15

4. Organik Kimyada Fonksiyonel Gruplar

Bileikleri reaktivitelerine gre snflandrmaya imkan veren yapsal zelliklere fonksiyonel grup denir. Fonksiyonel grup byk bir molekln bir parasdr;

kendine zg kimyasal davranlara sahip bir atom veya atomlardan meydana gelmitir.

Baz nemli Fonksiyonel Gruplar

Ail Halojenr Anhidrit Nitril Slfidril Tiyoeter

16

Alkanlar

Organik bileikler snf, karbon atomlar arasndaki ba trlerine gre birka grupta ele alnabilir. Karbon karbon balarnn tmnn tekli (sigma) balar olduu hidrokarbonlara alkanlar denir. Alkanlarn genel formln CnH2n+2 eklinde gsterebiliriz. Burada "n" alkan bileiinde yer alan karbon saysdr. Alkanlar kimyasal adan reaktif maddeler deildirler. Bundan dolay, alkanlara "parafinler" de (ltince, ok az ilgili manasnda) denmektedir. Alkanlarn balca kaynaklar petroldr. Petrol, ou alkan ve aromatik hidrokarbon olan organik bileiklerin bir karmdr.

Adlandrlmalar

Milyonlarca organik bileiin her birine tek tek zel isim vermenin ok mantkl bir yol olamayacan gren bilim adamlarndan oluan bir komisyon International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) ; Uluslararas Temel ve Uygulamal Kimya Birlii 1892 ylnda Cenevre'de toplanarak bileiklerin sistematik ekilde isimlendirilmelerine ilikin bir dizi tavsiye kararlar almtr. Sistematik isimlendirmede mononkleer hidrrler temel olarak alnr ve dier bileiklerin isimlendirilmesi esas hidrrn bana veya sonuna ekler getirmek suretiyle gerekletirilir. Alkanlarn sistematik isimlendirilmesinde, en uzun karbon zinciri esas alnr ve bu zincirdeki karbon saysna karlk gelen szcn sonuna "an" eki getirilir. Bir alkandan bir hidrojen atomu uzaklatrdmzda alkil grubu elde ederiz. Bu alkil gruplarnn ad -il son eki ile biter. Alkan dallanmam ise ve uzaklatrlan hidrojen atomu u hidrojen atomu olduunda isimler kolayca anlalr. Organik kimyada bileikler adlandrlrken karbon saylarna gre 1den 10 a kadar sras ile met, et, prop, bt, pent, hekz, hept, okt, non ve dek n eklerini alr

17

Eer alkan molekl dallanm durumda ise bir seri kurul uygulanarak bileiin adlandrlmas gerekletirilir. Bu kurallar aada belirtilmitir.

1) Karbon atomlarndan oluan en uzun srekli zinciri bulunuz; bu zincir alkann temel adn belirler. rnein aadaki bileiin, en uzun srekli karbon zinciri alt karbon atomu ierdiinden adlandrlrken hekzan olarak belirtilecektir.

Formln yazlna bal olarak en uzun srekli zincir her zaman kolayca grlmeyebilir. rnein aadaki bileiin en uzun srekli karbon zincirinde yedi karbon atomu bulunduuna ve bundan dolay da adnn heptan olarak belirtildiine dikkat ediniz.

18

2) En uzun zinciri, sbstitente daha yakn utan balayarak numaralandrnz. Bu kural uygulayarak, 1. Maddede grdmz iki alkan aadaki ekilde numaralandrnz.

3) Sbstitent gruplarn yerlerini belirtmek iin, kural 2 uygulanarak elde edilen

numaralar kullanlr. Temel ad en son yazlr. Sbstitent gruplarn yerleri

zincirde bal olduklar karbon atomunun numarasyla belirtilir. Numaralar, kelimelerle aralarna izgi konularak ayrlr.

2-Metilhekzan 3-Metilheptan

4) ki veya daha fazla sbstitent bulunduunda, her bir sbstitentin yeri, en

uzun zincir zerine bal olduu karbon atomunun numarasyla belirtilir. rnek olarak aadaki bileii 4-etil-2-metilheksan olarak belirtiniz.

4-Etil-2-metilheksan

19

Sbstitentler alfabetik (rnein etil metilden nce) sraya gre yazlr. Alfabetik sralama yaplrken di vetri gibi n taklar dikkate alnmaz.

5) Ayn karbon atomu zerinde iki sbsititent bulunduunda numara iki defa kullanlr.

6) ki veya daha fazla ayn sbstitent varsa bunlarn saylar di-, tri-, tetra n

taklar kullanlarak belirtilir. her bir sbstitente bir numara verildiinden emin olunmaldr. Numaralar, birbirlerinden virglle aylmaldr.

7) Eit uzunlukta zincir olmas halinde, zerinde daha fazla sbstitent bulunduran zincir temel zincir olarak seilir.

20

8) lk dallanma en uzun zincirin her iki ucundan eit mesafede balyorsa, adlandrmada, numaralar toplam daha az olan seilir.

izgi Ba Forml

Organik molekllerin uzun zincirli olmas ve bir ok karbon ve hidrojen atomundan

olumas ounlukla molekl yazan kii asndan zahmetli bir i olduundan ksaca izgi ba forml diye adlandrlan yntemle modelize edilir.

izgi formlnde her bir u ve krm noktasnn bir karbon atomunu gsterdiini ve bunlarnda hidrojenle doyurulduunu hatrda tutunuz.