BÖLÜM 1M.Ö.4. BİNDE MEZOPOTAMYA COĞRAFYASI

1

BÖLÜM 1M.Ö.4. BİNDE MEZOPOTAMYA COĞRAFYASI

BÖLÜM 2 MEZOPOTAMYA’DA URUK KENTİ VE URUK KÜLTÜRÜ

BÖLÜM 3 URUK DÖNEMİ YAYILIMI VE İLK YERLEŞİM MODELLERİ

BÖLÜM 4GELİŞEN URUK’TA SERAMİK

BÖLÜM 5 CEMDET NASR DÖNEMİ

BÖLÜM 6CEMDET NASR TAŞ KAPLARI VE SERAMİĞİ

BÖLÜM 7GEÇ URUK-CEMDET NASR ESERLERİ VE DÖNEMİN SOSYAL GELİŞİMLERİ

BÖLÜM 8 GEÇ URUK-CEMDET DÖNEMİNDEGELİŞİMİNİ TAMAMLAYAN KENTLER VE MİMARİ BÖLÜM 9

SÜMER KAVRAMI VE KÜLTÜRÜBÖLÜM 10

KENTLERDEKİ SOSYO-KÜLTÜREL GELİŞİME BAĞLI OLARAK YAZININ ORTAYA ÇIKIŞI VE MÜHÜRLERBÖLÜM 11

YÖNETSEL ÖRGÜTLENME VE KENT DEVLETLERİNE GEÇİŞBÖLÜM 12

KENT DEVLETLERİNE GEÇİŞ SÜRECİNDE ÇEVRE KÜLTÜRLERİ VE EKONOMİK İLİŞKİLERBÖLÜM 13

MEZOPOTAMYA’DA ERHANEDANLAR ÇAĞI/KENT DEVLETLERİNE GEÇİŞBÖLÜM 14

MEZOPOTAMYA’DA ERHANEDANLAR ÇAĞI’NA GİRİŞ VE GENEL DEĞERLENDİRME

KONU BAŞLIKLARI

Bu başlıkların altında konular genel hatlarıyla verilmiştir.

Ayrıntılara sanal sınıf dersi sırasında girilecektir.

Ek olarak iletmiş olduğum okuma ve bilgi notlarını da takip ediniz.

Sanal sınıf derlerini ve kayıtlarını lütfen takip ediniz.

2

3

DERS KAPSAMINDA KONU BAŞLIKLARI ALTINDAKİ TÜM GÖRSELLERİN , METİN ALINTILARININ VE PAYLAŞILAN BİLİMSEL GÖRÜŞLERİN TELİF HAKLARI

BU DERS KAPSAMINDA SAKLIDIR. DERS SLAYTLARININ TAMAMININ VEYA BİR KISMININ DERS DIŞINDA

PAYLAŞILMAMASI GEREKTİĞİNİ BİR KEZ DAHA DUYURMAK İSTİYORUM.

DİĞER ÖNEMLİ BİR HUSUS; BURADA VERİLEN BİLGİLER VE GÖRSELLERİN TAMAMLAYICI NİTELİKTE OLMASIDIR.

AYRINTILAR VE BAĞLAYICI ÖZ BİLGİLER DERS ANLATIMI SIRASINDA VERİLMEKTEDİR.

GÖRSELLERLE İLGİLİ BAĞLANTILAR KURULMAKTADIR. AYRICA DERS KONUSU KAPSAMINDAKİ YENİ BİLGİLER, YENİ GELİŞMELER DERS SIRASINDA

HAFTALIK KONULAR KAPSAMINDA YENİLENMEKTEDİR.

DİKKATİNİZE

MEZOPOTAMYA’NINFİZİKİ DURUMU VEALT BÖLGELERLEHAVZALAR

4

Açık yeşil en alçak, koyu kahverengi ise en yüksek seviyeyi göstermektedir.

Ayrıca, havzaları ile önemli olan Diyala,

Habur, Büyük Zap ve Küçük Zap alt bölgeleri

kültürel yapıları ile önem taşımaktadır.

ORTA MEZOPOTAMYA

GÜNEY MEZOPOTAMYAZAĞROS DAĞLARI

Diyala Bölgesi

Büyük

Zap

Küçük

Zap

KUZEY MEZOPOTAMYAHabur Havzası Türkiye’den doğan ve

Körfeze ulaşan iki ırmak: Fırat ve Dicle, Mezopotamya Bölgesi’nin yaşamında en başından beri önemli rol oynamıştır. Özellikle Ubeyd’ten itibaren başladığını düşündüğümüz geniş alanları sulama amaçlı iki ırmak arasında kanal açma düşüncesi ve ihtiyacı Uruk Çağı’nda profesyonel hala gelmiştir.

EĞİTİ

M AM

AÇLI

OLUP

KUL

LANIM

HAK

KI SA

KLIDI

R

5

Mezopotamya’nın iklimi kurak ve sıcaktır. Bitki örtüsü özellikle güneyde zayıftır.

Ancak iki ırmağın getirdiği muazzam alüvyon körfez sularının geri çekilmesi sırasında verimli tarım topraklarının oluşmasına neden olmuştur.

M.Ö.15.000’lerden itibaren suların ileri geri hareketlendiğini, sonraları deniz seviyelerinin yükselmesiyle Mezopotamya’nın en güneyindeki kesimin sular altında kaldığı kabul edilmektedir.

İki ırmak bahar dönemlerinde yan kollarından gelen ırmakların etkisiyle büyük taşkınlara yol açmıştır. Günümüzde bunları önlemek ve kontrol altına almak için çok sayıda kanal ve barış inşa edilmiştir.

Söz konusu ırmaklardan akış hızı daha düşük olanFırat her dönemde su taşımacılığında ve ulaşımında da önemli rol oynamıştır.

EĞİTİ

M AM

AÇLI

OLUP

KUL

LANIM

HAK

KI SA

KLIDI

R

6

Türkiye’de doğan Fırat Irmağı’na Balik ve Habur kolları Suriye’de katılır daha sonra Fırat, Irak’a kuzeybatıdan giriş yapar. Bu bölgede kış yağmurları alan vadilerden beslenir. Ardından 2-16 km arasında genişlik gösteren bir vadiden, Ar Ramadi’deki düzlükten akmaya devam eder. Bunun ötesinde Fırat, Hindiya Barajına doğru devam eder. Bu baraj 1914’te Hindiya ırmağının sularını kontrol etmek amacıyla inşa edilmiştir. Nehrin suyu Hindiya kanalına aktarılmıştır. Bugünkü Shatt al Hillah 1914 öncesindeki Fırat’ın ana kanalıdır. Al Kifi’nin aşağısında iki kanalla As – Samawah’a doğru devam eder, bu kanal Al Qurnah’da Dicle’ye bağlanan tek kanal olarak yeniden ortaya çıkar. Dicle de Türkiye’den doğar, Irak da birçok kol katılır, bunların en önemlileri Büyük Zap, Küçük Zap ve Adhaim, bunlar Bağdat’ın güneyinde ve Diyala bölgesinde Dicle’ye katılırlar.

Günümüzdeki Durum

EĞİTİ

M AM

AÇLI

OLUP

KUL

LANIM

HAK

KI SA

KLIDI

R

Kut Barajında suyun büyük kısmı Shatt al-Hayy’a aktarılır. Bu Dicle’nin ana kanalıdır. Dicle’nin suları böylece Shatt al-Hayy içinden Fırat’a karışır. Güney Mezopotamya’daki sazlık alanda hem Dicle hem de Fırat’ın suları bir çok kanala dağılır, Al Qumah’ta tekrar bir araya gelirler. Akış, Kureyşte bir araya geldiklerinde önemli ölçüde azalır. Ayrıca bataklıklar, adeta alüvyon tuzakları görevi yapar, Shatt al-Arap güneye doğru alüvyonsuz olarak akar. Basra’nın aşağısında Karun Nehri İran’dan Shatt al-Arap’a katılır. Bu durum bu kesimdeki gemiler için nehir trafiğinde devamlı taranması gereken bir engel oluşturur. Dicle ve Fırat’ın suları ülkenin yaşamı için önem taşımaktadır. Fakat bazen tehdit unsuru olurlar, Eylül ve Ekim aylarında su en düşük seviyededir. Nisan Mayıs aylarındaki taşkın, düşük seviyede 40 kat fazla su taşıyabilir. Örneğin 1954’te Bağdat ciddi bir tehlike atlattı, onu koruyan bariyerler neredeyse su altında kalıyordu.

7

EĞİTİ

M AM

AÇLI

OLUP

KUL

LANIM

HAK

KI SA

KLIDI

R

8

Irak’ta Fırat ve Dicle Irmakları ile kolları üzerinde inşa edilen günümüz barajları

Suriye'nin Fırat'a bir baraj inşa edilmesinden bu yana su akışı önemli ölçüde azaldı ve 1980'lerin ortalarında sel artık bir sorun değildi. 1988'de Türkiye, Fırat'ta su akışını daha da kısıtlayacak bir baraj inşa etmiştir. Yirminci yüzyılın ortalarına kadar, suları kontrol etme çabalarının çoğu öncelikle sulama ile ilgiliydi. 14 Temmuz 1958 devriminden önce sel kontrolü ve drenaj sorunlarına dikkat edilirken, 1960'lı ve 1970'li yıllardaki imar planları b u k o n u l a r a v e D i c l e ' n i n ü s t kısımlarındaki sulama projelerine ağırlık verildi ve Fırat ve kuzeydoğuda Dicle'nin kolları üzerine çalışmalar yapıldı. Savaş sırasında hükümet yetkilileri yabancı ziyaretçilere, barış anlaşmasının imzalanmasıyla sulama ve su baskını sorunlarının hükümetten birinci önceliği alacağını vurguladılar.EĞ

İTİM

AMAÇ

LI OL

UP K

ULLA

NIM H

AKKI

SAKL

IDIR

9

HER İKİ IRMAĞIN ARASINDA VE ÇEVRESİNDEKİ BELLİ BAŞLI YERLEŞİMLER

EĞİTİ

M AM

AÇLI

OLUP

KUL

LANIM

HAK

KI SA

KLIDI

R

MEZOPOTAMYA VE ÇEVRE

COĞRAFYASINA BAĞLI OLARAK GELİŞEN YERLEŞİMLER

10

Büyük Uygarlıklarının yaratıldığı Mezopotamya yerleşimler için çok uygun fiziki koşullara sahip değildir. İki büyük ırmak Dicle ve Fırat ile bunlara dökülen küçük kolların çevresi uygun koşullara sahipti. Kuzey ve orta Mezopotamya bölgesi ve doğusu bu küçük akarsuların verimli havzaları belli başlı yerleşimlere sahiplik yapmıştır. Ubeyd çağından güney Mezopotamya’nın iki ırmak arasındaki bölgede bataklıkların kuruması ve suların daha güneye çekilmesinin ardından köy kasaba ölçeğinde yerleşimler kurulmaya başlamıştır. Büyüyen yerleşimler insanları kendisine çekmiş adeta yaşam vahaları olan yerleşimlerin nüfusu da artmaya başlamıştır.

EĞİTİ

M AM

AÇLI

OLUP

KUL

LANIM

HAK

KI SA

KLIDI

R

11

M.Ö.5 binlerden itibaren Basra körfezindeki kıyı şeridi ve daha kuzeye doğru olan kesimler kısmen bataklıktı. Buralar asilerin kaçtığı yerler v e d e n e t l e n m e s i g ü ç a l a n l a r d ı r . A n c a k e v yapımında kullanılan ve damları örten kamışların, sepet ve hasırların yapımında kullanılan sazların yanında su k u ş l a r ı , b a l ı k , y a b a n domuzları gibi besinlerin kaynak alanıdır. Günümüzde de bu görüntü farklı değildir.

EĞİTİ

M AM

AÇLI

OLUP

KUL

LANIM

HAK

KI SA

KLIDI

R

12

EĞİTİ

M AM

AÇLI

OLUP

KUL

LANIM

HAK

KI SA

KLIDI

R

13

Kamış/Saz Evlerin Günümüzde Devam Eden Kullanımı

EĞİTİ

M AM

AÇLI

OLUP

KUL

LANIM

HAK

KI SA

KLIDI

R

Kiş, Uruk, Lagaş gibi büyük şehirlerin ç oğu n u n k o n u m u k e s i n o l a r a k bilinmekle birlikte, kanallar ağı boyunca yer alan küçük yerleşimlerin yerinin yeniden tanımlanması daha zordur. Sümer’in zamanında önemli kanalları şunlardır: Zubi kanalı: (Izubi, Akad Izubitum), modern Samarra ve Bağdat yerleşimleri arasındadır. Bu kanal boyunca yer alan yerleşimler arasında Hibaritum ve Push mevcuttur. Irnina kanalı: Push'un üzerindeki Zubi kanalına katılır. Bu kanal boyunca yer alan yerleşimler arasında Hiritum, Hurs i tum, Sarru-Laba, Namzium bulunmaktadır. Gibil kanalı: Dicle'den güneybatıya, sınır kenti Kiş'in bir noktasına kadar, kuzeye, doğru giden bir bağlantıyı geçer. A p i s a l a ' y a d oğ r u d e v a m e d e n Zabalam'ın güneydoğusundan akan Ninagina Kanalı ile kesişir. Apisala'dan Umma'ya giden İturungal Kanalı'na katılır.

14

EĞİTİ

M AM

AÇLI

OLUP

KUL

LANIM

HAK

KI SA

KLIDI

R

15

FAYDALANILAN VE TAVSİYE EDİLEN KAYNAKLAR Art Of The First Cities J. Aruz (Ed. By), MET Museum, New York 2003

Mezopotamya ve Eski Yakındoğu M. Roaf, ABUA 9, İletişim Yayınları, Istanbul 1996

Antik Kentler C Gates, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2015

Antik Mezopotamya, Var Olmamış Cennet S. Pollock, Sümer Yayınları, İstanbul 2017

Yakındoğu U. Eco, Alfa-Tarih, İstanbul 2018

Kentlerin Doğuşu J.-L. Huot, J.-P. Thalmann, D. Valbelle, İmge, Ankara 2000fa

Tarihin Başlangıçları P. Bordreuil, vd., Alfa-Tarih, İstanbul 2015

Mesopotamia Assyrians, Sumerians, Babylonians, Dictionaries of Civilization E. Ascalone, University of California, London 2007.

16

Sümer ve Sümerler H. Crawford, Arkadaş, Ankara 2015

Mezopotamya Mitolojisi J. Bottero, S.N. Kramer, Türkiye İş Bankası, İstanbul 2017

Beyond Babylon Art, Trade, Diplomacy in The Second Millennium B.C. J. Aruz, v.d., Eds., MET Museum, New York 2008

The Art Of Mesopotamia E. Strommerger, Thames and Hudson, London 1964

The Art and Architecture of Ancient Mesopotamia A. Moortgat, Phaidon, London 1967

“The Role of Metallurgy in Different Types of Early Hierarchical Society in Mesopotamia and Eastern Anatolia” M. Frangipane, Appropriating Innovations, Chapter 15, Eds. P.w. Stockhammer, vd., s. 171-183

17

Problems of absolute chronology in protohistoric Mesopotamia H. Wright https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1980_num_6_1_4262

DERS KONUMUZLA İLGİLİ OLARAK ULAŞABİLECEĞİNİZ BELLİ BAŞLI KAYNAKLAR VERİLMİŞTİR DERS NOTLARINDA BÜYÜK ÖLÇÜDE BU KAYNAKLARDAN ALINTILAR YAPILMIŞTIR

YENİ KAYNAKLAR VE BİLGİLER DEVAMLI EKLENMEKTEDİR.

İnternet’ten Dersle İlgili Ulaşabileceğiniz Yayınlar

Kronoloji

https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1980_num_6_1_4262