04 unidade didáctica-as actividades no medio natural na área de educación física-a orientación

Licenzas por estudos 2009 Licenzas por estudos 2009 Licenzas por estudos 2009 Licenzas por estudos 2009 –––– 10 10 10 10 Proxecto Proxecto Proxecto Proxecto “ As actividades no medio natural na área de Educación Física: Elaboración de materiais “ As actividades no medio natural na área de Educación Física: Elaboración de materiais “ As actividades no medio natural na área de Educación Física: Elaboración de materiais “ As actividades no medio natural na área de Educación Física: Elaboración de materiais

curriculares e de materiais multimedia interactivos ” curriculares e de materiais multimedia interactivos ” curriculares e de materiais multimedia interactivos ” curriculares e de materiais multimedia interactivos ” ( 2º Cuadrimestre )( 2º Cuadrimestre )( 2º Cuadrimestre )( 2º Cuadrimestre )

15151515

UNIDADE DIDÁCTICA

“ AS ACTIVIDADES

NO MEDIO NATURAL:

O APROVEITAMENTO

DO CONTORNO.

SESIÓNS DE INICIACIÓN

Á ORIENTACIÓN:

DA AULA Ó BARRIO ”



16161616

INTRODUINTRODUINTRODUINTRODUCIÓNCIÓNCIÓNCIÓN

O Decreto 130 / 2007, do 28 de xuño ( publicado no D.O.G. do 9 de xullo de 2007 ), polo que se establece o currículo da educación primaria na Comunidade Autónoma de Galicia é a referencia que temos os docentes á hora de traballar. Nel imos atopar as bases sobre as que se vai a sustentar o nosa acción educativa. “ A Lei orgánica 2 / 2006, do 3 de maio, de educación, no capítulo III, determina que se entende por currículo, o conxunto de obxectivos, competencias básicas, contidos, métodos pedagóxicos e criterios de avaliación de cada unha das ensinanzas reguladas pola citada lei. Así mesmo, coa finalidade de asegurar unha formación común a toda a cidadanía española e garantir a validez das titulacións correspondentes, establece que lle corresponde ao Goberno de España fixar os aspectos básicos do currículo en relación aos obxectivos, contidos e criterios de avaliación que constitúen as ensinanzas mínimas ás cales se refire a disposición adicional primeira, punto 2, letra c, da Lei orgánica 8 / 1985, do 3 de xullo, reguladora do dereito á educación. O Estatuto de autonomía de Galicia, no seu artigo 31, determina que é competencia plena da Comunidade Autónoma galega o regulamento e administración do ensino en toda a súa extensión, niveis e graos, modalidades e especialidades, sen prexuízo do desposto no artigo 27 da Constitución e nas leis orgánicas que, conforme o parágrafo primeiro do seu artigo 81, o desenvolvan. O Real decreto 1513 / 2006, do 7 de decembro, polo que se establecen as ensinanzas mínimas da educación primaria que facilitarán a continuidade, progresión e coherencia da aprendizaxe no caso de mobilidade xeográfica do alumnado, desenvolve os aspectos básicos do currículo en relación cos obxectivos, competencias básicas, contidos e criterios de avaliación. A Lei orgánica de educación indica que serán as administracións educativas as que establezan o currículo das distintas ensinanzas reguladas pola citada lei, do cal formarán parte os aspectos básicos anteriormente indicados. Os centros docentes desenvolverán e completarán, se for o caso, o currículo das diferentes etapas e ciclos no uso da súa autonomía, tal e como se recolle no capítulo II do título V da Lei orgánica de educación, respondendo ao principio de autonomía pedagóxica, de organización e xestión que a citada lei lles atribúe aos centros educativos coa finalidade de adecuarse ás características e á realidade educativa de cada un deles. O currículo que se establece neste decreto ten como obxectivo contribuír ao logro dos principios básicos desta Lei orgánica de educación que se expresan no preámbulo e que se resumen en lograr:

� Calidade de educación para todo o alumnado. � Equidade que garanta a igualdade de oportunidades. � Esforzo compartido por todas as persoas componentes da comunidade educativa.

A educación primaria e mais a educación secundaria obrigatoria constitúen o ensino básico, que é obrigatorio e gratuíto para todas as persoas.



17171717

A educación primaria é, pois, a primeira etapa do ensino obrigatorio. Como tal, caracterízase por unha especial atención á diversidade, pola prevención das dificultades de aprendizaxe e a posta en práctica de apoios e / ou reforzos tan pronto como sexan detectadas, acudindo ás medidas organizativas e / ou curriculares que sexan precisas para asegurar o principio de equidade, sen prexuízo de garantir unha educación común para todo o alumnado. Nesta liña, estableceranse os mecanismos precisos para lograr unha coordinación entre esta etapa e as de educación infantil e educación secundaria obrigatoria. Porén, será de grande importancia a acción titorial que vertebre todas as actuacións con cada un dos grupos e con cada alumno e cada alumna dese grupo. O eixe do traballo nesta etapa educativa será o desenvolvemento das competencias básicas que permitan encamiñar todo o alumnado cara ao logro dunha formación integral, tanto na súa vertente persoal coma nas demandas sociais e culturais que faciliten a continuación dos estudos e, posteriormente, a inclusión na vida laboral, pero sempre coa asunción da necesidade de aprender ao longo de toda a vida. Ten enorme importancia a presenza no currículo das competencias básicas que o alumnado deberá desenvolver na educación primaria e completar na educación secundaria obrigatoria. As competencias básicas permiten identificar aquelas aprendizaxes que se consideran imprescindibles desde un enfoque integrador e orientado á aplicación dos saberes adquiridos. O seu logro deberá capacitar as alumnas e os alumnos para a súa realización persoal, a incorporación satisfactoria á vida adulta e o desenvolvemento dunha aprendizaxe permanente ao longo da vida. Será preciso que a organización dos centros educativos, as formas de relación de todas as persoas componentes da comunidade educativa, as actividades docentes, así como as complementarias e extraescolares, incidan no desenvolvemento das citadas competencias básicas. Prestarase especial atención á educación en valores e ás normas de convivencia que permitan unha incorporación á sociedade democrática con respecto, interese, esforzo e responsabilidade ”.



18181818

AS ACTIVIDADES NO MEDIO NATURALAS ACTIVIDADES NO MEDIO NATURALAS ACTIVIDADES NO MEDIO NATURALAS ACTIVIDADES NO MEDIO NATURAL

Ó longo das últimas décadas, e en especial desde a LOXSE, a sociedade experimentou importantes cambios na forma de entender a Educación Física e a súa contribución na formación dos cidadáns.

Na actualidade, a nosa área é demandada como unha necesidade do ser humano, que colabora xunto coas demáis áreas para conquerir o desenrolo global e harmónico dos individuos, o que representa unha das finalidades da educación.

É, polo tanto, esencial prestar atención ás capacidades que, relacionadas co corpo e a súa actividade motriz, contribúen ao equilibrio persoal, á posibilidade de interelación cos demáis e á utilización creativa do tempo de lecer, contribuindo tamén á conservación e mellora da saúde e a calidade de vida.

A Educación Física é o fío condutor que posibilita o desenrolo das aptitudes e capacidades físico, psíquico e sociomotrices do alumnado. O noso corpo é o vínculo de relación con entorno que nos rodea e con resto das persoas coas que convivimos. Unha actividade física adecuada permitirá un desenrolo completo e armónico do noso corpo.

Por todo isto, a relación co entorno e os demáis, fundamentalmente a través do xogo, son pilares básicos da nosa actividade docente. O xogo non é posible sen un espazo no que desenrolarse e os individuos precisan de aprendizaxes prácticos e reais, é dicir, “ aprendizaxes significativos ”. Ademáis, os centros e a nosa área en particular necesitan actividades en conexión co entorno.

Polo tanto, este proxecto pretende a recompilación das diferentes sesións, que xa foron postas en práctica, que fixeron unha aproximación ao descubrimento do entorno máis próximo a través de actividades e xogos relacionados coa orientación ( partindo sucesivamente da aula – pavillón, colexio, ata as zonas máis próximas ao centro ) que permitiron aos alumnos / as familiarizarse con seu entorno próximo ( centro de estudios e barrio ) dun xeito lúdico e, ao mesmo tempo, favoreceron as súas aprendizaxes a tódolos niveis: físico, motriz, ...

As sesións están orientadas e foron postas en práctica polos alumnos / as do 2º ciclo de E. Primaria do CEIP San Francisco Xabier, do CEIP Alborada e do CEIP Ría do Burgo ao longo de diferentes cursos ( A Coruña e Culleredo respectivamente ). Polo tanto, ademáis dos obxectivos xerais de etapa e do que se reflicte no párrafo anterior, tamén promocionamos os seguintes obxectivos xerais da nosa área correspondentes a este ciclo:

�� Practicar as distintas normas, rutinas e actividades no coidado do propio corpo. �� Desenvolver o valor lúdico do xogo e o seu aproveitamento no desenrolo das destrezas

e habilidades propias do ciclo. �� Participar con agrado en calquera actividade física independentemente da súa

capacidade.



19191919

�� Aceptar ós seus compañeiros nos xogos sen ter en conta as características persoais,

sexuais ou sociais de cada quen. �� Respectar as normas de xogo establecidas polo grupo ou por regulamento propio. �� Recoñecer como elementos propios do xogo o feito de gañar / perder e a

cooperación / oposición. ObxectivosObxectivosObxectivosObxectivos

O traballo no entorno próximo é recollido nos obxectivos xerais da E. Primaria, especialmente en tres dos seus apartados: � Comprender e establecer relacións entre feitos e fenómenos do entorno natural e social,

valorando a interacción entre ambos, como elemento que inflúe na calidade de vida, e contribuir activamente, na medida das súas posibilidades, á defensa, conservación e mellora do medio ambiente.

� Coñecer, apreciar e disfrutar o patrimonio cultural, participando na súa conservación e mellora, e respectando a diversidade lingüística e cultural como dereito dos pobos e individuos á súa identidade, desenvolvendo unha actitude de interese e respecto cara ó exercicio deste dereito.

� Utilizar, nun contexto de resolución de problemas sinxelos, os procedementos para obter a información pertinente, seleccionala, organizala, representala mediante códigos e tomar decisións, así como levalas a cabo anticipando e planificando as condicións materiais e temporais necesarias para a súa realización.

Por outra banda, os obxectivos xerais da Educación Física, que aparecen a continuación,

recollen aspectos esenciais das actividades de orientación propostas, especialmente as que aparecen marcadas en azul: � Tomar conciencia do propio corpo. � Promover a adaptación ó contorno a través do seu corpo. � Potenciar as súas capacidades, perfeccionar habilidades e destrezas e mellorar o seu control e

dominio corporal. � Identificar e utilizar as diferentes formas de expresión e comunicación. � Valorar a actividade física no tempo libre como medio de divertimento, de coñecemento e

de sentimento de satisfacción consigo mesmo. � Cooperar en accións de equipo desde un eficaz traballo persoal, con actitude de tolerancia e

respecto para os valores sociais, e tamén coñecer e identificar as actividades física de carácter socio – cultural propias da nosa Comunidade Autónoma.

� Aumentar a confianza en si mesmo e nas súas capacidades, desenvolvendo a autoesixencia, constancia e superación das propias limitacións.

� Coñecer, identificar e experimentar diferentes actividades na natureza de cara ó entretemento e lecer.

Asimesmo, os obxectivos xerais da Educación Física na Educación Primaria reflicten os

mesmos aspectos anteriormente sinalados:



20202020

� Coñecer e valorar o seu propio corpo e a actividade física como medio de exploración e goce

das súas posibilidades motrices, de relación cos demais e como recurso para organizar o tempo libre.

� Regular e dosificar o seu esforzo chegando a un nivel de autoesixencia acorde coas súas posibilidade e coa natureza da tarefa que se realice, utilizando como criterio fundamental de valoración dito esforzo e non o resultado obtido.

� Utilizar as súas capacidades físicas básicas e destrezas motrices e o seu coñecemento da estrutura e funcionamento do corpo para a actividade física e para adaptar o momento ás circunstancias e condicións de cada situación.

� Participar en xogos e actividades establecendo relacións equilibradas e construtivas cos demais, evitando a discriminación por características persoais, sexuais e sociais, así como os comportamentos agresivos e as actitudes de rivalidade nas actividades competitivas.

� Coñecer e valorar a diversidade de actividades físicas e deportivas e os contornos nos que se desenvolven, participando na súa conservación e mellora.

� Utilizar os recursos expresivos do corpo e do movemento para comunicar sensacións, ideas, estados de ánimo e comprender mensaxes expresados deste xeito.

As sesións, ao estar orientadas aos alumnos / as do 2º ciclo de E. Primaria permitiron

que promocionásemos os seguintes obxectivos xerais da nosa área correspondentes a este ciclo: � Practicar as distintas normas, rutinas e actividades no coidado do propio corpo. � Desenvolver o valor lúdico do xogo e o seu aproveitamento no desenrolo das destrezas e

habilidades propias do ciclo. � Participar con agrado en calquera actividade física independentemente da súa capacidade. � Aceptar ós seus compañeiros nos xogos sen ter en conta as características persoais, sexuais ou

sociais de cada quen. � Respectar as normas de xogo establecidas polo grupo ou por regulamento propio. � Recoñecer como elementos propios do xogo o feito de gañar / perder e a cooperación /

oposición.

ContidosContidosContidosContidos

Todos os contidos e materiais que aparecen neste libro pretenden, por unha banda, o fomento do sentido lúdico na orientación e o desenrolo de aprendizaxes significativos ( aspectos referidos ó alumnado ) e, tamén, unha serie de obxectivos para os mestres / as como poden ser, entre outros, os seguintes: � Tomar conciencia do entorno próximo como un medio moi importante para o noso traballo

como mestres / as de E. Física, é dicir, “ recuperar ” o noso entorno para a educación. � Desenrolar materiais de traballo que posibiliten e favorezan unha educación un pouco máis

dinámica. � Proporcionar actividades interdisciplinares ( os xogos de orientación, pistas, etc., poden

incluir calquera tipo de actividade doutra área ).



21212121

� Favorecer a relación multidisciplinar ( evidente na área de Coñecemento do Medio Social e

Natural con topoloxía básica; coñecemento de animais, vexetais, costumes, etc.; coidado do entorno, ... ).

� Concienciarnos das posibilidades que nos ofrece o entorno, así coma dos problemas que pode padecer polo uso inadecuado do mesmo.

� Tratar de formarnos como cidadáns conscientes, críticos e construtivos, que tratan de integrarse no entorno de xeito perceptivo e a través da reflexión, posibilitando así que o poidamos transmitir ós nosos alumnos / as

Existe unha relación moi importante das actividades no medio natural propostas e

referidas á orientación, cos bloques de contidos da nosa área, especialmente en dous casos: “ SAÚDE CORPORAL ”.“ SAÚDE CORPORAL ”.“ SAÚDE CORPORAL ”.“ SAÚDE CORPORAL ”. � Practicar as distintas normas, rutinas e actividades no coidado do propio corpo ( xeral de

ciclo ). � Fomentar a postura correcta en posicións básicas. � Practicar os hábitos de coidado do corpo e as normas de alimentación básicas. “ OS XOGOS ”.“ OS XOGOS ”.“ OS XOGOS ”.“ OS XOGOS ”. � Desenvolver o valor lúdico do xogo e o seu aproveitamento no desenrolo das destrezas e

habilidades de ciclo. Participar con agrado en calquera actividade física independentemente da súa capacidade ( xeral de ciclo ).

� Aproveitar o xogo para o desenrolo das habilidades e destrezas básicas. � Coñecer estratexias básicas de cooperación, oposición e cooperación / oposición. � Valorar as posibilidades de equipo e da participación de cada un dos seus membros con

independencia dos resultados obtidos.

Chegado o momento de facer a secuenciación dos distintos bloques de contidos, tamén están reflectidos de xeito evidente os aspectos relacionados coa orientación, especialmente no bloque de XOGOS. Feitos � Xogos de habilidades e destrezas. � Estratexias básicas de xogo. Procedementos � Práctica de habilidades básicas nos xogos.



22222222

� Iniciación nas estratexias básicas de cooperación, oposición, cooperación - oposición nos

diferentes xogos. Actitudes, valores e normas � Participación e integración nos xogos con independencia da súa capacidade. � Valoración das súas posibilidades e das do equipo nos xogos. � Aceptación do reto da competición nos xogos, entendendo a oposición como estratexia

nos xogos.

Metodoloxía, contidos básiMetodoloxía, contidos básiMetodoloxía, contidos básiMetodoloxía, contidos básicos, procedementos de traballocos, procedementos de traballocos, procedementos de traballocos, procedementos de traballo

A nivel global a metodoloxía empregada tratou de ser o máis construtiva posible, para procurar achegarse á realidade dos nenos / as e ás súas diferenzas individuais, tentando que interpretasen as ensinanzas e que a través das actividades planificadas superasen as súas limitacións.

Polo tanto, a metodoloxía empregada baseouse nas seguintes características: � Activa e participativaActiva e participativaActiva e participativaActiva e participativa por parte do alumno / a tanto no deseño coma no desenrolo das

sesións. Se debe procurar ir restándolle protagonismo ós métodos tradicionais de mando directo, pois aínda que se poden considerar moi válidos cando desexamos acadar un mellor rendemento físico ou o desenvolvemento das habilidades motrices complexas, vainos ir en contra de outros aspectos que é desexable que os nenos / as desenvolvan como a iniciativa, a responsabilidade, o desenrolo intelectual, etc., que son parte fundamental da persoa que se desexa que saia da escola.

� CreativaCreativaCreativaCreativa. É quizais un dos aspectos que menos se tocaba ata agora. Polo tanto, é

necesario e importante desenvolver a creatividade dos alumnos / as, e non se debe abusar dos estereotipos aínda a costa de perder un certo grado de eficacia motora.

� Lúdica e Lúdica e Lúdica e Lúdica e integradoraintegradoraintegradoraintegradora. A área de Educación Física conta coa avantaxe da especial

predilección que os alumnos / as teñen por ela, polo que é fundamental aproveitala cara a acadar unha relación o máis completa posible entre todos os alumnos / as.

� FlexibleFlexibleFlexibleFlexible. Debe axustarse a cada alumno / a. Nos plantexamentos que farei de cada sesión,

se marcarán os obxectivos, pero o xeito de logralos está en función das capacidades, intereses, motivacións, etc., dos alumnos / as e, polo tanto, admitirase calquera tipo de resposta que irá sendo mellorada ao longo do período educativo, de acordo coas mencionadas capacidades.

A metodoloxía, por todo isto, nas sesións é globalizadora, participativa e lúdica, e

fomenta nos nenos / as a exploración, o descubrimento, a creatividade e, sobre todo, a valoración das propias posibilidades; e todo isto, a través do xogo, que promoverá estas características.



23232323

Segundo os obxectivos que pretendíamos acadar en cada momento utilizamos os

métodos seguintes: ♦♦♦♦ ConducidoConducidoConducidoConducido, que favorece e potencia a máxima intervención do mestre / a utilizando a

repetición e a demostración, cun estilo de aprendizaxe de mando directo. ♦♦♦♦ SemiconducidoSemiconducidoSemiconducidoSemiconducido, no que a intervención do mestre / a é media; é unha aprendizaxe polo

descubrimento guiado. ♦♦♦♦ Non conducidoNon conducidoNon conducidoNon conducido, con mínima intervención do mestre / a; é unha aprendizaxe mediante a

busca, cunha grande importancia da creatividade do neno / a. Mediante os métodos semiconducido e non conducido foméntase a iniciativa persoal do neno / a, a súa creatividade, autonomía e desenvolvemento afectivo – social co resto dos compañeiros / as, aprendendo a valorar a importancia do outro/a no proceso de ensino / aprendizaxe. Tanto o método coma o estilo de aprendizaxe están en función do que se pretende conseguir; polo tanto, primeiro hai que ver o que se pretende e logo utilizar o método máis axeitado para conseguilo. De todos xeitos, os materiais que imos a crear tratarán de fomentar a súa autonomía, o traballo en grupo, etc., polo que os métodos semiconducido e non conducido serán os que terán prioridade. Por último, coma en todo o proceso de ensino – aprendizaxe, calquera método utilizado debe respectar dúas condicións básicas: � Os procesos individuais de aprendizaxe. � A incidencia nos procesos cognitivos e afectivos de todo tipo de aprendizaxes.

Criterios de autoavaliación das sesións, dos materiais empregados, do Criterios de autoavaliación das sesións, dos materiais empregados, do Criterios de autoavaliación das sesións, dos materiais empregados, do Criterios de autoavaliación das sesións, dos materiais empregados, do proxecto en xeral, etc.proxecto en xeral, etc.proxecto en xeral, etc.proxecto en xeral, etc.

A avaliación foi realizada a tres niveis: � Alumnos / as.Alumnos / as.Alumnos / as.Alumnos / as. A avaliación do alumnado foi moi positiva tanto a nivel de obxectivos e

contidos plantexados ( nos que non se fixeron modificacións, a pesares de ter unha nena con Síndrome de Down e un neno con dificultades motóricas, que participaron nas actividades e xogos con total normalidade ) como na adecuación dos mesmos. Os elementos fundamentais empregados foron a observación e a posta en común cos alumnos / as das súas impresións respecto de cada actividade, sen esquecer as observacións e anotacións dos membros do seminario acerca dos aspectos máis relevantes do mesmo.



24242424

� Proposta.Proposta.Proposta.Proposta. As propostas e o proceso de elaboración das mesmas tamén foron avaliadas tanto

a priori como a posteriori ( nas expectativas que se tiñan de cada actividade e nos resultados das mesmas, nos que non houbo modificacións significativas, agás nalgunha parte dun xogo ). As actividades, métodos e recursos empregados foron axeitados na maior parte dos casos e non se realizaron cambios reseñables. Cabe destacar as facilidades dadas polo departamento de Educación Física e a dirección do Centro para a elaboración das unidades e as reunións.

Este proxecto pretende elaborar unha unidade didáctica con actividades relacionadas,

entre outros aspectos, coa orientación, o coñecemento e disfrute do entorno próximo, a cooperación e a participación. Polo tanto, tanto no proceso de elaboración coma no de revisión posterior á realización, tratamos de ter en conta unha serie de criterios que se reflicten a continuación: � Comprobar se a realización da actividade busca alcanzar novas experiencias disfrutando, por

encima de alcanzar un nivel táctico ou técnico. � Ver se a actividade é o suficientemente motivadora para mobilizar ó grupo. � A realización da actividade, ¿ implica aprendizaxe / coñecemento ?. � Favorecer e orientar a actividade cara ao disfrute máis que ao esforzo físico. � ¿ Que novos elementos empregamos no pavillón e patio con esta actividade ?. ¿ E se

facemos unha saída ós arredores ?. � ¿ Promovemos unha aprendizaxe que favoreza o descubrimento ?. ¿ Usamos propostas

lúdicas e creativas para isto ?. � O nivel de adaptación das actividades propostas ó espazo seleccionados, á idade e ó nivel do

alumnado. � As actividades propostas, ¿ son realmente integradoras ?. � Favorecer a participación e o traballo de grupo sobre a competición. � ¿ A actividade favorece a autonomía do neno / a ?. Trataremos de que nas actividades non

recorran, ou o fagan o menos posible, ó mestre / a.

ConclusiónsConclusiónsConclusiónsConclusións

A orientación é un aspecto da Educación Física moi importante e positivo posto que, entre outros moitos aspectos, nos permite abarcar moitos aspectos da nosa área como: � O valor lúdico do xogo. � Aproveitar os xogos de orientación no desenrolo das destrezas e habilidades correspondentes

á súa idade. � Participar con agrado nos xogos independentemente da súa capacidade, posto que o grao de

motivación é moi alto. � Facilita o traballo en grupos ( algo ao que os alumnos / as de hoxe lle custa bastante ) e

permite a interacción entre alumnos / as de xeito individual e grupal. � Permite que aprecien aspectos de lugares que lle son familiares, como o centro e o parque

próximo ao centro, que non coñecían, a pesares de ter estado moito tempo neles.



25252525

� Coñeceron unha realidade de clase de Educación Física distinta á que desenvolven no entorno

habitual da aula, o patio ou o pavillón, a pesares de que moitos dos xogos tamén se realizan nestes lugares.

� Proporcionaron actividades interdisciplinares ( algúns dos xogos de orientación, pistas, etc., incluiron actividades doutra área, ter que ir á biblioteca, traballo previo na aula de Internet, … ).

� Favoreceron a relación multidisciplinar ( evidente, por exemplo, nas área de Coñecemento do Medio Social e Natural con topoloxía básica; coñecemento de animais, vexetais, costumes, etc.; coidado do entorno, ..., pero tamén coa aplicación das nova tecnoloxías na educación; un exemplo claro foi a visita previa que fixeron os alumnos / as ao xardín da Cubela cos seus titores / as e Amalia Casas para iniciarse no coñecemento das especies vexetais que hai, como se ve na ficha de traballo “ O xardín da Cubela ” que se adxunta na carpeta de Materiais ).

� Concienciarnos das posibilidades que nos ofrece o entorno, así coma dos problemas que pode padecer polo uso inadecuado do mesmo.

Foi, polo tanto, unha experiencia moi enriquecedora para os alumnos / as e, ao mesmo tempo, para nós, posto que as aprendizaxes e experiencias aquí reflectidas tamén son aplicables ás demáis persoas que participamos.



26262626

OS CAZAPROBASOS CAZAPROBASOS CAZAPROBASOS CAZAPROBAS

En grupos de 4 – 5 alumnos / as. A cada grupo se lle entregan, en distinta orde, os folios que aparecen a continuación, nos que hai unha serie de fotos do pavillón; na zona da foto que aparece atoparán unha proba nun sobre ( para cada proba teremos preparado o material que se empregará nela ). Cando esa proba se dé por superada polo mestre /a continúan coa seguinte foto ata acabar co percorrido das dezaseis fotos que se lles entregou. Este xogo pode levar unha ou dúas sesións, dependendo do número de fotos e a complexidade das probas.

As probas poden ser como as seguintes:

�� Transportar a tódolos membros do grupo dun xeito diferente. �� Pintar a fronte co seu nome. �� Facer unha poesía co nome de tódolos membros do grupo. �� Cubrir con papel de periódico a un dos membros do grupo. �� Desprazarse todos xuntos facendo un percorrido cos cordóns dos deportivos atados. �� Facer un vehículo ( cunha corda, globos, ... ) e desprazarse todos xuntos polo

circuíto indicado. �� Vestir a un dos membros do equipo cunha cantidade de roupa indicada aportada polo

resto do grupo. �� Buscar unha moeda nun prato de fariña. �� Sacar un obxecto dun cubo cheo de auga. �� Averiguar o número de escaleiras que hai nunha zona do pavillón. �� Buscar ao conserxe e multiplicar por 43 o número que nos da. �� Intercambiarse entre os membros do grupo unha peza de roupa por cada neno / a. �� Facer un percorrido en equipo pasando de atrás hacia adiante por debaixo das pernas

dos demáis no grupo. �� Bailar o “ Minué ” diante do mestre. �� Construir unha angarela co material que ofrece o pavillón e transportar a un do grupo

para demostralo. �� Contar o número de árbores, contenedores de lixo, etc., do centro.



27272727



28282828



29292929



30303030



31313131

OS INVESTIGADORESOS INVESTIGADORESOS INVESTIGADORESOS INVESTIGADORES

Neste xogo nos distribuimos en grupos de 4 – 5 alumnos / as. Cada grupo terá un plano do pavillón no que aparecerán marcados, en distinta orde para cada grupo, vinte lugares ( os que aparecen con óvalo no plano ). En cada lugar haberá, pegada con fixo para non tocala nin arrancala, unha pregunta. O grupo tratará de atopar e copiar nun folio tódalas preguntas no menor tempo posible; cando o fagan se sentarán na pista e tratarán de respostalas.

As preguntas poden ser como as seguintes: ♦♦♦♦ ¿ Que cantante español participou no último Festival de Eurovisión ? ♦♦♦♦ Verdadeiro ou falso: A doncela é unha serpe ♦♦♦♦ ¿ Cal é o animal que ten máis dentes ? ♦♦♦♦ Escribe o nome de tres tenistas famosos / as ♦♦♦♦ ¿ En que lugar de Galicia están os máis famosos encaixes do mundo ? ♦♦♦♦ ¿ Que famoso héroe lanzoulle unha frecha a unha mazá que tiña o seu fillo na cabeza ? ♦♦♦♦ ¿ Como era o bikini de Eva María ? ♦♦♦♦ Verdadeiro ou falso: A Fraga de Cecebre débelle o seu nome ao presidente da Xunta ♦♦♦♦ ¿ Cal é o nome dos mosqueteiros máis famosos ? ♦♦♦♦ Cita o nome de catro mariscos ♦♦♦♦ ¿ Donde están as chaves, matarile, rile, rile ? ♦♦♦♦ Escribe o nome de tres superhéroes ♦♦♦♦ “ Don Quijote de la Mancha ” é a obra máis famosa de: Miguel de Cervantes,

Rubén Darío ou Paco Porras ♦♦♦♦ ¿ Que pesa máis: un quilo de ferro ou un quilo de algodón ? ♦♦♦♦ ¿ En que país se van a celebrar as olimpiadas do ano 2016 ? ♦♦♦♦ ¿ Que animal ten os pés na cabeza ? ♦♦♦♦ ¿ Que quere decir que unha persoa está incontinente ? ♦♦♦♦ Cal de estos tres personaxes é un escritor famoso: Coto Matamoros, Albert Luque ou

Manuel Rivas ♦♦♦♦ Cita o nome de catro personaxes de series de debuxos animados ♦♦♦♦ ¿ En que provincia española está a Catedral de Santiago ?



32323232

PLANO DO PAVILLÓN

PASILLO VESTUARIOS

VESTIARIO VERMELLO

VESTIARIO AZUL

VESTIARIO VERDE VESTIARIO

AMARELO

VESTIARIO MINUSVÁLIDOS

CONSER

XE

ES CA LEI RAS

ENTRADA

BAÑOS

BAÑOS

XIM

NASIO

CUARTO MATERIAL AXTO.

PISTA FÚTBOL SALA E BALONMAN

PISTA BALONCESTO

PISTA VOLEI

PORTA ENTR.

COLEXIO

CUARTO MATER . COLE

FOSO S

ALTO

LONXINTUDE



33333333

XOGO DO MAGOSTO.XOGO DO MAGOSTO.XOGO DO MAGOSTO.XOGO DO MAGOSTO.

Aproveitando a época do Magosto, podemos facer un xogo de pistas relacionado que, do mesmo xeito que nos permite realizar unha actividade física ( na que se inclúen aspectos como a cooperación, a iniciación na orientación, ... ), tamén aborda unha tradición popular galega.

O xogo faise en estrela e por grupos ( de 4 – 5 ) aos que se lles vai dando unha proba que deben realizar no entorno elixido ( escola, campo, ... ). O monitor / a estará nun lugar concreto e irá dando as probas mentres o grupo realiza a proba que lle toca e volve onde o monitor para verificar a proba e, en caso de ser correcta, recoller a seguinte.

Hai dous tipos de probas: as de resolver pensando, que se realizarán por grupos no lugar concreto que se lles indique, e as de busca, que realizarán por todo o recinto indicado.

Ademais é recomendable dar por escrito, ou cando menos explicar claramente, unhas normas básicas do xogo: ir todo o grupo xunto, respectar ós que xogan e ós que non, non tocalas pistas, ... A cada grupo se lle entregan as probas en distinta orde para que non coincidan no mesmo sitio.



34343434

PROBA

Escribe unha receita dun postre que se poida elaborar con castañas ( entre outras cousas ). INGREDIENTES FORMA DE PREPARACIÓN.

________________________________________________________

PROBA

Indaga como se escribe a palabra “ castaña ” en inglés e en francés ( sen preguntarlle a ningún mestre / a ). INGLÉS: ________________________ FRANCÉS: ________________________

XOGO DO MAGOSTO

XOGO DO MAGOSTO



35353535

PROBA

Resolve este xeroglífico.

¿ Que había polo monte ?.

_________________________

XOGO DO MAGOSTO



36363636

PROBA

Isto que verás na outra parte da páxina é o souto por onde andan Carapuchiña e o lobo.

Fíxate ben no debuxo e resposta ás seguintes preguntas.

�� Sinala un camiño que poida percorrer o lobo para chegar á cesta de Carapuchiña ( que ten castañas asadas que recenden por todo o bosque ).

�� Busca os dous castiñeiros que non deron froitos este ano e píntaos de verde.

�� Localiza e rodea cun círculo a Carapuchiña ( que se agochou nalgún lugar do bosque ).

XOGO DO MAGOSTO



37373737



38383838

PROBA

¿ Cal destas castañas é zurda ?.

A número ________

XOGO DO MAGOSTO



39393939

PROBA

Con dez follas de árbore tedes que disfrazar de INDIO a un compañeiro ou compañeira do voso grupo. Cando o teñades feito, o traedes xunto ó mestre /a para que diga en alto:

“ Eu son o grande xefe do magosto ”.

XOGO DO MAGOSTO



40404040

PROBA

Un saco de castañas custou 350 euros.

Cada quilogramo custa 7 euros.

¿ Cantos quilos levan cinco sacos ?.

SOLUCIÓN: ______________________________

XOGO DO MAGOSTO



41414141

PROBA

PALABRAS QUE PALABRAS QUE

EMPEZAN POR REMATAN EN

CAST ___ ____ AÑA

EX: CASTAÑA EX: CASTAÑA

_____________ _______________

_____________ _______________

_____________ _______________

_____________ _______________

_____________ _______________

XOGO DO MAGOSTO



42424242

PROBA

Vai ó ximnasio e conta as lámpadas que hai.

___________________

__________________________________________________________________

PROBA

¿ Cantas canastras hai en todo o Colexio ?.

_________________

XOGO DO MAGOSTO

XOGO DO MAGOSTO



43434343

PROBA

No almacén do ximnasio atoparás un cartel cunha proba. Búscaa e escribe

a resposta neste folio. MOI IMPORTANTE: Só tés que ler a

proba que che manden facer e resposta neste folio. Non a movas

nin a arranques.

SOLUCIÓN: _____________________

XOGO DO MAGOSTO



44444444

PROBA

Situádevos na porta de entrada do colexio. Escollede ao neno / a que calce o número máis grande de zapato e que conte os pasos que hai desde esa entrada ata a primeira portería que hai baixando pola rampa. Cando os teñades contados, multiplica o número de pasos por sete.

SOLUCIÓN: ______________________________

XOGO DO MAGOSTO



45454545

PROBA Arguiñano cociñou un flan con este ingredientes:

�� 1’5 Kg. de castañas cocidas.

�� 500 ml. de nata líquida.

�� 500 gr. de azucre.

�� 6 ovos.

�� 500 ml. de leite.

A )A )A )A ) ¿ Canto custou o flan ?.

B )B )B )B ) ¿ Estaría bo ?. _________________________________________ PREZOS:

♦♦♦♦ 1 Kg. de castañas: 2 euros ♦♦♦♦ 1 litro de leite: 1 euro ♦♦♦♦ 1 Kg. de azucre: 1,50 euros ♦♦♦♦ 1 ducia de ovos: 2,70 euros ♦♦♦♦ 1 litro de nata líquida: 4 euros.

XOGO DO MAGOSTO



46464646

PROBA

Dúas ducias de castañas e catro medias

ducias máis, menos oito medias ducias,

¿ cantas medias ducias fan ?.

SOLUCIÓN: _________________________

XOGO DO MAGOSTO



47474747

PROBA

Observa estas doce castañas e resposta ás seguintes preguntas:

�� ¿ Que número ten a castaña que aprobou o exame ?. ________ �� ¿ Que número ten a que se chama “ touro sentado ” ?. _____ �� ¿ Cal delas está fóra da lei ?. ________________________ �� ¿ A cal lle faltan 17 anos para ser maior de idade ?. ________ �� ¿ Cal delas estivo toda a noite de festa ?. _______________ �� ¿ Cal delas é pai de familia ?. __________________

XOGO DO MAGOSTO



48484848

PROBA

SOPA DE LETRAS

S L X L U M I A O X Q C I

C N O V E M B R O E A J U

Z I U P K L S R S S O T R

M A G O S T O M T M Z O X

E Z U Z M N T A R S O A U

R O X I P B Ñ N G D L V F

M S C R O A J O H I L X F

B M D U V D H T Q L I F G

A I X O R I E Ñ I T S A C

Encontra cinco palabras relacionadas coa festa do Magosto, que celebramos esta

semana.

XOGO DO MAGOSTO



49494949

PROBA

Resolve este xeroglífico.

¿ Que lle pasou cando caeu do castiñeiro ?

_________________________

XOGO DO MAGOSTO



50505050

XOGO DAS GAFASXOGO DAS GAFASXOGO DAS GAFASXOGO DAS GAFAS

O xogo das gafas pretende desenvolver a orientación espacial, a cooperación entre compañeiros / as e o descobremento da importancia da visión, polo feito de que neste xogo prescindimos dela.

O material necesario é de un par de gafas de piscina por parella e panos de papel. O xogo realízase por parellas. Un dos membros da parella pon as gafas cubertas por un pano ( e polo tanto carece de visión ) e o outro fai de guía. Durante 15 minutos aproximadamente o guía leva ao seu compañeiro / a por varios lugares do pavillón e, de cando en vez, entrégalle un obxecto para que o toque e o identifique. O resultado queda anotado nas listas que aparecen a continuación. Pasados os 15 minutos e, ao sinal do mestre / a, os alumnos / as intercambian os seus papeis.



51515151

PARTICIPANTE Nº 1 NOME: CURSO:

ACERTO

OBXECTO SI NON

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10



52525252

PARTICIPANTE Nº 2 NOME: CURSO:

ACERTO

OBXECTO SI NON

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10



53535353

XOGO DOS DETECTIVES.XOGO DOS DETECTIVES.XOGO DOS DETECTIVES.XOGO DOS DETECTIVES.

Escondemos sete pistas ( nos ocos que aparecen no plano ) con frases no recinto ou lugar onde imos desenrolar o xogo, e lles entregamos o folio da páxina seguinte e un croquis da zona coas pistas sinaladas aos alumnos / as, que se distribúen en grupos de 4 – 5. Outra posibilidade consistiría en entregarlles un folio indicando os lugares donde poden atopar as pistas sen o croquis, como aparece na variante que hai ó final deste xogo.

Os nenos / as teñen que encontrar as pistas e descubrir o nome e o deporte que practican cada unha das rapazas que aparecen no debuxo. A cada grupo se lle entregan as pistas en distinta orde para que non coincidan no mesmo sitio. Cada pista que atopamos é anotada no folio que se lles entregou e a deixamos no mesmo lugar para os grupos seguintes FRASES:FRASES:FRASES:FRASES:

�� Susana e Diana practican o seu deporte con rodas.

�� Ana, Guadalupe e Mónica usan balóns para practicar o seu deporte.

�� Luísa e Guadalupe levan o pelo curto.

�� Ana e Diana usan casco.

�� Luísa e Susana non levan pantalón curto.

�� Susana e Mónica teñen gorra.

�� A Luisa gústalle moito camiñar.



54545454

XOGO DOS DETECTIVES.

Equipo: _______________________________________

Xogadores / as: ______________________________

Nome

Deporte

Pista 1: ________________________________________________ Pista 2: ________________________________________________ Pista 3 ________________________________________________ Pista 4 ________________________________________________ Pista 5 ________________________________________________ Pista 6 ________________________________________________ Pista 7 ________________________________________________



55555555

Plano do colexio

Pavillón

Colexio

Xardín

Xardín

Aparcamento

11111111

2222

3333

4444

5555

6666

7777



56565656

AS LETRAS GALEGASAS LETRAS GALEGASAS LETRAS GALEGASAS LETRAS GALEGAS

Aproveitando a celebración do Día das Letras Galegas, e aproveitando o feito de que neste centro foise elaborando progresivamente unha mostra etnográfica permanente ( www.edu.aytolacoruna.es/centros/sfxabier/mostra.htm ), e que as columnas da pranta baixa están pintadas con rostros das persoas ás que se lles adicou algún ano o Día das Letras Galegas, imos facer un xogo na entrada do colexio que serve de conexión entre esta celebración e o propósito do noso xogo, que é a iniciación á orientación.

Nos agrupamos en grupos de 4 – 5 alumnos / as; a cada grupo se lle entrega, en diferente orde, folios nos que aparecen fotos de obxectos ou persoas localizadas na entrada do colexio. Teñen que tratar de atopar cada foto e marcala no plano que tamén se lles entrega, anotando no espacio en branco o nome do obxecto ou personaxe que aparece. Para evitar que estén todos no mesmo sitio, o orde de entrega dos folios variará para cada grupo. Os folios a entregar e o mapa da planta baixa do centro aparecen a continuación.



57575757

¿ A quen se lle adicou o Día das Letras Galegas do ano 1999 ?



58585858




59595959




60606060




61616161

PLANO DA ENTRADA DO COLEXIO

AULA E. INFANTIL

SALA DE VÍDEO COMEDOR

AULA E. INFANTIL

ALMACÉN Escaleiras subida Ed.

Infantil

DESPACHO ORIENTADOR

ALMACÉN

SERVICIO

SERVICIO

ALMACÉN SERVICIO

PROFE EF

CUADRO ELÉCTRICO

SERVICIO

PROFES

ALMACÉN A.N.P.A

Escaleiras subida 2º e 3º Ciclo E. P.

SALA DE PROFESORES

pATIO CUBERTO

XEFAT. DE ESTUDOS

DIRECCIÓN

CONSERXERÍA SECRETARÍA

Escaleiras subida 1º Ciclo E. P. BIBLIOTECA ALMACÉN ALMACÉN ALMACÉN



62626262

APRENDEMOS A RASTREXARAPRENDEMOS A RASTREXARAPRENDEMOS A RASTREXARAPRENDEMOS A RASTREXAR

Neste xogo imos tratar de ampliar o que xa fixemos sobre iniciación á orientación empezando a introducir nocións sobre o rastrexo e algunha dos seus sinais básicos. A cada grupo lle entregamos un folio no que, nunha das caras, hai un plano da pista do pavillón e, noutra, un grupo de sinais básicos de rastrexo. Os grupos deben elaborar un percorrido sinxelo que lles entrega o mestre e, logo, elaborar outro percorrido para que o faga outro grupo.



63636363

PLANO DA PISTA DO PAVILLÓN

BAÑO

PORTA

VESTIARIOS

BAÑO

BANCO

BANCO

PORTA

BANCO

BANCO XIMNASIO

PORTA

CORREDER

A

ENTRADA

COLE

CUARTO

MATERIAL



64646464

SINAL SIGNIFICADO

COMEZO DO RASTREXO.

SEGUILA DIRECCIÓN.

XIRAR NO SENTIDO DA FRECHA.

X MAL CAMIÑO.

= BO CAMIÑO.

MENSAXE - PISTA.

MENSAXE A ________ PASOS.

CORRER; CAMIÑO FÁCIL.

DESPACIO, POSIBILIDADE DE PERDERSE. DESPACIO, PISTA

PRÓXIMA.

FIN DO RASTREXO.



65656565

O PUZZLE DAS ÁRBORES DEPORTIVASO PUZZLE DAS ÁRBORES DEPORTIVASO PUZZLE DAS ÁRBORES DEPORTIVASO PUZZLE DAS ÁRBORES DEPORTIVAS

Na zona de xardín do centro os alumnos / as, divididos en grupos de 4 ou 5, tratarán de atopar as pezas dun puzzle que conterá a foto dunha das árbores dos xardíns do colexio. Mediante diferentes pistas referentes a características das árbores, que xa coñecen polo traballo realizado na páxina web do centro con Amalia Casas e das que levan anotacións acerca das diferentes árbores que hai no xardín do noso colexio ( www.edu.aytolacoruna.es/centros/sfxabier/nosas_arbores.htm ), e tratarán de atopar os pedazos de puzzle ( que estarán escondidos en cartuchos de carrete fotográfico; en cada cartucho haberá varios pedazos da mesma peza, para que cada grupo, como se lles indicará na explicación do xogo, colla un só ) e, unha vez rematada a búsqueda, compoñelo e tratar de averiguar pola foto e coa axuda da páxina web cal é a árbore que aparece. As pistas irán nun folio que se lle dará a cada grupo en diferente orde, para evitar que coincidan tódolos grupos no mesmo lugar.

Fotografía completa da árbore do puzzle ( plátano ) Para facer o puzzle que aparece na páxina seguinte utilizamos o programa BrainsBreaker



66666666

As pistas poden ser como as seguintes:As pistas poden ser como as seguintes:As pistas poden ser como as seguintes:As pistas poden ser como as seguintes:

�� Busca a árbore con froito que ten forma redondeada e vai recuberto dunha capa de espiñas punzantes e alí atoparás unha das pezas do puzzle

�� Os chineses crián que o consumo das sementes desta árbore daba a lonxevidade. E aquí,

antes de que te fagas vello e saibas se é certo ou non, busca outra peza do puzzle.

�� Para atopar a seguinte peza do puzzle terás que poñer en marcha o teu sentido do olfato, posto que as follas desta árbore son perennes e teñen unhas células cargadas de aceite que lle dan un olor moi particular.

�� O noso seguinte invitado ten unha madeira moi lixeira e é utilizada para embalaxes e

pasta de celulosa; así que, busca na embalaxe que hai nesta árbore a seguinte peza.

�� Da corteza desta árbore sacamos o elemento esencial na elaboración da aspirina. Evita dores de cabeza e atopa, o máis axiña posible, a outra peza.

�� A fruta desta árbore é fácil de pelar e ten un zume moi aromático e dóce. A peza que

falta para completar o puzzle está moi preto.



67676767

O MISTERIO DA CUBELAO MISTERIO DA CUBELAO MISTERIO DA CUBELAO MISTERIO DA CUBELA

Facemos grupos de 4 – 5 alumnos / as e, a cada grupo, se lle entregará un folio con fotografías das árbores do parque. Cada grupo tratará de localizar a árbore da fotografía e alí atopará unha proba para facer ( a proba estará escondida nun cartucho fotográfico e cada grupo copiará a proba nun folio e volverá a deixar todo como estaba e no seu sitio ). Cando a proba se realiza ou resposta diante do mestre / a buscarán a seguinte. Cada grupo levará unha orde distinta nas fotografías, a fin de evitar que todos coincidan na mesma proba. As probas poden ser como as seguintes:As probas poden ser como as seguintes:As probas poden ser como as seguintes:As probas poden ser como as seguintes:

� Tódolos membros do grupo realizarán un percorrido en zancos marcado polo mestre no parque.

� Contar o número de contedores de lixo que hai.

� Cun papel de periódico facer unha bola e, soprando, facer un oito entre as pernas de

cada compañeiro / a do grupo.

� Multiplicar o número de bancos polo de farolas.

� O grupo realizara un percorrido marcado cos cordóns das deportivas atados uns a outros.

� Un dos membros do grupo medirá os pasos que hai desde a fonte ata o banco máis

cercano e, co resultado multiplicado polo número de segundos que dura o chorro da fonte, escribirá un texto que teña exactamente ese número de palabras acerca do importante que é reciclar.

� Escribir a matrícula de tres coches que aparezan detrás da árbore da fotografía.

� Intercambiarse entre eles unha peza de roupa, de xeito que cada un teña unha doutro

compañeiro / a.



68686868

Exemplos de fotografías de árbores do parque:Exemplos de fotografías de árbores do parque:Exemplos de fotografías de árbores do parque:Exemplos de fotografías de árbores do parque:



69696969



70707070

O CASO DAS FOTOS DO PARQUEO CASO DAS FOTOS DO PARQUEO CASO DAS FOTOS DO PARQUEO CASO DAS FOTOS DO PARQUE

Os alumnos / as terán un mapa do xardín da Cubela, que é o parque que está máis preto do Colexio; podemos velo tódolos días e ten un fácil acceso desde o pavillón para realizar este xogo e o seguinte.

O mapa estará só cos detalles esenciais. Ao lado do mapa aparecerán oito árbores do parque. Terán que sinalar en que lugar ou lugares hai esas árbores ( para iso traballarán previamente buscando na páxina web do centro este mesmo mapa, pero con acceso ás árbores que hai no xardín e tamén facilitando ás súas características principais e ubicación ); ( www.edu.aytolacoruna.es/centros/sfxabier/xardins/cubela.htm ).

Cando os teñan localizados irán ao parque e buscarán nesas árbores fotografías de diferentes deportes que haberá gardadas en cartuchos fotográficos ( para cada tipo de árbore haberá unha fotografía, polo que se hai varios árbores da mesma especie a fotografía só estará nun ).

Collerán unha fotografía por cartucho ( haberá varias, unha para cada grupo ) e, cando as teñan todas, escribirán de que deporte se trata.



71717171

CEDROCEDROCEDROCEDRO BIDUEIROBIDUEIROBIDUEIROBIDUEIRO FALSO ARCIPRESTEFALSO ARCIPRESTEFALSO ARCIPRESTEFALSO ARCIPRESTE ACIVROACIVROACIVROACIVRO

CERDEIRACERDEIRACERDEIRACERDEIRA TUIATUIATUIATUIA ERVEDOERVEDOERVEDOERVEDO OLIVEIRAOLIVEIRAOLIVEIRAOLIVEIRA



72727272

As imaxes que aparecen para relacionar cos deportes que se lles entrega no plano do

parque poden ser coma as seguintes:



73737373

Documents

04 unidade didáctica-as actividades no medio natural na área de educación física-a orientación