1894-96 Ermeni Katliamları ve Charmetant raporu

7/31/2019 1894-96 Ermeni Katliamlar ve Charmetant raporu

1/15

1894-96 Ermeni Katliamlar ve Charmetant raporu

Sait etinolu

Abdlhamid dneminde Ermenilere kar gerekleen 1894-96 katliamlar 1915 Soykrmnn

glgesinde kalmaktadr. Bunun nedeni 20. Yzyln ilk byk soykrmnn boyutu vevahetinden kaynaklanmaktadr. Oysa 1894-96 katliamlar ve ardnda brakt izler sonderece derin ve nemlidir.

Bunlardan birkan sayarsak: Bu katliamlarn arkasnda kitlesel olarak Ermeniler slam'ageirilmilerdir. Diyarbakr ngiliz konsolos Yardmcs bu srecin altn izerek rnekler verir;Osmanl mparatorluu iinde iki buuk asrda meydana gelen olaylar hatrlayalm. Trkiyedenilen kanl ve harap lkede serbeste katliamlar krmlar talanlar devletin keyfi hareketlerive basklar devam etmektedir. Bu durum sonucunda Rtuni Ermeni aireti din deitirerekKrt Rekota aireti adn alr ve yaadklar yeri terk etmek istemezler. Ermeni Pakraduniler,

Krt Bakra aireti, Mamikonyanlar Mamka, Alyanlar Alka, Mokallar Motka adlarn alarakslamlar, Krtleirler. Masis (Tur Abdin) Ermeni ve Sryani nfusu Yakubi Patrik smailnclnde inanlarn deitirip Krt Mahallemi Bekliini kurdular. Patrik smail eyh smailadn alr ve slamlam Krtlemi halkn bana geer. Bylece kendi da ve tepelerindeyaamaya devam ettiler. Bu dan bahtsz ocuklar Hayga rknn ac krntlardr.[1]

kincisi bu katliamlar Ermeni erkeklere, daha ok Ermeni gen erkeklerine yneliktir ve bununsonucunda 1915 Soykrmnda Ermeni toplumunun tehcir srasnda korumasz kalmasnn veSoykrmn ok kolay gerekletirilmesinin balca etkenlerinden biridir.

Wolfgang Gust Trk sultan Abdlhamitin kendi tebaas olan Ermenilerden binlercesinildrtt 1894ten 1896ya dein sren byk katliamlardan sonra Ermeni dullara i temineden bir hal fabrikas ve svireli Diyakon (hastabakc) Jakob Knzlerin ynettii birhastaneden oluan bir sosyal yardm rgtnden[2] sz eder. Bir ncs de bu katliamlarbir anlamda 1915in provalarndan biridir. Liste uzatlabilir.

George A. Bournoution, Ermeni Tarihi adl kapsaml almasnda 1894-96 katliamlarn uszlerle zetler; stabuldan gelen emir dorultusunda, Ermeni kylerine ve alt ermenivilayetindeki Ermeni mahallelerine sistematik saldrlar balad. Katliamlar, zor kullanarak dindeitirmeler ve yamalar 1896 yazna kadar srd. Kaynaklarda, 100.000 ila 200.000arasnda Ermeni'nin ldrld, yarm milyondan fazlasnn sefalete terk edildii ifade

edilmektedir.[3] Yzlerce manastr ve kilisenin kutsiyetine saygszlk edilmi, yklm ya dacamiye evrilmi; saysz ky ihtidaya mecbur edilmiti. Silahl Ermenilerin kendinisavunduu Van ve Zeytun daha az hasar grd. Tm bunlar olup biterken, ngiliz, Fransz veRus eliler protestoyla yetinip, eylemegemeyi reddettiler. Sason, Bitlis, Van ve Mu'ta,kendini savunabilen bir avu silahl fedainin haricinde, Ermenilerin byk ounluu tepkiveremeyecek kadar aknd. On binlercesi Arap topraklarna, Avrupa'ya ve ABD'ye g etti.Siyasi gsteriler bir anda siliniverdi.[4]


2/15

Bournoution, Katliamlarn Ermeni toplumu zerindekiykm ve sregelen katliamlarn nlenmesi iin bukatliamlara byk devletlerin dikkatini ekmekamacyla 1896 Osmanl Bankas basknn veardndan gelen stanbul katliamlarndan da sz

ederek bu katliamlarda katledilen 6.000 ermenigencine dikkat eker; [1894-96 katliamlarnda]Armenagan Partisi'nin ve Hnaklarn st kadrolarbyk lde yok edildi; hayatta kalan tek Ermenisiyasi rgt Tanak't. Avrupallarn kaytszl, ozamana kadar Hnaklarn dzenledii gsterilerekatlmayan Tanaklar harekete gemeye sevk etti.26 Austos 1896'da yirmi alt Tanak, gen PapkenSuni nderliinde, patlayclarla donanarakstanbul'daki Osmanl Bankas'n igal etti.[5]

Talepleri arasnda genel af, el konulan mlkleriniadesi, alt vilayette Avrupal yetkililerin gzetimindereformlarn hzla hayata geirilmesi ve kurulacakkarma bir Mslman-Ermeni zabta gc yeralyordu. lerinden 10'u kuatmada ldrld.Kalanlar, taleplerinin dikkate alnaca hususundaAvrupal diplomatlarca ikna edildikten sonra eyleme son verdiler. Gvenliklerinin salanacakonusunda gvence alarak gemiyle Avrupa'ya gittiler. Tepki de gecikmedi; hkmetinkkrtmasyla kan stanbul'daki ayaklanmalar yaklak 6.000 Ermeni'nin canna mal oldu.Avrupa'nn, olaylar protesto etmesine Osmanl inkrla ve suu Ermeni tedhiilere

yklemekle cevap verdi.[6] Tanak militanlarnn bu eylemi de Baty harekete geirememi,Ermeni genliinin Hamid ynetimince krlmas nlenememitir. Hamid, Ermenivilayetlerinde Hamidiye alaylar vastasyla Krtleri tetiki olarak kulland gibi stanbulda daErmenilere ynelik iddet hareketlerinde n srada baltaclar ad verilen Krt hamallarbulunmaktayd. Baz kaynaklar Abdlhamitin Krt hamallar zellikle Ermenilere karmevzilendirmek iin stanbula yerletirdiini yazmaktadr.[7] Bu olaylar sonucundaKumkapda youn olarak bulunan Ermeni hamallarn yerini Krt hamallar alm, meslektestanbul egemeni olmulard.[8][9]

Hans-Lukas Kieser, katliamlarn ncesinde, [B]akent de dhil lkenin geri kalan tmblmlerinin aksine, Tanzimat'la beraber Dou Vilayetleri'ne atanan tm Ermeni memurlarngrevden alndnn belirtilmesi de gerek[tiinin] altn izer.[10]

Tm kurbanlar Ermenilerden oluan pogroma neden olan olay, eski Van valisine kimtarafndan dzenlendii belli olmayan bir suikastt. Osmanlda reformun ardndan katliamngelmesi bir gelenektir. Reformlarn telaffuzu ve antlamalarn yaplmasnn ardndan gelenkatliamlarn bir kronolojisini karan Levon Vartan[11], Katliamlar ve reformlar arasndakibanty ortaya koyar.

Kymlarn byk ounluu, Avrupallarn reform taleplerinin sultan tarafndan alacak birekilde kabul edildii 17 Ekim 1895 tarihinden sonraki gnlerde ve haftalarda gerekleti.

Dzinelerce ehirde ve yzlerce kyde, Mslmanlar Hristiyanlara kar katliamlardzenlediler. Erzurum'da, allmadk uzunlukta bir le namaz sonrasnda iitilen borazan


3/15

25 Ekim pogromunun balangcn haber verirken, saat sonra iitilen borazan, katliamnsonunu, akam iitilen borazan ise yamann sonunu bildiriyordu.

Asker devriyelerin de katld pogrom, sadece valinin direnii sayesinde belli snrlar iindekalabilmiti (yaklak drt yz Ermeni ldrlmt). Blgedeki Amerikan misyonunun

yneticisi ve grg ahidi olan William Chambers'in bildirdiine gre, iki gn sonra beyazsarkl Snniler tarafndan kartlan bir karkln pogroma dnmemesi de, ancak valininengelleme abalaryla mmkn olabilmiti. Chambers, ayn zamanda, bir zamanlar akirPaa'nn komisyonuyla beraber ziyaret ettii Erzurum'un dousundaki Elekirt'te katliamyaplmamasn da aknlkla karlyordu. Sonradan Elekirt kaymakamyla yapt birgrmede, hem onun hem de sorumlu subaylarn katliam politikasna kar ktklarn vebaarl korkutma yntemleriyle Snni Krtleri, Ermeni kylerinde pogrom dzenlemektenalkoyabildiklerini renmi, bylece aknlk nedenini akla kavuturmutu.[12]Demografik anlamda en geni grup olarak pogromlara bilhassa Krtler-sadece HamidiyeAlaylar deil- katlmaktayd. Harput'tan gnderilen misyoner raporlarndan anlaldna

gre, Alevi Krtler sadece yamaya katlmakla yetiniyorlard. Bu olaylar Aleviler iin maddianlamda kar salayabilecekleri sosyal bir patlama nitelii tarken, Snniler iin dintemelde iktidar sorunu daha nemli bir rol oynuyordu. Birok belirti, katliamlarn yerelzeminde camilerde zenle planlanm olduunu ortaya koymaktadr. Gvur asilerinkatledilmesi -genellikle sadece erkekler ve erkek ocuklar[13] -, radikal Snniler tarafndankutsal bir grev addediliyordu. Cinayetlerin bu din karakterine pek ok grg ahidi iaretetmekteydi. Szl bir ahadet sonrasnda, slm' kabul edenlerin ve snnet olanlarnhayatlarnn balanmas dikkat ekicidir; ancak byle bir ahadet, erkekler iin mmetedn olmayan bir ball da beraberinde getiriyordu. Birinci Dnya Sava esnasnda, dindeitirme sayesinde gelen kurtulu, ancak istisnai durumlarda gerekleebiliyordu.[14]

Katliam sonrasnda kurbanlar hakknda Trkler tarafndan deklare edilen -rnein sekiz bingibi- ok daha dk saylar,[15] sz konusu sosyal depremin byklyle ciddi bir tezatoluturmaktadr. Bu sosyal deprem,hakl olarak partial genocide [ksmi soykrm][ab]olaraknitelendirilmekte, misyon raporlar sayesinde detayl olarak tasvir edilmekte, byklmisyon ubelerindeki yzlerce, hatta binlerce ksz ve yetim[16] ile istatistiksel olarak tahminedilmektedir. Batllarn ve Ermenilerin yapt pek ok tasvirdeyse, l says yz binolarak gemektedir; Alk, hastalk ve yokluk nedeniyle sonradan lenlerin says da hiphesiz ok yksektir, ancak tam bir rakam vermek ok gtr.[17] Byk maddi deerler,geri dn bir daha mmkn olmayacak ekilde Hristiyanlardan Mslmanlara gemiti;zellikle Krtler krsal alandaki byk Ermeni arazilerine el koymulard, bu da ileride GenTrkiye'nin politikalarn Dou Vilayetleri'nde ciddi ekilde zorlayacak toprak meselesinintemelini oluturacakt.[18]

1915 Soykrmnn glgesinde kalan 1894-96 katliamlar ile ilgili Charmetantn raporunun[19]yaynlanmas neredeyse unutulan 1894-96 katliamlarn tekrar gndeme tayarak Ermenitoplumunun 19.yzyl sonundamaruz kald kitlesel katliamlar gn na kararaksonularn gz nne serer. Raporun alt bal da stanbulda grevli alt bykelinin ortakhazrlad istatistik olup bu istatistik yerel gvenilir kaynaklarn raporlar ile desteklenerekraporun hazrlaycs Charmetant tarafndan aklamal bilgilerle de desteklenmitir.

Charmetant raporun sunumunda: Bir insanlk ve yurtseverlik grevi saydmz bu dokman

yaynlamakla Ermenistanl kardelerimize Avrupann kaytsz gzleri nnde yaplan bukorkun ileri iinde bulunduklar ciddi ve tehlikeli durum hakknda Avrupa kamuoyunu daha


4/15

nceki raporlarmzdan daha etkili ekilde bilgilendireceimizi, onlar daha okaydnlatacamz biliyoruz derken kulland szler dahi katliamn boyutunu veniteliinianlatmaktan uzak olduu gibi, sonucunda gerekleenler karsnda bu raporun dahiAvrupada gzlerin almasnda bir fayda temin etmediini grmekteyiz. Nitekim okgemeden byk glerin donanmalarnn gzleri nnde ve ngilizlerin kolaylatrclnda

Kilikyada 1909 katliamlar gerekletirilecektir. Burada byk glerin gzlerini kamatranKilikya pamuundan kan iitin sava ncesi barut sanayi iin nemi Kilikya Ermenilerininlm fermannn imzalanmasna neden olacak katliam Avrupallarn gzleri nndegerekletirilecektir. Bu kaytszlk ise 1915 Soykrmn kolaylatran en byk etmenlerdenbiridir. Jntrk yneticilerini pervasz bir ekilde Ermeni halkn ve dier kadim Hristiyanhalklarn (Pontos, Elen, Sryani) tarihsel topraklarndan sklmesinde bir an bile tereddtetmemelerine neden olacaktr.

Charmetantn sunumunda ayrca, ibirliki batl gazetecilerden de sz etmektedir ki; bugazeteciler -mensup olduklar devletlerinin 1909da Kilikyadaki Ermeni zenginlii ve Kilikya

iitinin[20] cazibesine kaplarak 30.000 Ermeninin katledilmesine seyirci kaldklar gibi-Sultan Hamidin altnlarnn cazibesine kaplmlardr. Birok gazetecinin dindakardelerimizin kan ile lekelenmi birka altn uruna dtkleri sessizlik gibi, Almanmparatoru Wilhelm II. de Almanlarn blgedeki karlar gerei sessizliin tesine gemektenekinmeyecektir.

1894-96 Ermeni katliamlarndan sonra hissizlemi Avrupa onlardan [Hamid ve ekibinden]nefret eder ve katliamlarn mimar Kzl Sultan lanetlerken, imparatorluk apndaki katliamdizisinin sona ermesinden yaklak iki yl sonra,1898de II. Wilhelmin, Trkiyeye yaptikinci ziyarette byk tantana ve trenlerle karlanmasnn Almanlar memnun etmesi,

onlarn bir tebaa milliyetinin boazlanmasn affetme eiliminde olduunun iaretiydi. Buhogr iin, imparator ev sahiplerince cmerte dllendirilecekti. Fransz BykeliCambonun dilinde, Sultan konuklarna paha biilmez hediyeler vermekle tam bir samal inekolduunu gstermiti[r].[21] Bugn yabanc resmi tarihilerin dllendirildii gibi Hamit deAlman mparatorunu hediyelere bomaktan ekinmeyecektir. Alman politikasnn Soykrmauzanan srete Osmanl ile ibirliinin sistematik olduunu sylemek mmkn. Almanmparatorunun yannda bakalar da vardr: Osmanl mparatorluu'nu ziyaret eden politikpapaz Naumann, Almanlarn yksek karlarnn Trk imparatorluundaki Hristiyanlarnzdraplarna politik olarak kaytsz kalmalarnn gerekli olduunu sylemekten ekinmediigibi,[22] Soykrm srecinde, Ermeni Tehciri ve katliamlaryla ilgili belgelerden bir sekihazrlayan Dr. Lepsius da Alman devletini sorumluluktan kurtarmak iin baz belgeleri

karartmaktan ekinmeyecektir.[23]

Almanlarn blgedeki karlar, Katliamlardan soykrma giden sreci grmezden gelmelerininyannda, tutumlar katliamlar ve soykrm kolaylatrc bir etken olmutur. Abdlhamid akatliamlarnn son evresinin (Kasm 1896) ardndan Alman Dileri Bakanl Siyasi SorunlarDairesi Yakndou leri Badanman Alfons Mumm von Schwarzenstein tarafndanaklanmt. Almanya'nn duruu zl ama olduka pervasz bir biimde yazlan on ikisayfalk bir direktifte aklanmt. Argmann balca izgisi bu dokmann ieriklerinivurguluyordu: 1) Kurnaz ve fesat bir rk olan Ermeniler, kendi ulusal varlklarnn tehlikeyedt duygusunu yaayan Trkleri kkrttlar. 2) Almanya'nn mutlak olarak hibir kar

olmayan bir rkn lehine duruma mdahale etmesi iin hibir neden olmad gibi, birHristiyan halkn lehine hilale kar bir hal seferi balatmak Alman siyasetinin vazifesi de


5/15

olamaz; zira geen yl mdahaleci Glerin lehte araya girme giriimleri bu halkn aclarndaha da artrmtr ve 3) Trkiye'nin btnln baka ekillerde tehdit eden tehlikeler veTrkiye'deki ok sayda Alman'n ekonomik karlar dnlrse, ne kadar zc olursaolsun Ermenistandaki kymlar genel tablo iinde kk ktlkler olarak grlmelidir. Bupolitik beyanname, Almanya'nn sorunlar iinden klamayacak bir hale sokabilecek her

trl eylemden kanarak olay sahnesinin bir seyircisi olarak kalmas gerektii sonucunavarlarak sona eriyor.[24]

Bu konumun derin ahlaki temellere dayal olduunu syleyen papaz Naumann, 1894- 1896dneminin Ermenikatliamlarna bir gereke bulmak iin yle devam eder:

Sayca azalan, srekli geri ekilme halindeki Trkler belki de eskiden sahip olmadklar birnitelik kazandlar. Onlar, znde yklm bir halk olan ama d dnyay ilgilendirdii kadarylavar olmak isteyen bir halkn becerisini edindiler. Tm zayflna karn igdsel olarakdilerini ve penelerini hala nasl kullanabileceini bilen kk bir hayvan gibi, Trkler de bir

kez daha nasl barbar olarak davranp, kan dkleceini biliyorlar. Ermenilerin soykrm(Armeniermord) Trklerin barbarca davrannn salayabilecei son frsatt.[25]

Sava dnemi Babakan Lloyd George'un ifadesinin aslnda Batnn politikasn zetlediinisyleyebiliriz:

Ermeniler bizim kurduumuz zafer atlarnda kurban edildiler[P]erian Ermeniler, Ermenivilayetlerinde iyiletirmeler ve slahat yaplacak" vaadiyle bir defa daha eski efendilerinininsafna brakldlar. Ermenistan'n Osmanl hkmranlna braklmasnn esas itibariylemesul memleketten gelen daim protestolara ramen, bu vaatlerin krk senedir nasltutulduunu gayet iyi biliyoruz. ngiliz Hkmetinin faaliyeti 1895-97, 1909 katliamlarna veasl korkuncu da 1915 katliamlarna sebep oldu[26]

Lloyd George bu zulmlerin mmkn olmasnda paylarn teslim eder lakin olan olmu reelpolitike Ermeniler feda edilmitir.

Dadrian, Ermenistan ve Ermenilerin karlarna ngilizler belki zorunlu olarak ksmen ikincilmesele olarak yaklayorlard. Bu karlar tpk bir satran oyunundaki piyonlarn kullanlmasgibi, aldatc oyunlar sergilemesine msaitti.[27] szleriyle dnemin dnya politikasnyneten Emperyal gcn politikasn zetler. Dier lkelerin tutumu bu politikann bir parasve izdmnden baka bir ey deildir. Hatta bazlar daha ak szldrler! Almanya'nn

Avusturya Bykelisi Prens Philipp 3. Eulenburg, Fransa'nn Viyana MaslahatgzarMarchand ile bir grmesinde, bizim iin Ermeni Sorunu diye bir ey yoktur diyerek[28],Avusturya'nn politikasn zetler. Avusturya d ileri bakan Kont Agenor Goluchowski,1894-96 katliamlar srasnda sz konusu kitlesel katliamn trajik boyutlar ne olursa olsunSultana kar herhangi bir zorlayc eyleme kar kt.[29]Bu durumda Raporun siyasi birynnn olmadn sylemekle birlikte,tarihe tanklk bakmndan son derece nemlidir.Olaylar sca scana tanklaryla kaydetmekte ve 1894-96 Ermeni katliamlarnn birblmn (1895 gz)aydnlatmaktadr.

Rapor, yer, olay tarihi, l says, olaylarn zeti ve nedenleri ile halkn ve yetkililerin tutumu

belirtilerek tablolar halindedir. Raporda sistematik katliamlarn balangc neredeyse her


6/15

yerde ayndr. Bu da Ermenilerin, merkezden ynlendirilmi sistematik bir katliam, yama vezorla Mslmanlatrma karsnda olduklarnn delilidir.

Trabzonda [8 Ekim 1895] lene doru ehrin her tarafnda birden bire kargaa balar veher taraftan silah sesleri ykselir. Konsoloslarn aratrmalar, ehrin Ermenileri tarafndan

herhangi bir tahrik olmadn gstermektedir. Bir borazan sesi ile verilen iaret zerineolaylar hemen balamtr. O iaret verilinceye kadar ehir sakindir. leden sonra ekadar sren yama ve katliam o saatte verilen ncekine benzer bir iaretle anidendurmutur. Saat e kadar sokaklarda yakalanan Ermenilerin hepsikatledilmitir. KatillerErmeni maazalarna da girip satclar ldrdkten sonra mallar yamalamlardr. Dikkateken bir husus yabanclarn ikametghlarna dokunulmaddr. Bu da her eyin ncedenverilen emirlerle yrtldn gstermektedir. Katliamdan kaabilen 150 kii Ruskonsolosluuna snmtr. ehirdeki teki konsolosluklarn hepsi katiller tarafndankovalanan snmaclar kabul etmitir. Halkn ve yetkililerin tutumu: Borazanla, verilen iaretzerine rhtmdaki Lazlar silahlarn almak iin kayklarna koarlar. Birok yerde askerlerin

de yamalara katld, yamac katillere yardm ettiine tank olunmutur. st rtbelisubaylarn yama mallar arabalara ykleyip evlerine gtrdkleri grlmtr.

Gmhanede, Mslmanlar Gmhane evresindeki yerleim yerleri ve kylerdekiErmenileri katlediyorlar. Katliama balamadan nce meydana topladklar HristiyanlardanErmenileri ayrarak ayr bir sra yapyorlar. Kurbanlarn bylelikle nceden ve tekilerlekartrmadan belirlemilerdir.Bu kargaada birka Rum da hayatn kaybeder. Dikkatedilirse gvenlik gleri ortada yoktur. Ortada olanlar da Trabzon ve Samsunda olduu gibiolaylarn bizzat failleridir. arambaya bal Aca Gneyde o blgeyi etelere karkorumakla grevlendirilen redifler aksini yaparak Ermeni evlerini kendileri talan ediyor.

Kiliseyi soyduktan sonra baladklar papazn nnde kutsal dini objelere saygszlk vehakaretler ediyorlar. aresiz papaza ve cemaatine, slama gemezlerse tm Ermenilere deayn eyleriyapacaklarn sylyorlar Kaykolu etesi Kabaceviz kyn basyor, birkaErmeni kyl ldrlyor. Kalanlar krsal alanlara snyor.

Erzurumda, Pakari: 200 ev yamalanyor. Katliamdan kaabilenler slami kabule zorlanrlar.Pulk: 80 ev yamalanyor slami kabul edenlerin canlar balanyor. Pirij: 120 evyamalanyor. Ancak slam kabul edenler sa braklyor. Halkn ve yetkililerin tutumunagelince: Ekim aynn balarnda asayi glerinin takviyesine ramen sonu alnamyor.Konsoloslarca Ermenileri sakinletirme ve Mslmanlarn silahszlatrma abalar venerilen tedbirlere ramen otorite kaytsz kalyor ve sadece Ermenileri tutuklamakla

yetiniyor. Oysa Trk nfusu o sra saldr gn iin hazrlk yapmaktadr. Talan ve katliamlarasubay ve erlerin de alenen katldn konsoloslar grmlerdir. Karmaa ve saldrlan birdefalna tamamen dkknlar yamalandktan sonra ve yerleiklere saldrldktan sonramdahale ediliyor.

Pirij'de bu ekilde ancak 30 Ekim ve 31 Ekimde tm gece boyu ve izleyen gece kuatlmmahallelerde yama v cinayetler bitince yetkililer duruma el koyuyorlar Krt liderHaydaranl Hseyin Paa olaylarn sorumlusu olmasna ve grev ihmali grlmesine ramenkt ynetimin hesabn vermek zere askeri mahkemeye karlmyor Olaylar olupbittikten sonra arlan redifler daha kt bir duruma neden olur. Onlara gre sultann

emirleri gereince lkeyi Hristiyanlardan temizlemek gerekir Yerli Mslman nfustan oksayda soyguncu ete mensuplarna silah temin ediyor ve katliama askerler de katlyor


7/15

Erzurumdaki Fransz konsolos msy Brgeron izinli olarak gittii Fransadan dnncedehet iinde blgeyi dolat. Bayburt ve Trabzona bal Gmhane arasndaki blgetamamen yaklp yklmtr. Narzahan yaknlarndan geerken bir ukura 100 kadarErmeninin cesedinin atldna tank olur. Yollar evsiz barksz kalm, st ba plak, asusuz dolanp duran kadn ve ocuk kafileleri ile doludur. Ykmdan kurtulmak iin ok sayda

ky slam'a gemeyi kabul etmitir.

Bitliste de ayn senaryo hkimdir: Ermeniler tarafndan yaplm hibir tahrik yok ikenTrkler camiden kta Ermenilere saldryor. Daha nce ve baka yerlerde de olduu gibiolaylar nceden planland ekliyle borazan sesi ile verilen iaret zerine balar ve aynsesle biter ehre bal nahiye ve kylerde ok sayda Ermeninin zorla slamiyetedndrld belirtiliyor. apakurda katledilmeyen btn Ermeniler Mslman olmakzorunda braklyor. Muta katliam tehditleri, ortamn hazrlanmas ve olaylarn knedenleri Mu kadsna mal ediliyor. lin tam bir felaketten kurtulmasnn nedeni il mfts vemutasarrf Fehim Paann birlikte gsterdikleri abadr.

Adilcevazda Emin ve Temir Paalarn komutasndaki Haydaranl Krtler 18 kyyamalarlar. Ercite Mesrop manastr Emin Paann babas Hasan tarafndan yamalanr.Sarayda Hakkri sancana bal Mahmudiye kazas merkezi zellikle Krtlerden oluanHamidiye birliklerince Kaymakam Hseyin Takuri Beyin komutasnda yamalanyor. Mumutasarrf tarafndan kurtarlrken buras kaymakam tarafndan yamalanyor.

Mamuret-l Aziz vilayetinde Krtler ve Mslmanlar Ermeni mahallelerine saldrrlar vebtn Ermenileri katlederler. Kapuin misyonunun lideri de ldrlmekten kurtulamaz.Amerikan misyonu yerle bir edilir ve lmden kurtulabilen Hristiyanlar slama dnmeyi kabuletmek zorunda braklrlar. Halkn ve yetkililerin tutumuna gelince; Subaylar ve askerler deganimetten paylarn alrlar, yamalara katlrlar. Krtler yetkililerle anlamal hareketettiklerini sylyorlar. Otorite yaplacak i konusunda hemfikirmi ama ok daha ge birzamanda yaplmasn istemekte imi. Ayrca subaylar, askerler ve jandarmalar da talanakatld iin olaylar karsnda daha sert davranamam Katliamdan kurtulan erkeklertutuklanyor ve bunlar akbeti belli deildir.

Arapgir de Hristiyan nfusun ok olduu bu blgede kurban saysnn tahminlerin destnde olmasndan korkuluyor. Silahlanm Krtler ve Trkler Hristiyanlara saldrp ehriyakp ykarlar.

Einde Dersim Krtleri Gamaragah kyne saldryor. 300 ev yamalanr. 30 evlik birmahalle atee verilir. Oturanlarn bir blm katledilir. slamiyeti kabul edenler sa braklr.Pingan, Armudan, Licik, Zimara, Teut, Muegak ve Narver kylerindeki insanlarn birblm katledildi, slamiyete geenler canlarn kurtarabildiler.

Siirtte dier Hristiyan topluluklar da pogromun dnda tutulmayacaktr: Mslmanlar nemlisayda Kildani ve Ermeniyi katlediyor. Sryaniler ve Jakobitlerin oturduu evler yamalanr.evredeki nemli miktarda Sryani, Kildani ve Jakobit ky yaklp yklr. Bunlar; Mor Yakup,Berke, Tel Mear, Beynkof idi.

Malatyada Krtler ve Trkler Hristiyanlara saldry balattktan sonraki 6 gn boyunca talanve katliam yapyorlar. Yangn ve katliamlardan kaan Ermeniler kiliselere snyorlar. Katolik


8/15

kapuinler dvlr ve hakarete urarlar. Evleri, okullar ve kiliseleri yaklyor l says enaz 3000 olarak hesaplanmaktadr Ermenilerin nemli bir blmne de slam zorla kabulettirilmitir.

Diyarbekir vilayetinde, 01 Kasm sabah krsaldaki Krtler ehre girerler ve ehirde yerleik

Mslmanlarla birleerek pazar yamalarlar, atee verirler. Daha sonra mezhebinebaklmakszn Hristiyanlar katlederler. Krtler, zaptiyeler ve askerler, hepsi bir aradaHristiyanlara ate yadrrlar. nsan krm gn srer. Trkler, Hristiyanlarn camileregirerek Mslmanlar ldrdklerini bylelikle onlar katliam yapmaya kkrttklarn iddiaetmektedirler. Bu iddia kesinlikle yalandr. Fransa konsolosu 30 Ekimde Cemil denen birkiinin evinde eyh Zeylan ve olunun bulunduu toplantlara dikkat ekiyordu. Daha ncekiolu ki olu bu yaknlarda Sason katliamnda yer almtr. Bu toplantlarda Hristiyanlarayaplmas mmkn olabilecek en korkun projeler tartlm, camilerin duvarlarna duyurularyaptrlmtr. Bu duyurularla Sultann Hristiyanlar hakknda uygulamay kabul ettiireformlar hakknda yanl bilgiler verilmitir. Bunlar okuyan Mslmanlar Sultan'a bir

protesto telgraf gnderirler. Telgrafta eer verilecek cevap tatmin edici bulunmaz ise, 1Kasm Perembe gn Hristiyanlardan almak niyetinde olduklar belirtilir. Yani her eyinnceden planland veHristiyanlarn panie kapl nedeni apaktr. Ayrca Mslmanlarndaha nce grlmemi miktarda silah ve cephane satn almalar da ortal tahrik etmeyeyetmitir.

Mardin, ehir byk bir tehlike iindedir. Ama katliam olmaz. Yine de blgenin tm yaklpyklr. Katolik Ermenilerin byk ve nemli bir ky Tel Ermen'de ta stnde ta braklmaz.Ky sakinleri Mardin merkezine snrlar.

Ortodoks-Rum 100 hanelik Pakoz Ky'nn sakinleri rahipleri ile birlikte slamiyete gemekzorunda braklrlar.

Sivas, Katliam akam mezzinler Mslmanlar Allah adna insan kymna davet ediyorlar.Bu katliam arlar zellikle derviler tarafndan yaplarak halkn kkrtldbelirtilmektedir

Grnde Redif klnda 2000 Krt iinde 4000 Ermeninin yaad kenti kuatyorlar. Drtgnlk direniten sonra Krtler ehri zapt ediyor Kurtulan Ermeni saysn belirlemekmmkn deildir. Bu sralar Sivastan ulaan haberlere gre bu iledeki l says oktur.Katliamlardan 14 gn sonra bile yani 28 Kasmda yollarda gmlmemi cesetler

bulunuyordu.. 150 gen Ermeni kadn ve kz Krtler tarafndan karlyor.

Amasya, Mslmanlarn Ermenilere saldrmasyla deirmen, ev ve dkknlar yamalanyor.Hristiyanlar rastgele katlediyorlar. Konsoloslarn verdikleri bilgilere gre l says 1000kiidir. Resmi rakamlar ise sadece 80 kiinin ldn sylyor. Yeilrmak'n cesetlerle doluolduu grlmtr.

Merzifon, Mslman bir gruh Hristiyanlara saldryor. ldrlen Ermeni says 150. Yaralsays ise 500'dr.400 ev ve dkkn yamalanyor. Katiller, ldrlenlerin zerindeki giysileribile alp gtryorlar. Cesetler gmlmeden rlplak yollara atlyorlar Yama ve

katliamlara askerler de katlmtr. Kaymakam, Cizvit din adamlarn olaylarn Ermenilerintahriki ile meydana geldiine dair beyanat imzalamaya zorluyor.


9/15

Urfa, 28 Ekim: Krtler ve Hamidiyeliler byk bir Hristiyan katliam yapyorlar. Yaral saysda ok fazladr. 1500 dkkn yamalanmtr. Olaylarn k nedeni olarak bir Trkle birErmeni arasnda kan kavgaya dayandrlyor. Kavgadaki Ermeni, ldrlnce hemerileride Mslman ldryorlar. 2 ay sonra 28 Aralkta katliam tekrarlanr. Yeni bir Ermenikatliam oluyor. Yetkililere gre l says 800'dr. Konsoloslara gre bu rakam 2000'den

oktur. Krtler ve Bedeviler daha nce eine rastlanmam derecede korkun insan l kymyapyorlar ldrlme tehdidi ile slama gemeye zorlanan Hristiyan says fazladr. Buemre itaat edenlerin evine beyaz bayrak ekilir ve balar trbanla rtlr. Szde dzenisalamakla grevli redifler de yama ve katliama katlrlar. Yenicekalede bir borazan sesiylemfreze Hristiyanlara saldrr. Sonras atee verme, talan ve katliamdr.

Rapordaki anlatmlar neredeyse her ilde ayn cmlelerle devam etmektedir: Mersin, Adana,Tarsus[30], Ankara, Masis, Hacin, Payas, Kayseri, orum, Yozgat, Akhisar, zmit

Charmetant, raporunda yukarda rneklerini verdiimiz katliama dair bilgilerden sonra bu

tabloyu tahlil eder: Buraya kadar okunan tablo ve bundan sonra okunacak istatistik bilgilereek olarak birka dncenin eklenilmesi zorunlu grlmektedir Bizler ait olduumuzuluslarn tarihinde, yaklak iki yldr gzlerimizin nnde cereyan eden bu kadar korkunzamanlar bulunabileceine inanmyoruz. imdiye kadarHristiyanlara kar anlayl vemlayim sanlan Trkler Hristiyanlara kar bu yakn gemite nceden planladklar hedefve amalarn, balang ve biti iaretlerinin dahi ne olaca belirlenmi olaylargerekletirdiler. Bu olaylarda ve saldrlarda ama, yaradlnda var olan anlayl, yumuakbal, bar tutumlar ile balarndakilere tabiiyetlerini her zaman ispatlam Ermeni rknnkkn kazmakt. Oysa yukarda belirtildii gibi bu iyi niteliklere sahip rka bu canavarbarbarln reva grlmesini gerektirecek, yapanlar hakl klacak hibir neden yoktur.

Trk ynetimi bir zamanlar ok zengin olan bu lkeyi her yerde ve her zaman olduu gibikleletirme ve hara alarak smrme uygulamalaryla ksrlatrd. Bu ekilde, zavallOsmanl Hristiyanlar, zapt edilmi topraklarn asl sahipleri, yzyllardr yaadklar krsalblgelerin yalnzlnda, yneticilerinin bask ve aalamalar altnda, uzaktan bakanlarnacyan baklarna maruz kalarak bylesine rezil artlarda yayorlar. Bugn bu koullarn, buaalanma durumunun yerini iddetli bir zulme brakt gndr. u sralar Trklerin bakabir taktik kullandna da ahit oluyoruz: mparatorluklarndaki Hristiyanlar fiziksel olarak yoketmek yerine tara illerindeki Hristiyan yerleim birimlerini yakp yktktan sonra, ncedenkatliam d tuttuklar kadn ve kzlar ahlaksz ilerine alet etmek, ahlaklarn bozmak, Ermeniailelerini bask ve tehditle dinlerinden dndrmeye almak. Osmanlda her iin daha

nceden hazrlanm ve her yerde ayn biimde uyguland gzlemlenmitir. Ama.Hristiyan kadnlarnn kirletilmesi ve Ermenilerin Mslmanlatrlmasdr. Hristiyandnyasnn her yerinde olduu gibi Dou'da da kadn erkekten daha ok dinine baldr.Bunun iin Trkler sistematik, zorunlu ve ahlaksz yntemlerle Hristiyan kadnlarlekelemeye almakladr.

Bu dnemde zellikle uzak kylerdeki Hristiyanlara, sahipsiz ailelere etkin bir propaganda ileslamiyete gemeleri iin tehditler yaplyor. Birou yaamak iin bu frtna geer gemezyeniden atalarnn dinine dnebilmek umuduyla basklara boyun eiyorlar. Ancak bu da ouzaman yetmiyor. u sralarda Mu, Mara ve etrafndaki yerlerde ok sayda aile zora boyun

emektedir. Ama sknete kavuur kavumaz Hristiyanlklarnda srar ettiklerini aavuruyorlar ve o zaman da katlediliyorlar. slam yasas eriat'n bu konudaki hkm kesindir.


10/15

Bir defa Mslman olann dininden dnmesi mmkn deildir. slamiyeti terk eden birinincezas lmdr!

Bu hkme dayanarak Trk yetkililer Krtlerin bu son katliamlar yapmalarna gz yumuyorlar.nk Trklere gre bu katliamlar geerli bir slami hkmn uygulanmasdr. Bu nedenle

Trk devleti Avrupa nezdinde sulu grlmekten kurtulmaktadr. Zorlanarak bile olsaHristiyanlarn Mslmanl kabul ettikleri andan itibaren vaftiz edildikleri eski dinlerinednmeleri slam dini nazarnda lmle cezalandrlacak bir sutur.

Rapor, din deitirmelerinin boyutunun altn izer: Din deitirenlerin durumu da endievericidir. Korkun eriat gereklerine gre mecburi olarak din deitirenleri Ermeni ulusu kaypolarak kabul etmelidir.

Raporun zel istatistik blmndeki, Ermenistan'daki onbir vilayette, son zamanlardakiliselere yaplan hakaret ve saygszlklar, Papazlarn katledilmeleri, kadn ve gen kzlarn

karlmas! bal altndaki kesiminde, bu vilayetlerdeki Hristiyanlarn iinde bulunduuaresizlikler, koullar, katliamlar ve din deitirmeler grg tanklarna dayanlaraknakledilmektedir, bu konuda verilecek birka rnek katliam dnda din deitirmelerinboyutunu gzler nne sermektedir. Charmetant, her ne kadar din deitirmelerin saysn40- 50 bin civarnda verse de raporda belirtildii gibi gerek rakam bunlarn ok zerindedir:

Trabzon: Alakdere, Maktilla, Gromela, ve Kortanez kylerinin sakinleri olan Gregoryenlerslamiyete gemeye zorlandlar. Kadn ve kzlar vahi ve rezil ilere kurban gittiler

Erzurum: Krsal alanda yaayan Gregoryen nfusun katil klcndan kaan ksmnda slamageenler oldu. Papaz Der Husik, piskopos vekili de ayn akbete urayarak slama gemekzorunda brakld. Ertesi gn taze dnmelerin yeni dinlerini pekitirmek zere toplusnnetlerinin yaplmas iin merasim hazrlklarna baland. Bayburt'ta, Ksanta kyndeKilise camiye evrildi. 400 civarnda insan katledildi, ou kadn olmak zere katliamkaaklarna slamiyet zorla kabul ettirildi. Plur, Plurak, Budi, Surp Toros, Nik ve Balakorkylerindeki alt kilise camiye evrildi. Papazlar Der Magar, Der Krikor ve ad renilemeyenbir papaz ldrld. papaz da kayboldu. Yukardaki kylerin yan sra, Varzahan,Karavirak, akmak, Averek, Gopus, Osdek, Varin Kerzi ve Verin Kerzi kylerinin ahalisi zorlaslamiyete dndrld. Plur ky Gregoryenleri islamiyete gemeyi aresiz kabul etmelerineramen gz dnm mslman srs tarafndan kuruna dizilmekten kurtulamad.Gerekeleri uydu; bu Hristiyanlar Mslman grnerek yaamaya devam etseler bile

ruhlarnn derinliklerinde yine de Hristiyan dinini devam ettireceklerdir. e, dinden dndkleriiin kafalarna apka yerine sark geirilmesiyle baland, namaz retildi, uygulamalaragiriildi, bunun iin de camiye gtrr gibi kiliselerine gtrldler. Onlarn katli burada ve buseremoniyle yapld.

Bayburt'ta ve tm evresinde Hristiyan dini ve ibadeti tamamen bitti. Erzincan, Megvetzikkynde katliamdan arta kalanlar zorla snnet edilip dinleri deitirildi. Dantzi kyErmenileri zorla Mslmanlatrld ve erkekleri toplu halde snnet edildi

Van vilayeti: Aa Gargar kasabasna bal olan akog, Dzogu, Dap, Ksoktentz, Megantz,

Mlk, Gici, Argantz, Kakt kylerinin sakinleri arasnda yaayan papaz da dhil olmakzere islamiyete geirildi. Moks (Bahesaray) ilesinde Paykner, Varek, Yukar Sarin,


11/15

adossen, Varentz, Paavank, Padagantz, Deok, Atanan adl 9 kyn Ermenileri lmtehdidiyle dinlerinden dndrlp Mslmanlatrldlar.

Krtler, Pasin-Taht ilesindeki Gagazis, idan, Areg, Gaynamiran, Korner, Darentz ve Naradl yedi kyn halkn slama zorladlar. atak ilesinin tm kyleri yamadan nasibini ald.

Bu kylerde yaayan herkes yine lm tehditleriyle slama gemeyi ve snnet olmay kabuletti. Gandijgan ilesinde Sembon, Usut, Pigant ve daha birok Ermeni nfusu ve SembonErmeni kilisesinin papaz zorla Mslman yapld

Bitlis'te, Kuyt kilisesinin barahibi Der Mikhitarn cesedi Mslman olarak grlp Mslmanmezarlna defnedildi. ehirde buna benzer hile ve yntemlerle ve zorlamayla ok saydadin deitirme oldu. Yerum ilesinde 13-15 Ekim arasnda katliam yapld.Bu esnada ilenin12 Ermeni kynn kilisesi her trl hakarete maruz kald. Daha sonra da camiye evrildi.slamiyeti kabul ederek snnet olanlar lmden kurtulabileceklerdir. Papazlarn balarnasark kondu. Kadnlar evlendirilmek zere Mslman Mollalara teslim edildi, hem de karlkl

olarak. Yani papazlarn kendileri de Mslman dul kadn almak zorunda brakldlar. Bupapazlara stelik fazladan bir veya iki Krt kadn verildi. Ama papazlarn din deitirmesinisalamakt. Mslmanlarla ok ynl ilikiler iine sokmak, onlar tamamen ve katiyenMslmanlatrmakt. Hatta ok kardeli Hristiyan ailelerde bu kardelerden bir veya ikisildrlerek dul kalan karlar yaayan kardelere verildiler ki durum eriat yasalarna uygunolsun. irvan ilesi krsalnda aralarnda Sarus, Avin, Avar, Napahn, Sermek ve Temenkkyleri olmak zere yirmiden fazla Hristiyan kynde katliamdan kurtulan ErmenilerMslman olmaya zorlandlar. lerinde bu kylerin bir ksm yklp teki ksm camiyeevrilen kiliselerinin papazlar da vardr. Hizan ve Sipagert ilelerinde, Sgavaray GregoryenManastr bapapaz Ohannes'e yaplan bir dizi hakaret ve ikenceden sonra papaz slam

kabul etmek ve iki kar almak zorunda kald. Hizan'da yerleik konumda ve kalabalkmiktardaki Ermeni nfusu ayn yerdeki Mslman tekkesine zorla konduktan sonraslamiyete geirildiler. Ayn ekilde Horkhotz kynn Gregoryen papazna dindeitirmeleri zorla kabul ettirildi. Ondan sonra da balarna sark balanarak yollardagezdirildiler. enitzor nahiyesine bal sekiz kyn ahalisi slama gemeye zorland. Bukyn okul ve kiliseleri kapatld ve ok sayda kadn ve kz karld. Hizan ve Sipagertilelerine bal, aada ad verilen altm kyn sakinleri toplu halde slamiyete gemekzorunda brakld: Hizan ilesi: Darontz, Aa Darontz, Karason, Yukar Karason, en, Harit,Klup, Tagik, Palassor Haugontz, Zigu, Antentz, Kamagiel, Surp Ha, Di, Noren, Yegondz,Anabat, Broent-Tars, Motentz, Mamtentz, Gassar, Hagir, Korklotz, Nan, Hodz, GadinakBagsar, Li, Hucuk. Sipagert ilesi:Yukar Huruk, Aa Huruk, Candican, Aa Godentz,

Yukar Godentz, Nerpan, Oghant, Sevkar, Pagentz, Sonar, Tag, Kagis, Dantzis, oson,Hargnin, Taloro, Bedrantz, Hu, Kut, ort, Pagt, Sagantz, Arenik, Duag, Geran, Taht, Mad,Zemen.

Mamduruk ilesindeki Gregoryen nfusun ounluu islamlatrld. Bu ileye bal adlaraada yazl on yedi kyn ahalisi toplu halde slama dnmek zorunda brakld; Ov, Seg,Perganto, Abarank, Kedantz, Huvandantz, Dantz, Miloti, enapr, Mont, Gugentz, Honis,Horont, Paramons, Hagons, Garna, Bargantz.

Segert ehrindeki Halkn bir blm slamiyeti mecburen kabullendi. Gen ilesine bal

Gernos, Valer, Tarepnis, Duzmalan, Kupar adl kylerin sakinleri zorla Mslman edilerekkatliamdan kurtuldular. apakur ilesinin evlik, Madrak, Sinfor ve Kem kylerinin


12/15

Hristiyan ahalisi ve yine Pear Nahiyesinin Mguk, Anti, Murdarik, Noren, Ti, Pearkylerinin Hristiyan sakinleri slama gemeye zorlandlar. Bu kylerin papazlar da dindeitirmek zorunda kalanlardandr. Bu kylere ait kiliseler bugn cami olarak kullanlyor veburalarda Kuran okutuluyor.

Sivas Vilayeti, Koyulhisar ilesinin Ermeni sakinleri evlerinin yaklma, zincire vurulma gibizorbalk tehditleri altnda zorlamslmanlatrldlar. Gen Ermeni kzlar Trklerle evlenmekzorunda brakldlar. Divrii'de ehrin iinde olduu krsal alanda da Ermeni nfus toptanslamiyete geirildi. Din deitirmeye direnenler de katledildiler. Armudag ky kilisesi papazda ldrld. Surp Hagop Manastr harabeye dndrld. Zmara ve Gasma kylerindekikiliseler ksmen ykldlar. ou camiye evrildi Gasma ky ve evresinde yaayan 650insan zorla slamiyete geirildi. Erkeklerin bana sark sarld. Gnde 5 defa namaz klmakzere zorla camilere gtrldler. len Krikor Balyan adl bir Hristiyan Mslmanmezarlna defnedildi. Yine katliam tehditleri altnda Gurasin ve Apuan kyleri sakinlerislamiyeti kabul etmek zorunda kaldlar. Zimara ky sakinleri de papazlar ile birlikte ayn

sonu paylatlar

Mamuret l Aziz vilayeti, Ein nahiyesi kylerinden, Licik, Narver ve Azni kyleri kiliseleriyamaland, ykld. Bu kydeki Ermeni nfus bir araya topland. Sonra gerekli bask vetehditler yapld. Hepsi islamiyete gemek zorunda kald. Licik ky sakinleri ayrca papazlarile birlikte din deitirdi. Ayn ey An nahiyesinin 14 Ermeni kynde de yapld. Hemenslama gemeye ve snnet olmaya zorlandlar. Nahiye ynetici ve yetkilileri zorla dindeitirip snnet ettikleri erkeklere bu ileri kendi rzalaryla yaptklarna dair beyanlarimzalatyorlar. Anerti ky sakinlerine de ayn amala ayn konuda bir bildiri imzalatld. Bukyllerin hepsine zorla yeni mslman adlar verildiini belirtmek gerekmektedir. Bununla

da yetinilmeyip imdilerde yeni dindalar ile karlkl evlendirilerek aralarnda yeni akrabalkbalar oluturmaya allyor. Gamaragah kyndeki Hristiyanlarn hepsi namaz klmayazorland. Onlara namaz ve dualar retildi. Gamaragah erkeklerininhepsi sark takmaya,kadnlar ise yzlerini bile peeyle kapatmak zorunda brakldlar. Trk kadnnn kyafetiHristiyan kadn iin de mecbur klnd. Garmir ky sakinlerine zorla Mslmanlk kabulettirildi ve erkeklerin hepsi snnet edildi. Bu kyller arasnda kyn Gregoryen kilisesipapaz Der Daat da vard. Arapgirin 20 kadar Gregoryen ky sakinlerine lm tehdidiyleislamiyet kabul ettirildi. Kylerin adlar unlardr; Sagmega, Magert, Ehnetzik, Vahzen,Zabelvar, Kuhna, Yagavir, Agen, Vank, Grani, Hatzgeni, Zak, Sincan. Bunlarn iinde adlarbilinemeyen birka ky daha vardr. slamiyete geirilen kylerin ahalisi iinde bu kylerinpapazlar da bulunmaktadr. Kyl erkeklerin hepsi ayrca snnet edilmitir

Diyarbekir Vilayetindeki, Surp Astvadzadzin Partzirarahayatz' soyup soana evirdiktensonra yktlar. Manastr cemaatinin hepsi ldrld, din adam Der Hagop hari. nkkorkutmak iin onun nce bir kulan kestiler ve bu yntemle korkuttuktan sonra aresizislamiyeti kabul etti ve snnet oldu. Diyarbekir evresindeki Silvan, Beiri, Zerivan veParavan ynetim blgelerine bal 105 kyn Hristiyan ahalisi ile Hani ve Lice ilelerininHristiyan nfusunun bir blm zorla slamlatrld. Palu'daki kylerde katliamlardan artakalanlarslamiyeti kabule zorlandlar. Mevcut kiliselerin hepsi camiye evrildi. Havav kykilisesi soyulduktan sonra atee verildi. Bu kyn Ermeni nfusu, papazlar Der Bogos dadahil Mslmanlatrld liste uzar gider


13/15

1896 ylnda hazrlanan Charmetantn raporunun bir zellii de 20 yl sonra gerekleecekSoykrma iaret etmesidir , ki Jntrk ynetimi bu kehaneti dorulayacaktr: Boazii'ndetutulacak zrhl saysnn tartmas ile megul olan Avrupa diplomasisin Bizans oyunlarnakanmas veya yle gzkmesi, kendi gszlnn, etkin olamadn kabul etmesininresmidir. in en tehlikeli yn de budur. nk aa kan bu gszlk daha yeni bitmi

gzken ama yenilerinin hazrlanacandan emin olduumuz katliamlara Trk'cesaretlendirmitir. Trkbylece Hristiyan devletlerden korkmasna gerek olmadna eminolunca Ermenileri tamamen ortadan kaldrma amacnda srarl olacaktr. Avrupa bu ekildepasif ve etkisiz kalmakla mslman barbarlnn da su ortakl durumuna dmtr.Charmetant, 1915 Soykrmn ak bir dille ifade etmitir.

____________________________________________________

[1] Tovmas Mgirdiyan, Diyarbakr Vilayeti Katliamlar ve Krtlerin Vaheti, Kahire 1919

[2] Wofgang Gust, Alman Belgeleri, ev. Z. Hasanebi, A. Takcan,Belge uluslar aras Y.2012 s 27.

[3] Sultan Abdlhamit btn ulusalc hareketlenmeleri zellikle Mslman-Hristiyanelimesini hareket ettirerek, katliamlarla, kitle terr yaratarak sindirmeyi denemitir. Busistemli kargaalklar sonucu 1894-96 yllar arasnda resmi kaynaklara gre 10 binden fazlainsan hayatn kaybetmitir. Bunun 2 bini Mslman'dr. Ama, bunlar resmi Osmanlkaytlardr. Katliamlarn gerek boyutu ise daha byktr ve yz binleri bulmaktadr. Lepsius,

88 bin 243 Ermeni'nin ldrlm olduunu yazmaktadr. Zartaryan 300 bin civarndaolduunu belirtir. ( Recep Maral, Ermeni ulusal Demokratik Hareketi ve 1915 Soykrm,Peri Y. 2008, s 159)

[4] George A. Bournoution, Ermeni Tarihi, Ermeni halknn Tarihine Ksa bir Bak, ev. E.Abadolu, O. Klda, Aras Y. 2011, s 219-220

[5] Bu konuda geni bilgi,bu baskn gerekletirenlerden Karekin Pastrmacyan (ArmenGaro) anlarnda bulunmaktadr; Armen Garonun Anlar, Osmanl Bankas, ev. Attilatuygan, Belge uluslar aras Y. 2009. Osmanl Bankas basknnn bir dier sonucu da, batldevletlerin bir sre daha Ermeni reformunu grmelerine kar, Ermeni rgtlerininradikallemesinden ve kendilerini de hedef almaya balamasndan rahatsz olmalar vearalarna daha souk bir mesafe koymaya balamalar oldu.( Recep Maral, Ermeni ulusalDemokratik Hareketi ve 1915 Soykrm, Peri Y. 2008, s 159)

[6] George A. Bournoution, Ermeni Tarihi s 220

[7] Edvvin Pears, "Forty Years in Constantinople", London, 1916, s.162; "life of Abdul Hamid.

London, 1917,

s.2S7 (Aktaran: Rohat Alakom, "Eski stanbul Krtleri, 1453-1925", Avesta, stanbul, 1998

[8]Donalt Quataert, Osmanl imparatorluunda Iggc Politikas ve Siyaset: Hamallar ve


14/15

Babli, Tarih ve Toplum, no.33, 1986

[9] Recep Maral, Ermeni ulusal Demokratik Hareketi ve 1915 Soykrm, Peri Y. 2008, s 159

[10] Beylerian, Arthur, "Uimperialisme et le mouvement national armenien (1885-1890)," in:

Relations internationales, Nr, 3, s. 19-54, Genf-Paris, 1975. S 38 aktaran: Hans-LukasKieser, Iskalanm Bar, ev. Atilla Dirim, letiim Y. 2005, s 210

[11] Levon Vartan, The armenian 1915, Atlas Printing Press Beirut, 1970, s 85-86

[12] Erzurum hakknda: Chambers 1988 (1928), s. 36, 75 vd., 88 vd. Elekirt hakknda:Chambers 1988 (1928), s. 33-35, 89 vd. Akt HL Kieser, skalanm Bar, s 211

[13] Altn ben izdim (SC)

[14] Hans-Lukas Kieser, Iskalanm Bar, ev. Atilla Dirim, letiim Y. 2005, s 216-217

[15] Kamuran Grn tarafndan verilmektedir.

[16] htiyatl gzlemciler dahi 1896 yaznda, kitle katliamlar sonrasnda on iki ya altnda enaz elli bin ksz ocuktan sz etmektedirler.

[17] Charmetantraporuda kurban says hakkndadoru bilgi vermekten uzaktr. Bu durumraporda da belirtilmekte madur sayssnn belitilen rakamn ok zerinde olduu teslimedilmektedir. Her yerleim birimindeki kurban saysna gelince . Bu dkman hazrlayan

komite sadece doru deerlendirmeyi mmkn klacak nitelikleri verileri hesaba katarakrakam tesbit etmitir. Yani alnan her bilgihesaba katlmam, nesnel ve resmi olanlararabet edilmitir. Komite, duygusal ve abartl durumlardan saknmtr. Aratrmaclarnkendileri bile blgenin tmndeki maktul saysn, birka yere ait olanlar hari, tam olarak,kesin biimde tespit edememitir. Bu rakamlar zellikle tamamen yok edilen binlerce kye veDiyarbekir, Van ve Harput yrelerindeki katliam yaplan nahiye ve kylere aittir. Blgedekitemel yerleim birimlerinin dndaki l saysn kesin olarak belirlemek asla mmknolmamtr.Bu sralarda aldmz bilgilere gre tam da bu yerlerde katliamlarn enkorkunlarnn yapl ve buralarda oluk oluk aktlan Hristiyan kannn tekilere nazaran okdaha fazla olduu anlalmaktadr.

[18] Hans-Lukas Kieser, Age, s 217-218

[19] Ermeni Katliamlar Raporu, Haz. P.F. Charmetant, ev. Mehmet Baytimur, Peri Y. 2012

[20] iit barut retiminde kullanlan temel maddelerden biridir. Sava ncesi Avrupannmhimmat ihtiyacn karlayacak Kilikya pamuu Avrupaya en yakn blgedir. Bu bakmdanErmenilerin kontrolndeki Kilikya pamuuna el koyabilmek,bu blgedeki Ermenilerin yokedilmesiyle olanakldr.

[21] Vahakn N. Dadrian ttifak Devletleri Kaynaklarnda Ermeni Soykrm, toplu Makaleler

kitap 3 ev. Ali akrolu, Belge Uluslar aras Y. 2007, s 118-119,


15/15

[22] Vahakan N. Dadrian Age, s. 120

[23] Vakan N. Dadrian Age, s 114-115,

[24] Vakan N. Dadrian Age, s 121

[25] Vakan N. Dadrian Age, s 120

[26] D. Lloyd George, Memoirs of The Peace Conference, 2. Cilt Londra 1939, 811. Aktaran

Vahakn N. Dadrian, Ermeni Soykrm Tarihi, ev. Ali akrolu, Belge Uluslar aras Y. 2008s 111-112

[27] Vahakn N. Dadrian, Ermeni Soykrm Tarihi, ev. Ali akrolu, Belge Uluslar aras Y.2008 s 114

[28] Vahakn N. Dadrian, Ermeni Soykrm Tarihi s 121

[29] Vahakn N. Dadrian, Ermeni Soykrm Tarihi s 123

[30] Tarsustaki hareketi kkrtan Kayseriden gelmi Trklerdir. Bunlar Kayseridekikatliamlar anlatarak Tarsuslular ayn ileri yapmaya ikna etmeye alrlar.

Documents

1894-96 Ermeni Katliamları ve Charmetant raporu