11. Bankacılık Hizmetleri I

BANKACILIK HİZMETLERİ

2 İÇERİK

Kambiyo Senetleri,

Poliçe ve Bonolar,

Çekler,

1

2

3

3 KAMBİYO SENETLERİ

Ticari senetler olarak da bilinir. Bir borç-alacak ilişkisinin ürünü olarak düzenlenip, belli tutardaki bir alacak hakkını temsil eden ve bir borç yükümlülüğünün taahhüdünü içeren kıymetli evrak niteliğindeki senetlerdir. Kıymetli evrak olmaları nedeniyle kendini ortaya çıkaran ticari ilişkiden soyut olarak varlıklarını sürdürebilmekte, vadeleri gelinceye kadar ciro edilerek para yerine ödemelerde kullanılabilmektedirler.


Ticari senetlerin genel niteliği bir ödeme aracı olmaları; temel özellikleri ise kıymetli evrak olmalarıdır. Bir parasal alacak hakkını temsil etmeleri nedeniyle, senet çeşitleri arasında “Alacak Senetleri” grubunda yer almaktadırlar. Ciro edilerek kolayca devredilebilmeleri nedeniyle ticari ödemelerde para gibi kullanılmanın yanı sıra finansal yatırım amaçlı işlemlere de konu olabilmektedirler.


Günlük bankacılık dilinde “ticari senetler” olarak adlandırılan bonolar, poliçeler ve çekler; kıymetli evrak niteliğindeki senetlerden olup hukuk dilinde, ticaret yasasında “kambiyo senetleri” olarak yer almaktadır. “Kambiyo”; para, altın ve para yerine geçen belgelerin değiştirilmesi işlemidir. Ancak günlük dilde daha çok uluslararası para ticareti, dövizli işlemler anlamında kullanılmaktadır.


Bonoların aslında bir senet türü olmasına ve ticaret yasasında bu başlık altında ele alınmış olmasına karşın, günlük bankacılık ve ticari dilde “bono” yerine “senet” deyimi kullanılmaktadır. “Bono” kavramı ise artık daha yaygın olarak hazinenin ve özel şirketlerin, bir yılın altındaki vadelerdeki borçlanmalar için çıkardıkları, belli yapılarda ve menkul değer kapsamındaki finansal araçlar için kullanılmakta; “Bono” denilince ilk akla gelen “Hazine Bonosu” olmaktadır. Her ikisinin de hukuksal nitelikleri benzer olmakla birlikte, yeni başlayanları yanıltabilir.

7 ÖRNEK SENET


Çift anlamlı denebilecek kadar farklı kullanım alanları olan ve konu itibarıyla karışıklık yaratabilecek kavramlara ilişkin bir başka örnek de “Poliçe”dir. Günlük dilde bir ticari senet türü olarak değil; bunun yerine sigortacılıktaki anlamıyla bilinen bu deyimle ilgili ilk çağrışım; “Sigorta Poliçeleri” doğrultusundadır.

9 ÖRNEK POLİÇE

Vade Tarihi Tutarı Düzenlenme Yeri ve Tarihi 22 / 1 / 2013 111.000,00 TL İstanbul, 25 / 2 / 2012 İşbu Poliçe karşılığında, 22 Ocak 2013 tarihinde, Bay Can OK’a ya da emrühavalesine -Yüzonbirbin Türk Lirası- ödeyiniz. Muhatap: Bay Barış AKSAZ Ali ER

Eylül Sk. No: 21 Mavi Sk. No: 41 Alsancak / İzmir Şahinbey / Gaziantep

İMZA

Kabul edilmiştir. İMZA


“Ciro” sözcüğü de finans alanında iki ayrı anlama gelmektedir. Muhasebede bir firmanın işlem hacmini açıklamak için kullanmakta iken konumuz olan ticari senetler açısından; senet üzerindeki hakların devredilmesi anlamındadır.


“Varant” deyimi de birbirinden oldukça farklı iki ayrı finansal araç için kullanılmaktadır. Günümüzde, sermaye piyasalarında, İMKB’de işlem gören ve bir dayanak varlık üzerine alım ya da satım hakkı veren menkul değerleştirilmiş opsiyonlar, varant olarak bilinmekte ve anılmaktadırlar. Bu varantlar genellikle pay senetlerine dayalı türev araçlar olup dayandıkları pay senetlerindeki fiyat hareketlerine tepki vererek değer değiştirirler ve genellikle belli pay senetlerinin yatırımcıları tarafından korunma amacıyla alınıp satılırlar. “Varant” sözcüğü ile anılan ikinci finansal araç ise; “Umumi Mağazalar” tarafından düzenlenen bir senet türü olup emanete bırakılmış olan mallar üzerindeki hak tesisleri ve değişimleri için kullanılmaktadır.


Başlıca ticari senetler; bir ödemeyi gerçekleştirmek isteyen kimseler tarafından düzenlenen bonolar ve çekler ile alacaklılar tarafından düzenlenip, borçlu muhatap tarafından imzalanıp kabul edilmekle ortaya çıkan poliçelerden oluşmaktadır. Özellikle çekler için ayrıca gerekli mevzuat oluşturulmuştur. Ticari senetler, bir alacağın varlığını kanıtlayan ve bir borcun ödeme yükümlülüğünü içeren ama ortaya çıkmalarına neden olan borç-alacak ilişkisinden bağımsız olarak ekonomide elden ele dolaşabilen belgelerdir.

13 KIYMETLİ EVRAK

“Kıymetli evrak” Türk Ticaret Kanununda şöyle tanımlanmaktadır: “Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunların içerdikleri hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemediği gibi başkalarına da devredilemez.” Bu tanımdan anlaşılacağı gibi, bir alacak hakkı eğer kaynağını oluşturan belge devredilmeden devredilemiyorsa ve bu belge olmadan başkalarına karşı ileri sürülemiyorsa; o belge kıymetli evrak niteliği taşıyan bir ticari senettir. Tanım gereği olarak bir alacak hakkının; ileri sürülebilmesi, istenebilmesi ve devredilebilmesi için mutlaka, kıymetli evrak niteliğindeki ticari bir senedin; varlığı, ibraz edilmesi ve teslim edilmesi gerekmektedir.

14 KIYMETLİ EVRAKLARIN ÖZELLİKLERİKıymetli evrakın borçlusu, ancak senedin teslimi karşılığında ödeme ile yükümlüdür. Borçlu, vade geldiğinde, senedin alacaklısı olduğu anlaşılan kişiye (hamil de olabilir) ödemede bulunmakla borcundan kurtulur. Sözleşme ile borçlanmaya ehil olan kişiler, ticari senetlerle borçlanmaya da ehildirler; yani bir poliçeyi kabul edebilirler, bir senet düzenleyebilirler, bir çek yazabilirler. Medeni hakları kullanma ehliyetinde olan herkes ticari senet düzenleyebilmektedir. Bilindiği gibi medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olabilmek için hem reşit ve mümeyyiz olmak hem de kısıtlı olmamak gerekmektedir.Ticari senetlerin vekaleten düzenlenebilmeleri için vekaletnamede “kambiyo taahhüdünde bulunma” yetkisinin açıkça verilmiş olması gerekmektedir.Ticari senetler üzerindeki imzaların elle atılmış olması (ıslak imza) esastır.

15 SENET TÜRLERİ

Senetler üç ana grupta toplanarak incelenebilir:

1. Ticari senetler

2. Pay senetleri

3. Mal senetleri

16 SENET TÜRLERİ

1. Ticari senetler (Kambiyo senetleri)Ticari senetler (Kambiyo senetleri) parasal bir alacak hakkını temsil ederler. Ödeme ve bazen finansal yatırım aracı olarak kullanımları yaygındır. Başlıca üç çeşitten oluşmaktadırlar: Poliçe, Bono, Çek. Ticari senetler, “Alacak Senetleri” ya da “Para Senetleri” olarak daha geniş kapsamlı bir senet grubu içinde yer almaktadırlar. Bu geniş kapsamlı senet grubunda ticari senetlerin yanı sıra, herhangi bir parasal alacak hakkını temsil eden senetlerin hepsi, örneğin; hazine bonoları, devlet ve özel kesim tahvilleri, sigorta poliçeleri de yer alır.

17 SENET TÜRLERİ

2. Pay senetleri “Hisse Senetleri” olarak ta adlandırılan pay senetleri, bir ticari ortaklıktaki sermaye payını gösteren ve dolayısıyla ortaklık hakkını temsil eden senetlerdir. Anonim ortaklıkların pay senetleri, menkul kıymet borsalarında müzayede esasıyla işlem görür. Pay senedi, sahibine hem kısa hem uzun vadede yüksek getiri elde etme fırsatı sağlamaktadır. Pay senedi sahiplerinin edindikleri hakların başlıcaları: kâr payı hakkı, yeni pay alma hakkı (rüçhan hakkı), tasfiye bakiyesine katılma hakkı, şirket yönetimine katılma hakkı, oy hakkı ve bilgi alma hakkıdır. Ancak borsalarda yoğun olarak spekülasyon konusu yapılmakta ve finansal yatırım amacıyla değerlendirilmektedirler.

18 SENET TÜRLERİ

3. Mal Senetleria. Makbuz senetleri (Resepise):

Umumi mağazalara tevdi edilen mal karşılığında, mal sahibine verilen belgelerden biri olup malları temsil etmektedir. Makbuz senedi (Resepise), öncelikle bir malın umumi mağazaya teslim edildiğini belgelemekte; malın sahibi, cinsi, miktarı ve diğer niteliklerini göstermektedir. Bu senet, sahibine bu malları kolayca satmak ve ihtiyacı oldukça malını rehnederek kredi almak olanağı sağlar. Makbuz senedinin ciro edilmesiyle mal başkasına devredilebilir. Makbuz senedi ve varant birine devredilince mal satılmış, mülkiyet nakledilmiş olur.

19 SENET TÜRLERİ

b. Rehin senetleri (Varant): Umumi mağazalara tevdi edilen mal ve hububat karşılığında, mal sahibine verilen belgelerden ikincisi olup depo edilen mallar üzerindeki hak tesisleri ve değişimleri için kullanılmaktadır. Malların sahibi olan tüccar, varantı ciro ederek umumi mağazalardaki malı karşılığında borç para alabilir. Varant, malın başkasına teminat olarak rehnedilmesini sağlamaktadır. Varantı elinde bulunduran kimse malın sahibi olmaz, ancak vermiş olduğu borç dolayısıyla mal üzerinde hak iddia edebilir.

20 SENET TÜRLERİ

c. Taşıma Senedi (Konşimento, Yük Senedi, Hamule Senedi): Gemi, tren, uçak ve karayolu ile yapılan taşımacılıkta kullanılan ve malın taşınmak üzere teslim alındığını ve varış noktasında taşıma senedi sahibine teslim edileceğini gösteren kıymetli evrak niteliğinde bir belgedir. Taşıma senetleri, malları temsil eden belge olmaları nedeniyle, özellikle dış ticarette yaygın bir kullanım alanı bulmaktadırlar. “Konşimento” genelde deniz taşımacılığında kullanılmaktadır. Hava taşımacılığında ise aynı anlamda ve benzer bilgileri içeren taşıma senetleri; kara taşımacılığında ise "Yük Senedi" kullanılmaktadır.

21 ÖRNEK OLAY

A Firması, B Firmasından satın aldığı malların karşılığında B firmasına 3 ay vadeli bir senet (bono) vermiştir. Böylece mal bedeli nakden ve peşinen ödenmek yerine bir senetle vadeye bağlanmış ama işlem gerçekleşmiştir. B Firması lehdarı olduğu bu senedi, C Firmasına başka bir ödeme zorunluluğu kapsamında ciro ederek vermiş, bütün haklarıyla devretmiştir. C Firması da bu senedi, D bankasına teminat göstererek karşılığında kredi kullanmıştır.

22 ÖRNEK OLAY

Bir hafta içinde alınan malların defolu olduğu anlaşılıp iade edilmiştir, A Firması ile B Firması arasındaki ticari ilişki ortadan kalkmıştır; ama senet artık finansal piyasalarda dolaşıma sürülmüş olduğundan iade edilememiştir. Senet hamili (Banka) ile senet borçlusu (A Firması) arasında yeni oluşan kambiyo ilişkisi; senedi doğuran temel ticari ilişkinin bozulmasından etkilenmeyecektir; çünkü kıymetli evrak niteliğindeki ticari senetler, düzenlenmelerinden itibaren, temellerinde yatan ticari ilişkiden soyut bir hukuksal kimlik kazanmaktadırlar.

23 TİCARİ SENETLERİN YİTİRİLMESİ

Bir ticari senedin, rızası olmaksızın hamilin elinden çıkması; yitirilmesi, çalınması, yıpranması, yanması vb. durumlarda öncelikle tedbir olarak, ödeme yeri mahkemesinden, senedin ödenmesinin yasaklanması (ödemeden men) istenir. Böyle bir durumda senet borçlusu, henüz iptal davası sonuçlanmadan senedin vadesi gelirse, senet bedelini mahkemenin göstereceği bir tevdi yerine -ki bu genellikle bir banka şubesidir- yatırarak borcundan kurtulur.

24 TİCARİ SENETLERDE DEFİ’LER

Defi; borçlu için, borcu ödemekten geçerli bir kaçınma hakkı olduğu doğrultusundaki bir savunmadır. Karşı karşıya bulunduğu ödeme talebinin varlığını kabul etmekte ama bunu yerine getirmemesi için geçerli bir nedeni olduğunu ileri sürmektedir. Örneğin, bir alacak talebi karşısında, def’i olarak, vadenin henüz gelmemiş olduğu ileri sürülebilir. Def’i, itirazdan farklı bir savunma yaklaşımıdır. İtirazda talep edilen hakkın varlığı reddedilmektedir. Örneğin, bir borca karşı, o borcun hiç doğmamış olduğu ya da artık ödenmiş olduğu ileri sürülerek inkâr edilmesi, itirazdır.

25 TİCARİ SENETLERDE DEVİR: CİRO

Ticari senetlerin devri; genellikle senedin arkasına amaca uygun bir ciro kaydının yazılması ve senedin devredilen kişiye teslim edilmesi yani zilyetliğinin geçirilmesi ile gerçekleştirilmektedir. Ciro kaydı, ticari senetlerin arkasında yer kalmazsa yapıştırılarak eklenen ''alonj'' denilen bir kâğıt üzerine de yazılabilmekte ve ciranta (ciro eden kişi) tarafından imzalanmaktadır. Cironun; kayıtsız, şartsız olması ilkedir. Cironun bağlı tutulduğu her şart yazılmamış sayılır. Kısmi ciro da batıldır.

26 CİRO ÇEŞİTLERİ

1.Tam ciro: Tam ciroda, ciranta senedi ciro edeceği kimsenin adını, soyadını ve “ödeyiniz” ibaresini, senedin arka yüzüne, yazar ve imzalar; senedi teslim eder. Senedi devralan kişi tekrar tam ya da beyaz ciro yaparak senedi devredebilmektedir.

2.Beyaz (açık) ciro: Beyaz ciroda, ciranta, senedin arka yüzüne herhangi bir isim belirtmeden sadece “ödeyiniz” ibaresini yazar ve imzalar; senedi teslim eder. Bir ticari senedin üstünde ne kadar çok ciranta varsa senedi tahsil etmek isteyen hamil için o kadar çok başvuru olanağı söz konusu olacaktır. Dolayısıyla ciranta sayısı arttıkça tahsil kabiliyeti daha da yüksektir.

Bankacılık çevresinde, çok cirolu ve itibarlı kimselerin ciranta olduğu senetler, daha makbul sayılır.


Bir ticari senet hangi amaçla başkasına devrediliyorsa, senedin arkasına o amacı ifade etmeye yönelik uygun bir not düşülerek ciro edilmesi gerekir. Bu ciro açıklaması cirantanın amacını; ticari senedi devralanın senet üzerindeki yetkilerini ve yetkilerinin sınırını belirlemektedir. Ticari senetler, başlıca üç farklı amacı gerçekleştirmek üzere devredilmektedirler:

1. Bir ödeme yapmak, 2. Rehnedip karşılığında kredi kullanmak, 3.Tahsil edilmelerine yönelik hizmet sağlamak.


1. Temlik cirosu: Temlik cirosunda amaç senedi tümüyle devretmektir. Bankaların iskonto, iştira işlemlerinde; faktoring, forfaiting işlemlerinde geçerli bir ciro türüdür. Temlik cirosu ile senetten doğan bütün haklar ciro edilene geçer, ancak tüm ciro işlemleri için geçerli olduğu gibi bu hakların devri için sadece ciro yeterli olmayıp ayrıca senedin teslimi de gerekir. Bankacılık uygulamasında genel olarak temlik cirosu; “X. Bankası emrine ödeyiniz. Bedeli alınmıştır." biçimindeki bir kayıtla yapılmaktadır.


2. Rehin cirosu: Karşılığında kredi kullanılmak üzere bankalara teminat olarak verilen senetler için geçerli bir ciro türüdür. Amaç kredi veren bankanın alacağına bir güvence oluşturmaktır.TTK’da “Rehin cirosunu” poliçeleri esas alarak şöyle açıklamaktadır: Ciro, “bedeli teminattır.”, “bedeli rehindir.” ibaresini veya rehnetmeyi belirten diğer herhangi bir kaydı içerirse, hamil, poliçeden doğan bütün hakları kullanabilir; fakat kendisi tarafından yapılan bir ciro ancak tahsil cirosu hükmündedir.

3.Tahsil cirosu: Tahsil cirosu, hizmet amaçlı bir ciro türüdür. “Hizmet Cirosu” olarak ta adlandırılır. Ticari senet bedelinin bir başka kimse tarafından –örneğin bir banka tarafından- tahsil edilmesini sağlamak amacıyla yapılan ciroya "tahsil cirosu" denir. Ciro, "Bedeli tahsil içindir.", "Vekaleten." deyimlerinden birini taşırsa hamil, o senedi tekrar ancak tahsil amacıyla ciro edebilmek koşuluyla kullanabilir.

30 POLİÇELER

Poliçe, üç taraflı bir borç-alacak ilişkisini düzenleyen ve özel biçim koşulları olan kıymetli evrak niteliğindeki bir ödeme aracıdır. Alacaklının keşideci olarak ve borçluyu muhatap alarak düzenlediği; belli bir alacak tutarının; kendisinden alacaklı olan üçüncü bir kişiye (lehtar) ödenmesi, talimatını içeren ve böylece bir alacağın doğrudan bir borca havale edilerek tahsiline yarayan bir finansal araçtır.

Poliçelerin iç ticarette kullanımına artık pek rastlanmamaktadır. Dış ticarette yaygın bir kullanım alanı vardır. Dış alım ve dış satım işlemlerinde malın teslimi aşamasında, borçlunun ödeme yükümlülüğünü bir senede bağlamakta ve aynı zamanda mal bedelinden kaynaklanan bu alacağın, bir borcun ödenmesi için havale edilmesine yaramaktadır.

31 ÖRNEK OLAYGaziantep’teki fabrikatör A., ürünlerini kamyona yükleyip İzmir’deki alıcı tüccar B’ye göndermektedir. Yükleme yapılırken taşımacıya, satılan malların faturasıyla birlikte fatura tutarının (mal bedelinin) tahsili amacıyla bir de poliçe düzenleyip verir. Fabrikatör A, tüccar B üzerine çektiği bu poliçeyle; malların bedelini, belirlediği vadede, ondan tahsil etmek ve bu bedeli doğrudan, kendisinden satın aldığı hammaddeler (örneğin iplik) nedeniyle borçlu olduğu Bay C’ye ödeme yapmak üzere kullanmayı amaçlamaktadır. Taşımacı, malları teslim ederken poliçeyi tüccar B’nin kabulüne sunar. Tüccar B’nin kabul edip imzaladığı bu poliçe, lehtar Bay C’ye verilerek bir alacağın, bir borca transferi gerçekleştirilmiş olur.

Ayrıca poliçe uygulaması sayesinde, bu örnek olaydan anlaşıldığı gibi, aynı şehirde bir arada olmayan iki iş adamı, mal teslimini ve bedel tahsilatını sağlıklı bir biçimde gerçekleştirebilmekte ve güvenle ticaret yapabilmektedirler.

32 ÖRNEK OLAYPoliçe Lehtarı Bay C, lehtarı olduğu bu poliçeyi, vadesini beklemeden ciro yoluyla devrederek herhangi bir ödemede kullanabileceği gibi;

• Poliçeyi teminat gösterip rehin ederek karşılığında bir bankadan kredi kullanma;

• Poliçeyi faktoring – forfaiting işlemi yapan bir finansman kurumuna ya da bir bankaya temlik ederek likidite etme, yani vadesini beklemeden bedelini belli bir iskonto oranıyla nakde dönüştürme;

olanaklarına da sahiptir.

33 POLİÇELERE DAYALI BANKACILIK İŞLEMLERİ

Poliçelerle İlgili Tahsilat İşlemleri:Bankalar, müşterilerinin lehtarı ya da hamili oldukları poliçelerin tahsilini gerçekleştirmektedirler. Özellikle dış ticaret işlemlerinde kullanılan döviz cinsi poliçelerin muhatabın bulunduğu ülkelerde tahsil edilmesi oldukça detaylı işlem süreçleri gerektirmektedir. Bu durumda, banka gerektiğinde uluslararası muhabirleri ile işbirliği yaparak poliçeyi tahsil edecek ve karşılığında bir komisyon kazanacak, müşteri ise poliçelerinin vadesini, ödeme yerini takip etmek gibi birçok zahmetten kurtularak alacağını bankadaki hesabında bulacaktır.

34 POLİÇELERE DAYALI BANKACILIK İŞLEMLERİ

Poliçelerle İlgili Kredi İşlemleri: Bankalar, alacaklarını poliçelere bağlamış müşterilerinin bu ticari senetlerini teminat cirosu ile rehnalınarak karşılığında belli bir marj ile kredi verir.

Poliçelerle İlgili İskonto ve İştira İşlemleri:Bu uygulamalarda, poliçe banka tarafından temlik cirosuyla alınmakta, bedeli, güncel bir faiz oranı ile iskonto edilerek müşteriye ödenmektedir. Borçlu genellikle başka bir şehirde hatta başka bir ülkede olduğu için işlem “iştira” olarak adlandırılmaktadır. Bankaca yapılan bu ödemeyle, müşteri alacağını –iskontolu bile olsa- erken tahsil etmiş olmakta, banka ise vadeye kadar bekleyerek poliçenin nominal değerini tahsil ederek kazanç sağlamaktadır.

35 BONOLAR

Borçlusu tarafından, yasanın öngördüğü biçimsel koşullara uygun olarak düzenlenip imzalanarak alacaklıya verilen ve belli bir paranın, belli bir süre sonra kayıtsız şartsız ödeneceğini taahhüt eden kıymetli evrak niteliğindeki ticari senetlere; “bono” (emre muharrer senet) denmektedir. Bono vadeli işlemlerde kullanılan bir senettir. Ödemesi ertelenen borçlar için düzenlenen bono sayesinde vadeli ticaret güvenli bir biçimde gerçekleşmiş olur.Poliçe metninde cümle "ödeyiniz" biçiminde biterken, senet metni "ödeyeceğim" ifadesiyle bitmektedir. Bu, senedin bir ödeme vadi olmasının sonucudur. Gerektiğinde, ödemesini sağlama bağlamak üzere “kefalet” ve “aval” unsurları da senede eklenebilir.

36 BANKALARDA BONOLARLA İLGİLİ İŞLEMLER

Bankaların senetlerle (bonolarla) ilgili olarak yaptıkları hizmetler, poliçelerle ilgili olarak ilgili bölümde anlatılanlara çok benzer. Senetler özellikle yurt içi ticari faaliyetlerde, düşük tutarlı taksitlendirmeler de bile yaygın olarak kullanılan bir ödeme aracıdır. Vadeye bırakılan ödemeler için olduğu gibi nakit borçlanmaların güvenceye bağlanması içinde senet düzenlenmektedir.

Bankalar senetler üzerinde başlıca üç tür işlem yaparlar:Senet Tahsil İşlemleri,Senet Karşılığı Krediler,Senet İskonto ve İştiraları.

37 SENETLERİN PROTESTOSU

Senetlerin vadesini (ödeme gününü) izleyen iki işgününde ödenmemeleri durumunda, noter aracılığıyla protesto edilmeleri gerekmektedir. Poliçeler için de geçerli olan bu işlem, olası bir yasal takibin ilk adımı olarak çok önemlidir.

TCMB’nın 17.12.2010 tarihli genelgesi gereğince, ödememe protestolarının, asgari bildirim limiti İki Bin TL’dır. İki bin Türk Lirasının üstündeki protestoların, protesto işlemini yapan bankalar tarafından elektronik ortamda TCMB’na bildirilme zorunluluğu vardır.

38 ÇEKLER

Çek, bankadaki mevduat hesaplarına dayanılarak, ödemeleri gerçekleştirmek üzere kullanılan modern bir ödeme aracıdır. Kredi kartlarının yaygınlaşmasıyla çeklerin küçük tutarlı tüketim harcamalarında kullanımı azalmış, çek daha ticari bir yapıya dönüşmüştür. Çeklerin para yerine kullanılmasıyla birçok uygulama kolaylığı sağlanmakta, para taşımaktan kaynaklanan birçok riski önlemektedir.

39 ÇEKLER

Esas itibarıyla görüldüğünde ödenmesi gereken bir ödeme emri olmasına karşın, ticari hayatta çekin düzenlenme tarihi yerine ileri bir tarih yazılarak “vadeli çek” eşdeyişle “ileri tarihli çek” uygulaması ortaya çıkarılmaktadır. Vadeli ödemeler için oluşturulmuş ödeme araçları bonolar (senet) ve poliçeler olduğu halde bunların yerine, bu yapay vadeli ödeme aracı, ödenmemesi durumunda daha kolay ve etkin bir takip sürecine sahip olduğu için tercih edilmektedir. Ayrıca çek kullanan kişilerin bir banka nezdinde hesabı ve itibarı olduğuna dair haklı bir varsayım da çek kabulünü desteklemektedir.

40 ÇEK TÜRLERİ

Düzenlenme Biçimlerine Göre Çekler: Düzenleme biçimleri, çeklerde farklı türler oluşturan temel etmendir. Ticaret yasasında çeklerin düzenlenme biçimleri ve bunların sonuçları açıkça belirlenmiştir.Emre Yazılı Çekler: Bu çek yazım biçimi en yaygın uygulama olup çekin üzerine lehtarın adı yazılmakta yanında da “emir ya da havalesi” yer almaktadır. Bu çek türünde hem lehtar ismen belli olmakta, hem de ciro yoluyla kolayca devredilebilmektedir.Nama Yazılı Çekler: “Emre yazılı değildir” kaydıyla ya da buna benzer bir kayıtla belirli bir kişi lehine yazılan çeklerdir. Ciro yoluyla devir olanakları sınırlandırılmıştır. Alacağın temliki yoluyla devredilebilir.Hamiline Yazılı Çekler: Lehtar adı yerine “hamiline” ibaresi yazılmış ya da kimin lehine düzenlendiği gösterilmemiş olan çeklerdir. Ayrıca, belirli bir kişi lehine yazılıp yanına “veya hamiline” gibi bir ibarenin eklenmesiyle düzenlenen çekler de hamiline yazılı çek sayılır. Cirosuz devredilebilme olanağına sahip çeklerdir.

41 ÇEK TÜRLERİ

Para Birimine Göre ÇeklerTL Çekler: Bankadaki TL cinsi hesaplar üzerine yazılmış ve tutarı TL cinsinden belirtilmiş çeklerden oluşur. Ülkemizdeki normal ve yaygın çek keşideleri bu şekilde yapılmaktadır.Dövizli Çekler: Çekler döviz cinsinden düzenlenebilmekte ve kabul edilebilmektedir. Türk Parasını Koruma Kanunu hakkında 32 Sayılı Karar ve bu Karara ilişkin 91/32-5 Sayılı Tebliğ hükümleri uyarınca, çekle işleyecek döviz tevdiat hesabı açılması, yabancı para üzerinden çek düzenlenmesi ve alınması serbesttir.

42 ÇEK TÜRLERİ

43 ÇEK TÜRLERİ

44 ÇEKİN SUNUM SÜRESİÇekin bankaya tahsil için sunulması için, düzenlenme tarihini izleyen belli bir zaman dilimi belirlenmiştir. Bu süre aşıldığında artık hesap sahibinin hesapta karşılık bulundurma zorunluluğu kalmadığından, eğer karşılığı bulunmazsa “karşılıksızlık” işlemi yapılamaz. Ayrıca bu süre aşıldıktan sonra çekin ödenebilmesi için bankanın çek keşidecisi müşterisinden yazılı onay alması gerekmektedir.

Çekin ibraz (sunum) süresi, hesaplanırken çekin düzenlenme tarihi sayılmayıp; “ertesi gün” birinci gün, sayılarak hesap yapılır.

Çekin ibraz (sunum) süresi, belli coğrafi ölçütlere göre sınıflandırılmış olup aşağıda belirtildiği gibi farklılaşmaktadır:Çekin keşide yeri ile muhatap banka şubesi aynı ilçe sınırları içinde iseler: 10 gün,Çekin keşide yeri ile muhatap banka şubesi aynı şehir sınırları içinde iseler: 10 gün,Çekin keşide yeri ile muhatap banka şubesi farklı şehir sınırları içinde iseler: 1 ay,Çekin keşide yeri ile muhatap banka şubesi aynı kıtada iseler: 1 ay,Çekin keşide yeri ile muhatap banka şubesi Akdeniz’e sahili olan ülkelerde iseler: 1 ay,Çekin keşide yeri ile muhatap banka şubesi farklı kıtalarda iseler: 3 ay.

45 ÇEKLERDE ZAMANAŞIMI

“Çekten caymak”, çeki ödemekten vazgeçmektir. TTK 799. maddesinde; çekten caymanın ancak ibraz süresi geçtikten sonra hüküm ifade edeceği belirtilmekte; ancak çekten cayılmamışsa muhatabın, yani bankanın ibraz süresinden sonra da çeki ödeyebileceği hükme bağlanmaktadır. Bu durumda yasal olarak bankalar eğer çekten cayıldığı bildirilmemişse ibraz süresinden sonra da karşılığı varsa çeki ödeyebilirler. Ancak uygulamada bunun müşteri ilişkileri açısından sakıncaları olabileceğinden, bankaların yapması gereken ibraz süresinden sonra ödeme yapmak için müşterinin yazılı onayını almaktır.

46 ÇEKTE CAYMA

6273 sayılı yeni değişiklik yasasının 7. Maddesi hükmüyle çeklerde zamanaşımı süresi üç yıla çıkarılmıştır. Çek hamilinin, cirantalara, düzenleyene ve diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu başvurma hakları, ibraz süresinin bitiminden itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğramaktadır. Çek borçlularından birinin diğerine karşı sahip olduğu başvurma hakkı da bu çek borçlusunun çeki ödemesinden ya da çekin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğramaktadır.

47 BANKALARIN SORUMLU OLDUĞU TUTAR

Bankaların, verdikleri her çek yaprağının karşılığı ile ilgili olarak parasal sorumlulukları vardır. Bu sorumluluk Çek Yasasının hükmü olup sorumlu olunan tutar, her yıl yeniden ayarlanmakta ve TCMB tarafından duyurulmaktadır. Merkez Bankasının 21.01.2015-29243 sayılı tebliği ile yapılan son değişikliğe göre bankaların karşılıksız çıkan her çek yaprağı için sorumlu olduğu bu tutar, “1.200 Türk Lirası” dır.

48 ÇEKLERİN ÖDENMESİ

Bir banka şubesindeki hesap üzerine yazılmış olan çeklerin ödenmesine ilişkin işlemler, çekin ibraz edildiği yere göre farklılıklar gösterir. Üç ayrı ibraz ve ödeme yeri söz konusu olabilmektedir:

• Hesabın bulunduğu şube• Aynı bankanın bir başka şubesi• Başka bir banka aracılığıyla takas

49 İLERİ TARİHLİ ÇEKLER

5941 sayılı Çek yasasında değişiklikler yapan 6273 sayıl yasanın getirdiği “3. geçici madde” nin 5. Fıkrası gereğince; 31.12.2017 tarihine kadar üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir. “Vade” nin beklenmesi gerekmektedir.

50 ÇEKLERDE KARŞILIKSIZLIK

Çeklerin, üzerine keşide edildikleri hesapta karşılığının bulunmaması durumunda; muhatap banka tarafından çekin arkasına “karşılıksız” olduğuna dair bir not yazılıp hamille birlikte imzalanarak bu durumun belgelenmesi gerekmektedir. “Karşılıksızlık işlemi” bir sürecin başlangıcı olup bu işlem birkaç sonuca yönelik olarak yapılmaktadır:1. Çek hamilinin alacağını yasal yollardan takip edebilmesi için dayanağın oluşturulması,2. Çek keşidecisinin çek kullanımının ve çekli hesap açmasının yasaklanması,3. Çek keşidecisinin olumsuz sicilinin bankalararası bilgi paylaşım listelerine (TCMB kayıtlarına) aktarılması,4. Çek karnesini veren bankanın sorumlu olduğu tutarın ödenmesi,5. Bankacılık sistemindeki ödemelerin düzeni konusunda istatistiksel veri oluşturulması.


İbraz tarihi itibarıyla hesap bakiyesi…………..TL’dır. Hamil kısmi karşılığı ve

bankanın sorumlu olduğu tutarı talep ve Kabul ettiğinden; belirtilen bakiyenin tamamı ve bankanın sorumlu olduğu…….TL, ödenmiştir. İşbu çekin ……………TL için karşılığı bulunmamaktadır. Çek aslı alınarak, onaylı bir fotokopisi hamile verilmiştir. Tarih:………………Saat:…………….

Çek Hamili: XVYZ

BANK AŞAd, Soyad (Tüzel Kişi ise; Ünvan ve Vekil ya da Temsilci) ………..

………Şb.İMZA İMZA

İMZA


Çeklerde “Karşılıksızlık” işlemi; hamilin isteği üzerine, çekin arka yüzüne tahsil için bankaya ibraz edildiği tarih, hesap durumu, bankanın yükümlülüğü çerçevesinde ödediği miktar ve ibraz eden gerçek kişinin adı ve soyadı yazılmak, başvuran kişinin bir tüzel kişi adına bedeli tahsil etmesi durumunda bu husus belirtilmek ve bu kişi ile birlikte banka yetkilileri tarafından imzalanmak suretiyle yapılır.

Bankanın yasal olarak sorumlu olması nedeniyle hesapta olmadığı halde, çek hamilinin isteği üzerine, banka tarafından ödenen tutar düşüldükten sonra karşılıksız kalan tutar açıkça belirtilir. Hesapta, karşılığın bulunmaması şu iki biçimlerde olabilir:1. Çek hesabında hiç karşılık (Bakiye) bulunmayabilir, 2. Çek tutarını tamamen karşılamaya yetmese bile hesapta kısmi bakiye bulunabilir.


Karşılıksızlık işlemi yapılırken yapılacak işlem ve yazılacak şerh, çek hamilinin isteği doğrultusunda biçimlenecek ve çeşitli seçeneklerden biri ortaya çıkacaktır:1. Kısmi ödeme yapılabilir,2. Kısmi ödeme ve bankanın ödemekle yükümlü olduğu tutarın ödenmesi birlikte yapılabilir,3. Hamil sadece kısmi ödeme isteyebilir, 4. Hamil sadece muhatap bankanın ödemekle yükümlü olduğu tutarın ödenmesini isteyebilir,5. Hamil muhatap bankanın ödemekle yükümlü olduğu tutarı da kısmi ödemeyi de istemeyebilir.


Çek karşılığını, sunum süresiyle sınırlı olarak, ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan kişi, çek hesabı sahibidir. Çek hesabı sahibinin tüzel kişi olması hâlinde, bu tüzel kişinin malî işlerini yürütmekle görevlendirilen yönetici gerçek kişi veya kişiler, bu müeyyidenin muhatabı olacaklardır. Karşılıksızlık işlemi gören çekin keşidecisi; çek düzenlemekten ve çek hesabı açmaktan yasaklanabilir. Bu yasaklama 3.2.2012 tarihinden bu yana Cumhuriyet savcılıklarının yetkisindedir. Çek hamilinin talebi üzerine karar alınıp TCMB’na iletilmekte oradan da tüm bankaların bilgisine açılmaktadır.

Çek lehtarı doğal olarak bankadan karşılığını alamadığı çekle ilgili olarak kendi alacağı için yasal takibe geçebilecektir.

Documents

11. Bankacılık Hizmetleri I