1177 Megunarodna Dolznicka Kriza Na Balkanot i Ucestvoto Na MMF Vo Taa Kriza

Дипломска работа

UNIVERZITET SV. KLIMENT OHRIDSKI – BITOLA

EKONOMSKI FAKULTET – PRILEP

ДИПЛОМСКА РАБОТА

po predmetot

Девизен систем и девизно работење

TEMA:

Меѓународна должничка криза на балканот и учеството на ММФ во таа криза

Izrabotil Mentор Гајдуринска Сања Проф Д-р Димко Кокароски

Прилеп, 2010 година

Страна 1


Sodrìna

Voved..................................................................................................................

3

Problemot na

zadolènosta.........................................................................4

Ulogata na MMF vo dol`ni~kata kriza...................................................6

Должничка криза на балканот...........................................................................9

Nadvore{niot dolg na Republika

Makedonija......................................11

Македонија со најмал надворешен долг во регионов...................................15

Надворешниот долг на Србија.........................................................................17

Надоврешниот долг на србија во 2007............................................................19

Надворешниот долг на Србија во 2009 година..............................................20

Заклучок.............................................................................................................21

Користена литература......................................................................................22

Страна 2


Voved

Dol`ni~kata kriza proizleguva od karakteristikata na me|unarodnoto

dvièwe na kapitalot. Zemjite vo razvoj (ZVR), sega i tranzicionite

ekonomii od Centralna i Isto~na Evropa (porane{nite socijalisti~ki zemji),

vo kapitalisti~kiot svetski sistem t.e. vo kapitalisti~kata me|unarodna

podelba na trudot se nao|aat vo inferiorna polo`ba na snabduva~i so

energetski i surovinski faktori na proizvodstvo.

Меѓународниот монетарен фонд – ММФ (www.imf.org) е меѓународна финансиска

институција која e креирана да промовира меѓународна соработка, да оддршува

девизна стабилност, да го унапредува економскиот растеж и високото ниво на

вработеност и да обезбедува привремена финансиска поддршка на земјите членки со

цел да го олесни прилагодуавњето на платниот биланс.г

Република Македонија е членка на Меѓународниот монетарен фонд од 14 декември

1992 година. Последен аранжман кој ММФ го одобри на Република Македонија беше

тригодишниот Стенд-Бај Аранжман како поддршка на тригодишната економска

програма на земјата. Истиот беше одобрен во август 2005 година, а заврши во август

2008 година, а неговата вкупната вредност беше 51,7 милиони СПВ (околу 75,8

милиони долари), што претставува 75% од квотата.

Spored studijata na Svetskata banka “Country Assistance Strategy for the

Republic of Macedonia 1999-2002”, Republika Makedonija e rangirana vo

grupata na sredno zadolèni zemji.

На Србија & требаат 1,2 милијарди долари директни странски инвестиции

годишно за да обезбеди одржлив раст и ликвидност. За да ја избегне должничката

криза, нејзиниот БДП треба да порасне за најмалку 4% во 2004, 4,5% во 2005 и 5% во

2010 година

Вкупниот преостанат долг на Србија во февруари 2007 изнесувал 14,3

милијарди долари, од кои 2,7 милијарди долари кон Лондонскиот клуб. Економистите

велат дека Србија може да се соочи со должничка криза во 2007 година, а можеби и

порано, доколку не го засили растот со зголемување на инвестициите и намалување на

Страна 3

http://www.imf.org/


потрошувачката. Сервисирањето на надворешниот долг на Србија достигнува6,6% од

БДП во 2006/07 и 8,3% во 2008/10, според ММФ.

1. Problemot na zadolènosta

Eden od najgolemite finansisko-ekonomski problemi na sovremeniot

svet pretstavuva me|unarodnata dol`ni~ka kriza. Dol`ni~kata kriza

vsu{nost proizleguva od karakteristikata na me|unarodnoto dvièwe na

kapitalot. Zemjite vo razvoj (ZVR), sega i tranzicionite ekonomii od

Centralna i Isto~na Evropa (porane{nite socijalisti~ki zemji), vo

kapitalisti~kiot svetski sistem t.e. vo kapitalisti~kata me|unarodna

podelba na trudot se nao|aat vo inferiorna polo`ba na snabduva~i so

energetski i surovinski faktori na proizvodstvo. Ispraveni pred imperativot

za menuvawe na svojata proizvodna struktura i osloboduvawe od

ogromnata tehni~ko-tehnolo{ka zavisnost od razvienite zemji, se

zadolùvaa na me|unarodniot pazar na kapital. Kapitalot za niv e oskuden

faktor, koj im e neophoden i zatoa negovata cena e pogolema. Razvienite

visokoindustrijalizirani zemji, kapitalot go imaat vo izobilstvo i zatoa go

plasiraat onamu kade {to najmnogu se bara i cenata e najvisoka.

Kako po~etok na me|unarodnata dol`ni~ka kriza se zema 1982

godina koga Meksiko ne moè{e da odgovori na svoite finansiski obvrski

kon stranstvo (odnosno ne moè{e da go servisira svojot nadvore{en

dolg). Vpro~em vo 80-tite godini zadolènosta na najgolem broj zemji vo

razvoj dostigna kriti~ni razmeri i tie bea soo~eni so problemot na

nadvore{nite zaemi. Me|utoa korenite na krizata datiraat od dale~nite

{eeseti godini, od koga datira vospostavuvaweto na politikata na

finansirawe na razvojot na ZVR. Negativni tendencii na ovaa politika od

{eesetite godini, se tie {to preovladuva pomo{ od privatni izvori, a vo

javnata pomo{ dominira bilateralnata pomo{, kako i vrzuvaweto na

pomo{ta so politi~ki, voeno-strategiski i drugi motivi. Osven toa taa e

ispora~uvana pod komercijalni uslovi. Me|utoa, pomo{ta {to ja dobivale

ZVR, ni od daleku ne ja zadovoluvala nivnata glad za kapital (nivnite

Страна 4


potrebi za kapital). Zatoa tie bile prinudeni da gi prifa}aat ponudite od

bankite na razvienite zemji i TNK koi nudele poprimamlivi uslovi.

Sedumdesetite godini mu davaat nov impuls na zadolùvaweto na

ZVR, pod naletot na petrodolarite so koi izobiluvaa zemjite izvozni~ki na

nafta.

“Mo`nosta za zadolùvawe se javuva najprvo kako posledica na

pregolemata likvidnost na bankite vo 70-tite godini koga kreditite vo

zemjite na tretiot svet se “reciklirani” so niska, realno privremeno duri i

negativna kamata. Drogata na eftini krediti e frlena na pazarot i zemana,

sè dodeka zavisnosta ne stane celosna. Nikakva, kolku i da be{e uàsna,

cena ne be{e vo sostojba da gi odvrati dol`nicite od natamo{ni otrovni

kreditni inekcii.”1

Osumdesetite godini bea mnogu pote{ki od sedumdesetite koi bea

isto taka krizni i vo koi naftata zabeleà visok porast na cenata. Zemjite

izvozni~ki na nafta (po vtoriot naften {ok 1979 godina) imaa korist od

poka~uvaweto na cenata na ovoj energetski izvor, a pak nekoi zemji

uvozni~ki na nafta se prisposobija na novata situacija profitiraj}i od

izvozot vo zemjite na OPEK, potoa od zgolemenata pomo{ od ovaa

organizacija i od doznakite na svoite rabotnici. Me|utoa mnogu ZVR ne

pominaa tolku dobro so zgolemenata cena na naftata i za niv ovoj porast

ja dovede naftata na prvo mesto na uvoznite proizvodi, pred hranata i

drugite va`ni industriski proizvodi. Najte{ko pominaa najsiroma{nite

zemji, glavno izvozni~ki na primarni proizvodi, koi ne moèa od izvozot da

si obezbedat sredstva za nabavka na neophodni stoki od uvoz. Sistemot

na federalnite rezervi na SAD vo 1979 godina usvoi cvrsta antiinflatorna

politika {to ja potturna svetskata ekonomija vo recesija vo 1981 godina.

Padot na agregatnata pobaruva~ka na industriskite zemji ima{e direkten

negativen efekt vrz zemjite vo razvoj. Bidej}i zemjite vo razvoj imaa

zna~itelni dolgovi denominirani vo dolari, ima{e iten i spektakularen

porast na kamatniot tovar {to zemjata dol`nik mora{e da go plati.

Problemot se vlo{i so ostrata aprecijacija na dolarot na devizniot pazar,

{to ja zgolemi realnata vrednost na dolarskiot dolg.

1 Qubica Savovi}-Kostovska;”Dol`ni~ka kriza na zemjite vo razvoj”, Mlad borec-Skopje, 1996 godina, str.

Страна 5


Za ZVR zapo~na ko{marot so vrtoglavo rastewe na dolgovite, a

svetot se soo~i so opasnosta nare~ena nesolventnost na dol`nicite, {to

moè{e lesno da predizvika nelikvidnost t.e. slom i bankrotstvo na bankite

vo svetot, a so toa i slom na finansiskiot sistem. Ova zna~e{e i po~etok

na prezemawe me|unarodni operacii za “spasuvawe”.

2. Ulogata na MMF vo dol`ni~kata kriza

Меѓународниот монетарен фонд – ММФ (www.imf.org) е меѓународна

финансиска институција која e креирана да промовира меѓународна соработка, да

оддршува девизна стабилност, да го унапредува економскиот растеж и високото ниво

на вработеност и да обезбедува привремена финансиска поддршка на земјите членки со

цел да го олесни прилагодуавњето на платниот биланс.г

ММФ делува заедно со Меѓународната банка за обнова и развој, со цел

воспоставување на стабилен систем на меѓународни односи.

Основан во 1945 година, ММФ денес брои 185 земји-членки кои работат на

глобална финансиска кооперација, сигурна финансиска стабилност, олеснување на

меѓународната трговија, промоција на вработувањето и на економскиот раст и

намалување на корупцијата.

Трите основни цели на ММФ се:

1. Унапредување на меѓународната монетарна соработка и стабилност на

меѓународните монетарни односи, со цел спречување на девалвациите на

националните валути;

2. Помош во создавањето на мултилатерален систем на плаќање во однос на

монетарните трансакции меѓу земјите-членки;

3. Отстранување на девизните ограничувања кои се пречка за светската трговија.

Како позајмува ММФ:

Страна 6

http://www.imf.org/


ММФ нуди финансиска помош на земјите членки за да им помогне да ги

коригираат проблемите во платниот биланс и да го ублажат влијанието од реформите

кои се спроведуваат. ММФ не позајмува за специфични намени или проекти, како што

го прават тоа развојните банки.

Техниката на позајмување на средства се состои во тоа што ММФ на земјата

позајмувач и става на располагање девизни средства (депонирани во централна банка

во некоја широко прифатена странска валута или во СПВ) кои се обезбедени од

другите земји членки на фондот (освен за ПРГФ аранжманот), односно, позајмувачот

користи сопствена валута да "купи" девизни средства од ММФ кои се, од друга страна,

добиени од впишаната квота. После истекот на точно определен временски период,

ММФ наметнува обврска позајмените средства да се вратат преку "откуп" на

сопстената валута од ММФ користејќи валути на другите членови на фондот или СПВ.

Овој механизам на "купување-откуп" објаснува зошто, од сметководствена гледна

точка, вкупните средства на фондот не се менуваат како резултат на финансиската

помош што ја дава фондот, туку се менува само составот на неговите средства.

Република Македонија е членка на Меѓународниот монетарен фонд од 14

декември 1992 година.

Последен аранжман кој ММФ го одобри на Република Македонија беше

тригодишниот Стенд-Бај Аранжман како поддршка на тригодишната економска

програма на земјата. Истиот беше одобрен во август 2005 година, а заврши во август

2008 година, а неговата вкупната вредност беше 51,7 милиони СПВ (околу 75,8

милиони долари), што претставува 75% од квотата.

Me|unarodniot monetaren fond (MMF), pokraj svoite izvorni

aktivnosti, za obezbeduvawe na me|unarodnata likvidnost, soodvetna

uloga dobiva i vo me|unarodnata dol`ni~ka kriza. MMF ima centaralna

uloga davaj}i soveti i finansiska podr{ka vo pomagaweto na golem broj

zemji-~lenki da gi re{at problemite so oficijalnite i komercijalnite dolgovi.

Krajnata cel na ovaa strategija na MMF e da se obezbedi zemjata da

postigne odr`liv raste`, platen bilans koj }e ovozmoì raste` i razvoj kako i

Страна 7


normalizacija na odnosite so kreditorite vklu~uvaj}i go tuka i pristapot na

me|unarodnite finansiski pazari.

Izvr{niot direktor na MMF, M.Kamdesi, temelnite na~ela so koi treba

da se baraat re{enijata vo problemot na dolgovite gi iznel na sostanokot

na Inter-amerikanskata banka za razvoj vo Amsterdam na 20 mart 1989

godina:2

Unapreduvawe na programata za prilagoduvawe orientirana kon

rast i strukturni reformi vo zemjata-dol`nik;

Odrùvawe na posakuvanoto (povolno) globalno ekonomsko

opkruùvawe i

Obezbeduvawe na soodvetna finansiska podr{ka od oficijalni

(bilateralni i multilateralni) i privatni izvori.

MMF i Svetskata banka treba da go smenat finansiraweto na

operaciite za smaluvawe na dolgovite so davawe na sredstva na zemjite-

dol`nici za otkup na nivniot dolg, garancii za dolgot ili pla}awena

kamatite. MMF, isto taka, treba da osigura sredstva za zadolènite zemji

za popolnuvawe na nivnite rezervi {to se smaluvaat so finansiraweto na

otkupot na instrumentite od nivniot dolg. Zgolemenata mo`nost za

dobivawe zaemi na zadolènite zemji od MMF so koi bi se pomognalo

finansiraweto na stabilizacionite programi kako i sozdavaweto mehanizam

za za{tita protiv porastot na kamatnite stapki ili vlo{uvaweto na uslovite

za razmena na zadolènite zemji isto taka pretstavuva pomo{ za

smaluvawe na problemite za otplata na dolgovite na zadolènite zemji.

Vo prethodno analiziranite slu~ai, MMF intervenira{e za da se

spre~i bankrotstvoto na ekonomiite. Site dadeni aran`mani na MMF bea

usloveni so ispolnuvawe na opredeleni uslovi, kako namaluvawe na

inflacijata, odrùvawe na fiksen devizen kurs, namaluvawe na deficitot vo

platniot bilans. Vo Argentina aran`manot na MMF potpi{an vo dekemvri

2000 godina iznesuva{e 40 miljardi dolari. MMF pomogna i vo formiraweto

na stabilizira~kiot fond vo vrednost od pove}e od 40 miljardi dolari za da

mu pomogne na Brazil da go brani realot. So izbivaweto na Aziskata kriza,

2 Risto Gogoski “Me|unarodno finansisko rabotewe”-Institut za istraùvawe na turizmot na Fakultetot za turizam i ugostitelstvo-Ohrid, 1999 godina, str.305

Страна 8


site zemji so isklu~ok na Malezija se obratija za pomo{ kon MMF i dobija

krediti.

Pra{aweto koe {to se nametnuva e kolku politikite na MMF

doprinesoa za re{avaweto na krizite?Dali na toj na~in }e se spasat

zemjite dol`ni~ki i }e se ovozmoì raste` na ekonomijata?

Nekoi kriti~ari veruvaat deka MMF ednostavno treba da bide ukinat,

tvrdej}i deka samoto negovo postoewe go ohrabruva neodgovornoto

pozajmuvawe pravej}i gi pozajmuva~ite da veruvaat deka tie sekoga{ }e

bidat za{titeni od posledicite od nivnoto dejstvuvawe (moralen hazard).

Drugi kriti~ari tvrdat deka MMF e neophoden, no deka pogre{no ja ima

postaveno svojata uloga, na primer preku obidot da insistira na strukturni

reformi kpoga treba da se ograni~i sebesi na potesni finansiski pra{awa.

Na kraj, zastapnicite na MMF isto taka i nekoi kriti~ari diskutiraat deka

agencijata ne e dovolno bogata za svojata zada~a, bidej}i vo svet na

golema mobilnost na kapitalot e potrebna sposobnosta da obezbedi

mnogu pogolemi zaemi mnogu pobrzo otkolku {to vo momentot moè.

Меѓународниот монетарен фонд е една од највлијателните меѓународни

институции во светот која единствено има право да врши контрола на финансиските и

економските односки помеѓу земјите членки. Тој таа улога ја има преку помагањето на

државите за стабилизирање на своите девизни курсеви преку давање на поволни

кредити. За Меѓународниот монетарен фонд постојат поделени мислења. Првото

сфаќање е про ММФ, а второто е контра, односно претставува критичко сфаќање.

Гледиштето за про ММФ е тоа дека меѓународниот монетарен фонд ги одржува

светските економски и финансиски односи и им помага на државите во кризи, меѓутоа

оние кои се критичари на ММФ кажуваат дека мегународниот монетарен фонд со

давањето на кредити и казува на државата каде да ги троси истите тие кредити што

придонесува за забавен раст на тие економии, исто така критичарите како лоса особина

на ММФ ја искажуваат тоа што секоја држава членака на Меѓународниот монетарен

фонд мора да има дежавни девизни резерви кои ке ги чува во некоја странска банка, со

тоа се стопира на вложувањето на државата во својата економија.

Страна 9


3. Должничка криза на балканот

Историјата и искуството покажуваат дека Балканот отсекогаш бил и уште долго

ќе биде една од клучните светски невралгични економско- геополитички точки, во која

кризните состојби се „прекршуваат“ и резултираат со трагични последици (војни) или

долгорочен севкупен просперитет. Тоа уште сега, додека економската рецесија не ја

доживеала својата кулминација, го согледуваат бројни угледни економисти,

политичари, аналитичари.

Меѓутоа, за жал балканските земји се уште се чувствуваат лагодно во „меки“

или „тврди“ протекторати, „несебичната“ помош на ММФ и Светска банка или, пак,

спасот го гледаат единствено во европското, но не и регионалното интегрирање. < !

[endif]-->Некои стручњаци за „балканското прашање“ на презадолженост се огласија

со анализи и препораки, од кои мошне прифатливо „звучи“ предлогот за тн.

„Маршалов план“. Што, пак, произлегува од некои аналогии со завршувањето на

Втората светска војна. А токму тие докажуваат дека се работи за две сосема различни,

дури спротивни ситуации и оти помошта на Балканот, која е неопходна во од (тековна

и среднорочно- долгорочна), мора да има нова форма и содржина.

Имено, се укажува на фактот дека „Маршаловиот план“ првенствено значеше

инфузија на средства за придвижување на економската обнова во регионот кој веќе

поседуваше институционални елементи на пазарна економија, а постоеше и заеднички

непријател- комунизмот, надворешен и внатрешен. Сега ги има повеќе кои ја

загрозуваат сушноста на егзистенцијата: сиромаштијата, неразвиеноста, криминалот…

Даниел Дајану, поранешен министер за финансии на Романија, професор по

економија на Академијата за економски студии во Букурешт, укажува токму на

состојбата на Балканот со презадолженоста и потребата од посебна, според многу

елементи специфична развојна политика. Во одделни економии во регионот стапката

на невработеност е помеѓу 20% и 30%, а сиромаштијата е се поприсутна и е во пораст,

актуелниот дефицит се доближува до 10% од БДП, а инфраструктурата е несигурна.

Креаторите на политиката своите акции би требало да ги насочат во три главни правци:

управување со кризи, економска обнова и институционални промени и тоа задржуваќи

се на меѓусебно поврзани перспективи: мерки на двојно (краткорочно и долгорочно)

управување на кризите и на реконструкција- физичка и развој (вклучувајќи ги

Страна 10


институционалните промени и политичкиот процес), и намалување на буџетскиот

дефицит и презадолженоста.

Балканските земји мора да дадат се од себе и нивните влади да сносат

првенствена одговорност за економските резултати.

Особено интересни се согледувањата и оценките на О Браен. Тој навел три

клучни „моменти“ поради кои е неопходен натамошен засилен (обновен) ангажман на

САД на Балканот: прво, Балканот со над 20 милиони жители не е голем пазар кој

привлекува внимание, но е важен поради можните имиграциски проблеми; вториот е

енергијата- БиХ и Албанија имаат големи хидроенергетски потенцијали, Косово

залихи на јаглен, а освен тоа Балканот е исклучително важен поради нафтоводите и

гасоводите кои од исток минуваат кон Европа; и трето, ангажманот е неопходен за да

се избегнат можни проблеми. Тој потенцира дека Европа има водечка улога во

решавањето на проблемите на Балканот, но голема улога и натаму имаат САД. „Тоа е

недовршена работа, а тука се се уште неисполнетите ветувања“, нагласил тој. САД

треба да останат ангажирани, но низ нова иницијатива на администраицјата на Обама-

„не само со укажување што сакаат, туку и со слушање“.

На темата „Економската криза со презадолженоста на Балканот“ ангжаманот на

САД доби „нова димензија“ со најновите оценки на Барак Обама за нејзиното траење.

Пораката би била дека во „долгата и жестока борба“ балканските земји не смеат да

стојат в место и да чекаат, а во американскиот ангажман тие не можат да бидат

приоритет.

4. Nadvore{niot dolg na Republika Makedonija

Spored studijata na Svetskata banka “Country Assistance Strategy for the

Republic of Macedonia 1999-2002”,3 Republika Makedonija e rangirana vo

grupata na sredno zadolèni zemji. Me|utoa porastot na nadvore{niot dolg

pridruèn so kontinuiran deficit na trgovskata i tekovnata smetka na

3 Godi{en bilten na Narodna banka na Republika Makedonija, 1998 godina

Страна 11


bilinsot na pla}awe pretstavuva nepovolna kombinacija na faktorite koi ja

determiniraat nadvore{nata pozicija na zemjata.

Na krajot na 1998 godina stranskiot dolg na Republika Makedonija

iznesuva 1398,6 milioni SAD dolari, {to vo sporedba so 1997 godina e

povisok za 224,8 milioni dolari, odnosno za 19,2%. Vo 1999 godina dolgot

na Republika Makedonija vo sporedba so 1998 godina e zgolemen za 39

milioni dolari ili za 2,7% i iznesuva 1494 milioni dolari. Vo 2000 godina

nadvore{niot dolg iznesuva 1488 milioni dolari. Nepovolnite slu~uvawa vo

zemjata vo tekot na 2001 godina usloveni od bezbednosnata kriza

predizvikaa namalena ekonomska aktivnost i voedno se reflektiraa vo

sferata na kreditnoto zadolùvawe sprema stranstvo. Vkupniot

nadvore{en dolg iznesuva 1440 milioni dolari {to vo odnos na

prethodnata godina pretstavuva namaluvawe od 48 milioni dolari ili 3,2%.

Namalenata zadolènost se dolì na povisokata otplata na krediti vo uslovi

na namalen iznos na povle~eni sredstva od stranskite kreditori. Vo 2002

godina nadvore{niot dolg iznesuva 1613 milioni dolari.

Analizata na pokazatelite za stepenot na zadolènosta vo 2002

godina pokaùva deka Republika Makedonija spa|a vo redot na pomalku

zadolèni zemji so sredna visina na dohod. Konstatacijata e bazirana na

slednive tri pokazateli:odnos pome|u vkupniot dolg i prose~niot izvoz na

stoki i uslugi vo poslednite tri godini (118,1%), odnos pome|u

servisiraweto na dolgot i prose~niot izvoz na stoki i uslugi vo poslednite

tri godini (17,2%) i otplatite na kamati vo odnos na prose~niot izvoz na

stoki i uslugi vo poslednite tri godini (3,9%). Spored pokazatelot vkupen

nadvore{en dolg vo odnos na prosekot na BDP od poslednite tri godini

(45,2%), makedonskata ekonomija spa|a vo grupata na umereno

zadolèni zemji.

Strukturata na dolgot od aspekt na u~estvoto na poodelnite vidovi

stranski kreditori, za analiziraniot period 1998-2002 godina e prikaàna vo

tabelata broj 1. Spored iznesenite podatoci se zabeleùva deka najgolemo

u~estvo vo nadvore{niot dolg na Republika Makedonija imaat oficijalnite

(multilateralnite) kreditori dodeka na privatni kreditori otpa|a zna~itelno

pomalo u~estvo.

Страна 12


Tabela br.1 Struktura na dolgot po vidovi na stranski kreditori

u~estvo vo procenti-%

godinaMultilateralni

kreditori

Bilateralni

kreditori

Komercijalni

banki

Drugi

privatni

kreditori

Vkupn

o

1998 48,9 22,9 17,4 10,8 100

1999 49,6 22 17,4 11 100

2000 49,8 22 17,6 10,6 100

2001 49,9 20,4 19 10,7 100

2002 48,8 18,8 16,4 16 100

Izvor: Godi{ni izve{tai na Narodna Banka na Republika Makedonija 1998, 1999, 2000,

2001 i 2002 godina.

Ako ja prodlabo~ime na{ata analiza ja dobivame slednata struktura

na dolgot sprema multilateralnite kreditori (tabela 2).

Tabela br.2 Struktura na dolgot sprema multilateralnite kreditori

u~estvo vo procenti-%

godina IMF IBRD IDA EIB EBRD EU IFAD IFC EUROFIMA

Sovet

na

EDB

Vkupn

o

1998 17 17 26 8 13 7 1 8 3 / 100

1999 15,9 16,4 31,1 9,6 10,1 5,7 0,2 8 2,4 0,6* 100

2000 11,4 17,2 34,9 9,4 10,1 5,2 0,4 8 2,3 0.5 100

2001 10,3 18,1 37 10,9 8,9 6,4 0,6 4,9 2,3 0.5 100

2002 8,9 19,2 39 13,5 4,2 8,5 0,7 2,4 1,6 1,9 100

Izvor: Godi{ni izve{tai na Narodna Banka na Republika Makedonija 1998, 1999, 2000,

2001 i 2002 godina.

* Fond za socijalen razvoj

Vo prvite godini od tranzicijata, Makedonija se soo~uva{e so

golema inflacija koja mora{e da se zauzda i stavi pod kontrola. MMF kako

globalna institucija zazede vode~ko mesto vo me|unarodnite napori za

davawe nasoki i pravci kade i kako treba da se dviàt zemjite vo tranzicija.

Страна 13


Vo periodot do sklu~uvawe na prviot aran`man so MMF, Republika

Makedonija se soo~uva{e so te{ka kriza, predizvikana od tranzicijata i

aktivnostite povrzani so nea. Antiinflacionata politika dade rezultati.

Inflacijata od 362% vo 1993 godina se namali na samo 15,7% vo 1995

godina. Me|utoa za da se postigne ova nivo na inflacija, dràvnite organi

moraa da sproveduvaat mo{ne restriktivni merki. Platite bea zamrznati,

se vode{e restriktivna monetarna politika. Vo uslovi na nedostatok na

stranski kapital, restriktivnata monetarna politika dovede do stabilizirawe

na cenite, no ne dovede do priliv na nov kapital, a investiciite gi pretvori

vo mislena imenka. Makedonija vo toa vreme nema{e razvien Pazar na

pari i kapital. Bankite se soo~uvaa so golemi pote{kotii bidej}i nivoto na

lo{i zaemi dostigna zagriùva~ki razmeri, a toa go ograni~uva{e i taka

slabiot krediten potencijal. Privatnite investicii izostanaa, a vo regionot

besnee{e krvava vojna. Stegaweto na remenot prosledeno so masovnite

otpu{tawa na rabotnicite vo procesot na privatizacija predizvika naglo

zgolemuvawe na nevrabotenosta i siroma{tijata.

Tabela br.3 Pregled na aran`manite koi gi ima RM so MMF (1995-2003)

vo milioni SPV

Zaem

Datum

na

aran`ma

n

Datum na

istekuvawe ili

otkaùvawe

Dogovore

n

iznos

Povle~e

n

iznos

Dolg po

aran`ma

n

Stand-by aran`man 30.04.2003 15.06.2004 20,000 4,000 4,000

EEF 29.11.2000 22.11.2001 24,115 1,149 1,149

Obvrski po PRGF 18.12.2000 22.11.2001 10,335 1,723 1,723

ESAF aran`man 11.04.1997 10.04.2000 54,560 27,281 24,553

Stand-by aran`man 05.05.1995 04.06.1996 22,300 22,300 0

Vkupno 131,310 56,452 31,424

Izvor:Veb strana na MMF:www.imf.org

Vo vakvi uslovi Republika Makedonija go potpi{a prviot Stand-by

aran`man vo 1995 godina. Ovaj aran`man be{e predvideno da trae 13

meseci vo iznos od 22,3 milioni SPV, so cel da se podrì ekonomskata

stabilizacija i reformata na Vladata vo toa vreme. Vo tabelata broj 3 e

Страна 14


daden pregled na aran`manite koi Republika Makedonija gi ima

dogovoreno so MMF za periodot 1995-2003 godina.

Vidovi na aran`mani na MMF

ESAF-pretstavuva koncesionalen zaem na MMF za pomo{ na zemjite

koi prezemaat programi za ekonomski reformi za zajaknuvawe na platniot

bilans i podobruvawe na perspektivite za raste`. Se pla}a kamatna stapka

od 0,5% godi{no i zaemot se otpla}a na 10 godini, so grejs period od 5½

godini.

CCFF-Compensatory and Contingency Financing Facility e zaem koj fondot go

odobruva na negovite ~lenki koi se soo~uvaat so privremeno

namaluvawe na izvozot. Ovoj vid na zaem se otpla}a pome|u 3¼ do 5

godini po standardna kamatna stapka, koja vo toa vreme iznesuva{e

3,82%.

EFF-Extended Fund Facility e zaem koj fondot go odobruva za

srednoro~ni programi so cel nadminuvawe na problemi vo platniot bilans

koi proizleguvaat od makroekonomski neramnoteì i strukturni problemi.

Se otpla}a na 10 godini so 4½ godini grejs period i prilagodliva kamatna

stapka koja toga{ iznesuvala 4,85% godi{no.

PRGF-Poverty Reduction and Growth Facility e vsu{nost vidoizmenet ESAF

aran`man so poinakvi celi. Namerata bila programite koi se podrùvaat so

PRGF da se baziraat na Strategiite za namaluvawe na siroma{tijata.

4.1. Македонија со најмал надворешен долг во регионов

Иако на некој начин ја делиме судбината со земјите од регионот, сепак

Македонија има далеку подобри параметри. Од Министерството за финансии велат

дека минусот во буџетот е 1,3 проценти од БДП, а јавниот долг е 25,9 проценти од

БДП.

Нашата земја е далеку подобра кога ќе се анализира надворешниот долг. Тој,

според податоците на НБРМ се движи околу 3,3 милијарди евра. Споредено со соседна

Србија тој е далку понизок бидејќи кај нив надворешниот долг постигнал 21 милијарда

евра, а во Хрватска уште поголем и достигнува 40 милијарди евра.

Страна 15


Македонија ризикува да влезе во високо задолжени земји, со што се зголемува

опасноста од уште повисок пораст на каматите, тврдат дел од експертите, според кои

до крајот на годината вкупниот надворешен долг на земјата ќе изнесува најмалку

четири милијарди евра. Со ова македонскиот долг кон странство ќе биде за околу 1,5

милијарда евра поголем отколку што е државната каса. Или 70 проценти од домашниот

бруто-производ. Друга група економисти, пак, сугерираат задолженоста да не се гледа

како вкупен долг кон странство, туку само како јавен надворешен долг, односно тој

што го направила државата затоа што тој оди на товар на буџетот. Според нив, ваквата

задолженост засега е далеку од критично ниво, кое е позиционирано на 60 проценти од

домашниот бруто-производ. - Според податоците од јуни, вкупниот надворешен долг

изнесувал 3,5 милијарди евра, но тие податоци не ги вклучуваат еврообврзниците што

легнаа во јули. Според мене, надворешниот долг сега сигурно изнесува 3,8 милијарди

евра. Ако годинава имаме намалување на домашниот бруто-производ за 1,5 процент,

веќе сме на прагот вкупниот надворешен долг да биде 70 проценти од БДП - објаснува

економскиот аналитичар Ден Дончев. Според него, ова е посебно загрижувачки во

услови кога надворешниот долг се плаќа во девизи. - Капацитетот на државата за вакво

задолжување во услови кога имаме акутен трговски дефицит е доведено во прашање.

Со кој иден извоз ќе ги вратиме тие четири милијарди евра? Ќе издржиме можеби за

една милијарда, но што потоа. Единствено остануваат парите од иселениците, но

државата не може да се потпира на нив - тврди тој. Дончев објаснува дека во земјите

што влегуваат во висока задолженост првата негативна последица е порастот на

каматите, намалување на кредитирањето и на инвестициите во државата. Податоците

на Народна банка покажуваат дека 1,1 милијарда евра од вкупниот надворешен долг е

јавен долг, додека 2,4 милијарди евра е приватен долг, односно долгот од компании,

банки и останати сектори. Но, сепак, официјалните податоци говорат дека Македонија

е на дното на задолженост во однос на земјите од регионот. Единствено помалку

задолжена од нас е Албанија, каде што нивото на надворешна задолженост по жител е

344 евра. Кај нас во просек секој Македонец има надворешен долг од 957 евра, Србија

1.885 евра, Турција 2.270 евра, а Грција 23.586 евра. Абдулменаф Беџети вели дека

надворешниот долг треба да се гледа само како јавен долг, кој во моментов, според

НБРМ, е 1,1 милијарда евра. - Надворешен долг треба да се гледа преку јавниот долг

бидејќи тоа е долгот на државата и тоа е она што го плаќаат граѓаните. Никој не го

интересира колку една приватна компанија должи. Јавниот долг не треба да биде

повеќе од 60 проценти од домашниот бруто-производ, а ние сме далеку од тоа. Во

Страна 16


моментов јавниот долг е 25 проценти од домашниот бруто-производ. Ние сме најмалку

задолжени во југоисточна Европа, па и од други земји. Хрватска, на пример, е

задолжена со 130 проценти од БДП, а долгот на САД стигна над 80 проценти од БДП -

објаснува Беџети. Сепак, како што потенцира, државата не треба да дозволи да се

финансира преку внатрешни задолжувања чијашто цена во моментов ја плаќаат

граѓаните. - Кај нас има три критериуми според кои се мери задолженоста. Првиот

критериум е формалниот според кој државата не може да има надворешен долг

поголем од 60 проценти. Вториот критериум се мери преку фискални критериуми и

според тој критериум годинава е најлоша. Државата оваа година плаќаше камата од 9,1

проценти за да ја финансира јавната потрошувачка. Значи плаќавме 25 милиони евра

по основа на задолженост на внатрешниот пазар на капитал. Тоа го плаќаа граѓаните. И

третиот фактор е оптимална граница на долг кој се мери како однос на придонесот на

една единица долг во однос на развојот на државата. Кај нас државата се задолжува за

изградба на споменици, што секако не е добро. - истакна Беџети.

5. Надворешниот долг на Србија

Србија очекува во 2010 година да го намали соодносот на долгот и бруто-

домашниот производ на помалку од 60%, и покрај новите заеми.

Србија потпиша прелиминарен договор со Меѓународниот монетарен фонд, со

кој се ослободува нова транша од 889 милиони долари “тешкиот” тригодишен

аранжман, што истекува во средината на 2005 година. Белград последен пат повлече

транша од заемот кон крајот на јули минатата година. По него следува пуштањето на

кредитот од Светската банка од 120 милиони долари со рок на отплата од 20 години,

грејс-период од 10 години и годишна камата од 0,75%, наменет за структурните

реформи на земјата. Европската унија, пак, ќе му даде на Белград макроекономска

помош од 95 милиони евра.

“Можам да им кажам на сите критичари дека договорот со ММФ е особено

важен. И покрај новите заеми, соодносот на долгот и БДП ќе се намали од

Страна 17


минатогодишните 73% на помалку од 60% до крајот на 2005 година. Во 2001 година

тој изнесуваше 150%”, изјави српскиот министер за финансии Млаѓан Динкиќ.

Признавајќи дека преговорите со ММФ биле мошне тешки, Динкиќ рече дека

договорот со Фондот & спасил на земјата 600 милиони долари преку дополнителното

отпишување на долг од Парискиот клуб на суверени доверители. Кредиторите во 2001

година & одобрија на Србија етапно отпишување на 66% од долг од 4,5 милијарди

долари, со “бришење” на 51% на почетокот на договорот со ММФ во 2002, а на

преостанатите 15% по истекувањето на аранжманот со Фондот во 2005 година.

“Сега на дневен ред се преговорите со Лондонскиот клуб на комерцијални

банки, со кој очекуваме договор што ќе ни остави одржлив надворешен долг”, рече

Динкиќ.

Вкупниот преостанат долг на Србија во февруари изнесуваше 14,3 милијарди

долари, од кои 2,7 милијарди долари кон Лондонскиот клуб. Економистите велат дека

Србија може да се соочи со должничка криза во 2007 година, а можеби и порано,

доколку не го засили растот со зголемување на инвестициите и намалување на

потрошувачката. Сервисирањето на надворешниот долг на Србија ќе достигне 6,6% од

БДП во 2006/07 и 8,3% во 2008/10, предвидуваат во ММФ.




2010 година.

Според договорот со ММФ, Србија треба да го намали буџетскиот јаз на 2,5%

од БДП од првично планираните 3,6%. Таа, исто така, мора да го намали дефицитот на

платниот биланс на 11% од БДП од 12,5% во 2003 кога БДП ги достигна планираните

20 милијарди долари.

Народната банка на Србија (НБС) размислува за извесно монетарно

олабавување за да го поттикне растот откако договорот со ММФ ја обврза државата да

го намали буџетскиот јаз. Гувернерот Радован Јелашиќ изјави дека олеснувањето ќе

биде реализирано преку ослободување на дел од влоговите во НБС и засилување на

кредитните капацитети на комерцијалните банки. Тој нагласува дека договорот со

ММФ и ги врзува рацете на Владата кога станува збор за стимулирање на растот,

Страна 18


планиран на 4,3% во 2004 година, но дека тука во игра може да влезе централната

банка.

И покрај критиките на домашен терен дека договорот со ММФ ќе предизвика

раст на инфлацијата (проектирана на 8,5% во 2004) и ќе му наштети на динарот,

Јелашиќ вели дека падот на динарот годинава нема да биде драматичен. Српската

валута во 2003 година загуби 11,3% во однос на еврото. Динарот ќе депресира за

разликата меѓу домашната и инфлацијата во еврозоната.

Ослабениот динар и помалиот буџетски дефицит треба да & помогне на Србија

да го намали дефицитот на платниот биланс од 20 милијарди долари. Помалата

потрошувачка ќе резултира со намалување на увозот и на дефицитот на платниот

биланс. Сепак, клучното прашање е како да се привлечат инвестиции кои се од витално

значење за нас во сервисирањето на надворешниот долг.

5.1. Надоврешниот долг на србија во 2007

Вкупниот преостанат долг на Србија во февруари 2007 изнесувал

14,3 милијарди долари, од кои 2,7 милијарди долари кон Лондонскиот клуб.

Економистите велат дека Србија може да се соочи со должничка криза во

2007 година, а можеби и порано, доколку не го засили растот со

зголемување на инвестициите и намалување на потрошувачката.

Сервисирањето на надворешниот долг на Србија достигнува6,6% од БДП во

2006/07 и 8,3% во 2008/10, според ММФ.

Слика 1.

Страна 19


На оваа слика се прикажани бруто задолжувањето на државата и јавниот

долг.

На Србија & требаат 1,2 милијарди долари директни странски

инвестиции годишно за да обезбеди одржлив раст и ликвидност. За да ја

избегне должничката криза, нејзиниот БДП треба да порасне за најмалку

4% во 2004, 4,5% во 2005 и 5% во 2010 година, велат економистите.

Според договорот со ММФ, Србија треба да го намали буџетскиот јаз

на 2,5% од БДП од првично планираните 3,6%. Таа, исто така, мора да го

намали дефицитот на платниот биланс на 11% од БДП од 12,5% во 2003

кога БДП ги достигна планираните 20 милијарди долари.

5.2. Надворешниот долг на Србија во 2009 година

Надворешниот долг на Србија на последниот ден од 2009 година изнесувал 22,8

милијарди евра, што е за околу милијарда евра повеќе од износот на почетокот од

годината, според најновиот билтен на Стопанската комора на Србија.

Според податоците на Министертството за финансии, јавниот долг на Србија на

крајот од јануари 2010 изнесувал 10,07 милијарди евра, што е 30,5 отсто од бруто

домашниот производ.

На крајот од 2009 година јавниот долг изнесувал 9,85 милијарди евра, што значи дека

во јануари е зголемен за околу 216 милиони евра.

Вкупните директни обврски на Србија на крајот од јануари 2010 изнесувале 8,67

милијарди евра, а индиректните обврски околу 1,4 милијарди евра.

Надворешниот долг на Србија на заклучно со третиот квартал

надмина 20,5 милијарди евра, што ја става во групата средно

задолжени држави.

Страна 20


Според податоците на Народната банка Србија, долгот на јавниот сектор

изнесува 6,3 милијарди евра, што претставува раст од 2,5 отсто, а на приватниот

пораснал за 22,2 отсто, надминувајќи 14,2 милијарди евра.

Според директорот на Институтот за меѓународни економски студии во Виена

Владимир Глигоров, Србија нема да влезе во должничка криза, но неминовно и е

потребен нов аранжман со ММФ. Меѓутоа тој аранжман ќе врши дополнителен

притисок на намалување на потрошувачката, па се поставува прашањето дали

државата поради сервисирање на надворешниот долг ќе може во доволна мера да ја

смали потрошувачката. Во тој случај нема да биде потребен мораториум на отплаќање

на долгот.

По избивањето на светската финансиска криза се изменила и перцепцијата за

долговите, па уделот на долгот од 60 отсто во БДП претставува високо ниво на

задолженост, но и потенцијална опасност за економскиот развој на државата.

Заклучок

Од оваа дипломска работа како заклучок може да се извлечи тоа дека балканот

е високо задолжен и дека му е потребна помош од меѓународните институции за

излегување от должничката криза во таа насока е одговорот од повеќето групи

спротиставени на политиката на ММФ е повик за „откажување на долговите“ или за

повторно договарање на начините на исплата. Ова може да е привремен простор за да

се земе малку воздух, но новите механизми ќе ги заменат старите. Последните изјави

од банкарите покажуваат дека преговорите за репрограмирање на долговите или

делумни намалувања се компатабилни долгорочно со политиката на ММФ и Светската

банка. ММФ нуди финансиска помош на земјите членки за да им помогне да ги

коригираат проблемите во платниот биланс и да го ублажат влијанието од реформите

кои се спроведуваат. ММФ не позајмува за специфични намени или проекти, како што

го прават тоа развојните банки.

РМ е подобра кога ќе се анализира надворешниот долг. Тој, според податоците

на НБРМ се движи околу 3,3 милијарди евра. Споредено со соседна Србија тој е далку

Страна 21


понизок бидејќи кај нив надворешниот долг постигнал 21 милијарда евра, а во

Хрватска уште поголем и достигнува 40 милијарди евра.

Македонија ризикува да влезе во високо задолжени земји, со што се зголемува

опасноста од уште повисок пораст на каматите, тврдат дел од експертите, според кои

до крајот на годината вкупниот надворешен долг на земјата ќе изнесува најмалку

четири милијарди евра.




2010 година.

Според договорот со ММФ, Србија треба да го намали буџетскиот јаз на 2,5%

од БДП од првично планираните 3,6%. Таа, исто така, мора да го намали дефицитот на

платниот биланс на 11% од БДП од 12,5% во 2003 кога БДП ги достигна планираните

20 милијарди долари.

Надворешниот долг на Србија на последниот ден од 2009 година изнесувал 22,8

милијарди евра, што е за околу милијарда евра повеќе од износот на почетокот од

годината, според најновиот билтен на Стопанската комора на Србија.

Користена литература

Risto Gogoski “Me|unarodno finansisko rabotewe”; Institut za

istraùvawe na turizmot na Fakultetot za turizam i ugostitelstvo-

Ohrid, 1999 godina ;

Dimitar Eftimoski “Ekonomija na razvojot”; Ekonomski institut-

Skopje, 2003 godina;

Taki Fiti “ûdnata priroda na berzite niz prizmata na Aziskata kriza

(Aziskite tigri)”- Godi{nik na Ekonomskiot fakultet-Skopje, 1998

godina;

Gullermo Perry, Luis Servén “The Anatomy of a Multiple Crisis:Why was Argentina

special and what can we learn from it” - World Bank, Working paper 3081, June

2003;

Godi{ni izve{tai na Narodna Banka na Republika Makedonija 1998,

1999, 2000, 2001 i 2002 godina;

Veb strana na MMF: www.imf.org

Страна 22


http://sitel.com.mk/dnevnik/biznis/nadvoreshniot-dolg-na-srbija-na-krajot-od-2009-

godina-iznesuval-228-milijardi-evra

http://www.finance.gov.mk/node/309

http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VestID=102421

http://www.kapital.com.mk/DesktopDefault.aspx?

tabindex=3&tabid=65&EditionID=409&ArticleID=7395

Страна 23

Documents

1177 Megunarodna Dolznicka Kriza Na Balkanot i Ucestvoto Na MMF Vo Taa Kriza