1. Hafta Sunumu

1

PARA-BANKA TEORİ VE POLİTİKASI DERSİ

BANKACILIK VE FİNANS UZAKTAN ÖĞRETİM TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

2

DERS HEDEFİ

Para-Banka Teori ve Politikası dersini alan öğrenciler aşağıdaki becerileri kazanacaktır: Paranın tanımı, fonksiyonları ve özellikleri hakkında bilgi sahibi olacaklar. Para miktarı tanımlarını kavramsal bir dille ifade edebilecekler. Para rejimlerini öğrenerek aralarındaki farklılıkları değerlendirebilecekler. Parasal kesimin finansal sistem içerisindeki konumu hakkında bilgi sahibi

olacaklar. Para talebini açıklayan teoriler hakkındaki farklılıkları öğrenecekler. Para arzı teorisi hakkında bilgi sahibi olacaklar. Faiz teorilerini ve bunlar arasındaki farklılıkları değerlendirebilecekler. Ödemeler dengesi ve para miktarı arasındaki ilişkiyi öğrenecekler. Para politikasının ne olduğu, para politikasının hedefleri ve araçları

hakkında bilgi sahibi olacaklar Makro ekonomik genel denge ve para arasındaki ilişkiyi farklı iktisat

okulları açısından değerlendirebilecekler.

Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

DERS PLANI


3

BÖLÜM DERS İÇERİĞİ İŞLENECEĞİ HAFTABirinci Bölüm Para Kavramı: Tanımı Fonksiyonları ve

Özellikleri1. Hafta

İkinci Bölüm Para Miktarı Tanımları 2. HaftaÜçüncü Bölüm Para Rejimleri ve Temel İlkeler 3. HaftaDördüncü Bölüm Parasal Kesimin Finansal Sistem İçindeki

Konumu4. Hafta

Beşinci Bölüm Para Talebi Teorisi 5. ve 6. HaftaAltıncı Bölüm Para Arzı Teorisi 7. ve 8. HaftaYedinci Bölüm Faiz Teorisi 9. ve 10. HaftaSekizinci Bölüm Ödemeler Dengesi ve Para Miktarı 11. HaftaDokuzuncu Bölüm Para Politikası 12. ve 13. HaftaOnuncu Bölüm Makro Ekonomik Genel Denge ve Para 14. Hafta

4

PARA KAVRAMI: TANIMI FONKSİYONLARI VE

ÖZELLİKLERİ


BÖLÜM 1

5

BÖLÜM HEDEFİ

Para Kavramı: Tanımı, Fonksiyonları ve Özellikleri bölümünde öğrenciler aşağıdaki becerileri kazanacaktır:


Para kavramını tanımlayabilecekler. Parayı ekonomide incelememizi gerektiren konular

hakkında bilgi sahibi olacaklar. Paranın ekonomideki fonksiyonlarını öğrenecekler. Paranın özelliklerini kavramsal bir dille ifade

edebilecekler

6

TEMEL KAVRAMLAR

Para Kavramı Devresel Dalgalanmalar Faiz Oranları Bütçe Açıkları Enflasyon Paranın Fonksiyonları Trampa Ekonomileri Paranın Özellikleri Para İkamesi


7

BÖLÜM İÇERİĞİ

1.1. Paranın Tanımı1.2. Parayı Ekonomide İncelememizi Gerektiren Konular

1.2.1. Devresel Dalgalanmalar1.2.2. Para ile Enflasyon Arasındaki İlişki1.2.3. Faiz Oranında Gözlenen Hareketler1.2.4. Bütçe Açıklarıyla Enflasyon Arasındaki İlişki

1.3. Paranın Fonksiyonları1.3.1. Mübadele Aracı Olma Fonksiyonu1.3.2. Hesap Birimi Olma Fonksiyonu1.3.3. Değer Saklama Aracı Olma Fonksiyonu

1.4. Paranın Özellikleri1.4.1. Herkes Tarafından Kabul Edilmesi1.4.2. Homojenlik1.4.3. Dayanıklı Olması1.4.4. Taşımaya Elverişli Olması1.4.5. Bölünebilir Olması1.4.6. Taklit Edilememesi1.4.7. Değerini Koruması1


8

1.1. Paranın Tanımı


İktisat biliminin yakın geçmişine bakıldığında büyük ilgi gören alanlarından bir tanesi para teorisi ve politikası alanıdır. Yapılan araştırmalar incelendiğinde bu rahatlıkla görülmektedir. Fakat bu araştırmalar çok çelişkili sonuçlara ulaşmışlardır (Paya, 2013: 1): Bazı araştırmalar, parasal faktörlerin ekonominin genel dengeleri

üzerinde önemli sonuçlar doğurduğu sonuçlarına ulaşırken, Bazı araştırmalar, parasal faktörlerin ekonominin reel dengeleri

üzerinde pek etkisi olmadığı sonucuna varmıştır.

Günlük yaşamda parasal gelişmelere artan bir ilgi söz konusudur. Parasal gelişmelere duyulan bu ilginin iki nedeni vardır (Paya, 2013: 1): Teknolojik gelişmeler (elektronik bankacılık vb. gelişmeler) Piyasa ekonomisinin ideolojik düzeyde yeniden itibar kazanması

9

1.1. Paranın Tanımı


Ekonomik hayatta bu kadar önemli bir hale gelen para nedir?

İktisadi analizde para (money), malların ve hizmetlerin satın alınmasında ve borçların geri ödenmesinde genel olarak kabul edilen şey olarak tanımlanır (Ünsal, 2005: 473).

10

1.2. Parayı Ekonomide İncelememizi Gerektiren Konular1.2.1. Devresel Dalgalanmalar


Para ile toplam çıktı arasında bir ilişki var mıdır? Bu ilişki ortaya konabilirse devresel dalgalanmalara karşı para

bir araç olarak kullanılabilir.

GSMH Olması gereken büyüme

Gerçekleşen büyüme

Devresel dalgalanmalar

t

11

1.2.2. Para ile Enflasyon Arasındaki İlişki


Enflasyon, fiyatlar genel düzeyindeki devamlı ve hızlı artışlar olarak tanımlanır. Bir başka ifadeyle parasal gelirdeki fiili büyümenin, üretimdeki fiili büyümeden daha yüksek olmasıdır (Akdiş, 2011: 328).

Para arzı artışı ile enflasyon arasında pozitif bir korelasyon vardır. Bu korelasyon enflasyonun nedenlerinden birinin para arzı artış hızı olabileceğini göstermektedir.

12

1.2.3. Faiz Oranında Gözlenen Hareketler


Faiz oranları, ekonomi açısından son derece önemli bir makro ekonomik değişkendir.

Faiz oranı tüketiciler açısından tasarrufu belirleyen bir değişken iken, yatırımcılar açısından ise bir maliyet unsurudur.

Gerek yatırımlar gerekse tasarruflar toplam talep açısında belirleyicidir. Bunlar değişirse ekonominin üretmek gerektiği mal miktarları değişir.

Faizdeki değişim ile para miktarı arasında ise görünürde bir ilişki mevcuttur. Bu da parayı incelememizi gerektiren nedenlerden biridir.

13

1.2.4. Bütçe Açıklarıyla Enflasyon Arasındaki İlişki


Hükümet harcamaları, hükmet gelirlerinden (vergi gelirlerinden) büyük ise bu durum kısaca bütçe açığı diye nitelendirilir (Ünsal, 2005: 541).

Bütçe açıklarının kapatılma yollarından biri halktan borçlanmadır. Fakat bütçe açıklarının halktan borçlanarak kapatılmasında bir sınır vardır.

Bu sınır aşılırsa para basılarak bütçe açıkları kapatılır. Bu yöntem ise enflasyona neden olmaktadır. Yine bu yüzden parayı incelememiz gerekmektedir.

14

1.3. Paranın Fonksiyonları1.3.1. Mübadele Aracı Olma Fonksiyonu


Mal ve hizmetlerin değişimi için ortak bir mübadele aracına ihtiyaç vardır. Para bu anlamda herkes tarafından kabul edilen ortak bir mübadele aracıdır.

Paranın mübadele aracı olmadığı ve dolayısıyla da mübadelenin mal-para-mal biçiminde değil de mal-mal biçiminde yürütüldüğü ekonomilere trampa (takas) ekonomileri denir. Trampa ekonomisi isteklerin çifte beraberliğini gerektirmektedir.

Örneğin buğday verip ayakkabı satın almak isteyen çiftçinin karşısında, ayakkabı satıp buğday satın almak isteyen bir başka üreticinin varlığı gerekmektedir.

Bu beraberliğin olmaması durumunda değişim ve dolayısıyla da ihtisaslaşma ve işbölümü gerçekleşmez.

Bu yüzden de paranın mübadele aracı olması, paranın iktisadi etkinliğini arttıran bir unsurdur.

15

1.3.1. Mübadele Aracı Olma Fonksiyonu


Paranın mübadele aracı olması bazı sonuçları da peşinden sürüklemektedir (Parasız, 2012: 7): Birinci olarak para yasal bir fiyat elde etmektedir. Bütün borçlar

para ile ödenebilir. Hiç kimse takas şeklinde bir ödeme isteyemez. İkinci olarak ellerine para geçenler bunu hemen harcamaya zorunlu

değildir. Kişi parayı para olarak muhafaza edebilir, parayı tasarruf olarak elde tutabilir.

Üçüncü olarak, para bir mübadele vasıtası olduğundan piyasaya arz edilen herhangi bir mala dönüştürülebilir. Çünkü para genel bir satın alma gücünden yararlanmaktadır.

16

1.3.2. Hesap Birimi Olma Fonksiyonu


Mübadele edilen mal ve hizmetlerin fiyatları para ile hesaplanmaktadır. n tane mal üreten parasal bir ekonomide, her malın belirli bir fiyatı ve

dolayısıyla da n tane fiyat vardır. Buna karşılık n tane mal üreten trampa ekonomisinde, her malın kendi

dışındaki (n-1) mal cinsinden bir fiyatı dolayısıyla da n(n-1) tane fiyatı vardır.

Ancak örneğin buğdayın ayakkabı cinsinden fiyatı ayakkabının buğday cinsinden fiyatından farklı olmadığından ve bu husus her mal için geçerli olduğundan, n mal üreten bir ekonomide aslında n(n-1)/2 tane fiyat vardır.

Örneğin 1.000 tane mal üretilen parasal bir ekonomide 1000 tane fiyat olmasına karşılık, 1.000 tane mal üreten trampa ekonomisinde 1.000(1.000-1) /2=499.500 tane fiyat vardır.

Dolayısıyla da hesap birimi olarak para, fiyat sayısını azaltan ve bu bağlamda mübadeleyi kolaylaştıran ve böylece etkinliği arttıran bir araçtır (Ünsal, 2005: 474).

17

1.3.3. Değer Saklama Aracı Olma Fonksiyonu


Bireyler gelirlerinin tümünü hemen harcamamaktadır. Bireyler gelirlerinin bir kısmını gelecekteki harcamaları için saklamaktadır. Para, satın alma gücünü gelirin elde edildiği zamandan harcamaların yapılacağı zamana kadar saklamaktadır. Para bireylerin elde ettikleri kazançları daha sonra ihtiyaç duyduklarında harcamalarına olanak sağlamaktadır (Öztürk, 2014: 25).

Her para bir değer biriktirme aracıdır. Fakat her değer biriktirme aracı bir para değildir. Paranın dışındaki değer biriktirme araçları (tahvil, hisse senedi, ev, araba, vb) mal ve hizmetlere ve diğer finansal aktiflere derhal çevrilebilecek kadar likit değildir (Öztürk, 2014: 25-26). Para ise en likit değer biriktirme aracıdır.

Paranın değer saklama fonksiyonunu yerine getirmesi için değerini koruması gerekmektedir. Enflasyonist dönemlerde para değer saklama fonksiyonunu kaybetmektedir. Fiyatlar genel düzeyinin artması paranın reel değerinin azalmasına neden olmaktadır. Ulusal paranın reel değerinin azalması bireylerin yabancı paralara yönelmesine neden olmaktadır. Diğer bir ifade ile para ikamesi söz konusu olmaktadır (Öztürk, 2014: 26).

18

1.4. Paranın Özellikleri1.4.1. Herkes Tarafından Kabul Edilmesi


Paranın mübadele aracı olabilmesi için genel kabul görmesi şarttır.

Para olarak kabul edilen objeler toplumdaki tüm bireyler tarafından kabul edilmelidir.

Bir ülkede altın, gümüş gibi değerli madenlerin yanı sıra çekler, senetler, hisse senetleri, tahviller, yabancı ülke paraları da paranın fonksiyonlarını yerine getirebilmekle birlikte para olarak tanımlanmamaktadır.

Bu objelerin para olabilmesi için toplumun tüm bireyleri tarafından para olarak kabul edilmesi ve kullanılması gerekmektedir.

19

1.4.2. Homojenlik


Homojenlik, parayı temsil eden objelerin tümünün aynı maddi değeri temsil etmesidir (Paya, 2013: 20).

Paranın homojen bir nitelik taşımaması, standart olmaması yaygın olarak kullanımını engellemektedir.

Dolayısıyla da paranın kolay tanınması ve yapıldığı maddenin her birinin aynı değerde olması gerekmektedir (Öztürk, 2014: 28).

20

1.4.3. Dayanıklı Olması


Paranın hemen yıpranmaması fiziksel olarak dayanıklı olması gerekmektedir.

Madeni paraların uzun yıllar kullanılmasının atında yatan en önemli neden budur. Altın, gümüş, bakır gibi madenler oldukça dayanıklı olup, zaman içinde kolay kolay bozulmamaktadır.

Dayanıksız madenlerden yapılmış ödeme araçlarının çok sayıda alış veriş işleminde kullanılması mümkün değildir (Öztürk, 2014: 28).

21

1.4.4. Taşımaya Elverişli Olması


Para olarak kullanılan objelerin taşımaya elverişli olması gerekmektedir.

Mal para ve ve madeni para sisteminin benimsendiği dönemlerde paranın bir yerden bir yere nakledilmesi her zaman önemli sorunlar içermektedir.

Bu nedenle iyi para da bulunması gereken en önemli özelliklerden biri kolay taşınır olmasıdır (Öztürk, 2014: 27).

22

1.4.5. Bölünebilir Olması


Paranın mübadele işlemini kolaylaştırabilmesi için küçük parçalara bölünebilir olması gerekmektedir.

Mal paranı en önemli sakıncası bölünememesidir.

Farklı değerlere sahip malların birbirleriyle mübadele edilmesinde paranın bu özelliği büyük önem taşımaktadır.

Paranın bölünebilir olması en düşük değerli mallardan en yüksek değerli mallara kadar her türden malın alım satımını gerçekleştirirken para üstü almayı sağlamaktadır (Öztürk, 2014: 28).

23

1.4.6. Taklit Edilememesi


Para olarak kullanılan objelerin kolay taklit edilememesi gerekmektedir.

Kağıt paralarda yanılmayı, aldanmayı engellemek için filigran resimler ve madeni bantlar kullanılmaktadır.

Paranın taklit edilmesi demek kolayca çoğaltılması anlamına gelmektedir. Kolaylıkla çoğaltılan paraların miktarının kontrol edilebilmesi ise imkansızdır (Öztürk, 2014: 28).

24

1.4.7. Değerini Koruması


Paranın genel kabul görmesi için değerini koruması gerekmektedir. Değerini korumayan paralar elde tutulmak istenmez.

Paranın değerinin olmamasının nedeni kendisi ile başka mal ve hizmetlerin satın alınabilmesidir.

Paranın değeri, para ile satın alınabilen mal miktarı ile belirlenmektedir.

Paranın değeri arttıkça daha çok mal ve hizmet satın alınmakta, paranın değeri azaldıkça satın alınan mal ve hizmet miktarı azalmaktadır (Öztürk, 2014: 29).

Para zaman içerisinde değerini koruyamazsa para ikamesi dediğimiz olay yaşanır. Para ikamesi sürecinde, yerli para yerine artan ölçüde yabancı para kullanılmaya başlanır (Paya, 2013: 20).

25

Kaynakça


AKDİŞ, Muhammet, Para Teorisi ve Politikası, Gazi Kitabevi, Ankara, 2011.

ÖZTÜRK, Nazım, Para Banka Kredi, Ekin Yayınevi, Bursa, 2014. PARASIZ, İlker, Para Teorisi ve Politikası, Ezgi Kitabevi, Bursa,

2012. PAYA, M. Merih, Para Teorisi ve Para Politikası, Türkmen

Kitabevi, İstanbul, 2013. ÜNSAL, Erdal M., Makro İktisat, İmaj Yayınevi, Ankara, 2005.

Documents

1. Hafta Sunumu