ¿í àìûí òîîíû 50% îð÷èì íü áàéäàã. Õ¿í

àì ç¿éí õóâüä õ¿í àìûí íàñíû á¿òöèéã åðºíõèéä íü

äýâøèëòýä, òîãòîíãè áà áóóðàõ ãýæ 3 õóâààäàã. Äýâøèëòýä õýâ

øèíæèéí á¿òýöýä 0-14 íàñíû õ¿¿õäèéí õóâèéí æèí 30%,


24

òîãòîíãè õýâ øèíæèä 25%, áóóðàõ õýâ øèíæèä 20% áàéõàä 15-

49 íàñíû õ¿í íü äýýðõ õýâ øèíæ¿¿äýä àäèëõàí áàéõ áºãººä,

50-ààñ äýýø íàñíû õ¿í àìä äýýðõ õýâ øèíæ¿¿ä 30, 25, 20% òóñ

òóñ áàéäàã õóóëüòàé.

Õýíòèé àéìãèéí õ¿í àìûí íàñíû á¿òöèéã õàðàõàä 1935-1963

îíûã õ¿ðòýë áóóðàõ, 1969-1979 îíû õîîðîíä äýâøèëòýä õýâ

øèíæýé áîëñîí áà õîéøäîî 1989 îíûã õ¿ðòýë îí äàðààëàí

õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâèéí æèí íýìýãäýæ íàñ áèå ã¿éöñýí õ¿íèé

õóâèéí æèí áà àõìàä íàñíû õ¿íèé õóâèéí æèí åðºíõèéäºº

õîðîãäñîí òºëºâòýé áàéíà.

Ãýâ÷ 1990-ýýä îíîîñ õîéø 2010 îí õ¿ðòýë 0-14 íàñíû

õ¿¿õäèéí õóâèéí æèí åðºíõèéäºº áóóð÷ íàñ áèå ã¿éöñýí õ¿íèé

õóâèéí æèí ºññºí áàéíà. Ýíäýýñ ä¿ãíýëò õèéõýä:

- Àéìãèéí õ¿í àìûí íàñíû á¿òýö íü 1969 îíîîñ ºìíº

áóóðàõ õýâ øèíæòýé áàéñàí áàéíà.

- 1969 îíîîñ õîéø ìàíàé àéìãèéí õ¿í àì íü íàñíû

á¿òöèéí õóâüä çàëóóæñàí.

- Íàñíû á¿òýö ººð÷ëºãäñºí ãîë øàëòãààí íü õ¿í àìûí

òºðºëò íýìýãäñýí.

- Ãýâ÷ õ¿í àìûí òºðºëò íýìýãäýõ õàíäëàãà óäààí

¿ðãýëæèëñýíã¿é, åðºíõèéäºº 1990-ýýä îíû ñ¿¿ëèéí

õàãàñààñ áóóðàõ õàíäëàãàòàé áîëñîí.

- Õ¿í àìûí ºñºëòèéí õóðäàö áóóðàõ õàíäëàãàòàé áîëñîí.


25

Òºðºëò áóóð÷ áóé ¿å áóþó 2000 îíä ÕÀÇÀ 73.1 áàéãàà

íü ìàíàé àéìãèéí õ¿í àìûí ò¿âøèí ºìíºõ ¿å¿äýä ºíäºð

áàéñàíòàé õîëáîîòîé áà 1989 îíä òºðºëòèéí ò¿âøèí ºíäºð

áàéñàí ãýïýã íü 1989 îíä ÕÀÇÀ íü 92.5 ãýäãýýñ õàðàãäàæ

áàéíà. Õ¿í àìûí íàñ õ¿éñèéí á¿òöèéã ººð÷èëæ áóé ãîë ç¿éë¿¿ä

íü òºðºëòèéí áóóðàëò, äóíäàæ íàñëàëòûí ºñºëò çýðýã þì.

ªºðººð õýëáýë çàëóó íàñíû õ¿í àìûí õóâèéí æèí áóóð÷,

àõèìàã íàñíûõíû õóâèéí æèí ºñºõ áîëíî. 2000 îíû 0-14 íàñíû

á¿ëãèéã 2010 îíû 0-14 íàñíû á¿ëãèéí õ¿í àìûí æèíòýé

õàðüöóóëàõàä æèëýýñ æèëä áóóð÷ áóé íü õàðàãäàæ áàéíà.

Äýýðõ íàñíû á¿òöèéí ººð÷ëºëò¿¿ä íü ÕÀÇÀ-ã îãöîì áóóðóóëæ

áàéãàà áà ýíý áóóðàëò íü õ¿í àìûí íàñíû á¿òýöýä ìàø èõ

ººð÷ëºëò ãàð÷ áàéãààòàé õîëáîîòîé þì. Ýíý íü òºðºëòòýé

õîëáîîòîé þì. Íàñíû á¿òöèéã þóíû ºìíº òºðºëòèéí

ò¿âøèíãýýð áîëîí èõ áàãà ÿìàð íýã õýìæýýãýýð íàñ áàðàëò,

øèëæèõ õºäºëãººíººð òîäîðõîéëæ áîëíî.

Õ¿í àìûí òºðºëò, íàñ áàðàëò

Àéìãèéí õýìæýýíä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä òºðºëò íýìýãäýæ,

1000 õ¿íä íîãäîõ òºðºëò 2009 îíä 22.4 õ¿ðñýí ÷ 2010 îíä 19.8

áîëæ 2.6 ïóíêòýýð áóóðñàí áîë 2013 îíä 21.1 áîëæ 1.3

ïóíêòýýð ºññºí áàéíà. Íèéò òºðñºí õ¿¿õäèéí òîî 2013 îíä


26

1615 áîëæ, 2011 îíûõîîñ 8,0 õóâèàð, 2012 îíûõîîñ 7,9 õóâèàð

ºññºí áàéíà. Ìàíàé óëñûí õ¿í àìûí òºðºõ ¿åèéí õ¿éñèéí

õàðüöàà îëîí óëñûí äóíäàæ ò¿âøèíä áóþó 100 îõèäîä 104

õºâã¿¿ä íîãäîæ áàéõàä ìàíàé àéìàãò 100 îõèäîä 107 õºâã¿¿ä

íîãäîæ áàéíà.

Òºðºëòèéí åðºíõèé êîýôôèöèåíò= Òóõàéí æèëèéí òºðºëò * 1000

Òóõàéí æèëèéí äóíäàæ õ¿í àì

2013 îíû áàéäëààð íàñ áàðñàí õ¿íèé òîî 457 áàéãàà íü

ºíãºðñºí îíîîñ 48 õ¿íýýð áóóðñàí ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéíà. Àéìãèéí

õýìæýýãýýð îñîë ãýìòëèéí øàëòãààíò íàñ áàðàëò 56 òîõèîëäîë

á¿ðòãýãäñýí íü íèéò íàñ áàðàëòûí 12,2 õóâèéã, õîðò õàâäðûí

íàñ áàðàëò 48 áàéãàà íü íèéò íàñ áàðàëòûí 10,5 õóâèéã ýçýëæ

áàéíà.

Íàñ áàðàëòûí åðºíõèé êîýôôèöèåíò= Íàñ áàðàëò *1000

Òóõàéí æèëèéí äóíäàæ õ¿í àì

Õ¿í àìûí ºñºëòèéã õ¿í àìûí åðäèéí õºäºëãººí áóþó

òºðºëò, íàñ áàðàëòààð àâ÷ ¿çâýë ñ¿¿ëèéí 2000 îíîîñ õîéø

òàñðàëòã¿é äàðààõ õ¿ñíýãòýýñ õàðæ áîëíî.


27

Îí Õ¿í àì Àìüä

òºðñºí õ¿¿õýä

Íàñ áàðñàí

õ¿í

Òºðºëòèéí åðºíõèé

êîåô

Íàñ áàðàëòûí

êîåô

Õ¿í àìûí åðäèéí öýâýð

ºñºëòèéí êîåô

2000 68609 1612 468 2.35 0.68 1.67

2001 68495 1505 439 2.2 0.64 1.56

2002 67929 1515 502 2.23 0.74 1.49

2003 68135 1525 510 2.24 0.75 1.49

2004 66938 1192 425 1.78 0.63 1.15

2005 66762 1157 412 1.73 0.62 1.11

2006 68079 1125 379 1.65 0.56 1.09

2007 68952 1304 386 1.89 0.56 1.33

2008 67770 1445 384 2.13 0.57 1.56

2009 70179 1575 376 2.24 0.54 1.7

2010 70143 1386 385 1.98 0.55 1.43

2011 70800 1495 389 2.11 0.55 1.56

2012 70205 1496 406 2.13 0.58 1.55

2013 69188 1615 457 2,33 0,66 1,67

Ýíäýýñ õàðàõàä õ¿í àìûí åðäèéí öýâýð ºñºëòèéí

êîåôôèåöåíò ñ¿¿ëèéí жилд өсөж áàéãàà áîëîâ÷ íèéò ñóóðèí

õ¿í àì áóóð÷ áàéãàà íü îðîí íóòãààñ øèëæèí ÿâæ áàéãàà

èðãýäèéí òîîíîîñ õàìààð÷ áàéãàà þì.

¯¿íèéã äîîðõ õ¿ñíýãòýýñ õàðæ áîëíî.

Îí Õ¿í àì Øèëæèæ

èðñýí õ¿í àì

Øèëæèí ÿâñàí õ¿í àì

Øèëæèæ èðñýí õ¿í

àìûí êîåô

Øèëæèí ÿâñàí õ¿í

àìûí êîåô

Õ¿í àìûí ìåõàíèê

õºäºëãººí

2004 66938 212 2132 3.2 31.9 -28.7

2005 66762 435 1615 6.5 24.2 -17.7


28

2006 68079 811 1655 11.9 24.3 -12.4

2007 68952 870 1317 12.6 19.1 -6.5

2008 67770 1045 2105 15.4 31.1 -15.7

2009 70179 1022 1903 14.6 27.11 -12.5

2010 70143 1381 2183 19.7 31.1 -11.4

2011 70800 911 1635 12.9 23.1 -10.2

2012 70205 534 1246 7.6 17.7 -10.1

2013 69188 1210 2328 17.4 33.6 -16,2

Íèéò 8431 18119

Шèëæèëò õөäөëãөөíèéã ãðàôèêààð õàðóóëáàë


29

Õ¿í àìûí òºðºëò, íàñ áàðàëòûí íýãýí àäèë øèëæèõ

õºäºëãººí íü õ¿í àìûí ºñºëò, ººð÷ëºëòèéí íýãýí á¿ðýëäýõ¿¿í

õýñýã þì. Ýíý íü õ¿í àìûí óóãóóë íóòãèéã ãàçàð ç¿éí

íýãæ¿¿äýýð òîäîðõîéëæ, õ¿í àìûí õºäºëãººíèéã ñóäàëíà ãýñýí

¿ã þì.

Àéìãèéí õ¿í àìûí øèëæèëò õºäºëãººíèé ñ¿¿ëèéí 10

æèëèéí ä¿íãýýñ õàðàõàä 18119 õ¿í ººð àéìàã, ñóìàíä øèëæñýí

áàéíà.

Øèëæèõ õºäºëãººíä íºëººëæ áóé õ¿÷èí ç¿éëèéã

òîãòîîõîä òèéì ÷ õÿëáàð áèø áàéäàã. Îëîíõè õ¿íèé øèëæñýí

øàëòãààí íü ÿíç á¿ð áàéäàã áºãººä øàëòãààí òóñ á¿ð íü õóâü

õ¿í, ºðõ ãýð, íèéãìèéí òºâøèíä ººð ººð áàéäàãòàé õîëáîîòîé.

Øèëæèõ õºäºëãººíèé óðñãàëûã íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí õºãæèë

áà áóñàä õ¿÷èí ç¿éëñ áîëîõ õºäºëìºð ýðõëýëò, áîëîâñðîëûí

òààòàé íºõöºë áîëîìæóóä òîäîðõîéëäîã.

Õ¿í àìûí ºñºëòèéí åðäèéí áîëîí ìåõàíèê õºäºëãººíèé

êîýôôèåöåíòèéã òîîöîæ õàðóóëëàà.

Îí Òºðºëòèéí

åðºíõèé êîåô

Íàñ áàðàëòûí

êîåô

Øèëæèæ èðñýí õ¿í

àìûí êîåô

Øèëæèí ÿâñàí õ¿í

àìûí êîåô

Õ¿í àìûí åðäèéí áîëîí

ìåõàíèê öýâýð

ºñºëòèéí êîåô

2004 1.78 0.63 3.2 31.9 -27.55

2005 1.73 0.62 6.5 24.2 -16.59


30

2006 1.65 0.56 11.9 24.3 -11.31

2007 1.89 0.56 12.6 19.1 -5.17

2008 2.13 0.57 15.4 31.1 -14.14

2009 2.24 0.54 14.6 27.11 -10.81

2010 1.98 0.55 19.7 31.1 -9.97

2011 2.11 0.55 12.9 23.1 -8.64

2012 2.13 0.58 7.6 17.7 -8.55

2013 2,33 0,66 17,4 33,6 -14,53

Төðөëò, íàñ áàðàëòûí åðөíõèé êîýôôèåöåíòûã ãðàôèêààð

õàðóóëáàë

Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä õ¿í àìûí òºðºëò íýìýãäýæ áàéãàà õýäèé ÷

õ¿í àìûí ºñºëò õàðüöàíãóé áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéíà. Ýíý íü

õ¿í àìûí ìåõàíèê õºäºëãººíòýé õîëáîîòîé áóþó ãàäàãø

øèëæèõ õºäºëãººí äàâàìãàéëæ áàéãààòàé õîëáîæ òàéëáàðëàæ

áîëîõ òàëòàé.


31

Õ¿í àìûí æèëèéí äóíäàæ ºñºëò, õóâü

Õ¿í àì îðîí ñóóöíû òîîëëîãûí ä¿íãýýð 10 æèë òóòìààð

õ¿í àìûí æèëèéí äóíäàæ ºñºëòèéã òîîöîâ.

Àéìãèéí õýìæýýíä 2013 îíû áàéäëààð 257 ãýð á¿ë

á¿ðòã¿¿ëñýí íü ºíãºðñºí æèëýýñ 16 ãýð áүëýýð өññөí, öóöàëñàí

ãýð á¿ë 48 áàéãàà íü ºíãºðñºí æèëýýñ 21 ãýð á¿ëýýð áóóðñàí

áàéíà. 2013 îíû áàéäëààð 55 õ¿¿õýä ¿ð÷ëýãäñýí íü өìíөõ

æèëýýñ 7 õүүүõäýýð өññөí ìýäýýòýé áàéíà.


32

Ä¿ãíýëò

Эндээс харахад хүн ам ерөнхийдөө аажим буурах

хандлага ажиглагдаж байна. Гэхдээ манай хүн ам инерцээрээ

өсч байгаа. Хүн амын өсөлтийн инерц гэдэг нь төрөх насны

эмэгтэйчүүдийн тоо олон байгаагаас хамаарч төрөлтийн тоо

буурсан ч хүн ам абсолют хэмжээгээрээ өсч байгааг хэлнэ.

Энэ нь манайд 1970, 1980-аад онд төрөлтийг дэмжих бодлогыг

эрчимтэй хэрэгжүүлсний үр дүнд гарсан төрөлтийн огцом

өсөлт, энэ үед төрсөн хүүхдүүд 20-30 жилийн дараа буюу

өнөөдөр төрөх насандаа ирсэн байгаа юм. Мөн сүүлийн

жилүүдэд төрөлтийг дэмжих бодлогыг төрөөс авч хэрэгжүүлж

байгаа ба үүний үр дүнд төрөлт зогсонги байдлаасаа гарч өсч

эхэлж байна. Манай хүн амын өсөлтөнд нөлөөлөх өөр нэг

хүчин зүйл бол шилжих хөдөлгөөн юм. Сүүлийн жилүүдэд хот

суурин газар луу шилжилт их байгаагаас хүн амын тоо буурах

хандлагатай болсон. Төрөлт, нас баралт, шилжих хөдөлгөөн

нь хүн амын нас хүйсний бүтцээс нилээд хэмжээгээр

шалтгаалж байгааг дээрх танилцуулгаас харагдаж байна.


33

Íîì ç¿é

Õýíòèé àéìãèéí ñòàòèñòèê ýìõýòãýë-2012 îí

Õ¿í àì ç¿éí ãàðûí àâëàãà- Á.Áàÿñãàëàí, Ï.Öýöãýý ÓÁ

1993 îí

Õ¿í àìûí îðîí ñóóöíû 2010 îíû òîîëëîãûí íýãäñýí

ä¿í-Õýíòèé àéìàã-ÓÁ 2012 îí

Ìîíãîë óëñ 100 æèëä –ÓÁ 2011 îí

Documents

Õ¿í àì urh,hun amiin... · Õ¿í àì ç¿éí ¿ç¿¿ëýëòèéí ºíººãèéí áàéäàë-2013 îí 4 Õàðüöàà:Õ¿í àìûí íýã õýñýã á¿ëãèéã