2

RENME FAALYET-1

Transdser ve sensr kavramlarn, kullanm alanlarn, kullanm yerlerine gre

eitlerini bilecek, gerekli uygulama faaliyetlerini yapabilecek, devrenin s transdserini ve

sensrn deitirebilecektir.

Sensrleri kavram ve eitlerini aratrnz.

Gnlk hayatnzda karlatnz sensr olabilecek bulgular ders ortamnda

paylanz.

retmeninizden bulduunuz sensrlerin isimlerini reniniz.Topladnz

bilgileri bir rapor haline getiriniz.

1. ISI TRANSDSER VE SENSRLER

1.1. Transdser ve Sensr Kavram

1.1.1. Tanm

Gnlk hayatmzda s, k, basn ses gibi byklkler var olup bunlarn etkilerini

duyu organlarmzla alglar, varlklarndan haberdar oluruz. Bu fiziksel byklkleri

insanlar gibi alglayan ve bu alglama sonucunda gerekli ekipmanlar devreye sokan ve

kartan elemanlar sensrler ile transdserlerdir.

Fiziksel ortam deiikliklerini (s, k, basn, ses, vb.) alglayan elemanlara

sensr, alglad bilgiyi elektrik enerjisine eviren elemanlara transdser denir.

Transdserler, teknolojinin gelimesiyle birlikte birok i makinasnn kumandasnda

,kaplarn otomatik alp kapatlmasnda ,bir ok aygtn istenildii zaman devreye sokulup

kartlmasnda gibi bir ok yerde transdserler kullanlrlar.Bu sayede hem gnlk

hayatmz hem de endstriyel retim srelerini ok daha kolaylatrm oluruz. Biz bu

modl de hep birlikte balca sensr ve transdserleri tanyarak kullanm alanlarn

greceiz.

RENME FAALYET-1

AMA

ARATIRMA

3

Resim 1.1: Optik sensrler

Resim 1.2: Lazer sensr ve hareket sensr

Resim 1.1 ve Resim 1.2de eitli sensrler grlmektedir. stediimiz kullanm

alanlarna gre bu sensrler eitlilik gsterirler.htiyacmza en uygun sensr seebilmek

iin piyasada var olan eitlerini renmeli ona gre seimimizi yapmalyz.

1.1.2. eitleri

Fiziksel ortamlardaki deiikliklerden dolay mekanik bir makineyi veya elektronik

bir devreyi altrmamz gerektiinde sensrler ve transdserleri kullanrz. Amaca uygun

sensr ve trandseri semek sonuca daha erken ulamamz salayacaktr. Transdser

eitlerini u ekilde sralayabiliriz:

Is transdser ve sensrleri Manyetik transdser ve sensrler Basn (gerilme) transdserleri Optik transdser ve sensrler Ses transdser ve sensrleri

Transdserlerin bir ksm pasif elemandr. Pasif elemann almas iin dardan

elektrik enerjisinin uygulanmas gerekir.Foto diren ,kondansatr, mikrofon bunlara bir

rnektir.Dier ksm aktif transdserler ise llecek byklklerle uyarlrlar.Bunlara

dardan bir enerji uygulanmaz.Termoift, fotovoltaik, piezoelektrik bunlara bir rnektir.

4

1.1.2.1. eitli Sensr Uygulamalar

Resim 1.3: Sensrl otomatik kayar kaplar

Resim 1.3deki uygulamada zerinde hareket alglayc bir sensre sahip olan

otomatik bir kaplar grlmektedir

Resim 1.4: Ara park sensrleri

Resim 1.4deki uygulamada ara tamponu zerine yerletirilen sensrlerle yaplan

uygulama gzkmektedir. Otomobillerin arka tamponuna yerletirilen ultrasonik dedektrler

aracl ile geri manevra srasnda arala , arkasndaki engel arasndaki mesafe llr.

Bu lm, engele yaklatka frekans ykselen (periyodu ksalan) bip sesleri ile

src tarafndan alglanr. Engel ile ara arasndaki mesafe 30 cmye kadar dtnde bip

sesi srekli hale gelir.

Metal dedektrler ise ierisindeki manyetik sensrler vastas ile metal cihazlar

alglayan aygtlardr. Gnmzde gvenlik amal olarak iyerleri ve zel alanlarda giri

kontrollerinde kullanlmaktadr (Resim 1.5).

5

Resim 1.5: Metal dedektrler

1.2. PTC(Pozitif Is Katsayl Termistr)

Ortamdaki s deiimini alglamamza yarayan cihazlara s veya scaklk sensrleri

diyoruz. Birok maddenin elektriksel direnci scaklkla deimektedir. Scakla kar hassas

olan maddeler kullanlarak scaklk kontrol ve scaklk lm yaplr.

Scaklk ile direnci deien elektronik malzemelere; term (scaklk), rezistr (diren),

kelimelerinin birleimi olan termistr denir. Termistrler genellikle yar iletken

malzemelerden imal edilmektedir. Termistr yapmnda ounlukla oksitlenmi manganez,

nikel, bakr veya kobaltn karm kullanlr.

Termistrler PTC (Pozitif Is Katsayl Termistr) ve NTC (Negatif Is Katsayl

Termistr) olmak zere ikiye ayrlr.

Scakln artmasyla direnci artan termistrlere PTC denir (Resim 1.6),

Resim 1.6: eitli PTC ler

1.2.1. alma Prensibi

ekil 1.1 (a) daki karekteristik eride grld zere PTC nin scakl attka PTC

nin ularndaki diren deeri artmaktadr.

6

ekil 1.1: a:Karakteristii b: Sembol

1.2.2. Kullanm Alanlar

PTCler - 60 C ile +150 C arasndaki scaklklar da kararl bir ekilde alr. 0.1 C

ye kadar duyarllkta olanlar vardr. Daha ok elektrik motorlarn fazla snmaya kar

korumak iin tasarlanan devrelerde kullanlr (Resim 1.7). Ayrca s seviyesini belirli bir

deer aralnda tutulmas gereken tm ilemlerde kullanlabilir.

Resim 1.7: PTC kullanm alanlar

1.2.3. Salamlk Testi

PTCyi ekil 1.2de grld avometre ularna baladnzda avometrede

grdmz deer PTCnin oda scaklndaki diren deeridir. Daha sonra mum veya

benzeri bir ara ile sttnzda direnci ykseliyor ise PTC salamdr. Bunun dnda bir

durum gerekleiyor ise PTC arzaldr.

ekil 1.2: PTCnin salamlk testi

1.3. NTC (Negatif Is Katsayl Termistr)

Scakln artmasyla direnci azalan termistrlere NTC denir (Resim 1.8).

7

Resim 1.8: eitli NTC ler

1.3.1. alma Prensibi

ekil 1.3 (a) daki karekteristik eride grld zere NTCnin scakl attka

NTCnin ularndaki diren deeri dmektedir.

ekil 1.3: a: Karakteristii b: Sembol

1.3.2. Kullanm Alanlar

NTCler - 300 C ile +50 C arasndaki scaklklar da kararl bir ekilde alrlar. 0.1

Cye kadar duyarllkta olanlar vardr. Daha ok elektronik termometrelerde, arabalarn

radyatrlerin de, amplifikatrlerin k g katlarnda, s denetimli havyalarda kullanlrlar.

PTClere gre kullanm alanlar daha fazladr (Resim 1.9).

Resim 1.9: NTCli dijital termometre ve NTCli scaklk kontrol devresi

8

1.3.3. NTCnin Salamlk Testi

NTCyi ekil 1.4te grld avometre ularna baladnzda avometrede

grdmz deer NTCnin oda scaklndaki diren deeridir. Daha sonra mum veya

benzeri bir ara ile sttnzda direnci azalyor ise NTC salamdr. Bunun dnda bir durum

gerekleiyor ise NTC arzaldr.

ekil 1.4: NTCnin salamlk testi

1.4. Termokupl ( Islift )

1.4.1. alma Prensibi

Yksek scaklklarn llmesinde termometreler kullanlamaz. Termokupllar eksi

200'den 2320C' ye kadar eitli proseslerde yaygn olarak kullanlr. Termokupullar demir

konstantan ve bakr konstantan gibi iki farkl metalin birleme noktas stldnda bu iki

metal ular arasnda potansiyel bir fark meydana gelir, prensibine gre alr. Oluan

potansiyel farkn deeri , iki ayr metalin snma sonucundaki scaklk ve soukluk farkna

baldr.te oluan bu potansiyel fark kullanlarak istenilen scaklk deerleri llr (ekil

1.5).

ekil 1.5: Termokuplun yaps ve eitleri

1.4.2. Kullanm Alanlar

Termokupllar -200 C ile +2500 C arasnda alabildiklerinden endstride en ok

tercih edilen s kontrol elemanlardr. Yksek scaklklarn llmesinin istenildii yerlerde ,

endstri tesislerindeki yksek scaklkta alan kazanlarn s kontrolnde kullanlrlar (

Resim 1.10).

9

Resim 1.10: Termokupl kullanld alanlar

1.4.3. Salamlk Testi

Termokuplun salamlk testi avometre ile yaplr. Avometre milivolt kademesine

alnr. Termokuplun ular avometrenin prop ularna tutulur. Termokuplun ucu bir s

kayna ile stlr. Avometrenin lt gerilim deerinde deiim olup olmad gzlenir.

Gerilim deiimi varsa termokupl salamdr.

1.5. Is Sensrl Uygulama Devreleri

1.5.1. Ptcli Isya Duyarl Devre

ekil 1.6: PTC uygulama devresi

ekil 1.6da verilen devrede PTCli sya duyarl devre emas grlmektedir. Oda

scaklnda PTCnin direnci potansiyemetrenin ayarlanan deerinden dktr. Transistrn

beyz ucuna PTC zerinden negatif gerilim geleceinden transistr iletime geemez ,LED

lamba yanmaz .PTC bir s kayna ile stldnda PTCnin direnci artar ve bu deer

potansiyemetrenin deerinden yksek olduunda transistorn beyaz ucuna art gerilim R1

direnci ve potansiyemetre zerinden gelir.Transistr iletime geer, LED lamba

yanar.Devredeki potansiyometre ile devrenin scaklk alglama seviyesini(hangi scaklkta

iletime geeceini veya kalibrasyonunu) ayarlamak iin kullanlr.

10

1.5.2. Ptcli Isya Duyarl Devre

ekil 1.7: Ptcli sya duyarl devre

PTC bililindii zere oda scaklnda dk diren gsterir. PTC stldnda direnci

ykselir ve transistr tetiklenir. Tetiklenen transistrden kollector ve emiter aras akm gei-

i olur .Rle enerjilenir ve fan almaya balar. Kullandmz Potlada da fann hangi

scaklkta dnmeye balayacan deitirebiliriz (ekil 1.7).

1.5.3. Ntcli Isya Duyarl Fan Devresi

ekil 1.8: Ntcli sya duyarl fan devresi

ekil 1.8de verilen devrede NTC uygulamas grlmektedir. NTClerin zerinde

yazl olan diren deeri oda scaklnda grlen diren deeridir. Bilindii zere NTC

scaklk attka direnci den elemandr.NTCyi bir kablo ucuna balarsanz istediiniz

yerdeki scakla gre altrabilirsiniz. rnein g transistrlerinin veya bilgisayarda

ilemci zerindeki blok soutucunun arasna koyduunuzda ordaki sya duyarllk

gsterecektir.10 Klk potansiyometre ile alma hassasiyetini ayarlayabilirsiniz. Motorun

gcne gre gerekirse Q2 transistrn PNP tip daha gl bir transistrle deitirebilirsiniz

11

1.5.4. Ntcli Isya Duyarl Devre

ekil 1.9: Ntcli sya duy