ИӘ– Өз басым қазақ қоғамының латын гра -

фи касына көшу керектігін жақтаушы лар дың бі рімін. Осы мәселеге қатысты ой-пікір ле-рімді бұ рыннан бері айтып та, жазып та келемін. Жал пы, бұл идеядан біз басы мыз ды алып қаш пауымыз керек. Кезіндегі кеңес үкі-меті тұ сын да бізбен бауырлас кейбір ха лық-тар ла тынға көшкенде, ара мыз дағы рухани бай ла ныстар үзіліп, бір-бі ріміздің жа зуы-мызды тү сіне алмайтын дең гейге түсіп кеттік. Біз бұған дейін отар шылдық саясаттың құр-ба ны болып келдік. Ал латын графикасын қа былдау ар қы лы біз рухани, саяси дер бес-ті гімізді де ны ғайта тү сер едік. Олай болса, ла тын графикасы жал пы түркі халық та рының ортақ түсінісетін жа зуы болары сөзсіз. Қа зіргі уақытта латын әр пін қолдану, ең бі рін шіден, заман талабы бо лып отыр. Сон дықтан да заманауи тех но ло гия ларға тәуелді еке німізді мойындап, кез келген жаңа дү ниелермен санасуымыз керек.

ЖОҚ – Мен бұрын да айтқанмын, қазір де ай-

тамын: біз орта білім беретін мектептерімізді тү бегейлі реформалап алмай, латын гра фи ка-сына көше алмаймыз. Біз алдымен «қазақ мектебі», «орыс мектебі», «аралас мектеп» де-ген дерден мүлде арылуымыз керек. Қа ра ңыз-шы, көрші Ресейде «русская школа» деген жоқ қой. Дамыған елдердің көбінде адамдар бір тіл мен бір жазу арқылы оқып, жұмыс істейді. Ол үшін орыстілді және аралас мектептерді жа будың қажеті жоқ. Біз тек барлық орта білім бе ретін мекемелерді мемлекеттік тілге көші-ріп, сол жерлерде латын графикасын енгізе бас тауымыз керек. Осылайша үлкен жұ мыс-тар ды атқармайынша, латынға көшеміз де ге-ні міз әншейін сөз болып қала бермек. Осы ойым ды бүгінде баспасөз беттерінде ашық айтып жүрмін. Біз егер латын графикасына көш кіміз келсе, оны қайта жасақтаудан өткен, бір ізге түсірілген барлық білім ошақтарына бір дей енгізуіміз қажет.

Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет

Александр НЕВЗОРОВ, ресейлік тележурналист, экс-депутат:

– Ол өзі өте сүйкімді. Бірақ мен, шы нымды айтсам, оның саясаткер екенін білмейді екенмін. Тимо шен-ко – ол бұрымы бар сымбатты әйел...

(www.topnews.ru сайтынан)

№198 (424) 13 қараша

сенбі2010 жыл

...де

дiм

-ай,

ау!

3-беттеҒарифолла ӘНЕС,

филология ғылымының кандидаты, тілші ғалым:

Мұрат ӘУЕЗОВ, мәдениеттанушы ғалым:

2-бет

5-бет

6-бет

ОЙ-КӨКПАР

Қызылжар есірткінің «астында қалды»

Ит жетектеген қазақ

Сенаторлар Марченкоға өкпелеп қалды

Орыстілді мектептерге де латын графикасын енгізуді түбегейлі шешіп алмайынша, латын графикасына көше аламыз ба?Қазақ қоғамы үшін латын графикасына

көшу қаншалықты тиімді? Қазіргі қолданыста жүрген кириллицадан бас тартуымыз керек пе? Алаштың арысы

Ахмет Байтұрсынов реформалап берген кирилл әліппесі жаңа әлемдегі жаңа

Қазақстанда өз орнын латын жазуына босатып бермек пе? Жалпы, осы мәселе төңірегінде қайшы пікірлер көп. Латын

қарпін игеруді қазақ мектептерінен бастау керек екені түсінікті. Алайда «бұлайша

бөле-жармай, орыс мектептерінде де осы бастаманы жүзеге асыру керек» дейтіндер

де бар. Осы орайда, «орыстілді мектептерге де латын графикасын енгізуді

түбегейлі шешіп алмайынша, латын графикасына көше аламыз ба?» деген заңды сұрақ туындайды. Сіз не дейсіз?

Шадияр МОЛДАБЕК

ҚА

ЗАҚ

ЖЕР

ІНІҢ

ХИ

КМ

ЕТТЕ

РІ

Биылғы жылы Сыр бойындағы жұртшылық Марал ба баның 230 жылдығын жоғары деңгейде атап өтті. Бұл ел-жұрттың ақылшысы бола білген, ислам дінінің ел арасында кеңінен қанат жаюына ықпал еткен атақты абызға жасалған үлкен құрмет екені даусыз. Бұқараның қамын ойлаған баба осылайша ел-жұрттың жадында мәңгілікке жатталып қалды деп айтуға негіз бар.

XVIII ғасырдың ортасында пәни жалғанның дәм-тұзын татқан ишанның кіндік қаны Қостанай өңірінде тамған. Жастайынан ілім-ғылымға үйірсек зерделі жан Бұқарада білім алады. Аян бергеннен кейін Сыр-дың топырағына қадам басады. Дария бойында дінді дә ріптеп, имандылық жолына шақырады. Ерек ше қа-сие тімен елді тәнті етеді. Алайда Марал ишанды тү сін-гісі келмеген адамдар да табылған. Соның сал да ры-нан бас ал десе, шаш алудан тайынбайтын ша бар ман-дар тарапынан көптеген қарсылық көрген. Тіпті со -ңын да қалған ұр пағы да осындай зо ба лаң ды ба сы нан өт кізген екен.

Жалғасы 5-бетте

Ұлан-байтақ даламыздың сынық сүйем жері біз үшін ұлық көрінеді. Арғы-бергі қиырына ат арытып зорға жететін қазақ жерінде талай жақсы мен жайсаң ғұмыр кешті. Алаштың ардағына айналған тұлғалар қалың қауымды уәлі сөзімен ұйыта білді. Сондай-ақ олар ерекше қасиеттерімен елдің есінде мәңгілік жатталып қалды. Сырдағы жұрт тағзым ететін киелі орындар жетерлік. Қармақшы топырағында жамбасы жерге тиген Марал баба Құрманұлы жайлы айтылатын аңыз-әпсана әлі күнге дейін елдің аузында жүр. Қазақтың шежіресінде ойып орын алатын атақты ишан осындай қасиетімен кейінгі ұрпаққа өнеге болып келеді.

ДАТ!

6-бе

тте

Әбдімәлік НЫСАНБАЕВ:

Қазақ бай болмай, Қазақстан бай болмайды

БАС

ҚА

ТҮ

СС

Е...

Дәрігерлер амалсыз құдық қаздыСудың тапшылығынан

әбден мезі болған Семейдің орталығындағы төрт бірдей емдеу мекемесінің басшылары амалсыздан ауладан жерасты құдығын қаздырды. Олар – «Жәмила» мекемесі, №1 перинаталды орталық, №1 аралас үлгідегі емхана және алғашқы медициналық көмек көрсету ауруханасы. Енді әлеуметтік нысандар «тосыннан» тіршілік нәрінен қағылғанда, бұл құдықтың атқаратын рөлі ерекше болмақ.

www.аlashainasy.kze-mail: info@аlashainasy.kz

147,53

201,38

4,79

22,22

1,36

11283,1

1615,71

1647,21

83,63

1403,2

Жетімді малай қылған да бар екен

«Атпалдай азаматты ұрлап әкетіп, құлдықта ұстапты» дегенді құлағымыз шалғанда, жағамызды ұстағанымызды несіне жасырайық. Ал соңғы кезде жетім балалар мен мүгедек балалардың ақысын жеу, олардың еңбегін пайдалану фактілері орын алуда. Мұндайлардың қылығын Құдайдан қорықпағандық деуден басқа амал жоқ.

Тау бөктеріндегі Төлеби ауданында мүгедек ба-ла ларға арналған балалар үйі бар. Ресми атауы – «Көк сәйек» психоневро логиялық медициналық әлеу меттік меке месі. Тағдыр тауқыметіне тап болған ба ла ларға жанашырлықпен қарайсың. Мекеме ди-рек торының орынбасары Е.Орманов жүйке сыр қа-тынан зардап шегетін балалар үйінің тәрбиеленушілері Би сенов пен Махамбетовті үйіне апарып, құрылыс жұ- мыс тарына салады. Мекеменің диетбикесі Н.Курган

да ла уазымдық қызметін пайда ланып, Н.Баргуль мен А.Бе ляковті үйінің жеке шаруаларына жегеді. Айт-қандай, басшы демекші, дәл осы оқиға анық талған уа қытта мекеме директоры Б.Сүгірәлиев кезекті ең-бек демалысында болғандықтан, басшының мінде тін балаларды жұмысқа жеккіш орынбасар Е.Ор-мановтың өзі ат қарған. Демек, өзі қожа, өзі би болып шы ға келген. Құқық қорғау органы қызмет керлеріне Е.Орманов «мүгедек балалар кей-кейде үйден айран, сүт ішіп тұрады» деп ақталған. Ал өз іс-әрекетінен кейін енді бұл мекемеде бой көрсетуге ұяты жібер-меген диетбике атқарып жүрген жұ мы сы нан өз еркімен босапты.

Жалғасы 5-бетте

Құдықтың тереңдігі – 25 метр. Қазба жұмыстарын жүргізуге жарты айдай уақыт кеткен. Ал жұмсалған қа-ражат көзі 700 мың теңге көлемінде. Құдық суы те-реңнен су көтергіш сорғы арқылы алынуда. Алғаш бо-лып жер астынан шыққан тіршілік көзінің дәмін меке-ме қызметкерлері татты. Байлам мынадай: су тұзды, түсі де аса мөлдір емес. Сондықтан мекеме қызмет кер-лері құдық суын ішуге жарамсыз деп санайды. Мұратбек ҚАБДУЛЛИН, Семей қалалық жедел медициналық жәрдем ауруханасы азаматтық қорғаныс және төтенше жағдайлар жөніндегі директордың орынбасары:

– Міне, көріп тұрсыздар, скважинаны жақында қазып болдық. Судың дәмін көріп тұрмын. Азырақ ащылау дәмі бар. Тек қана техникалық жұмыстар үшін қолдануға болады. Бізге сусыз өте қиын, өйт ке ні

операциялар кейінге шегеріледі. Себебі хи рур гиялық құралдарды тазалайтын аппараттар судың күшімен жұмыс істейді. Бұл кезде қанша адам өлім мен өмір арасында жатады. Мекеме ішіндегі дә рет ханалар істен шығады. Перзент ха нада бо са на тын аналар бар дегендей... Осының барлығы жа ны мызға бат қанмен, айта-айта еш нәтижесіз бол ды. Сондықтан біз осы құдықты қазып отырмыз. Шын дығын айтқанда, ерік-сізден осындай қадамға бар дық. Төрт емдеу ме ке м-есінің басшылары келісе оты рып, игі істі қолға ал ған едік, міне, аяқтап отыр мыз.

Енді, тым құрыған да, аяқ асты су тоқтағанда, тех -ни калық судың тапшы лы ғын көрмейтін бо ла мыз. Қазір күн күрт суытқандықтан, жұмысшылар су құ-

бы рын мекеме ішіне тартып үлгермеді. Бұл жоспар жаз ға салым қайта жанданбақ. Мамандардың ай-

туын ша, келешекте құдықтың басына жаңбыр мен қар дан таса болатын арнайы қорған тұрғызылып, сырты кірпішпен қапталады. Іші арнайы құрылғылар-мен жа рақтандырылады. Естеріңізге сала кетсек, биыл Семей қаласы бірнеше рет сусыз қалған болатын. Энергетикалық компанияға қалалық су арнасы кәсіп-ор ны берешек болғандықтан, «Шы ғыс энер готрейд» се ріктестігі «Горводоканал» кәсіпорнының су сору стансыларын кезекпен-кезек жарықтан шектеп тастаған еді. Соның салдарынан әлеуметтік нысандар жұмысын тоқ татып, перзентханадағы босанатын 50-ден астам жас ана арнайы көліктермен уақытша үйлеріне қай та-рылған болатын.

Әлем МӘДИ, Семей

Қазақтың пірі болған Марал баба

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

№198 (424) 13.11.2010 жыл, сенбіwww.alashainasy.kz2 e-mail: info@alashainasy.kz

? Б I Л Г I М К Е Л Г Е Н Б I Р С Џ Р А ЋБ I Л Г I М К Е Л Г Е Н Б I Р С Џ Р А Ћ

Жұмыстан шығу оңай, кіру қиынҚазақстан – постдағдарыстық реформалардың көшбасшысы

САЯСИ БЮРО

Жазушы болмасам, етік тігер едім

өз герді ғой. Өзіңіз де айттыңыз тың-дау шы мен оқырман өзгерді деп. Шы-ғармалар бұрынғыдай кемінде 10 мың таралыммен басылып, жап пай оқылып жатқан жоқ. Бірақ неге жа зу шылар жазуын жалғастыра береді?

– Жазатын адам оқырманға қа ра-майды. Оны жұрт жақтырмаса да, жазады, оқы маса да, жазады. Керек десеңіз, оқыр-ман үшін емес, өзі үшін ғана, ішіне сымай бара жатқан соң жазады. Ал жұртқа керек болып жатса, құба-құп.

– Сіз осы уақытқа дейін аз шығарма жазған жоқсыз. Шетелде қойылып жат қан драмаларыңыз бар. Соның арасында өзге авторлардан, мүмкін, әлем әдебиетінен сценарий ұрлап алған кездеріңіз болды ма?

– Жоқ, ондай қылмысқа барған емес-пін. Өзімнің де жазарым көп. Тіпті ұрлаған күннің өзінде, кез келген жазушы «ұрлаған едім» деп айта қоймайтын шығар.

– Ендеше, керісінше, біреуге бере салған оқиғаларыңыз бар ма?

– Жазушылардан ешкімге берген емеспін. Бірақ өзім шәкірт тәрбиелеп жат-

қандықтан, соларға бір-екі сюжет беруге уәде еткен едім. Дипломдық жұмысына кө мектесу үшін жәрдем беріп тұрамын.

– Осы сіз неге саяси сатира жаз-байсыз?

– Саяси сатира жазбайтыным, мен өзімді сатирикпін деп есептемеймін. Бірақ соған қарамастан, жуырда жазған коме-дия лық қойылымдарым бар. Әзірге жарыққа шықпай жатыр. Әртістер кәдім-гідей қолға алып, премьерасына де йін дайындалады да, ең соңына келгенде ай-нып кетеді. «Енді қайттық немесе адам нан айла артылмас» деген қойылым күн дердің күнінде шығатын шығар деп ой лаймын.

– «Ауыл» партиясының төраға орын басары қызметінен неге кетіп қал дыңыз?

– Бір кезде ауылдың жағдайы тым нашар болып тұрғанда мен осы та қы рыпта көп мақала жаздым. Сол кезде Ға н и Қалиев партияны құрып жатқан еді, бір-қатар жазушыны шақырған соң, бас қостық. Депутат болсақ, ауылдың мә-селесін көтереміз, қанша дегенмен сө зіміз өтеді деп ойладық. Сөйтіп едік, Пар-ламентке өткізбей қойды ғой (күліп). Ке-йін нен ауылдың жағдайы түзелді. Бі рақ ауылдың жағдайын жазуды әлі де жал-ғастырамыз. Ауыл мәңгі тақырып қой.

– Бір кезде ауыл мәселесі өзекті болды, қазір оның жағдайы түзелді деп отырсыз. Енді қазіргі кезде қандай мәселе өзекті? Жалпы, қазір қандай тақырыпты көтеретін партия құрылса, мүшелікке енер едіңіз?

– Жоқ, мен енді ешқандай партияға кірмеймін. Айтар ойым болса, өзім ай-тамын. Мысалы, жақын уақытта, Құрбан айт тың алғашқы күнінде Мемлекет бас шы-сымен жолығамын деп отырмын. Өткенде Қа зақстан халқы ассамблеясының оты-рысында маған алтын медаль ұсынып тұ-рып, «сізбен бір жекеше сөйлесуім керек» деп еді.

АҚОРДА

Елбасы қабылдаулар өткізді

– Елбасының алдында қандай мә-се лелерді көтермексіз?

– Мәселе өте көп. Жазушылардың әлеу меттік-материалдық жағдайының қиын дап бара жатқанын, олардың қо ғам-дағы даусының әлсіреп бара жат қа нын, жазушылардың ой-пікірімен билік адам-дарының санаспайтынын, театрға «Халық әр тісі» деген атақты қайтарып беруді, сондай-ақ кино, тіл, ауыл мәселесін, оның ішінде жастардың қалаға ағылуын тоқтату жайын сөз етсем деп отырмын.

– Өнерлі адам көп қырлы дейді ғой. Немесе жазушы болмасаңыз, қай кәсіптің тұтқасын ұстар едіңіз?

– Жазушы болмасам, қазір кәсіп көп қой, соның ішінде етік тігуге икемім бар, етік жөндейтін орын ашар едім. Оған еш ұялмаймын. Одан бөлек электр жөндеуші, монтер болып қызмет жасағанмын. Ары қарай білім алсам, мүмкін инженер болып кетер едім.

– Демек, үйдегі бұзылған тоқтарды өзіңіз жөндейсіз ғой?

– Иә, барлығын өзім жөндеймін. Төленнің (Төлен Әбдіков) алдында жиі мақтанатыным сол. «Сенің қолыңнан түк те келмейді, шамың күйіп кетсе де, электр жөндеуші шақырасың», – деп әзілдеймін.

– Жазушы адамның қолы босайтын кезі бола ма, осы, анда-санда болса да?

– Болады ғой, қолым босаса, мен шах-мат ойнаймын. Апта сайын газеттерден шахматтың партияларын тауып алып, соны зерттеп отырамын. Сол газеттер ұсынған ойындарды аяқтау үшін ерінбей, мыңдаған жүріс жасап отыра беремін.

– Домбырамен жолдастығыңыз бар ма?

– Иә, домбыра алып, күй шертетін кез-дерім жиі болады, бірақ өзім үшін ғана.

Әңгімелескен Сәкен КӨКЕНОВ

БҮК

ПЕС

ІЗ Ә

ҢГІ

МЕ

Соңғы кездері қысқарғандар саны көбейді ме? Өз еркімен жұмыстан кеткендер мен жұмысқа кіргендердің есеп-қисабы қалай болып жатыр?

Айдар ЕРКЕШОВ, Талғар

ҚР Статистика агенттігінің баспасөз қызметінің мәліметтеріне қарағанда, қазан айында қызметкерлер санын қысқартуға байланысты Қазақстан кәсіпорын да рын дағы жұмыстан кеткен-дер саны екі есе артқан. Жұмыстан кет-кен қызметкерлердің арасында өз еркімен кеткендер – 78 пайыз, қыс-қарту ға ұшырағандар – 3,2 пайыз, өзге де се бептерге байланысты кеткендер 18,8 пайызды құраған. Оның алдындағы

айда жұмыстан кеткендердің ішінде қысқарғандардың үлесі 1,7 пайыз бол-ған. Қазан айында ірі және орта кәсіп-орын дар 75,2 мың адамды жұмыс қа қа былдаса, әртүрлі себеп тер мен сонша адам жұмыстан кеткен. Жұмыстан шығу оңай, кіру қиын болып тұрған заманда есеп-қисаптағы өз еркімен кеткендер саны көп екені байқалады. Алайда оның бәрі «өз еркімен» кетті ме әлде еріксіз кетті ме, ол жағы – үлкен сұрақ.

Парламент Сенаты кешегі отырысында «2011-2013 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» заң жобасын қарап, бірқатар түзетулермен басты қаржы құжатын Мәжіліске қайтарды.

Қанат ҚАЗЫ

Мәжілісте екі ай жатып, одан кейін фрак цияда талқыланып барып ма құл дан-ған үш жылдың бюджетін Сенат де пу тат-тары бас-аяғы 10 күн ішінде қарап шықты. Қолға тиісімен-ақ, жобаның ішек-қарнын ақтарып, аударып-төңкеруге кіріскен жоғары палатаның еңбегі де еш емес екен. Аз уақыт ішінде қаржы жобасына 181 түзету енгізіліп отыр. Бұлардың біршамасы қабылданып, бюджеттің бүйірі бұрынғыдан да томпайды. Онысы қалай десеңіз, жоға-ры палатадағылар Үкімет ұсынған, сосын оны Мәжіліс толықтырған қаржы құжатын тіміскілеп жүріп, қосымша 37,6 млрд тең-ге ні іздеп тауып, оны жарататын бағытты да айқындаған. Қайдан, қалай табылғанын айтайық. Сенаторлар ақылдаса келе, Үкіметтің резервін 29,9 млрд теңгеге кесіп тас тапты. Бұдан бөлек бірқатар бағдар ла-ма ның шығысын қайта қарап, сол жерден және 12,7 млрд теңгені қайтарып алған. Қалғанын аннан-мыннан жиып-теріп, тиын-тебеннен құраған. Соның арқасында өздерінің ұсыныстарын Қаржы министр лі-гіне мойындатып, әлгі 10 күннің ішінде аяқ астынан табыла кеткен 37,6 млрд теңгені өз ішінде қайта бөліске салып, жобаны Мәжіліске қарай шығарып салды. Ал Сенат енгізген түзетудің жалпы сипатына қарасақ, әуелден «әлеуметтік бағдар ұстан ды» деген бюджет жобасы одан сайын әлеуметтене түскен секілді. Өйткені әлгі қайта бөлінген қаражаттың басым бөлігі өңірлік проблемаларды шешуге бағытталып отыр. Мәселен, жобаға орай ауызсу, білім беру, денсаулық сақтау, тұр-ғын үй шаруашылығы салаларына, елді мекендерді газдандыруға қосымша қар жы көзделіп, Тәуелсіздіктің 20 жылдығын мер екелеуге арналған шығыс еселенеді. Сонымен, жалпы отырыстағы екі сағатқа созылған талқылаудан соң жоғары палата депутаттары заң жобасын төменгі палатаға ысыру туралы шешім қабылдады.

ШЕТКЕ КЕТКЕН ҒАЛЫМДАРЕЛГЕ ҚАЙТАДЫ

Жылдағы дағды бойынша бюджеттің Парламентте талқылануына Премьер-министр бас болып, Үкімет мүшелері толық құрамда келген болатын. Сондықтан да көкейдегі сауалын тастап, атқарушы билік-тен жүзбе-жүз жауап алуға келгенде Сена т депутаттары мәжілісмендерге қарағанда

салмақтылық танытты. Сауал жарыстыруда бірінші сөз алған депутат Ғарифолла Есім азық-түлік тауарлары нарығына қатысты алаң даушылық білдіріп, бағаны заң арқы-лы ауыздықтау мәселесін көтерген бо ла-тын. «Біз бағаны ырыққа көндіру үшін сау-да туралы заңға өзгерістер енгізіп жа тырмыз. Онда 30 күннің ішінде дүкен сөре лерінде баға деңгейі 30 пайыздан артық өссе, Үкімет 60 күнге дейін өз күшімен бағаның шегін белгілейтін құқық-қа ие болатыны көзделіп еді. Бұл Ресейдегі тәжірибе болатын, оның іс жүзінде жүзеге асуы да көңілге жақпады. Сол үшін бағаны ырықтандырудың басқа тәсілін қарас ты ру-да мыз», – деді қысқа қайырған эко но ми-калық даму және сауда министрі Жанар Айтжанова. Ал сенатор Бақберген Досман-бетов Кедендік одақ шеңберіндегі валю та-лық саясатқа қатысты мәселе қозғады. Бұл сауалды Премьер орынбасары қағып алды. «Кедендік одақ аясында валютаға қатыс ты ешқандай мәселе жоқ. Дегенмен біздің алдағы міндетіміз – біртұтас эконо-ми калық кеңістік құру, валюта мәселесі де осы кеңістік аясында талқылануда. Бұдан бөлек кешегі күні Ұлттық банк төрағасы да бірыңғай валюта енгізу мәселесі күн тәртібінде тұрмағанын айтқан болатын», – деді Премьердің бірінші орынбасары Өмірзақ Шөкеев. Алайда Шөкеевтің сөзіне қарағанда, Кедендік одақ аясында валю-та лық саясат туралы келісімшарт талқы ла-нып жатқанға ұқсайды. Бірақ онда, негі-зінен, макроэкономикалық саясатты келісе жүргізу, валюталық дәлізді келісіп қалып-тастыру шаралары ғана қарастырылған екен. Келесі сауалда сенатор Анатолий Баш маков «саналы экономикаға» назар аударып, ғылым мен зияткерлік капиталына алаңдаушылық білдірді. «Мені «ақыл ман-дар дың жылыстауы», яғни зияткер кадр-лардың елден кетуі («утечка мозгов» деген сөз) мәселесі алаңдатады. Соңғы жылдары бұл қатты белең алған тәрізді. Елбасының өзі «алтын бала» атаған керекулік Қуат Есенов туралы білетін шығарсыздар. Оның ақпарат саласындағы жаңалығын АҚШ патенттеп алды, өзі де сол елге кетіпті. Мұндай олқылықты Үкімет қалай шеш-пек?» – деді сенатор. Осыған орай Үкімет қатарына өткенде ғана қосылған министр Бақытжан Жұмағұлов депутаттың «соңғы жылдарға» қатысты дерегін жоққа шығар-ды. Бірақ проблеманы жоққа шығара алмады. «Кейінгі кездері еліміздің зият кер-лік меншігі шетелге ағылуын бәсеңдетті. Бұған Назарбаев университетінің, оқу орындарында жаңа зертханалардың

ашылуы септігін тигізуде. Ал Қазақстанның шетелге кеткен ғалымдарының саны – 125. Білім министрлігі әр жылдары әртүрлі себеппен шетелге кеткен ғалымдарымызды елге қайта ру мәселесін қарастырып жатыр. Сыртта жұмыс істеп жүрген танымал ға-лым дарымыздың тізімін жасап шықтық. Қай тарамыз. Үкіметке осыған қатысты ұсы ныс енгізуге әзірміз», – деді Б.Жұма ғұ-лов.

ҮКІМЕТ ӨЗДІГІНЕН ЖҰМЫСПЕН ҚАМТЫЛҒАНДАРДЫ НАЗАРДА

ҰСТАЙДЫ Жалпы, үш жылдық бюджетті алыс-бе-

ріс, кіріс-шығыс есептері ғана емес, мем-лекеттің алдағы экономикалық-әлеуметтік саясатының көрінісі десе де болады. Сондықтан да жоғары палата үш жылдық бюджет саясатына қатысты пәлендей қарсыласқан кейіп танытқан жоқ. Қайта Үкіметке құптаулар көбірек айтылды. «Ең алдымен, Үкімет атынан Парламентке бюджеттік қолдау үшін алғысымды айта-мын. Мемлекет басшысының тапсыр ма сы-на сәйкес Үкімет пен Парламенттің қоян-қолтық жұмысы өзінің оң нәтижесін беріп келеді. Нақтылық үшін бірқатар цифрды атап өтейін. Мәселен, ағымдағы жылдың 10 айында ЖІӨ 7 пайызды құрап, өнеркәсіп өсімі 10 пайыздан артты, жұмыссыздардың саны дағдарысқа дейінгі кезеңнен де төмендеді. Банк жүйесі де тұрақтанды. 2008-2009 жылдары орын алған қауіптің беті қайтты», – деді кешегі отырыста түйін сөз жасаған Үкімет басшысы Кәрім Мәсімов. Сонымен қатар Премьер алдағы уақытта өздігінен жұмыспен қамтылған ха-лық мәселесін назарда ұстайтынын жеткізді. «Келесі жылы біз Үкіметте талқы-лап, жан-жақты қарайтын басты мәселе халықтың өздігінен жұмыспен қам ты луы-на байланысты болып отыр. Пар ла мент тік

Атап айтқанда, Елбасының «Жаңа он-жыл дық – жаңа экономикалық өрлеу – Қа-зақ станның жаңа мүмкіндіктері» атты Қа-зақстан халқына Жолдауынан туын дай тын әлеуметтік міндеттерді іске асыру ба рысы туралы мәлімдеді. Кездесуде Мем ле кет басшысы министрге халықты жұ мыс пен қамтуды және әлеуметтік қорғауды арт-тыруға бағытталған бірқатар нақты тап-сырмалар берді.

Елбасы сондай-ақ Ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымының Бас хатшысы Николай Бордюжаны да қабылдады. Ни ко лай Бордюжа Президентке биылғы 10 желтоқ-санда Мәскеуде өтетін ҰҚ ШҰ ұжымдық қауіпсіздік кеңесінің оты ры сына әзірлік барысы туралы айтты. Ұйым басшысы кездесу барысында Қазақ стан ның ЕҚЫҰ-ға төрағалығына жоғары ба ға берді. Кездесуден кейін журналистер ге арналған брифингте Н.Бордюжа биыл ғы жыл ЕҚЫҰ үшін серпінді жыл болғанын атап өтті.

Николай БОРДЮЖА, ҰҚШҰ Бас хатшысы:

– Бұл Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төр-аға лығы аясында қауіпсіздікті қам та ма-сыз етуге қатысты өте маңызды іс-ша-раларды көптеп өткізуіне бай ла ныс ты болды. Сонымен қатар бұл осы төр аға-лық аясында өте өткір мәселелер қоз-ғалғанына және олардың ше ші луін де қарқын барлығына байланысты бо лып отыр. Алайда ең басты көрсеткіш – ол алдағы уақытта 11 жылғы үзілістен ке-

йін өтетін ЕҚЫҰ саммиті. Оның үс тіне бұл саммит ЕҚЫҰ-ға мүше ел дер дің мемлекет басшыла ры ның қатысуымен өтетін болады. Бұл – сер піліс. Қазақ-станның ЕҚЫҰ-ға төр аға лығы кезеңінде Қырғыз Рес пуб ли ка сындағы оқиғалар болып өтті және Қа зақстанның төра ға-лы ғымен Қырғыз стан дағы проблемалар шешімін тапты. Мұ ның маңыздылығы сонда – ЕҚЫҰ өз жұмысы аясында алғаш рет өз қызметін ҰҚШҰ-мен және өзге де халықаралық құ рылымдармен үйлестіре алды. Біздің өкілдеріміз Қырғызстандағы қайғылы оқиғалар барысында қырғыз халқына көмек көр-сету үшін тұрақты түрде кез десулер өткіз ді, өздерінің са рап та малары бойын ша ақпараттар алмасты, ең тиімді шара ларды талқылады. Бұл өте маңыз-ды әрі нәтижелі болды. ҰҚШҰ Бас хатшысы Қазақстанның

ЕҚЫҰ-ға төрағалығы кезеңінде бес ха лық-аралық ұйымның – БҰҰ, ЕҚЫҰ, НАТО, ҰҚШҰ және ТМД-ның жоғары ла уазымды тұл ғаларының кездесулері бірінші рет өт-кі зіл генін атап көрсетті. «ЕҚЫҰ-ның Ас та-на дағы саммиті аясында осы бес ұйымның ла уазымды тұлғаларының екінші кездесуі өт кізілмекші. Ал бұл қауіпсіздік мә се ле ле-ріне мамандандырылған халықаралық ұйым дардың қызметін үйлестіру оңалып ке ле жатқандығын көрсетеді», – деді өз сө-зінде Н.Бордюжа.

Жарқын ТҮСІПБЕКҰЛЫ

тыңдауды да өткізуіміз мүмкін. Яғни мемлекеттік сектордан тыс, кәсіп кер лік саласында қамтылмаған өзіндік еңбек пен айналысатын халықтың осы жігінің мәсе-ле сін шешу өзекті деп санаймыз», – де ді К.Мәсімов.Светлана ЖАЛМАҒАМБЕТОВА,сена тор:

– Үкіметтің әлеуметтік мәселелерді ше шуге деген үлкен ынтасын қол-даймыз. Алайда қаржылық мәселеге қатысты проблемалар баршылық. Мәселен, мемлекеттік орган аппа рат-тарындағы кадрлық қысқартуды алып қарайық. Әрине, мен қысқартудың қажет тігін құптаймын, соған келісемін, әсіресе орталық аппаратты қысқарту керек. Өйткені бюджетті талқылаған сайын министрліктер әрнені сыл тау-латып, штаттық бірлікті арттыруға құмар. Ал жергілікті биліктегі қысқарту өте нәзіктікті талап етеді. Оның кесірі қазірден білініп отыр. Егер министр лік-тердегі штаттарды 15 пайызға қысқарту соншалықты елеусіз болса, аудандық әкімдікте бұл дегеніңіз бөлімдердің жабылуына соғып жатыр.

Ғани ҚАСЫМОВ, сенатор: – Бүгін өте салмақты құжатты тал-

қы лап отырмыз, сенаторлар көтеріп отырған мәселенің барлығы сөзсіз өзек ті. Жалпы, бюджетті талқылағанда бұрыннан созылып, әдетке айналған мәселеге назар аударғым келеді. Менің түсінбегенім, төрт жылға жуықтады, Ұлттық банк басшысын әлі көрген жоқпын. Оны сыртынан шын жүректен бүгін гі мерекесімен – Теңге күнімен құттық таймын. Дегенмен Премьер-министр бас болып, Парламентке келіп, салмақты бюджет саясатын талқы ла-ғанда, банк басшысы да төбе көрсеткені жөн болар еді.

ЖИЫН

Заңдарымызға сапалы ғылыми сараптама қажет

Біздің заңдар қаншалықты дәрежеде ғылыми сараптамадан өтеді? Осындай сараптама бар ма өзі? Болса, одан өткен заңдарымыз жемісін беріп жатыр ма? Сапасы қаншалықты жоғары? Бұл сұрақтарға келгенде тосылып қалатынымыз жасырын емес. Себебі біздегі заңдардың ғылыми сараптамадан өтуі формальды түрде ғана екеніне қазбалай келгенде көзіңіз жетеді.

Кеше осы мәселеге арнап Эконо ми ка-лық даму және сауда министрлігі дөңгелек үс тел ұйымдастырды. Негізгі тақырыбы – Қазақстан Республикасында қа былданатын заңдарға ғылыми сараптама жа сап, оның әлеуметтік-экономикалық сал дарын баға-лау. Бұл проблемамен, не гізі, Әділет министр лігі айналысуы керек еді. Алайда мұны экономикалық ве дом ство қолға алып отыр. Оны түсіну қиын емес. Заман соған тіреп тұр. Себебі за ңы мыздың дұрыс болмауы ең әуелі эко но ми камызға кері әсерін тигізеді. Соның зар дабын эконо ми-камыз көріп жатады. Яғ ни экономиканың дұрыс дамуы, биз нестің алға басуы үшін әуелі заңдық те тік те ріміз дұрыс жұмыс істеуі керек. Эко но ми калық даму және сауда министрлігі бұл про блеманың маң-дайға тигенінен де Әділет министр лігі нен шапшаң қимылдап, іс тің ертерек шешілуін қалайды.

Аталмыш министрлік Қазақстан Рес-публи касында қабылданатын заң жоба ла-ры әре кетінің әлеуметтік-экономикалық сал дар ларын бағалау паспортын ұсынып отыр. Бұл паспорт заң жобасының мақ-сатын, қаншалықты тиімді-тиімсізін, пай-да-залалын, кіріс-шығысын, мемлекеттің стра тегиялық мақсаттарына сәйкестігін, та-ғы сол сияқты критерийлер бойынша тал-дау ды талап етеді. Қорытындысында заң жо басының жалпы сипаттамасы, жа ңа-шыл дығы, макроэкономикалық тиім ді-лікке ықпал етуі, әлеуметтік дамуға, кә сіп-кер лік дамуға, сондай-ақ экономика са ла сының бәсекеге қабілеттілік пара метр-ле ріне және экономикалық қауіпсіздікке ық палы т.б. анықталады. Осылайша, заң жо басына жан-жақты талдау жасалады. Не ге экономика саласы ғана деген де сұ-рақ тууы мүмкін ғой. Себебі мемлекеттің қарыштай дамуы, тұрғындарымыздың өмір сүру деңгейінің жоғарылауы тұрақты дамитын экономикаға тікелей байланысты. Бұған қоса біздегі парламенттік заң на ма-лық портфельдің үштен екісі – эконо ми ка-лық блок тағы заңдар.

Енді бұл ғылыми сараптаманы кімдер жүзеге асыруы керек деген сұрақ туады. Заңнама институтының директоры, про-фессор Жұмабек Бұсырманов мұндай сараптамаға заң саласынан хабары бар эко номистер мен экономиканың иісі мұр-нына баратын заңгерлер айналысуы керек деп есептейді. Бұл сөздің жаны бар. Ал Эко номика институтының директоры Ора-

за лы Сәбден қазіргі қалыптасқан жүйені тү бегейлі өзгерту керек дейді. Яғни фор-маль дылықтан арылу қажет деген пікір ай тады. «Ол үшін Үкіметтің жанынан үлкен ұлт тық сараптама кеңесін не палатасын құ-ру керек. Оның құрамына ғалымдар, де-путаттар, үкіметтік және үкіметтік емес ұйымдардың мүшелері кірсін», – дейді ол. Өте орынды пікір. Бүгінде қаншама ға лым-дарымыз Алматыда жүр. Астанадан олар-дың көбін көре алмайсың. Ғалымдар мем-лекет басқарудағы локомотив болуы ке рек емес пе еді?! Ал бізде ғалымдардың – бө-лек бір төбе, мемлекет тұтқасын ұстағандар бас қа бір әлем болып отырғаны жасырын емес. Бұған қоса Оразалы Сәбден заңдарға жиі мониторинг жүргізіп тұруды ұсынды. «Көптеген кері әсерін тигізетін заң мен норма бар. Соларды екшеп отыру керек. Есесіне қаншама тамаша заң дар қабыл-даймыз, алайда олар іс жү зінде жүзеге аспай жатады. Заңның жо ға рыдан төмен қарай жүзеге асуын қа да ға лау керекпіз», – деді О.Сәбден.

Міне, осындай олқылықтардың себе-бі нен экономикалық тиімділігі төмен, шы-ғысы көп, кірісі аз заң жобалары дүниеге ке леді. Мәселен, Экономикалық зерт теу-лер институтының директоры Жәмилә Бо-пиеваның айтуынша, Ресейде заң жо ба-ларының экономикалық тиімділігін ба ға-лайтын арнайы орган бар екен. Ал АҚШ заң жобаларын міндетті түрде бағалап, са-раптама жүргізеді. Францияда заң жо ба сы нысаналы топтарға, яғни халыққа және кәсіпкерлерге қаншалықты тиімді, кіріс бере ме, жоқ әлде шығынға ұшырата ма – соны сараптайды. Міне, осыларды не гіз-ге алып, біздікілер де сараптама жасау мә-селесін қолға алып отыр.

Әйтпесе, қаншама заңдарымыз өмірде, іс жүзінде қолданыла бермейді. Дәлірек айтсақ, қолданысқа жарамайды. «Ата ме-кен одағы» ұлттық-экономикалық па ла та-сының төрағасы Азат Перуашев біздегі көптеген заң кәсіппен айналысуға, биз-нестің сәтті жүруіне кедергі келтіріп жата-тынын айтты. Бизнестің аяғына тұсау бола-тын кереғар заңдардың да бар екенін ес кертті. «Сол себептен де бүгінгі дөңгелек үстел өте өзекті. Экономика кабинеттер мен кәсіпкерлердің жұмыла жұмыс істеуі нәтижесінде дамиды», – дейді ол.

Салтан СӘКЕН, Астана

Сенаторлар Марченкоға өкпелеп қалды Кеше Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Гүлшара Әбдіқалықованы қабылдады. Министр Президентке өзі басқаратын ведомствоның ағымдағы жұмысы туралы баяндады.

Дулат ИСАБЕКОВ, жазушы:

– Осы сіз қатарлы жазу шы-лар ды қазір халық жақсы та ни -ды, бірақ бұл бедел қазіргі ең-бектеріңізден гөрі, бұрынғы жазғандарыңызға көбірек бай-ла нысты сияқты. Ал қазіргі жас-тарға қалам сілтеу арқылы ха лық арасында айтарлықтай бе дел жинау мүмкін нәрсе ме?

– Мүмкін деп ойлаймын. Егер за-манына сай, озық үлгідегі шығармалар жа затын болса, ол міндетті түрде халықты елең еткізеді. Ешбір дамыл алмай еңбек етсе, тобырдың арасынан суырылып шы-ғуға болады. Ондай адамға заман кедергі кел тіре алмайды. Бірақ сондай жастарды мен көп көріп жүрмін деп айта алмаймын. Біздің кезімізде де жазатындар көп болды. Бірақ солардың арасынан Оралхандар секілді алғашқы шығармасымен-ақ жарқ етіп шыққандар халықты дарынымен мо-йын датқан еді.

– Қазіргі жазушылар тек қана ашық хаттарға қол қоюмен ғана шек-теліп қалатын, билікке ешбір сөзін өт-кізе алмайтын әлжуаз күшке айна лып кеткен жоқ па?

– Жазушылар әлжуаз күшке өздігінен ай налған жоқ, оны айналдырды. Бұл еке-уі – екі бөлек ұғым. Мен билікті ғана айтып отырған жоқпын, оған әсер еткен фак-торлар көп. Қазір жазушылардың ара-сында билікке сөзі өтетін адам қалмады.

– Дегенмен қазіргі өзіміздің билікті Кеңес үкіметімен салыстырсақ, арасы жер мен көктей ғой. Сол замандағыдай қы сым болмаса да, жазушылардың сал мағы неге жеңілдеп кетті?

– Иә, рас. Кеңестік кезеңде қысым күш-ті болды. Бірақ ол кезде жазушының оқыр-маны бар еді. «Сөз өзгерді, тыңдаушы, сен де өзгер» деген тіркес қазіргі заманда жүр-мей қалды. Сөз өзгерді, сөз түзелді, бірақ тыңдаушымыз қалыс қалды.

– Қазіргі заманның құндылықтары

Қазақстанның дағдарысты еңсеруге бағытталған реформалары қаншалық ты іске асып жатқанын көрсететін рейтингтер бар ма? Болса, қай деңгейді ба ғын дырдық?

Мұрат КЕҢЕСБАЕВ, Алматы облысы

Әлбетте, бар. Биылғы Дүниежүзілік банк (ДБ) пен Халықаралық қаржы корпора ция сы-ның (ХҚК) Doing Business-2011. Making a dif fe-ren ce for entrepreneurs («Бизнесті жүргізу-2010. Кәсіпкерлер үшін жағдайды жақсарту»; DB-2011) жыл сайынғы бірлескен 8-баяндамасы эко номикалық дағдарысты іскерлік ортаны өз-гер тудегі үкіметтердің реформаторлық ұм ты-лыс тарына тоқталған.

2011 жылды зерттеу кезінде былтырғы 10 көр сеткіштің тек тоғызы ғана пайдаланылды.

Зерт теу әдістемесінің өзгертілуі Сингапур, Гон-конг, Жаңа Зеландия, Ұлыбритания және АҚШ бас тап келе жатқан 2011 жылғы рейтинг көш-бас шыларының құрамына әсер еткен жоқ.

Бұл жолы 183 елдің ішінде дағдарыстан кейінгі реформалардың көшбасшысы болып Қазақстан танылды. Ең табысты рефор ма тор-лар дың қатарында Руанда, Кабо-Верде мен Зам бия, Перу, Вьетнам, Тәжікстан, Венгрия, Гре нада мен Бруней бар. Көрші Ресей 123-орын ға тұрақтаған.

СЕНАТ

Ман

сұр

ХА

МИ

Т (ф

ото)

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

№198 (424) 13.11.2010 жыл, сенбіwww.alashainasy.kz 3e-mail: info@alashainasy.kz

Сөз жоқ, латын графикасына кө шу ді алдымен орта білім беретін мектептер ден бас тауымыз керек. Бүгінгі күні осы бі лім ша ңы рақтарында ағылшын, француз тілі сияқты бірқатар шет тілдері оқытылады. Осы тілдердің басым бөлігі латын қарпіне не гізделген. Демек, латын әріптері біз үшін бұрын-соңды кездеспеген қиын жа зу емес. Қазір интернет кеңістігінде, өз ге де электронды байланыс саласында ақ па рат алмасу, негізінен, осы жазу арқылы жү-зеге асырылады. Егер де шын ниет болса, латын әріптерін бас-аяғы бір-екі ап таның ішінде-ақ меңгеріп алуға болады.

Латын графикасын оқыту, әсіресе қа-зақ мектептерінде тереңдетіліп жүргізілуге тиіс. Ал орыстілді мектептерді дәл қазіргі ке зеңде латынға икемдеудің қажеті ша-малы. Мұны айтып отырған себебім орыс тілін латын қаріптеріне бағындыру аса қолайлы шаруа бола қоймайды. Біз ки-

Бас

ы 1

-бет

те

ОЙ-КӨКПАР

Мұрат ӘУЕЗОВ, мәдениеттанушы ғалым

Ғарифолла ӘНЕС, филология ғылымының кандидаты, тілші ғалым

Орыстілді мектептерге де латын графикасын енгізуді түбегейлі шешіп алмайынша, латын графикасына көше аламыз ба?

рилл жазуынан да айырылмауымыз керек. Бұл – зорлықпен үйрететін сабақ болмауы керек. Бұған қажеттілік пен жан-жақты жағ-дай қарастырылу қажет. Ла тын ға көшу ісі, ең біріншіден, қазақ мек теп терінде енгі зіл-гені дұрыс. Сосын бұл үр діс бірте-бірте, ке-зең-кезеңімен басқа жерлерді де қамтығаны дұрыс. Себебі не нәрсені болса да байып-пен, өз жөнімен шешкеніміз абзал. Ал орыс тілді мек теп терге де латын графикасын ен-гізу мә се лесін шешпей тұрып, латын гра фи-ка с ына көше алмаймыз деп айту дұрыс емес. Айналып келгенде латынға көшу бір ғана орыстілді мектептерге ті ре ліп тұрған шаруа емес. Алдағы уақытта еліміз жап пай осы графиканы пайдалана бас тайтын болса, қал ған дары көшке өз дері-ақ ілесуге мүдделі бол мақ. Десек те, біз қазіргі қолданып жүр-ген кирил ли ца жазуынан бірден бас тарта ал май мыз. Латынға көшу ісі аса үлкен да-йын дық ты қажет етеді. Оның үстіне, көпшілік қа уымның арасында бұл үрдісті «Латын ті-ліне көшу» деп ұға тындар да бар шылық. Бұл – қате түсінік. Себебі латын әр піне көшу қазақ тіліне еш қандай зиян кел тіріп, қатерлі қауіп төн дірмейді. Қа зіргі уақытта латын гра фи касын үй ре нем деген адам ның ал-дында ешқандай да кедергілер жоқ. Өз тә-жі ри бемнен ай тар бол сам, мен латын жа-зуымен жа зыл ған кі тап тар ды қиналмай-ақ оқи бе ре мін.

Алайда Тәуелсіз Қазақстанда қазақ тіл ді мектептер саусақпен санар-лықтай бо лып тұрғандықтан, орыстілді мектептер мен жалпы біздің қоғамдағы орыстілді қа зақтар латынға көшуге аса бір құлшыныс та нытып отырған жоқ. Біздегі орыстілді ке ңістік қазақ тілінікі-нен анағұрлым ау қымды бол ғандық-тан, орыс тілділер орыс тілі мен «крилли- ца дан» айырылғылары келмейді. Оның үс тіне, әлгі орыстілді мек теп тердегі оқу-шы лардың 90 пайызға жуығы қазақтың ба лалары. Олар латын жа зуын үй рен-ген мен, ой-санасы сол орыс ша қал-пын да да ми тын болады. Де мек, біз қа зақ баласының өз ана тілінде бі лім алуына мүдделі бо луы мыз қажет. Қа-лай десек те, біздің – латын қар піне кө шуді болашаққа бағытталған үл кен ру хани және саяси қадам деп қа был-да уымыз керек. Егер мәселе бұлай ше ші мін тапса, біз «орыстілді мек-тептерге де латын графикасын енгізу ке рек» деп бас қатырмас едік. Біз неліктен орыстілділер үшін орыстың алфавитін латын қарпіне ыңғайлап, босқа күш жұмсауымыз керек. Біз осы кириллицадан негіз алған қазақ әліп-песінің өзін латынға икемдеп алсақ та же теді. Бұл – біз үшін қиын шаруа

емес. Ал еліміз бойынша әр тілде білім беретін мек теп теріміз жұмыс істеп тұр-ған қазіргі уа қыт та Қазақстан латын гра-фи касын игеріп алып кете алмайды. Шын туайты на келгенде, біз латын қар-пі не көшсек, орыс тілінің экспансиясынан бір те-бірте ары латын боламыз.

ТҰЛ

ҒА

Жәди ШӘКЕН, жазушы:– Бүгінгі жаһандану кезеңінде дамыған мемлекеттер бір тіл, бір жазу ұстанымына көше бастады. Себебі

әр елдегі негізгі мемлекет құраушы ұлт осы арқылы өздерінің тарихы мен мәдениетін сақтап, саяси ықпалын босаңсытып алғылары келмейді. Мысалы, шығыстағы көршіміз қазіргі уақытта қызметтің барлық саласын,

әсіресе білім ошақтарын тек қана қытай тіліне көшіру ісін жедел жүргізуде. Бізде де осындай реформалар жүзеге асса, қоғамдағы алақұлалық жойылып, әркім өз білген тілі мен өз білген жазуын қолдана бермес еді. Ата Заңымыз бойынша Мемлекеттік тіл – қазақ тілі болғандықтан, барлығы осы тіл төңірегінде ұйысу керек.

Ал бізде әлі күнге дейін іс қағаздарын, өтініш, арыздарды орысша талап етіледі. Егер де біз латын графикасын қабылдасақ, онда бәрі бір ізге түсер еді. Қазақстан көпұлтты мемлекет болғандықтан әрбір ұлттың өз тілінде

сөйлеуге құқығы бар. Бірақ жазудың ортақ болғаны абзал.

Әзірлеген Алмат ИСӘДІЛҚОСЫ

МШ

А П

ІКІР

Қайраткер қаламгер рухына құрмет

Ескерткіш-тақтаның салтанатты ашылу рәсіміне Сафекеңнің кезіндегі қаламдас-замандастары, жалпы, зиялы қауым мен марқұмның туыстары қатысты. Осыған орай арнайы ұйымдастырылған жиынды Алматы қалалық тілдерді дамыту бас қар-масының бастығы Мамай Ахет жүр гізді. Рә сімде сөз сөйлеген Қазақстан Жа зу шы-лар одағы басқармасының төрағасы, Мем лекеттік сыйлықтың иегері Нұрлан Ора залин марқұмның шығармашылық жо лы мен өмірі жайында айта келе, Са-фуан аға тұрған бұл үйде Сырбай Мәу-ленов, Әбу Сәрсенбаев, Сағынғали Се-йітов, Мұқағали Мақатаев, Жұмекен Нә-жі меденов сынды қазақты талантты тұлғалары тұрғандығын тілге тиек етті. Бұдан соң жиын барысында белгілі жа-

Алмат ИСӘДІЛ

Азия ойындары қарсаңында этикалық нормаларды дәріптейтін әлеуметтік жарнамалар неге жоқ?

Әмин ТҰЯҚОВ, ардагер жеңіл атлет:

Әбдуәлі МАМӘДІЛ, психолог:

Жақсылық ҮШКЕМПІРОВ, грек-рим күресінен 1980 жылғы Мәскеу Олимпиадасы чемпионы:

? А Л А Ш Т Ы А Л А Ѓ Д А Т Ћ А Н С А У А ЛА Л А Ш Т Ы А Л А Ѓ Д А Т Ћ А Н С А У А Л

– Қазақ басқа халықтармен салыстырғанда табиғатынан әдеп ті де таза халық қой. Тумысымыздан тәртіпке тез бейім дел-гіш піз және де ең басты қасиетіміз – қонақжайлық. Сондай-ақ біз де баланы туғаннан бастап тәртіпке үйрету мақсатында көп ер сі қылықтарға тыйым салып үйретеді. Мектепте де әдептілікке үй ретеді. Өзіміз де момын халықпыз. Қытайда арнайы көшеге тү кірмеу туралы заң қабылдау себебі, біріншіден, ол жақта халық өте көп, бізді жүз орап кетеді, екіншіден, олардың сана-сезімі біз ден әлдеқайда бөлек. Олардың түсінігінде көпшілік ортада тү-кіру т.б қылықтар жасау әдепсіздік деп қаралмайды. Сондықтан Қы тайдағыдай «көшеге түкірме» дегендей арнайы заң қа был-дау дың бізге қажеті де жоқ. Онсыз да біз Азия ойындарында кел-ген қонақтарға әдепсіздік танытып, дөрекілік білдіруіміз екіталай. Сол себепті деп ойлаймын, біздің басшылықтың бұл жағынан қан дай да этикалық нормаларға шақыратын әлеуметтік жар на-ма лар ға шығын шығарудың қажеті жоқ деп тапқаны. Азия ойын-да ры ның маңыздылығы жөнінде БАҚ та айтып жүр, сол жеткілікті деп ойлаймын.

– Қысқы Азия ойындарын өткізудегі басты мақсат елімізді дүниежүзіне таныту екендігі жасырын емес. 1956 жылдан бастап біз әр төрт жыл сайын олимпиада ойындарына қатыса бастадық. Ал Тәуелсіз ел ретінде ең алғаш 1996 жылы Қазақстанның атынан олимпиадаға спортшыларды алып бардық. Мұның бәрі Қазақстанның егемен ел екенін көрсетіп жатыр. Алайда дәл осы Азия ойындарын өткізуде біз біршама асығыстық танытқан сияқтымыз. Себебі ол үшін үлкен дайындық керек, мысалы, 1980 жылы Мәскеуде дүниежүзілік олимпиада боларда оған дайындық, тазалық жұмыстары үш жыл бұрын басталып кеткен-ді. Содан келіп осындай жақтарымыз ақсап жатыр. Әрине, әлеуметтік жарнамалар жасалуы тиіс, түрлі этикалық нормалар қатаң сақталуы керек. Ал бізде ол жағы мүлдем ескерусіз қалып отыр, себебі одан да өзгесіне уақыт таба алмай жатқанымыз өтірік емес.

– Біріншіден, заңмен жүру – біздің әдетімізде, сал ты-мызда жоқ нәрсе. Содан соң әлеуметтік жарнама дегеннің өзі – біздің елімізде ақсап тұрған мәселе. Жер-жердегі жар намалар тек коммерциялық мақсатты көздейді. Ал әлеу меттік жарнамамен айналысатын арнайы ұйымдар да жоқ, басшылық та ол жағынан еш мүдделілік танытпай отыр, қаржы да бөлінбейтін сияқты. Болғанның өзінде оған міндетті деп қарайтын адам табыла ма? Бір кездері, яғ ни Тәуелсіздігіміздің алғашқы жылдарында, естеріңіз-де болса, телеарналарымызда қарттарды қадірлеу, ұлттың рухын көтеру турасында біршама жарнамалар берілді. Қазір тып-тыныш. Азия ойындарына байланыс-ты этикалық нормаларды насихаттайтын жарнамалар-дың жасалмай отыруының өзі – біздің бұл саланы мүл дем ескерусіз қалдырғандығымыздың бірден-бір дәле лі. Қазір, байқап тұрсақ, ұлтымыздың психологиясына кері әсер ететін мылтықсыз майдан жүріп жатыр, соның ең басты қаруы – осы жарнама. Әзірлеген Мәриям ӘБСАТТАР

ҚИСЫҚ АЙНА

Еріккен ережелер

БІЗДІҢ КОМПАНИЯ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ЕСІНЕ!

Киім үлгісіБіз сіздің жалақыңызға сай киінуіңізді

қа лар едік. Егер де сіз қымбат кәстөмдер киіп, алтын сағат тағып жүрсеңіз, жағ да-йыңыз тамаша, жалақыңызды көтеруді қа жет деп таппаймыз.

Егер нашар киінсеңіз... Онда сіз ақ ша-ны орнымен жұмсай білмейсіз, сондықтан да сізге ақшаның қадірін білсін деп... жалақыңызды көтермейміз!

Егер қалыпты киінсеңіз... онда бәрін де орнымен жұмсайтын адам болғаны-ңыз! Сол үшін де сіздің жалақыңызға көк тиын да қосылмайды.

Ауру-сырқаулы күндерБіз бұдан былай дәрігердің анық та-

масын қабылдай алмаймыз. Егер сіз дәрігерге жете алсаңыз онда жұмысқа да же те аласыз деген сөз!

Хирургиялық кедергілерДәп қазірден бастап қандай да болсын

операцияларға тыйым салынады. Сіз біздің қызметкер болғандықтан да сіз бізге бүтіндей керексіз. Сіздің қандай да бір мүшеңіздің алынуы жұмыстан шығуыңызға себеп болады.

АПТАЛЫҚ

ТАҒА

ЙЫ

НД

АУ

15-24 қараша аралығында Астана, Алматы, Қарағанды, Қостанай қалаларында «Күзгі кездесулер» атты Франция мәдениетінің апталығы өтпек. Аталмыш шара Қазақстанда алтыншы рет ұйымдастырылып отыр.

Француздар келе жатыр

Қазақстандағы Франция елшілігі мен фран цуз альянсының ұйымдастыруымен өте тін шараның мақсаты – қазақстан дық-тарға француз мәдениетін таныстыру. Қазақстандағы Франция елшілігінің Бас кон сулы Гийом Наржоленің айтуынша, Фран ция елі осы сынды апталықтарды әлемнің әр жерінде өткізіп келеді. Алматыда фран цуз өнерін бағалайтындар үшін дәстүрлі «Күз гі кездесулерін» 16 қараша күні Карпатт то бының концерті ашады. 19 қарашада «Де Факто» тобы «Мен келемін!» атты би қо йы лы мын ұсынса, 20 қараша күні тұңғыш рет Қазақстан жұртшылығына гра-фикалық жанр дағы «Лайт Графити» шоуы көр сетілмек. 22-24 қараша аралығында Ал ма ты кинотеатрларында француз фильм-де рі нің үздіктері тамашаланады.

Халықаралық түрік академиясының президенті болып Шәкір Ыбраев сайланды. Бұл туралы Білім және ғылым министрлігінің баспасөз қызметі хабарлады.

Түркі халықтарының академиясына жаңа басшы келді

Жуырда білім және ғылым министрі Бақытжан Жұмағұлов Халықаралық түрік ака демиясында болып, түркітілдес халық-та рдың мәдениетімен танысты. Ха лық ара-лық түрік академиясының мақсаты түркі тек-тес халықтардың әдеби-мәдени, рухани байланыстарын жалпылама зерттеу болып табылады. Түркі халықтарының байланы-сын нақты деректер арқылы зерттеу, олардың әлем мәдениетіндегі алар орнын әлемге па ш ету – ғалымдардың негізгі мін-дет терінің бірі. Халықаралық түрік акад е-мия сы түркітектес халықтардың тілін, әде-биетін, та рихын, этнографиясын, мәде-ниетін, дінін, пе дагогикасын, психологиясын салалық зерттеумен айналысады. Бұл салаларды ғы лы ми тұрғыда зерттеу түркі-тектес мем ле кет тердің ғылымына таптырмас мұра екені дау сыз.

Шәкір Ыбрайұлы Ыбраев – фи ло логия ғылымының док торы, профессор. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық уни вер-ситетінің филология факуль тетін бітірген. Бү гінде Шоқан Уәлиханов атын дағы Көк-шетау мемлекеттік уни вер ситетінің ректоры бо лып қызмет атқарады.

Сейілбек АСАНОВ

Қайғылы жағдайға орай жұмысқа шықпау

Бұл жұмыстан қалуға себеп бола ал-май ды. Сіз қайтыс болған туысқанда ры-ңыз ға, жақындарыңызға және достары-ңыз ға ешқандай да көмек бере алмайсыз, ең дұрысы, олар сізден ешқандай да кө-мек күтпейді ғой? Оларды қаласа, жұ мыс-сыз дар жерлесін. Егер сізге тіпті бармауға бол майтын болса, онда жерлеу рәсімі жұмыс біткен соң, кешке орындалсын! Біз сіздің басыңыздағы жағдайды түсіне оты-рып, кешке бір сағат ерте босатамыз. Алай да сіз бұл уақыттың орнын түскі үзі-ліс те толтырып кетуге тиістісіз!

Өз өлімінің кесірінен жұмысқа шықпау

Бұл енді айтары жоқ жұмысқа шық-пау ға себеп бола алады, әрине. Алайда сіз ана дүниеге аттанудан кемінде екі апта бұ рын бізге ескертуіңіз керек. Себебі сіз-дің орныңызға біз тағы бір маманды да-йындап үлгеруіміз керек қой!

Дәретханаға бару ережелері Біз қызметкерлердің дәретхана үшін

өте көп уақыт жұмсайтынын есептеп шы-ғар дық. Ендігі жерде сол жерге барудың ал фавиттік үлгісін енгіземіз. Фамилияла-ры А әрпінен басталатын қызметкерлер дә рет ханаға 8.00-8.20 аралығында бара ал са, Ә-ден басталатын қызметкерлер 8.20.-8.40, келесілері тағы солай болып ке те береді. Егер сіз өз уақытыңызды қол-дана алмасаңыз, келесі күнге дейін күтуге ту ра келеді. Төтенше жағдайларда әріп-те сіңізбен ауыса аласыз. Алайда ол үшін екі жақтағы бастықтардың мөр басылған рұ қ сат қағазы керек!

Түскі тамақ уақыты Арық қызметкерлерге қоңдану үшін

30 минут уақыт беріледі. Орташа адам-дарға 15 минут жетеді. Ал семіздерге, оһо, оларға бар ғой... арықтататын кок-тейль мен дәрілер ішіп қайтуы үшін 5 ми-нут та жетеді.

ӨМІРДЕРЕКҚазақстанның Халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты

Са фуан Шаймерденов (1922-2007) Қазақстан Жазушылар одағы бас-қармасының хатшысы, 1970-1975 жж. Қазақ КСР Мәдениет министрлігі ре пертуарлық коллегиясының бас редакторы қызметтерін атқарған. Ол ұлы Мұх т ар Әуезовтен тәлім алған. Әдебиетімізге 50-жылдары келген тегеурінді тол қынның алдыңғы сапында болып, қазақ әдебиетінде өзіндік үні мен қол-таңбасын қалдырып, өз орнын айшықтаған қабырғалы қаламгерлердің бі-рі саналатын ол қазақ прозасына психологиялық қатпары мол, реалистік көр кем дүниелермен қайталанбас қолтаңбасын қалдырды. С. Шаймерде-нов әлемдік деңгейдегі классиктер атанған Лев Толстой, Рабиндранат Тагор сын ды қаламгерлердің шығармаларын қазақ тілінде сөйлеткен. Көрнек-ті қа ламгер, қоғам қайреткері С. Шаймерденов «Отан», «Құрмет белгісі» ор ден дерімен марапатталған. Қызылжар (Петропавл) қаласының құрметті аза маты.

зушы-ақындар Қалихан Ысқақ, Мұхтар Шаханов және басқалар қаламгердің қазақ әдебиетіндегі елеулі орны мен аза-маттығы турасында өз ойларын ортаға салды. Салтанатты рәсім соңында жазу-шының зайыбы Бағдат апай азаматын ардақтап жатқан еліне ризашылық сезімін

білдіріп, аталған істің жүзеге асуына септігін тигізген Жазушылар одағы мен Алматы қаласы әкімдігіне алғыс айтты. Жазушының жары сөз соңында «алдағы 2012 жылы Са фе кеңнің 90 жылдық торқалы тойы келе жа тыр. Осы қарсаңда Астана мен Алматы қа лаларынан мар құм-ның атына көше бе ріл се игілікті іс болар еді» деген өтініш ойын білдірді. Қаламгер қауымы қолдап отыр ған осы бір ұсынысты құзырлы мекемелер аяқсыз қалдырмас деп сенеміз.

Ахат ЖАҚСЫБАЕВ,жазушы:

– Сафекең әдебиетте ерте танылды. Өткен ғасырдың елуінші жылдарының басында «Болашаққа жол» деп аталаты романы жарық көріп, қалың оқырманға кеңінен тарады. Бұл туынды кейіннен «Инеш» деген атпен орыс тіліне ау да-рылған. Аталған шы ғарма сту дент-тердің өмірінен жа зыл ған дықтан, әсіресе жастар арасында жақсы оқып, қол дан-қолға өтіп жүретін кітапқа ай-налған болатын. Бұдан соң да Сафуан ағамыздың кесек-кесек шығармалары қазақ әдебиеті төрінен өз орнын тауып

жат ты. Бұл ағамыз қаламына адал, өзіне де, өзге де талап қоя білетін та-лант еді. Кезінде Мұхтар Әуезов дүниеден өтер алдында жазған бір хатында Тахауи Ахтанов, Зейнолла Қабдолов, Әбдіжәміл Нұрпейісов, Сафуан Шаймерденов есімдерін атап кетуі тегін емес екеніне көз жеткізу қиын емес.

Сафуан ағамыздың Ал ма тыға ке-луіне кезінде Сәбит Мұ қа нов тың өзі ықпал еткен. Кейіннен еке уі шы ғар-машылық жағынан да, адами қарым-қатынас жағынан да жа қын аралас-құралас болды. Қазақ әде биетінде өз қолтаңбасын қалдырып, оның да-мып, қалыптасуына өз үлесін қо сып кеткен Сафекеңді Жазушылар ода-ғын да жүр генде жиі болмаса да ан-да-санда кездестіріп, ой-пікір ал ма-сып тұра тынбыз. Өзі сырбаз, сөзіне сал мақ бе ріп байыппен сөйлейтін, бол мы сынан зиялылық аңқып тұра-тын қай раткер аза мат, көрнекті қа-лам гер аға мызды бүгінде сағынышпен ес ке ала мыз. Сафекеңнің ендігі өмірі – ғұ мырлы шығармаларымен жал ға-сып келеді.

Гийом НАРЖОЛЕ, Қазақстандағы Франция Елшілігінің Бас консулы:

– Францияның сан ғасырлық тар-ихы бар. Дегенмен біз бұл апталықта бү гін гі за манғы «заманауи Франция мә де ниетін» таныстыруды жөн көріп отыр мыз. Бағ дарлама кең ауқымды бол ма ға нымен, әртүрлі жанрда. Апта-лық қа Фран циядан арнайы байқау-лар дан ірік телген ең танымал топтар мен бишілер, әр тістер, кинорежис сер-лер шақырылды. Біз Қазақстанда бұдан бас қа да әртүрлі шаралар өткізіп ке ле-міз, Франция мә дениет апталығы – сол ша ралардың ішін дегі ең ірі мәдени ша-ра болып та былады. Мұндай шаралар екі ел ара сын дағы қарым-қатынастың дамуы мен мә дени байланыстары мыз-дың ны ға юы на ықпал етеді деп ой лай-мын.

Таяуда Алматы қаласында қазақтың белгілі қаламгері, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Сафуан Шаймерденов тұрған үйге арнайы жасалған ескерткіш-тақта орнатылды.

Біздің компанияда қызмет ет кендеріңіз үшін алғыс айта отырып, бәрін де сіздер үшін жасайтынымызды айтқымыз келеді.

P.S.

Нұр

ғиса

ЕЛ

ЕУБЕ

КОВ

(фот

олар

)

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

№198 (424) 13.11.2010 жыл, сенбіwww.alashainasy.kz4 e-mail: info@alashainasy.kz

НАРЫҚ

? Б I Л Г I М К Е Л Г Е Н Б I Р С Џ Р А ЋБ I Л Г I М К Е Л Г Е Н Б I Р С Џ Р А Ћ

Базар бағасын да мемлекет реттейтін боладыАзық-түлік бағасы ай сайын көтеріліп келеді. Көбінесе бұл базардағы саудагерлердің

тәбетіне де байланысты тәрізді. Осы жайды кім қадағалап отыр, алыпсатарларға Үкіметіміз тарапынан қадағалау бар ма?

Үміткен апай, зейнеткер, Қызылорда облысы

Бұл мәселе жөнінде жақында эконо ми ка лық даму және сауда министрі Жанат Айт жанова мә-лімдеме жасаған болатын. «Біз әлеуметтік ма-ңызы бар, қымбатшылығы халық үшін айрық ша сезілетін азық-түлік түр лерінің бағасы күрт қымбаттаған жағ дай да оларға шектік баға бел-гілеу құқығын Қазақ стан Үкіметіне заңды түрде бекітіп беру мәселесін қозғап отырмыз. Демек, бөл шек саудадағы азық-түлік бағасы осы шек тік баға дан аспайтын бола ды. Бұл тізім ге 19 тағам түрі енеді. Қазір ше олардың бағасы «Бәсе келес-

тік әрекетті ше ктеу ту ра лы» заңмен реттеліп отыр. Бірақ ол бөлшек саудадағы бағаны тікелей реттеуге мүм кін дік бермейді, оған барынша тө-тенше ықпал ете алатын заң жобасы керек. Бөл-шек сау да дағы саудагерлердің үстеме көлемі жаңа заң жобасында нақты белгіленіп, оның ша ма сы 30 пайыздан аспауы тиіс деп санай мыз. Мұндай нормаларды біз «Сауда сала сын реттеу туралы» заңға енгізгелі отырмыз. Оның жобасы келесі апта да Мәжілісте қаралады», – дейді министр.

Астық бағасы бекітілдіБиылғы мемлекеттік қорға астық сатып алу бағасы белгіленді ме?

Асхат, шаруа қожалығының басшысы, Қарағанды облысы26 қазан күні алдағы ауыл шаруашылығы жы-

лын да мемлекеттік қорға астық сатып алу жө нін дегі Пре мьер-министр Кәрім Мәсімов қол қойған құ-жат баспасөзде жарияланып, осы аптадан бас тап күшіне еніп отыр.

Қаулыға сәйкес, мемлекеттік астық қорына 3-класқа жататын жұмсақ бидай сатып алынады. Оның тоннасы үшін 33 100 теңге төленеді. Жем-шөп қорына 4-класс астығы (тоннасы – 27 200 теңге) мен 2-класс арпасы (тоннасы – 25 мың теңге) алынады. Сонымен қатар мемлекеттік қор ға тұқымдық ретінде үш репродукция бидайы мен арпа сатып алынады.

Үкімет қаулысы бойынша оған төмендегідей

баға белгіленіп отыр:1-класқа жататын I репродукция бидайы – 50

200 теңге/т, 2-кластағы I репродукция бидайы – 47 700 теңге/т;

1-класқа жататын II репродукция бидайы – 44 900 теңге/т, 2-класс – 42 600 теңге/т;

1-класқа жататын III репродукция бидайы – 40 300 теңге/т, 2-класс – 38 500 теңге/т;

1-класқа жататын I репродукция арпасы – 40 400 теңге/т, 2-класс – 36 700 теңге/т;

1-класс II репродукция арпасы – 34 200 теңге/т, 2-класс – 31 мың теңге/т;

1-класс III репродукция арпасы – 29 900 теңге/т, 2-класс – 27 300 теңге/т.

ФОРУМ

Қазақстан ДСҰ-ға 2012 жылы кіруі мүмкін

Оның айтуынша, Дүние-жүзілік сауда ұйы мына ену жөніндегі келіссөздер нәти-желі жүргізіліп жатыр. Үкі ме-тіміз Қазақстан аталған ха-лық аралық экономикалық ұйым ға 2012 жылдың ба-сын да кіреді деп үміт артып отыр. Орталық Азия мем ле-кет тері ішінде ДСҰ-ға мүше тек Қырғыз Рес пуб ликасы бо лып табылады. Ал қал ған-да ры оған ену бойынша ке-ліс сөздер жүргізіп жат қаны белгілі.

Бұл арада Кеден одағы құрылғанға дейін Қазақ-стан ның ДСҰ-ға енуі бойын-ша келіссөздерінің сәтті жүр-гі зілгенін еске сала кетелік. Одан кейін Кеден одағы шеңберінде оған мүше үш мемлекеттің бірігіп, кейіннен бұл ұйымға мүшелікке бірге енетіндігі мә лім делген еді. Бірақ сонымен қатар бұл ұйымға Қазақстан, Ресей және Бела русьтің жеке-дара енуі жоққа шыға-рылмаған болатын. Вице-министрдің атал-ған жиын да ғы мәлімдемесіне қара ғанда, енді Кеден одағына мүше мем ле кет тер ДСҰ-ға жеке-дара енетін болып шеш кен сыңайлы.

– Экономикалық интеграция – замана талабы. Бүгіндері Қазақстан ТМД, Орталық Азия аймағы шеңберінде бірқатар интегра-циялық бірлестіктерге қатысады. Оның ішінде кең негіздегі қарым-қатынастар да бар. Біздің алдымызда бұл бірлестіктерді құру керек пе деген мәселе тұрған жоқ. Біз кіммен қашан интеграция құруды ғана таң-даймыз. Ал бұл ретте Қазақстан өз қадамын жасады. Дәл қазіргі кезеңде бұл бағыттағы жұмыстарымызды жандандырып, отандық кәсіп керлер мен инвесторлар үшін де ыңғайлы жағдай жасауды жеделдетуді көздейміз, – дейді экономикалық даму және сауда вице-министрі Тимур Сүлей ме-нов Орталық Азия интеграциясындағы Қазақ станның рөліне берген бағасында.

Қазақстан кәсіпкерлері форумы ди рек-тор лар кеңесінің төрағасы, «Райым бек груп» компаниясының басшысы Райымбек Баталов бұл жиында елімізде қажетті және маңызды кәсіпкерлікті дамыту бағдар ла-ма лары пайда болып жатқанын ерекше атап өтті. «Бұл – ең бірінші, оң нәтиже беретін «Бизнестің жол картасы – 2020» бағ дарламасы. Жобасы қолға алынып

жатқан, отандық экономиканы сауық ты ру-ға, несие пайызын субсидиялауға, экспорт-ты жылжытуға, коммуникация жүргізуге ба ғытталған «Өнімділік – 2020» бағ дар ла-масы да бұл ретте маңызды рөл ат қа ра тын-ды ғына сенімдімін», – дейді ол.

Аталған форумның мақсаты Орталық Азия дағы экономикалық интеграция, ай-мақ тағы тұрақтылық стратегиясын да мыту, Қазақстандағы кәсіпкерлікті жүр гізу, Кеден одағының іске кірісуі, аймақтық дамудағы еуразиялық транспорт стратегиясы секілді мәселелерді талқылау болып табылады. Кеден одағы аясындағы сауда саясатына ДСҰ-ға мүшелігіміз қандай серпін береді деген сауалмен саясаттанушы Уәлихан Төлешовке хабарласқанымызда, ол Қазақ-стан ның ДСҰ-ға жеке-дара енуін толық-қанды қолдайтындығын білдірді.

– Кеден одағына мүше Қазақстан, Ресей және Беларусьтің аталған одаққа бірігіп енуі туралы айтылған кезде мен оған түбегейлі қарсы болғанмын. Сол кезде ондай жағдайда экономикалық және саяси пайда, тиімділік жағынан келгенде Ресей-мен арада әрқашан түсінбестік орын алып оты рады деген қаупімді білдіріп едім. Соған қарағанда, бұл мәселе үш мем ле кет-ке тиімсіз болатынын тараптар саралай келе түсінген секілді. Қалай дегенмен де, бір одақта болғанымызбен, әр елдің өзіндік мүд десі мен талаптары бар. Осы жағынан, Үкіметтің бұл шешімі қолдауға тұрарлық, – дейді саясаттанушы.

Кәмшат САТИЕВА

Қазақстан Дүниежүзілік сауда ұйымына 2012 жылы кіреді. Бұл туралы кеше Алматыда Қазақстандағы Американың сауда палатасының экономикалық саясат жөніндегі бастамасы шеңберінде өтіп жатқан Аймақтық экономикалық интеграцияның VI форумында экономикалық даму және сауда вице-министрі Тимур Сүлейменов мәлімдеді.

Қарыз күліп барып,жылап қайтады...

Өңір ауылдарының тұрғындарына шаруа шылығын көтеруге қолдау қаржы беретін «Ақнұр» ғана емес. Павлодар облыс тық ауыл шаруашылығын қолдау қоры да екі жылдан бері бұл іске білек сыбана кі ріс кен. «Ақнұр» шаруаларға шағын несиені 14 пайыздық өсіммен бір-ақ жылға береді, ал об лыстық қордың қолдау қаржысы екі жылға 9,7 пайызбен келеді.

Докторхан АМАНТАЙҰЛЫ, Сарықамыс ауылдық округінің әкімі:

– Аулымыздың тұрғындары Сабыр Ата қанов 2007 жылы –260 мың теңге, «Айпара» шаруа қожалығының бас шы-сы Қуат Шәріпханов 2008 жылы – 400 мың теңге, Болат Нұрахметов 2009 жылы сәуірде 400 мың теңге несие алды. Аулымызда клуб меңгерушісі бо-лып жұмыс істеген Наргүл Әбдіғалиева да аталмыш ұйымнан былтыр 400 мың теңге несие алып, біраз уақыттан соң

қа рызын қайтармастан, Алматы об лы-сы на көшіп кетті. Қазір қарыздар адам-дар дың әрқайсысымен жекелеген жұмыстар жүргізіп жатырмыз. Мәселен, жұмыссыз отырған ерлі-зайыпты Ата-қа нов тарды жұмыспен қамтамасыз еттік. Наргүл Әбдіғалиеваның да мекен-жайын анықтап, несиені қайтару жөнін-де келісім жасалды.

Нұрлан КҮЛЖАН, Екібастұз қаласы әкімі-нің ауыл шаруашылығы мәселелері жө нін-дегі орынбасары:

– Шаруалар алған несиелерін қай-тар майтын болса, облыстық ауыл ша-руа шылығын қолдау қоры мен «Ақнұр» ШНҰ» ЖШС несие көлемін қысқартады. Ал оның қырсығы өзге шаруаларға тимек.

Жанаргүл ӘБДІКӘРІМҚЫЗЫ,Екібастұз

2007 жылдан бастап Екібастұз аймағындағы ауылдарда мал басын көбейтемін деп пейіл танытқандардың біразына пайыздық өсімі төмен шағын несиелер берілген болатын. Алайда бүгінгі таңда қарыздың уақтылы қайтарылмауы себебінен несие беруші ұйымдар наразылық білдіруде. Қарыз қайтара алмай отырғандардың дені Сарықамыс ауылдық округінде екен. 2007 жылдан бері бұл ауылдан 19 адам несие алса, оның төртеуі бүгінде облыстағы «Ақнұр» шағын несие ұйымы» ЖШС-ға 1 млн 460 мың теңге берешек.

ТАСЫМАЛ

Көмір тапшылығы неден туындады?

«Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ орта-лық аппаратының әр дүйсенбісінде өт кі зі-летін лездемеде «ҚТЖ» ҰК» АҚ филиалы – Тасымалдау үдерісі дирекциясының ди-ректоры Ермек Төлегенов үстіміздегі жылдың 10 айындағы тасымалдау жұ мы-сының 100,9 пайызға орындалғандығын атап өтті. Белгіленген тапсырма 193 883 мың тонна болса, ол меже 195 713,1 мың тоннаға орындалды.

Бұл – өткен жылдың сәйкес мерзімімен салыс тырғанда 109,7 пайызға жоғары көр сет кіш. Яғни өсім 17 286,1 мың тон-наны құрап отыр.

Белгіленген тапсырманы «ҚТЖ» ҰК» АҚ Қызылорда (99,4%) және Ақтөбе (97,7%) жол бөлімшелерінен басқалары толығымен орындады.

Ермек Нақыпбекұлының айтуынша, тәу ліктік жүк тиеу көлемі жоспардағы 660,0 мың тонна болса, 680,1 мың тон на-ға орындалып, пайызға шаққанда 103-ті құ рады.

«ҚТЖ» ҰК» АҚ тасымалдау көр сет кіш-те рі тұрақты болса, онда елімізде көмір же тіспеушілігі неден туындап отыр деген сұраққа келейік.

КЕНІШТЕРДЕГІ КӨМІР ТИЕУ

КӨҢІЛДЕН ШЫҒА МА? Республика бойынша үстіміздегі

жылдың 10 айында жоспарлы тапсырма 80,7 млн тонна көмір тиеу болса, ол іс жүзін де 78,6 млн тоннаға, яғни 97 пайызға жет кізілді.

Оның ішінде республикаішілік бағдарға 48,8 млн тонна көмір жөнелту жоспарланса, ол 52,6 млн тоннаға орындалды. Бұл 108 пайызды құрайды.

Өткен жылдың сәйкес мерзімімен са-лыс тырғанда көмір тиеу 10 пайызға артты. Өсім 6,9 млн тоннаны құрады. Рес пуб ли-каішілік бағдарға – 1 млн тонна, экспортқа 6 млн тонна артығымен жеткізілді.

Биыл жылу беру маусымына қажет ті көмір отынын мамыр-қазан айла рын да ел аумағындағы тұтынушыларға жет кізудің жоспарлы міндеттемесі 31,5 млн тонна болса, 29,6 млн тонна көмір тиел ді. Жоспардың 94 пайызы. 1,9 млн тон на көмір тиелмеді.

АЛТЫ КЕНІШТЕ ЕЛ ІШІНЕ ЕНШІ БӨЛУДЕ АЛАЛАУ БАР МА?

Республика жұртшылығының негізгі сұра нысы қызуы мол Шұбаркөл көміріне түсе ді. Кей жылдары бұл көмірдің оңтүстік об лыстардағы бағасы тоннасына 10 мың теңгеге жеткені де белгілі.

Үстіміздегі жылдың тоғыз айында «Шұбар көл көмір» АҚ кәсіпорнынан жос-пар лы тиеу көлемі 721,26 мың тонна деп бел гіленсе, ол меже 512,9 мың тоннаға орын далды. Ол жоспарлы тапсырманың 71,1 пайызын ғана құрайды.

Көмір тиеу жұмысының кешеуілдеуі темір жол бөлімшесінің бос вагондар қо рын тиісті деңгейде жасақтамауынан да болып отыр.

Екібастұз өңіріндегі «Богатырь көмір» ЖШС аумағында жоспарлы тапсырма 3505,96 мың тонна болса, орындалуы 3194,3 мың тоннаға жеткізіліп, 91,1 пайыз-ды құрады. Өткен жылдың сәйкес мер-

зімімен салыстырғанда жүк тиеу көр сет кіші 203,3 мың тоннаға азайды.

Мұның басты себебі – 726 вагонның қа-жет сіздігі туралы ақпараттың дер кезінде берілуі, 66 вагонның қажетсіздігі туралы ақ-параттардың кешігіп берілуі. Соның нә ти-жесінде 61 вагонға жүк тиелмей қалды. Сөйтіп, 2538 вагон тиісті жүк тиеу орнына кел меді. Оның 1821-і теміржол меке ме ле-рі нің кінәсінен делінеді.

«Шығыс» көмір кенішінде жоспарлы тап сырма 1803,68 мың тонна көмір тиеу бол са, орындалуы 1800,7 мың тоннаны құра ды. Жүк тиеу көлемі 133 вагонға азайып, 3 мың тоннаға жетті. Бұл 99,8 пайыз ды құрайды. Соның салдарынан 195 ва гон пайдаланылмаса, 200 вагон тиісті орын ға келмей қалды.

Қарағанды өңіріндегі «Арселор Миттал Темір тау» АҚ кәсіпорны жоспарлы тап сыр-ма ны 90,5 пайызға орындады. Міндеттеме 714 мың тонна болса, іс жүзінде 654,9 мың тонна болды. 68,1 мың тоннаға кем. Мұн да да бос жартылай вагондардың уа қы тында жеткізілмеуінен көмір тиел меді.

Нұрадағы «Бөрілі» кәсіпорны жоспарлы 727 мың тоннаның 606,9 мың тоннасын тие ді. Жоспарлы тапсырма 83,5 пайызға орын далып, 120,1 мың тонна игерілмеді. Себе бі теміржол бөлімшесі бос вагон дар мен уақытында қамтамасыз ете алма ды.

Дегелеңдегі «Қаражыра» ЖШС 705,87 мың тонна көмір тиеуі тиіс болса, ол 610,2 мың тоннаға орындалды. Яғни 95,6 мың тон наға кем. Жоспарлы меженің 86,5 пайы-зы ғана орындалды. Бұған да жыл жы малы құрамның жетіспеуі себеп болды деседі.

ЖОҚҚА ЖҮЙРІК ЖЕТПЕЙДІ Жылу беру маусымына көмір жеткізу

жайы на алдын ала дайындалған «Қазақ-стан теміржолы» ҰК» АҚ барлық мәселеге ке шенді дайындықпен келді.

«ҚТЖ» ҰК» АҚ Аралас тапсырыстарды жасақ тау мен тасымалды қамтамасыз ету де партаменті директорының орынбасары Ертас Бейісбеков ұлттық компания көмір отынын тұтынушы кәсіпорындар мен оны жеткізуші экспедиторлық компаниялардың бас шыларына жыл басында және көктемде тағы бір қайтара көмір жеткізуді кесте

бойын ша, тиімді ұйымдастыру қажеттігін жаз баша түрде ескерткендігін тілге тиек ете ді.

Ал Көмір кеніші жүктерін тиеуді ұйым-дастыру бөлімінің бастығы Геннадий Бочаров «ҚТЖ» ҰК» АҚ-та көмір тасы мал-дауға вагондардың жетіспеушілігі жыл да қайталанатын құбылыс екендігін, оған кем дегенде 5000 вагон сатып алу қажет тігін алға тартады. Оны экспедиторлық ком-паниялар да, Үкімет те орындауға асы ғар емес. Өйткені ол вагондар маусымдық кезең де ғана пайда келтіреді.

Ұлттық компания басшылығы бел гі-лен ген межені орындау мақсатында жүк жөнелтушілерге басқа вагонның меншік ие лерімен келісім жасасуға кеңес береді. Сон дай-ақ ірі жүк жөнелтуші ком па ния-ларға жеке жылжымалы құрамдарын са-тып алудың тиімділігін ескертеді.

Ұлттық компания басшылығы қазан айын да «Ресей теміржолдары» ААҚ бас-

шы лығымен келіссөз негізінде Ресей Феде-ра циясы аумағындағы электр стан са ла-рына көмір жеткізуді үзіліссіз атқару үшін 1072 вагон көмегін алуға уағдаласты.

Компания қазіргі таңда республикаішілік бағдарға және әлеуметтік маңызды нысан-дар ға жылу беру маусымына қажетті көмір жеткізуде жартылай вагондардың жетіс-пеу шілігін қатты сезінуде. Бұл қиын шы-лықтан шығу үшін «ҚТЖ» ҰК» АҚ мүкәммәл мүлкі паркін жартылай ашық вагондармен қам тудың кешенді шараларын атқаруда. Осыған орай республикадан тыс аумақ-тар ға шығарылатын жүктерге жартылай ашық вагондарды пайдалануға шектеу қойыл ды.

Қарашаның басында ТМД елдері аума-ғын да компанияның 4623 вагоны жүр ген-дігі анықталды.

Вагонға жүк тиеу және түсіру уақытын же делдету кезінде технологиялық норманы мүл тіксіз орындау да тәулігіне 300 вагонды боса туға болатындығын көрсетті.

2010 жылғы тамыздың 23-інде ұлттық ком панияның вице-президенті Ермек Қи-за товтың басқаруымен ел тұтынушылары мен электр стансаларының қажеттілігіне тап сырыстарын қамту мақсатында жылу бе ру маусымына көмір тасымалдауды барын ша тиімді ұйымдастыру үшін арнайы штаб құрылды.

Компания филиалдарында вагондарды тиімді пайдалануда технологиялық кестені сақ тауға мониторинг жүргізіледі. Жарты-лай ашық вагондарды пайдаланудың ерек ше жағдайы туралы айлық жария лан-ды.

Шетелде жүрген қазақстандық вагон-дар ды жедел қайтару көзделді. Соның

нәти жесінде бақылау күшейтіліп, пайда ла-ну нәтижесі жақсарды.

Осыншама ауқымды шараларды жүр-гіз генімен, шамамен 5000 вагонның жетіс-пеу шілігі елеулі қолбайлау болып отыр.

ҚАРАШАДА ҚАРҚЫН ҮДЕДІ

Еліміздің Шығыс Қазақстан облысы мен Алматы өңірінен көмір жетіспеушілігі туралы мәліметтер құзырлы органдарға жете бастады. Сол-ақ екен, бірқатар меке-меде қауырт қозғалыс басталды. Ұлт тық компания да ішкі резервтерді ба рын ша тиімді жұмсауға жұмылды.

«ҚТЖ» ҰК» АҚ-тың соңғы мәлі мет те-ріне жүгінсек, қарашаның алғашқы сегіз кү нінде оқиға былай өрбіді.

Павлодар стансасынан қарашада 942 вагон ға 63 920 тонна көмір тиелуі тиіс. Сегіз тәулікте 235 вагонға 15 957 тонна кө мір тиелуі тиіс болса, 329 вагонға 22 063 тоннасы тиелді. Бұл жоспарлы тап-сыр маның 138 пайызға орындалғандығын көрсетеді.

Қарағанды стансасынан қараша айын-да 317 вагонға 21 504 тонна көмір тиелуі тиіс. Сегіз күнде 85 вагонға 5734 тонна тие-луі тиіс болса, 72 вагонға 4926 тонна кө мір тиелді. Бұл – жоспардың 86 пайы зы.

Дегелең стансасынан ай ішінде 4324 вагонға 298 356 тонна көмір тиелуі тиіс. Бүгінге дейін 1153 вагонға 79 562 тонна

Қылышын сүйретіп, кәрі құда «басқан жері сықырлап келіп қалды»... Жылда мерзімімен келетін жылу беру маусымы. Оған дайындықты ерте бастағандар етек-жеңін қымтанып, ағаш, көмір – отынын қаттап жиып, соғымға лайық малын семіртіп жатыр.

Республиканың шығысы мен оңтүстігінен жылу отындарының жетіспеушілігі туралы арыз-шағымдар құзырлы органдарға топ-тобымен түсе бастады.

Қамсыздар қар қылаулай бастағаннан жанталасып, әбігерге түскенімен, кеш қимылдағаны өзіне аян. Үлкенді-кішілі мекемелер кінәні қасындағылардан іздеуде. Бұлардың бірқатары уақытында көмір жеткізілмеуіне қашанғы дағдысымен теміржол компаниясын күстаналайды.

Шындығында, оңтүстік облыстарға көмірдің жеткізілмеуіне кім кінәлі? Вагондардың уақытында берілмеуінің сыры неде?

Жылда қыс маусымы басталарда туындайтын вагон жетіспеушілігі теміржолшылардың ғана емес, көмір тасымалдаушы экспедиторлық компаниялар, жергілікті әкімшіліктер, жылу қазандықтары орталықтары, көмір өндіруші кәсіпорындардың бірлесе қимылдамағандығынан ба?

Мұны қай мемлекеттік мекеме, құзырлы орган үйлестіріп отыруы тиіс деген сұраққа жауап іздеп көрелік.

жүк тиеу жоспарланса, ол межеден асып, 1176 вагонға 81 540 тонна көмір тиелді. Бұл 107,2 пайызды құрайды.

Сонымен, қараша айында көмір кеніш-те рінен Шығыс Қазақстан облысына бағыт талып 5583 вагонға тиелген 383 780 тон на көмір жөнелтілуі тиіс. Бастапқы сегіз күнде жоспар бойынша 1473 вагонға 101 253 тонна көмір тиелуі тиіс. Ол меже 1577 вагонға 108 529 тонна көмір тиеліп, 107 пайызға жеткізілді.

Алматы жол бөлімшесі бойынша бір ай да 1907 вагон, яғни 131 574 тонна кө-мір қабылдануы тиіс. Бүгінге дейін 445 ва гонға тиелген 30 701 тонна жүк қабыл-да нуы тиіс болса, сегіз күнде 1138 вагонға тиелген 78 522 тонна көмір жөнелтілді. Бұл жоспарлы тапсырманың 256 пайызға орын далғандығын көрсетеді. Яғни жос-пар лы тапсырма екі жарым есеге дейін арт қан.

Бұл дау-дамай өрши түссе, ме ке ме лер-дің өзара тіл табысу үдерісінің де же дел де-тіліп, шырылдағандардың да ширай түсетіндігін көрсетеді. Қазіргідей алма-ғайып кезеңде жылы орнын босатқысы кел-мейтіндердің қолында жылу отындарын тасымалдау үдерісін жеделдетуші қозғалыс құ рал дарының барлығынан хабар бере ді.

ДАУ-ДАМАЙ НЕДЕН ӨРШИДІ?Мамандардың айтуынша, көмір тасы-

мал даудың айналасында дау-дамайдың жылда өршуі – бұл алдымен жергілікті әкім шіліктер мен жылу қазандықтары бас-шы ла рының жаз бойы «ұзын арқан, кең тұсау» жай барақаттыққа салынуынан да болып отыр ған жағдай.

Кей жылу орталықтары ертерек сатып

алын ған көмірдің сапасы қара күзге дейін төмендеп кетеді дегенді де алға тартады.

Экспедиторлық компаниялар көмір тасы малдау маусымы кезінде, реті келсе, пай да көбірек түсетін бағдарларды қамтуға тырысады.

Барлық мекеменің қара күзде ғана қап талдасып, «ас ішерде керектің...» кері-мен жапа-тармағай вагонға тапсырыс бе-руі көмір кеніштерінің, ірі стансалардың ба сында түрлі кептелістерді туғызып, кезек тің бұзылуы салдарының соңы дау-да майға айналады.

Осы кезеңде жылпос делдалдар көмір оты нының жетіспеушілігін пайдаланып, баға сын көтеріп үлгереді. Оның зиянын жер гілікті қарапайым жұртшылық шеге тін-дігі белгілі. Ол Үкімет құлағына жетіп, Парламент депутаттары өре түрегеледі.

Бұл – жылда қайталанып келе жатқан дау-дамай. Оны түпкілікті шешудің жолы көмір тасымалдайтын вагондарды сатып алуға тіреледі. Оған тиесілі қаржы жоқ.

Жылу отынын тасымалдау етжеңді көкелеріміздің қан қысымы іспетті күзде көте ріліп, көктемде басылады. Жазда ұмы-ты лады. Экономиканың күре тамыр ла ры-ның бойындағы тромбаларын тазарту, кеп телістерді аршу қай уақытта да қиын-дық пен келеді.

Ескендір ЕРТАЙ, Астана

АНЫҚТАМА: «ҚТЖ» ҰК» АҚ-тың тәуліктік жүк айналымын толық қамтуына 17 мың ва гон

жетіспейді. Оның ішінде жабығы – 4000, жартылай ашығы – 2500, цис тер на – 4000, астық тасымалдауға арналғаны – 3500, фитингілік вагондардың 2000-ы жетіспейді.

АҚПАРАТ–АЙҒАҚ:Үстіміздегі жылдың 10 айында жүк жөнелтушілердің кінәсінен 97 806

вагонға жүк тиелмей қалды. 43 246 вагонға жүк тиеуге тыйым салынды. 41 755 вагонға көмір тиеуге өтінім берілмеген. Барлығы 110 577 вагонға көмір тиелмеді. Жүк жөнелтушілердің кінәсінен жүк тасымалдау жоспарының орындалмай қалуына байланысты оларға 34,5 млн теңге айыппұл салынды. Ұлттық компания кінәсінен 15 177 вагонға жүк тиелмей қалды.

ҚА

РЖЫ

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

№198 (424) 13.11.2010 жыл, сенбі www.alashainasy.kz 5e-mail: info@alashainasy.kz

ҚОҒАМ

? Б I Л Г I М К Е Л Г Е Н Б I Р С Џ Р А ЋБ I Л Г I М К Е Л Г Е Н Б I Р С Џ Р А Ћ

Қанша уақыттан кейін аттестациядан өту керек?

Қосымша жұмыс штатқа кіре ме?

Мен мемлекеттік кәсіпорында қызмет атқарамын. Менің білгім келгені, мемлекеттік қызметкер жұмысқа қабылданған соң, қанша уақыттан кейін аттестациядан өтуі керек? Мемлекеттік қызметкерлерді аттестациядан өткізу қандай заң, қаулы немесе ережелермен бекітілген?

Тарлан СЕҢГІРБАЕВ, Ақмола облысыМемлекеттік қызметшілерді аттес-

тациядан өткізу тәртібі мен шарттары ҚР Президентінің 2000 жылғы 21 қаң-тардағы N 327 Жарлығымен бекітілген «Мемлекеттік әкімшілік қызметшілерді аттестациядан өткізу ережесімен» бел-гіленген. Аталған Ереженің 4-тармағына сәйкес, қызметшiлер мемлекеттiк қыз-

мет те болған әрбiр кезектi үш жыл өт-кен сайын, бiрақ осы лауазымға орна-ласқан күннен бастап кемiнде алты ай өткеннен кейiнгі мерзiмде аттестациядан өтедi. Бұл ретте аттестация аталған мер зiм басталған күннен бастап алты айдан аспайтын мерзiмде өткiзiлуге тиiс.

Жоғары оқу орнынан кейінгі білім ережесінде докторантурада дәріс беру үшін «Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының базалық және бейіндіру пәндері циклдері бойынша штаттағы профессор-оқытушылар құрамның 50 пайызы, оның ішінде, кем дегенде, үш ғылым докторы болуы тиіс» делінген. Профессор-оқытушылар құрамы қосымша жұмыс істеушілерден жасақталса бола ма? Қосымша жұмыс штатқа кіре ме?

Тұрлыбек СӘТТІБЕКОВ, Оңтүстік Қазақстан облысыСарапшы маманның мәліметіне қарағанда,

ҚР Еңбек кодексінің 196-бабына сәйкес, қыз-меткер өзі еңбек қатынастарында тұрған бір жұмыс берушімен (негізгі жұмыс орны бойын-ша), сондай-ақ бірнеше жұмыс берушімен де қоса атқаратын жұмыс туралы еңбек шартын жасасуға құқылы. Қоса атқаратын жұмыс туралы еңбек шартында жұмысты қоса атқару

жөнінде сілтеме болуы міндетті. «Штат» деген термин мекеме қызметкерлерінің тұрақты құ-рамы деген ұғымды білдіреді. Егер қызмет-кердің қоса атқаратын лауазымы штатта (бос) болса, ол штатқа енгізілуі мүмкін. Ал егер де жұмысты қоса атқаратын қызметкер мекемеде бекітілген штаттан тыс лауазымды атқарар бол са, ол штатқа кірмейді.

ҚАЗАҚ ЖЕРІНІҢ ХИКМЕТТЕРІ

Марал бабамыз қазақтың ұлт-азаттық қозғалысының көрнекті қайраткері болды. Пәлсапалық ойларымен көптің көзіне түсті. Ислам дінінің өркен жаюына өлшеусіз үлес қосқан ол үш жүздің пірі атанды. Осындай әулиелік қасиеттері оны елден ерекшелеп тұрды. Қазіргі күні Марал ишанның уақыт пен кеңістік құпиясын меңгерген қасиетті адам болғаны аңыз есебінде айтылады. Оған көз жеткізу қиынға соға қоймас. Атақ-ты ишан төрткүл дүниедегі беделді діни оқу орындарында атақты ғұлама лардан тәлім алды. Осының нәтижесінде ілім-білімді зердесіне тоқи білді. Соның арқасында біздің санамыздан тыс жатқан тылсым күштердің құпиясына қанық болған дейді көнекөздер. Ол уақыт пен кеңістік арасында өз ықпалын жасай алға нын аңғартады.

Атадан жеткен аңыздарға қарағанда, Марал ишан кеңістіктің бірінен екіншісіне өту заңдылығын меңгерген екен. Ғалымдар кеңістіктің үш өлшемнен тұратынын айта-ды. Алайда оның одан да көп екені жайын-да пікір білдіріп жүргендер баршылық. Марал ишан оны екі ғасыр бұрын дәлелдей білді. Ғылыми жолмен айқындалған бұл дәлелге қарсы тұрарлық нақты тұжырым әлі де кездесе қойған жоқ. Қармақшы ауда нында көп жылдар бойы ұстаздық қызмет атқарған Сәден Нұртаев бұл тұрғы-да көптеген зерттеулер жасады. Бұл жа-йын да «Ислам және Марал баба» кітабын-да егжей-тегжейлі баяндады. Автор өз еңбегінде: «Әулиелерге Алланың берген сыйы сол – оларды керемет қасиеттің иесі етті. Оларға өзін қорғап жүретін және пай-да ланатын аруақ берген. Соның арқасында ол адамдарға қол ұшын соза алды. Басқаша айтқанда, әулиелер – Жаратушы иемізге ісімен, ғибадатымен, мінез-құлқымен ұна-ған жандар болып табылады», – дейді.

Әрине, біздің санамыздан тыс жараты-лыс қа сын көзбен қарайтын жұрт аз емес. Дегенмен ғалымдардың өзі ондай құбы-лыс тарды мүлдем жоққа шығара алмайды. Әзірге бұл тұрғыда толыққанды ғылыми тұжырым жоқтың қасы. Қашаннан да қа с-иет қонған адамдарға құрмет көрсете бі-ле тін халқымыз Марал ишан секілді ерек-ше адамдарды ардақтайды.

Марал баба туралы тағы да бір аңыз бар. Ерекше жаратылыс иесі көз жұмғаннан кейін оның мүрдесін Сыр бойына алып келе жатады. Осы шаруаны атқарған адам-дарға жолда аялдауға тура келеді. Сол жер ден құдықтар қазылады. Құдықтан шыққан су кейіннен бұлаққа айналады. Саялы ағаштар шығып, көлеңкелі абат бақ бола ды. Осыған байланысты жергілікті жұрт ол құдықтардың басына түнейді екен. Көнекөз қариялардың айтуынша, сол бұлақтардан әлі күнге дейін адам аяғы үзілмейтін көріне ді.

Өзі өмір сүрген заманда қазақтарға Ресей патшалығы көз алартып жүрген. Бұл тұрғыда ишан ағайынға: «Ресейге қарап алаңдамаңдар. Өздерің бірігіп егін егіңдер. Сендерді егін байлыққа жеткізеді», – деп ақыл айтқан екен. Осының өзін сәуегейлік деп айтуға әбден болатындай. Қазақ халқы заманның тынысын тап басып, төрт түлікті түлетумен қатар, егін егуді кәсіп еткенде, ешкімге алақан жаймас па едік? Ресейдің отарына айналмауымыз да мүмкін бе еді? Халықтың басына төнген нәубеттен аман құтылар ма едік?

Қазақтың басындағы болмысты тани білген Марал баба Құрманұлының әулиелік пәлсапасы тұрғысында ғалымдар оң баға-сын айтып жүр. Ғұлама өз жұртына жақсы-лық тың нұрын шашуды көздеген.

Атақты бабаның кесенесі қазір Қармақ-шы ауданының аумағында жатыр. Оған елі міздің түкпір-түкпірінен зиярат етіп ке-ле тін ағайын аз емес. Әулие саналған ба-ба ның басына келіп дұға жасайды. Алладан тілеуін тілейді. Дегенмен оған барар жол біраз қиындық алып келеді. Жүргінші ешқандай тас төселмеген соқпақ жолмен барады. Ол жауынды күндері қолайсыз болып жатады. Қазақтың кең даласында жатқан көптеген әулиелерге құрмет жасау – біздің парызымыз. Ендеше, өткенді өнеге еткен бүгінгі кезеңде сондай киелі орын-дарға барып-қайтуға қолайлы жағдай жа-сап жатқанымыз артық емес.

Әділжан ҮМБЕТ,Қызылорда облысы

Қазақтың пірі болған Марал баба

ТӨТЕНШЕ ОҚИҒА

Үш метр терең қазылған орға түсіп кеткен шетелдік көлік жүруге жарамай қалды. Көлік салонындағы жолаушылар аман-сау. Ал жолдың үстін қазған комму-налдық кәсіпорын болса ордың бар екен-дігін айтып, алыстан мен мұндалап тұратын белгілерді қоймаған. Дәл сол сәтте жанып тұрған көше шамдары да сөніп қалыпты. «Бақсақ, бақа екен» демекші, заңға сәйкес коммуналдық кәсіпорын көшені қазбас бұрын жол полицейлерінің батасын алуы шарт. Еш рұқсатсыз көшені қазған кәсіпо-рын енді сот алдында жауап береді. Жол полицейлері де Олжастың еш кінәсі жоқ екендігін айтуда.

Жалпы, бұл Керекудегі қазылған шұң-қырға көліктердің түсіп кетуінің бірінші оқиғасы емес. Осы жаздың өзінде мұндай оқиғалардың бірнешеуі орын алған бола-тын. Аталған оқиғалардан коммуналдық кәсіпорын мен жүргізушілер де сабақ алса игі еді.

Олжас ӘДІЛ, көліктің иесі:– ЖКХ – кінәлі, өйткені көшеде

жол белгілері де, жарық та болған жоқ. Машинаммен шұңқырға түсіп кеттім. Жүруге жарамсыз болып қалды. ЖКХ-ны сотқа бердім.

Ерболат МҰРАТҚОЖИН, Павлодар қаласы жол полициясы бөлімінің бастығы:

– Көлік жүргізушісінің кінәсі жоқ. Кінәлі – АО «Теплосети», жұмыс жүргізгенде жол белгілерін дұрыс қоймаған.

Игорь РЫБАС, Павлодар қалалық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері бөлімінің бастығы:

– Шұңқыр маңында арнайы белгілер, қоршау болған. Бұл жерде біздің кінәміз жоқ.

Оңғар ҚАБДЕН, Павлодар

Орға түскен машинаға кім кінәлі?

Снаряд табылды

Жауапты мекеменің жауапсыздығынан көлігінен айырылып қалған жүргізуші оқиғаға кінәлі мекемені сотқа берді. Түн ішінде Павло дар қаласының Лермонтов көшесінде «Ауди» көлігімен келе жатқан Олжас алдында қазулы ор бар екенін білмеген де.

Семейде артиллериялық снаряд табылды. Қару қала маңындағы тау кен өндіру кенішінің аумағынан анықталды.

ТҮЙТКІЛ

Жетімді малай қылған да бар екен Марат ПІРӘЛИЕВ, Төлеби ауданы прокурорының орынбасары:

– Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің бұйрығында қам қорлықтағы адамның жеке уәжде-ме сі бойынша мекеме аумағынан тысқа уақытша, яғни үш айға дейінгі мерзімге шығуына медициналық әлеуметтік ұйым әкімшілігіне жазбаша хабарланып, осы ұйым дәрігерінің қорытындысы ескеріле отырып және заңды өкілдерінің өтініші болғанда ғана рұқсат етілетіні көрсетілген. Сондай-ақ осы бұйрықта жүріс-тұрысы бірқалыпты, еңбек дағ-ды лары қалыптасқан және оларды ең-бек қызметінде іске асыруға оң нұсқа-масы бар адамдар еңбек заңнамасына сәйкес, еңбек қызметі жағдайымен және еңбекақымен қамтамасыз етіле отырып, медициналық әлеуметтік ұйым-ға кіші қызмет көрсету қызметшілерінің және жұмысшылардың штаттық лауа-зымдарына жұмысқа қабылдануы мүм кін екендігі де тайға таңба басқан-дай анық жазылған. Бұл ретте де аталған ұйым дәрігері мен тәртіпаралық комис сияның еңбек етуге жіберу туралы қо ры тындысы болуы тиіс. Бұл қорытын-дыны ұйым басшысы бекітеді. Міне, осы талаптар мүлдем сақталмаған. Қазір алғашқы анықталған жайттар бо-йын ша мекеме басшысына жіберілген ұсыныс облыстық прокуратураның қа-рауына жіберілді. Ал заңсыздыққа жол берген азаматтардың іс-әрекетінде қыл мыстың құрамы бар-жоғы тиісті органдар тарапынан тексерілуде. Бұл мекемеде осындай жағдайдың

орын алғаны жайлы бұрын да анонимді арыздар болған екен. Алайда бұған ешкім селт ете қоймаған. Мұны мекеме дирек-торы Б.Сүгірәлиевтің өзі де жоққа шығар-майды.

Болыс СҮГІРӘЛИЕВ, «Көксәйек» психоневрологиялық меди ци налық әлеуметтік мекемесінің директоры:

– Дәл осы уақытта мен еңбек демалысында жүр едім. Облыстық жұ-мыс пен қамтуды үйлестіру және әлеу-

меттік бағдарламалар басқармасы тара пынан жүргізілген тексеру бары-сын да анықталған бұл жайттан құлағ-дар болып жұмысқа келсем, орын ал-ған келеңсіздік жөнінде акт жасалып қойыпты. Бұрын мұндай жағдай болған емес, бірден қан қысымым көтеріліп, ауруханаға түсіп қалдым. Мүгедек балалардың еңбегін пайдала-

ну, ақысын жеу фактісі – бір бұл ғана емес. Бірі мүгедек балаларды мәжбүрлеп жұ-мыс қа жексе, енді бірі жарымжандардың жәрдемақысына жармасқан. Дәл осы ме-ке меде тәрбиеленіп, жасына байланысты Кентау қаласындағы кәсіптік арнаулы лицей медициналық әлеуметтік мекемесіне ауыстырылған А.Курумбаева, Е.Ескендіров, П.Катьковтардың да тағдыр тәлкегі азапқа

салғаны аздай, енді адамгершіліктен аттап өте шығатындардың қолына түскені өкініш-ті-ақ.

Оқиғаға оралсақ, қулық-сұмдықтың не екенін білмейтін, тіпті санасын да сығалап көрмеген А.Курумбаева лицейге ауысты-рыл ғаннан кейін, өзінің жеке депозитіндегі есепшотынан алынған 420 000 теңгесін банктен есепшот ашып, соған салуға кө-мек тесуді сұрап, мекеменің кадр жөніндегі инспекторы К.Жолдасованың алақанына салады. Ал Жолдасова болса жылдар бойы жиналған, болашағым үшін жаратамын деп отырған қаражатты құдайдың берген несібесі деп түсінсе керек, әйтеуір, банкке салу орнына жеке әмиянына сүңгітеді.

Жолдасованың жолдан тайғаны бір бұл емес екен. Алаяқ әйел Е.Ескендіров пен

П.Катьковқа тиесілі 1 400 000 теңгені де осындай жолмен түпсіз терең қалтасының құрбандығына айналдырған. Алайда бұл қылмыс Кентау қалалық прокуратурасының тексеруі нәтижесінде су бетіне шыққан майдай жылтырап, көрініп шыға келді. Сот үкімімен қылмыскер әйел үш жыл сынақ мерзіміне сотталып, тағы осынша жылға дейін лауазымды қызмет атқару құқығынан айырылды.

Әрине, жәбірленушілерге келтірілген 1 820 000 теңге мөлшеріндегі шығынның орны толтырылды. Алайда өкініштің орны толып, арға түскен дақтан, көңілге түскен қаяудан, жүрекке түскен салмақтан қалай құтылуға болады?

Оңтүстік Қазақстан облысы

ОЙ

ТОЛ

ҒАҚ

Ит жетектеген қазақ Менің бір танысымның күшік кезінен

үлкен ақшаға сатып алған иті бар. Кешегі күшік бүгін адам бойымен таласа өскен. Сырт адам маңына жолай алмайтын ала-бай – осы үйдің еркесі. Ол тамақ қалдығын менсінбейді. (P.S. Менің түсінігімдегі ит – ас қалдығын жеуі тиіс, ысырап болмауы үшін). Маңғаз. Астың дәмдісін, дұрысы, өзіне арнап дайындалғанына ғана мойын бұрады. Тіпті шолжаң сыртқа үлгермей қалған сәттерде нәжісін де еденге жібереді. Оған жиіркенбестен, «ой, ерте айтпайсың ба?» деп назданған үй иелері еденді кезек-пен-кезек сүртеді...

Табиғаттағы экологиялық тепе-теңдіктің сақталуына иттердің де өз үлесі бар. Бірақ итіне төрден орын беріп, ақ дастарқанында бірге ауқаттанатын кейбір қазақ баласы иттің орны – аула, жұмысы күзетшілік еке-нін ұмытқандай. Керісінше, бөлме ішінен үй жасап, айналып-толғанады. Оның таза-лыққа сәйкес келмейтіні былай тұрсын, қа-зіргі дамыған медицина иттен адамға жұға-тын бірқатар аурулардың түрлерін де анық тағаны белгілі. Қанша жерден жеке куәлігі, ветеринары, бар қажеттілігі өтел ге-ні мен, әр нәрсе шегінен аспауы керек емес пе? Ақылдысы ақылды, адамға жа қын дығы көңіл өсіргенімен, ол – адам емес.

Жеті қазынаның біріне саналған ит – Адамата мен Хауаананың алғашқы серігі, досы. Мұндай құрметті орынға ие болғаны да – үлкен еңбегінің арқасы. Ол жайында көне замандағы аңызда былай баяндал-ған:

– Сол бір заманда жерге нөсер жаңбыр жауып, жерді топан су басады. Дүние-мү-лік, жер бетіндегі бар байлық, оның ішінде тіршілікке ең қажетті астық та суға кетеді. Сонда ит пісіп тұрған, енді топан суға кетіп бара жатқан астықтың бір уыс масағын тістеп алып шығады. Сол астықты келер жылы Адамата мен Хауаана жерге сеуіп

өсіріп, азық етіпті. Осылай өз ризығымен бөліскен итті жеті қазынаның біріне санай-тын болған.

Табиғаттың бір мүшесі – осы жануардың өз иесіне адалдығымен ерекше екені де рас. Бірақ қанша ұнатқанымызбен, ислам діні итті үйге кіргізуге болмайтынын ескерт кен. «Бірде Жәбірейіл (ғ.с.) періште Пай ғам барымызға (с.ғ.с) уағдаласқан мер зімде келмей қалады. Таңырқаған Пай ғамбарымыз (с.ғ.с) мұның себебін ойлана бастайды. Содан соң менде бір кемшілік болды ма екен деп, үй ішіндегі жағдайға бір көз жүгіртеді. Үй ішінен немерелері Хасан мен Хұсейннің кішкен-тай күшігін байқап қалып, оны сыртқа шығарып жіберген сәтте Жәбірейіл (ғ.с.) де кіріп келеді. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) оның кешігуінің себебін сұрайды. Сонда Жәбірейіл (ғ.с.) періште: «Періштелер су-рет тұрған және ит болған жерге кірмей-ді...» деп жауап берген еді». Яғни малды, үйді қорғау, аң аулау сияқты нақты қажет-

тілік болмаса, үйдің ішінде ит асырауға дінімізде тыйым салынған. Әзілхан НҰРШАЙЫҚОВ, Қазақстанның Халық жазушысы:

– Мен ит, мысық дегендерді үйде ешқашан ұстамаймын. Ол тазалыққа жатпайды.

Қайрат АСАНОВ, кәсіпкер: – Менің алабай итім бар. Оған кез

келген адам қызығып қарайды. Сыртта ұстасам, қазір ұры-қары көп. Мен биік үйде тұрамын. Сондықтан үйде ұстаймын. Оның тамағы да, жататын жері де таза. Әр үш күнде арнайы жуындыратын жерге апарамын.

Рамазан СТАМҒАЗИЕВ, әнші: – Үрім-бұтағымызбен үйге ит

кіргізіп ұстаған емеспіз. Ит түздің хайуаны болып жаратылған соң, орны да түзде болуы тиіс. Оны үйге кіргізіп, иісін шығарып, адал тамағыңа

Қазір көшеде немесе саябақта итіне әңгіме айтып, серуендеп жүрген жандарды көреміз. Иесі оның ақылдылығына масаттанады. Бүгін қандай тамақ беретінін, оның сұлу екенін айтып еркелетеді. Өзара сырласады.

араластыруға болмайды. Әрине, ит ұстаймыз, бірақ өз орнында, сыртта.

Жадыра ЖЕКСЕНБИЕВА, балабақша қызметкері:

– Неге үйде ит ұстауға болмайды? Біз жертөледе емес, тоғыз қабатты үйде тұрамыз. Аула жоқ. Үйдің ішінде болғанымен, ыдысын да, жататын жерін де өзінше ыңғайластырғанмын. Балалар да бір уақ көңілдерін сергітеді. Бір жаққа шығып жатсақ, үйді күзететін – осы. Ақылды. Сыртқа шығатын уақытын дер кезінде өзі білдіреді. Мәселен, көршіміз Надя апайда төрт ит бар. Бірақ оларына бір бөлмесі арналған. Үйім кең болса, мен де солай істер едім. Одан еш зиян көріп тұрған жоқпын.

Әбдімүтәліп ДӘУРЕНБЕКОВ, ҚМДБ діни оқу-ағарту бөлімінің меңгерушісі:

– Ислам діні мақұлықтардың өзіндік құрметін, қызметін дәрежесіне қарай өз мәртебесінде қояды. Ал ит ұстаған үйге періштелердің келмеуі иттің ластығы не діни тұрғыдан нәжіс саналатындығы болса керек. Ит тұрған бөлмеге, үйге, әсіресе, құлшылық жасайтын орындарға періште жоламайды. Ал періштелер кірмеген үйде береке болмайтын-дығы, дұғалары қабыл болмайтынды-ғы жайлы көптеген ғалымның пікір лері бар. Мәселен, біз неге масаны өлтіреміз, оның әр жерге қонып, ауру таратпауы үшін. Біз қолымызды қайта-қайта жуып отырамыз, иттерде олай емес. Нақты мақсатсыз ит асырауға кететін күші мен қаражатын мұсылман өзге қайырлы істерге жұмсағаны дұрыс. Дегенмен де оны харам екен деп далаға лақтырып тастауға болмайды.

Ардақ ҚАСЫМБАЕВА

Екі бірдей артиллериялық снарядты қалаға 30 шақырымдағы кеніштен сол маңның жергілікті тұрғыны тапқан. Қалалық төтенше жағдайдар басқармасы мамандарының ақпаратына сай, қарулар «Даңқ» ЖШС-не қарасты «Мұқыр» кені ші-нің ауданынан табылған. Арнайы тексе ру шараларының барысында қарудың оқу құралы екені анықталды. Мамандардың айтуынша, табылған заттар қоршаған ор-та ға, адамдарға қауіпті емес. Олар – оқу- артиллериялық снарядтар. Оны саперлер жоятын болады.

ӘЛЕМ МӘДИ, Семей

Басы

1-б

етте

Басы

1-бе

тте

Аба

й О

МА

РОВ

(кол

лаж

)

Нұр

ғиса

ЕЛ

ЕУБЕ

КОВ

(фот

о)

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

№198 (424) 13.11.2010 жыл, сенбі www.alashainasy.kz6 e-mail: info@alashainasy.kz

АЛАШ АЗАМАТЫ

? Б I Л Г I М К Е Л Г Е Н Б I Р С Џ Р А ЋБ I Л Г I М К Е Л Г Е Н Б I Р С Џ Р А Ћ

Әрбір ықылас білдіруші бала асырап алушы бола алмайды. Бекітілген аурулар тізбесінде тұрған азаматтар-дың бала асырап алуына шек теу қойылған.

Бұл мынадай аурулар:1. Жүре пайда болған

им му нитет тап шы лығы син-дро мын (СПИД) және имму-

нитет тап шылы ғы вирусын жұқтырғандар (ВИЧ).

2. Психикалық аурулар.3. Маскүнемдік, наша-

қор лық, уытты заттар ға әуес тік.

4. Туберкулез.5. Жыныстық қатынаспен

таралатын ауру лар.6. Алапес.

7. Дәнекер тіндердің ауыр сырқаттары.

8. Мүйізденуі бұзылған ауыр дерматоздар.

9. Созылмалы ауыр буллезді дерматоз дар.

10. 1, 2 топтағы мүгедек-тік (қамқоршы лық және қор ғаншылық органының шешімі бойынша).

Менің жақын құрбым екінші топтағы мүгедек. Өзі тұрмысқа шықпаған. Алайда жетімдер үйінен бала асырап алуды қалайды. Сұрайын дегенім, екінші топтағы мүгедек адамның бала асырап алуына бола ма, сондай-ақ қандай аурулары бар адамдардың бала асырап алуына шектеу қойылған?

Айгүл КӘРІМОВА, Алматы қаласы

Науқас адамның бала асырап алуға құқы бар ма?Серіктестікті жабу үшін қандай құжаттар керек?Табыс әкелмеген серіктестіктің жұмысын жалғастырудан еш нәтиже болмай тұр. Оның

жұмысын тоқтату үшін не істеу қажет? Қандай мемлекеттік органға хабарласамын? Ержан БӨКЕНБАЙ, Алматы облысы

ҚҰҚЫҚ ПЕН ҚҰРЫҚ ДАТ!

Әбдімәлік НЫСАНБАЕВ, ҚР БҒМ ҒК Философия және саясаттану институтының директоры, ҚР ҰҒА академигі, философия ғылымының докторы, профессор:

Қазақ бай болмай, Қазақстан бай болмайды

– Әбдімәлік аға, гуманитарлық-әлеуметтік ғылымдар саласында қандай кемшіліктер бар? Батыс ғылымынан қандай модельдерді отандық ғылым игілігіне жаратуға болады? Индустриялық-инновация-лық бағдарлама аясында ғылымның алар орны қандай болмақ?

– Алдымен гуманитарлық-әлеуметтік ғылымдарды ілгері бастырмай тұрған кемшіліктер қандай? Сол жайлы айтайық. Кеңес Одағының құлағанына 20 жыл өтсе-дағы аталған саладағы ғылымда өрлеу байқалмайды. Мәселен, ғылыми ортада 3-4 адамның басын қосқан жеке тұлға өте сирек болады. Топ жетекшісі белгілі бір мәсе лені таңдап алып, өзгелер қолдап жатса, әрі қарай үлкен жоба ретінде салыс-тырмалы түрде қанша қаражат, қанша мер-зім қажет, әдіснамасы қандай болуы керек, бағыт-бағдары, динамикасы қалай өрбиді, түпкі нәтижесі не береді дегендей, бас-аяғын әбден ойластырып барып, кешенді, терең, жан-жақты зерттеулер жүргізуге тәуекел етеді. Біздің ғылымда жетекші ғылы ми тұлға зерттелуге тиіс проблеманы таңдауда кемші ліктерге бой алдырып жата-ды. Я бол ма са «ауыр дың үстімен, жеңілдің астымен» дегендей, жарым-жартылай шешіліп қойған, маңызы шамалы, ғылыми құндылығы тө мен мәселелерге босқа күш-жігерін, қайран уақытын зая кетіреді. Сондықтан проблема таңдауда қателік жі-бер меу керек. Біздегі ғылыми зерттеулерде көбіне баяндау басым болып жатады. Батыс елдеріндегідей баяндау дан гөрі компаративистік (салыс тырмалы), гер ме-невтикалық әдісті кеңірек қолдануға ұмты-луымыз керек. Мәселен, «Мәдени мұра» бағ дарламасы бойынша шығып жатқан ұлы Абайдың «Қырық бес қара сөзін» не-ме се Шәкәрімнің сырлы шы ғар маларын герменевтикалық талдау жағы бізге жетіс-пейді. Баяғыда әл-Фарабидің, әл-Ғазалидің герменевтикасы батысқа жеткен. Қазақта да герменевтикалық талдау бол ған.

– Осы арада герменевтикалық талдау дегенді түсіндіре кетсеңіз...

– Герменевтикалық талдау дегеніміз – өлең немесе этикалық формадағы туын ды-да, мифологияның мәтінінде тұнып жатқан философиялық, дүниетанымдық, құнды-лық тық, рухани ой-пікір інжу-маржандары-ның мәні мен мазмұнын ашып көрсету деген сөз. Кеңестік ғылымның барлығында қол-да нылған маркстік әдіснаманы белгілі бір салада ғана кәдеге жаратуға болады. Мы-салы, қазақтың дәстүрлі қоғамын зерттеуге өркениеттік әдіснама керемет ыңғайлы, ал формациялық әдіспен қазақтың болмысын терең зерделей алмаймыз. Бұдан басқа, ғалымдардың шенеуніктерге тәуелділігі ғылымды ұйымдастырудағы кемшіліктердің бірі болып отыр. Бұрын ғалымдарға қар-жыны Білім және ғылым министрлігі, Ғылым комитетіндегі шенеуніктер бөліп келді. Былтыр 4 қыркүйекте Елбасы Н.Назарбаев ғылым бойынша үлкен жиын өткізді. Бұл жиынның қорытындысы бойынша бұдан былай шенеуніктер ғылыми жұмыстарды қаржыландыруға қатыстырылмайды, ға-лым мен ғылым шенеуніктерден тәуелсіз түрде жұмыс істеуі керек. Сол жиынның үлкен жаңалығы – құрамы мықты отандық және шетелдік ғалымдардан тұратын тәуел-сіз ғылыми кеңес құрылып жатыр. Оның бір ерекшелігі – ғылыми кеңестің өзінің аппара-ты болады, ғылыми зерттеулердің бюджетін ғалымдардың өздері айқындайды. Минис-тр ліктерге, Ғылым комитетіне, жалпы, ше-неу ніктерге бағынбайтын ғылыми кеңесті ғалым басқаратын болады. Ғылыми жоба-лар тіркеліп, сарапталып отырғанда ғана ғылымда шынайылық пен объективті шешімдер жасалады. Қазіргі кезде Үкіметтің жанында Премьер-министр басқаратын жоғары ғылыми-техникалық кеңес бар, Қа-зақстанның ғылыми жобаларының жүзеге асуына, елдің инновациялық-индустриялық дамуын біз ғылыми жағынан қамтамасыз етуіміз керек. Ғалымдармен санаспайтын қасаң көзқарасты өзгертуіміз қажет. Отандық ғылым инновациялық, технологиялық дамудың негізі болуы керек.Ғылыми техно-ло гияларды батыс пен шығыста ғана екен деп іздей бермей, отандық ғалымдардың өнертапқыштық жаңалықтарын игілікке жұм саған абзал болар еді. Білім және ғылым министр лігінің басшылығына көрнекті ғалым, ака демик Б.Жұмағұлов келіп, Президенті міздің былтырғы 4 қыркүйекте

ғылым тура сында айтқан ойлары мен қонымды пікір лері іс жүзінде қолға алына бастады. «Ғылым туралы» жаңа заң жобасы бір жылдан бері талқыланып жатыр. Президент айтқан ұсы ныс тар тез орындалуы керек деп ойлаймын. Шенеуніктерден тәуелсіз болу ғылымды дамытудың аса маңызды факторы болады деп есептеймін.

– Мұндай қадамға шенеуніктер дайын ба?

– Қазір дайын емес, дегенмен Елбасы-ның тапсырмасына сай, министрліктер осы ған дайындалып, ғылымды реформа-лауға күш салып жатыр. Біздің елі мізде нағыз ғылымға бағдарланған, тұрпаты бөлек, бұрын-соңды болмаған Назарбаев универ ситеті ашылды. Онда іргелі, кешенді жұмыс тар жүргізетін үш зерттеу орталығы бар. Жаңа университеттің өзінің дербес жарғысы бар, министрліктерге бағынбайды. Назар баев университетінің студенттері бірінші курстан-ақ алаңсыз ғылыми зерт-теумен айна лысып, тәжірибе жинақтайды. Назар баев университеті айрықша үлгідегі әлемдік деңгейдегі беделді оқу орны бола-ды деп үміттенеміз.

– Қазіргі кезде жастар ғылымға бармайды. Өйткені кеңестік кездегі-дей жас маманның үлкен ғалым болып қалыптасуына жағдай жоқ, оның ғалым болуына игі ықпал ететін ғалым тұлға, ғылыми мектеп-тердің жүйесі жоқтың қасы. Ғылымда жаңалық ашуға деген құштарлық азайып бара жатқан жоқ па?

– Рас, бізде талапты жастың ғалым бо-лып қалыптасуының жүйесі жоқ. Кеңес дәуірі кезінде керемет ғылыми мектептер ғылымды алға сүйреді. Мысалы, академик Қ.Сәтбаев негізін қалаған металлогениялық мектептің бүкіл әлемге мәшһүр болғаны белгілі. Ғылым академиясының тұңғыш басшысы болған Қаныш Имантайұлы Қа-

зақ стандағы ғалымдардың ғалымы еді. Ол ешкімге бағынбайтын, сол үшін таяқ та жеді, теперіш те көрді. Ол кісі Менделеев кестесі секілді Қазақстанның металлогениялық картасын жасады. Осының арқасында елдегі ашылғаны-ашылмағаны бар пайдалы қаз-балар ел игілігіне жұмсалды. Ғылымды алға жетелеуші маңызды жайт – жаңалық ашуға ұмтылу. Ескі және жаңа теорияларға тұжы-рым дама сыни көзқарас әманда қажет. А.Эйнштейннің ғылымға төңкеріс әкелген екі бірдей теориясы, Ч.Дарвиннің эволюция-лық теориясы сыналып жатыр. Бұрынғыға сыни көзқарас арқылы жаңалық ашылып, жаңа бағыттағы іргелі зерттеулерге соқпақ салы нады. Р.Декарт айтқандай, күмәндан-байтын адам жаңалық аша алмайды.

– Физика, математика секілді жаратылыстану ғылымдарында ашылған жаңалықтар бірден көзге түседі, жұрт оның игілігін сезінеді. Ал гуманитарлық-әлеуметтік ғылым-дарда ашылған жаңалықтардың жемісін қаншалықты байқап жүрміз?

– Әлеуметтік-гуманитарлық салаға адамзаттың тұтас өткені, бүгіні мен келешегі, саяси-қоғамдық, рухани-мәдени өмірінің барлық саласы, адамдардың өзара қарым-қатынасы, жаратылыспен байланысы кіреді. Философиядағы сана, адам болмысы, адам не үшін дүниеге келді деген сұрақтар – талай ғасырлардан бергі пікірталасқа жалғасып келе жатқан мәңгілік мәселе. Мысалы, адам ның санасына тәжірибе жасай ал-майсыз, оның ішіне кіре де алмайсыз. Өйт-кені адамның миы өте күрделі, онда 14 мил лиард нейрон бар. Сол арқылы ойлай-ды, бар нәрсе материалдықтан идеалдыққа айналады. Баяғы антикалық заманда Грекияда Милеттен шыққан Фалес деген жұрттан асқан данышпан кісі өмір сүрген. Гректердің бәрі соған жүгінетін. Сол данагөй Фалес өзіне-өзі үш сұрақ қояды. Бірінші,

«Бұл дүниедегі ең жеңіл нәрсе не?» деген оның сауалына ешкім жауап бере алмайды. Сонда ол: «Ең жеңіл нәрсе – кеңес беру» дейді. Сол айтқандай, ақыл айтқыштар көп қой. Екінші, «Дүниедегі ең қиын нәрсе – өзін-өзі тану» деген екен. Расында, өзін-өзі тануды мақсат тұтпай, Абай айтқан қоғам-дағы өз орнын бағамдамай, өзгелерге зия-нын тигізіп жатқандар көп. «Дүниедегі ең қымбат не?» деген сұраққа Фалес: «Алтын-нан да, бәрінен де қымбат – уақыт» деп жауап берген екен. Адам өз уақытының қа-ді рін біліп, артына із қалдыруы керек. Фа-лес тің замандасы, эфестік Гераклит «Көп оқы ғандық ақылға ақыл қоспайды» деп қандай дәл айтқан. Сондықтан гуманитар-лық-әлеуметтік ғылымдардың зерттейтін проблемасы мәңгі, ал оның жемісі Абай айтқан «толық» адами қасиеттерге жетелеуі керек.

Бізде ғылыми зерттеудің технологиясын, әдіснамасын өзгерту қажет. Әлемдік деңгей-де зерттеулер жүргізуді жолға қою керек. Мысалы, Түркияда бір кісі белгілі бір мерзім-дік ғылыми жоба бойынша грант ұтып алып, шетелден ірі ғалымдарды, соның ішінде, мені де шақырды. Бізде ондай жоқ, өзіміздің университеттерден ғана шақыра аламыз, ал отандық ғылым дамуы үшін жоба ларға ше-тел ден ғалым шақыру керек. Біздегі ғылыми жобалар ұлттықпен шектеліп қалмай, ауқымына қарай халықаралық деңгейде болғаны жақсы. Еліміз әлемдік қауымдас-тыққа етене кіріп, ашық қоғам құрып жатыр-мыз, ал ғылым жағынан өзіміз ді шектеп, бұрынғы кеңестік формада қалып қойды. Мен сізге айтайын, кеңестік ғылым өзінің қоғамына сәйкес жасалды, өз алдына бәсе-кеге қабілетті болды, физика мен мате мати-ка қатты дамыды, ең алғаш болып ғарышқа адам ұшырды. Қазір біз экономика мен заңды оқитын болып кеттік. Ал дамыған шетелде компания немесе әскери кешендер

мамандарға өздері тапсырыс беріп, оқу кезінде тәжірибеден өткізіп, бітірген соң дайын кадр қылып жұмысқа қабылдайды. Бізде оқу процесі мен өндірістің арасында сабақтастық жоқ. Біздегі үлкен компаниялар тек теорияны оқыған түлектерді жұмысқа алмай жатады. Бізге қайтадан инновациялық даму үшін физика мен математикаға бетбұ-рыс жасау керек. Нарықтық ғылым жасақтап, ол Президентіміз айтқан 2020 жылға арналған индустриялық-инновациялық дамудың басында тұруы керек. Бұрын біз ғылымға мән бермей, білімге ден қойып келдік. Ғылым жетекші орынға шыққанда ғана бәсекеге қабілетті бола аламыз. Прези-денттің ұсынысымен қазіргі кезде ғылымды қаржыландыру үш түрлі болайын деп жа-тыр. Бірі – шетелдегідей гранттық, екінші сі – базалық, ал үшіншісі – мақсатты бағдар-ламалық қаржыландыру негізінде болмақ. Бұрын бір-ақ мемлекеттік қаржыландыру болатын. 2-3 жылға межеленген гранттарды топ құрып, ғылыми зерттеулер жүргізуге кең мүмкіндік туады. Базалық қаржыландыру арқылы ғылыми зерттеу институттарының инфрақұрылымын, керек-жарақтарын жаб-дық тай аласыз. Ғалымның техникалық құ-рал-жабдықтарды қайдан аламын деп басы ауырмауы керек. Мысалы, мен дирек тор бола тұрып, ғылымға керек қаражатты із-деп, әркімге алақан жайып жүремін, олай болмауы керек. Мақсатты бағдарламалық ұлттық қауіпсіздік, сыртқы-ішкі саясат мәселелерін, ұлтаралық татулық, дінаралық түйткілдерді зерттеуге бағытталады. Құдайға шүкір, еліміз тыныштықта, татулықта өмір сүріп жатыр, осылай жүре береді деп қарап отырмау керек, оны жетілдіріп зерттеген жөн. Мысалы, көрші Қытай елінде 100 па-йыз мемлекет қаржыландыратын қоғам дық ғылымдар академиясы бар. Бұл акаде мия Қытайдың тарихын, даму динамикасын, қы тай ұлтының рухын зерттеп, 10 томдық

еңбек шығарды. Мен «сіздер ежелгі өрке-ниет тің, бәйтеректей мәдениеттеріңіз бар, миллиардтан астам үлкен халықсыздар, кімнен қорқасыздар?» деп сұраймын ғой. Сонда олар «ойбай, біз жаһандануға жұты-лып кетеміз бе деп қорқамыз» дейді. Ал біз отарлық, одан бері тоталитарлық дәуірдегі жаншылған рухымызды неге зерттемейміз? Қазақ – тумысынан дарынды халық, біздің жастарымыз шетелдегіден асып түспесе, кем емес. Баланың басына білімді шелектеп құйып тастау мақсат болмауы керек. Әл-Фараби айтқандай, тәрбиесіз берілген білім – қауіпті. Білім тәрбиемен бірге берілуі тиіс. Ұлттық негізде ғана батыс пен шығыстың әмбебап құндылықтарын игерген абзал. Бірақ білім әлемдік деңгейде, тәрбие ұлттық деңгейде болса деген тілегім бар. Қазақ бай болмай, Қазақстан бай болмайды.

– Елбасымыз ЕҚЫҰ-ға қатысты батыс пен шығыстың арасында әлі де сеңі сөгілмеген қасаң стереотиптер барын айтты ғой. Сол сияқты ғылымда да өзге мәдениетке мұрын шүйіре қарайтын еуроцентристік көзқарас, пайымдау үстемдік құрып келеді. Еуроцентристік көзқараспен қазақтың өзіндік болмысын, дәстүрлі қоғамын бағалау мүмкін емес қой...

– Дұрыс айтасыз. Әсіресе әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар бойынша бел алып кеткен еуроцентристік көзқарастарға қарсы күресіп келе жатырмыз. Еуразиялық кеңістікте отырған бізге батыстың ақыл-ойы, озық технологиясын да, шығыстың иманды-лы ғы, даналығы мен адамгершілігін ұштас-тыра білген тиімді. Алла нәсіп еткен стра-тегиялық, алтын көпір іспетті орнымызды орайлы пайдалануымыз керек. Осы аралық-та түркілік бастауларымызға және болмысы-мызға терең үңілуіміз керек. Батыс дүниета-нымы сыртқы дүниені өзгерту арқылы өзіңді өзгертуге басымдық берсе, шығыста өзіңді өзгерту арқылы сыртқы әлемді тануға бола-ды деген қағиданы ұстанады. Сондықтан еуроцентризмге де, шығысцентризмге де бой ұрмай, қазақтың болмысын, құпиясын мәдени өркениеттік деген іргелі әдіснама арқылы ашуға болады. Жақында Ш.Уәли-хановтың 175 жылдығына арналған конфе-ренцияда баяндама жасадым. Сонда айт-тым, Қазақстанның тарихы бар, ал қазақтың тарихы жоқ деп. Бұл үшін қазақтың шығу тегі, қалыптасуы, яғни этногенез проблемасы шешілуі керек. Башқұрттар өздерінің этно-генез мәселесін зерттеп қойған. Осы бағытта қазақтың нағыз тарихын зерттейтін мемле-кеттік емес орталықтар жұмыс жасап жатыр. Мысалы, он шақты жыл бұрын кәсіпкер Хайрулла Ғабжалилов деген азамат «Алаш» тарихи зерттеу орталығын құрып, қазақтың ру-тайпаларының тарихына түрен салды. Осындай мемлекеттік емес, ұлттық мүддені темірқазық еткен, тамаша тәуелсіз зерттеу-лер бізге ауадай қажет. Қазақ тарихында өткір дискуссиялық мәселелер, ашылмаған ақтаңдақтар өте көп. Сондықтан тарихты зерттейтін мемлекеттік және мемлекеттік емес зерттеу орталықтары бірлесіп, қазақ-тың ортақ тарихын жазып шықса, көп мәсе-ле шешілер еді. Біз де осы уақытқа дейін ғылыми-зерттеу жұмыстарын бір пәннің төңірегінде жүргізіп келдік, пәнаралық зерт-теулер болған жоқ. Бұл мәселені мен таяуда өткен Білім мен және ғылым министрлігінің мәжілісінде көтердім. Әлеуметтік-гумани-тарлық бағдардағы институттар арасында пәнаралық кешенді зерттеулерді бастау қажеттігін ұсындым. Әйтпесе, тіл мамандары өз қазанында қайнап, әдебиетшілер өз бе-тін ше, тарихшылар мен археологтер өз ал-дына, философтар өз бетімен кетіп, бас-ба-сына үй тігіп, бірін-бірі білмейтін де, оқы майтын да халге жетті. Бастама ретінде барлық қоғамдық-гуманитарлық институт-тардың қатысуымен «Тәуелсіз Қазақстанның қалыптасуы мен дамуы: тәжірибе, мәселе-лері мен келешектері» деген атпен көлемі 50 баспа табақ, екі томнан тұратын ғылыми

зерттеулер жинағын ұйымдастырып, осы атауда конференция ұйымдастыруды ұсын-дым.

– Шетелде бүкіл қоғамдық пікірге, саяси шешімдер қабылдауға ықпал ететін КАТО, Брукингс, Карнеги, Ранд корпорациясы секілді танымал ақыл-ой орталықтары бар. Бізде осындай ақыл-ой орталықтарының жұмыс істеуіне алғышарт бар ма?

– Өкінішке қарай, осындай ақыл-ой ор-талықтарына алғышарт болатындай отан-дық бизнес елдегі ғылымға қарай бет бұр-ған жоқ. Алпауыт бизнесмендер ғылым ды онша жақсы көрмейді. Біздегі үлкен би знес Алла Пугачева секілді ресейлік әртіс тер ді, Италиядан ариялар орындайтын әншілерді шақыруға бейім тұрады. Бәлкім, бұл да дұрыс шығар. Бірақ Тәуелсіздігімізге бақан-дай 20 жыл болған кезде бизнес ғы лым-білімге қарай, мәдени кешенді жасау ға, ұлттық мәдениетті көтеруге, қазаққа қарай бет бұруы керек қой. Айналып кел генде, жиған дәулеті қазақтың ақшасы емес пе? Шетелде не көп – қаптаған қор көп, көрші Ресейде толып жатқан арнайы ғылы ми гума ни тарлық қорлар жұмыс істейді. Бізді жобаларға қатысуға шақырып жатады. Біздің министрліктің олармен ынтымақтастық туралы келісімінің мерзімі өтіп кетіп, жоба-ларға атсалыса алмай жатыр. Сол сияқты отандық бизнес мемлекеттен бөлек, бір-бірімен бәсекеге түсетін қорлар құрып, бай-қаулар жарияласа, ғылымның өркендеуіне үлес қосып жатса, нұр үстіне нұр болар еді.

– Өзіңіз елдегі кәсіпкерлерге ғылымға қаржылай қолдау білдіру жөнінде салмақ салып, өтініш жасап көрдіңіз бе?

– Айтып та, хабарласып та көрдім. Конференциялар өткізуге дегендей, аздаған көмек береді. Көмектескенде де, баспасөзге өзінің аты-жөнін жазуды сұрайды, «міне, 60 мың теңге беріп қолдап жатырмын», осы арқылы өзін өзгелерге насихаттағысы келе-ді. Әлбетте, зерттеу кітапқа қаржы бөліп жатса, біз де осындай еңбек жанашыр аза-маттың қаржылай демеушілігінің арқасында жарыққа шықты деп жазып қояр едік. Бір кезде «Қазақ энциклопедиясын» басқарып тұрғанда «Түркістан» энциклопедиясын шығармақ болып, қолдау білдіруін сұрап, ЮНЕСКО-ға арнайы хат жаздым. Сонда ЮНЕСКО 10 мың доллар берді. Бұдан бөлек, Түркиядағы Намык Кемал Зейбек деген аза-мат «Қожа Ахмет Ясауи» қорынан 25 мың дол лар бөлді. Сол кезде министр болып отыр ған марқұм Алтынбек Сәрсенбаев мемлекет тарапынан біздің жұмысымызға қолдау көрсетті. Сөйтіп, тұңғыш рет құрас-тырылған «Түркістан» энциклопедиясын Елбасына көрсетіп, ол кісі біздің еңбегімізді жоғары бағалады. Оны түріктер өз тіліне де аударып, басып шығарды.

– Еліміздің индустриялық-инновациялық даму бағдарламасына байланысты Үкімет ғалымдар қауымына ұсыныстар жасап жатыр ма? Ғалымдар бұл жобаға қалай атсалыспақ?

– Білім және ғылым министрі Бақытжан Жұмағұлов мырза ғалымдармен өткізген үлкен жиынында 15 желтоқсанға дейін жаңа «Ғылым туралы» Заң қабылданып қалатынын айтты. Бұдан соң алдағы жылы 1 қаңтардан бастап ғылымды қаржыландыру жоғарыда айтқан үш бағытта жүргізілетін болады. Осыған байланысты ғылыми-техни калық ресурстар инновациялық да-муы ның негізгі факторы болуы қажет. Индус триялық-инновациялық бағдарлама негізінде байқаулар жарияланады, соған дайындалуымыздың қажеттігін айтты. Бұған ұсынылған жобаларды ғылыми кеңес са-рап таудан өткізеді. Сондықтан жаңа рефор-ма отандық ғылымға үлкен серпіліс әкеледі деп ойлаймын.

– Әңгімеңізге рақмет. Әңгімелескен Құбаш САҒИДОЛЛАҰЛЫ

Солтүстік Қазақстан облысы ІІД есірткі бизнесіне және ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес басқармасының жедел уәкіл-дері Қызылжар қаласына 200 келідей мари хуананы әкелген Жамбыл облысының екі тұрғынын ұстады. Олар Шу қаласында тұратын ерлі-зайыптылар болып шықты. 1968 жылы туған ер адам бұрын есірткі сатқаны үшін сотталған екен. Осыдан тура бес жыл бұрын дәл осы Қызылжарға 250 келі марихуана әкелемін деп ұсталып, басы істі болған. Шамасы, ол «аузы күйген үрлеп ішеді» деген қазақ нақылын қаперіне ал-ма ғанға ұқсайды. Енді, міне, 200 келімен құрыққа ілігіп отыр.

Айдар ХАБИБУЛИН, есірткі бизнесіне қарсы күрес басқармасының бастығы:

– Бұл қылмыстық жұп есірткіні пиязға толы жүк көлігімен жеткізген. Сегіз қапқа салынған марихуана жүк ортасында жасырылған. Ерлі-зайып-тылар есірткінің облысқа ойдағыдай жеткенін білгеннен кейін асықпай по-йыз бен келген. Екеуі Қызылжарда жал-ға алған пәтерлерінде құрықталды. Қазіргі кезде күдіктілердің екеуі де

уақытша ұстау абақтысына жабылды. Факті бойынша ҚР ҚК 259-бабының 3-тармағы, яғни «Алдын ала сөз байласқан адамдар тобымен ірі мөлшерде есiрткi заттарын немесе жүйкеге әсер ететiн заттарды өткiзу, дайындау, жөнелту мақсатында заңсыз иемденiп алу, тасымалдау, сақтау және өт-кізу» деген айыппен қылмыстық іс қоз ғал-ды. Қылмыстық кодекстің бұл бабы бойын-ша мүлкi тәркiленiп, жетi жылдан 12 жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылған. Тәркіленген ірі мөлшердегі есірткі қара базарда 8 миллион теңгеге бағаланады екен.

Ербақыт АМАНТАЙҰЛЫ,Қызылжар

«Достық» кеденінің баспасөз қызметінің хабарлауынша, 7 қарашада сағат 10.00 шамасында Қазақстан Республикасының азаматынан 70 дана жасырын ақпарат алуға арналған техникалық құрал табылды. Жасырын тауарды жолға алып шыққан жолаушы бұл техникалық құралдарды заңсыз сатып алыпты.

Аталған факт бойынша қазіргі уақытта ҚР ҚК 143-бабының 3-тармағы бойынша қылмыстық іс қозғау үшін арнайы сарап-тама жүргізілуде.

Сағыныш НАМАЗШАМОВА,Алматы облысы

Қызылжар есірткінің «астында қалды»

Қытайдан шпиондық құралдар әкеле жатқан адам ұсталды

e-mail: info@alashainasy.kz

ҰСЫНЫСҰлыбританияда Лондон университетінің жанында ХІХ ғасырдан бері

үзілмей келе жатқан деңгейі өте жоғары ғылыми семинар өткізіліп тұрады. Сол сияқты ХХ ғасырдың 50-жылдарынан бері Италиядағы Рим клубында дүниежүзіне әйгілі ғалымдар бас қосып, әлем дамуының тенденциялары мен динамикасын, ғаламдық экологиялық мәселелер бойынша дискуссия жүргізеді, іргелі еңбектер жариялайды. Олардың мүшелерінің көбі Нобель сыйлығының иегерлері болып саналады. Бұдан басқа, Лондонда физиканың негіздері және философиясы деген әлемге әйгілі ғылыми семинар өткізу дәстүрге айналған. Мен Орталық Азияда шетелдік ғалымдардың басын қосып, жаңа пікірлердің алаңы болатын Алматы семинарын ашсақ деп армандаймын.

Қызылжарлық тәртіп сақшылары мол олжаға кенелді. Олар ерлі-зайыптылардан 200 келі есірткі затын тәркіледі. Бұл – облыста жыл басынан бері айналымнан алынған ең ірі көлемдегі көкнәр.

«Үрімші – Алматы» бағытында қатынайтын №13 халықаралық «Жібек жолы» жолаушылар пойызына кедендік тексеру жүргізуі барысында «Достық» кедені саудадан тыс айналымды рәсімдеу бөлімінің мамандары контрабандалық тауарды қолға түсірді.

ҚР Әділет министрлігі ма-ман дарының мәлі ме тінше, се-рік тестікті тіркеуден алып тастау «Заң ды тұлғаларды ме м ле кет-тік тіркеу және филиал дар мен өкілдіктерді есепке алуды тіркеу туралы» Заңның 161-ба бына сәй кес, жүзеге асырыла ды. Ол үшін заңды тұл ға немесе оның жабылуы тиіс бөлімі ор налас-қан мекен жайдағы Ха лыққа қыз мет көр сету орта лы ғына ха-

бар ласу қажет. Ор т алықта мына дай құжаттар талап еті-леді:

– ҚР Әділет министрлігі бе-кіт кен заңды тұлғаны тіркеуден алып тастау туралы өтініш;

– заңды тұлға жетекшілері-нің мекемені жабу туралы ше-ші мі;

– заңды тұлға ережесінің түпнұсқасы;

– заңды тұлғаның тіркеуге

алынғандығы туралы куәлігінің түпнұсқасы;

– заңды тұлғаның статисти ка-лық карточка сының түпнұс қа сы;

– салық төлеушіні тіркеу туралы куәліктің түп нұс қасы;

– заңды тұлғаны тіркеуден алып тастау үішн ақы төленгенін растайтын түбіртек;

– салық органы беретін мем-ле кетке қарызы жоқтығы жөнін-дегі анықтама.

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

№198 (424) 13.11.2010 жыл, сенбіwww.alashainasy.kz 7e-mail: info@alashainasy.kz

? Б I Л Г I М К Е Л Г Е Н Б I Р С Џ Р А ЋБ I Л Г I М К Е Л Г Е Н Б I Р С Џ Р А Ћ

Жастар арасындағы Ресей құрамасы Чехияға кетіпті. Осы құраманы бір кездегі Қазақстан құрамасының үздік ойыншысы Евгений Корешков жаттықтырады екен. Ресей жастар құрамасына біздің жерлесіміз қашан бас бапкер болып тағайындалған?

Ерасыл НҰРДӘУЛЕТҰЛЫ, Қарағанды қаласыНегізі, Ресейдің жастар ара сын-

дағы құрамасының аға жат тық ты-ру шысы (бас бапкері) – Валерий Брагин. Алайда биылғы маусым-да ғы халықаралық додалар күнтіз-бе сінде Ресей жастары үшін екі тур-нир бір-біріне тұспа-тұс келіпті. Бірі – 7-20 қараша аралығында Кана-да да, екіншісі 11-15 қараша ара-лы ғында Чехияда өтуде. Ресей хок-

кей федерациясы осы екі тур нир ге де қатысу жөнінде шешім қабыл-дап, жастар арасында тағы бір құра ма жасақтады. Бірінші құра ма-сын Валерий Брагин өз көмек шіле-рімен Канадаға бастап кетті де, екін ші құрамаға Евгений Кореш ков аға жаттықтырушы болып бекітілді. Қазақ стан тумасы осы күзде жаңа коман да жасақтап, оларды Чехияға

СЕМСЕРЛЕСУ СПОРТЫ

ДОДА

Барған бетте шпагашылар арасындағы жекелей сында Эльмир Әлімжанов 12-орын ға ие болған. Болды, бұдан соң біздің сем сершілер екінші ондыққа да іліге алмай, көш соңындағы орындарды саялау-мен шектелді. Мысалы, шпагашылар ара-сын дағы жекелей сында Дмитрий Грязнов 83-орынға, Сергей Шабалин 90-орынға, Александр Аксёнов 127-орынға табан тіреді. Әйелдер арасындағы жекелей сын-да да шпагашы қыздарымыз жоғары нә ти-же көрсете алмады. Карина Рахметова 79-орынды, Жәмила Юнусбаева 98-орынды, Оксана Сватковская 108-орынды қанағат тұтты. Осы жерде айта кетейік, қырғыз қыз дары 47-інші, 57-інші, 74-інші орын-дар ды иеленісті. Енді өздеріңіз-ақ салыс-ты ра беріңіздер. Шпагашылар арасындағы ко ман далық сын кеше аяқталды. Оның нәти жесін кешке дейін алып үлгермедік.

Қылышпен семсерлесуші ноянда ры-мыз дың да көрсеткіштері көңілге қонымды емес. Ерлер арасында Андрей Балабанов 86-орынмен, Жансерік Тұрлыбеков 89-орынмен, Ералы Тіленшиев 91-орынмен, Евгений Фролов 118-орынмен шектелді. Әйелдер арасында Юлия Живица 39-орынды, Тамара Почекутова 92-орынды,

Әлия Бектұрғанова 94-орынды, Анастасия Гиматдинова 100-орынды иеленісті. Коман далық есепте жігіттеріміз 25 коман-да ның ішінен 17-орынға ие болса, қыз да-ры мыз 22 команда қатысқан сайыста 16-орынға орналасты.

Ал рапирадан бізден ешкім әлем чем-пио натына барған жоқ. Әрі Азия ойын да-рына да қатыспайды. Көш соңында 100-орыннан жоғары орын алудың өзі мұң болғанша, үйде қалған дұрыс шығар, бәл-кім.

ВЕЛ

ОТР

ЕК

Нұрғазы САСАЕВ

Салтан СӘКЕН

Шпага және қылыштағы жігіттеріміздің же келей сындағы нәтижелеріне көңіл бөлсек, тәжірибелі спортшыларымыздан жас тарымыз асып түсті. Сондықтан жас-тарға жол берген дұрыс сияқты ма, қалай? Осы орайда спортшыларымыздың жас-тарына көңіл аударсақ, Тұрлыбеков пен Тіленшиев 1985 жылы, ал Әлімжанов пен Грязнов 1986 жылы туған жігіттер. Қал ған-дары олардан жас. Тек Шабалин мен Аксёнов қана бұлардан едәуір үлкен. Бірі – 1971 жылғы да, екіншісі – 1975 жылғы.

Парижде семсерлесу спортынан 2010 жылғы әлем чемпионаты аяқталуға айналды. Қазақстан Франция астанасына Азия ойындарында ел намысын қорғайтын нояндарын толығымен жіберген. Бірақ олардың Париждегі көрсеткіштері – тым тұщымсыз. Мұнаралы Парижді көру үшін ғана барған ба дерсің...

XVI ЖАЗҒЫ АЗИЯ ОЙЫНДАРЫ

Бортында боксшылар, дзюдошылар және спорттық би, нысана көздеу, гимнас-ти ка шеберлері бар алып ұшақ Үрімшіден Гуанжоуға қонған бетте жергілікті уақыт 16:00-ге таяп қалған болатын. Қазақ стан-дық делегацияның басшысы Елсияр Қана-ға тов мырза шұғыл жиналыс өткізіп, Азия ойындарының ашылуына барынша жақсы дайындықпен шығуымыз керек екендігін алға тартты. Азия ойындарының алғашқы күні нысана көздеу мен дзюдо шеберлері және ауыр атлеттер бақ сынайтындықтан, ашылу салтанатына басқа спорт түрле рін-де гі спортшылар қатысатындығын жеткізді. Ал Азиаданың ашылу салтанатында елі-міздің көк байрағын боксшы Серік Сәпиев ұстап шығатын болды. Былғары қолғап шеберлерінің шаршы алаң бәсекесі 16 қараша күні басталады.

Телмұхамет ЗЕКЕН

Көк байрақ Сәпиевтің қолында

Рыпакова әлемнің үздік бестігіне ілікті ме?Осыдан бірер күн бұрын кейбір достарым "Халықаралық

жеңіл атлетика федерациясының сайтына кіріп, Ольга Рыпаковаға дауыс бердік" деп еді. Сол дауыс беру рәсімінің қорытындысы не болды екен? Жерлесіміз әлемнің үздік жеңіл атлеті атанды ма?

Карина РАҚЫШ, Алматы қаласы

Өкінішке қарай, үш қарғып секі-ру және ұзындыққа секіру сайыс та-рынан халықаралық аре нада ерек-ше көзге түсіп жүрген Оль га Рыпа кова ақтық сынға ілік пе ді. Сіз айтып отырған дауыс беру рәсімі 2010 жылдың ең үздік жеңіл атлетін анық таудың бірінші кезеңі ға на бо-

латын. Үш апта бойы төрткіл дүние-дегі жеңіл атлетика жан күйер лері Халықаралық жеңіл атлетика феде-ра цияларының қауымдастығы (ІААF) іріктеп алған 10 спортшыға дауыс берген (ерлер және әйелдер ара сында). Содан соң IAAF әр спорт- шының дауысын санап, қо ры тын-

дысын шығарып, бес спортшыны сұ рыптап алды. 21 қараша күні осы-лардың біреуі 2010 жылғы әлем дегі ең үздік жеңіл атлет ата на ды.

Әйелдер арасындағы үздік бес тік:

Вероника Кэмпбэлл-Браун (Ямайка) – 100 м Милках Чемос Чейва (Кения) – 3000 м б/а Джессика Эннис (Ұлыбритания) – жетісайыс Эллисон Феликс (АҚШ) – 200 м Бланка Власич (Хорватия) – биіктікке секіру.

XVI жазғы Азия ойындарында ел намысын қорғайтын Қазақстан делегациясы Гуанжоуға келіп жетті.

Сон да осы екі аралықта, яғни 1975 жылдан бастап, 1985 жылға дейін 10 жыл бойы елімізден бірде-бір ноян шықпағаны ма?

Жалпы, семсерлесу спорты – бізде өзіндік шежіресі бар спорт түрі. Ноян да-рымыз Олимпиада ойындарына да қаты-сып жүруші еді. Вячеслав Григорьев 1996 жылы Атланта Олимпиадасына қатысып, 25-орын алған (рапира). Ол 1992 жылы Барселона Олимпиадасында да бақ сы на-ған. 2000 жылғы Сидней Олим пиа дасына бес бірдей спортшымыз қатысты: Игорь Цель (қылыш, 35-орын), Наталья Гон ча-рова (шпага, 38-орын), Нелля Севос тья-нова (рапира, 38-орын), Андрей Колганов (рапира, 40-орын), Сергей Шабалин (шпага, 40-орын).

2002 жылы Бусанда өткен XІV Азия ойын дарында шпагашыларымыз коман да-лық есепте бірінші орын алып, мерейі мізді тасытқан. Сол жолы ерлікке пара-пар жеңіске қол жеткізген команданың сапында Сергей Шабалин мен Александр Аксёнов болған. 2005 жылы жасөспірімдер ара сын дағы әлем чемпионатында Энвер Әлімжанов күміс пен күптелген. Бір жылдан соң жас өс-пі рімдер арасындағы әлем чемпионатында шпагашы бозбалаларымыз бірінші орын алды. Алайда содан бері семсершілеріміздің есте қаларлықтай ерен жетістіктерін көре алмай жүрміз. Өкінішті-ақ...

Ең өкініштісі, Вячеслав Григорьев сияқ-ты тәжірибелі семсершілеріміз АҚШ-қа кетіп, Нью-Йоркте семсерлесу спор тынан білдей бір академия ашып, еңбек етуде. Яков Даниленконың Нью-Джерсиде «Медеу» деген спорттық клубы бар. 1998 жылы мұхит асқан Бақытжан Әбдіқұлов та атақ-беделден кенде емес. Басында Мексикада еңбек еткен Әбдіқұлов содан соң Чикаго қаласында жас нояндарға дәріс берді. Өзінің «Дрим» атты клубында бапкер болып қызмет ететін жерлесіміз рапирадан АҚШ-тың үздік жаттық ты ру-шысы да атанған.

Ал бізге әлем чемпионатында алғашқы ондыққа ілігетін семсерші дайындаудың өзі мұң болуда...

Велотректі өткенде Халықаралық вело-си педшілер одағының (UCI) техникалық нұсқаушысы Бернард Дармет келіп, көріп кеткен екен. Әр бұрышын мұқият өлшеп, зерттеп шыққан нұсқаушы осынау ғима-рат қа таңғалып кетіпті. «Бұл велотрек әлем дегі ең үздік велотректің бірі болады. Мұндай ғимаратты бұрын-соңды көр ме-ген мін. Мұнда қонақүйі дейсің бе, баспасөз мәслихатын өткізетін зал дейсің бе, не керектің бәрі бар. Соның бәрін белгілі бір өлшеммен есептеп салғанына таңғалдым. Жол төсемі барлық әлемдік стандартқа сай жасалған екен», – деді ол.

Аталмыш құрылыстың бас мердігері бол ған Mabetex Group компаниясының

Астанада күніге неше түрлі көзтартар ғимараттар бой көтеріп жатады. Бірақ мынаның ерекше көңілде қалатын, таңдай тақылдатып тамсанып айтатын ғимарат екеніне ешкімнің таласы жоқ шығар. Айтпағымыз – Астанадағы республикалық велотрек. Қысқы Азия ойындарына орай құрылысы біткен велотрек шетелдіктердің қызғанышын тудырып, жақсы бағасын алып та үлгерді.

вице-президенті Агима Поклидің айтуын-ша, Халықаралық велосипедшілер одағы велотректі ғана жоғары бағалап қоймай, тұтастай спорт нысанын үздік деп танып, сертификаттарын берген. «Бұл – көп функ-ционалды спорт нысаны. Мұнда үлкен футболдан басқа, барлық спорт түрлерінен жарыстар ұйымдастыруға болады. Соны-мен қатар концерт те қоюға болады. Оның үстіне, акустикасы да керемет, бәрін сынап, тексеріп көрдік», – дейді Агима Покли. Іші алдыңғы қатарлы технологиялармен жаб-дық талған. Оның айтуынша, аталмыш нысан ның құны 16 миллиард теңге болған. Бәрін айт та, бірін айт, өңгесіне таңғала бер мейтін қытайлықтар да бұл ғимаратқа жарасымды ат тағыпты. Қытайдың China Daily газеті бұл спорт кешенін «Астананың жаңа маржаны» деп атапты.

Еуропаның атақты велодромы Ұлы-бри танияның Манчестер қаласында екенін білесіздер. Естеріңізде болса, сол вело-дром ның арқасында Ұлыбритания Бей-жіңде өткен Олимпиададан медальды күреп әкеткен еді. Ал біздің велотрек сол вело дромдағы олқылықтарды ескеріп салын ған екен. «Велошабандоздар, енді шаппай көр» дерсің.

Сонымен, ауыздың сілекейін шұбыртып мақтаған велотректің несі ерекше дейсіз ғой. Кешеннің жалпы аумағы – 56 мың текше метр. Ішіне 10 мың адамға дейін сыяды. Ал ғимараттың шатыры вело ша-бан доздың бас киімін бейнелеп салынған. Бес қабаттан тұратын велотректің жер тө-ле сінде бассейн, сауна, баскетбол және волейбол алаңдары, велосипед жөндей тін шеберхана, гимнастикалық зал сияқты т.б.

бөлмелер бар. Бірінші қабатында кон-ференс-залдар, мейрамхана, кафе-бар, белесебет мұражайы, кітапхана, асхана секілді «ханалар». Негізгі кірер есік те осы қабатта. Екінші қабатында жұртшылық де-ма латын жер, гардероб, медициналық орталық бар. Осында отырып жарыстарды тамашалайтын монитор да орналасқан. Үшінші қабатта әкімшілік кеңселер, БАҚ өкілдеріне арналған бөлмелер, сондай-ақ қонақүй бар. Төртте трибуналар, VIP және БАҚ-қа арналған орындар т.б. Міне, біз мақтаған ғимарат осындай. Маржан десе, маржан-ақ! Сайдың тасындай азамат та-ры мыз ертеңгі күні осыдан шынығып, мар-жандай боп шығып жатса, неге маржан демеске?..

Астана

«Қазақ» Корешков Ресей құрамасының бас бапкері ме?

ФУТ

БОЛ

Кереку қола жүлдесін тойлады

Бұл кеш «Ертіс» клубының биылғы мау-сымдағы әдемі голдарының бейне-ролт гі-мен басталды. Бұл көрсетілім команданың сүйікті әні «Ер-тіс» әуенінің сүйемелдеуімен сомдалды. Бұдан соң сахнаға «Ертіс» фут-бол клубының ойыншылары мен бап кер-лері шақырылды. Қазақстан футбол фе де-ра циясы атынан құттықтау сөз сөйлеген ҚФФ вице-президенті Виктор Катков «Ертіс ке» ерен жетістіктер тілеп, команда мү ше лерін қола жүлдемен марапаттады. Қола медаль мына футболшыларға тап сы-р ыл ды: қақпашылар – Д.Лория, А.Цирин, Н.Калмыков, қорғаушылар – Р.Гумар, В.Чер нышов, М.Жалмағамбетов, А.Михай люк, Е.Ахметов, жартылай қорғау шы лар – К.Заречный, П.Говедарица, М.Николич, Д.Шомко, А.Бірқұрманов, В.Крюков, С.Иванов, Е.Кузнецов, шабуыл-шы лар – Г.Маль цев, Г.Даскалов, В.Голо-вёш кин, жат тық тырушылар – Т.Бай су фи-нов, С.Әбдуә лиев, Ю.Ишутин, команда бас шысы – А.Шалтынов, дәрігер – А.Левин, массажшы – И.Горбунов.

Павлодар облысының әкімі Бақыт жан Сағынтаев жер лес терін қола жүлделерімен құттықтап, ал да ғы маусымда бұдан да жоғары жетістіктерге қол жеткізуіне тілек білдірді. Сондай-ақ дүйім бір коман даны ұстап тұруға көмек тес кен демеу ші ле ріне алғыс білдірді. Облыс әкіміне де қола жүлде тапсы рыл ды. Бұдан соң команданың бас бапкері Талғат Байсуфинов пен ка пи таны Давид Лория сөз сөйледі. Мере келік кеш жер гілікті өнерпаздардың кон цер тімен жалғас ты.

Біз де өз кезегімізде бас бапкер Талғат Бай суфиновті құттықтаймыз. Өз қара-мағында аяқдоп өнерінің жарық жұл дыз-дары жоқ болса да, командасындағы футбол шылармен ұжымдық ойын үлгісін көрсете білді.

Енді «Ертістің» ерен жетістіктеріне тоқтала кетсек. Команда 1965 жылы шаңырақ көтерген. Еліміздің бес дүркін чемпионы: 1993, 1997, 1999, 2002 және 2003 жылдардағы. Бұл орайда «Ертістен» асқан ешбір клуб жоқ. Кейінгі жылдары ешкімге дес бермей жүрген «Ақтөбенің» өзі – әзірше елміздің төрт дүркін чемпионы. Осы мен 13-рет Қазақстан чемпионаты ның жүлдегері атанып отыр. Үш рет күміспен күптеліп, бес рет қола жүлдеге қол жеткізді. 1997 жылы Қазақстан кубогының иегері атанды.

1965 жылдан бастап 1968 жылға дейін «Ертіс» деп аталып, 1968-1992 жылдар аралығында «Трактор» деп аталған. Ал 1993-1995 жылдары «Аңсат» деп атал-ғанын білетін боларсыздар. 1996 жылдан бастап өзінің байырғы атауына қайта оралды. Ел чемпионатына 19 рет қатысты. Осы 19 чемпионаттағы жеңіс терінің жалпы саны де өзгелерден көп.

Дархан ӨМІРЗАҚ

Кастаноның сөзіне қарағанда, істің соң-ғы нүктесі үш айдан соң ғана белгілі болуы мүмкін. Бұл мәселенің ақ-қарасы белгілі велошабандоздың іс барысында қандай дәйектер келтіретініне байланысты ажы ра-тыл мақшы. Өздеріңізге мәлім, «Астана» ве ло клубының экс-сер кесіне қатысты зерт-теу кезінде оның зәрінен тыйым салынған кленбутерол табыл ған болатын. Спортшы оны «бұзылған еттен болды» деп ақталып отыр. Ал Аль бер тоның отандасы Педро Дельгадо допинг пен ұсталған жерлесінің спорттан алты айға дейін аластатылуы мүмкін екенін айтады. «Контадор өз ден-сау лығына айтарлықтай нұқсан келтірді. Клен бу те ролды қанға енгізу жазаға лайық. Өз басым бұл үшін оны қатаң айыптамасам да, Контадордың спорттан аластатылатынын сеземін», – дейді ол.

Болатбек МҰХТАРОВ

Осы аптаның ортасында Павлодар қаласы «Ертіс» футбол клубының қола жүлдесін тойлады.

алып кетті. Евгений Корешковтің Ресей дің жастар арасын дағы екінші құра масына аға жат тық тырушы бо-лып тағайындалу себебі – ол жас тар-ды жаттықтыруда көзге түсіп жүр. 2007 жылдан бастап «Метал лург» (Магнитогорск) клу бы ның фарм-клубын жаттықтырса, соңғы жылдары осы қаланың "Сталь ные лисы" деп аталатын жас хоккей шілерін баптап жүр. "Стальные лисы" – Құрлықтық хоккей лигасындағы коман далардың фарм-клубтары негізін де құрылған Жастар хоккей лига сының өткен маусымдағы чем пио ны. Яғни осы лиганың алғашқы чемпионы.

СУРЕТТЕ КІМ?

Талантты жазбай таныңыз

Мына суреттегі әдемі қыз бүгін Гуан-жоуда ел намысын қорғайды. Жүзу спор тының дүлдүлі екенін біліп отырған шығарсыздар. Биыл сәуір айының 2-сінде 18-ге толды. Жүзу спортының ең қиын түрі баттерфляй әдісімен мал-ти ды. Еліміздің бірнеше дүркін чем пио-ны. Ел рекордын бес мәрте жаңартты. Кейінгі жылдары Тараз спортының мақ-та нышына айналды. Алайда орта мек-тепті Алматыдағы спортқа дарынды ба лаларға арналған мектеп-интернатта бітірді. Халықаралық додаларда да тәп-тәуір нәтиже көрсетіп жүр. Мысалы, 2009 жылы Вьетнамда өткен жабық иммараттағы ІІІ Азия ойындарында төрт медаль жеңіп алды. 100 метрге жүзу де алтын алса, бір күміс пен екі қо-ла жүлдені эстафетада еншіледі. Соны-мен, бұл кім?

А) Екатерина РуденкоӘ) Юлия ЛитвинаБ) Эльмира АйғалиеваВ) Әсел ЖақаеваӨткен жолы төл өнеріміз тоғыз құ-

малақ ойынының жарық жұлдызы Әсел Далиеваның суретін бергенбіз. «Бұйырт са, осы бір-екі күнде әлем чем-пио ны болуы керек» деп жазып едік, Әсел үмітті ақтап, екі дүркін әлем чемпионы атанды. Астанада өткен бірінші әлем чемпионатында клас си-калық ойында да, блицте де ешкімнен ұтылмай, екі мәрте жеңіс тұғырының ең биік саты сы на көтерілді. Машинаның жа нында түс кен суретін берген себе-біміз, былтыр Қызылордада халық ара-лық турнир өтіп, сонда Әсел бірінші орынға ие болып, бас бәйгеге тігілген шетел дік автокөлікті ұтып алған.

Нояндарымыз көштен қалды

Астананың сәулетті маржаны

Гуанжоуда (Қытай) өтетін 2010 жылғы XVI жазғы Азия ойындарында семсерлесу спортының сайыстары 18-23 қараша аралығында өтеді. Қазақстан құрамасының бас бапкері Вилор Дьяококин XVI жазғы Азия ойындарында да Париждегі әлем чемпионатында бақ сынаған 14 ноянға сенім артпақ.

ВЕЛ

ОС

ПО

РТ

Контадор дауы үш айға созылмақ

Альберто Контадор ісіне байланысты тәртіптік комиссияның қорытынды шешімі екі ай көлемінде шығарылмайды. Мұны Испания велоспорт федерациясының (RFEC) басшысы Хуан Карлос Кастано мәлімдеді.

Ман

сұр

ХА

МИ

Т (ф

ото)

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

№198 (424) 13.11.2010 жыл, сенбі www.alashainasy.kz8 e-mail: info@alashainasy.kz

ДУМАН№198 (424) 13.11.2010 жыл, сенбі www.alashainasy.kz8 РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ e-mail: info@alashainasy.kz

Кезе

кшi

реда

ктор

– Қ

алда

р К

ӨМ

ЕКБА

ЕВ

Респ

убли

калы

ққо

ғам

ды

қ-са

яси

ақ

пара

тты

қ га

зет

Бас

ред

акто

р –

Сер

iк Ж

АН

БО

ЛА

Т

Мұр

атқа

ли Д

ҮЙ

СЕН

БА

ЕВ

Бас

реда

ктор

дың

бiрi

ншi о

рынб

асар

ы

Мақ

сат

ӘД

IЛХ

АН

Ба

с ре

дакт

орды

ң ор

ынб

асар

ы

Айд

ын

ҚА

БА –

жау

апты

хат

шы

Талғ

ат К

IРШ

IБА

ЕВ –

ж

ауап

ты х

атш

ыны

ң ор

ынб

асар

ы

Нұр

лыба

й И

ТЕК

БАЕВ

–

тех.

реда

ктор

Күл

әш Н

АҚ

ЫП

ОВА

–

аға

корр

екто

р, т

ел.:

388-

80-7

6

Газе

т 2

00

8 ж

ылд

ың

17

қар

ашас

ынд

а Қ

Р М

әден

иет

жән

е ақ

пара

т

мин

истр

лiгi

нде

тiрк

елiп

, бұ

қара

лық

ақпа

рат

құра

лын

есеп

ке қ

ою

тура

лы №

96

50

-Г к

уәлi

гi б

ерiл

ген.

Реда

кция

авт

орла

р м

ақал

асы

мен

жар

нам

а м

азм

ұны

на ж

ауап

бе

рмей

дi.

Авт

орла

р қо

лжаз

басы

өңд

елм

ейдi

жән

е ке

рi қ

айта

рылм

айды

.К

өлем

i ек

i ко

мпь

юте

рлiк

бет

тен

(14

кег

ль)

асат

ын

мат

ериа

лдар

қа

былд

анба

йды

.«А

лаш

айн

асы

нда»

жар

ияла

нған

мат

ериа

лдар

мен

сур

етте

рдi

көш

iрiп

нем

есе

өңде

п ба

су ү

шiн

ред

акци

яны

ң ж

азба

ша

рұқс

аты

ал

ыны

п, га

зетк

е сi

лтем

е ж

асал

уы м

iнде

ттi.

Құр

ылт

айш

ысы

жән

е м

енш

iк

иес

i – «

ТОЛ

ҒАУ

» Ж

ШС

Ди

рект

ор –

А

лекс

анд

р Ф

или

мон

ови

ч А

Н

Тара

ту қ

ызм

етi

тел.

: 8 (7

27) 3

88-8

0-88

Жар

нам

а бө

лім

іте

л.: 8

(727

) 388

-81-

00

Алма

ты қ

алас

ы «Д

әуiр

» РП

БК Ж

ШС

Қалд

аяқо

в кө

шес

i, 17

-үй.

Тел.

: 8 (7

27) 2

73-1

2-04

, 273

-12-

54Та

псыр

ыс –

№10

62

Аста

на қ

алас

ы «А

стан

а-По

лигр

афия

»,Бр

усил

овск

ий к

өшес

i, 87

-үй.

Тел.

: 8 (7

172)

37-

05-5

9Та

псыр

ыс –

№17

40

Шым

кент

қал

асы

«Оңт

үстiк

пол

игра

фия

» ба

спал

ар үй

i» Ж

ШС

Байт

ұрсы

нұлы

көш

есi,

18-ү

й. Те

л.: 8

(725

2) 3

0-03

-30,

30-

03-3

1Та

псыр

ыс –

№11

150

Баға

сы к

елiс

iмдi

Тара

лым

ы –

10

000

дан

аГа

зет с

ейсе

нбi,

сәрс

енбi

, бей

сенб

i, ж

ұма,

сенб

i күн

дерi

шығ

ады.

«Ала

ш а

йнас

ы» га

зетiн

е жаз

ылу и

ндек

сi: 6

4259

Реда

кция

ның

меке

нжай

ы:

Алма

ты қ

алас

ы,05

0051

, Бег

алин

көш

есі,

148/

1 А

Теле

фон

: 8(7

27)3

88-8

0-60

, фак

с: 8

(727

)388

-80-

61e-

mai

l: inf

o@al

asha

inas

y.kz

Айм

ақта

ғы т

iлш

iлер

:Ат

ыра

у –

Нар

ғыз

ҒАБД

УЛЛ

ИН

А, т

ел.:

8702

587

6587

Қар

аған

ды –

Сер

iк С

АҒЫ

НТА

Й, т

ел.:

8777

390

9779

Жам

был

– Г

үлж

ан К

ӨШ

ЕРО

ВА, т

ел.:

8701

771

1648

Қы

зылж

ар –

Ерб

ақы

т А

МА

НТА

Й, т

ел.:

8 70

5 44

1825

5

Қы

зыло

рда

– Ә

ділж

ан Ү

МБЕ

Т, те

л.: 8

777

7054

466

Өск

емен

– Е

лмей

ір А

ХМ

ЕД, т

ел.:

8777

579

7090

Шы

мке

нт –

Шад

ияр

МО

ЛД

АБЕ

К, т

ел.:

8705

987

7799

Бөл

iм р

едак

торл

ары

:Қ

ұбаш

МЕҢ

ДIҒ

АЛ

ИЕВ

– с

аяси

бю

ро, т

ел.:

388-

80-7

2Бе

рiк

ӘШ

IМО

В –

нар

ық,

тел

.: 38

8-80

-69

Қал

дар

КӨ

МЕК

БАЕВ

– қ

оғам

, тел

.: 38

8-80

-65

Алм

ат И

СӘ

ДIЛ

– ө

ркен

иет,

тел.

: 388

-80-

64Н

ұрға

зы С

АС

АЕВ

– д

ода

(спо

рт),

тел

.: 38

8-80

-74

Бола

тбек

МҰ

ХТА

РОВ

– ж

аңал

ықт

ар, т

ел.:

388-

80-6

8Д

арха

н БЕ

ЙС

ЕНБЕ

КҰ

ЛЫ

– м

енш

iктi

тi

лшiл

ер қ

осы

ны, т

ел.:

388-

80-6

2Шығуы Ұзақтығы Батуы 07:42 09.48 17:31 � �

Аст

ана

бюро

сы:

Мек

енж

айы

: Сей

фул

лин

көш

есi,

31, о

фис

215

Тел.

: 8 (7

172)

54-

27-3

1E-

mai

l: aa

_as

tana

@m

ail.r

uАй

бын

ШАҒ

АЛАҚ

ОВ

– Ас

тана

бю

росы

ның

жет

екш

iсi

Салт

ан С

ӘКЕ

Н –

тiлш

iБү

ркiт

НҰР

АСЫ

Л –

тiлш

iҚа

нат Т

ОҚА

БАЕВ

– ті

лші

Эльв

ира

ЕРКІ

НБЕ

КОВА

– ү

йлес

тіруш

і

БҮГІН:ДсСсСрБс

ЖмСнЖкДсСсСрБс

ЖмСнЖкДсСсСрБс

ЖмСнЖкДсСсСрБс

ЖмСнЖкДсСс

ҚАРАША123456789

101112131415161718192021222324252627282930

Қарашаның 13-іАлаштың атаулы күні• Зағиптардың халықаралық күні. 1784 жылы Парижде зағиптарға арналған әлемдегі тұңғыш интернатты ашушы, ағартушы, тифлопедагогиканың негізін қалаушы, француз Валентина Гаюидің (1745-1822) туған күніне орай атап өтіледі.Туған күн иелеріЕскендір Хасанғалиев (1940) – әнші, композитор, Қазақстанның Халық әртісі, Орталық Азия Халық академиясының академигі, Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің Құрметті профессоры;Қабылбек Төретай (1950) – Оңтүстік Қазақстан облыстық мұрағат және құжаттандыру басқармасының бастығы; Жәнібек Нағыметов (1950) – «Ауыл» партиясы орталық комитетінің үйлестірушісі; Нұртас Исабаев (1954) – ақын;Алтынсары Үмбетәлиев (1958) – экономика ғылымының докторы, профессор, полковник;Әмірхан Естаев (1959) – Алматы қаласының прокуроры, полковник;Берік Камалиев (1960) – ҚР индустрия және жаңа технологиялар вице-министрі;Талғат Өмірәлиев (1961) – Алматы облысы Талғар ауданының әкімі;Бекалмас Мәжитов (1963) – «Толғау» ЖШС жүргізушісі;Дулат Күдербеков (1966) – ҚР көлік және коммуникация вице-министрі;Эльмира Телтаева (1979) – «Алаш айнасы» газетінің терімшісі;Айдос Демешов (1981) – «Fattah Finanсe» АҚ басқарма төрағасы.

Қарашаның 14-іАлаштың атаулы күні • 1939 жылы Жамбыл облысы құрылды.• Қант диабетіне қарсы күрестің дүниежүзілік күні. БҰҰ Бас Ассамблеясының 2006 жылғы желтоқсанның 20-сындағы арнайы

қарарында №А/RES/61/225 жарияланған. 2007 жылдан бастап 14 қарашада жыл сайын аталып өтеді. Туған күн иелеріМәди Айымбетов (1946) – Сенат аппаратының баспа-редакция бөлімінің меңгерушісі, жазушы;Қуаныш Айтаханов (1947) – Сенат депутаты;Тұрысбек Сәукетаев (1950) – жазушы, аудармашы;Серік Керейбаев (1949) – «Алматықұрылыс» АҚ вице-президенті;Халидолла Дәуешов (1964) – Батыс Қазақстан облысы Жылыой ауданының прокуроры, әділет кеңесшісі;Андрей Грозин (1967) – ТМД елдері институты Қазақстан және Орта Азия бөлімінің меңгерушісі;Талғат Кіршібаев (1974) – «Алаш айнасы» газеті жауапты хатшысының орынбасары.

Қарашаның 15-іАлаштың атаулы күні• Алаш қайраткері Бейімбет Майлиннің (1894-1938) туғанына – 116 жыл. • Ұлт тық валюта күні (Қаржыгерлер күні). Теңгенің айналымға енген күні. Қазақ-стан Республикасы Президентінің 1997 жылғы қарашаның 13-індегі Жарлығымен Ұлттық валюта күні, еліміздегі қаржы жүйесі қызметкерлерінің кәсіби мерекесі болып жарияланды. • Дүниежүзілік географиялық ақпараттық жүйе күні.• Арафа күні. «Арафа» сөзінің мағынасы «танысу» дегенді білдіреді. Яғни адам-зат тың атасы Адамата мен Хауананың жер бетіне түсіп, Арафат тауында табысқан күні. Зүлхижа айының 9-жұлдызын Арафа күні дейміз.• 95 жыл бұрын (1915-1973) педагог-ғалым, филология ғылымының докторы, профессор, КСРО Педагогика ғылымдары академиясының академигі, Кеңес Одағының Батыры, Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген ғылым қайраткері, Қазақ КСР Ғылым академиясының Ш.Уәлиханов атындағы сыйлығының лауреаты Мәлік Ғабдуллин дүниеге келді. Туған күн иелері Жәдігер Шайхин (1926) – қауіпсіздік қызметінің ардагері, полковник;Мәтипулла Әженов (1932) – философия ғылымының докторы, профессор, академик;Әлімжан Ахмадин (1937) – генерал-майор;Әнес Бисенов (1943) – «Атырау өзен порты» АҚ президенті;Жанғара Дәдебаев (1948) – филология ғылымының докторы, профессор, академик;Мұхамбет Көпеев (1949) – Сенат төрағасының орынбасары;Өмірбек Боранбаев (1950) – жазушы, драматург;Еркін Дүрімбетов (1951) – Алматы қалалық денсаулық сақтау басқармасының бастығы;Әлім Шүкенов (1951) – Солтүстік Қазақстан облыстық телекоммуникация дирекциясының бас директоры;Мұратқали Дүйсембаев (1955) – «Алаш айнасы» газеті бас редакторының бірінші орынбасары;Жомарт Қажырақымов (1958) – Ұлттық банктің Солтүстік Қазақстан облыстық филиалының директорыАқылбек Қамалдинов (1961) – Қазақстанның Жапониядағы Төтенше және өкілетті елшісі;Зәуреш Омарбекова (1961) – «Қазақстан ипотекалық несиелерге кепілдік» АҚ басқарма төрағасының орынбасары;Бақытбек Ахметжан (1964) – «Жеті ағайын» сауда-өндіріс компаниясының президенті;Береке Мұхаметқалиев (1974) – «Жайрем тау-кен байыту комбинаты» АҚ басқарма төрағасы;Нұрлан Шабдарбаев (1974) – полковник.

Мерейлі күндеріңіз мерекеге ұласып, мәртебелеріңіз арта берсін!

«Алаш айнасы»Белгілі есімнің белгісіз сырыМҰРАТҚАЛИ – қазақтың «мұрат» (ойлы мақсат, асқақ арман, үлгі-өнеге) және арабтың «әли» (биік, асқақ) сөз-дері нің бірігуінен құралған ныспы. Жаңа туған сәбиге «мақ сат-мұраты биік, арманы асқақ, елдің қамын ойлаған ұлан болсын» деген ниетпен қойылады. Ел ішінде сирек кездеседі.

Тергеу:– Сіз осы ақшаны қайдан аласыз?– Банктен.– Банкке кім салады?– Әйелім.– Әйелің кімнен алады?– Менен.– Ал сіз қайдан аласыз?– Банктен.

***Хабарландыру:«Жұмысқа көріпкел, балгерлерді

қабылдаймыз. Жұмыс орны орналасқан мекенжайды өздерің тауып келерсіңдер».

***Екі достың әңгімесінен:– Менің әйелімнің аяғы ауыр.– Менің бұған қатысым жоқ.

***Оқушылар көне қорғанда экскурсия

жасап жүр.– Мына бөлмеде сақ батыры

жерленген.– Апай, өткенде сіз бізге сақ батыры

жерленген жер деп қорғанның жертөлесін көрсетіп едіңіз ғой.

– Ол жерде қазір жөндеу жұмыстары жүріп жатыр.

Әзіл-шыны аралас

СІЗ ЕСТІДІҢІЗ БЕ?

Ресейдің Кемерево облысы-ның губернаторы Аман Төлеев Кузбасс орманынан қар адамын тапқан тұрғынға бір миллион рубль беретінін мәлімдеді. Аймақ басшысы кісікиікті кездестірген аңшымен дастарқандас та болмақшы.

Губернатордың баспасөз қызме-тінің хабарлауынша, бұл – Аман Төле-ев тің әзілі емес, шыны. Соңғы кездері Куз басс өңірінде йетилердің көбей-гендігі туралы жиі айтыла бастаған еді. Бұған себеп – Алтай ормандары-ның жиі өртенуі. А.Төлеевтің пікірін-ше, кісікиік тердің келу тарихы бай Кемерево облы сы на туристерді одан әрі тарта түспек. Қазір қар адамдары-ның ізіне арнайы экспедиция түсіп отыр. Алайда йетиді көзі шалған еш-кім жоқ. Сол себепті аймақ әкімшілігі арнайы ынта ландыру тағайындап,

жұртшылықты қар адам дарын ұстау-ға, тым құрыған да, оларды суретке түсі ріп алуға шақырды.

Қар адамын қолға түсіргенге – миллион рубль

Тәжікстанның тіл білімі ғалымдары тәжік әліпбиіндегі орыс тілінен енген «е», «ё», «ю» және «я» әріптерінен бас тартуды ұсынып отыр. Ұлттық алфавитке жат бұл қаріптер 90-шы жылдардың соңындағы «тазартуға» ілікпей қалған еді.

REGNUM агенттігінің хабар-лауын ша, «е», «ё», «ю» және «я» әріптерінен бас тартуды елдің Ғылым академиясының тіл және әдебиет институтының директоры Сайфиддин Назарзода бастаған бір топ ғалым ұсынды. Олар әзір-леген әліпби жобасы қазіргі тәжік тіліндегі әріп санын 35-тен 31-ге қысқартады. С.Назарзоданың дә-йе гінше, аталған әріптер кеңестік дәуірде ұлттық алфавитті орыс-тандыру саясатымен енгізілген. Бүгінде тәжік тілі табиғатына жат бұл әріптерден түбегейлі бас тар-туға әбден болады деп есептеп

отыр. Айта ке тейік, Тәжікстан тәуел- сіздік алған нан кейін «ц», «щ», «ы» әріптері мен жіңіш келік белгісін әліпбиден алып тастаған еді. Ұлт-тық тіл ма ман дарының ұсынысы-мен енді «е», «ё», «ю», «я» әріп тері де кел мес ке кетуі мүм кін.

Тәжіктер орыс әріптерінен түбегейлі арылмақшы

Газетіміздің №197 (423) санында жарияланған сканвордтың жауабы КӨЛДЕНЕҢІНЕН: Телемах. Ро. Тар. Эпитафия. Роза. Либерал. Хук. Кода. Мор. Гәп. Қатипа. Баба. Аят. Азия. Ем. Ойсылқара.ТІГІНЕН: Терпсихора. Бур. Бас. Шертпек. Қазы. Моа. Уа. «Ил». Фрак. Таяқ. Ихтиология. Аяз. Дәптер. Шор. Алапа. Ма.

Құрастырған Айтқазы МАЙЛЫБАЙСКАНВОРД

Ең ұзынтау

Соғысқұралы

Адамата-ның

баласы

Үскіріксуық

Бостан,тәуелсіз

Қытайұзындықөлшемі

Ықыластыңкүйі

Тауардыңтаза

салмағы

АҚШкүміс

ақшасы

ТаблицаҰлттықтағам,ішімдік

Арқардыңасығы

Нобай

...Турман

Әкім

Еліміздегіқала

Валюта

Аяқкиімдегіөкшелік

Уақыттанұтылу

(Шахмат.)

Паш,жария

Мереке

«Махаббатқызық молжылдар»,кейіпкері

...Уинфри

Тұқым,зәузат

6,35кг(Ағылшын)

Көкбауыр

Сыртқыпішін

Қамыстантоқылған

балықшыларторы

Қоламта

Кресть

Израйльбарлауқызметі

Жарықбірлігі