" داری " سرمایه فرجام خطابه

سرمایه نظام ممکن سناریوهای و آینده پیشنگری امکانداری

اکبر علی دکترنیکواقبال*

چکیدهاسميت آدام يعني اوليه كالسيك ع اقتصاددانان ریکاردو ویژه به به و را سرمايه توليدي امل

كار عبارتي عنوان به و كشاورزي زمينهاي ترين بازده كم و درگذشته شده بازدهي انباشتمزارع تبديل براي كار نيروي نقش و كشاورزي زمينهاي متفاوت زمينهاي هاي به بازده كم

پ و بودن رمرغوب عمده و اصالت براي را یعنی بازده تولیدی عامل كار تنها و مطرح نيرويبودند نموده توسعه. تأكيد فرایند در مداوم طور به ولیکن کار بازدهی اصل یعنی اصل این

تولید تقسیم و رشد که است شده موجب امر این و گردیده دار خدشه المدت طویلنم پیدا جریان بهره و سود کنندگای دریافت نفع به دائمی طور به . ایدناخالصملی

آور حیرت رشد نظیر پیشرو اقتصادی بحران از و شواهدی عمومی های بدهیموجبات خصوصی جوامع در کوچکی اقشار نزد مالی و پولی های دارایی و ثروت تمرکز ،

نموده فراهم را ها بنگاه تولیدی کاهشفروشمحصوالت نهایت در و سود و درآمد کاهشاکنون. تحول است چگونه داري سرمايه نظام كه گردد مي مطرح اساسي سؤال خواهد اين

نظام آيا و داری يافت داخلي سرمایه چالشهاي تواند مي نيز بار را و اين خود محيطيبا و منفی، شناسايي و مثبت بازخوردهای از را استفاده اينكه تعدیل خود يا چالشهاي نمايد

آورد درخواهد پاي از زود يا دير را نظام اين بيروني، و دهد .دروني می نشان مقاله اینتواند نمی سنتی روشهای طرق از داری سرمایه نظام سازی آینده و پیشنگری امکان

سازی آینده چهت بهینه گزینه روشخطابه بلکه بیاورد همراه به را مطلوبی پاسخگویی . دهد می تشکیل را داری سرمایه نظام

مقدمه

شوروي جماهير اتحاد يعني جهاني، ابرقدرت دو بين سرد جنگ سوسیالیستی مسابقهداري ( ب) سرمايه آزاد اقتصاد نظام با امريكا متحد اياالت و طرف يك از شرق طرف لوك از

به سوسياليستي نظام فروپاشي با كشمكش و رقابت دهه چند پساز رسيد . ديگر، پايانآزاد بازار نظام كه است آن دهنده خصوصنشان اين در شده انجام سرمايه و تحقيقات يا

دهه چند طول در م رقابت داري نظا مخالفشيعني نظام با چالش بهتر و سوسياليستي . فرايند اين كند برطرف و شناسايي را نظام ضعف نقاط انطباق، توانست كه شد موجب

مورد نظام يك خودپايداري اركان از اصالحات و قرار تعديل محققان بيشتر تأييد و قبول.گيرد

يك به قطبي دو اقتصادي نظام از جهاني شرايط تک اكنون بیش قطبي نظام و کم وت داری يافته سرمایه حول

1

فراگرفته را داری سرمایه غرب جهان اقتصادی و مالی مترقبه غیر بحران یک نیز جدیدا و . است نموده خود درگیر را جهان بیشکل و کم آن پیامدهای اساسي اکنون که سؤال اين

تحول چگونه داري سرمايه نظام كه گردد مي نظام مطرح آيا و يافت داری خواهد سرمایهداخلي چالشهاي تواند مي نيز بار را و اين خود با محيطي و از شناسايي استفاده

یادگیری ) منفی و مثبت اصالحات بازخوردهای را (و خود اينكه تعدیل ، يا چالشهاي نمايدآورد درخواهد پاي از زود يا دير را نظام اين بيروني، و .دروني

را داری سرمایه نظام تحوالت در ممکن سناریوهای تحقیق های تبیین، این ریشهمورد را ها نظام این آتی تحوالت پیشنگری امکان و تحلیل را داری سرمایه نظام بحران

. دهد می قرار گفتاری خطابه-----------------------------------------------------------------------------

) مسئول* ) نویسنده تهران دانشگاه اقتصاد دانشکده استادیارeghbaln@ut.ac.ir + nikueghbal@yahoo.com Email :

تحقیق رویکردو مالی پولی متعدد بحرانهای صورت به آن های طلیعه که داری سرمایه نظام بحرانبیکاری افزایش ، ناخالصملی تولید رشد کاهشمداوم نظیر گوناگون صور به آن پیامدهای

سرمایه نظام ارکان در را اساسی نظری تجدید است شده آشکار جهانی سطح در تورم و . از محققین که است بوده روشهایی از یکی داری سرمایه نقد نماید می آور الزام داری

. و بررسی اند نموده استفاده داری سرمایه نظام ضعف نقاط ارائه جهت دور های گذشتهو همفکری مبانی با ولیکن است ضروری و مفید امری اگرچه نظام یک ضعف نقاط اعالم

. دارد منافات علمی مشترک شيوه استعالی کالسکی روش هخطاب مک علم را در واقعيمي قلمداد كشاندن كند. اقتصاد معناي به نيست، خطابه پيشفرض يك سمت به ديگري

جستجوي براي تالشي جستجوي مشترک بلكه اس و مباحثه و گفتگو راه از انديشه و .تفكرو تفكر در نقشمهمي غيرصريح خطابه است معتقد نمايد او مي ايفا آنچه . زبان به فقط ما

كنيم مي عمل داريم، اعتقاد و و وباور ما اعتقاد چيزي نیز عمل اساسآن را بر ما كه استكن متقاعد را خاصي اكثريت آنچه نه سازد، 1د.متقاعد

ترجمه بر خود پیشگفتار در داری سرمایه نظام نقد کتب جدیدترین از یکی مولف: نویسد می فارسی

کشور " یک در را بازار اقتصاد مثبت گرایشهای که داری سرمایه نظام یک مخرب آثاردر خواری ربا زیرا گردد، نایل ای ویژه درک به اسالمی کشور یک در شاید کند، می فاسد

." است گردیده رد قاطع طور به و نکوهششده همواره کشوری 2چنینمدرن، به علمی روشهای سلطه دوران که نمود عنوان توان می فرضیه یک عنوان

روشی آن و است شده فرسوده انگیزش كهمطلقا و تاکید را همفکری و مشترک جستجوی . ا است علمی و واقعی نماید ایجاد را ای علم زیکپارچه شدن قرنطینه از توان روشمی این

را وآن جامعه جلوگیری . در خطابه، علمی و نوین روش در نمود هر نهادینه خوانندگانو قبول جاي به كتابي يا نقد مقاله نويسنده، یا از نظرات را خود فكري و ذهني الگوهاي

شده آورده دست به o علم و اطالعات گفتمان سازندمی طريق و خطابه يك مبناي را آن وصورت . می قرار جدید اين در نويسنده ،دهند در بين شده ايجاد فكري ذهني الگوي و متن

خونندگان خواننده گيرد، یا مي صورت گفتمان و يك نويسنده بين ذهني رابطه كه گفتمانياعتال انمخاطب تقا را و بخشد پيوند عدمي جهت ادراکموجب نظرات و تحرک و مشترک

هماهنگ رفتار و د.گردمي عمل

داری. سرمایه جوامع تکامل اندازهای چشم بررسی و طرح الف

2

متضادی حتی و گوناگون بسیار نظرات کنون تا داری سرمایه نظام های انداز چشم باره در . دهیم می قرار بحث و تبیین مورد را آنها از هایی نمونه که شده مطرح

------------------------------------------------------------------------- Macclossky, D.: "Rhetoric of Economics", Journal of Econ. Liter, June1983, p. 48 .1

نماييم بيان شمس زبان به بخواهيم اگر را مطلب :همينورقي، بود فرضكن تو سوي كه روي آن هست، كه هر در يا يار، در روي يك تو در روي روي يك آن خواندي،

خواندن ببايد هم است يار سوي تبريزي) ( كه شمس .مقاالتگرو. )2 ص(: Jenner, Gero ینر، داری، سرمایه فرجام

نظریه- 1 در ینر ) بحث (Gero Jenner گروینر كتاب گرو نويسنده و : "محقق نظام يك فروپاشي يا پيروزي داري سرمايه فرجام

"، از اقتصادی صنعتي جوامع ب» « تحوالت بازار داري » « هاقتصاد سرمايه با رااقتصادنگري ژرف و نهايت نمايد بررسی مي نتيجه ا. باز نهايت در کند و می اين گیری در كه جوامع

يعني ) بازدهي به مجدد دادن مركزيت نظير اصالحاتي تحقق عدم ( صورت كار بازدهي ،فقطمالی و پولی عمیق اصالحات و بهره ناآرامي، حذف سرخوردگي، نظير خاصي تحوالت با

و عصيان م حتی اعتراض، .شوندی شورشمواجهذکر قابل دیدگاه این با مباحثه پيشنگري در اين كه به است زماني در هم تواند مي

اتفاق s اساسا تواند مي هم و بيفتد اتفاق خاص نوعي و اگر. شكل اتفاق و رويداد اين نيفتدجلوتر اي آينده به را آن توان مي همواره ندهد برهه رخ در آن از نوعي اگر و نمود موكول

زمان از داری، اي سرمایه کنونی بحران توان مانند مي يابد ظهور جوامعي به در را آندانست . متكي شده انجام پيشنگري يا ك کلی پيشنگري حدس آن، تحوالت در زمان ه ،نه

و نه شكل، مكان و نه نوع، نه نه و شدت میزان گونه نه هيچ شود مشخصمي آن فراگيريپذيري امکان نمي را پيشنگري ابطال به آورفراهم آن د؛ شده انجام پيشنگري ديگر عبارت

آن، کلی، قدر حالت هر در كه نامشخصاست و صائب پيشنگر باز را حدسخود تواند مينمايد تصور درست بارانی و یا آفتابی حتما آینده روزهای از یکی که بینی پیش این مانند ،

رفت خواهد فراتر متوسط از آینده در ما کارخانه ضایعات اینکه یا و بود . خواهدديگر مهم پيشنگريها که نكته علوم یدر با است ا مرتبط آن شده مطرح كه جتماعی

با كه آورد مي فراهم را امكان اين آتي وضعيت و پيشنگري مثبت بازخوردهاي از استفادهداده تغيير را آتي ادث حو سير حقيقت و منفي، تناقض ) در نماييم ابطال را پيشنگري

کننده (. پيشنگري ابطال خود های پیشنگری از یا بسياري s مضافااجتماعي و فردي ذهنيت و ادراك ويژه به نيز عوامل خود و بوده آنان نگرش تابع كه انسانها

است، تغيير قابل برونزا عوامل طريق را از پيشنگري و نمايد مي پذیر اثرگذاري مي ابطالمثال براي اقتصادي نسبی بهبود ،سازد؛ نگرشكه وضع اين با را جوامعي و افراد تواند مي

سرعت شان اقتصادي وضع بهبود بدتر چرا نيز برعكس و نمايد ناراضي ندارد، بيشتري

3

يا فرد معيشتي وضعيت به شدن را ذهنيت اين آنان در است ممكن انسانها از گروههاييوضع كه آورد بنابراين وجود و شود بدتر بسيار تواند عالي ،مي بسيار وضعيتي در اكنون آنان

برند می سر وضعيت وبه و نمايند طغيان خواهند مي كه دشمناني مقابل در بايد نتيجه دربه خوب را کشند آنان .آشوب و اين بايستند نگرشها آن، گونه به متکی های استدالل

تحوالت پيشنگري در امكان كه شود مي تأكيد هم باز اگرچه نمايند مي متزلزل را جوامعشكل به و احتماالتی، اندازه ع،نو، زماني تحقق پيشنگري و و میسر . آینده است بیجهتپذير

و آفتابی را فردا یکی زیرا اند داده می تشکیل را کامل منجم همسرشیک و مال که نیستآمده می در آب از صحیح آنها پیشنگری همواره و نمود می پیشنگری بارانی و ابری دیگری

ا. ن است و پمكا حوادث فكري ذيري هاي دغدغه و نگرانيها از يكي همواره آتي جرياناتمي تشكيل را است انديشمندان . داده اس قول به ي کو ، ممكن“ ( S. Kierkegaard)د گاره كري

سنگين است ترين از عبارتي "مقوالت به است "و ممكن چيز 1".همه

هيچ ” كه است مطلب اين كشف داشته روا ما بر تاريخ كه تنبيهي وجود افسوس قدرتيدلخواه كه اي تازه مسيرهاي در را اجتماع بدهد قول ما به كه خواهد ندارد جريان به ماست

’ : را ... . خود تاريخ بشر گويد ماركسمي كه چنان دلش انداخت كه چنان نه اما سازد مي ‘ رفتار بر فشارها و ماركسموانع نظر از خواهد در مي و است اجتماعي روابط در انساني

از اجبار و فشار اين پيروانش و فرويد . نظر گيرد مي سرچشمه كودكي دوران روابطرا اجتماعي تغيير امكانات وجه هيچ به كه اين كابوسماركسهم كه چنان كند نمي نفي

آينده به را گذشته انقالبي كه . اقدام كند مي معين فقط آن است باقي خود قوت به بكشاندبدون تاريخ . بازيگران و فشار آورند مي فرود را خود ضربات ببينند آزادي سو هر از استثنا

و نسبي ما تأكيد آنچه جز ديگري، اجتماعي هاي شيوه قادرند شك بي كننده حمايت نهادهايرفتاری نیستند قادر اما بیاورند، وجود به شده» « داریم، منظورم - ليبرالي کنند، ایجاد

---------------------------------------------------------------------------------------جانسون . 1 اقتصا :گالسو . .دعلم رناني، م ترجمه انحطاط؟، يا ركود ، 245ص پيشرفت

از ناشي اقدامات و انكارها انواع از بركنار ، شديد خشم از آزاد است ماتتوه رفتارياشتياقهاي . و شور اين روشمنفي به چه و فعال صورت به چه ، هرگز كودكانه ستمگرانه

دهند مي نشان نهاني پوششهاي در را خود بلكه روند، نمي ميان مي آنها .از النه ما درون درخميرماي اساسو تا ناميم، هكنند مي بشري طبيعت ما را اي -دهند تشكيل آنچه خميرمايه

اعمال بيشتر براي قابليت و استعداد بروز منشأ و از « نامعقول» كه سياسي رفتار جملهرا، تاريخي سير همه اين امروزه كه است درك، اجتماعي غيرقابل و نامفهوم احساسي با

است كرده درهم و تاريك .آشفته و تيره حتي و ماليم دورنماهاي آرام، بي اوضاع اين دردهد مي را نشان حمايت مورد و موفق داريهاي سرمايه بيشتر مادي تكامل به -كه رسد چه

شبه وضع و مناطق تمام s تقريبا برده -هاه قار اندوهبار فرو اضطراب تشويشو را در آنهاكنكاش . از كه رسد مي نظر به چنين است درآورده و پاي تكنولوژيكي اقتصادي، هاي

و زيست كاهشدهد را داري سرمايه تحرك ظرفيت و قدرت ما، عصر استعدادبر محيطيقومي كهن دستاويزهاي به اتكا در ما ناهشيار انرژيهاي حساسيت ا و و و یقبيله شور ،

سان، . بدين بيفزايد روحاني و معنوي امور ديگر و ديني پيشرفت شيدايي پويايي كه همچنانسوي» « به ديگر جهات در كه شود مي موجب نيز رود مي فتور و ضعف به رو چپ سوي به

و باال پايين نه یا و البته و گيرد اوج عقب و جلو آن به خواستار كه محورهايي جهت در1".هستيماين آورد خصوصدر مي ميان به سخن تاريخ استهزاي از هگل ،.

4

استریتن- 2 نظریه تحلیل و (Paul Streeten )تبییننظير نهاد از استريتن پل گراياني گروه سه عملكرد حاصل را جوامع مي تحوالت عوامل: 2.بينند

یا – 1 ها از ایدئولوژی يكي در حكومتي سردمداران از بعضي وسيله به كه هايي نظريهشوند، دورانهاي مي گذاشته اجرا به و برگرفته تاريخي

ينفع - 2 ذ جویانه گروههاي منفعت بندهای و زد سياستهاي و و جريانها بر كه جامعه درسرانجام اقتصادي و نمايند مي متحول خود نفع به را آنها نموده، اثرگذاري اجتماعي

اداري - 3 و كاري هاي حوزه در كه انسان ميليونها روزانه فعاليت و كار تصميم روند خودبه را حوادث و جريانات طريق اين از و نمايند مي اثرگذاري و م گيري .برندی جلو

تحوالت کننده تعیین عوامل چه اگر که آنست نظریه این مورد در اهمیت پر نکتهولیکن اند داشته جوامع تحوالت و ها گیری جهت در نقشموثری یک هر امر جوامع، اين

كه نيست آن ندهنده بر نشا و ها مؤلفه از يك هر بر خاصي قواعد يا در آقانونمندي آنها ينداز حاکم مجموع بتوان آن براساس تا براي است قطعي حكمي پوزيتيويسم، ديدگاهعبارتي جهت تحوالت به و آینده دار نمود وضعیتمشخص صادر استریتن .جوامع نظریه

یعنی است اتفاق و برنامه از فرایندی جوامع تحوالت که نماید می صادر را حکم این بیشتربه آنها و گیرند می دست به را حکومتی قدرت زمانه، سردمداران از یک کدام که آن

و آورند در اجرا به آنرا خواهند می و بوده معتقد گذشته های زمانه ایدئولوژیهای از کدامیکو دولتی کارگذاران از نفر ها میلیون تصمیمات و کارها چگونه و جهت کدام در مضافا

و ) ( شوند می واقع موثر ثبات و گرایی تحول یا و اجرا و افکار بین چالشها انواع خصوصیمشخص جریانهای چگونه ذینفع، گروههای ی سودجویانه بندهای و زد و تعامالت باالخره

. خاصمنطبق اثرگذاریهای ها مولفه از یک هر حقیقت در نمایند مشخصمی را آتی حوادثهمواره آنها برایند ولیکن نماید می تداعی را شده اعمال سیاستگذاریهای و برنامه نوع با

تدوین را ای برنامه آنها حل برای باید نو از که آورد می وجود به را جدیدی مسائل و اتفاقاتعنوان . تحت خود نظرات از بخشی در صراحتا او "نمود كله" چند هيوالي يا لبه دو شمشير

: نماید می عنوان

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ويكم، هايلبرونر:.1 بيست قرن در داري . 139 و 130ص سرمايه.تن،یاستر .2 آورند : مي وجود به را جديدي مسائل حلها راه پل

توسعه " راه در كه مشكالتي از همه ) بسياري براي شايد و اقتصادياشتباهاتررررررر رررررر( رررر پايه بر نه شهايانسانيظاهرميگردند تال

ئقخاصاستوارميباشد،رررررررررر ر رر رر رررر ررررر ررر رررررر ايدئولوژيكونهبرپايهعال. بلكهآنهانتيجهحلموفقيتآميزمسائلگذشتهميباشندرررر رررر ررررر رر رررررر رررر ررررر ررررر

هر براي كه است فرضاستوار اين بر علمي آگاهي خودبرررررررر ررر ررر رررر رررر. رر ررر ررر هر رر همسئلهاي،راهحليوجوددارددرعينحالتجربهها از كه ماميآموزند

مسئله يك وغالبانيزبيشازيكمسئلهنتيجهگيري- ر ررررر ررر ررر رر رر ررررر- راهحلي، 1.ميشود"

تبیین را توسعه جریانهای بر گذار تاثیر های مولفه چه اگر استریتن فکری منظومهو قادر وجه هیچ به ولیکن دارد پیوسته وقوع به حوادث تفسیر برای خوبی قابلیت و نموده

5

های برحه در ها مولفه از یک هر تاثیرگذاری حدود و حد که زیرا نیست پیشنگری به مدعیو پردازی نظریه طریق از دیدگاه این آنکه مگر نامشخصاست مختلف مکانی و زمانی

. شود عملیاتی و تکمیل سازی مشابه مدلهای مانند متناسب های مدلسازی

و - " 3 چون بی تقدم نظریه یا اتالی ژاک دیدگاه تحلیل و تبیین" زیرساختارها چرای

داري سرمايه جامعه آينده خصوص در ديگري تحقيق اتالی در ژاک ضرورت ، شناسايي بهپذيرش و جامعه اين تاريخي انداز چراي » چشم و چون بي اثرگذاري « زيرساختارها تقدم و

جوامع تكامل در آن تحوالت از . قاطع ناشی خود ساختارها زیر تحوالت کند می تاکیدبخش تحوالت سه .در است : 2زیر

1 - ) ؛ ) اقتصادي تصميمگيري معيار توليد فرايند يا اقتصادي مؤلفهقدرت -2 فضايي سازمان يا سياسي ( )مؤلفه و قدرت حوزهاخالقي - 3 نظام يا ايدئولوژيك قدرت م )مؤلفه (.شروعيت

تحقيق نویسنده اين كنوانسيون ) ازاستنتاجي به در ر د سخنراني آخرين روبسپير زبانکند ( می :اشاره

اند، « كرده دگرگون را امپراتوريها چهره ما، زمان تا كه، انقالبهايي تغيير موضوع فقطاست بوده 3".سلسله

عنوان با توان مي را يافته توسعه داري سرمايه جوامع الگوي كه است معتقد گرايشبه اوسود ) انفجاري وسوي اجتماعي سمت نفع كلي حذف و ديوان ،( انفرادي و ساالر متمركز

. است ظهوربحران كننده تبيين كه كرد توصيفنظام تناقضهاي اين رشد به و رو غيرمتمركز غيرانفجاري، الگوي سمت به تحول ضرورت

م عالمت را سازماندهي ارگانيسم .دهدی خودگردان زنده كه هاي را برابر هايي درتوان محيطي را تجاوزات مصنوع ترين محتمل و نمايند مي حذف دارند، كمتري مقاومتو كنند . گزينشمي دهند مي قرار خود بالنده اجتماعي شكل را آن

برنامه يافته، ن خودسازما نظامهاي تواف در از قچنين اساسي سهمي با گزينشي ورا آن است؛ بازسازي قابل داراي ی نم تصادف و هست جا همه زيرا كرد نيابي مكا توان

. اين به باشد مي هرگز تضاد باشد شده يابي برون حافظه ياري به فقط كه اي آينده علل،يافت نخواهد به .تحقق تحول و جامعه مجدد خودسازماندهي موجب كه اي برنامه رمز

الگوي تركيبات سوي بازي در شود ارتباطي و خودگردان شده، مركززدايي ، غيرانفجارياست كشف قابل گانه سه ارتباطي . متغيرهاي جامعه كه نمايد مي ايجاب نياز ايجاد اين

مبادله و رابطه گسترش و نمايد گذاري پايه را آن هاي بنيان كه اي جامعه مستقيم شود،نمايد . ايجاد را جامعه گروههاي و انسانها اي، ميان جامعه چنين در در هويت خودآگاهي

بين از ساالري ابزار رابطه و شود مي پديدار گروه مي درون حاكم ابزار بر گفتار و رود مي شود.

ابزارساالری از نویسنده منظور رسد می نظر اغراضو به وسايط، هرگونهآگاهي و درك فهم، كه است . سازوكارهايي حتي نمايد منحرف محيط و خودمان از را ما

انديش و غرضآن هفكر يا هدف كه اين هاي از باشد، امثالهم و جويي منفعت يا طلبي استيال . تواند مي حتي ابزار مفهوم نيست مستثني عقالني، امر فلسفي، استداللهاي و توجيهات

آنها ... زيرا باشد؛ دربرداشته را و منطقي درك ی منیز اخالقي، براي مانعي خود توانندامور و شوند قضايا می .واقعي نظر به نیز جامعه یا و گروه در هویت خودآگاهی با رابطه در

با اتالی ژاک که رسد

-----------------------------------------------------------------------------ص .1 منبع، .293همان

6

ژاك . 2 oتالي ،: ا ابزار و بعد 32ص گفتار بهمنبعص. 3 همان

دیالکتیکی درک به انسان استعالی به ابزار بر گفتار حاکمیت و ابزارساالری –دورانداختن . نماید می اشاره جامعه از اينجا، شهودی عمل « در به كه است شناختي نظريه يك ديالكتيك

جزئي ... عنوان به من است را آميخته جامعه اين خواهم مي كه هنگامي جامعه، اين ازهم من شناختن اين خود نام . بشناسم، به چيزي يك يعني است جامعه همين از جزئي

اين در جامعه شناسنده است انسان شدن پيدا حال در در « ... » جامعه معناي به شهودرا ... حياتي شور ندارد اين جز معنايي ديدن، را چيزي دروني چشم با و رفتن چيزي درون

توان مي شهود با گشايد ... تنها مي جلو به راهي حياتي شور خود 1.دريافت

داری- سرمایه نظام موجود گرایشهای تحلیل ب

گذشته قرن دو صنعتي طبیعت توسعه بر ای سابقه بی طرز به انسان که دهد می نشان . است کرده پیدا زيادي تسلط انساني در عوامل هاي توانايي و ظفرمندانه گذار حركت تاثیر

. اند ، بوده استنثايي تاريخي پيشرفت اين در شك فردي بدون به منحصر اقتصادي بهنظامميزان نام به بازار .معینیاقتصاد است داشته برداری مشاركت بهره و مدیریت نوع متقابالآزاد از شدن اقتصاد باز گ موجب مخربي هاي كه ردیده افق و است سمت از را جوامع دائما

سوی . تصور این با انحرافی مسیرهای این برد می تر دور است كه مطلوب قادر نظام آثاراین

در سوء و خودکار صورتی به را توسعه خود نهايي هاي گسترش دوره حال در نماید برطرف است.

1- : آشیل پاشنه پول ارزش نوسانات مسئله یا پولی اقتصاد

داری سرمایه نظامرا اجتماعي و سياسي نظام نيز، آن با و اقتصاد نظام نیست قادر اقتصاد یک در جیز هیچ

. كشاند انحراف به پولی نوسانات عبارتی به و پول با كاالها رابطه دگرگوني چنين مانند دليلگر مي ناشي پول ارزش نوسانات از كه وحشتناكي .دآثار است نهفته آنها آثار نابرابري در د

گردند مي متضرر شدت به ديگري گروه و منتفع انسانها از جابه‌جاييهاي گروهي اين‌گونه چه . شدن كشيده فقر به اجتماعی، های تكانه سنگين‌ترين نباشد وچه باشد محق�انه اجتماعي

در دوم جهاني جنگ قطعي علل آنها، كنار در و سفته‌بازي براي گيج‌كننده سودهاي توده‌ها،. گرفته‌اند شکل ارزشپول نوسانات با پيوند در بیستم 2قرن

) داراييهاي ) و خدمات دارندگان ، تورم پول كاهشارزش با s و اصوال با جنسی نيز و عيني ) با ) که زیرا مي‌كنند كسب امتياز و پاداش پولي ثروت دارندگان ركود oپول افزايشارزش

. حال، همین در شد خواهند بیشتری عینی داراییهای خرید به قادر خود پولی درامد موجودی) براي مردم اكثريت اسمي) قراردادي طور به درامدشان زيرا كند نمي تغييري هيچگونه

است شده تعيين طوالني .مدتيترییب، این مي به نابود را اجتماعي بندهاي و چفت پول مداوم و جديد زيرا چاپ فقركند

و بیکاران ثابت تشدید درآمدهاي كنندگان مستمری ) دريافت حقوق و دستمزد نظیرتورم( علت به مي بگیران رو روبه خريد كاهشقدرت با وضعیت،. شوند همواره این در

. آورد مي در حركت به مصرف سمت به را پولها همه تورم تازيانه. است ضروری نکته چند به توجه بهره، وحتی سود نظیر ثابت غیر خصوصدرآمدهای در

و سيادت تغییرات سمت به فزاينده طور به بازار اقتصاد شود مي باعث بهره تاثيراتطریق، این از و داده جهت تغییر درآمدها سرمایه بهره نسبت نفع . تغيير به از یکی دهد جهت

اثرگذاري ترين بهره کاهش مداوم سرمايه در نرخهاي . فرار دارد بهره قرار نرخهاي اگرخارج به سرمايه فرار خطر باشد كم كشور داخل در گذاري سرمايه گیرد، براي می شدت

مي تعلق سرمايه به بهره باالتر هاي نرخ كه سرمايه ،بنابراين گيرد. جايي طرف از اقتصادمي قرار فشار تحت صنايع گيرد دائم ترين موفق كه بياورد دست به سود قدر آن حداقل تا

7

. آورند مي دست به جهان از اي گوشه با براي در د اين مقابله توانند ولتها فشار، دو می ازبیشتر روش استقراض یا و اقتصادی رشد نمايند تسریع . استفاده

----------------------------------------------------------------------------علم: عبدالكريم ،سروش. 1 فلسفه در ص درسهايي بعد 236االجتماع، .به

Jenner, Das Ende, P. 132 .2

اند نموده برخورد اقتصادي رشد مرزهاي به s ضرورتا پيشرفته كشورهاي به اكنون کهاست کرده پیدا گرايش صفر نمودار ) سمت به در که 1رک را ناخالصداخلی تولید 7روند

سال تا دهه سه طی داری سرمایه مهم (2000کشور دهد می . نشانناخالصداخلی: 1نمودار تولید سال 7روند تا دهه سه طی داری سرمایه مهم کشور

2000

2012 منبع:

که است ذکر صنعتی شایان پیشرو طی کشورهای انگلستان اولین نظیر پایانی سالهایقرن دوم 21دهه دهه ابتدائی سالهای باشند و می منفي رشد نرخهاي کردن تجربه حال درکه حالی گرايش در صفر به هيچ‌وجه به‌ مي‌شود پرداخت سرمايه براي كه بهره‌اي نرخ

و پول کنز به صورت اين غير در سرمايه زيرا پولی ندارد؛ داراییهای در بازی سفته تشدیدطال و ارز نظیر طریق مالی این از و شود می خارج ، متوسل تعادل از را واقعي میاقتصاد

جریانات. اين حقیقت، کند یا گذاردر و منعكس تاریخی را سرمايه‌داري اقتصاد وواقعيدهد می اين نشان آنكه محض رشد یاقتصادنظام به نتواند يا ننمايد رشد حتي نديگر يا مايد

فزاينده به‌طور کار بازدهي ارزش بماند باقي بهره نرخهاي از عقب‌تر فقط آن كم، رشد. ارزش فراهم مي‌شود‌ را ثروت تواني افزايش يك بهره‌ها بهره‌ و بهره‌ها بنابراين،بيشتر. آمي‌ يا كمتر ديرزمان، در تا خزند می پائین سطوح در مدتها تواني منحنيهاي ورند

. نمایند صعود باال به ناگهاني یا به‌طور و با افزايش تداوم پیوند در دولت های بودجه کسریثروت فزاینده بار تمركز و مالی بدهيها پولی بخشهای و بازی بورس سه در در ترتيب اين به

گذشته . دهه است شده آشكار ‌s صراحتا

8

افزایش - 2 جهت: بدهيهاپدیده جامعه ابزاری به %80-20ورود

اكثريت % 80- 20جامعه از درامد توزيع جابه‌جايي در را خود هویت و وجودي علت. نماید می پیدا اقليت به

نرخ از باالتر مستمر طور به كه بهره نرخهاي ماندن ثابت و كاهنده رشد با اقتصادي دردارند قرار که رشد آید می وجود گرایشبه سرمايه اجزاياین به توليدي های داراييهاي

مالی و گردند پولی نیاز تبديل مورد وریهای بهره توانند نمی دیگر تولیدی های دارایی که زیرانمایند تامین را .سرمایه

حجم که است درآمده صورت این به داری سرمایه کشورهای در داراییها ساختار اکنوندر بااليي بسيار نسبت به که اند یافته تمرکز اندکی دست در پولی داراییهای از باالیی بسیار

مقدار شمول از و گذاري سرمايه‌ غیره و جواهرات و ارز انواع سهام، پس‌انداز، حسابهاي. شده‌اند گردشخارج در 1پول

s فقط 50تقريبا دست در آلمان فدرال جمهوري در پولي داراييهاي جمعيت 4درصد درصداز طوالني مدتي براي پولي داراييهاي از توجهي قابل مقادير که است آن نشانگر که است

: . است ذکر شایان رابطه این در اند شده گردشخارج گردشدر جريان در پول مقدار كلسال در به 1995آلمان گردید 5/237، بالغ مارك ميليارد

-----------------------------------------------------------Monatsbericht der Deutschen Bundesbank, August 1997, P. 54 .1

به سال همان ناخالصدر توليد یا شده توليد خدمات و ارزشكاالها ميليارد 3446درحالي‌كه. گردش در پول برابر پانزده s حدودا يعني گشت، بالغ مارك

به ميليارد مارك1995ـ 1950:افزايش ثروت پولي در آلمان 1جدول 195

0196

0197

0198

0199

0199

5199

659337926239

0482

5770

3806

8منبع:‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

Monatsbericht der Deutschen Bundesbank, August 1997, P. 54

در دولت بدهيهاي امريكا، متحد اياالت اجتماعي 70به 1995در ناخالص توليد درصد . بيشاز ميان، اين در گرديد هدف 20بالغ اين خدمت در فقط دولت مخارج كل درصد

. بپردازند آنها بهره با همراه را دولت شده قروضدريافت كه اند ذکر 1قرارداشته شایاناز است بيش ها بدهی این بازپرداخت .20که گردد می شامل را دولت مخارج كل درصد

مسكن، » كشاورزي، فضانوردي، علوم، بهداشت، براي دولت كه مبالغي كل از مبالغ اين" مي‌نمايد هزينه دادگستري و زيست محيط از . 2حفاظت جدول مي‌رود فراتر رشد 2،

: دهد می نشان دهه سه طی متحد ایاالت در را دولت بدهیهای فرع و اصل فزاینده

یا : 2جدول بار فرع افزایش و سالهای اصل بین ارقام ) 1998الی 1980بهرهدالر میلیارد (به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌198سال:

0199

01998

یا بار فرع افزیش و بهره اصل: در متحد ایاالت

5/52184300 Paul Kennedy: Aufstieg und Fall der großen Mächte” , p. 378منبع:

9

سال در ایتالیا دولت های که% 122به 1996بدهی گردد می بالغ ناخالصملی تولیدجدول ) به رک است سال همان طی شده حاصل درآمدهای بیشاز آن بدهی: 3حجم نسبت

ناخالصملی (. تولید بهانگلیس دولت عظیم های بدهی توانست تاچر حکومت دوره در چه انگلیساگر دولت

دولتی صنایع توجه قابل سازی خصوصی طریق از فقط امر این ولیکن کاهشدهد راکاهش برای آن، وجوه که گردید میسر انگلستان

. گرفت قرار استفاده مورد دولت های بدهی

به: ) 3جدول كشورها از برخی ملي ناخالص توليد به بدهي نسبتسال در (1996درصد

3/68اسپانيا8/55فنالند3/1آلمان3/66ايرلند6/121ايتاليا1/72هلند0/58فرانسه0/122بلژيك1/66اتريش0/62پرتغال

World Economic Outlookمنبع:

1 .Rifkin, Jeremy: The End of Work, p. 7

2 .Paul Kennedy: Aufstieg und Fall der großen Mächte” , p. 378

سال صدر در در آمریکا کنگره اقتصادی مشترک آمده 2010گزارشکمیته صراحت بانابرابری است درآمریکا که گذشته دهه سه طی .درآمدی است کرده پیدا افزایش شدت به

پا تحل هیبر «یلیگزارش واچ » بيشاز% 1، مارکت در 90آمريكايي‌ها را آمريكا ثروت درصد . كه حالي در يافته، كاهش گذشته دهه سه در كارگران درآمد متوسط دارند اختيار

. است شده برابر ده بيشاز گرفته، تعلق مديران به كه عنوان پاداش‌هايي به جینی ضریبهای " برنامه توسط شده ارائه آمار اساس بر که درآمد توزیع گیری اندازه معیارهای از یکی

( " ملل سازمان به 2012در( UNDPتوسعه شده نشانگر 8,40تدوین که گردد می بالغ . م است درآمد توزیع توجه قابل تاثیرگذاری نابرابری و درآمدی نابرابری گرفتن شدت سئله

متحده ایاالت در ها بدهی فزاینده بحران بر شده آن داده نشان زیر نمودار در اختصارااست.

اقتصادی بزرگ های بحران و آمریکا در درآمدی های نابرابری نمودار(2008-1971 درآمدها از آمریکایی ثروتمندان سهم)

10

بودجه کسر المدت طویل داری یدولتهای روند سرمایه کشورهای كه در وجودي بایافت معدود طی گاها کاهش است سالهایی متحد و ه ایاالت کشور در حتی 1998سال در مثال

ولیکن گردید کسریها مثبت المت طویل کال روند گذشته دهد در می كاهش هدف که نشانا دورتري مستمر زمانهاي به همواره بدهيها عبارتی ين به و الزامات محول و زمانتعهدات

ب یاجتماع نیتام حال ) به (نسالمندا یپزشك یمه‌یو یا ندهیآهمواره یآتهای نسل و. موکول گردد می

توسعه الگوی به که سرمایه انباشت ازطریق اقتصادی توسعه سریع رشد پدیدهطالیی های دهه در وضوح به است یافته شهرت داری کشورهای 70و 60، 50سرمایه در

. رشد نرخ بیشتر سرعت دوران این مهم ویژگیهای از است مشاهده قابل اروپا صنعتیکنندگان دریافت تا گردید موجب که است بهره المت طویل نرخهای با مقایسه در اقتصادی

. نمایند دریافت درآمدی اضافه و گیری بهره اقتصادی رشد از نیز درآمدها سایربا اقتصادی رشد حتی و ندارد مصداق ديگر امر اين كه است بعد به هشتاد دهه از فقط

کاهنده گرایشی . ساز كه است زمان اين از فقط است شده در و روبرو اقتصادی رشد شدن کوچکتر كار

. اقتصادي رشد اينكه محض به اساسا مي‌گذارد تأثير درامد تقسيم در بهره نرخ با مقایسهدرامد تقسيم در جابه‌جايي يك بيايد، پايين ميزان همان به نیز بهره آنكه بدون كاهشمي‌يابد

. نیست احتمال از دور حال، به‌هر مي‌گيرد صورت سرمايه درامد نفع به

جهانی منابع محدودیت مانند مختلف علل به صنعتي بزرگ كشورهاي اقتصادی رشد کهکشورهای اقتصادی رشد تسریع و زیست محیط از حفاظت آنها، از گروهی ناپذیری وتجدید

امروز حتي يابد؛ كاهش s اجبارا زمان گذشت با ظهور نو و صنعتی رشد 2نیمه درصداندازه به مطلق اعداد به آلمان فدرال جمهوري در پنجاه 10اقتصادي دهه سالهاي در درصد

.1است

11

ناخالصملي توليد

Jenner, G. Das Ende, P. 142

دهه پايان از عمومي فقر و خصوصي ثروت بين فزاينده گرديده 1950تضاد تشديد . دهد می نشان دولت فزاينده بدهكاري با مثبتی همبستگی که گرایش است با رابطه در

: شود توجه نکته چند به که است دولتضروری های افزایشبدهیبهره 2- 1 وجود از بزرگ ثروتهاي دارندگان فقط نه که استدالل مي‌شوند برخورداراین

است درست خود خودی به چه اگر مي‌گيرند بهره آن از نيز كوچك سپرده‌گذار ميليونها بلکهمقايسه در گذار سپرده میلیونها برای كوچك سپرده‌گذاران سهم که نمود توجه باید ولیکن

دا نقشكم‌اهميتي فقط بزرگ سرمايه‌هاي بهره دربا دریافت از غیر به داران سرمایه ودرآمدهای از سهام سود دریافت و مدیریت باالی سمتهای در بودن شاغل علت به سرمایه،

. شوند می برخوردار بر متعددی به‌شدت فرع و اصل براي دولت پرداختهاي دیگر، طرف ازجيب از مي‌گردند پرداخت ديون براي كه مالياتهايي زیرا مي‌گذارد تأثير درامد مجدد توزيع

پرداخت‌ يعني اكثريت ماليات مي‌شوند یتاكثراز كنندگان برداشته تا ) كاركنان %90گاهاثروتمندند مالیاتها( هم آن بدون كه كساني صندوقهاي به آنجا از شوند و می 2.سرازیر

را 2- 2 بدهي كوه بخشاز بزرگ‌ترين نه هم آن و بخشي فقط دولت بدهيهاي ميان، اين در . م اين به مي‌دهد خانوارهاي سئله تشكيل بدهي همچنين و مؤسسات عظيم بدهي هنوز بايد

. و دولتي بدهيهاي كل، در نمود اضافه است، اوج‌گيري حال در اواخر اين در كه را خصوصيدهه ابتداي در امريكا متحد اياالت در حاضر خصوصي زمان تا خود حداکثر به بیستم قرن

s یعنی ناخالصملي 180به حدودا توليد .درصد است گردیده حجم 3بالغ این مهم شواهد ازسال از بعد گرفته شکل مسکن حباب به توان می ها بدهی از که 2002عظیم نمود اشاره

جمله از گردید، اعطا بانکی سیستم طریق از واقعی پشتوانه بدون تسهیالت گونه همهاعتبارات اعتباری، کارتهای اتوموبیل، خانه، خرید برای تسهیالت و ارزان وامهای اعطای

کاهش طریق از که آمریکا دولت های بدهی افزایشروزافزون تا گرفته شرکتی و شخصیبدهکارترین به را آمریکا دولت و گرفته صورت آن نکول و بانکی نظام بهره نرخ مستمر

. سال در که یافت ادامه جایی تا جریان این است نموده تبدیل تاریخ اولین 2005دولت برای . انفجار رشد و ایجاد با تسهیالت این شد منفی آمریکا ملت انداز پس میزان تاریخ، در بار

اوجهای ) ( توانی صورت به الملل بین سطح در حتی مالی بورسهای در مشتقه ابزار آمیزیا ) گرایی مالی نمود پیدا (Financializationجدیدی

1 .Jenner, p. 142 William Greider: One World. Ready or Not, p. 309 2 .

Paul Kennedy, op. cit, S. 379.

قیمت و معامالت ساختگی رونق و ها خانه روی چندگانه و دوباره گیریهای وام آن حاصل کهمعادل دالر میلیلرد میلیون یک نکردنی باور مبالغ به که بود ناخالص 20مسکن تولید سال

و دنیا به 100تمام انتها در و نمود پیدا تصاعد یا گیری اوج آمریکا متحد ایاالت بدهی برابر

12

سرمايه بازار بهره‌هايطوالني‌مدت

987

65

4

32

10

ـ1960 ـ1970 ـ1980 ـ1990 ـ1998

عنوان ) ( به بانک دویست بیشاز ورشکستگی و ناگهانی رکود بحران ظهور حباب، ترکیدن. گردید منجر یخ کوه آشکار جزء از 2بخشی

داشت 2- 3 نظر در باید دولتی سازمانهای و موسسات ورشکستگی و بدهکاری خصوص درکه سنگینهای بدهیکه آنجا از و گردد می پرداخت دولت بودجه از عموما دولتی سازمانهای

نیز دولتی مخارج از اینگونه نماید پرداخت را آن باید کسی و ندارد وجود مجانی ناهارکه حالی در گردد، می پرداخت مردم کیسه و کوچک، مؤسسات ازمالیات خصوصی

مجبورند بزرگ حتی و و های بدهكاريمتوسط کم تصفیه، عدم صورت در را خود فزاینده . نمایند پرداخت شخصی های سرمایه بیشاز

و "ثروت - 3 آورد "بهره بهره می ثروت : رباخوار " " گفت خود سیاست کتاب در ارسطو پیش، سال پانصد و هزار دو به نزدیک

.. ) است ) وكار كسب منبع او نظر طبق پول زيرا باشد؛ نفرت مورد كه است آن مستحقبا ... مقايسه در بهره مي‌سازد بيشتري پول پول، از بهره اما آمد وجود به مبادله براي پول

. كاراست طبيعي‌ترين ضد وكار، كسب‌ امور 3همهگرايشدارد آن به بازار جديد اقتصاد که اساسی طور تناقضی به‌ نظام این كه است آن

و كمتر دايم کار بازدهي آن، مبناي بر و شود می مبدل سرمايه‌داري نظام يك به متناوبدر تا نماید می پیدا بيشتري ارزش همواره‌ کار بازدهي از به‌غير راههاي از شده كسب درامد

. دگردیسی فرایند در شده تناقضتشدید اين گردد منجر انفجاري اجتماعي روابط به نهايتصنعتي بازار اقتصاد زيرا ندارد؛ رابطه‌اي هيچ‌گونه بازار، اقتصاد با نفسه فی بازار، اقتصاد

مديون شخصي بازدهي به دادن برتري راستاي در انقالبي به را خود موفقیت و خودپوياييمكان‌يابي. و جستجو براي بيانيه اين العاده است فوق سرمايه‌داري خطر سرچشمه صحيح

. مالكيت نظام در را داری سرمایه بحران سرچشمه ماركسکه كارل نظر برخالف است مهمنظام ) ( بحران کار نیروی بازدهی اصل مخدوششدن دید می صنعتي تمدن خصوصی

نموده بنیانگذاری صنعتي ماقبل گذشته‌هاي از پيش‌تر بسيار زمانهاي در را داری سرمایهپولي. اقتصاد از را آن بلكه نكرد، اختراع را پولي بهره نظام صنعتي بازار اقتصاد s اساسا است

. طريق از نه ثروت به بازدهي از درامد جابه‌جايي مسئله نيز ترتيب اين به پذيرفت سنتي . اقتصاد براي خطرناكي ارثيه موضوع اين مي‌گيرد سرچشمه گذشته از بلكه بازار اقتصاد

. ثروت هرقدر است يكسان امروز چه و گذشته در چه آن آثار زيرا است؛ آورده وجود به بازاراز موفقيت جايگزين بازدهي بدون موفقيت بيشتري وضوح با نيز همان‌قدر يابد بيشتري رشد

. مي‌گردد بازدهي 4طريق----------------------------------------------------------------------------------

Aristotle’s Politic 1, 3 از نقل Das Ende . Jenner, G.,1 :به2. www.fdic.gov/bank/historical/bank/index/html

3 .Paul Kennedy, op. Cit, P. 379 استراتژيهاي عموما .‌4 اما مي‌شوند وارد سرمايه سلطه زير به ثروت، فزاينده تمركز با توليدي مؤسسات

. در موفقيت بيشترين با امر اين مي‌نمايد خنثي را بزرگ موسسات نفوذ كه است شده يافت نیز مؤثري s كامالدر s عمال بزرگ كارخانه‌هاي كه آنجا افتاد، اتفاق ژاپن

. شده گذاشته مسكوت آلمان در هشتاد دهه تا كه امر اين درآمدند کارخانه همان شاغل انسانهاي تصاحب . ‌s عموما و نمودند نمايندگي را سهامداران اختيارات زيادي حدود تا بانكها شد اجرا موفقيت با ژاپن در بود

: . به ک ر بیشتر مطالعه جهت كردند لحاظ خود تصميمات در را آنها كاركنان و مؤسسات طوالني‌مدت منافعJenner )1993(: Nippon-eine untergehende Sonne

H. Creutz)1998 (: In, Warum stößt der Sozialstaat an seine Grenzen?, 98 P .

درک قابل کامال نهایت توضیح در در چرا است و تغییر بدون را سنتی پولی اقتصاد انسان.دوران پذیرفت صنعتی اقتصاد تولید هیچ شک نمی یبدون یافت صنعتی بازار اقتصاد نظیر

. باشد متکی شده قرضگرفته پول به قدر آن که اقتصادهای شود ضروری شرط بهره

13

. است انقالب امروزی شروع همان از گذاری سرمایه هدف با پول دادن قرض جهت این به. شد مطرح جایگزین قابل غیر ابزاری منزله به می صنعتی عنوان فرضیه این نیز جدیدا

که است کرد کار این دارای آینده به نسبت حال ارجحیت معیار عنوان به بهره که گردد. دهد می افزایشسوق به همواره را قیمتها عمومی 1سطح

آن- 4 پیامدهای و كشورها در ثروت تمركز. است شده جابه‌جا سرمايه نفع به دايم سرمايه، بهره و بازدهي بين تناسب جنگ، پايان از

ثروت تنها نه آنجا در زيرا است شده بازتر دو اين بين قيچي دهانه متحد، اياالت درهم‌زمان بلكه يافت افزايش اقليتي بازدهي بدون دهه ،كسب‌شده آغاز از كار واقعي درامد

در 1970 جمعيت درصد نيم ss تقريبا حقيقت در و كاهشيافت نيز اكثريت 4/37، 1992برايو بهادار اوراق و سهام همه در 2/56درصد را خصوصي مؤسسه داراييهاي همه درصد

. داشتند خود آمریکا، 2مالكيت متحد اياالت جمعيت 1در داراييهاي 35درصد همه درصددارند خود مالكيت در را دولتي بهادار اوراق و سهام تا خانه و زمين از 3.خالص

عدم راستاي در درآمد توزيع طرف، اين به جهانی دوم جنگ پايان از نیز آلمان در . بيشاز امروزه است گرفته شكل پس‌اندازي 20تساوي هيچ‌گونه آلمان جمعيت درصد

. ولیکن مي‌باشند كافي ذخاير داراي آلمان مردم از اكثريتي هستند نيز مقروض بلكه ندارندحدود در حال همین حداقل 5در خانواده‌ها پولي، 40درصد ثروت مستغالت 30درصد درصد

. مي‌توان را درآمدها فزاينده نابرابري دارند اختيار در را خصوصي ثروت كل يك‌سوم و . دهه اوایل از آورد دست به درامدها انواع رشد از دهه 80همچنين اواسط آلمان، 90تا در م

ميزان به كار واقعي زمان 2درامد همان در سرمايه درامد اما است يافته افزايش درصدبا برابر است درصد 59رشدي تقسيم .داشته نيمه دو به را فدرال آلمان خانواده‌هاي كليه ما اگر

فقط فقيرتر نيمه صورت اين در sكل 4نماييم متقابال ديگر نيمه و ثروت 96درصد درصد. دارد اختيار در را 4پولي

تابستان در گزارشی طی اقتصادي همكاريهاي و توسعه مي‌دهد 1996سازمان نشانكاري 358 درامدهاي از بيشتر ثروتي اند غربي كشورهاي از آنها اكثر كه دالري ميلياردر

. براي فقرزدگي و هنگفت ثروتهاي قطبهاي بين تضاد اين باشند می دارا را انسانها از نيمي . ثروت جريان آشكارا است شناسایی قابل وضوح به شاخصكلی، يك منزله به جهان

کوچک موسسات شامل واقعی تولیدکنندگان و مي‌شود متمركز كمتري دستهاي در همواره‌فرايندهاي در بيشتر مستقیم مالياتهاي طريق از کار نیروهای بازدهيهای و متوسط و

) مالی ) بزرگ داران سرمایه که است حالی در این و مي‌گيرند قرار فشار تحت طوالني‌مدت . این گردند می خود های سرمایه سود و بهره تامین برای خود خواستهای تحمیل به قادر

" . پايان در طريق، اين به مي‌گذارند اثر فزاينده نابرابري راستاي در يكنواخت طور به فرایند : درامدهايی امتيازات هيچ‌گاه است آمده وجود به استثنايي تاريخي وضعيت يك بيستم قرن

نياورده دست به شخصي بازدهي مقابل در بااليي قدرت چنين اند شده كسب كار بدون کهخود،. امتيازات ساير از بسياري و نسب و اصل ممتاز حقوق همه با سنتي جوامع است

كشورهاي از بسياري در امروزه كه صورتي اين به را مادي نابرابر وضعيت چنين به‌ندرت،." مي‌شناخته‌اند مشخصاست، جهان براي s كال همچنين و 5توسعه‌يافته

------------------------------------------------------------------------------1 :. /. : ایجاد( ذهنی های ریشه بر درآمدی ر اصفهانی، داللی ر دستجردی، بخشی به رک

. ص.... 95بهره2 )17 Rifkin , p3 )Greider, p. 417

14

4) Helmut Creutz, P. 214

5 )Jenner, G., P. 125

جا همه و همواره جامعه از كوچكي بسيار اقشار دستان در قدرت و پول دارایی، تمركز . می مشاهده نيز سوم جهان توسعه حال در كشورهاي در واقعيت اين است امكان‌پذير

كشورهای. از يكي صنعتي، لحاظ از که است برزيل کشور آن های نمونه از یکی گردداز كوچكي بسيار قشر ولیکن آید می شمار به سوم جهان كشورهاي ميان در پیشرفته . کنندگان صادر از یکی كشور اين باشند می برخوردار قدرت و پول ، دارایی از سردمداران

محصوالت و پرتقال آب شكر، كاكائو، قهوه، سويا، مانند کشاورزی محصوالت بزرگ . بيشترين مي‌آيند دست به بزرگ كارگاههاي و مزارع سطح در عموما كه است گوشتي

حدود فقط كه مي‌رود بزرگي مالكان حسابهاي به محصوالت اين صادرات عايدي از 4سهم . بيشاز مالکان بزرگ مي‌دهند تشكيل را جامعه را 67درصد زراعت قابل زمينهاي درصد

كه است حالي در اين و دارند خود تملك به‌تنهايي 5تحت مالكان، اين درصد 2/17درصد . ماناسا کمپاني داده‌اند اختصاص خود به را حاصلخيز مالک (Manassas Company) زمينهاي

است هلند برابر آن مساحت که است 1.زمینهایی s اساسا بدهي بدون يعني اعتبارات، بدون اقتصادي توسعه كه مي‌دهد نشان شومپتر

. در بدهيها اين كه نمي‌گردد بي‌اعتبار s طبيعتا نتيجه‌گيري اين وسيله، اين به است غيرممكن. مي‌باشند جدي خطري رشد واقعي نرخهاي از بهره نرخهاي گرفتن فاصله 2صورت

افتادن ارزش از که گرفت نتیجه اجبار به باید شرایط این ای تحت بازدهیدورهخواسته شخصی، نا امر .ولی یک است توليد محتوم به پولي سرمايه فزاينده s دايما ادعاهاي

ديگر، بياني به مي‌گردد؛ كار انجامدهندگان براي باقي‌مانده كاهشسهم موجب اجتماعي، : . افت كاهشتقاضا، از عبارتند آن پيامدهاي كاهشمي‌يابد افزايشبدهيها با كاركنان درامد

. با و مرور به اجتماعي تنشهاي است بدیهی بيكاري و بنگاهها ورشكستگيهاي سرمايه‌گذاري،. گردد می تشدید بیکاری، افزایش و كل تقاضاي افت 3هر

بازدهی بطالن- 3 سرمایه اصل گرایشهای سرمنشاء یا شخصیداری

شخصی بازدهی از اصل مهم دستاورد یکی آزاد های بازار جوامع است.بوده اقتصاد دراز تا باشد داشته تعلق نجبا طبقه به انسان بود کافی فقط فرانسه انقالب از پیش اشرافی

گردد برخوردار اجتماعی واحترام صنعتی ، شئونات انقالب از بعد در استعداد ،ولی تالشوکر پیدا اصالت که 4د.افراد بود مردم‌ساالرانه s عميقا اصل يك شخصي بازدهي معيار

. كمونيستي كشورهاي آنكه دليل مي‌داد تشكيل را سياسي و اجتماعي بلوغ پيش‌فرضعدم با اقتصادي، نظر از خود بازاري اقتصاد سازمان‌يافته رقباي با مقايسه در گذشته

. مي‌گردد مربوط شخصي بازدهي اصل از آنها متفاوت ارزشيابي به گردیدند، روبو موفقيتشرایط و اساسفرصتها بر آزادانه را خود مؤسسه‌ايتصميمات هر اگر داد نشان تجزبه

گردد می بازدهي افزایش به منجر خارق‌العاده، و قوی ميزاني به امر اين نمايد، اتخاذ بازاركل براي آنهم و مركزي دفتر توسط نیازها و پیشاپیشرفتارها ریزی برنامه که درحالی

. گردد می همراه شکست با پائین، به باال از و که كشور دارایی تمرکز مارکسفرایند کارلو ها توده فقر به « منجر تولیدی » وسایل صاحبان فزاینده گردد ثروت روش را می به

. است نموده تشریح مالکیت کالسیک حذف او پیشنهادی حل راه دانیم می که طور همانتولیدی تاسیسات نمودن اشتراکی و که .بودخصوصی است افراطی قدری به دارو این

را طریق زخم این کند، به می همزمان برطرف هالکت بیمار ،که به که د.رسانمی را کسی

15

مردود را اصلی دقیقا دهد، قرار مرکزی اداره تحت را اقتصاد و نماید اشتراکی را مالکیتکه شمارد از می جدیدی تاریخی معیار نظر از را ریزی عدالت :پایه بازدهی نمود اصل

.شخصیجنگ ولیکن پایان از سرمایه بهره و بازدهی بین جهانی تناسب نفع ،دوم به دایم

. است شده جابجا سرمایهبا که آزاد بازار اقتصاد بازدهی ملغیشروع برای طریق ازاین و بود همراه امتیازات نمودن

، نمود شخصی فراهم را تصوری قابل غیر بود امتیازات گرد ،ه ختم داری سرمایه یک دیبهبازدهی را که طو شخصی با فزایندهر به کمتر ای آن کنمی جبران دستمزد با زمان هم و ،د

اعجاب دهی برانگیز رشد . بهره گذارد می آزاد را ثروت---------------------------------------------------------------

Datta, A. : Welthandel und Welthnger, p. 97 1. . .Joseph Schumpeter: Theorie der wirtschaftlichen Entwicklung, P. 482 .

214.Helmut Creutz , P. 3 .Jenner, G.: Das Ende .. P. 1194

بیستم قرن پایان حاضر، در زمان با و استثنایی ما تاریخی وضعیت هستیم یک :روبروشده کسب کار بدون های درآمد امتیازات گاه بازدهی ، هیچ مقابل در باالیی قدرت چنین

. است نیاورده دست به مانند شخصی نیز صنعتی ماقبل های زمان در حتی ثروت تمرکزتجا بعدها ردوره و دریایی شده ت تکرار و جاافتاده زمان است.نیز چه درآن اگر مردمها

اجتماعی احترام از برخورداری برای طبیعی حق یک کلیسا و زادگان اشراف برای هم هنوزبودند، قائل ثروت وضعیت، ولیکن و بهترین در بازرگانان برای امر نتیجه این منزله به

شان، شخصی . بازدهی شد می این ارزیابی هم زمان آن و حتی قطعی تصور گیری نتیجهثروت که داشت هنکفت وجود تواند های شخصی، نمی بازدهی باشد بر بر متکی پایهبلکه

از گیری امتیازها بهره آید انواع می وجود .بهاكنو

بیشاز ن گذشت پايان با از قرن دوم، نيم جهانی شدن جنگ قشری قطبي بین دوگانگی وجوامع حال در است تشديد در واقع. شدن رفاه در توزيع تعيين‌كننده شخصي بازدهي اگر

شدن قطبي چنين صورت اين در است باشد، توضیح و درک قابل سختی فزاینده . به تمرکزسرمايه‌دار نزد ثروت حاصل کهاقليت نمي‌تواند مي‌شود، متمركز كمتري افراد نزد پيوسته

باشد؛ اقليت اين بيشتر تالش و .یک كار بي‌معناست فرضي دهد چنين می نشان جریان اینپولی که های است بهره فراهم توانسته را افزایشثروت شیطانی آنکه نماید،اعجاز بدون

بازدهی به کار نیازی و بیشتر تالش شخصی .و باشد داشته تعجب ،براین ناب وجود جایو اگر یستن مختلف دینی بهره دوایر در را جهنم کشف راه مسیحی دیدند پول کلیسای می

بهره، مقابل در را پول دادن قرض کردند و اعالن مرگ مجازات با 1.گناهی

داری – 5 سرمایه نظام آینده پیشنگری امکان یا گیری نتیجهرغم- 1 به داری سرمایه نظام که دهند می نشان شده ارائه مستندات و شواهد

خود درون در نظام، یا مجموعه یک صورت به کرده بشر نصیب که بزرگی های موفقیتسرمایه کشورهای از یک هر در آن درجات و شدت که است شده جدی های تضاد دچار

و قابلیت تنهایی به کشورها این از یک هر که دهند می نشان بلکه است متفاوت تنها نه داریو تضادها بیشر گرفتن شدت از قبل را عمیق اصالحات انجام جهت بالقوه استعداد

. کشور تاریخ در قانونی اصالحات به ما که است کافی باشد می دارا شده بحث گرایشهایسازمانی بین و سازمانی اختیارات مناسب نسبتا توزیع و یکپارچگی به که نمائیم توجه ژاپن

. کشور بزرگترین در حتی است شده منجر کشور این در دارایی و درآمد تعدیل همچنین ووضع علت به نابرابری کاهش و رشد از هایی دوره با ما نیز آمریکا یعنی داری سرمایه

16

بیمه و بانکی مقررات قانون اجرای و تصویب نظیر اقتصادی مناسب سیاستهای و قوانینجون در ها مارس 1933سپرده در بانکی نظارتهای و مقررات حذف آن، با تقابل در یا و

1980 . هستیم روبرو حاضر، زمان تا بحرانزا گرایشهای گرفتن شدت آن، دنبال به وصورت- 2 به ولیکن داری سرمایه نظام ای، برهه و مکانی استثناهای از صرفنظر

: بودجه کسر یا و بدهیها بحران باشد می زیر ساز بحران تضادهای یا گرایشها دارای یکپارچهدر ها، کوچکی اقشار یا ها الیه نزد آن تمرکز و مالی و پولی های دارایی ناباورانه رشد

فناوریهای شتابنده و دائمی های پیشرفت تبع به تولید جهانی گسترشظرفیتهای جوامع،کاهش کار، کننده جویی صرفه های فناوری توسط کار نیروی مداوم جایگزینی تولیدی،

در ) بانکی بهره نرخ مداوم کاهشنسبتا وجود با انداز پس گرایشبه و کل مصرف نسبیکاهشفروش ( نهایت در و سود و درآمد کاهش موجبات صنعتی مهم کشورهای

داشته دنبال به را گذاری سرمایه افت و بنگاهها ورشکستگی حتی و تولیدی محصوالتکالسیک. اقتصاددانان های پیشنگری از یکی خود دنبال به آمیز مخاطره وضعیت این است

" بازار " در را مداومی فشار خود، دنبال به که نموده محقق را بیکاری لشگر گسترش یعنیشخصی بازدهی اصل بطالن بیشموجبات و کم و کرده ایجاد دستمزد کاهشنرخ برای کار

. است نموده فراهم را بزرگ های سرمایه صاحبان فزاینده موفقیت متقابال وسرمایه- 3 نظام تحوالت مورد در شده انجام مطالعات از ای گزیده بر تحقیق، این در

یا داری گرایشها ادامه، در و گرفت قرار بحث با مورد داری سرمایه نظام بحران های ریشه . گرفت قرار تحلیل مورد مستندات و شواهد تواند ارائه نمی هیچگاه گرایشها که آنجا از

وضعیت دهنده تغییر سیاستگذاریهای به بستگی بلکه باشد داشته قطعی تداوم بر داللتحال، این با به دارد گفتاری های خطابه تداوم جهت نظام این آتی تحوالت پیشنگری امکان

----------------------------------------------------------------منبعص . 1 127همان

. شود می گذاشته بحثیا داري نظام فرجام آینده را عالقهسرمايه اقتصاد علم به به مندان جهت، یک يكياز

مباحث اقتصاددانان نظری از ديدگاه از جوامع تكامل مراحل يعني اقتصادي توسعهبه ، ماركسيست داري سرمايه جامعه از گذار و جامعه يعني به سوسياليستي نهایت، در

) كمونيستي ) طبقه بي . مي رهنمون جامعه داري نظام فرجام سازد مطرح سرمايه سؤالنمايد مي مطرح s ا مجدد را اخير قرن دو يكي در تاريخي » شده گذار از مرحله كدام در كه

جامع مي « و سرمايه هباشيم از چيست بعد دارد چهو داري نقادانه با. مشخصاتي نگاهيتاريخي تحوالت s اساسا آيا كه گردد مي مطرح سؤال اين ، طبق تر قانونمندي جوامع، يك

تحقق داري می جبري سرمايه نظام تطورات آيا عبارتي به و s پذيرند صورتخطي جبرا بهبوده) ( آن عرفي معني در نهایت، تكامل در پيشنگري و باشند قابل خير می سرانجام ؟ يا و

نموده چه علم» « اينكه بشري جوامع تكامل معماي حل و فهم به تواند است كمكي مي يا.بنمايد

معناي - 3-1 در علم كه است ذكر قابل امر، ابتداي عنوان جدید در به همجموع خوداز خاصي وجه يا پديده يك از وجهي با مرتبط نظري الگوهاي يا ها از مجموعه نظريه اي

تصريحي يا تلويحي گزينشهاي و مفروضات حاوي اجبار به ، ها رو است پديده اين از فقطواست از قادر خاصي وجوه يا وضعيتها مورد تجربي ه پديد در و منطقي oبررسي به ها

فن تاريخبپردازد. است نشان اورانهعلوم و داده منطقي بررسيهاي از منتج قوانين كهخاص ، تجربي هاي حوزه در پيشنگري نحو امكان به را فني هاي s پديده رضايتبخشي كامال

. نمونه اند نموده فرستادن فراهم در توان مي را آنها هاي سفينه هاي برنامه و فضايي هايها نمود آن سپس مشاهده و شده پيشنگري قبل از در كه اجرا به برانگیز اعجاب دقتی با

. اند آمده

17

خاصعلوم هاي حوزه در توان مي را علمي قانونمنديهاي از گونه اقتصاد اين و انسانيو نهايي بازدهي كاهش قانون يي، نها كاهشمطلوبيت قانون نظير مشاهده نيز بازار قوانين

نظر الگوهاي مفروضات چهارچوب در آنها از و ريزي ) براي ینمود برنامه و در پيشنگريتكامل ( . اما كرد استفاده خاص و جزئي همه ، جوامع وضعيتهاي تحوالت برايند و فرايند

انسان زندگي زيربخشهاي تمام در كلي و كه جانبه حالي در از است، یک تنهايي هر به علومزندگي زيرنظامهاي از كوچكي جزء مي فقط بررسي را علم انسان ديگر، عبارت به نمايند؛

اخصآن معني کنون به است تا زندگي نتوانسته زيربخشهاي همه به مربوط كلي سؤاالترا یکپارچه انسان صورت با به قانونمنديهايي و تدوين تحليل تجربي پذيري ابطال امكان.نمايدپيچيدگي 3- 2 انحطاط، تكامل، تعادل، پيشرفت، سمت به بشري جوامع حتي اينكه يا

يا تجربي تأييد قابل علمي نظر از وجه هيچ به روند پيشمي . تغيير بحث نيست پذيري ابطالمورد اين حوزه در كه كلي بسيار سؤاالت چهارچوب متافيزيك در فلسفه شناسي، معرفت

گيرد، دربرمي را آن با منطبق روششناسيهاي است و پذير كه .امكان است صورت اين دراز مشخصوجهي و تنگ بسيار مي فضاي كه شود مي باز زباني و گذاشته كناري به ها پديده

تكامل سؤاالت به به تواند الطبيعه مابعد يعني دورتر جايگاه از شناسي هستي و جوامعبررسي و ابطال. بحث و تجربه يعني آن اخص معني به علم از ما وضعيت، اين در پردازدمعناي پذيري به آن باز و وسيع معني سمت به و شويم مي ها، خارج معرفت ها، دانستنی

ها، مهارت حکمت هنر معلومات، و و خرد گروهی منطق ، گذاريم فردی مي گام در .شناختنور ) مقداري نظريه كوانتوم قانون اكتشاف و بيستم قرن شروع با نتيج ( حقيقت گيريه و

قانون همچنين و دارد قرار طبيعت ذات در دوگانگي كه آن، امكان ) از عدم قطعيت عدماين ( ذرات در الكترون مكان و سرعت زمان هم شناخت تعيين كه شد حاصل گيري نتيجه

با قطعی تشابه در و فيزيكي هاي ه پديد جانبه همه در و جهان كلي حقايق شناخت آن،غيرممكن خاكي كره در انسان زندگي با تبعیت ارتباط نسبیت قانون از چیز همه یا و است

نماید چهارچوب. می در بايد را جوامع تحوالت كه دهند مي نشان شواهد گونه ديگري اينعلم از و غير منطق خطی و نمود هتجربمدرن .بررسي

گرا 3 –3 مثبت يا تحصل�ي اقتصاد فکری )پارادایماين ، در كه( منظومه است حاكمحال ) ( زمان تا تورم مثال براي پديده يك گذشته بررسي معني به تشخيصوضعيت

آنها تركيب يا تر پيش گذاريهاي سياست يك يك تأثير درخصوص مهمي و اطالعات فرايند درآینده در آن . اثرات تشخيصوضعيت ديگر طرف از دهد مي دست و به برايند اين داراي

گذاريهاي سياست ثبات صورت در وضعيت كه است به معني وضعيت امتداد سبب گذشتهمكان، ) ( زمان، در تغيير برعكس و گرايش گذاريهاي آينده سياست تركيب و مقدار نوع،

در وضعيت تحول و تغيير موجب م گذشته سر .گرددی آينده اين نيز سيستمها نظريه درفکری مشق منظومه توانند یا نمي انسانها اگرچه كه است تحوالتصورت حاكم چگونگي

شناسايي ) ( را سياه جعبه سيستم داخلي هسته در دارد اما نمايند، گرفته وجود امكان اينبا ارتباط در سيستم محصول يا ها ستاده طريق از سيستم كه فرايند و ها اطالعاتي ،داده

را سيستم وروديهاي وسيله اين به و كنيم انتظام كسب را و دادهطوري سازماندهي آنسيستم تانماييم ستاده عنوان به دلخواه باشند نتايج آن خصوص . حاصل اين حل در برای و

عدم يعني سياه جعبه نظام امکان مسئله كل داخلي فرايندهاي حل شناخت راه این تنهاماند می زیر كه باقی از نظام نظامیکی مثال زيربخش را اقتصادي ها منزله و به مسلط

فرض در غالب اجتماع و انسان زندگي قاطع نمائیمتكامل طور به آن تحوالت كهرا اجتماع و سياست فرهنگ، اخالق، مانند انسان زندگي ديگر خود زيربخشهاي سلطه تحت

نمايد مي تبعیت .اداره و اقتصادی سیستم زیر تحوالت شناخت با توانیم می ترتیب این به. بنمائیم جوامع تکامل مورد در را تری کلی های گیری نتیجه آن، از ها زیرسیستم سایر

روششناسي 3 - 4 همواره شناخت در پويايي و های و تحوالت را علمينظریهنظر و ساخته های متحول منطقي )یه محكهاي در باعث ( علمي همواره نيز تجربي تحول و

روش و شناخت گرديد ش در علمي ) .انده ناسي عوامل ( تحوالت از يكي منزله به فناورانه و

18

كننده آن، تحوالت تعيين کردن پیاده ساز و مي متحول را تحوالت نمحيط و خود د محیطی( . متقابل گذاری اثر این کند می متقابل اثرگذاری درونی تحوالت بر که است عاملی

Boomerang-Effect ) نوبه: به صدا را نداها ما بر رسد می ندا، ما فعل و است کوه جهان ایندر خود، تحول و نظرپارادایم، شناخت، موجبات .علمي هایروش یه نمایند می فراهم را

الگوبردار ) ايده اثرگذاري يا تقدم از هگل ، باره اين ذهن یدر تصور حقايق (انسان یو بربر ) ( خارجي مادي حقايق ري اثرگذا يا تقدم از ماركس و ها پيشه بر ها انديشه تقدم مادي

.) ها ) انديشه بر ها پيشه تقدم آوردند ميان به سخن ها ماركساين ايده معروف بودجملهسازد ا " كه مي را وجود كه است شعور نه و سازد مي را ما شعور كه است وجود اما ". ين

طور اين عمل خارجي است در حقايق برداري و كه انسان تصوير آن ذهني و )از شناختمحيط و خود از انسان به تصور و

رفتن ( فرو خود در تجربه دائما عبارتی یکدیگر بوده با تعامل حال و» روند درو در آزمون. خطا « باشند مي دگرگوني و متقابل اثرگذاري حال دراخير قرن دو يكي در حادتري صورت به كه هايي فرضيه فروپاشي تا ، از اتحادزمان

شوروی دگرگونيها جماهیر و تحوالت اين آيا كه بود اين بودند شده اجتماعی ) مطرح يا یبشري مراحل جوامع آيا ( تطورات دارند جهت اگر و خير يا دارند جهت s طبق اساسا جوامع

در و سنتز سمت به تز آنتي و تز برخورد و فرايند طريق از ايدئاليستها سمت نظر به نهايتماترياليستهاي ) ( نظر برعكسطبق يا مطلق آگاهي شعور سمت تحقق به ماركسيستي

باشند مي تكامل در كمونيستي طبقه بي .جامعهجوامع مند غايت و ساحتي تك و افراطي تكامل اگرچه تجربي و ن دانشنظري آ را

) رد ) مروزي ا واقعيتهاي با مقايسه در بود شده عنوان و مطرح درگذشته كه ابطال طور وآنها كننده تعيين پارامترهاي و عوامل و ممكن اجتماعي �شكال ا است، هايه حوز، نموده

را فلسفي علمي بررسيهاي حاضر جديد زمان مي در خصوص .هندد تشكيل در این بنابربه قادر تنهایی به کدام هیچ فعلی تجربی دانشهای گفت باید داری سرمایه نظام فرجام

. و برنامه بودجه، مرزهای و محدودیتها نیستند داری سرمایه نظام جامع و دقیق بینی پیشو تحوالت باالخره و ای رشته بین مطالعات به افزون روز نیاز رشد نظرها، تجدید انواع

بلشویکی انقالب نظیر مترقبه غیر دگرگونیهای 1917 . باید دراکر پیتر با همصدا نهایت، در است فوق حقیقت بر تاییدی همگی شوروی، در

!! پردازیم: به سازی آینده به نگری آینده جای به بیائید گفتای 3- 5 برنامه یا و طرح هر که است حاکم قانون این ولیکن سازی آینده با رابطه در

( ) بدون) است خوب پیشنگری که باشد خوب همانقدر تواند می حداکثر سازی آینده برایسیاست، بهترین توان می چگونه مختلف، های برنامه یا و طرحها سیاستها، نتایج پیشنگری

.) نمود؟؟ انتخاب سازی آینده برای را برنامه یا طرحبا همراه شد ارائه تحقیق این در که سیستم یک گرایشهای تحلیل و بررسی ، بحث

" و " فکر جهت مشترک جستجوی یعنی روشخطابه طریق از انسانها از مفید برداری بهره . دهد می تشکیل را سازی آینده برای ابزار بهترین اقناع، طریق از مشترک راه

از فراتر شد، مطرح مقاله این انتهای در اکنون که نهایی گیری نتیجه یا نظر نقطه ایناصول . از یکی که دانیم می ما باشد نداشته خارجی وجود عمل در که است ذهنی امر یکدر کننده شرکت افراد همه آرا باالتفاق توافق ژاپن، کشور سازمانهای در گیری تصمیماقناع را همه او باید یا باشد داشته وجود مخالف نفر یک اگر حتی یعنی است گیری تصمیم

. جهت جمعی اقدام و خرد که است طریق این از فقط شود پذیرا را بقیه رای باید یا و نماید . شود می امکانپذیر سازی آینده

فارسی منابع

19

oتالي دانا دکتر ترجمه، ژاك ،ا اقتصاد، : )1378 ) فرجي علم تلفيقي روششناسي ابزار و گفتار. سمت تهران ،

دانا ) فرجی دکتر ترجمه مارک، گیوم، ؛ ژاک .1368اتالی، تهران(: ، پیشبرد اقتصاد، ضدبهار ) نیکواقبال اکبر علی دکتر ترجمه پل، می(: 1386استریتن، وجود به جدیدی مسائل ها حل راه

شماره تکاپو، تخصصی علمی فصلنامه .17آورند،ج ب‌ام‌ول‌، . ، .وی‌ل‌ی‌ام‌ لیتان ای . ؛رابرت شرام جی خالصی ، کارل مجتبی حبیبی )٬ترجمه سرمایه (:1388علی

خارجه، امور وزارت کارآفرینی، و رشد اقتصاد و بد، داری سرمایه خوب، انتشارات داری و چاپ .مرکز( . . پائیز ر اصفهانی، داللی ؛ ر دستجردی، ایجاد: )1383بخشی ذهنی های ریشه بر درآمدی

( ) انتقادی ) دیدگاه یک باورک بوم نظر از شماره( 1383بهره اقتصادی، پژوهشهای فصلنامه ، 13.

کیاوند ) عزیز ترجمه لستر، : 1376تارو، داری(: سرمایه نظام در تحول و تغییر داری سرمایه آینده. تهران دیدار، نشر جهان،

علم ": (1379 ) عبدالكريم ،سروش فلسفه در .،"االجتماع درسهايي تهران نی، نشر( .. " تیموری " ا حبیب ترجمه ، داری سرمایه ولد و زاد در مطالعاتی موریس، نی،( 1379داب، نشر ،

تهران.طلوع ) محمود ترجمه پیتر، .1374دراکر، رسا(: فرهنگی خدمات داری، سرمایه از پس جامعه

تفضلی ) فریدون دکتر ترجمه هرناندو، . 1386دوسوتو، غرب (: در داری سرمایه چرا سرمایه راز. تهران نی، نشر سوم، جاپ ، خورد؟ می شکست دیگر جاهای در و شود می موفق

ثالثی محسن ترجمه پاتریک، نیل، آگاه( 1389) مک نشر اجتماعی، علوم در تحقیق روشهای ،.

جانسون . دکتر ترجمه ،گالسو رناني اقتصا: )..... (م انحطاط؟، :دعلم يا ركود ، پيشرفتابوذر ) ،(: 1386نجمی، اقتصاد شدن جهانی ماهیت تبیین و داری سرمایه اقتصاد تاریخی سیر بررسی

. تهران دانشگاه اقتصد دانشکده ارشد، کارشناسی نامه پایانشهسا ) احمد ترجمه رابرت، قرن(: 1376هایلبرونر، در داری فرهنگی، 21سرمایه علمی انتشارات ،

تهران.( نیکواقبال اکبر علی دکتر ترجمه گرو، . 1386ینر، یک(: فروپاشی یا پیروزی داری سرمایه فرجام

اقتصادی؟ . نظام تهران سمت، سازمان ،

خارجی منابعAltvater, Elmar, Mahnkopf, Birgit )1996( : Grenzen der Globalisierung, Münster 1997.Bairoch, Paul )1993(: Economics & World History, Chicago 1995.Bannock, Graham: Die unersättlichen Giganten, Wien.Baring, Arnulf, )1972 (: Scheitert Deutschland ?, Stuttgart 1998.Biedenkopf, Kurt; Schmidt, Helmut, et alii)1997(: Deutschland an der Schwelle Zum 21. Jahrhundert, Stuttgart.Brecher, Jeremy; Costello, Tim )1994(: Global Village or Global Pillage, Boston.Creutz, Helmut )1998( : Das Geldsyndrom, in: Warum stößt der Sozialstaat an seine Grenzen?, in: Sozialismus 5/98.Datta, Asit (1993) : Welthandel und Welthunger, München.

Deutsche Bundesbank)1997(, Monatsbericht der Deutschen Bundesbank, August.

20

Dohnanyi, Klaus v. (1997): Im Joch des Profits, Stuttgart.Drucker, Peter )1988(: Neue Management Praxis, Düsseldorf 1974; Caught in the Middle, Business Week, 12.9, 1988.Fingleton, Eamonn (1995): Blindside. Why Japan is still on the Track to overtake the US by the Year 2000, New York.Forrester, Viviane (1997): Der Terror der Ökonomie, Wien.Friedman, Milton (1994): Money Mischief, Harvest.Galbraith, John K. )1958(: Gesellschaft im Überfluβ, München 1970.George, Susan(1981): Wie die anderen sterben. Die wahren Ursachen des Welthungers, Wuppertal.Global 2000 )1980(: Washington 1981.Gore, Al )1992(: Wege zum Gleichgewicht, Frankfurt a. M. 1994.Greider, William )1987(: Secrets of the Temple. How the Federal Reserve runs the Country, New York 1989; One World. Ready or Not, New York 1997.Guehénno, Jean-Marie )1993(: Das Ende der Demokratie, München 1994.Hankel, Wilhelm )8/1995(: Ist der globale Kapitalverkehr regelbar?, in: Frankfurter Hefte.Hobsbawm, Eric J. ) 1979(: Industrie und Empire. Britische Wirtschaftsgeschichte seit 1750, Frankfurt a. M..

International Human Development Indicators - United Nations Development ProgramsIMF, World Economic Outlook by Country and YearJenner, Gero ) 1999(: Das Ende des Kapitalismus. Triumph oder Kollaps eines Wirtschaftssystems? , Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt.Jenner, Gero )1997): Die arbeitslose Gesellschaft, Frankfurt a. M..Jenner, Gero( 1993): Nippon-eine untergehende Sonne?, Bern Kant, Immanuel (1924): Zum ewigen Frieden, Leipzig.Kennedy, Margrit )1991(: Geld ohne Zinsen und Inflation-Ein Tauschmittel, das jedem dient, München 1994.Kennedy, Paul )1996(: “Aufstieg und Fall der großen Mächte”, Frankfurt a. M.In: Vorbereitung auf das 21. Jahrhundert, )1993( Frankfurt a. M.

Keynes, John M. )1936(: The General Theory of Employment, Interest, and Money, London 1964. Kurz, Robert (1994): Der Kollaps der Modernisierung, Frankfurt a. M..Kuttner, Robert (1994): The End of Laissez-Faire, New York.Macclossky, D )1983( : "Rhetoric of Economics", Journal of Econ. Liter, June1983 Madrick, Jeffrey )1995): The End Of Affluence, New York.Martin, Hans-Peter; Schumann, Harald (1996): Die Globalisierungsfalle, Reinbek.

Meadows, Donella und Dennis; Randers, Jørgen )1992(: Die neuen Grenzen des Wachstumsو Hamburg, 1994.

OECD: Statistisches Jahrbuch, 1995.

21

Ricardo, David )1923(: Grundsätze der Volkswirtschaft und Besteuerung, Jena.Rifkin, Jeremy )1995(: The End of Work, New York.Roger de Weck )2009(: Nach der Krise. Gibt es einen anderen Kapitalismus, Nagel & Kimche, Muenchen. Schumpeter, Joseph A. )1942(: Kapitalismus, Sozialismus und Demokratie, Tübingen 1980; Das Wesen des Geldes, Göttingen 1970; Theorie der wirtschaftlichen Entwicklung )1934(, Berlin 1997.Smith, Adam )1776(: The Wealth of Nations, London 1904.Sombart, Werner )1896(: Sozialismus und soziale Bewegung im 19. Jahrhundert, Wien 1966.

UNDP: Human Development Report 1998, New York 1998.World Bank Public Sector Debt Statistics 2012World Economic Outlook,

Wittmann, Walter )1996(: Das globale Desaster, München.

World watch Institute Report: Zur Lage der Welt 1998, Frankfurt a. M. 1998.

Zolo, Danilo )1992(: Die demokratische Fürstenherrschaft, Göttingen 1997.

www.buzzle.com/articles/effects-of-the-greate-depression.html.www.fdic.gov/bank/historical/bank/index/html

 According to Adam Smith, capital as a factor of production is an accumulated labor in the

past; and Ricardo also believed that inferior lands could be improved by human labor power.  One may conclude that according to the classics, productivity of labor is an

economic principle.‌This‌principle‌i.e.‌labor‌productivity‌during‌these‌long‌years‌has‌got‌more‌or‌less‌distorted;‌because‌the‌long-run‌rate‌of‌

economic‌growth‌in‌major‌capitalist‌countries‌has‌been‌lower‌than‌the‌long-run‌banking‌interest‌rates. ‌This‌in‌it's‌turn‌brought‌about‌a‌

situation in‌which‌the‌borrowers‌from‌the‌banks‌tend‌to‌enjoy‌from‌the‌growth‌and‌distribution‌of‌GDP. ‌It‌seems‌that‌this‌tendency‌is‌due‌to‌

be‌continued‌in‌the‌future‌as‌well. ‌The‌sale‌of‌the‌products‌of‌companies‌has‌been‌declined‌due‌to‌some‌evidence‌of‌the‌present‌economic‌crisis‌such‌as‌incredible‌growth‌of‌debts,‌concentration‌of‌financial‌and‌monetary‌assets,‌production‌capacity‌expansion at‌the‌

global‌level‌due‌to‌permanent‌developments‌in‌production‌technologies,‌employment‌of‌labor‌saving‌technologies,‌reduction‌of‌

22

total‌consumption‌and‌increase‌in‌saving‌(though‌banking‌rates‌in‌major‌industrial‌countries‌have‌tended‌to‌decline‌relatively). 

‌This‌risky‌situation‌has‌in‌fact‌actualized‌one‌of‌the‌ideas‌of‌classical‌economists‌for‌the‌future‌of‌capitalism:‌the‌expansion‌of‌an‌army‌of‌unemployed‌laborers. ‌This‌piece‌of‌work‌tries‌to‌analyze‌the‌roots‌of‌crisis‌of‌capitalism;‌and‌making‌scenarios‌of‌possible‌developments‌in‌

this‌system‌for‌the‌lectures‌on‌this‌subject

چکیدهاسميت آدام يعني اوليه كالسيك ع اقتصاددانان ریکاردو ویژه به به و را سرمايه توليدي امل

كار عبارتي عنوان به و كشاورزي زمينهاي ترين بازده كم و درگذشته شده بازدهي انباشتمزارع تبديل براي كار نيروي نقش و كشاورزي زمينهاي متفاوت زمينهاي هاي به بازده كم

پ و بودن رمرغوب عمده و اصالت براي را یعنی بازده تولیدی عامل كار تنها و مطرح نيرويبودند نموده توسعه. تأكيد فرایند در مداوم طور به ولیکن کار بازدهی اصل یعنی اصل این

تولید تقسیم و رشد که است شده موجب امر این و گردیده دار خدشه المدت طویلنم پیدا جریان بهره و سود کنندگای دریافت نفع به دائمی طور به . ایدناخالصملی

آور حیرت رشد نظیر پیشرو اقتصادی بحران از و شواهدی عمومی های بدهیموجبات خصوصی جوامع در کوچکی اقشار نزد مالی و پولی های دارایی و ثروت تمرکز ،

نموده فراهم را ها بنگاه تولیدی کاهشفروشمحصوالت نهایت در و سود و درآمد کاهشاکنون. تحول است چگونه داري سرمايه نظام كه گردد مي مطرح اساسي سؤال خواهد اين

نظام آيا و داری يافت داخلي سرمایه چالشهاي تواند مي نيز بار را و اين خود محيطيبا و یادگیری ) شناسايي منفی و مثبت بازخوردهای از اصالحات استفاده را (و خود تعدیل،

اينكه يا آورد نمايد درخواهد پاي از زود يا دير را نظام اين بيروني، و دروني این .چالشهاياست مقاله صدد .در بیابد مذکور سوال برای پاسخی روشخطابه با

23