48
gu rmiq zwn mwc~ 2012 1 iv†wX-sU cI vˆw~ 5 A<k 7 mwc~ 2012 Pon: 0183-2553956-60, PY#s: 0183-2553919 e-mail : [email protected] website : www.sgpc.net c<dw Byjny kw pqw sicv, Dwm~ pRcwr kmytI (iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI) ‰I Am÷qsr-143006 mwisk < siqgur pRswid ] > > gur igAwn A<jn scu nyZI pweAw ] A<qir cwnxwu AigAwnu A<Dwy{ gvweAw ] E#sty<Swn n<br ivqrxw ivBwg 303 s<pwdkIX ivBwg 304 PwØgun-cyq, s<vq` nwnkSwwhI 543-44 s<pwdk : ismrjIq is<G Em. E., Em. Em. sI. shwXk s<pwdk : jgjIq is<G Em. Em. sI. c<dw vwi†w~k (dySw) 10 {pXy AwjIvn (dySw) 100 {pXy vwi†w~k (ivdySw) 250 {pXy pRiq kwpI 3 {pXy gurbwxwI ivcwr 2 s<pwdkIX 3 BwrqIX jnswDwwrxw ky nwXk ‰I gu{ goib<d is<G jI 6 -fW. suDww ijqy<dR ij<dgI kuC XU< gujæwry<! (kivqw) 10 -‰I pRSww<q AgRvwl Kwlsy kw holw mhØlw 11 -zwnI Bgq is<G holw mhØlw kw s<dySw 14 -s. cmkOr is<G SwhId Bwe~ subyg is<G--Bwe~ Swwhbwj is<G 15 -ismrjIq is<G srdwr bGyl is<G 20 -pRo: svrnjIq is<G ‰I rvI<dR nwQw tYgor kw p<jwb v p<jwibXq sy pRym 22 -pRo. hrmhyNdR is<G srdwr Bgq is<G ky jIvn kw Ek p@w kwlkoTrI bnwm ADXXn k@w 24 -fW. mDwu bwlw iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI qQww smwj-syvw 26 -fW. SwmSwyr is<G iáZXo< ko Apny AiDwkwro< ky pRiq jwg}k hony kI jæ}rq 29 -bIbI A<imRqpwl kOr Ab #Xw boXw, Kud hI jwn (kivqw) 31 -‰I pRSww<q AgRvwl nSwwmu#q smwj (kivqw) 32 -‰I surjIq duKI gurmiq s<gIq sMb<DwI sRoq sUcnw 33 -fW. gurmyl is<G gur isKI bwrIk hY . . . 12 37 -fW. sËXy<dRpwl is<G gurbwxwI ic<qnDwwrw : 56 41 -fW. mnjIq kOr dSwmySw ipqw ky 52 drbwrI kiv : 50 46 -fW. rwjy<dR is<G 'swihl' Kbrnwmw 47

3 mar12 gurmat gyan - Shiromani Gurdwara Parbandhak ...old.sgpc.net/gurmat_parkash/GG_March_2012.pdf · e-mail : [email protected] website : c

  • Upload
    vannhu

  • View
    218

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

gurmiq zwn mwc~ 20121

iv†wX-sUcI

vˆw~ 5 A<k 7 mwc~ 2012

Pon: 0183-2553956-60, PY#s: 0183-2553919

e-mail : [email protected]

website : www.sgpc.net

c<dw Byjny kw pqwsicv, Dwm~ pRcwr kmytI(iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI)

‰I Am÷qsr-143006

mwisk

< siqgur pRswid ]> >gur igAwn A<jn scu nyZI pweAw ]A<qir cwnxwu AigAwnu A<Dwy{ gvweAw ]

E#sty<Swn n<brivqrxw ivBwg 303 s<pwdkIX ivBwg 304

PwØgun-cyq, s<vq` nwnkSwwhI 543-44

s<pwdk : ismrjIq is<G Em. E., Em. Em. sI.shwXk s<pwdk : jgjIq is<G Em. Em. sI.

c<dwvwi†w~k (dySw) 10 {pXyAwjIvn (dySw) 100 {pXyvwi†w~k (ivdySw) 250 {pXypRiq kwpI 3 {pXy

gurbwxwI ivcwr 2s<pwdkIX 3

BwrqIX jnswDwwrxw ky nwXk ‰I gu{ goib<d is<G jI 6-fW. suDww ijqy<dR

ij<dgI kuC XU< gujæwry<! (kivqw) 10-‰I pRSww<q AgRvwl

Kwlsy kw holw mhØlw 11-zwnI Bgq is<G

holw mhØlw kw s<dySw 14-s. cmkOr is<G

SwhId Bwe~ subyg is<G--Bwe~ Swwhbwj is<G 15-ismrjIq is<G

srdwr bGyl is<G 20-pRo: svrnjIq is<G

‰I rvI<dR nwQw tYgor kw p<jwb v p<jwibXq sy pRym 22-pRo. hrmhyNdR is<G

srdwr Bgq is<G ky jIvn kw Ek p@wkwlkoTrI bnwm ADXXn k@w 24

-fW. mDwu bwlwiSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI qQww smwj-syvw 26

-fW. SwmSwyr is<GiáZXo< ko Apny AiDwkwro< ky pRiq jwg}k hony kI jæ}rq 29

-bIbI A<imRqpwl kOrAb #Xw boXw, Kud hI jwn (kivqw) 31

-‰I pRSww<q AgRvwlnSwwmu#q smwj (kivqw) 32

-‰I surjIq duKIgurmiq s<gIq sMb<DwI sRoq sUcnw 33

-fW. gurmyl is<Ggur isKI bwrIk hY . . . 12 37

-fW. sËXy<dRpwl is<GgurbwxwI ic<qnDwwrw : 56 41

-fW. mnjIq kOrdSwmySw ipqw ky 52 drbwrI kiv : 50 46

-fW. rwjy<dR is<G 'swihl'Kbrnwmw 47

gurmiq zwn mwc~ 20122

gurbwxwI ivcwr

mwhw mwh mumwrKI ciVAw sdw bs<qu ]prPVu icq smwil soe sdw sdw goib<du ]1]BoilAw hamY suriq ivswir ]hamY mwir bIcwir mn guxw ivic guxwu lY swir ]1]rhwa]krm pyfu swKw hrI Dwrmu Pulu Plu igAwnu ]pq prwpiq Cwv GxwI cUkw mn AiBmwnu ]2]AKI kudriq k<nI bwxwI muiK AwKxwu scu nwmu ]piq kw Dwnu pUrw hoAw lwgw shij iDwAwnu ]3]mwhw {qI Awvxww vyKhu krm kmwe ]nwnk hry n sUkhI ij gurmuiK rhy smwe ]4]

‰I gu{ gR<Qw swihb ky pNnw 1168 sy Awr<B hoqy rwg 'bs<q' kI bwxwI ky pRwr<B my< ‰Igu{ nwnk dyv jI apro#q Swbd ªwrw mnu†X ko Apny mn sy Ah<kwr Bulwkr bs<q ƒqukI Bw<iq sdw iKly rhny qQww pRPuiØlq hokr pRBu-guxwo< ko ²dX my< bswny kI sIK dy rhyhY<[ gu{ jI kw Prmwn hY ik hy mn! Xid qU Ah<kwr vwlI v÷iÁ ko ibswr dy qo quJy bhuq-bhuq bDwwe~[ Ah<kwr ko imtwny sy qyry A<dr sdw cFædI klw bnI rhygI qQww quJ my< pRPuØlqwAw jwEgI[ gu{ jI kw Awgy khnw hY ik hy myry mn! s÷i†t kI s<Bwl krny vwly pRBu kosdw Apny A<dr bswkr rK qQww asky guxwo< kI bdOlq sdw iKlw rh[ hy mn! Xid qUAh<kwr ko imtwny vwly kwm rojæwnw krny lg jwE qo qyry A<dr hir }pI v÷@w ky nwm-ismrn kI SwwKwE< PUtny lgy<gI AOr an pr AwDXwiËmk jIvn vwlw su<dr Pl lg jwEgw[pRBu }pI v÷@w sy pÁy }pI EysI k÷pw imlygI ik quJy nmRqw }pI GnI CwXw pRwÎq ho jwEgIAQww~q` mn my< pRBu ky invws kw Ehsws pRkt ho suKd vwqwvrxw iml jwEgw[ jo mnu†XAh<kwr ko imtwny hyqu pRXËn krygw asy pRk÷iq my< bsqw pRBu (mn }pI) Aw<Ko< ªwrw idKwe~dyny lgygw, asky kwno< my< pRBu-áquiq kI Awvwjæ gU<jny lgygI AOr asky muK sy sdw pRBu kysÇcy nwm-ismrn kI Dvin sunwe~ dyny lgygI[ as mnu†X ko lok-prlok kI eÈjæq kwsMpUxw~ zwn iml jwEgw qQww askw mn iáQwrqw my< sdw itkw rhygw[

gu{ jI A<iqm p<i#qXo< my< bqw rhy hY< ik Xy ƒquAo< vwly mhIny qo Awny-jwny vwly hY<,mgr Ah<kwr ko imtwny vwly kwm krky dyK lo, AwDXwiËmk jIvn kI sdw Awn<d my< rhnyvwlI AváQww kBI nhI< bdlygI, sdw iáQwr rhygI[ jo mnu†X sdw gurmuKo< vwlI AváQww my<rhqy hY<, pRBu-Xwd my< smX ibqwqy hY<, vy sdw hry-Bry rhqy hY<, anky mn sdw iKly rhqy hY<qQww ankI Awn<d-AváQww my< kBI sUKw nhI< Awqw[

gurmiq zwn mwc~ 20123

AwAo! holw mhØlw mnwXy<

is#Ko< ko burweXo< sy jUJny kI jNm-Gut`tI qo is#K Dwm~ ky jNm sy hI ‰I gu{ nwnkdyv jI ny dy dI QwI[ pirxwwmq: mjæhb, r<g-nsl, jwq-pwq, CUAw-CUq jYsI ke~ Ahm burweXo<kI jV aKæV ge~[ gu} jI ªwrw bi$SwSw ikE gE mu$X is©w<q-- 'nwm jpo, ikrq kro,v<f-Cko' ny Ek ne~ jwg÷iq pYdw kI[ smX ky Anuswr jV pkV rhI burweXo< ky iKlwPis#K gu{ swihbwn qQww anky is#Ko< ny bVI ihMmq Ev< hOsly sy lVwe~ lVqy huE, byimswlSwhIidXw< pRwÎq krqy huE smwj ko ne~ idSwwE< dI[ burweXo< ky iv{© s<G†w~ krny ky ilE pUv~gwmInIiqXo< kw inmw~xw ikXw jwqw[ dsm pwqSwwh swihb ‰I gu{ goib<d is<G jI ky smX smwjkI hwlq bVI qrsXo^X ho ge~ QwI[ rwjnYiqk Swi#qXo< kI AwV my< swDwwrxw ÛXi#q pr khrFwXw jw rhw Qww[ iáZXo< kI dSww AOr BI qrsXo^X QwI[ nv-ivvwihqo< ko foilXo< my< sy hIaTw ilXw jwqw Qww[ koe~ BI jwilm hwikmo< ky kukmo~< ko rokny kI ihMmq n krqw[ gu}jI ny as smX kI cunOiqXo< pr d÷i†t fwlqy huE mhsUs kr ilXw Qww ik s<G†w~ ky ilEnXy pY<qry Dwwrxw krny pVy<gy, Awm jnqw ko infrqw kw Ehsws krvwnw pVygw[ holI kwËXOhwr jo JUT pr sËX kI ivjX ky pRqIk ky }p my< mnwXw jwqw Qww, mwZ idKwvw hInhI< biØk ke~ qrh kI burweXo< ko jNm dyny lg gXw Qww[ log Ek-dUsry pr g<d-m<d Py<kqy,burw-Blw bolqy, Swrwb pIqy, jUAw Kylqy huE es ËXOhwr kI mOilkqw sy dUr jw rhy Qwy[ gu{swihb ny 1757 ibŸmI kI holI vwly idn ekt`TI hue~ s<gq ko nXy is©w<q sy holw mhØlwmnwny kw AwdySw idXw[ gu} jI ny is<Go< ky do dl qYXwr ikXy[ dono< dlo< ky Xo©wAo< kIphcwn ky ilE anko Alg-Alg r<g kI poSwwky< phnwe~<[ Ek dl ko iklw holgFæ ky r@wkky }p my< qYnwq kr idXw qQww dUsry ko ikly pr hØlw bolny kw hu#m huAw[ jhw< jIqpRwÎq krny vwly dl ko gu} jI ªwrw ivSwy†w }p sy sMmwinq ikXw gXw vhI< dono< dlo< koBrpUr kVwh pRswd BI CkwXw gXw[ is#Ko< ny gu} jI ªwrw b$æSwI es pr<prw ko ‰I An<dpurswihb kI DwrqI pr AmUØX Kjwny ky }p my< Awj BI s<Bwlw huAw hY[ Xh gu} jI kI is<Go<ko vo dyn QwI ijskI bdOlq vy svw-svw lwK vYirXo< ky iv{© ft gE[ esI bi$SwSw nyis#Ko< ko juØm ky iv{© ftnw isKwXw, rwjnYiqk pdo< qk phu<cwXw, sc kI Kwiqr mrnwisKwXw[

Awj jb hm 21vI< sdI my< ivcr rhy hY< qo hmwry swmny ke~ ne~ cunOiqXw< KVI hY<[en cunOiqXo< kI ic<qw hr koe~ kr rhw hY[ hmy< icqw sy ic<qn kI Aor bFænw pVygw[ encunOiqXo< kw ic<qn krnw hI Awj hmwrw pRmuK kq~ÛX hY, qwik hm Awny vwlI pIiFæXo< koApnI gOrvmXI ivrwsq sy vwikPæ krvwkr juØm kw mukwblw krny ky Xo^X bnw sky<[

Awj hmy< Xojnw bnwny kI j}rq hY mwdw-BRUxw hËXw ky iv{© j<g lVny kI[ ih<doáqwnI

123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901

s<pwdkIX

gurmiq zwn mwc~ 20124

smwj my< mwdw-BRUxw hËXw jYsI ABdR pRv÷iÁ Aiq pRwcIn hY[ Xh burwe~ es hd qk phu<c ge~hY ik Ab jNm lyny sy phly hI bÇcI kw kËl kr idXw jwqw hY[ es ABdR pRv÷iÁ korokny ky ilE ‰I Akwl q$æq swihb sy BI AwdySw jwrI ho cukw hY[ es burwe~ ky iv{©lVny ky ilE hmy< Apny gw<vo<, mhØlo< my< logo< ko jwg÷q krnw pVygw[ AwAo! mwdw-BRUxw hËXwky iv{© s<G†w~ hyqu jwg÷q hony ky ilE Xojnw bnwXy< qQww holw mhØlw mnwXy<[

nSwy Awj hmwrI nOjvwn pIFæI ky ilE jI kw j<jwl bn gXy hY<[ nSwo< my< gRáq jvwnIny iksI kw qo #Xw s<vwrnw hoqw hY, biØk Apny Awp ko s<Bwlny my< BI AsmQw~ ho jwqIhY[ AwDwuink pirvwro< my< jhw< phly hI Ek-do bÇcy hY< AOr Xid vy BI nSwo< ky rwh pr clpVy< qo anky mwqw-ipqw ko jIqy-jI lwSwo< ky }p my< jIvn gujwrqy huE dyKw jw skqw hY[iksI swijSw ADwIn dySw kI nOjvwnI kw es mwg~ pr cl pVnw Awj Ek bhuq bVI smáXwhY[ es smáXw ky hl ky ilE hmy<< ApnI nOjvwn pIFæI ko jwg÷q krnw pVygw, anko Kylo<ky pRiq jwg}k krky jIvn kI AmUØXqw kw zwn krvwnw pVygw, syhqm<d smwj ky ivkwsky inmw~xw my< ankI Xo^X ihásydwrI kw Ehsws krvwnw pVygw[ AwAo! nSwo< ko dUr BgwXy<qQww holw mhØlw mnwXy<[

s<gIq kI mnu†X ky jIvn my< bVI Ahm mhÁw mwnI jwqI hY[ ‰I gu{ nwnk dyvjI gurmiq s<gIq sy duinXw my< Ek ne~ Ÿw<iq lykr AwE[ hmwrw gurmiq s<gIq hmy< vwro< ªwrwivrwsq sy joVkr hmySww hI gOrvmXI GtnwXo< sy Avgq krvwqw AwXw hY, pr<qu Awj kws<gIq piScmI pRBwv qly Ek Swor hI bnkr rh gXw hY, ijs pr ASlIlqw kI prq cFæwkrnOjvwn pIFæI ko BRimq krny kI koiSwSw kI jw rhI hY[ Ab kuC jwg}k sUJvwn Ev<mihlwAo< ªwrw Eysy Eysy gwXko< ky ivroDw my< KVy honw Ek biFæXw Ev< swQw~k kdm hY[ AwAo!hm BI es smáXw ky ivroDw my< XojnwXy< qYXwr kry<[ gw<vo< my< gurbwxwI kIq~n, FwFI vwro<,kvISwrI vwro< sy nOjvwno< ko ankI gOrvmXI ivrwsq sy Avgq krvwny ky ilE gurmiqsmwgm krvwXy< qQww holw mhØlw mnwXy<[

pRdU†wxw kI smáXw sy Awj swrw ivSv lV rhw hY[ hmwry vwqwvrxw my< eqnw jhr hrroj Gul rhw hY ik mnu†X kw jInw hI muiSkl hoqw jw rhw hY[ es jhr ko soK lynyky ilE hmy< pRk÷iq ªwrw imly AmUØX swDwn v÷@wo< kw hm kËlyAwm ikE jw rhy hY<[ hmy< ApnyBiv†X ky bwry my< socnw pVygw ik hmwrI Awny vwlI pIFæI q<d{áq ho Xw bImwr? AwAo!pRdU†wxw ko htwXy<, vwqwvrxw bcwXy< qQww holw mhØlw mnwXy<[

hmy< Apny rwjnYiqk, SwY@wixwk qQww swmwijk hwlwq pr BI d÷i†t fwlnI pVygI qQwwBiv†X ky ilE XojnwXy< qYXwr krnI pV<ygI[ hmwry gu{ swihbwn ny esky pRiq hmy< mIrI-pIrIkw bhuq bVw is©w<q bi$SwSw ikXw hY[ Agr hmwry pws AÇCI rwjnYiqk, SwY@wixwk qQwwswmwijk Swi#q hogI qo hI hm ivkws kI Aor jw sky<gy[ hmy< s<swr kI dUsrI Swi#qXo< kymukwbly my< KVy hony ky ilE AÇCI XojnwXy< qYXwr krky ankw pRcwr krnw pVygw[ AwAo!gurbwxwI sy idSww lykr skwrwËmk XojnwXy< bnwXy< qQww holw mhØlw mnwXy<[

gurmiq zwn mwc~ 20125

Awj hmwry my< ik<qu-pr<qu krny kI pRv÷iÁ eqnI bFæ ge~ hY ik hm Apny gu{ swihbwnky mwn-sMmwn ko BI Aw<Ko< sy AoJl krqy jw rhy hY<[ hm Apny QwoVy-sy PwXdy ky ilEApny eiqhws ko ibgwVkr pySw krny my< koe~ iJJk mhsUs nhI< kr rhy, jbik iksI BIGtnw Xw v÷Áw<q ko smJny ky ilE smX, Bw†ww, áQwwn qQww piriáQwqXo< kw zwn honw AiqAwvSXk hoqw hY[ Awj lyKk qQww ivªwn BweXo< ky swmny Xh bhuq bVI cunOqI hY ik rwqo-rwq bny qQwwkiQwq ivªwn jo hmwry eiqhws ko ibgwVkr pySw kr rhy hY<, anky swQw kYsyinptw jwXy[ AwAo! logo< ko shI zwn krvwXy< qQww holw mhØlw mnwXy<[

Awj PYSwn ky dOr my< iPæØmo< Awid ky pRBwv ADwIn hmwry bÇcy piqqqw kI mwr qlyAw rhy hY<[ ke~ Gro< my< (is#K) mihlwAo< ko bÇco< ky kySwo< kI s<Bwl ky pRiq Xh BI khqyhuE sunw jw skqw hY ik ''hmsy nhI< enky kySwo< kI s<Bwl hoqI, jb bVy ho<gy Kud hI rKly<gy['' hmwrI en mwqwAo< ko an mhwn mwqwAo< ko nhI< BUlnw cwihE ijNho<ny hmwry AiáqËvEv< phcwn ko brkrwr rKny ky ilE Apny dUDw-pIqy bÇcy nyjo< pr t<gvw ilE[ Awj Xidhmwry bÇcy piqqqw kI Aor bFæ rhy hY< qo eskw Ek kwrxw hmwry ªwrw anko shI AguAwe~n dynw BI hY[ vy ApnI jwnny kI Swi#q kI BUK ko iPØmo<, e<trnyt, tI. vI. ªwrw hIpUrw kr rhy hY<[ vhw< anko jo kuC idKwXw jw rhw hY vy asko hI Apny jIvn my< Apnwrhy hY<[ hmy< cwihE ik hm bÇco< ky ilE Kud kuC smX inkwly< AOr anko ApnI AmIrivrwsq kI jwnkwrI dy<, ijssy anky aÈjvl Biv†X ko A<Dwyro< sy bcwkr sIDwy rwáqy prfwlw jw sky[ AwAo! bÇco< ko ivrwsq sy Avgq krvwXy< qQww holw mhØlw mnwXy<[

hmwry swmny apro#q ivkrwl smáXwE< mu<h PYlwE KVI hY<[ AwAo, enky mukwbly ky ilEXojnwXy< qYXwr kry<, ApnI pRwcIn pr<prwAo< sy pRyrxww ly< qQww en smáXwAo< kI jV aKwVkrholw mhØlw mnwXy<[ en kwXo~< ky ilE hmy< Apny njdIk vwly gu{ªwrw swihb my< Kwlswe~}p-r<g-F<g vwly s<gqI dIvwn AwXoijq krny pVy<gy[ ke~ gw<vo< vwly imlkr BI Eysw a´mkr skqy hY<[ holy mhØly ky áQwwnIX s<gqI dIvwn my< is#K nOjvwno< kI BrpUr SwmUilXqbnwkr anko bFæ-cFækr ihásw lyny kI pRyrxww dI jw skqI hY[ Coty bÇco< ko gu{ªwro<ky s<gqI smwgmo< my< jwny kI pRyrxww dy<[ gw<vo<, mhØlo< my< Kyl mylo<, gqkw AKæwVo<, swihËXksBwAo<, gurmiq smwgmo< Awid my< bÇco< ko jwny kI pRyrxww dy<! holy mhØly vwly idn nOjvwno<ko KUndwn, Aw<Ky< dwn krny Awid ky kY<p lgwkr smwj ky pRiq SwuB kwm~ krny ky ilEpRyrxww dy<! bÇco< ko r<go< my< pRXog ikE jw rhy rwswXink pdwQwo~<, anky pRdU†wxw qQww nukswnsy Avgq krvwXy<! es idn bÇco<, nOjvwno< my< v÷@w lgwny qQww anko pwlny kI pRyrxww dykr,gurmiq ivcwrDwwrw kI idSww pr clqy huE, p<Qwk Awn-Swwn qQww h†wo~Ølws sy holw mhØlwmnwqy huE mwnvqw kI syvw my< Apnw ihásw fwly<! AwAo! holw mhØlw mnwXy<[

gurmiq zwn mwc~ 20126

BwrqIX jnswDwwrxw ky nwXk ‰I gu{ goib<d is<G jI-fW. suDww ijqy<dR*

BwrqIX jnswDwwrxw kI r@ww hyqu, askyaËQwwn Ev< phcwn hyqu sv~áv NXOCwvr krnyvwly mhwpu{†wo< my< dSwm gu{ ‰I gu{ goib<d is<GjI SwI†w~ áQwwn pr AviáQwq hY<[ jbRo-juØmjYsI ivprIq piriáQwiqXo< my< BI Awp jI ny DwYX~,swhs Ev< vIrqw kw dwmn nhI< CoVw AOrAwqqweXo< kw dmn krky hI dm ilXw[ ‰Igu{ goib<d is<G jI kw ivrwt ÛXi#qËv asAwlOikk ¤iqBw sy s<Xu#q hY ijsny Apnyipqwmh ‰I gu{ hirgoib<d swihb sy 'mIrI-pIrI'kI iSw@ww qQww ipqw ‰I gu{ qyg bhwdr jI sy'bildwn' kw pwT jIvn-GuttI ky }p my< gRhxwikXw[ ankw jIvn Bi#q, Swi#q AOr bildwnkI iZvyxwI sy AwÎlwivq rhw[ ih<dI swihËX kyEyiqhwisk kwl-ivBwjn kI d÷i†t sy ‰I gu{goib<d is<G jI rIiqkwl ky ANqg~q Awqy hY< joAOr<gjyb kw kwl Qww[ AwScX~ hY ik dSwm gu{jI kI bwxwI ko CoV kr qËkwlIn ANX iksIkiv ky kwÛX my< AOr<gjyb kI kTor, AËXwcwrInIiqXo< ky iv{© ivroDw kw ávr bul<d nhI< hY[rIiqkwl kw kiv Dwmw~‰X CoV kr rwÈXw‰Xo<my< phu<c cukw Qww[ en rwÈXw‰Xo< my< ivlwsqweqnI bFæ ge~ QwI ik mT-m<idr BI essyy ACUqynhI< Qwy[ sw<ák÷iqk cyqnw, Dwm~-Bwvnw qQwwmwnv-mUØX iCNn-iBNn ho gE Qwy[ mT AOrm<idr dyv-dwisXo< Ev< murilXo< ky crxwo< kICn-Cn sy gU<jqy rhqy Qwy[1 kwÛX kw pirSwIlnAOr s÷jn es Xug ky kivXo< kw Swugl nhI<Qww[ ávwQwI~ kq~ÛX-km~ Qww[2 es km~ ky ilE

es Xug ky AiDwkw<Sw kiv eDwr-aDwr Aw‰XdwqwkI qlwSw my< GUmqy Qwy AOr Xo^X Aw‰Xdwqwpwkr ankI eÇCw sy ankI ¤SwiáqpUxw~ ai#qXw<ilKqy Qwy[ en kivXo< sy ‚<cy sw<ák÷iqk qËvo<AOr jIvn-mUØXo< kI AiBÛXi#q kI AwSwwkrnw bykwr Qww[ Xh zwq ho ik jbAOr<gjyb Dwwim~k, AwiQw~k Ev< swmwijk d÷i†t symwnvqw kw mwn-md~n kr rhw Qww as smXXy drbwrI kiv BU†wxw lwl synwpiq ko CoVkr su<dirXo< ky nK-iSwK vxw~n my<, nwiXkw kysU@m Byd krny my< qØlIn Qwy[ Gor Œ÷.<gwirkqw,kwmoËqyjk Bwv-B<igmwAo< ky vxw~n qQww Al<krxwky boJ sy mu#q hony ky ilE BwrqIX s<ák÷iqcIK rhI QwI[ eskI punáQww~iÎq krny ky ilEDwm~gu{, mwnvqw ky r@wk, sÇcy s<q-ispwhI,ivªwn, mhwn kiv, eiqhws s÷jk ‰I gu{goib<d is<G jI ny bIVw aTwXw[ Xh Xug nkyvl Dwm~ ky hRws kw Xug Qww biØk cquid~kmwnvqw ky hRws, Awq~nwd AOr hwhwkwr kw XugQww ijskI iáQwiq ko gu{ jI ny ApnIic<qnDwwrw, jIvn-d÷i†t AOr kwÛX-iSwØp sybul<d ikXw[ s<swr my< Apny Awgmn ky esIkwrxw ko áp†t krqy huE dSwm gu{ jI khqyhY< :eh kwrin ¤B moih pTwXo ]qb mY jgq jnm Dwir AwXo ]31]

(bicZ nwtk)m÷q¤wX: BwrqIX jIvn my< dSwm ipqw ny

Bi#q, ivvyk AOr km~ kI s<jIvnI sy nE

*ADX@ww, ih<dI ivBwg, gu{ nwnk dyv XUnIv£stI, ‰I Am÷qsr-143001, mo. 98148-51010

gurmiq zwn mwc~ 20127

¤wxwo< kw s<cwr ikXw qQww k<cn AOr kwimnIkI apwsnw vwly Xug my< AQw~ Ev< kwm kIinr<kuSwqw ky áQwwn pr Dwm~ AOr AwiËmkkØXwxw kI ¤iq†Twpnw kI[

‰I gu{ goib<d is<G jI kw jIvn ijssw<ák÷iqk cyqnw sy Anu¤wixwq Qww, as priváq÷q bwq krny sy phly s<ák÷iq Ev< BwrqIXs<ák÷iq kI mUlBUq mwNXqwAo< sy Avgq honwAwvSXk hY[ 'id enswe#lopIifXw AWP e<ifXw'my< s<ák÷iq kI pirBw†ww dyqy huE ilKw gXw hY,''s<ák÷iq kw AQw~ ic<qn qQww klwËmk s÷jnkI vy iŸXwE< smJnI cwihE, jo mwnv-ÛXi#qËv AOr jIvn ky ilE sw@wwq apXogI nbnqy huE BI asy sm÷© bnwny vwlI hY<[''3AwcwX~ hjwrI ¤swd iªvydI ky Anuswr, ''mnu†XkI ‰y†T swDwnwE< hI s<ák÷iq hY<[''4 esko áp†tkrqy huE vy khqy hY<, ''nwnw ¤kwr kI Dwwim~kswDwnwAo<, klwËmk ¤XËno< AOr syvw, Bi#qqQww XogmUlk AnuBUiqXo< ky BIqr sy mnu†Xas mhwn sËX ky ÛXwpk AOr pirpUxw~ }p koŸmSw: ¤wÎq krqw rhw hY, ijsy hm 's<ák÷iq'SwÑd ªwrw ÛX#q krqy hY<[''5

kmy~iNdRXo<, zwny<idRXo<, mn, bui© AOr AwËmqËvky mhËv ko phcwn kr svo~Çc Dwrwql prphu<cny kI ¤iŸXw ko hI sw<ák÷iqk cyqnw khwjw skqw hY[ es sw<ák÷iqk cyqnw kw ivkwsEv< iváqwr mwnv ky AwÍXwiËmk jIvn kysBI ¤kwro<--- bOi©k, Dwwim~k AOr nYiqk kIAiBÛXi#q my< inihq hY[ s<ák÷iq ky pir@wyZ my<ÛXi†t cyqnw ky swQw smi†t cyqnw BI smwihqhY[

mhwn Ÿw<iqkwrI, AwdSw~ mwnv ‰I gu{goib<d is<G jI ny BwrqIX s<ák÷iq ky eNhI< suÎqmUØXo< ko ¤Èvilq krny ky ilE, pddilq horhI mwnvqw my< gOrv jgwny ky ilE kuC¤iqzwE< kI< :

Dwrm clwvn s<q abwrn ]dust sBn ko mUl apwrn ]43]

(bicZ nwtk)qQww :

icVIAo< sy mY< bwj quVw‚<[svw lwK sy Ek lVw‚<[qbY goib<d is<G nwm khw‚<[

jb-jb BI Dwm~ kw hRws huAw hY qb-qbasky AÒXuËQwwn ky ilE iksI mhwpu{†w ny jNmilXw hY :jb jb hoq Airst Apwrw ]qb qb dyh Dwrq Avqwrw ]

(dSwm gR<Qw)AOr Dwm~ kI r@ww ky ilE mwZ nO v†w~

kI AwXu my< Apny ipqw ko SwISw dyny ky ilEkhny vwly AOr koe~ nhI< Aipqu ApUv~ swhsI,ávwiBmwnI AOr inBI~k (bwlk) ‰I gu{ goib<dis<G jI hI Qwy[ Awp jI ny AËXwcwro< syivcilq Dwm~ ko ipqw jI ky bildwn ªwrw hIpun: Aivcl Ev< iáQwr bnwXw[ Dwm~ kI r@wwQw~Awp jI ny s<pUxw~ v<Sw ko NXOCwvr kr idXw,#Xo<ik Awp jI kw d÷i†tkoxw s<kIxw~qw sy koso<dUr Qww[ Awp jI ky ilE qo smáq 'Kwlsw'hI Awp jI ky puZ Qwy, qBI qo Awp jI nyPrmwXw :en puZn ky sIs pr vwr idE suq cwr[cwr muE qo #Xw BXw jIvq ke~ hjwr[

essy is© hoqw hY ik Dwm~ }pI Bvn koáQwwXI AwDwwr dyny ky ilE Awp jI kI ¤yrxwwsy Awp jI ky pUry v<Sw ny hI nI<v kI e~<t kwkwX~ ikXw AOr Dwm~-r@wwQw~ es mhwn Xz my<gu{ jI ny Apny ¤wxwo< sy pUxww~huiq dI[ Eysw d÷FæinScXI, Aifg, is<G-²dX AOr SwUrvIr pu{†wBwrq qo #Xw ivSv ky eiqhws my< BI imlnwdul~B hY[

‰I gu{ goib<d is<G jI kI bwxwI AOr

gurmiq zwn mwc~ 20128

jIvn smNvX kI Bwvnw ky ivl@wxw guxwo< syBrw pVw hY[ SOvo<, Sww#qo< AOr vY†xwvo< ªwrwsmwd÷q swihËX kw ‰©wpUv~k Bw†wwnuvwd krnwqQww krvwnw sbsy bVw ¤Xws-¤mwxw hY[ Dwm~ky @wyZ my< Xh d÷i†t aNho<ny gu{ pr<prw sy hIgRhxw kI, jwiq-smNvX ky @wyZ my< gu{ jI nymOilk ¤Xws ikE[ gu{ jI ny nvcyqnw kIEysI lhr Swu} kI ijsny smwj kw kwXwkØpkr idXw[ Awp jI ny ¤qwiVq Ev<< jj~irqih<doáqwnI jnqw ko BIqr sy joVny kw puxXkwX~ Awr<B ikXw[ Kwlsw p<Qw kI áQwwpnwsmNvX kI ivrwt cy†tw kw svw~iDwk sSw#qphlU hY ijsmy< aNho<ny iBNn-iBNn jwiqXo<, Dwmo~<ky hIn smJy jwny vwly logo< my< sy 'p<j ÎXwry'bnwkr 'is<G' sjwXw[ Xh smNvX kI s<Bvq:Ab qk kI svw~iDwk mhËvpUxw~ Gtnw hY, ijsmy<‚<c- nIc kw smNvX, gu{-iSw†X kw smNvX,AmIr-grIb kw smNvX qQww ávwmI-syvk kwsmNvX, Bi#q-Swi#q kw smNvX, SwáZ-SwwáZkw smNvX, kQwnI-krnI kw Eysw smNvX¤áquq ikXw gXw jo ivrlw Ev< inrwlw hY[Awp jI ky es mhwn km~ sy smwj my< ÛXwÎqvxw~-ÛXváQww n†t krny kw mwg~ smwj my<¤Swáq huAw[

gu{ swihb ny BydBwv ko imtwny ky ilEsbko sr aTwkr jIny kw smwn Avsr dynyko AmlI jwmw phnwXw[ vwáqv my< nYiqkmwNXqwAo< kI d÷i†t sy jj~r as kwl kI Xhmw<g QwI ik klm ky swQw qyg BI aTy AOrgu{ jI ny iksI Avqwr kw e<qjwr kr rhylogo< ko Apnw Avqwr ávX< bnny kI ¤yrxwwdI[ kyvl ¤yrxww hI nhI< Aipqu Awhq, pIiVqAOr duKI logo< my< joSw, bl Ev< ihMmq kws<cwr ikXw, aNhy< is<G bnwXw, qwik vy ApnIr@ww ávX< kr sky<[ ávwiBmwn kI r@ww qo Ek

Aor rhI, dUsry ky ávwiBmwn kI r@ww krqy huEasy gv~ sy jInw isKwny kI Bwvnw, jo dSwmgu{ jI my< QwI, vh ApUv~ QwI, A¤iqm QwI[ AwpjI kI Xh Bwvnw is© krqI hY ik Awp jIko ivSv ky Ek-Ek ÛXi#q ky ávwiBmwn kIic<qw QwI[ shI AQwo~< my< jwiqgq AOr Dwm~gqBydBwv ko dUr krny hyqu Awp jI ky ªwrws<giTq 'Kwlsw p<Qw' iniScq }p sy Awp jIky mwnvqwvwdI ivcwro< kw Awe~nw hY[ dSwmgu{ jI ªwrw ikXw ivroDw iksI ÛXi#q ivSwy†wAQwvw mq ivSwy†w kw ivroDw nhI< Qww AipquAËXwcwr ky iv{© Qww[ 'bicZ nwtk' my<Apnw addySX áp†t krqy huE Awp jI PrmwqyhY<:ijm iqn khI iqnY iqm kihho< ]Aar iksU qy bYr n gihho< ]31]

gu{ jI ªwrw ABwvgRáq, inMn Ev< inb~lo<ky AwËm-sMmwn ko jwg÷q krny ky ilE ijs'Kwlsw p<Qw' kI áQwwpnw kI ge~, asI kosv~áv mwnqy huE PrmwXw :Kwlsw myro }p hY Kws ] Kwlsy mih hakra invws ]Kwlsw myro ip<f ¤wxw ] Kwlsw myrI jwn kIjwn ]

Awp jI ny Akwl purK kw Brosw lykris#Ko< my< swhs Ev< ËXwg kI EysI lO jgwe~ik ¤ËXyk is<G Dwm~-r@ww ky ilE qYXwr ho aTw[eiqhwskwr fW. nwr<g kw mq hY, ''vy mnu†X,ijNho<ny k÷pwxw ko CuAw qk nhI< Qww AOr nhI b<dUk ko Apny k<Dwy pr rKw Qww, sSw#qvIr bn gXy[ Awp jI ny (qQwwkiQwq) DwoibXo<,cmwro< AOr JIvro< ko BI Eysw synwpiq bnwidXw ijnky KOP sy bVy-bVy rwjw BXBIq honylgy[''6

‰I gu{ goib<d is<G jI ko AwËmw kI

gurmiq zwn mwc~ 20129

Amrqw pr AtUt ivSvws Qww, esilE aNho<nymnu†X ko kwmnwAo< kw ËXwg krny kw apdySwidXw:kwmnw ADwIn sdw dwmnw ¤bInEk Bwvnw ibhIn kYsy pwvY jgdIs ko ]9]

(Akwl asqq)Awp jI ny mnu†X ko kwm, ŸoDw,

Ah<kwr, moh, loB, hT eËXwid SwZuAo< syswvDwwn rhny kI cyqwvnI dI, #Xo<ik eniv†wXo< my< P<skr AwËmqËv ky dSw~n nhI< hoskqy :kwm ŸoDw h<kwr loB hT, moh n mn isaØXwvY ]qb hI Awqm qq ko drsy prm purK kh pwvY ]

(rwmklI, pw: 10)váquq: dSwm gu{ jI en ivkwro< ky

pirËXwg ky mwDXm sy mnu†X ko hamY CoVnykI Aor s<kyq krqy hY<, #Xo<ik Ah< ky ËXwg kyibnw zwnwj~n kw pQw Awloikq nhI< hoskqw[ Awp jI ny mnu†X ko vw±wcwro< kwËXwg kr swdw, sÇcy AOr inSCl jIvn prbl idXw, jYsy ik :sB krm Pokt jwn ]sB Dwrm inhPl mwn ]ibn Ek nwm ADwwr ]sB krm Brm ibcwr ]20]50](Akwl asqq)

Awp jI kI XhI Bwvnw Awp jI komwnv mwZ my< ivSvws kI Aor ¤yirq krqI hYesilE sBI Dwmo~<, jwiqXo< sy ‚pr aTkr AwpjI Go†wxww krqy hY<:... . . mwns kI jwq sbY EkY pihcwnbo ]

(bicZ nwtk)‰I gu{ goib<d is<G jI kw ÛXi#qËv Ek

km~T Xo©w kw rhw hY[ Awp jI ny mnu†X koEysw sNXws gRhxw krny kI ¤yrxww dI hY ijssy

Gr hI 'vn' bn jwE, ÛXi#q mn sy 'adwsI'ho jwE, gu{ ªwrw 'AwËmw' kw apdySw ho AOrivBUiq 'nwm' kI lI jwE[ essy Gt ky BIqrhI ¤Bu kI phcwn kw smQw~n hY:ry mn Eyso kir sinAwsw ]bn sy sdn sbY kir smJhu mn hI mwihadwsw ]jq kI jtw jog ko mÈjnu nym ky nKnbFæwAo ]igAwn gu} Awqm apdyshu nwm ibBUq lgwAo ]

(rwmklI, pw: 10)Ek Aor Apny ipqw kw bildwn qQww

dUsrI Aor Swy†w smáq pirvwr kw[ Eysybildwn AwËm-Swi#q ªwrw hI s<Bv hY< AOrs<Bvq: AwËm-Swi#q hI dSwm gu{ jI kI¤yrxwwdwiXnI QwI[ Awp jI ko e†t kI k÷pw-d÷i†t cwihE, Brosw Awp jI ko Apny bwjuAo<pr hY :Xw kl mY sB kwl iŸpwn kyBwrI Bujwn ko BwrI Broso ]92]

(Akwl asqq)Xh AwËm-Swi#q kI iáQwiq, inBI~kqw kI

iáQwiq hI Awp jI ky jIvn kI s<icq iniDwhY[ AwËm-Swi#q sy ¤yirq gu{ jI kw addySXqo dyiKE :jb Awv kI AaDw indwn bnYAq hI rn mY< qb jUJ mro< ] (dSwm gR<Qw)

‰I gu{ goib<d is<G jI jYsy km~T Xo©w,loknwXk, kiv ²dX, AwËm-Swi#q sy pirpUxw~,infr ky BIqr e†t ky ¤iq Bwvnw ikqnI¤Kr Ev< ²dX ko dRivq krny vwlI hY, vhAwp jI ky es ¤is© pd sy dR†tÛX hY:imZ ipXwry nU< hwlu murIdw< dw khxww[

(AsPotk kibÁ, KXwl pw : 10)BwrqIX s<ák÷iq ky mUl AwdSwo~< ko dSwm

gurmiq zwn mwc~ 201210

gu{ jI ny nvIn AwXwm BI ¤dwn ikE[ AwpjI @wmw }pI AwBU†wxw ko BI Dwwrxw ikE huEhY< ijnky adwhrxw Awp jI ky jIvn my< BrypVy hY<[ eskw svw~iDwk sSw#q adwhrxw gu{ jIªwrw an cwlIs is#Ko< ko @wmwdwn dynw hYjo phly Xu© my< Awp jI kw swQw CoV gE Qwy[Eysw km~ koe~ ivSwwl ²dX hI kr skqw hYAOr gu{ jI Eysy hI ivSwwl ¼dX vwly mhwpu{†wQwy[

inás<dyh dSwm ipqw ‰I gu{ goib<d is<GjI qp-ËXwg, syvw-swDwnw, swhs-inBI~kqw,Bi#q-Swi#q, mIrI-pIrI, kQwnI-krnI, SwwáZ-SwáZ kI s<gm áQwlI hY<[ Awp jI ny n kyvlDwm~ AOr s<ák÷iq ky ilE ¤wxwoyËsg~ ikE biØkqQwwkiQwq dilq, hIn Ev< hwrI hue~ jwiqXo< my<nE ¤wxwo< kw s<cwr krky anmy< ávwiBmwn kIEysI Bwvnw kUt-kUt kr BrI ik ivpiÁXw<aNhy< hqoËswihq n kr skI< AOr ivpiÁXw< }pIAwg sy jUJkr vy ku<dn bn gE[ Awp jI nyZáq mwnvqw kI r@ww ky ilE sih†xwuqw,ávwq<ZX cyqnw AOr AwDXwiËmkqw kI EysIiZvyxwI ¤vwihq kI ijsmy< AËXwcwr, AnwcwrAOr aËpIVn iCNn-iBNn hokr bh gE[ AwpjI ny ivprIq piriáQwiqXo< my< BI DwYX~ nhI<CoVw[ Awp jI ny sv~-sw<JIvwlqw kI AvDwwrxwwko sÇcy AQwo~< my< mn, ¤wxw AOr bwxwI my< DwwrxwikXw[ Awj jbik chu< Aor Dwm~, jwiq, Bw†wwAOr sw<¤dwiXkqw kI j<g iCVI hue~ hY, @wudRilÎswAo< kI pUiq~ ky ilE mwnv, mwnv kw SwZubnw huAw hY, Apny-prwE ky A<qr kI Kwe~bFæqI jw rhI hY qQww nYiqk mUØXo< kw hRws horhw hY, Eysy my< mwnvqw kI K<ifq jj~r AwËmwko dSwm ipqw jI kI bwxwI, anky km~ AOrankw smáq jIvn-dSw~n hI sÇcy AQwo~< my<Avl<b dy skqw hY[

¤s<g :1. ngydR, rIiqkwÛX kI BUimkw, p÷†T 212. vhI, p÷†T 1463. id enswe#lopIifXw, Bwg 23, p÷†T 440 (Anu.)ngy<dRnwQw vsu[4. AwcwX~ hjwrI ¤swd iªvydI, ASwok ky PUl[5. vhI[6. fW. gokul c<d nwr<g, töw<sPwmy~Swn AwP isKejæm,p÷†T 138 .

ij<dgI kuC XU< gujæwry<!-‰I pRSww<q AgRvwl*

bYr ko mn sy inkwly< !gæYr ko Apnw bnw ly< !ij<dgI kuC XU< gujæwry<! ij<dgI kuC XU< gujæwry< !!dUsro< ky kwm AwE> !igr rhy ko Qwwm pwE> !ij<dgI kuC XU< gujæwry, ij<dgI kuC XU< gujæwry< !gmjædo< kw gæm imtwE< !BUlqy kw BRm htwE< !ij<dgI kuC XU< gujæwry! ij<dgI kuC XU< gujæwry< !!so rhy ko hm jgwE< !ro rhy ko hm h<swE< !ij<dgI kuC XU< gujæwry! ij<dgI kuC XU< gujæwry< !!AwiKrI jb v#q AwXy,qo swQw my< nykI hI jwXy [ij<dgI kuC XU< gujæwry! ij<dgI kuC XU< gujæwry< !!

kivqw

*40, bjirXw, moqIlwl, brylI-243003 (aÁrpRdySw)-- mo. 94116-07672

gurmiq zwn mwc~ 201211

Kwlsy kw holw mhØlw-zwnI Bgq is<G

qQww 'dIvwlI' kw áv}p ‰I gu{ Amrdws jIEv< ‰I gu{ hirgoib<d swihb ky smX bdlw gXwAOr 'holI' ËXohwr ko ‰I gu{ goib<d is<G jIny 'holw' ky }p my< pRkt ikXw[ smX kIj}rq ky Anuswr iPjUl rámo<-irvwjo< qQwwËXohwr kI glq irvwXqo< my< smX n†t krnykI jgh esko swQw~k qQww ij<ædgI my< Awn<dpYdw krny ky ilE 'holw' ky smX purwqn vIr-rsI swihËX qQww ij<ædgI ko su<dr bnwny vwlysunhrI nu#qy logo< ky swmny pRáquq ikE jwqy;mugl rwÈX kI gulwmI kw Ehsws krwXwjwqw; dIvwn sjqy, kQww-vwqw~ hoqI qQww zwn-ccw~ ky swQw SwáZ-iv´w kI isKlwe~ dI jwqI[iksI BI kOm ko Dwwim~k, swmwijk qQwwrwjnIiqk AwjæwdI hwisl krny ky ilE mwniskEv< SwwrIirk bl bFæwny kI j}rq hoqI hY[‰I gu{ goib<d is<G jI ny logo< ky A<dr jhw<AwiËmk bl pYdw krny ky ilE, ne~ }h PU<knyky ilE AwvSXk purwqn swihËX kw AnuvwddySwI Bw†ww my< krvwXw, vhI< SwwrIirk bl pYdwkrny ky ilE iSwkwr Kylnw, qYrwkI, GuVsvwrI,kuSqI, ijámwnI vijæ~Sw ky qOr-qrIky pRXogkrny Aw<rB kr idE[ as smX ky pRcilqSwáZo< qQww AáZo< kI isKlwe~ hr guris#K kyilE j}rI kr dI[ holw mhØlw ky smX p<dRhidn ‰I A<ndpur swihb my< vIr-rsI vwro< qQwwSwáZ-iv´w ky ivSwy†w AÒXws krvwXy jwqy[ dySwky hr kony sy s<gq EkZ hoqI; is#Ko< kodsqwr sjwny AQwvw XUnIPwm~ kI ivSwy†w isKlwe~dI jwqI, jo hr kOm ky vIr-rsI kÁ~ÛX ky

Bwrq Ek Eysw dySw hY jhw< pRBu-Bi#q kyswQw-swQw vhm-BRm, pwK<f qQww bhudyv-pUjwpRDwwn rhI hY[ holI kw ËXohwr BI Ek pRwcIngwQww sy juVw huAw hY ijsmy< ke~ qrh ky vhm-BRm Gr kr gE[ holI ky ËXohwr ky swQw B#qpRhlwd ky ipqw hrxwwKSw (ihrxXkiSwpu) qQwwbuAw hoilkw kI swKI joVI jwqI hY! hoilkwqQww hrxwwKSw imiQwhws my< bdI ky icNh hY< qQwwB#q pRhlwd nykI kw icNh hY[ holI kwËXohwr mnwny ky RREysy F<g pRcilq ho gE iklog bdI kw Apmwn krny kI jgh Kud hIbdI kw }p bnny lgy[ holI mnwny ky glqF<g, vhm-BRm qQww pwK<f Awid B#q pRhlwd kInykI ko Bulwkr ANX d<gy-Pswd vwlI khwnIbnwny lgy[

logo< ny prápr Ek-dUsry ky isro< prrwK, g<dgI fwlkr qQww AsÒX hrkqo< ªwrwjIvn ko BR†t krnw hI holI ky ËXohwr komnwnw mwn ilXw[ Awj BI burwe~ ko nPærqkrny kI jgh ËXohwr mnwqy smX log Kudburwe~ kw }p bn jwqy hY< qQww nIc hrkqy<krky bdI kw pRcwr krny lgqy hY<[

ih<doáqwn gulwmI ky kwrxw Apnw ivrswBUl cukw Qww[ gulwm kOmo< ky rIiq-irvwjægulwmo< vwly bn jwqy hY<[ is#K gu{ swihbwnjhw< Dwwim~k, swmwijk qQww rwjnIiqk jwg÷iqlwE vhI< aNho<ny smwj ky bhuq smX sy plIqcly Aw rhy rámo-irvwjæ ko BI nXw }pidXw[ gu{ swihbwn ny iPjæUl rámo< kI kw<t-Cw<t krky anko swQw~k }p idXw[ 'vYswKI'

gurmiq zwn mwc~ 201212

ilE j}rI hoqI hY[ SwáZDwwrI is#Ko< ky doivroDwI gRup bnwkr, ankI bnwvtI j<gkrvwkr nIiq my< inpuxw ikXw jwqw[ 'holy' kysmX Xy swry kÁ~ÛX pUry ho jwqy qQww AwiKrIidn 'mhØly' ky ilE inXq ikXw jwqw[

'holy mhØly' kw mqlb hØly sy Xw Dwwvwbolkr holw smwÎq krnw hY[ Xh POjo< kwmnobl ‚<cw krny kw qQww bFæwny kw EkivicZ Ev< AwlOikk qrIkw Qww; ijskw AsrXh hoqw ik holy mhØly my< Bwg lyny vwlwpRËXyk guris#K POjI jæbq my< pirp#v hokr,is#K-‰©w Ev< SwUrvIrqw vwly guxw gRhxw kr,gIdVo< sy Swyr bnkr, s<swr my< Dwm~ clwny kyilE kubw~nI jYsy mhwn guxwo< kw DwwrxwI bnkrhr smX SwhIdI ky ilE qËpr AQww~q juJw}hokr ‰I An<dpur swihb sy Apny Gr kolOtqw[ pirxwwmq: Eysy gu} ky is#K jhw<ivcrqy, Apny jYsy ANX Anyko< Dwim~Xo< ko Dwm~kI Kwiqr jUJny, SwhId hony ky ilE qËprkrqy[ es qrh gu{ swihb ny juJw} lhr kwAwr<B ikXw[ ‰I gu{ goib<d is<G jI ny mudo~<my< jwny< fwlkr, iciVXo< sy bwjæ quVvwkr,bujæidl, kmjor, kwXr qQww AwlsI logo< my<SwUrvIrqw Brkr, T<fy KUn ko grmwkr juJw}lhr ko jNm idXw[ koe~ BI Dwm~, iPlwsPIqQww Tos sy Tos ivcwr BI juJw} v÷iÁ kyibnw bc nhI< skqy[ jYsy Kyqo< ky bwg Awidky ed~-igd~ bwV krny ky ibnw KyqI ko pSwuajwV dyqy hY<, esI qrh pSwu v÷iÁ vwly mnu†XDwwim~k ivcwro< ko s<swr my< pRcilq nhI< honydyqy[ gu{ mhwrwj ky ivcwr ky Anuswr jbmnu†X ky mOilk AiDwkwro< ko AQwvw Dwm~ kobcwny ky ilE swry pRXws in†Pl ho jwXy<, koe~dlIl kwm n kry, du†t-doKI ApnI ijd pr

kwXm rhy< qo Ek Dwwim~k mnu†X ky ilE BIjuJw} v÷iÁ Dwwrxw krnI AwvSXk hoqI hY[gu{ mhwrwj kw Pærmwn hY:jb Awv kI AaDw indwn bnY,Aq hI rn mY qb jUJ mro< ]

Ek jgh AOr gu{ jI Prmwn krqy hY<:cU kwr Ajæ hmh hIlqy dr gujSwq ]hlwlásqu burdn b SwmSwIr dsq ]22] (jæPrnwmw)

‰I gu{ hirgoib<<d swihb ny Apny is#Ko<ko SwáZo< sy pRym krny kI AmUØX dwq b$SwIqQww gu{-drbwr my< Awny vwly is#K ko SwáZEv< GoVw lykr Awny kI Awzw kI[ es pr<prwko ‰I gu{ hirrwX swihb, ‰I gu{ hiriŸSwnswihb qQww ‰I gu{ qyg bhwdr swihb ny kwXmrKw[ jb BI gu{ swihb pRcwr-XwZwAo< prlogo< ko shI rwáqy fwlny ky ilE jwqy qosYkVo< SwUrvIr SwáZDwwrI GuVsvwr Xo©w is#Kgu{ mhwrwj kI hjUrI my< hoqy[ ‰I gu{ goib<dis<G jI ny es juJw} v÷iÁ ko pRc<f hI nhI<ikXw biØk s<swr ky mhwn jrnYlo<, nIiqvwno<,}hwnI AguAo<, Xo©wAo<, SwUrvIr bhwduro<< koApny j<gI kwrnwmo< ky cmËkwr idKwkrcikq BI kr idXw[ s<swr ky smáq SwUrvIrXo©w SwáZo< ko ávIkwr krqy huE, enko AkwlpurK kI prm-Swi#q kw cmËkwr mwnqy huEdu†to<, doiKXo< qQww mUKo~< ky s<hwr kw swDwnmwnqy hY<[ s<swr my< nyk qQww ‰y†T mnuu†Xo< kIivcwrDwwrw kI r@ww ky ilE juJw} v÷iÁ Aiqj}rI hY[ SwáZ eskw AiBNn A<g h<Y[klgIDwr ipqw kw Prmwn hY :Ais iŸpwn K<fo KVg,qupk qbr A{ qIr ]sYP srohI sYhQwI,

gurmiq zwn mwc~ 201213

ehY hmwrY pIr ]3]‰I gu{ goib<d is<G jI ny sb váquAo< sy

ÈXwdw AáZo<-SwáZo< ko ÎXwr ikXw qQww hr is<Gky ilE SwáZDwwrI honw j}rI krwr idXw[SwáZo< ky ibnw mnu†X ByV ky smwn hY, jo mjI~asko hw<kkr Awgy lgw ly[ ávwiBmwn, AwËm-r@ww qQww cFædI klw kI inSwwnI mwZ k÷pwxwhI hY jo smUh SwáZo< kw icNh hY[ smUh SwáZo<ko KVgDwwrI ipqw pRxwwm krqy h<Y:ijqy ssZ nwm< ] nmskwr qwm< ]. .. . 91]

Xhw< qk ik gu{ mhwrwj ny Akwl purKko BI KVgDwwrI sMboiDwq ikXw hY[ m÷ËXu syinfr honw qQww SwáZDwwrI honw vwáqv my<mnu†X kI mwnvqw kw icNh hY[ gu{ jI nyPrmwn ikXw hY :Dw<in jIAo iqh ko jg mY,muK qy hir icÁ mY judDwu ibcwrY ]dyh AinÁ n inÁ rhY,jsu nwv cFæY Bv swgr qwrY ]DwIrj Dwwm bnwe ehY qn,budiDw su dIpk ija< ajIAwrY ]igAwnih kI bFnI mnhU hwQw lY,kwqrqw kuqvwr buhwrY ]2492]

es svYXy my< gu{ mhwrwj ny jIvn-qËvbXwn ikXw hY, jo juJw} v÷iÁ kw pRqIk hY[jo mnu†X dyh ko AinÁ smJqw hY, vhI mOqky BX sy rihq ho skqw hY, vhI hr smXjIvn-s<G†w~ ko smJ kr hr smX Xu© kyilE qËpr rhqw hY[ es mUl qËv kI Azwnqwky kwrxw mnu†X kwXr, bujæidl, bygYrq qQwwgulwmI vwlw jIvn ÛXqIq krqw hY[

‰I gu{ goib<d is<G jI ny Apny addySXkI AwjmweSw ky ilE sbsy phly pwa<tw swihbky smIp B<gwxwI kw Xu© krky ivicZ lIlw

rcI, ijsmy< SwhId hony vwly is#Ko< ko gu{jI ny juJw} kw prm pd b$Sww[ iksI BIDwm~-Xu© my< jUJny vwly is#K ko 'juJw}' khwjwqw hY, bSwqy~ ik asmy< sÇcwe~, nmRqw, dXw,DwYX~ qQww @wmw ky mhwn guxw mOjUd ho<[ joenky ibnw muØkgIrI ky ilE, iksI ko gulwmbnwny ky ilE, injI addySX ky ilE, iksIsrkwr sy qn$vwh lykr askI Dw#kyKornIiq ko kwXm rKny ky ilE mYdwny-j<g my< mrjwqw hY; iksI AOrq, bUFæy qQww bÇcy pr hmlwkrqw hY, vh juJw} nhI< khlw skqw AOr jomjI~ khlwXy[ juJw} v÷iÁ vwly is#K my< injIávwQw~ qQww Ah<kwr nhI< ho skqw[ Ah<kwrIsdYv duKI rhqw hY[

‰I gu{ goib<d is<G jI ky smX sy lykrAwj qk is#K hr v†w~ 'holy' ky kwX~Ÿm my<bFæ-cFækr ihásw lyqy hY<[ AwiKrI idn ‰IAn<dpur swihb qQww ANX ke~ jgh pr holwmhØlw julUs kI Sw#l my< inkwlw jwqw hY,ijskI pr<prw inh<g is<Go< ny Apnwe~ hue~ hY[es qrh is<Go< my< juJw} v÷iÁ pirp#v hoqIjwqI hY[ smX ky swQw ke~ bwr is<Go< kyaËswh my< aqwr-cFæwv Awqy rhy[ is#Ko< prijqny ÈXwdw juØm huE, aqny ÈXwdw juJw} pYdwhuE[ hkUmqy< NXwX kI Aor clI< qo juJw} kmpRkt hony Swu} ho gE[ Xh juJw} lhr joKæwlsw p<Qw ky hko< kI r@ww ky ilE gu{swihbwn ky smX sy clI Aw rhI hY, n kBIKËm hue~ hY AOr n hI kBI KËm hogI[ juØmkrny vwly hwikm KËm qQww bbw~d hoqy rhy<gy,ik<qu juJw} is<G KËm nhI< ho<gyy[ ''m<nU< swfIdwqrI AsI< mnU< dy soE, ija< ija< mnU< vfFdw,AsI< dUxw svwE hoE['' hr v†w~ 'holw mhØlw'is#Ko< ko Xh Xwd krvwqw rhygw[

gurmiq zwn mwc~ 201214

holw mhØlw kw s<dySw-s. cmkOr is<G*

Ev< cFædI klw kI Bwvnw ko ¤kt krqwhY[ kiv inhwl is<G ky SwÑdo< my< :brCw Fwl ktwrw qygw kVCw dygw golw hY[Ckw ¤swd sjw dsqwrw A{ krdOnw tolwhY[suBt sucwlw A{ lK bwhw< klgw is<Gsucolw hY[Apr muCihrw dwFæw jYsy, qYsy bolw holw hY[ (mhwn koSw (p<jwbI), dyKo 'holw')

'p<jwbI lokDwwrw ivSv koSw' ky AnuswrmhØlw ArbI ky SwÑd 'mhØlhy' kw qd`Bv hY,ijskw Bwv as áQwwn sy hY, jhw< 'Pqh'krny ky pScwq iTkwnw Xw Thrwv ikXwjwE[ 'holy mhØly' vwly idn Kwlsy ko dodlo< my< bw<t kr dSwm pwqSwwh guirØlw(bnwvtI) Xu© krvwXw krqy Qwy[ Ek dlholgFæ pr kwibj ho jwqw, dUsrw as prAwŸmxw krky ikly hiQwXwny kw XËn krqw[es ¤kwr nklI Xu© ky ªwrw Xu©-Xui#q Ev<pY<qrybwjI kw AÒXws hoqw[ Xu© ky ngwry(f<ky) bjqy, hiQwXwro< kw tkrwv hoqw,jYkwry gU<jqy AOr A<q my< Pqh kI KuiSwXw<mnwe~ jwqI<; iPr vhI< pr drbwr sjqw qQwwSwáZDwwrI is<G Apny kOSwl idKwqy[ phly'mhØlw' SwÑd esI Bwv my< ¤Xog ikXw jwqwrhw pr<qu DwIry-DwIry Xh SwÑd as jlUs(¤dSw~n) ky ilE ¤cilq ho gXw jo Pqh kyaprw<q sj-s<vr kr ngwro< kI cot pr

holw mhØlw Kwlsy kw Ek ivSwy†w idvshY jo ik holI ky bwd Agly idn mnwXw jwqwhY[ Kwlsw holI ky pr<prwgq }p ko ávIkwrnhI< krqw, #Xo<ik logo< ny Ek dUsry ky ‚prg<dgI Py<kny, aËpwq mcwny, Swrwb pIny, ABdRBw†ww kw ¤Xog krny jYsI GitXw hrkqo< koholI mnwny kw F<g smJ ilXw hY[ ‰I gu{goib<d is<G jI ny es ËXOhwr ko nXy F<g symnwnw Awr<B ikXw[ Awp jI ny BwrqIXlogo< kI soe~ hue~ AwvySwpUxw~ Bwvnw ko jgwkranky mn my< cFædI klw kw Ehsws pYdwkrny ky ilE holI ko 'holw mhØlw' ky }pmy< mnwny kI rIiq clwe~[ cyq vdI Ekm, s<.1757 ko dSwm pwqSwwh ny An<dpur swihb my<'holgFæ' ky áQwwn pr phlI bwr 'holw mhØlw'mnwXw[

'holw' SwÑd 'holI' kw DwfæØlydwr pirviq~q}p hY jo swhshIn huE logo< ky ²dX my<aËswh Ev< aØlws pYdw krqw hY[ Kwlsy nylogo< ky mn my< cFædI klw Ev< SwUrvIrqw kwjÈbw Brny ky ilE Anyko< Eysy 'boly' (nwry)¤cilq ikE hY< ijnko 'Kwlse~ boly' khwjwqw hY, jYsy 'Ek' ko 'svw lwK' khnw,'mOq' ko 'cFæwe~ krnw' khnw, 'qyg' (qlvwr)ko 'qygw', 'dygcw' (bVw bq~n) ko 'dygw','dsqwr' (pgVI) ko 'dsqwrw', 'mU<Co<' ko'muCihrw', 'dwFæI' ko 'dwFæw' khnw[ esI ¤kwr'holI' ko 'holw' khnw Kwlsy kI ivl@wxwqw

*HIG-725, Phase-I, Urban Estate, Patiala-147001, Mo. 84273-00575(Soˆw p÷ T 36 pr)

gurmiq zwn mwc~ 201215

SwhId Bwe~ subyg is<G--Bwe~ Swwhbwj is<G-ismrjIq is<G*

* s<pwdk, gurmiq pRkwSw/gurmiq zwn[

Bwe~ subyg is<G kw jNm piScmI p<jwbky lwhOr ijly kI cUUhxwIAw< qhsIl ky j<brgw<v ky invwsI rwX Bwgw (s<DwU) ky Gr huAw[Awjkl j<br gw<v pwikáqwn ky p<jwb rwÈXky ijlw ksUr kw gw<v hY, jo lwhOr-mulqwnsVk pr Py} sy Awgy Cw<gw moV pr AwbwdhY[ es gw<v ko p<cm pwqSwwh ‰I gu{ Arjndyv jI ky pwvn crxwo< kw ápSw~ pRwÎq hY[ esgw<v my< gu{ swihb bihVvwl sy clkr phu<cyQwy[ Xhw< gu{ swihb ny Bwe~ ikdwrw, Bwe~smd`DwU, Bwe~ mK<fw, Bwe~ qulsw, Bwe~ lwlUAwid is#Ko< ko crxw-pwhul dykr guris#KIb$æSwI QwI[ es gw<v my< gu{ jI kI Awmd kIXwd my< gu{ªwrw Qw<m swihb suSwoiBq hY[ Bwe~subyg is<G kw Grwnw srkwrI TykydwrI kwkwm krqw Qww[ Xy ArbI-PwrsI Bw†ww kyaÇc ivªwno< my< igny jwqy Qwy[ srkwr my<enkw AÇCw mwn-sMmwn Qww[ Bwe~ subygis<G ko anky ipqw jI ny AÇCI qwmIlhwisl krvwe~[ aNho<ny BI Apny pUv~jæo< kIqrh srkwr sy Tyky lykr Apnw kwm bVIhI myhnq qQww e~mwndwrI sy krnw Swu}ikXw[ Bwe~ subyg is<G Bjn-b<dgI krny vwlyqQww AÇCy Awcrxw vwly ÛXi#q Qwy[ enkwis#Ko< ky mn my< bhuq sËkwr Qww[ '‰I gurp<Qw pRkwSw' my< ijæŸ hY :qurk asy Kwlso vl qorY<,Kwlsw BI iqs ko Bl lorY<[

koe~ qurkn prY jæ}rI kwm,qO as ByjY< kr kr slwm[

Bwe~ subyg is<G ky Gr Bwe~ Swwhbwjæ is<Gny jNm ilXw[ jb Bwe~ Swwhbwjæ is<G kIAwXu pFæny Xo^X ho ge~ qo aNhy< pFæny ky ilElwhOr kI Ek msijd my< Byjw gXw[ Bwe~Swwhbwjæ is<G bhuq hI sUJvwn Qwy[ aNho<nyis#K Dwm~ Ev< is#K eiqhws ky bwry my<jwnkwrI Apny mwqw-ipqw sy pRwÎq kI hue~QwI[

bwbw b<dw is<G bhwdr kI SwhIdI ky bwdis#K bhuq kiTnweXo< my< smX kwt rhy Qwy[is#Ko< pr hkUmq kw khr tUt pVw Qww[hjæwro< hI indo~†w is#Ko< ko AshnIX XwqnwXy<dykr SwhId ikXw jw rhw Qww[ is#Ko< ky isro<ky dwm lgwkr ankw nwmo-inSwwn imtwnyky ilE iF<Forw pItw jw rhw Qww[ jb is#Ko<pr Xh BXwnk smX cl rhw Qww qo assmX kuC eslwimk vg~ BI rwjnIiqknIiqXo< sy q<g-prySwwn Qwy[ Pláv}p ke~irXwsqo< ky sYXdo< ny bgwvq kr dI[ bwdSwwhP{i$sXr es bgwvq ko dbwny my< ÛXáq hogXw[ Xh is#Ko< ky ilE sunhrI mOkw Qww[vy j<glo<-phwVo< sy inklkr mYdwn my< AwkrApny gu{-Gro< kI syvw-s<Bwl krny lg gE[is#Ko< ny 1781 ibŸmI (1724 e~.) kIvYswKI ‰I Am÷qsr my< Kulkr mnwe~, ijsmy<BwrI ekt`T huAw[ es smX ky dOrwn is<Go<

gurmiq zwn mwc~ 201216

kI Bwe~ qwrw is<G vw< kI jËQwydwrI qly SwwhIPOj ky swQw JVp hue~, ijsmy< Bwe~ qwrw is<GSwhIdI pRwÎq kr gE[ esky bwd is<Go< ny SwwhIPOjæ pr XkwXk hmly krny Swu} kr idE[is<Go< ky XkwXk hmlo< sy q<g Awkr 1733e~. my< jkrIXw Kæwn ny is#Ko< ky pRiq s$qIkrny ky bwry my< qQww ApnI muiSklo< sMb<DwIlwhOr sy idØlI ky bwdSwwh ko ilK Byjw[asny Bwe~ subyg is<G kI slwh sy suJwv ilKwik is#Ko< ko jwgIr dy dI jwXy qQww ankyiksI AwdmI ko nvwb cunkr swQw imlwilXw jwXy[ bwdSwwh ny jækrIXw Kæwn kIslwh mwn lI[

jækrIXw Kæwn ny is#Ko< ky swQw s<iDwkrny ky ilE Ek lwK {pE kI jwgIr,nvwbI kw iKqwb, iKælAq, njærwny Awid dynykw PYslw ikXw[ es kwm ky ilE Bwe~ subygis<G ko Apnw AiDwv#qw bnwkr ‰I Am÷qsrKwlsy kI kchrI my< Byjw[ ‰I Akwl q$æqswihb ky s<r@wxw my< ekt`Ty huE Kwlsw p<Qwny phly qo Xh sb kuC ávIkwr krny syeNkwr kr idXw, jYsy ik '‰I gur p<Qw pRkwSw'my< ijŸ hY :hm ko siqgur bcn pwiqSwwhI,hm ko jwpq iFg so‚ AwhI ]36]hm rwKq pwiqSwwhI dwvw,jw< eqko jw<< Aglo pwvw[jo siqgur is#Kn khI bwq,hogu swe~ nih< KwlI jwq ]37]

ik<qu Bwe~ subyg is<G ky bwr-bwr khnyqQww smJwny pr is#Ko< ny nvwbI lynI kbUlkr lI[ AiDwkw<Sw is#K Apny nwm prnvwbI lyny ky ilE qYXwr nhI< Qwy[ A<q my< sbis#Ko< ny pRáqwv pwirq krky s. kpUr is<G

PYjlpuirXy ko nvwb kI pdvI lyny ky ilEkhw[ s. kpUr is<G ny Kwlsy kI Awzw sypw<c is<Go< ky crxwo< ko nvwbI kI iKælAqápSw~ krwkr nvwbI kbUl kr lI[ eskyswQw hI Kwlsy ko dIpwlpur, k<gxwvwl, Jbwlprgno< kI jwgIr dI ge~[ eskI Ek lwK{pXy vwi†w~k Awmdn QwI[ '‰I gur p<Qw pRkwSw'ky Anuswr :is<G kpUr JlY p#Ko Qwoe~[iŸpw njær p<Qw as vl hoe~[ . . .p<c Buj<gIAn crnI Cuhwe[Dwro sIs moih pivZ krwe ]47]

Bwe~ subyg is<G ky XËno< kw sdkw kuCsmX ky ilE p<jwb ky mwhOl my< Sww<iq Awge~[ Bwe~ subyg is<G ko sUbydwr jkrIXw Kæwnny lwhOr ky koqvwl ky pd pr inXu#q kridXw[ Bwe~ subyg is<G ny koqvwl bnny prlogo< ko XwqnwE< dykr m÷ËXu ky Gwt aqwrnykI sjæw b<d kr dI[ mOq kI sjæw Kwshwlwqo< my< kyvl Pw<sI, kËl Xw qop ky Awgybw<Dwkr aVw dyny kI hI jwrI rKI[ SwhIdis<Go< ky isr, jo ikly kI dIvwro< pr mInwro<kI qrh icny huE Qwy Xw kuE< my< Py<ky huE Qwy,sbko inklvwkr ankw A<iqm s<skwr krvwidXw[ Swhr my< sryAwm gwX kwtny pr pwb<dIlgw dI qQww ANX bhuq-sI burI rIiqXw< b<dkrvw dI<[ aNho<ny v†w~ Br Apnw kwm bhuqmyhnq, e~mwndwrI qQww NXwXpUxw~ F<g sy ikXw[enky kwm krny ky F<g sy lwhOr ky invwsIbhuq KuSw Qwy[ jb lwhOr my< is#Ko< ko kËlkr idXw jwqw Qww qo enkw mn bhuq duKIhoqw Qww[ Xy log is#Ko< kI m÷qk dyho< koekt`Tw krky ankw A<iqm s<skwr kr dyqyQwy qQww ankI Xwdgwro< kI inSwwndyhI kr dyqy

gurmiq zwn mwc~ 201217

Qwy[ Bwe~~ subyg is<G ny lwhOr my< EysIinSwwndyihXo< pr is#Ko< kI ke~ Xwdgwry< BIqwmIr krvwe~<[

1745 e~. my< jækrIXw Kæwn kI m÷ËXu kybwd lwhOr kw sUbydwr XhIAw Kæwn ko inXu#qikXw gXw[ XhIAw Kæwn ny BI is#Ko< prAËXwcwr krny Swu} kr idE[ voy Swu} sy hIBwe~ subyg is<G ky swQw nPærq krqw Qww[asny Bwe~ subyg is<G ky iv{© iSwkwXqyy<sunnI Swu} kr dI<[

ijs msijd my<< Bwe~ Swwhbwjæ is<G iv´whwisl krny ky ilE jwqy Qwy vhw<< Ek idnbhs ky dOrwn Awp ny is#K Dwm~ ky bwry my<Apny ivcwr pySw krky sBI ko ApnI Xo^Xqwkw lohw mwnny ky ilE mjæbUr kr idXw[ eszwn-ccw~ my< bhuq swry ivªwno< ko mu<h kIKwnI pVI[ eskI Kæbr mOlvI qk BIphu<cI[ mOlvI ny an pr muslmwn bnny kyilE jæor fwlw[ ke~ qrh ky lwlc idE gE,pr<qu vy ts sy ms n huE[ s. rqn is<G(B<gU) '‰I gur p<Qw pRkwSw' my< ilKqy hY<:jYsy qumY dIn hY pXwrw[qYsy hI hY Dwrm hmwrw[

mOlvI ny sUbydwr XhIAw Kæwn ky AwgyiSwkwXq kr dI[ XhIAw Kæwn ny qPqISwkrny ky ilE Bwe~ subyg is<G qQww Bwe~Swwhbwjæ is<<G ko kchrI my< pySw hony kw hu#midXw[ sUbydwr ny BI anko eslwm Dwm~Dwwrxw krny ky ilE mnwny ky bhuq-sy pRXËnikE, ik<qu Bwe~ Swwhbwjæ is<G n mwny[ '‰Igur p<Qw pRkwSw' ky Anuswr :subyg is<G PV j<bro< m<gwXw[iqskw byytw swQw PVwXw[

is#Ko< kI mdd krny ky do†w my< Bwe~

subyg is<G ko BI kYd kr ilXw gXw qQwweslwm Dwm~ Dwwrxw krny ky ilE jæor fwlwgXw[ 'p<Qw pRkwSw' ky Anuswr :khXo Nvwb qum Awvo dIn,lyvo dwm AO kwm AO jæmIn ]7]nhI< qo mrno< kr mnjæUr,cFæo crK igr hovo cUr[

A<q my< en dono< ipqw-puZ ko pkVkrjyl my< b<d kr idXw gXw[ enko eslwm Dwm~kbUl krvwny ky ilE hr koiSwSw kI ge~,ik<qu Xy dono< Xo©w Apny Dwm~ pr fty rhy AOrhr qrh ky k†t Jylny ky ilE qYXwr ho gE[Bwe~ subyg is<G qQww Bwe~ Swwhbwjæ is<G nyhwikmo< ko khw ik ''ijs qrh quMhy< ApnwDwm~ ipRX hY, asI qrh hmy< BI Apnw Dwm~ÎXwrw hY[ m÷ËXu kw hmy< koe~ fr nhI<, m÷ËXuny qo Awnw hI Awnw hY[ Xid Dwm~ pirvq~nkrny sy BI m÷ËXu tl nhI< jwqI, qo iPrApny jæmIr ko mwrkr jInw iks kwmkw?'' zwnI igAwn is<G 'p<Qw pRkwSw' my< ilKqyhY< :qurk BE jy mrYn kbhI qO hm qurk bnYhY<[mOq rhy jy qih BI isr pr qo kXo< DwrmqjYhY<[

'qvwrIK gu} Kwlsw' ky kqw~ zwnIigAwn is<G ilKqy hY< ik Bwe~ subyg is<G qQwwBwe~ Swwhbwjæ is<G ko crKiVXo< pr cFæwny syphly Gor XwqnwXy< dI ge~<[ anko n<gw krkyaØtw ltkwXw gXw; koVy mwry gE qQww ANXke~ pRkwr ky k†t idXy gXy[

XhIAw Kæwn ny enko crKVI prcFæwkr SwhId krny kw Prmwn kwjæI ªwrwjwrI krvw idXw[ phly Bwe~ subyg is<G kocrKVI pr cFæwXw gXw[ Bwe~ subyg is<G pr

gurmiq zwn mwc~ 201218

koe~ s$qI clqI n dyKkr anko crKVIsy aqwrkr anky nOjvwn spuZ Bwe~ Swwhbwjæis<G ko crKVI pr cFæwkr XwqnwE< dyny kwhu#m idXw[ Bwe~ rqn is<G (B<gU) kyAnuswr:qb nvwb Eysy khXo, Xw ko lyhu aqwr[Xwky byty ko t<gXo, XwhU ko ju idKwr ]6]

jØlwdo< ny Bwe~ subyg is<G kI Aw<Ko< kyswmny Bwe~ Swwhbwjæ is<G ko crKVI prcFæwkr GumwXw[ en dono< guris#Ko< ny AkwlpurK ky hu#m A<dr ismrn krqy huE swrIXwqnwE< JylI<[ '‰I gur p<Qw pRkwSw' my< ijŸhY :acy cwFæ iPr bhuq GumwXw,vwihgu} iqn nw<ih BulwXw[jXo< jXo< muK qy gu} acwry,Akwl Akwl kr ‚c pukwry ]4]

crKVI kI do bwr kI mwr sy ankwswrw SwrIr j$mæI ho gXw Qww[ ankw mwsj<æbUro< sy qoVw gXw[ EysI dd~nwk XwqnwXo< kodyKkr hr Ek ny mu<h my< a<glI fwlI hue~QwI[ jØlwd XwqnwE< dy-dykr Qwk cuky Qwy[AwiKr, aNho<ny Bwe~ Swwhbwjæ is<G ko b<dIKwnymy< Byj idXw[

Ek ne~ cwl ªwrw dono< ipqw-puZ koEk dUsry sy Alg krky Xh APvwh PYlw dIik dono<< ny eslwm Dwm~ kbUl kr ilXw hY[Bwe~ Swwhbwjæ is<G ko khw gXw ik ''qU ABIbÇcw hY[ qyrI amR duinXw dyKny kI hY[ qyryipqw ny qo ApnI amR Bog lI hY[ qUsmJdwr AOr PwrsI pFæw huAw hY, esilE quJyijd CoVkr eslwm Dwm~ kbUl kr lynwcwihE[ 'p<Qw pRkwSw' my< ijŸ ikXw gXw hY :dIn muh<<mdI kr kbUl qU srdwrI bf pwhY<[

qU<qo pFXo PwrsI ArbI bu©Ivwn idsYhY<[AiB nvys kwlys Ehu hT Cof kXon suKlYhY<[Kwe pYn ilX ipdr qumwry bUFw mrno< cYhY<[Kw<xw pIxw dI amr qumwrI qU< kXo< ij<dVI dYhY<[mjb Dwrm pr mUrK mrhY< cZn mrqy koh<Y[

Bwe~ subyg is<G pr jæor BI fwlw gXwik vo eslwm kbUl krky duinXw my< ApnIjV bnwE rKy[ eklOqy puZ ky SwhId hojwny ky bwd duinXw my< anky bwd koe~ ankwnwm lyny vwlw BI nhI< bcygw[ Bwe~ subygis<G ny Dwm~ g<vwkr, mr-mr kr ij<dw rhnykI bjwX gv~ sy Dwm~ pr d÷Fæ rhqy huE mrnyko pRwQwimkqw dI[ '‰I gur p<Qw pRkwSw' my<bqwXw gXw hY :is#Kn kwj su gu} hmwry,sIs dIAo inj sn prvwrY ]27]cwry puqr jwn kuhwE,so c<fI kI By<t krwE[hm kwrn gur kulih gvwe~,hm kul rwKY< kOxw bfwe~ ]28]

AQww~q` gu{ swihbwn ny hmwry ilE cwro<puZ kubw~n kr idE, srv<Sw vwr idXw[ mY<ApnI kul rKU<, Xh kOn-sI kul kw XSw hY?

Bwe~ subyg is<G kw aÁr sunkr XwqnwAo<kw dOr iPr Swu} ho gXw[ burI qrh sy mwr-pIt kI ge~[ ipqw-puZ dono< ko ekt`Twbw<Dwkr, crKVI pr cFæwkr GumwXw gXw[dono< ko AwiKrI dm qk crKVI pr GumwqyhuE eslwm kbUl krny ky ilE khw jwqwrhw, pr<qu Xy dono< AwiKrI dm qk XhI bolqyrhy :subyg is<G qb kurnSw krI,Dw<n crKVI Dw<n Xh GrI ]8]

gurmiq zwn mwc~ 201219

cwFæ crKVI hm<Y igrwvo,so Ab hm ko FIl nw lwvo[hm qo gur ky is#K sdwvY<,gur ky hyq pRwxw Bl jwvY< ]9] (‰I gur p<Qw pRkwSw)

Xh Gtnw 1745 e~. kI hY jb ipqw-puZ dono< ko lwhOr my< crKVI pr cFæwkrSwhId kr idXw gXw[ Bwe~ Swwhbwjæ is<G kIAwXu as smX mwZ 18 v†w~ kI QwI[ s:rqn is<G B<gU '‰I gur p<Qw pRkwSw' my< ilKqyh<Y :subyg is<G j<br suq nwl [cFædY crK ijn jpXo Akwl[

Dwn Dwn vY ijn isdk n hwrw[dIAw sIs muK gu} acwrw[sRoq sUcnw :1) s: rqn is<G (j^gI), is#K p<Qw koSw2) Bw†ww ivBwg p<jwb, p<jwb koSw3) zwnI igAwn is<G, qvwrIK gu} Kwlsw4) ip<R. siqbIr is<G, ATwrhvI< sdI dI bIrpr<prw dw ivkws5) ip<R. qyjw is<G-- fW g<fw is<G, is#Keiqhws6) s. rqn is<G (B<<gU), ‰I gur p<Qw pRkwSw7) zwnI igAwn is<G, p<Qw pRkwSw8) Bwe~ kwNh is<G nwBw, mhwn koSw

FORM IV

1. pRkwiSwq krny kw áQwwn : kwXw~lX, iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI, ‰I Am÷qsr2. pRkwiSwq krny kw smX : pRËXyk mwh kI phlI qwrIK3. mudRk kw nwm : s. dlmyG is<G

rwˆtöIXqw : BwrqIXpqw : sicv, iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI, ‰I Am÷qsr

4. pRkwSwk kw nwm : s. dlmyG is<GrwˆtöIXqw : BwrqIXpqw : sicv, iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI, ‰I Am÷qsr

5. s<pwdk kw nwm : s. ismrjIq is<GrwˆtöIXqw : BwrqIXpqw : s<pwdk, gurmiq zwn,

iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI, ‰I Am÷qsr6. mwilk : iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI, ‰I Am÷qsr

mY< ismrjIq is<G Goˆwxww krqw hU< ik apro#q ivvrxw myrI jwnkwrI Anuswr pUxw~q:shI hY[

qwrIK -01/03/12 háqw@wr/-(ismrjIq is<G)

s<pwdk, gurmiq zwn[

gurmiq zwn mwc~ 201220

srdwr bGyl is<G-pRo: svrnjIq is<G*

srdwr bGyl is<G 18vI< SwqwÑdI ky anmu$X is#K srdwro< my< sy Ek pRis© srdwrQwy ijNho<ny is#KI kI Swwno-SwOkq ko bFæwXw[Xh bGyl is<G hI Qwy ijNho<ny idØlI qk Apnwdbdbw kwXm ikXw[ 1761 e~. ko Xy 'kroVwis<G imsl' ky jËQwydwr bny[ jËQwydwr kroVwis<G s<qwphIn hony ky kwrxw, asky prlok-gmn ky aprw<q es imsl kI jËQwydwrI s.bGyl is<G ko dI ge~[ ‰I gokul c<d nwr<gky ivcwr ky Anuswr s. bGyl is<G jËQwydwrkroVw is<G ky AnuXweXo< my< sbsy AiDwkswhsI Qwy[ enky nyq÷Ëv my< imsl ny BwrISwi#q pRwÎq kI[ enkI synw 12000 ispwihXo<qk phu<c ge~ QwI qQww enky @wyZ kw iváqwrsqluj sy jl<Dwr qk ho gXw Qww[ enkIrwjDwwnI krnwl ky pws c<fwlI QwI[ ipR<sIplsiqbIr is<G ky ivcwr ky Anuswr, ''s. bGylis<G ny qIs hjæwr is<Go< kw Ek dl bnwilXw Qww[ s. bGyl is<G Apny smX kw EkpRis© AguAw Ev< jrnYl Qww[ g<g-jmn-duAwb kw koe~ BI Eysw elwkw nhI< Qww ijskoesny rO<dw n ho[ jl<Dwr sy lykr pIlIBIqqk AOr A<bwlw sy lykr AlIgFæ qk enkwis#kw clqw Qww[ Xh Ek ‚<cy Awcrxw vwlwidlyyr Xo©w Qww[''

'pRwcIn p<Qw pRkwSw' ky kqw~ Bwe~ rqnis<G (B<gU) s. bGyl is<G kI Swi$sXq kwin}pxw krqy huE ilKqy hY< ik vy Aiq SwUrvIrqQww nyk ávBwv vwlw Qwy :

bGyl is<G as hás kr khXo[mulk lVy ibn ikn Cf dXo[. . . 481(482)hm lrno mrno ikm s<g[Xih hY hmrw inÁ Kyl[67 (544)p<Qw md`Dw hY gu} kI Swkiq[p<Qw md`Dw jip qpIE Bgq[... . . 99 (547)

sBI eiqhwskwr es bwq ko mwnqy h<Yik s. bGyl is<G ny kroVw is<G imsl kwBOgoilk @wyZ bhuq bFæwXw[ Xhw< qk ikeNho<ny idØlI pr BI kÑjw krny kw XËnikXw[ eNho<ny AlIgFæ, Kujw~ qQww etwvw koGyrw fwlw AOr vhw< ky nvwb e~sw Kw< kohrwXw Ev< jl<Dwr-duAwb ky hu#mrwn muhMmdKw< ko hrwkr nUrmihl qk Kwlse~ is#kwclwXw[ s. bGyl is<G eqny Swi#qSwwlI ho gXyQwy ik koe~ ankI mjI~ ky iKlwP idØlI syp<jwb nhI< Aw skqw Qww[

s. bGyl is<G Ek mhwn nIiqz BI Qwy[eskI ke~ adwhrxwy< imlqI hY<[ ijs pRkwr1780 e~. my< jb idØlI ky vjæIr AbduØlw Kw<ny Swhjwdw Prj<d ko pitXwlw ky hu#mrwnAmr is<G ky iv{© Byjw qo s. bGyl is<G nyasko phly Apny elwky my< sy gujrny idXw,pr<qu jb askI POj pitXwlw phu<cI qo s.bGyl is<G asko soDwny ky ilE pitXwlw phu<cgXy AOr Swhjæwdw Prj<d sy hwr ávIkwrkrvwe~[ esI qrh jb mnwrwAo mrwTw(mrhÆw) ny p<jwb kI Aor {K ikXw qo

gurmiq zwn mwc~ 201221

asko Gyrw fwl kr mrwTo< ky AguAo< sy hwrávIkwr krvwe~[ dUrd÷i†t vwlw hony ky kwrxws. bGyl is<G ny mhsUs kr ilXw Qww ikidØlI pr muglo< kI nwmmwZ hI hkUmq hY,esilE aNho<ny 1787 e~. my< sBI muKI srdwro<ko cuin<dw swhsI is<G Byjny ky ilE ilKwqwik idØlI pr kÑjw ikXw jw sky[ esqrh 40,000 POj ky swQw vy 1787 e~. kyAwr<B my< hI mjnU tIlw jw phu<cy[ vhw< synIlw qQww mugl muhØly pr Eysw AwŸmxwikXw ik Swhr ky log Bwg aTy[ Ab lwliklw is#Ko< ky pYro< qly Qww[ mugl bwdSwwhAwlm ny s. bGyl is<G ky swQw t#kr lynykI bjwX Apny vjæIr Awjæm gOhr ko s<iDwkrny ky ilE Byjw[ dono< ky mDX jo s<iDwhue~ askI mu$X bwqy< Xy QwI< :

1) Kwlsy ko qIn lwK {pXy hjw~ny ky}p my< idXy jwE<[

2) Swhr kI koqvwlI ko cu<gI vsUlkrny kw AiDwkwr idXw jwXy[

3) jb qk gu{ªwro< kI syvw pUxw~ n hojwXy vy Apny swQw 4000 svwr rKy<gy[

en swrI Swqo~< ko mugl bwdSwwh nyávIkwr kr ilXw[ essy s. bGyl is<G kwidØlI pr dbdbw kwXm ho gXw[

srdwr bGyl is<G mwZ Ek Xo©w,jrnYl qQww nIiqz hI nhI< biØk mhwnis#K BI Qwy[ anky A<dr gu{ kw ÎXwr Ev<mjælUmo< kI r@ww ky ilE aËswh Brw huAwQww[ es is#KI-isdk vwly jËQwydwr ny idØlImy< rhkr ‰I gu{ hiriŸSwn swihb, ‰I gu{qyg bhwdr swihb, mwqw su<drI jI qQww mwqwswihb kOr jI sy s<b<iDwq áQwwno< Ev< gu{ªwro<kw inmw~xw krvwXw[

sbsy phly s. bGyl is<G ny mwqw su<drIjI qQww mwqw swihb kOr jI ky invws-áQwwnpr gu{ªwrw bnvwXw[ esky aprw<q mhØlwjXpur my< 'b<glw swihb' ky nwm pr gu{ªwrwbnvwXw[ ‰I gu{ qyg bhwdr swihb kI Xwdmy< 'gu{ªwrw rkwbg<j swihb' qQww 'gu{ªwrwsIsg<j swihb' bnvwXw[

srdwr bGyl is<G Awcrxw ky p@w sy bVymhwn Qwy[ anky mn my< gYr-is#K AOrq kIBI eÈjq bcwny kw ikqnw $Xwl Qww, eskwpqw es Gtnw sy cl jwqw hY ik jb ankopqw clw ik jlwlwbwd ky hwikm muhMmd Kw<ny jbrdáqI Ek bRwHmxw kI lVkI ko ApnyGr rK ilXw hY qo qur<q hI vo jlwlwbwdphu<cy AOr lVkI ko vwips lwkr eÈjq syasky Gr phu<cwXw[

idØlI ky bwdSwwh Swwh Awlm ny assmX s. bGyl is<G ky swQw mulwkwq krny kIeÇCw pRkt kI jb vy gu{ªwro< kI syvwkrvwny ky aprw<q vwips p<jwb lOtny lgw[ibnw SwISw JukwXy, SwáZ smyq s. bGyl is<GhwQwI pr svwr hokr Kud mulwkwq ky ilEgXy AOr phu<ckr gj~kr Pqih bulwe~[ bwdSwwhny jvwb my< sbko asI qrh Pqih bulwny kokhw[ bwdSwwh ny srdwr bGyl is<G kysMmwn my< aNhy< Ek hwQwI, sony kI j<jIr,pw<c GoVy qQww ANX bhuq-sy qohPy dykr ivdwikXw[ bwdSwwh Swwh Awlm srdwr bGyl is<Gky jIvn sy bhuq pRBwivq huAw[ srdwr bGylis<G 1803 e~. my< gu{-crxwo< my< jw ivrwjy[

gurmiq zwn mwc~ 201222

‰I rvI<dR nwQw tYgor kw p<jwb v p<jwibXq sy pRym-pRo. hrmhyNdR is<G*

125, kbIr pwk~, ‰I Am÷qsr- 143002, mo. 93561-33665

‰I rvI<dR nwQw tYgor Bwrq ky supRis©kiv Qwy[ aNhy< Bwrq ky kxw-kxw sy ÎXwrQww[ kSwmIr sy lykr kNXwkumwrI qk kyeiqhws AOr BUgol ko aNho<ny ApnI kwÛXpRiqBw kw ihásw bnwXw[ rw†töIX-gwn kIrcnw krqy huE sbsy phly aNho<ny p<jwb kIv<dnw kI[ mhwkiv tYgor p<jwbI s<ák÷iq sybhuq pRBwivq Qwy[ aNho<ny Anyk kivqwAo< my<is#K Dwm~, is#K s<ák÷iq Ev< is#K gu{Ao< kyXogdwn ko srwhw[ ‰I rvI<dR nwQw tYgor kIp<jwb ky swQw sw<J aqnI hI purwnI hY, ijqnyb<gwl AOr p<jwb ky irSqy[ b<gwlI lyKko< prBI ‰I gu{ nwnk dyv jI AOr ‰I gu{ goib<dis<G jI kw ApnI qrh kw ghrw pRBwv hY[mhwkiv tYgor ny 1886 sy 1910 qk 25v†wo~< my< bwr-bwr ‰I gu{ goib<d is<G jI kyÛXi#qËv pr ApnI klm clwe~[ mhwkivtYgor ny sbsy phly 'bwlk' nwmk piZkw my<‰I gu{ goib<d is<G jI ky jIvn ky ‚pr EkAwlyK ilKw, ijsmy< aNho<ny ‰I gu{ goib<dis<G jI kI pRiqBw, s÷jn-Swi#q, vIrqw AOrdySw-Bi#q jYsy guxwo< ko aBwrw[ esky bwd vylgwqwr ‰I gu{ goib<d is<G jI ky ÛXi#qËvsy pRBwivq hokr is#K eiqhws kI GtnwAo<ko ApnI kivqw ky ky<dR my< lwqy rhy[ enGtnwAo< my< bwbw b<dw is<G bhwdr, mhwrwjwrxwjIq is<G jYsy vIr Xo©wAo< kI gwQwwE<Swwiml hY<[

mhwkiv tYgor ny Apny jIvn-kwl my<p<jwb ky do bVy ngro< kI XwZw kI --lwhOrAOr ‰I Am÷qsr[ vy do bwr lwhOr gE[1935 my< vy do sÎqwh lwhOr ky jnjIvn kodyKqy rhy AOr iPr dobwrw 1936 my< cwr idnlwhOr ky bwjæwro< my< p<jwibXq kI Swwno-SwOkq ko inhwrqy rhy[ ‰I tYgor Sww<iqinkyqn my< pRwX: Apny iv´wiQw~Xo< ko khw krqyQwy ik gu{ kI Pqh jYsI Dvin ivdySwI jXGo†wo<sy khI< byhqr hY[ mhwkiv tYgor kI ijæ<dgImy< p<jwb kw ÎXwr kYsy bsw huAw Qww, eskIsvo~Ám adwhrxw jilXw< vwlw bwg ky GtnwŸmsy juVI hue~ hY[ jilXw< vwlw bwg Awj BIávq<Zqw s<G†w~ kw sbsy bVw pRmwxw hY[AwjæwdI-pRwiÎq kI lhr es Gtnw ky bwd pUrydySw my< qyjæI sy Awgy bFæny lgI[ rolt E#tky ivroDw my< 13 ApRYl, 1919 e~. ko jilXw<vwlw bwg my< dySw-pRyimXo< kI sBw pr A<gyRjhkUmq ny ibnw socy-smJy goilXo< kI bOCwrkr dI[ 1650 goilXw< 10 imnto< my< inhËQwyBwrqIXo< pr dwg dI ge~<[ 3600 log GwXlhuE, 2000 SwhId[ Xh vo smX Qww jb ‰IrvI<dR nwQw tYgor ivSv my< lokipRXqw kIbul<idXo< ko CU cuky Qwy[ 'gIqw<jil' pr aNhy<nobl purákwr pRwÎq ho cukw Qww[ jilXw<vwlw bwg kI Gtnw ny mhwkiv tYgor ky²dX ko Ash duK phu<cwXw[ mhwkiv tYgorny es Gtnw kw ivroDw krqy huE A<gRyj

gurmiq zwn mwc~ 201223

srkwr ko 'sr' kw iKqwb lOtwqy huEp<jwibXo< ky duK-dd~ kI es pRkwr AiBÛXi#qdI :

''p<<jwb my< mwmUlI GtnwAo< ko dbwny kyilE p<jwibXo< pr huE AËXwcwr ny muJy A<drqk ihlw idXw hY[ Eysy juØm kI adwhrxwkhI< nhI< imlqI[ sw<ák÷iqk srkwro< kyeiqhws my< Eysw kuC BI nhI< hoqw, Eysw mY<dwvy ky swQw kh skqw h<U[ p<jwb my< myryBweXo< ny jo juØm Jylw hY, Apmwn shwrw hY,Xh sb kuC jæbrdáqI, Sww<q huE BwrqIX mno<my< ktuqw pYdw kr gXw hY[ muJy lgqw hY,srkwr kI Aw<Ko< my< pRiqSwoDw kw cSmw cFæwhuAw hY[ Apny dySwvwisXo< ky ilE mY< km sykm eqnw qo kr hI skqw hU< ik ivroDwpRkt krny ky ilE swry mwn-sMmwn-sUckqgmy es smX vwips k}< AOr asky nqIjyBugqny ky ilE Kud qYXwr rhU<[ mY< es duKdsmX my< sMmwn-sUck pdivXo< ko CoV kran dySwvwisXo< ky swQw KVw honw cwhqw hU<,ijNho<ny Apny Pjo~< ko phcwnqy huE anApmwno< ko Jylw, jo AmwnvIX Qwy['' A<q my<mhwkiv tYgor ny ilKw : ''mY< mhwmihm koivnX krqw hU< ik muJy 'sr' kI apwiDw symu#q ikXw jwE[''

Xh hY mhwkiv tYgor kw p<jwb-pRym[p<jwibXo< ky swQw ankw pwirvwirk irSqw BIQww[ mhwkiv tYgor kI bhn suvrn kumwrIdyvI kI bytI lwhOr ky dÁ pirvwr my<ivvwihq QwI[ rwmBj dÁ lwhOr hwe~kot~ kyjwny-mwny vkIl Qwy[ p<jwb ky swihËXkwro<pr BI mhwkiv tYgor kw ghrw pRBwv Qww[pRis© p<jwbI lyKk blrwj swhnI ko p<jwbImy< ilKny kI pRyrxww mhwkiv tYgor ny hI dI

QwI[ vy gurmiq s<gIq sy BI bhuq pRBwivq Qwy[Awj BI 'tYgor s<gIq' kI CivXo< my< 'gurmiqs<gIq' kI guxwvÁw ky phcwnw jw skqw hY[mhwkiv tYgor Apny ipqw ‰I dyiv<dR nwQw ƒi†wky swQw ‰I hirm<dr swihb kI pirŸmw my<bYTkr kIq~n kw Awn<d aTwXw krqy Qwy[ ‰Igu{ gR<Qw swihb kI ivcwrDwwrw sy vy hmySwwpRBwivq rhy[ ‰I gu{ gR<Qw swihb jI m<ys<kilq B#q kbIr jI kI bwxwI ky Anykpdo< kw aNho<ny A<gRyjI my< Anuvwd BI ikXw[flhOjI kI s<udrqw BI aNhy< Awki†w~q krqIQwI[ p<jwbI kiv ‰I divNdR sËXwQwI~ prmhwkiv tYgor ky ÛXi#qËv kw eqnw ghrwpRBwv pVw ik vy p<jwb ky dUsry tYgor bngE[ ankw rhn-shn, Kwn-pwn, vySw-BU†wwAOr phrwvw mhwkiv tYgor jYsw hI ho gXw[divNdR sËXwQwI~ Apny jIvn my< l<by smX qkmhwkiv tYgor ky swQw rhy[ Amr BwrqI nymhwkiv tYgor kI Anyk rcnwAo< kw sIDwyb<gwlI sy p<jwbI my< Anuvwd ikXw[ p<jwbIkQwwkwr mohn B<fwrI ko bqOr kQwwkwr 'mw<mYnU< tYgor bnw dy' khwnI sy phlI phcwnimlI[ pRoPysr pUrn is<G ky kuC-kuuC AnuBvmhwkiv tYgor jYsy hY<[ mhwkiv tYgor ky Kulyivcwro< ko Apny F<g sy pRo. pUrn is<G ny BIávIkwr ikXw[ ‰I gu{ nwnk dyv jI ªwrwricq 'AwrqI' ''ggn mY Qwwlu'' kw b<gwlI my<mhwkiv tYgor ny jo Anuvwd ikXw, askyávr sun<y:AwrqI kry c<dr qpndyv mwnv v<dy crnAwsIn sy ivSv srnqwr jgq m<idry[

(Soˆw p÷ T 25 pr)

gurmiq zwn mwc~ 201224

srdwr Bgq is<G ky jIvn kw Ek p@wkwlkoTrI bnwm ADXXn k@w

-fW. mDwu bwlw*

*Awe~-109, glI n<. 5, mjIiTXw eNklyv, pitXwlw-147005, mo. 99141-90724

dySw kI AwjæwdI ky ilE AØpwXu my<jIvn kubw~n krny vwly srdwr Bgq is<G kyiv†wX my< Xh bwq bhuq hI AwScX~pUxw~ hY ikPw<sI kI sjw hony ky bwd kwlkoTrI my<jIvn kI A<iqm GiVXw< ignqy huE jhw<swDwwrxw ÛXi#q ky mn my< fr AOr KOPæ hoqwhY vhI< s. Bgq is<G ny vh smX rwjnIiq,AQw~SwwáZ, ivSv-Ÿw<iq AOr smwjSwwáZ kyiv†wX my< ilKI ge~ ivªwn lyKko< kI puáqko<kw ADXXn krqy huE ÛXqIq ikXw[ zwn AOrivcwr-Swi#q ko aNho<ny es kdR mjbUq bnwilXw ik mOq BI swmnw krqy huE Gbrw rhIQwI[ s. Bgq is<G ky ËXwg AOr bildwn symOq BI jYsy ávX< pl-pl mr rhI ho[

jyl ivBwg ky pZo<, suKdyv ky Bwe~ kymwr-AæPq Byjy pZo< AOr guÎq qOr sy ByjypZo< ªwrw jwnkwrI imlqI hY ik s. Bgq is<Gky pZo< m<y puáqko<, anky lyKko<, Xhw< qk iklwebRyrI ky rijátr my< dj~æ as puáqk kyn<br kw ijŸ hoqw Qww[ cwØs~ if<#jæ ankwmnps<d lyKk Qww[ tYn fyjæ dYt Swuk dIvØf~, ipR<sIpØjæ AWPæ PRIfm Awid puáqky<aNho<ny jyl my< rh kr hI pFæI<[ }sI Ÿw<iqko smJny ky ilE aNho<ny bVI lgn ky swQwADXXn ikXw, asky qrIky AOr pirxwwmo< kybwry my< jwnw[ gorkæI amr-$æXwm jwj~bnw~Sw~ SwW ankI kwlkoTrI ky inqw<q Ekw<q

ky swQwI Qwy[ADXXn kI g<BIrqw AOr ivSwwlqw ny

anko lyKn hyqu pRyirq ikXw[ aNho<ny cwrpuáqky< ilKI< -- 'AwËm-kQww', 'd for tU fYQw','AweifXl AWPæ soSwiljæm', 'ávwDwInqw kIlVwe~ my< p<jwb kw phlw aBwr[' 'AwËm-kQww'my< jhw< s. Bgq is<G kw jIvn vixw~q hY vhI<Bwrq ky Ÿw<<iqkwrI gm~ dl kI sMpUxw~s<G†w~mXI iáQwiq kw BI ijæŸ hY[ es puáqkkw ad`dySX Qww ik nOjvwn pIFæI SwwrIirkbl ky swQw-swQw mwnisk qOr pr BI dySwkI AwjæwdI my< Bwg lyny ky ilE Ÿw<iqkwirXo<kw jbrdáq smQw~n kry<[ 'd for tU fYQw'puáqk my< }s, etlI, PÐw<s jYsy Anyk dySwo<ky vIro< AOr SwhIdo< ky bwry my< vxw~n ikXwhY, ijNho<ny Apny dySw kI gulwmI ky iv{©s<G†w~pUxw~ jIvn ÛXqIq ikXw[ as ijæŸ kwmNqÛX Xh Qww ik Bwrq ky nOjvwn BI andySwo< kI rwjnIiq ky bwry my< jwny<, byKOPæAOr infr jIvn jIny vwly nOjvwno< ky bwrymy< jwnkwrI pRwÎq krky Ÿw<iqkwrI dl my<siMmilq ho< AOr dySw ko Awjæwd krvwny kyilE es mhwn kwX~ my< Apnw bildwn qkdyny ky ilE qYXwr rhy<[

'AweifXl AWPæ soSwiljæm' my< swmRwÈXvwdkw ad`dySX AOr ivDwwn vixw~q hY[ dySw kIAwjæwdI ky bwd phlw AOr mu$X mu w Qww--

gurmiq zwn mwc~ 201225

s<ivDwwn bnwnw[ Bwrq ky BwvI rwjnIiqzkhI< ávqNZ Bwrq ky s<ivDwwn kI rcnwkrqy huE A<Dwyry my< n rhy<, esilE AwjæwdI kynE sUrj ky pRkwSw my< shI mwg~ dSww~ny vwlIes puáqk kI rcnw kI[

'ávwDwInqw kI lVwe~ my< p<jwb kw phlwaBwr' nwmk puáqk my< p<jwb ky ipCVyŸw<iqkwrI jIvn kw vxw~n hY[ esmy< phlyrwjnIiqk Aw<doln qQww Bwrq mwqw soswetIky pUry eiqhws kw vxw~n ikXw hY[

ADXXn krnw s. Bgq is<G ky ilEkoe~ smX ibqwny kw swDwn nhI< Qww, Aipquankw SwOk Qww[ nwjuk piriáQwiq my< zwnvwnÛXi#q hI jIvn kI kiTnweXo< ko Jyl skqwhY[ sVk pr clqy huE BI vy pFæqy rhqy Qwy[koe~ pl Eysw nhI< hoqw Qww jb anky l<bykot kI jyb my< puáqk n hoqI ho[ djæw~ cwrky iv´wQwI~ hoqy hI aNho<ny srdwr is<G, lwlwhrdXwl, sUPI A<bw pRRswd kI rcnwE< pFæ lIQwI<[ nySwnl kWlyj my< Awkr Xh SwOk ghrwe~AOr sucw} ADXXn my< pirviq~q ho gXw[ankw zwn es kdR ghrw Qww ik koe~ s<q-mhwËmw, pIr-pYg<br hI es d÷i†t sy socskqw hY ik ''ibRitSw kwnUn kI lck kwPwXdw lykr hmwrI sjwAo< my< kmI krvwnykI koiSwSw n kI jwE AOr n hI bcwv kyilE Xh khw jwE ik hm Ÿw<iqkwrI hY<[''

s. Bgq is<G ko aËswihq krny vwlwiv#tr ±Ugo kw nwvl 'lW imjærybl' Qww,ijsmy< PRw<s ky rwjsI e<klwb kw ijŸ Qww[ankI ADXXn-{ic, zwn AOr lgn kwA<dwjw es v÷Áw<q sy lgwXw jw skqw hY ikjb jyl AiDwkwrI ny ansy pUCw, ''Awp eqnIikqwby< mw<gqy hY< ik hm sY<sr krqy-krqy Qwk

jwqy hY<[ Awp aNhy< pFæqy BI ho Xw dyKkr hIvwips kr dyqy ho?'' qb esky aÁr my< s.Bgq is<G ny khw Qww, ''myrI m<gvwe~ hue~ikqwbo< my< sy iksI Ek kw BI koe~ cYÎtrKol lo, mY< bqw dU<gw ik asmy< #Xw ilKw hY''Xh sunkr jyl AiDwkwirXo< ko bVI hYrwnIhue~ QwI[

s. Bgq is<G bhumuKI pRiqBw ky DwnI Qwy[e<klwbI kw guxw aNhy< bcpn sy hI imlw Qww[iSw@ww, joSw AOr nXI soc ny anko aÇcdjy~ kw pwTk, lyKk, nyqw AOr mwnvqw kyilE kubw~nI dyny vwlw dySwsyvk Ev< dySwB#qbnw idXw[ dySw kw Xh mhwn SwhId puáqko<Ev< pZo< my< djæ~ sY©w<iqk ivcwro< ky kwrxwAwj BI hmwry bIc mOjUd hY[

(p÷ T 23 kw Soˆw)

Anwid kwl An<q ggnsy AsIm mihmw mgnqy qr<g aTy sGnAwn<d n<d n<d ry[

p<jwibXo< kw pRym BI mhwkiv tYgor-swihËX ky swQw dyiKE ik sMpUxw~ tYgor-swihËXkw p<jwbI my< Anuvwd ho cukw hY qQww asy'p<jwbI swihËX AkwdmI' ny pRkwiSwq BI ikXwhY[ mY<ny Kud BI ‰I rvI<dR nwQw tYgor kIjIvnI kw p<jwbI my< Anuvwd ikXw hY, ijskymUl lyKk ‰I k÷†xww k÷plwnI hY<[ p<jwbIlyKko< ny 'gIqw<jil' ky p<jwbI my< ke~Anuvwd pRáquq ikE hY<[ Awj BI Xh islislwjwrI hY[

gurmiq zwn mwc~ 201226

iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI qQww smwj-syvw-fW. SwmSwyr is<G*

kI[ enmy< an sÇcy Dwim~Xo< kI syvwE< lI<ijnmy< smwj ky pRiq sÇcI lgn QwI qQwwijnmy< nYiqk guxwo< kw Kjwnw Qww[ Xy 's<gqy<'hI bwd my< Dwwim~k-ky<dR bny[ enky Alwvw gu{swihbwn ny Kud Eysy Dwwim~k-ky<dR áQwwipq ikXy,ijssy smwj ko swQw~k Ev< swmwijk idSwwiml skqI QwI[ enko hm 'gu{ªwry' khqy hY<[kuC smX bwd en gu{ªwro< ky pRb<Dw my< ke~pRkwr kI kurIiqXw< Aw ge_[ smwj ky A<drEysy sÇcy v inrol is#K BI Qwy, ijNho<nyDwwim~k lhr ky }p my< lhr clwe~, kubw~inXw<dI<, s<Gˆw~ ikXw[ gu{ ny mdd kI[ AwiKr,sc kI jIq hue~, Dwm~ kI jX-jXkwr hue~[is<G sBw lhr, gu{ªwrw suDwwr lhr XwAkwlI lhr, jhw< Ek qrP Dwwim~k kurIiqXo<ky iv{© s<Gˆw~ kr rhI QwI< vhI< dySwvwisXo< my<kOmI gOrv, ávwiBmwn, eÈjq qQww buinXwdIAiDwkwr, cwhy vy Dwwim~k Qwy, cwhy swmwijk,cwhy rwjnYiqk, vy en sBI ky ilE swmUihk}p sy lV rhI QwI<[ iPr eNho<ny gu{ªwry mh<qo<sy Awjwd krvwXy[iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI kI áQwwpnw:es s<Gˆw~ kw pirxwwm Xh huAw ik bIsvI<SwqwÑdI ky Awr<B my< iSwromixw gu{ªwrw pRb<DwkkmytI AiáqËv my< Awe~[ esny Apny inXm-apinXm inDww~irq ikE, ijnkw ad`dySX kOmqQww smwj kI syvw Qww[ Eyiqhwisk gu{ªwro<kw pRb<Dw Apny hwQwo< my< lykr enky jirEswmwijk Blwe~ ky kwmo< ko sUcIb© krnw

p÷ TBUim : is#K Dwm~ Ek swmwijk Dwm~ hY[swmwijk sy qwËpX~ hY ik eskw @wyZ mwZsmwj Xw smwj ky mnu Xo< qk hI sIimqnhI<, eskw AQw~ Xh hY ik is#K gu{swihbwn ny smwj my< rhkr Dwm~ kmwny kyilE khw, n ik smwj kw ËXwg krky[smwj Ek EysI ekwe~ hY ijsky A<dr hrpRkwr kI mwnvIX j}rqy<, prápr Ekqw,BRwq÷Ëv-Bwv, Ek dUsry kI mdd, syvw Awidsb kuC hI Aw jwqw hY[ smwj sy qwËpX~mwZ Ek sIimq dwXry my< rhny vwly lognhI<, dySw, kOm Xw esky bwd BI jhw< qke<swn kw ÛXvhwr hY, vy sb smwj ky dwXrymy< hI hY<[ gurmiq ko mwnny vwly jhw< BIjwqy hY< vhI< Ek smwj pYdw kr lyqy hY<,ijsmy< hr pRkwr ky log hoqy hY<[

gu{ swihbwn ny Apny smkwlIn smwjmy< rhqy sb pRkwr ky logo< ky jIvn ko dyKw,Dwm~ Ev< Dwwim~k rámo<-irvwjo< ko dyKw AOrXh pirxwwm inkwlw ik Xy log DwmI~ hony kwdwvw qo krqy hY< pr<qu Xh dwvw JUTw hY[ hrpRkwr ky km~kw<f, By w-pwK<f, vhm-BRm BIanky Dwm~ kw A<g Qwy[ ankI smwj my< syvwBI DwoKw QwI[ es pRkwr ky swry Fw<cy ko gu{swihbwn ny bdlw[ vy logo< my< Ÿw<iq lykrAwE[ aNho<ny logo< kw mn bdlw, ÛXvhwrbdlw, aNhy< ne~ idSww dI[ es ne~ idSww kyilE jIvn-ad`dySX bhuq swQw~k, nvIn Ev<q<d{áq Qww[ gu{ pwqSwwh ny 's<gqy<' kwXm* gw<v v fwkGr SwyKUpurw, ijlw pitXwlw - 147001

gurmiq zwn mwc~ 201227

Qww[ XhI l@X gu{ swihbwn kw Qww[ AwjiSwromixw gu: pR: kmytI ky syvw ky p@w mu$X}p sy inMniliKq mwny jw skqy hY< :1. Dwwim~k syvwE<2. swmwijk @wyZ kI syvwE<3. SwY@wixwk @wyZ kI syvwE<4. dySw-kOm kI smUcI syvwE<5. Putkl

gu{ nwnk swihb kw Dwm~ swmwijk Dwm~hY[ esko Bwe~ gurdws jI ny 'gurmuK gwfIrwh' (gurmuKo< ky clny vwlw) ilKw hY[ esrwh pr clny vwlw piQwk koe~ BI ho skqwhY[ es inm~l p<Qw ky A<dr jwq-pwq, AmIr-grIb, ‚<c-nIc, CuAw-CUq kw BydBwv nhI<hY[ jwiq-vxw~ kw mqByd swmwijk koFæ hY[iSwromixw gu: pR: kmytI ny ApnI sBI s<áQwwAo<my< ibnw iksI BydBwv ky smwj my< logo< koEk swQw s<gq qQww p<gq my< bYTny ky swDwnkwmX ikE, jo ik gu{ swihbwn ky smX Qwy[Awj iSwromixw gu: pR: kmytI ny smwj my< pun:aNhI< rámo<-rIiqXo< sy is#K rihq mXw~dwkwXm kI ijssy swmwijk BydBwv km hosky, AwpsI BRwq÷Ëv-Bwv bFæ sky, smwj kylogo< my< ÎXwr aËpNn ho Ev< ''Eku ipqw Eksky hm bwirk'' kw AwdSw~ pun: kwXm ho[

iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI Dwwim~kp@w sy smwj my< Ek jwg÷iq pYdw krny ky ilEApny imSwnrI kWlyjo< ªwrw rwgI, kQwwvwck,pRcwrk qQww pwTI is<G qYXwr krvwqI hY jodySw-ivdySw my< jgh-jgh jwkr gu{-AwSwX kyAnuswr Dwm~ kw shI in}pxw kr sky<[ koe~BI Dwm~ smwj sy Alg rhkr pRPuiØlq nhI<ho skqw AOr n hI smwj ky log Dwm~-hInhokr jIvn-ad`dySX kI pUiq~ kr skqy hY<[Dwm~ ky ilE smwj my< rhqy logo< kI swrI

jIvn-AwvSXkqwAo< kI pUiq~ krnI Aiq AwvSXkhY[ smwj my< Dwwim~k jwg÷iq Aiq AwvSXk hY[iSwromixw gu: pR: kmytI kI sBI kwX~-iviDwXw<,inXmo< ky ADwIn hY<, ijsmy< hr Ek km~cwrIkI syvwE< inmXb© F<g sy hY<, iksI injIs<áQww kI qrh nhI<, jhw< Ek ÛXi#q kIeÇCw pr hI sb kuC hoqw hY qQww Ek ÛXi#qky Anuswr hI sBI kwX~ clqy hY<[

iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI ny Eyiqhwiskgu{ªwro< my< j}rq ky Anuswr srwX, Dwwim~kpwTSwwlwXy<, hYØQw-sy<tr, SwY@wixwk s<áQwwE< kwXmkI<, ijssy s<b<iDwq elwkw invwsI s<gq kyilE AwvSXk syvwXy< pRdwn krwe~ jwqI hY<[SwY@wixwk @wyZ my< iSwromixw gu: pR: kmytI kySwY@wixwk kWlyj, qknIkI kWlyj, myifklkWlyj qQww imSwnrI kWlyj Awid Awj bVIsPlqw sy cl rhy hY<[ es s<áQww kw bjtqQww asmy< sy Alg-Alg mdo< pr Kc~ krnykI iviDw srkwrI s<áQwwAo< jYsI hY[ khny kwqwËpX~, es s<áQww ky Kcy~ kw hr vˆw~ AWifthoqw hY, esI ilE Kcw~ inDww~irq mdo< kyAnuswr hI hoqw hY[

iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI ‰I gu{gR<Qw swihb ky Alwvw ANX Dwwim~k swihËXCpvwkr dUr-drwj ky @wyZo<, dySwo<-ivdySwo< my<lwgq mUØX pr Byj rhI hY[ es s<áQww ªwrwbVy áqr pr in:SwuØk iltöycr BI bw<tw jwrhw hY[ s<áQww ªwrw pRkwiSwq 'gurmiq pRkwSw'(p<jwbI), 'gurmiq zwn' (ih<dI) qQww 'gu{ªwrwgjt' (p<jwbI, A<gRyjI) mwisk pZ gurmiq-pRcwr kI ivSwwl áqr pr syvw kr rhy hY<[

ákUlo< qQww kWlyjo< kI áQwwpnw pr enmy<swmwNX iSw@ww qQww tyknIkl iSw@ww dyny kyswQw-swQw Dwwim~k iSw@ww dyny kw ivSwy w pRb<DwikXw gXw hY[ esky Alwvw ákUlI bÇco< ky

gurmiq zwn mwc~ 201228

ilE 'Dwwim~k prI@ww' ky nwm sy hr vˆw~ prI@wwlykr bÇco< ko aËswihq ikXw jwqw hY qQwwmYirt sUcI my< Awny vwly bÇco< ko vjIPy ky}p my< enwm BI bw<ty jw rhy hY<[ gq kuCvˆwo_ sy Awr<B ikE gE 'iª-vˆwI~X is#K Dwm~ADXXn pZwcwr kos~' BI Gr bYTy ijzwsuAo<ko is#K Dwm~ ky pRiq pRwr<iBk jwnkwrIin:SwuØk pRdwn kr rhw hY[

jb kBI BI p<Qw pr, kOm pr ivpiÁAwqI hY, as smX iSwromixw gu: pR: kmytIj}rqm<do< ky ilE hr pRkwr kI shwXqw kwe<qjwm krqI hY[ grIb pirvwro< ivvwh-SwwdIky smX ko shwXqw pRdwn kI jwqI hY[

iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI smX-smX p<Qw Xw swDwwrxw jnqw pr Awe~ qklIPo<ky ilE BI ApnI syvwXy< pRdwn krqI rhqIhY, jYsy BwFæ-gRáq, d<gw-pIiVq Xw ANX ke~bwr pRwk÷iqk }p sy Awe~ AwpdwAo< ky smXjnqw ko rwhq phu<cwe~ jwqI hY[ iSwromixw gu:pR: kmytI Apny bjt my< sy kuC Eysy Kc~ BIkrqI rhqI hY ijskw m<qÛX an pirvwro< kImdd krnw hoqw hY ijnky pws ApnI biÇcXo<ky An<d-kwrj ky ilE pYsy nhI< hoqy[ AwiQw~kp@w sy kmjor pirvwro< Xw lwvwirs bÇco<,bujugo_ kI j}rqy< pUrI krnw qQww XqIm bÇco<kI pFæwe~ ky ilE mdd krnw BI es s<áQwwky syvw-kwXo_ my< Swwiml hY[

iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI ny gu{swihbwn ky pRkwSw-pv~ Ev< SwhIdI-idvso< kISwqwiÑdXw< mnwe_, ivSv-sMmyln krvwXw[ esnyis#K kOm ky A<dr Dwm~ kI jwnkwrI hyqu ke~pRkwr kI Eyiqhwisk ilKqy< aplÑDw krvwe_,iltöycr Cwp kr is#K Dwm~ Ev< is#Keiqhws ky pRiq iváq÷q jwnkwrI dI, pQw-BR tXuvko< ko Dwm~ kI qrP pRyirq krky shI idSww

pRdwn kI[ Xh s<áQww l<by smX sy mwnvIXEv< kOm ky mOilk AiDwkwro< kI slwmqI kyilE s<Gˆw~ krqI rhqI hY[ ‰I hirm<dr swihbky dSw~n ky ilE AwE XwiZXo< ky ilE rylvyátySwn qk Awny-jwny qQww ANX gu{ªwrwswihbwn ky dSw~n hyqu in:SwuØk bso< kwe<qjwm krnw, poát-AwiPs kI suivDww qQwwrylvy Awr@wxw kI suivDwwE< pRdwn krny ky ilEkwXw~lX pRdwn krnw Swwiml hY[ bY<ik<gsuivDwwE< pRdwn krny ky Alwvw ANX BI ke~pRkwr kI syvwE< dSw~nwQw~ Awe~ s<gq ky ilEjwrI hY<[

dySw sy bwhr, jYsy ik pwikáqwn my<Eyiqhwisk gu{ªwro< ky ilE XwiZXo< ky jwny kyilE srkwr ªwrw suivDwwE< muhYXw krwnw, jYsyryl-suivDww, sur@ww, XwqwXwq ky swDwn qQwwANX rhny, Kwny-pIny kI váquE< Awid BISwwiml hY<[ Bwrqvˆw~ my< gu{pvo_ qQww ivSwy wËXohwro< pr gu{Dwwm-XwZw ky ilE ivSwy w rylkI suivDwwE< pRdwn krny kw e<qjwm krnwAwid bhuq hI lwBkwrI syvwE< pRdwn kI jwqIhY<[ ‰I Am÷qsr sy idØlI qk ryl syvwAo< my<kI ge~ bFæoÁrI iSwromixw gu: pR: kmytI kIhI ihMmq kw ihásw hY[

iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI ny Abqk ke~ jnrl qQww qknIkI iSw@ww kWlyj,myifkl kWlyj Kol kr is#K kOm vdySwvwisXo< kI syvw kI hY[ Xh s<áQww myifklkWlyj, Aápqwl qQww ifspy<sirXw< clwkrjnqw kI syvw kr rhI hY[ is#K eiqhws kIKoj ky ilE is#K eiqhws rIsc~ bof~ kwXmkrnw, is#K ry®y<s lwXbRyrI, imSwnrI kWlyj,gurmiq s<gIq iv´wlX Awid áQwwipq krnwiSwromixw gu: pR: kmytI kI ihMmq qQww kOmkI syvw-Bwvnw kw sdkw hI qo hY[

gurmiq zwn mwc~ 201229

iáZXo< ko Apny AiDwkwro< ky pRiq jwg}k hony kI jæ}rq-bIbI A<imRqpwl kOr

Ek smX Qww jb Bwrq AOrq-pRDwwnsmwj Qww[ jæmIn-jwXdwd AOrq ky nwm hoqIQwI, Xhw< qk ik bÇco< ky nwm ky swQw ipqwkI jgh pr mw< kw nwm ilKw jwqw Qww[pu{†w sucyq ho gXw[ asny ApnI srdwrIkwXm krny ky ilE s<G†w~ krnw Swu} kridXw[ pirxwwmq: AOrq ky AiDwkwro< ko dImklgnI Swu} ho ge~[ mDX kwl my< AOrq kIdSww my< eqnI igrwvt Aw ge~ ik asko pw<vkI jUqI smJw jwny lgw[ bOiDwk p@w sy pu{†wky brwbr hony ky bwvjUd BI askI A#l konwkwrw gXw[

bhuq-sy purwny gR<Qwo< my< BI áZI ky bwry my<GitXw SwÑdo< kw pRRXog ikXw gXw hY[ AOrq kypRiq ÛXwÎq hIn Bwvnw ky iv{© sbsy phly ‰Igu{ nwnk dyv jI ny Awvwjæ aTwe~ ik ess<swr kw jNm, ivkws, pRswr sb áZI prinB~r krqw hY[ áZI sy mnu†X jNm lyqw hYAOr iPr áZI ky swQw hI swrw jIvn ibqwqwhY, esilE Xh in<dw krny Xo^X nhI< hY[ ‰Igu{ nwnk dyv jI ny áZI kI in<dw krny kIjgh s<swr ko askI pRSw<sw krny ky ilE jæoridXw ik asny hI rwjwAo<-mhwrwjwAo< ko jNmidXw qQww vhI swry jgq kI jnnI hY:B<if j<mIEy B<if in<mIEy B<if m<gxwu vIAwhu ]B<fhu hovY dosqI B<fhu clY rwhu ]B<fu muAw B<fu BwlIEy B<if hovY b<Dwwnu ]so ika m<dw AwKIEy ijqu j<mih rwjwn ] (pNnw 473)

jYsy-jYsy smX bdlqw gXw áZI ny BIApny Awp ko bdlnw Swu} kr idXw[ Awj

21vI< SwqwÑdI cl rhI hY[ esy vYzwink XugBI khw jwqw hY[ Awj koe~ Eysw @wyZ nhI<ijsmy< lVikXo< ny ApnI Dww<k n jmwe~ ho,biØk vy qo ke~ @wyZo< my< pu{†wo< ko BI pICyCoVkr ansy Awgy inkl ge~ hY<[ A#srsunny my< AwXw hY ik hr sPl ÛXi#q ky pICyAOrq kw hwQw hoqw hY[ Agr mDX kwl kyeiqhws pr njær fwly< qo ke~ bhwdur iáZXo< kynwm swmny Awqy hY<[ is#K Dwm~ ky eiqhws my<BI mwqw g<gw jI, mwqw gujærI jI, mwqw BwgkOr jI, mwqw sdw kOr jI Awid bhwdur iáZXw<hue~ hY<[ Bwrq ko Awjæwd krvwny ky ilE rwnIl@mIbwe~ A<gRyjo< sy bhwdurI sy lVI[ AwDwuinkXug my<< BI mdr tyrysw jYsI Anyk bhwdur iáZXo<kI smwj-suDwwr my< Ahm BUimkw rhI hY[ jhw<Kylo< my< pI. tI. ‚†ww ny sonprI kw {qbw jIqw,vhI< rwjbIr kOr ny hwkI my<, swinXw imjw~qQww sunIqw kumwrI Awid ny tyins my< Bwrq kwnwm rw†töIX áqr ky n#Swy pr lw idXw[kØpnw cwvlw qQww sunIqw ivilXm ny BIA<qir@w qk phu<ckr Bwrq kw nwm ‚<cwikXw[ hr v†w~ lVikXw< iSw@ww my< lVko< sy Awgyrhkr pRQwm áQwwn pRwÎq kr rhI hY<[ eqnw sbhony ky bwvjUd BI bVy Kyd kI bwq hY iksmwj kI áZI ky pRiq soc Awj BI mDX kwlvwlI hI hY[

mDX kwl sy hI AOrq Apny AiDwkwro<ky ilE Awvwjæ aTwqI Aw rhI hY[ Amyirkw kIAOrqo< ny 1856 e~. my< phlI bwr pu{†wo< ªwrwkI jwqI ÈXwdiqXo< ky iv{© Awvwjæ bul<d kI[es bgæwvq kw Pl anko NXUXwk~ kI puils

gurmiq zwn mwc~ 201230

sy goilXo< ky }p my< imlw, ijsmy< bhuq swrIAOrqo< ko ApnI jwn g<vwnI pVI[

Amyirkn AOrqo< kI kubw~nI ko Xwdkrky 1910 e~. my< jm~nI kI AOrqo< ny 8 mwc~ko 'A<qrw~†töIX mihlw idvs' mnwny kw pRáqwvpwirq ikXw[ Bwrq ky b<gwl my< pYdw hue~ bIbIEm. Es. ny AOrqo< ky AiDwkwro< ky ilE AwvwjæaTwe~[ asI idn sy hI Xh idn 'áZI idvs'ky }p my< mnwXw jwqw hY[

Bwrq my< AOrqo< ky hk my< 26 A#qUbr,2006 ko Ek kwnUn lwgU huAw[ es kwnUnky muqwibk koe~ BI pu{†w ApnI pËnI koijámwnI, jubwnI, jÈbwqI Xw AwiQw~k }p sypIiVq nhI< kr skygw[ Xh AiDwkwr asAOrq ko BI hwisl hY jo ibnw ivvwh ikEiksI pu{†w ky swQw Ek hI Cq ky nIcy rhrhI hY[ esky Alwvw mw<, bhn Xw Gr ky A<drrh rhI ivDwvw ky pRiq BI Apny Pjo~< kI pUiq~hyqu pu{†w es kwnUn ky qhq pwb<d rhygw[rw†töIX pirvwr ávwáQX svy~-3 ky Anuswr37.22 pRiqSwq AOrqo< ko GrylU ih<sw kw iSwkwrhonw pVqw hY qQww ankI es iáQwiq kw sbsybVw kwrxw ankw AØp iSwi@wq honw XwAiSwi@wq honw hY[ es svy~ ky Anuswr piqkI ih<sw kw iSwkwr BI sbsy ÈXwdw AnpFæpËnI hI hoqI hY[ SwhrI elwko< my< 30.4 pRiqSwqqQww gRwmIxw @wyZo< my< 40.2 pRiqSwq AOrqy< ih<swkw iSwkwr hY<[ essy áp†t hY ik gRwmIxw AOrqy<SwhrI AOrqo< ky mukwbly ih<sw kw ÈXwdw iSwkwrhoqI hY<[ esmy< sbsy ÈXwdw s<$Xw ibhwr rwÈXkI hY[ dUsrw áQwwn rwjáQwwn qQww qIsrwáQwwn mDX pRdySw kw hY[ sbsy km AOrqy< goXwmy< ih<sw kw iSwkwr hY<, jhw< dr 17 pRiqSwq hY[pwil~Xwmy<t my< AOrqo< kI pRiqinDwqw ky mwmly my<BI Bwrq pICy hY[ 189 dySwo< my< Bwrq kw

áQwwn 108vw< hY[ eskyy mukwbly my< hmwry pVosIdySw cIn kw áQwwn 49vw< qQww nypwl kw 63vw<hY[ hmwry ANX pVosI dySwo<-- ‰Il<kw qQwwBUtwn kI AOrqy< BwrqIX AOrqo< sy BI pICyhY<[ ankw áQwwn 124vw< Ev< 131vw< hY[ Bwrqmy< cwhy Xh kwnUn Ab bnw hY pr<qu Amyirkwmy< es kwnUn ko bny huE ke~ v†w~ ho cuky hY<[

AOrqo< ko mwrnw-pItnw Ek ivSvÛXwpIsmáXw hY[ Bwrq my< eskw mu$X kwrxw AOrqo<kw AwiQw~k p@w sy kmjor honw hY, #Xo<ik vypUrI qrh sy pu{†wo< pr inB~r hoqI h<Y[eiSqhwrbwjI my< BI AOrqo< kw pRXog ikXw jwrhw hY[ AOrqo< ko cwihE ik vy Kud sucyq ho<AOr esky iv{© Awvwjæ aTwE<[ cwhy AwjæwdBwrq my< iSw@ww kI bFæoÁrI sy AOrqy< sucyq hue~hY< pr<qu vYzwink Xug hony ky bwvjUd ABI BIAOrqy< A<DwivSvwso< Ev< Dwwim~k s<kIxw~vwd my< P<sIhue~ hY<[ AwDwuink Xug my< mnu†X kI AwiQw~kj}rqy< bhuq bFæ ge~ hY<, ik<qu swDwn eqny nhI<hY< ijssy Xy swrI j}rqy< pUrI kI jw sky<,esilE AOrqy< BwrI mwnisk qnwv sy gujærrhI h<Y[ vy esky shI kwrxw FU<Fny kI jghqQwwkiQwq swDwuAo<-s<qo< qQww fyrydwro< kI Swrxw lyrhI hY<, pirxwwmq: jgh-jgh A<DwivSvwsI bwbwAo<ky fyry pRPuiØlq ho rhy hY<[ en qQwwkiQwqbwbwAo< ªwrw mihlwAo< kw AwiQw~k Swo†wxw krnyky Alwvw SwwrIirk Swo†wxw krny kI Kæbr<y BIAKæbwro< my< AwqI hI rhqI hY<[

mwqw-ipqw ko cwihE ik vy lVikXo< koSwu} sy es Xo^X bnwXy< ik anko iksI prBI inB~r n honw pVy[ vy ApnI sur@ww Kudkrny ky Xo^X ho<[ lVikXo< ko Xh kBI nhI<socnw cwihE ik vy lVko< sy iksI p@w sykmjæor hY<[ anko kyvl rsoe~ kw Œ÷<gwrbnkr nhI< rhnw cwihE, biØk ÛXvswX

gurmiq zwn mwc~ 201231

sMb<DwI kos~ BI krny cwihE qwik vy AwËminB~rho sky<[ ijæ<dgI sy duKI hokr AwËm-hËXwkrnw en sb smáXwAo< kw smwDwwn nhI<[AOrqo< ko ijæ<dgI kI hr muiSkl kw ftkrmukwblw krnw cwihE[

AOrqo< ko áZI s<gTn bnwkr ApnyAiDwkwro< kI r@ww krnI cwihE, ik<qu dyKny my<AwXw hY ik kuC AOrqy< ankw swQw nhI< dyqI<[Awj AOrqo< ko Apny AiDwkwr pwny ky ilEs<giTq honw pVygw[ pRwcIn smX my< lVkI kojNm ky bwd mwrw jwqw Qww AOr Ab askojNm sy phly hI mwr idXw jwqw hY[ Bwrq my<

Ab #Xw boXw, Kud hI jwn-‰I pRSww<q AgRvwl*

mwXw CoVU< pRBu ko pw‚<, phly hoqw Qww Armwn[m<ijæl hY Ab dOlq-Swohrq, sIFæI-mwZ idKy< Bgvwn[sd`guxw-dugu~xw nhI< ksOtI, 'mTwDwISw' ko imlqw mwn[pUjw jwqw váZ ivSwy†w, BIqr cwhy ho SwYqwn[do rotI BUKy ko muiSkl, Bry pyt ko imlqw 'dwn'[ij<ædw logo< kI bykdrI, mudo~< ko imlqw sMmwn[ek-dUjy ko rO<d-rO<dkr, bnnw cwhy< sb Dwnvwn[dOlq hI dOlq ko KI<<cy, myhnqkSw hoqw hlkwn[ne~-ne~ qknIky< Awe~<, pg-pg pr PYlw ivzwn[qQXo< sy BrpUr hY bui©, lyikn ¼dX bfæw sunswn[nhI< GrO<do< my< Apnwpn, kyvl Brw huAw swmwn[Kbry< hm pr A<qir@w kI, lyikn Apno< sy Anjwn[ijNho<ny pwlw anko hI, s<qwp dy rhI hY s<qwn[Bogvwd ky ráqy my< Ab, mwqw-ipqw lgqy ÛXvDwwn[j<gl ko eqnw lIlw ik, huAw j<glI Kud e<swn[mwnvqw ko cIr-PwVkr, pIqw lhU bnw hYvwn[Bly Awj Xh máqI kr ly, lyikn sun ly Kol ky kwn[ipClw boXw kwt rhw hY, Ab #Xw boXw, Kud hI jwn!

kivqw

ke~ ijly Eysy hY< ijnmy< Ek hjæwr pu{†wo< ky pICyAOrqo< kI ignqI 800 sy BI km hY[ esBXwnk kurIiq ky iv{© Awj AOrq ko hIAwvwjæ aTwnI pVygI qo hI vo Apny AiáqËvko bcw skygI[ 8 mwc~ kw idn AOrqo< koApny AiDwkwro< ky bwry my< socny kw mOkw dyqwhY qQww pu{†wo< ko BI inm<Zxw dyqw hY ikvy BI AOrqo< ky pRiq ApnI soc bdl<y AOranky pRiq swQw~k soc ko ApnwXy<!('guse~Aw<' (p<jwbI piZkw) sy DwNXvwd sihq)

gurmiq zwn mwc~ 201232

*332/9, glI jÆw<, A<d}n lwhOrI gyt, ‰I Am÷qsr[ mo: 9914531221

nSwwmu#q smwj-‰I surjIq duKI*

Swrwb ky Tyky v dukwny< AOr jo Ahwqy hY<[sc hY ik áZI jwiq ko Xy KUb {lwqy hY<[smwj ky Tykydwr, nSww CuVwny kI bwq, bqwrhy hY<[es kl<k ko dUr kr, nSwwmu#q smwj kI,qsvIr bnw rhy hY<[kuC smJdwr log, smwj ko suDwwrny kw,nwrw lgw rhy hY<[mgr kuC Ab BI hY<, jo sb kuC ko Dwqwbqw, jIvn mXKwny my< ibqw rhy hY<[jb qk srkwr AOr smwj kw, mn, vcnAOr km~ Ek nhI< hogw[dUsry bhuq-sy nwro< kI qrh, 'nSww CuVwAoAiBXwn' kw BI, XhI hwl hogw[AwAo, 'nSww CuVwAo' nwry kw Awgwjæ hm,nyk nIXq sy kry<[es AiBXwn ko hm Apny Gr, mhØly AOrngr sy Swu} kry<[es qrh hm hr gw<v ky, Gr-Gr qk phu<cjwXy<gy[mn, vcn AOr km~ ko Ek kr, esAiBXwn my< sPl ho pwXy<gy[qb s<ák÷iq, sÒXqw AOr swmwijk NXwX kI,r@ww ho jwXygI[ávwáQX, sÒX AOr prihq vwly smwj kI,rcnw ho jwXygI!dySw kw koe~ BI pirvwr nSwy kI By<t nhI<cFæygw!'duKI' iPr n duK rhygw, pRBu-nwm kw r<gcFæygw[

Swrwb pInw Ek AiBSwwp hY[es mm~ sy BrI hr, Dwwim~k ikqwb hY[esny ikqny bsqy pirvwr qbwh ikXy hY<,ijæ<dgI ky Anupwq my< Xh byihswb hY[khI< nSwy my< mnu X cUr hoqw hY[n koe~ lwj, Swm~ AOr n nUr hoqw hY[esky pRBwv my< mnu X #Xw-#Xw krqw hY,nSww aqr jwny pr, aqrw s}r hoqw hY[khqw hY, hwlq my< suDwwr lwny ky ilE, SwrwbpIqw hU<[gm imtwny AOr smáXwE< sulJwny ky ilE,Swrwb pIqw hU<[nSww aqr jwny pr smáXwE<, vYsI hI bnIrhqI hY<[SwrIr kI hwlq ibgVqI hY AOr duinXw SwrwbIkhqI hY[nSww Bw<g, crs, smYk AOr q<bwkU kw BIhoqw hY[mn, bui© AOr SwrIr BI essy, iSwiQwl hoqwhY[nSww krny ky ilE kBI koe~, bhwnw FU<Fwjwqw hY[jb e<swn AwdI ho jwqw hY, qo nSww subhky swQw Awqw hY[mw<, bihn, bytI kI Awb}, syP nhI< rhqI[pËnI piq ko, Blw-burw BI hY khqI[khI< lVkI kI SwwdI kI ic<qw sqwqI hY[khI< Gr kI bbw~dI swP njær AwqI hY[nSwy kI lq vwlw, hr burw kwm krqw hY[corI krqw hY, mw<gqw hY, burI mOq mrqw hY[

kivqw

gurmiq zwn mwc~ 201233

gurmiq s<gIq sMb<DwI sRoq sUcnw-fW. gurmyl is<G*

kIrqn isi#KAw (2 Bwg), Bwe~ cqris<G jIvn is<G, ‰I Am÷qsr, julwe~2007

* hrb<s is<G (zwnI), inrbwxw kIrqn, is<GbRWds~, ‰I Am÷qsr, ApRYl 1976

* krqwr is<G (pRo:), gurbwxwI s<gIq drpxw,Dwm~ pRcwr kmytI (iSwromixw gu: pR: kmytI),‰I Am÷qsr, julwe~ 1996 (phlI bwr),PrvrI 2002 (cOQwI bwr)

* krqwr is<G (pRo:), gu{ A<gd dyv s<gIqdrpxw, Dwm~ pRcwr kmytI (iSwromixw gu: pR:kmytI), ‰I Am÷qsr, julwe~ 2004

* krqwr is<G gryvwl, gurbwxwI kIrqn,inr<jn is<G Exf s<s, ‰I Am÷qsr,1949

* kIrqn ivSwy w A<k (ismRqI gR<Qw), 14vw<AduÁI gurmiq s<gIq sMmyln-2005, gu{ªwrwgur igAwn pRkwSw, jvddI tkswl, luiDwXwnw

* kulv<q is<G c<dn (pRo.), Awsw dI vwr-Fukvy< Swbdw< sihq, Bwe~ cqr is<G jIvnis<G, ‰I Am÷qsr, mwc~ 2003

* kulv<q is<G c<dn (pRo.), is#K s<gIq rIqqblw vwdn, Bwe~ cqr is<G jIvn is<G,‰I Am÷qsr, mwc~ 2004

* kulv<q is<G c<dn (pRo.), srl is#K s<gIqrIq, Bwe~ cqr is<G jIvn is<G, ‰IAm÷qsr, julwe~ 2002 * igAwn is<GEybtwbwd, gurbwxwI s<gIq (do Bwg), iSwromixw

* AmndIp kOr, p<jwb dI gurmiq s<gIqpr<prw, p<jwb dw s<gIq jgq, lokgIqpRkwSwn, c<fIgFæ, 2008

* Avqwr is<G, gurcrn is<G rwgI, gurbwxwIs<gIq : pRwcIn rIq rqnwvlI (do Bwg),p<jwbI XUnIvis~tI, pitXwlw, 1979

* E. Es. gosl, is#K Dwm~ Aqy s<gIq, p<jwbátyt tYkát buk bof~, c<fIgFæ, 1982

* srvxw is<G 'g<Dwrv' (s<q), sur ismrns<gIq (swq Bwg), is<G bRWds~, ‰I Am÷qsr,jnvrI 2006

* ismRqI gR<Qw 7vw< AduÁI s<gIq sMmyln,1997 (s<pwdn) fW. gurnwm is<G, ivsmwdnwd, luiDwXwnw, 1997

* Swwm is<G (asqwd), e~Swr s<gIq hwrmonIAmqy qblw gwe~f, Bwe~ cqr is<G jIvn is<G,‰I Am÷qsr, ids<br 2006

* suKv<q is<G (Bwe~), gu} nwnk s<gIqpDwqI gR<Qw : 31 Swu© qy 31 imi‰q rwg (doBwg), ivsmwd nwd, luiDwXwnw, 2003

* suKv<q is<G (ipR<:), rwg s}p inrxwY ‰Igu{ gR<Qw swihb, gu{ªwrw gur igAwn pRkwSwjvddI tkswl, luiDwXwnw, 2007 (dUsrIbwr)

* su<dr is<G (pRo:), hwrmonIAm kIrqnisi#KAw qy qblw gwe~f, Bwe~ cqr is<GjIvn is<G, ‰I Am÷qsr, iqiQwhIn

* hrdyv is<G dIvwnw (Bwe~), jIvn srl* ‰I gu{ gR<Qw swihb ADXXn ivBwg, p<jwbI XUnIvis~tI, pitXwlw-147002, mo: 90410-46372

gurmiq zwn mwc~ 201234

gu: pR: kmytI, ‰I Am÷qsr, 1981 (qIsrIbwr), 1993 (cOQwI bwr), 1996 (pw<cvI<bwr)

* gurnwm is<G (fW.), Awid gR<Qw rwg koSw,pivZ pRmwixwk pRkwSwn, iZpqI, pitXwlw,iqiQwhIn

* gurnwm is<G (fW.), gurSwbd kIrqn, gurmiqs<gIq pRkwSwn, pitXwlw, 2005

* gurnwm is<G (fW.), gurmiq s<gIq : iviBNnpirpyK, p<jwbI XUnIvis~tI, pitXwlw, 1995

* crnjIq is<G (s<q), nvIn gurmiq s<gIq,Bwe~ cqr is<G jIvn is<G, ‰I Am÷qsr,1962 (phlI bwr), jnvrI 2002 (qIsrIbwr)

* jbrj<g is<G (pRo.), ‰I gu{ gR<Qw swihb jIdy 31 inrDwwirq rwgw< 'c tkswlI kIrqnSwYlI, ‰I gu{ rwmdws gurmiq s<gIq AkwdmI,c<fIgFæ, A#qUbr 2001

* jwgIr is<G (fW.), gu{ nwnk dyv jI qys<gIq, lokgIq pRkwSwn, c<fIgFæ, 2007

* jwgIr is<G (fW.), kwiv qy s<gIq: gurbwxwIpirpyK, AjIq is<G lw<bw, p<jwbI piÑlkySwn,pitXwlw, 2004

* jgIr is<G (fW.), PærId-bwxwI : s<gIqkpirpyK, p<jwbI piÑlkySwn, pitXwlw, iqiQwhIn

* fI. Es. n}lw, Awid gR<Qw dw s<gIqk prIcY,iltöycr hw‚s, puqlIGr, ‰I Am÷qsr,1991

* qwrw is<G (pRo.), ‰I gu{ gR<Qw gwen rwgrqnwvlI, p<jwbI XUnIvis~tI, pitXwlw,1991

* qwrw is<G (pRo.), ‰I gu{ qyg bhwdr rwgrqnwvlI, p<jwbI XUnIvis~tI, pitXwlw 1996(1976, phlI bwr)

* qwrw is<G (pRo.), gu{ Amrdws rwg rqnwvlI,lok s<pk~ ivBwg, p<jwb, me~ 1979

* qwrw is<G (pRo.), gur Amrdws rwg rqnwkr,gurmiq s<gIq Pw<afySwn, pitXwlw, 2008

* qwrw is<G (pRo.), gu{ Arjn dyv rwgrqnwvlI, p<jwbI XUnIvis~tI, pitXwlw 2000

* qwrw is<G (pRo.), gu} goib<d is<G rwgrqnwvlI, Am÷q kIq~n töát, c<fIgFæ1994

* qwrw is<G (pRo.), Bgq rwg rqnwvlI(s<pwdk) surjIq kOr-- gurnwm is<G(fW.), gurmiq s<gIq pRkwSwn, pitXwlw1992

* idAwl is<G (ipR<.), gurmiq s<gIq isi#KAw,gu{ nwnk iv´w B<fwr töát, ne~ idØlI,Agáq 1999 (dUsrI bwr), 1996 (phlIbwr)

* idAwl is<G (ipR<.), gurmiq s<gIq swgr, gu{nwnk iv´w B<fwr töát, ne~ idØlI,1996, (PrvrI 1988, phlI bwr)

* dyiv<dr is<G iv´wQwI~, kIrqn s<drB qys}p, p<jwbI XUnIvis~tI, pitXwlw, 1992

* dyiv<dr is<G iv´wQwI~ (fW.), gurbwxwI dy rwgs<boDw Aqy swrQwkqw, is#K eihqws KojivBwg, Kwlsw kWlyj, ‰I Am÷qsr, 1986

* Dwnv<q is<G sIql (zwnI), gurbwxwI s<gIq,sIql swihq Bvn, ‰I Am÷qsr, 1953(dUsrI bwr)

* ipAwrw is<G pdm, ‰I gu} gR<Qw s<gIq pRb<Dw,‰I gu{ gR<Qw pRkwSw, klm m<idr, loXrmwl pitXwlw, 1990 (dUsrI bwr), 1977,(phlI bwr)

* pRBjoq kOr (svr-smu<d), sur-e<dRwvlISwbd rIq rqnwvlI, is<G bRWds~, ‰I

gurmiq zwn mwc~ 201235

Am÷qsr, ids<br 2008* bicÁr is<G, AjYb is<G (rwgI), hwrmonIAm

tIcr, Bwe~ cqr is<G jIvn is<G, ‰IAm÷qsr, 2005

* mnjIq kOr, gurmiq s<gIq pr<prw, tvYntIPát sy<curI piÑlkySwn, pitXwlw, iqiQwhIn

* mnohr is<G vnjoq (pRo.), kIrqn dI dwq(do Bwg), nySwnl buk ifpo, idØlI 2006

* rGbIr is<G, s<gIq isi#KAw : gwvhu scIbwxwI, Awr sI piÑlSwj~, cw<dnI cO<k,idØlI, 1998

* rwgmXI gurmiq s<gIq smwgm isimRqI gR<Qw,(s<pwdk) gurpRIq is<G, gu{ªwrw gur igAwnpRkwSw, jvddI klw<, luiDwXwnw, ids<br1981

* vir<dr kOr pdm (fW.), gurmiq s<gIq dws<gIq ivigAwn, AmrjIq swihq pRkwSwn,pitXwlw, 2005

A<gRyjI sRoq* Daljeet Singh, Sikh Sacred Music, Diljeet

Singh, College Road, Civil Lines,

Ludhiana, 1995

* Gurnam Singh, Sikh Sacred Music :

Gurmat Sangeet, Gurmat Parkashan,

Patiala, 2008

* Michal Nijhwan, Dhadi Darbar Religion:

Violence and The Performance of The

Sikh History, Oxford University Press,

2006

piZkwE< qQww anmy< AwlyK* AjIq is<G pY<tl (fW.), '‰I gu} gR<Qw swihb

dy rwg qy rIqw<', nwnk pRkwSw piZkw,(s<pwdk) fW. qwrn is<G, p<jwbI XUnIvis~tIpitXwlw, ids<br 1976, p÷ T 95, 99

* smwjk ivigAwn pZ, A<k 51, ids<br2003, gurmiq s<gIq ivSwy w A<k, (s<pwdk)Dwnv<q kOr, p<jwbI XUnIvis~tI, pitXwlw,2004

* div<dr is<G ividAwrQwI (fW.), ‰I gu} gR<Qwswihb qy rwg, gu{ gR<Qw ivcwr sMmylnA<k, (s<pwdk) zwnI guridÁ is<G, ky<drI‰I gu{ is<G sBw, ‰I Am÷qsr, ApRYl1976, p÷ T 300-326

* ipAwrw is<G pdm, ' ‰I gu{ gR<Qw swihb dws<gIq pRb<Dw', apro#q, p÷ T 327-341

A<gRyjI piZkwE<* Kirpal Singh, 'Musicology of Guru Granth

Sahib, perspectives on Guru Granth

Sahib, (Ed.) Dr. Balwant Singh (Dhillon),

Guru Nanak Dev University, Sri Amritsar,

2003

SwoDw inb<Dw/SwoDw pRb<Dw* dljIq is<G, gurmiq s<gIq dy ApRcilq

rwg : ivSwly wxwwqmk AiDwEyn, (ingrwn)fW. gurnwm is<G, gu{ nwnk dyv XUnIvis~tI,‰I Am÷qsr, 1993-94 (SwoDw inb<Dw)

* kulbIr kOr, gu{ nwnk bwxwI qy s<gIq,(ingrwn) fW jsbIr is<G swbr, gu{nwnk dyv XUnIvis~tI, ‰I Am÷qsr, 1980-90 (SwoDw inb<Dw)

* {ip<dr kOr bY<s, gurbwxwI s<gIq : BwrqIEkqw dw pRqIk, (ingrwn) fW. proimlwjyqlI, gu{ nwnk dyv XUnIvis~tI, ‰IAm÷qsr, 1984 (SwoDw inb<Dw)

* vir<dr kOr, gurmiq s<gIq dI kIrqnpr<prw : ivigAwnk AiDwEyn, (ingrwn)fW. gurnwm is<G, p<jwbI XUnIvis~tI, pitXwlw,nv<br 2003 (SwoDw pRb<Dw)

gurmiq zwn mwc~ 201236

ih<dI* riSm jOhrI (‰ImqI), ‰I gu{ gR<Qw swihb

my< aplÑDw Bi#q s<gIq kI srs AvDwwrxww: Ek sw<gIiqk ADXXn, (ingrwn) ‰ImqIAnIqw jOhrI, mhwËmw ÈXoiqbw PUly {hylK<fXUnIvis~tI, brylI, 2005 (SwoDw pRb<Dw)

inklqw Qww[ 'holy mhØly' ky jlUs kI ¤QwwAb qk jwrI hY[ es ¤kwr ¤qIq hoqw hYik ‰I gu{ goib<d is<G jI ny gulwmI Ev<hkUmqI jbR ky iv{© logo< ky mn my< aËswhAOr kubw~nI kw jÈbw Brny ky ilE 'holI' ko'holy' kw }p ¤dwn ikXw[

Xhw< pr Xh bwq DXwn dyny Xo^X hY ikas smX ih<doáqwnI logo< ko SwáZ Dwwrxwkrny, GuVsvwrI krny Ev< dsqwr sjwny pr¤iqb<Dw Qww[ dsqwr kyvl vhI sjw skqw Qwwijsko bwdSwwh ªwrw drbwrI b$SwI jwE[GoVy kI svwrI, inSwwn, ngwVw Ev< synwrKnw hkUmq ky iv{© bgwvq krny kysmwn Qww ijskI sjw mOq AOr Gr-Gwt kwsPwXw Qww[ Awm jnqw hkUmqI ANXwX kyiv{© mu<h nhI< KolqI QwI[ gu{ jI ny logo<ko mwnisk }p sy blvwn bnwny kw hrs<Bv ¤XËn ikXw[ ¤cilq ËXOhwro< ko nXyF<g sy mnwnw esI Œ÷<Klw kI kVI hY ijnkoAwm jnqw GitXw Ev< ¤wcIn irvwXqo< kyAnuswr mnwqI clI Aw rhI hY[ Ab qygy<-qlvwry<, inSwwn, ngwVy Ev< GoVo< ky njæwryKwlsy ky ËXOhwr bn gE[ hkUmq kI njro<my< s<gIn jum~ smJI jwqI 'j<gI váquE<' Kwlsyky ilE Kyl kw swmwn bn gE[ nqIjqn,

A<gRyjI* Ranjeet Kaur, The Mature and The Place of

Pictures Based on Ragas in Shri Guru Granth

Sahib its Affinity with the other pictures based

on Indian Music, (Superviser) Santosh

Chauhan, Kurukshetra University,

Kurukshetra, 1995

gulwmI kI dug~<Dw sy logo< kw dm Gutny lgwAOr vy jbR-juØm ky iv{© lVny ky ilEmYdwn-E-j<g my< inkl pVy[

apro#q swrI ivcwr-ccw~ kw ad`dySXmwZ XhI dSww~nw hY ik ‰I gu{ goib<d is<G jIny iks qrh logo< kI mwniskqw my< 'cFædIklw' (qYXwr-br-qYXwr rhny) kw Ehswsjwg÷q krky anko juØm Ev< ANXwX ky iv{©lVny ky Xo^X bnwXw; iks qrh dby-kuclyEv< swhshIn logo< my< ne~ }h PU<k kranko gv~ ky swQw jInw isKwXw[ Xh sbgu{ jI kI skuSwl AguAwe~ ªwrw hI s<Bv hoskw[

AwDwuink smX my< 'holy mhØly' kI mUlBwvnw ko ¤d£Swq krny kI prm AwvSXkqwhY[ smwj my< ¤cilq ho cukI Anyko< ¤kwrkI burweXo< Ev< kurIiqXo< kI gulwmI syCutkwrw pwny ky ilE logo< ky mn my< cyqnwpYdw krnI cwihE[ logo< kI BwvnwAo< koÛXQw~ ky ávwQwo~< kI pU£q ky ilE eáqymwl krnykI bjwE anko hk, sc AOr e<swP kIáQwwiÎq ky ilE ¤yirq krny kI AwvSXkqw hY;XhI Kwlsy kw sdIvI ad`dySX qQww 'holymhØly' kw s<dySw hY[

(p÷ T 14 kw Soˆw)

gurmiq zwn mwc~ 201237

gur isKI bwrIk hY . . . 12-fW. sËXy<dRpwl is<G*

ijssy vh shj jIvn jIqw hY[ asky mn my<zwn kw pRkwSw hony sy vh ANX logo< ko BIsumwg~ pr lwny my< sPl hoqw hY[

ijsky mn my< prmwËmw ky Aiqir#q iksIANX kw pRym bs rhw hY, vh as ivvwihqw áZIkI qrh hY jo Apny piq ko Bulw kr iksIpr pu{†w ky pRym my< lIn hY[ ijs qrh smwjmy< prwXy pu}†w sy pRym rKny vwlI áZI ApmwinqAOr pRqwiVq hoqI hY, asI qrh prmwËmw koBulwkr sw<swirk sMb<Dwo< Ev< váquAo< ky moh myb<Dw jwny vwly ko AwDXwiËmk áqr pr duKshny pVqy hY :mnmuK mYlI kwmxwI kulKxwI kunwir ]ip{ CoifAw Gir Awpxww pr purKY nwil ipAw{]iZsnw kdy n cuke~ jldI kry pUkwr ]nwnk ibnu nwvY ku}ip kusohxwI prhir CofIBqwir ]

(pNnw 89)mn ky hT ko mwnny vwlI EysI áZI ko

Apivqw, bury l@wxwo< vwlI, ku}p, Aihq krnyvwlI khw gXw hY[ esI qrh jo jIv prmwËmwky pRym my< lIn nhI< hY askI swrI su<drqw,Al<krxw, Dwn-sMpiÁ, pirvwr, pd Awid ÛXQw~hY< AOr asy guxwhIn hI khw jwXygw[ mwXw-mohprmwËmw ko ivám÷q kr dyqy hY, assy dUr krdyqy hY<, ik<qu prmwËmw kw pRym hmy< n qo s<swrsy dUr krqw hY AOr n hI pirvwr sy[prmwËmw kw pRym hI hmy< isKwqw hY ik kYsy

* e~-1716, rwjwjI purm, lKn‚-226017, mo. 9415960533

pRym hr guris#K ky ilXy Ek AváQww hY[pRym koe~ k÷ËX Xw kq~ÛX nhI< hY[ guris#K kwprmwËmw ky pRiq pRym asy EysI aÇcqw pr ph<u<cwdyqw hY ik asky jIvn kw F<g hI bdl jwqwhY AOr asmy< sdguxw d÷Fæ hony lgqy hY<[ pRym kISwi#q kI is#K gu{ swihbwn ny smgR phcwnkI qBI asy svo~Çc áQwwn pRdwn ikXw[guris#K kI es pRym AváQww kw vxw~n Bwe~gurdws hI ny bVy jI swrgiB~q F<g sy ikXwhY :gurisKw swbws jnmu svwirAw[gurisKw< rhrwis gu} ipAwirAw[gurmuiK swis igrwis nwa icqwirAw[mweAw ivic adwsu grbu invwirAw[gurmuiK dwsin dws syv sucwirAw[vrqin Aws inrws sbdu vIcwirAw[gurmuiK shij invwsu mn hT mwirAw[gurmuiK min prgwsu piqq aDwwirAw[ (vwr 22: 19)

mn my< prmwËmw kw ÎXwr Dwwrxw krnyvwly guris#K kw jIvn sPl ho jwqw hY[ vhpRiqpl prmwËmw ko ApnI cyqnw my< rKqw hYAOr moh-mwXw sy ivrq rhkr jIvn ÛXqIqkrqw hY[ asky mn sy Ahm imt jwqw hYqQww ivnmRqw kw Bwv Aw jwqw hY[ guris#Kibnw iksI AwSww ky Apnw km~ krqw hY AOrsiqgu{ kI iSw@wwAo< kw pwln krqw hY[ mnasy Apny vSw my< krky BRimq nhI< kr pwqw

gurmiq zwn mwc~ 201238

''mweAw ivc adws'' AQww~q mwXw kI cyrI nbnqy huE BI asy sugm jIvn-Xwpn ky ilXypRXu#q ikXw jw skqw hY AOr iks qrh''vrqin Aws inrws'' Apy@ww rihq rhkrAwSwwpUxw~ jIvn ijXw jw skqw hY[ prmwËmwkw pRym Xh BI isKwqw hY ik iks qrh ibnwkTor apwXo< ky shj rhkr BI mn kIc<clqw ko vSw my< ikXw jw skqw hY[

prmwËmw kw pRym es qrh srwbor krnyvwlw hY ik ijsy lg gXw vh sdYv esmy< fUbyrhnw cwhqw hY :vDwu suKu rYnVIE ipRA pRymu lgw ]Gtu duK nIdVIE prsa sdw pgw ]pg DwUir bw<Ca sdw jwca nwm risbYrwgnI ]ipRA r<ig rwqI shj mwqI mhw durmiqiqAwgnI ]gih Bujw lINhI pRym BInI imlnu pRIqm scmgw ]ibnv<iq nwnk Dwwir ikrpw rha crxwh s<iglgw ]1] (pNnw 544)

jIv ko áZI ky }p my< pRiqib<ibq krqyhuE pRym kI prmwËmw sy joVny vwlI AváQww kwbVw hI s<udr vxw~n ‰I gu{ Arjn dyv jI nyapro#q vcn my< ikXw hY[ prmwËmw ky pRym my<rm ge~ (jIv) áZI Xh kwmnw krqI hY ikipRXqm prmwËmw sy imln kI Xh rwq AiDwksy AiDwk l<bI ho jwXy qwik vh assy BrpUrpRym kr sky AOr askw suK pw sky[ EysIrwq my< nI<d Awnw duKdwXI hoqw hY, esilE voXh kwmnw BI krqI hY ik nI<d km sy kmho jwXy qwik vh ipRXqm ky crxwo< kI DwUl syávX< ko inhwl kr sky[ essy asky swryAvguxwo< kw nwSw ho jwqw hY AOr EysI pRym my<

BIgI hue~ (jIv) áZI ko prmwËmw ávX< bw<hpkVkr ApnI idSww idKw dyqw hY[

prmwËmw sy pRym krky Ek guris#KpUxw~qw ko pw lyqw hY AOr askw sMpUxw~pirmwj~n ho jwqw hY :ijnw siqgur isa icqu lweAw sy pUryprDwwn ]ijn ka Awip deAwlu hoe iqn apjY minigAwnu ] (pNnw 45)

prmwËmw kw pRym zwn pRdwn krny vwlwhY[ guris#K ko Bly-bury kw A<qr krnw Awjwqw hY[ asy ApnI rwh, Apnw a ySX áp†tho jwqw hY, ijssy vh swry s<SwXo< sy mu#q hojwqw hY[ jIvn kw kTor sËX asky swmnyajwgr ho jwqw hY :kw kI mwe~ kw ko bwp ]nwm DwwrIk JUTy siB swk ]1]kwhy ka mUrK BKlweAw ]imil s<joig hukim qU< AweAw ]rhwa]Ekw mwhI Ekw joiq ]Eko pvnu khw kanu roiq ]2]myrw myrw kir ibllwhI ]mrxwhw{ ehu jIArw nwhI ]3] (pNnw 188)

Ek guris#K sw<swirk s<b<Dwo< kI vwáqivkqwko jwn lyqw hY ik Xy swry sMb<Dw prmwËmwkI Awzw sy hI bny huE h<Y[ askw vwáqivkAOr áQwwXI sMb<Dw prmwËmw sy hI hY[ mnmuK,jo prmwËmw AOr asky zwn sy dUr hY, ApnyAOr Apny sMb<iDwXo< kI m÷ËXu sy sbsy AiDwkBXBIq rhqw hY, jbik guris#K jwnqw hY iksBI Ek hI mwtI ky bny huE hY<, ijNhy< Ekidn prm ÈXoiq my< smw jwnw hY[ vh m÷ËXuky BX sy mu#q hokr shjqw pRwÎq kr lyqwhY[ guris#K jIvn ky AQw~ ko jwnqw hY AOr

gurmiq zwn mwc~ 201239

esIilE suK my< rhqw hY :gurmuiK Awpu gvwe Awpu pCwixwAw[gurmuiK siq s<qoKu shij smwixwAw[gurmuiK DwIrju Dwrmu deAw suK mwixwAw[gurmuiK ArQwu vIcwir sbdu vKwixwAw[gurmuiK hody< qwxw rhY inqwixwAw[gurmuiK drgh mwxwu hoe inmwixwAw ] (Bwe~ gurdws jI, vwr 19:13)

Bwe~ gurdws jI khqy hY< ik guris#K zwnjwg÷q hony ky kwrxw BrpUr bl hoqy huE BIávX< ko blhIn, sMmwnXo^X hoqy huE BI ávX<ko inMn smJqw hY[ asmy< DwYX~, dXw AOr Dwm~ko Dwwrxw krny kI @wmqw Aw jwqI hY ijssys<qo†w kw Bwv aËpNn hoqw hY AOr suK pRwÎqhoqw hY[ Bwe~ gurdws jI khqy hY< ik guris#KApny Awp ko jwnny lgqw hY ik vh kOn hYAOr Xh jwnnw ik vh ANX sBI kI Bw<iqprmwËmw ky hu#m sy hI AiáqËv my< AwXw hYAOr mUlq: asI prm ÈXoiq kw hI A<Sw hY qoasmy< shjqw Aw jwqI hY[

prmwËmw kw pRym guris#K ko eqnw ‚<cwaTw dyqw hY ik vh suSwoiBq ho jwqw hY[ BlyhI asky pws Dwn-sMpiÁ, suivDwwE< pwirvwirkSwi#q, puáqko< kw zwn n ho iPr BI vhzwnvwn AOr swmQX~vwn bn jwqw hY, #Xo<ikprmwËmw askI bwq ko jwnqw hY :ijn A<dir pRIiq ipr<m kI ija bolin iqvYsoh<in ]nwnk hir Awpy jwxwdw ijin lwe~ pRIiqipr<in ]2] (pNnw 301)

prmwËmw ky pRym ny hI ikqny hI s<qo<-mhwËmwAo< ko sMmwnIX bnw idXw ijnkwjIvn AOr ijnkI bwxwI sYkVo< v†wo~< bwd BIpUrI mwnv jwiq ky ilXy pRyrxww kw sRoq hY[

Bwe~ gurdws jI ny guris#K ko 'piqq aDwwirAw'AQww~q Btky logo< kw a©wr krny vwly kIs<zw dI[ pRym krny vwly kI ApnI koe~ d÷i†tnhI< rhqI, ApnI koe~ bui© AOr swmQX~ nhI<<rhqI[ pRym krny vwlw prmwËmw kI hI d÷i†tAOr zwn ko ApnI d÷i†t AOr zwn bnw lyqwhY[ jo prmwËmw ko Blw lgqw hY vhI askIps<d ho jwqI hY :A<jnu qYsw A<jIEy jYsw ipr BwvY ]smJY sUJY jwxwIEy jy Awip jwxwwvY ]Awip jwxwwvY mwrig pwvY Awpy mnUAw lyvE ]krm sukrm krwE Awpy kImiq kaxwAByvE ]q<qu m<qu pwK<fu n jwxww rwmu irdY mnumwinAw ]A<jnu nwmu iqsY qy sUJY gur sbdI scu jwinAw]4] (pNnw 766)

guris#K ApnI nhI< prmwËmw kI sUJ syjIvn my< ÛXvhwr krqw hY[ asky mn my<prmwËmw ky pRiq pRym AOr ivSvws hY, esilEvh prmwËmw ky NXwX ko mwnqw hY AOr iksIBI qrh ky pwK<f, q<Z-m<Z my< nhI< pVqw[ vhávX< ko kYsy guris#K kh skqw hY jo siqgu{ky vcno< sy sc ko nhI< smJ pw rhw hY; joApny mUl ko, prmwËmw ky mwg~ ko nhI<phcwn pw rhw hY, jo ‰I gu{ gR<Qw swihb kysm@w isr invwkr mwQww tykny ky bwd BIkhI< AOr ApnI AwSww ko joVqw hY? Xid mnmy< prmwËmw ky pRiq pRym ho qo prmwËmw ávX<asy smJ dyqw hY AOr askI smJqw hY[prmwËmw asy Xh BI smJ dyqw hY ik hoqw vhIhY jo prmwËmw ko Blw lgqw hY[ XhI bwqguris#K ky mn my< s<qo†w AOr shjqw pRdwnkrqI hY[ inr<qr prmwËmw kI pRIiq bFæqI

gurmiq zwn mwc~ 201240

jwqI hY :ibsrq nwih mn qy hrI ]Ab eh pRIiq mhw pRbl Be~ Awn ibKYjrI ]rhwa]b<Ud khw iqAwig cwiZk mIn rhq n GrI ]gun gopwl acw{ rsnw tyv Eh prI ]mhw nwd kur<k moihAo byiDw qIKn srI ]pRB crn kml rswl nwnk gwiT bwiDwDwrI ] (pNnw 1121)

guris#K ky mn my< prmwËmw ky pRym kwBwv eqnw pRbl hoqw jwqw hY ik ANX sBIky pRiq pRIiq luÎq hoqI jwqI hY[ prmwËmw kwpRym hI asy mnmohk lgqw hY, Swy†w iksI Aorvh dyKqw BI nhI< hY[ prmwËmw ky pRym AOrismrn kI asy lq lg jwqI hY[ es Bwvko vh gw<T bw<Dwkr rKqw hY[ pRym askIidncXw~ hY[ soqy-jwgqy, aTqy-bYTqy, prmwËmwkw pRym hI asmy< pRkt hoqw rhqw hY :A<qir gwva bwhir gwva gwva jwigsvwrI ]s<ig cln ka qosw dINhw goib<d nwm kyibahwrI ]1]

Avr ibswrI ibswrI ]nwm dwnu guir pUrY dIAo mY EhoAwDwwrI ]1]rhwa]dUKin gwva suiK BI gwva mwrig p<iQw sMhwrI]nwm idVu guir mn mih dIAw morI iqsw buJwrI]2] (pNnw 401)

apro#q vcn ky Anuswr prmwËmw kwpRym guris#K ko EysI AváQww my< ly Awqw hYijsmy< kBI BI pRym km nhI< hoqw[ bwhr XwA<dr, soqy smX Xw jwg÷q AváQww my<, duK my<Xw suK my< hr smX prmwËmw kw pRym sdYvjIvn kw AwDwwr bnw rhqw hY[ prmwËmw kyAiqir#q Swy†w sBI AwDwwr ivám÷q ho jwqy hY<[Eysy guris#K Apnw jIvn qo sPl krqy hIhY< smwj ky BI pQw-pRdSw~k bnqy hY<, ijssy aNhy<AwdrpUxw~ áQwwn imlqw hY :suiqAw gu{ swlwhIEy aTidAw BI gu{Awlwa ]koe~ Eysw gurmuiK jy imlY ha qw ky Dwovwpwa ] (pNnw 758)

AnuroDw

'gurmiq zwn' is#K eiqhws qQww gurbwxwI my< dj~ iSw@wwAo< ªwrw mwnv smwjkw mwg~dSw~n krqI Dwwim~k piZkw hY[ gurbwxwI ky sMmwn ko mu$X rKqy huE 'gurmiqzwn' ky pwTk swihbwn sy AnuroDw hY ik vy 'gurmiq zwn' ko pFæny ky bwd esyn qo rd`dI my< bycy< qQww n hI EysI jgh pr rKy< jhw< eskI aicq s<Bwl n hosky[ piZkw ko Xid Gr my< s<Bwlkr rKny kI aicq ÛXváQww n ho qo pFæny kybwd esy iksI imZ, irSqydwr Awid ko dy dy< AQwvw iksI gu{ªwrw swihbwn XwpuáqkwlX my< phu<cw dy<[ -s<pwdk[

gurmiq zwn mwc~ 201241

*2/104, jvwhr ngr, jXpur-302004, mo. 99297-62523

gurbwxwI ic<qnDwwrw : 56suKmnI swihb kI ivcwr ÛXw$Xw

-fW. mnjIq kOr*inrDwn ka Dwnu qyro nwa ]inQwwvy ka nwa qyrw Qwwa ]inmwny ka pRB qyro mwnu ]sgl Gtw ka dyvhu dwnu ]krn krwvnhwr suAwmI ]sgl Gtw ky A<qrjwmI ]ApnI giq imiq jwnhu Awpy ]Awpn s<ig Awip pRB rwqy ]quMhrI asqiq qum qy hoe ]nwnk Av{ n jwnis koe ]7]

qIsrI AstpdI kI swqvI< paVI my< ‰Igu{ Arjn dyv jI hir-nwm ko hI AmUØXEv< AivnwSwI bqwqy huE, pRBu kI sv~ÛXwpkqwkw Ehsws krvwqy huE pwvn Prmwn krqy hY<ik hy pRBu! qyrw nwm inDw~n ÛXi#q ky ilE DwnhY, inrwi‰Xo< ky ilE Aw‰X hY[ sMmwn rihqmnu†X ky ilE qyrw 'nwm' hI askw mwn-sMmwn qQww askI pRiq†Tw hY[ Asl my<prmySvr hI sv~áv hY, smáq pRwixwXo< ko dwqy<b$Swny vwlw hY[ hy prmySvr! qU swry pRwixwXo<ky idl kI jwnny vwlw A<qrXwmI hY[ qU hIsb kuC krny Ev< krvwny vwlw hY[ hymwilk! qU ávX< kI iáQwiq Ev< qwrIP AQww~qqyrI mXw~dw Kud hI jwnny my< smQw~ hY qQww qUApny Awp ko Kud hI jwnqw huAw Apny Awpmy< lIn hY[ p<cm pwqSwwh Prmwn krqy h<Y ikhy pRBu! qyrI apmw qyry ªwrw hI vxw~nnIX hYAQww~q koe~ dUsrw qyrI mihmw ko bXwn nhI<kr skqw[ gurbwxwI my< ANXZ BI 'nwm' kohI sdYv kwXm rhny vwlw sÇcw Dwn mwnqy

huE pwvn Prmwn hY :Eko inhcl nwm Dwnu ho{ Dwnu AwvY jwe ]pUry gur qy pwe~Ey mnmuiK plY n pwe ]Dwnu vwpwrI nwnkw ijNhw nwm Dwnu KitAwAwe ] (pNnw 511)

Aq: vy ÛXwpwrI DwNX hY< ijNho<ny nwm }pIDwn kI kmwe~ kI hY[ XhI jIv kI vwáqivkpU<jI hY[srb Dwrm mih syRst Dwrmu ]hir ko nwmu jip inrml krmu ]sgl iŸAw mih ‚qm ikirAw ]swDws<ig durmiq mlu ihirAw ]sgl adm mih admu Blw ]hir kw nwmu jphu jIA sdw ]sgl bwnI mih A<imRq bwnI ]hir ko jsu suin rsn bKwnI ]sgl Qwwn qy Aohu ‚qm Qwwnu ]nwnk ijh Git vsY hir nwmu ]8]3] (pNnw 266)

qIsrI AstpdI kI A<iqm paVI my< ‰Igu{ Arjn dyv jI hir-nwm ªwrw Awcrxw ko‰y†T bnwny ko pRyirq krqy huE, siqs<gq kwmhËv pRiqpwidq krqy huE, pRBu-nwm ²dX my<bswny vwlo< ko svo~Ám mwnqy huE, swrIduinXw ko esI qrh pivZ Ev< inm~l jIvnbnwny hyqu s<dySw dyqy huE mwg~dSw~n krqy hY<[ gu{pwqSwwh kw Prmwn hY ik svo~Ám Dwm~ Ev<sv~‰y†T km~ pRBu-nwm kw ismrn hI hY[ Aq:hy mn! prmySvr kI AwrwDwnw krky ApnyAwcrxw (cirZ) ko aÈjvl bnw ly, XhI hY

gurmiq zwn mwc~ 201242

sbsy aÁm Dwm~[ swQw hI siqs<gq my< rhkrkubui© }pI mYq AQww~q ivkwro< sy ivk÷q hue~ bui©ko pivZ ikXw jw skqw hY AOr XhI km~ Swy†wsmáq kmo~< sy ‰y†T hY[ Awgy gu{ swihb mnko pRboiDwq krqy huE inm~l apdySw dyqy hY< ikhy mn! sdYv pRBu kw ismrn kr, Xh kwX~sbsy ÈXwdw Blwe~ vwlw hY[ pRBu-áquiq vwlwAwiËmk jIvn pRdwn krny vwlI 'bwjI' ‰y†TEv< su<dr hY[ prmySvr kw pwvn nwm sv~dw(hmySww) kwno< sy ‰vxw qQww rsnw (jIB) syaÇcwrxw krqw rh[ A<q my< gu{dyv pwvnPrmwn krqy hY< ik ijs iksI BI ¼dX my< pRBukw nwm invws krqw hY< vh ¼dX smáq qIQw~-áQwwno< sy pivZ qIQw~-áQwl hY[

duinXw my< km~kw<f, bwhrI idKwvy ky qoAnyk áv}p hY< lyikn svo~Ám a´m hir-nwm-ismrn qQww asy ¼dX my< bswnw hI hY[pRBu-ismrn my< mn es qrh lIn ho jwE ik¼dX hI pRBu kw invws-áQwwn bn jwE, jYswik pwvn bwxwI my< ANX BI smJwXw gXw hY:mnu m<d{ qnu vys kl<d{ Gt hI qIriQwnwvw ]Eku sbdu myrY pRwin bsqu hY bwhuiV jnim nAwvw ] (pNnw 795)

sMpUxw~ AstpdI my< nwm ky mhËv kopRiqpwidq ikXw gXw hY, Aq: sbsy aÁm Dwm~qQww inm~l Dwm~ nwm ky AÒXws ko hI bqwXwgXw hY, #Xo<ik nwm-AÒXws sy mn qQww bui©kI smáq klu†wqw dUr ho jwqI hY, ijskyPláv}p ¼dX hI pRBu kw p#kw dIvwnw bnjwqw hY[

sloku ]inrgunIAwr eAwinAw so pRBu sdw smwil ]ijin kIAw iqsu cIiq rKu nwnk inbhI nwil ]1]

p<cm pwqSwwh pRáquq slok my< bysmJ

e<swn ko pwvn apdySw dyqy huE smJwqy hY< ikhy nwsmJ AOr guxwivhIn e<swn! sdYv asprvridgwr kw ismrn kr ijsny qyrI s÷jnwkI hY qQww jo qyrw sdw swQw inBwXygw[ kyvlpirpUxw~ prmySvr hI hY jo s÷jnhwr qQwwpwlnhwr hY AOr jIv ky swQw sdYv inBnyvwlw hY, ANXQww sBI mqlb ky swQwI hY< AOrmJDwwr my< swQw CoV jwny vwly hY<[ gurdyv assÇcy pRBu ky swQw pRIiq bFæwny ko pRyirq kr rhyhY<[

AstpdI ]rme~Aw ky gun cyiq prwnI ]kvn mUl qy kvn idRstwnI ]ijin qU< swij svwir sIgwirAw ]grB Agin mih ijnih abwirAw ]bwr ibvsQww quJih ipAwrY dUDw ]Bir jobn Bojn suK sUDw ]ibriDw BeAw ‚pir swk sYn ]muiK AipAwa bYT ka dYn ]ehu inrgunu gunu kCU n bUJY ]bKis lyhu qa nwnk sIJY ]1]

cOQwI AstpdI kI phlI paVI my< gu{p<cm pwqSwwh klXugI jIv ko sv~ÛXwpk Ev<sv~Swi#qmwn prmySvr ky pRiq k÷qz hony kwpwvn apdySw dyqy huE mwg~dSw~n kr rhy hY< ikas prmwËmw ny qyrI bVI su<dr s÷jnw kI hY[

gu{ pwqSwwh Prmwn krqy hY< ik hy pRwxwI!qU Gr-Gr my< ÛXwpk su<dr rme~Xw (prmySvr)ko Xwd kr, ijsny qyrw eqnw su<dr SwrIrs÷ijq ikXw hY[ as ivDwwqw ny qyrI rcnwkrky quJy sjw-s<<vwr idXw[ asI prmySvr nymw< ky gB~ my< (jTrwi^n my<) qyrI r@ww kI[ XhI<nhI<, ijs pRBu ny bwØXwváQww my< quJy dUDw iplwXwAQww~q qyrI aËpiÁ sy pUv~ hI mw< ky mwDXm syqyry ilE dUDw kw pRb<Dw krvwXw; XOvn kwl my<

gurmiq zwn mwc~ 201243

AQww~q jvwnI my< qyry ilE Anyk qrh ky BojnEv< suKo< kI ÛXváQww kI, v÷©wváQww my< (jb qyrySwrIr my< qwkq nhI< rhI) sgy-sMb<iDwXo<,irSqydwro< ko qyrI syvw my< qËpr kr idXw,anky ¼dX my< es qrh ky Bwv Br idXy ikvy quJy bYTy-ibTwXy ko qrl pdwQw~ Ev< AÇCyBojn iKlwqy-iplwqy hY<[ as propkwrI prmySvrko Xwd kr ijsny hr }p my<, hr F<g sy qyrIpRiqpwlnw kI hY[ A<iqm p<i#q my< jIv kyk÷q%n ávBwv hyqu as prvridgwr ky crxwo< my<ivnqI krqy huE ‰I gu{ Arjn dyv jI pwvnPrmwn krqy h<Y ik hy pRBu! Xy guxwhIn mUFæpRwxwI qyry ikE (An<q) apkwro< ko nhI< jwnqy,Aq: qum rhmq krky eNhy< es jNm -mnorQwmy< kwmXwbI b$Swo[

mnu†X duinXwvI pRwiÎqXw< krky as dwqwripqw ko ivám÷q kr bYTqw hY qQww XhI askyjIvn }pI bwjI ko hwrny kw kwrxw bnjwqw hY[ gurbwxwI my< ANXZ BI smJwXw gXwhY ik an sb suKo< ky swDwn AOr mwXw kIimTws ko kVvwht my< bdlqy dyr nhI< lgqIijnky kwrxw qUny as ÎXwry pRBu ko ivám÷q kridXw Qww:prmysr qy BuilAw< ivAwpin sBy rog ]vymuK hoE rwm qy lgin jnm ivjog ]iKn mih kaVy hoe gE ijqVy mweAw Bog ] (pNnw 135)

Aq: sb kuC b$Swny vwly as k÷pwlu pRBuko kBI BI ¼dX sy Bulwnw nhI< cwihE[ pRBuhmySww Xwd rhy, Xh BI pRBu kI hI k÷pw sy s<Bvho skqw hY[ijh pRswid Dwr ‚pir suiK bswih ]suq BRwq mIq binqw s<ig hsih ]ijh pRswid pIvih sIql jlw ]suKdwe~ pvnu pwvku Amulw ]

ijh pRswid Bogih siB rsw ]sgl smgRI s<ig swiQw bsw ]dIny hsq pwv krn nyZ rsnw ]iqsih iqAwig Avr s<ig rcnw ]Eysy doK mUV A<Dw ibAwpy ]nwnk kwiF lyhu pRB Awpy ]2]

es paVI my< ‰I gu{ Arjn dyv jI assv~ Swi#qXo< ky mwilk pRBu ky apkwro< kw ijŸkrky jIvo< kw mwg~dSw~n krqy huE smJw rhyh<Y ik prmySvr kI k÷pw sy es DwrqI pr quJyswry suK imly hY<, Aq: asko hmySww Xwd rK[gu{ pwqSwwh Prmwn krqy hY< ik hy pRwxwI! ijspRBu kI k÷pw sy qU suKpU~vk es DwrqI prinvws kr rhw hY AQww~q ijskI rhmq sdkwqU cYn sy jIvn ÛXqIq kr rhw hY; puZ, Bwe~,imZ, pËnI, Awid ky swQw h<s-Kyl rhw hY AQww~qpRsNnqwpUv~k jIvn-Xwpn kr rhw hY; ijskIrhmq kI bdOlq qU SwIql jl pI rhw hY,suKdwXk hvw Ev< Anmol Ai^n kw pRXog krrhw hY AQww~q ijskI k÷pw sy qU jl, vwXu, Ev<Awg kw AmUØX suK pRwÎq kr rhw hY; ijskImyhrbwnI sy qU hr qrh kw rs Bogqw hY; ijse~Svr ny quJy hwQw, pYr, kwn, Aw<Ky<, jIB Awid(kmy~<idRXw< qQww zwny<idRXw<<) b$SwI hY<, Kyd kI bwqhY ik as k÷pwinDwwn dwqwr ipqw ko BUlkrqU ANX pdwQwo~< Ev< pRwixwXo< ky swQw Gul-iml gXwhY AQww~q aNhI< kw hI hokr rh gXw hY[ A<iqmp<i#q my< dXwlu gu{dyv p<cm pwqSwwh Akwl purKky crxwo< my< Ardws krqy hY< ik hy pRBu! EysymUFæ, AzwnI Ev< pwpo<-kukmo~< my< ilÎq pRwixwXo< koqU ávX< hI k÷pw-d÷i†t sy pwp ky gq~ sy inkwlly[

jIv ky Avguxwo< kw A<q nhI< AOr ask÷pwinDwwn kI rhmqy< BI byA<q hY<[ gurbwxwI my<bhuqwXq sy XhI smJwXw gXw hY ik inb~l

gurmiq zwn mwc~ 201244

AzwnI jIv ávX< ApnI cuqrweXo< sy es s<swr}pI Bvswgr sy pwr nhI< aqr skqw[ vhdXwlu prmySvr hI rhmq kry qo sb kuCmumikn ho skqw hY[

pRBu ky sm@w ivnqI }p my< gurbwxwIpRmwxw hY :jgqu jl<dw riK lY AwpxwI ikrpw Dwwir ]ijqu duAwrY abrY iqqY lYhu abwir ] (pNnw 853)

XhI nhI<, p<cm pwqSwwh ny ANXZ BIjIvo< ky ilE XhI Ardws kI hY :sBy jIA smwil ApxwI imhr k{ ]A<nu pwxwI mucu apwe duK dwldu B<in q{ ] (pNnw 1251)Awid A<iq jo rwKnhw{ ]iqs isa pRIiq n krY gvw{ ]jw kI syvw nv iniDw pwvY ]qw isa mUVw mnu nhI lwvY ]jo Twku{ sd sdw hjUry ]qw ka A<Dww jwnq dUry ]jw kI thl pwvY drgh mwnu ]iqsih ibswrY mugDwu Ajwnu ]sdw sdw ehu BUlnhw{ ]nwnk rwKnhw{ Apw{ ]3]

pRáquq paVI my< ‰I gu{ Arjn dyv jIk÷v%n jIv kI Azwnqw kI Aor s<kyq krqyhuE pRBu ky crxwo< my< Ardws krqy hY< ik ijspRkwr hm jYsy jIvo< ky pwpo< Ev< ZuitXo< kw A<qnhI<, vYsy hI as byA<q pRBu kI rhmqo< kw BIA<q nhI<[

gu{ pwqSwwh pwvn Prmwn krqy hY< ikAzwnI, mUFæ mnu†X Awid sy A<q qk r@ww krnyvwly prmySvr sy BI ÎXwr nhI< krqw[ XhInhI<, ijskI syvw-Bi#q sy esy nO iniDwXw< pRwÎqho skqI h<Y, Xh mUK~ asky swQw icÁ nhI<

joVqw[ jo pRBu esky hr smX A<g-s<g hYAQww~q hwijær-nwijær hY asy Xh A<Dww (mUFæ)khI< dUr bsw huAw smJqw hY[ as Twkur(pwrbR³) kI syvw ªwrw esy mwilk kI drgwhmy< mwn-sMmwn imlqw hY[ Xh jIv qo hmySwwhI gliqXw< krny vwlw hY, pr<qu as byA<q pRBukw koe~ A<q nhI<, vh pirpUxw~ sdw r@ww krnyvwlw hY[

khny sy AiBpRwX, jIv ávBwv sy hIBUlnhwr hY AOr prmySvr ávBwv sy hIb$Swnhwr hY[ hm sb jIv Azwnqw Ev<gliqXo< ky puqly hY<, esilE k÷pwlu pRBu ky crxwo<<my< ivnqI kr rhy hY<, hy pRBu! hmwry do†wo< kwámrxw n krqy huE hm mUFæ AzwnI jIvo< kwa©wr kro, jYsw ik gurbwxwI my< ANXZ BIesI qrh Ardws kI ge~ hY :nwnk grIb Fih peAw duAwrY hir myil lYhuvifAwe~ ] (pNnw 757)rqnu iqAwig kafI s<ig rcY ]swcu Coif JUT s<ig mcY ]jo Cfnw su AsiQw{ kir mwnY ]jo hovnu so dUir prwnY ]Coif jwe iqs kw sRmu krY ]s<ig shwe~ iqsu prhrY ]c<dn lypu aqwrY Dwoe ]grDwb pRIiq Bsm s<ig hoe ]A<Dw kUp mih piqq ibkrwl ]nwnk kwiF lyhu pRB deAwl ]4]

es paVI my< BI jIv kI mUK~qw Ev<Azwnqw kw ijŸ krqy huE gu{ p<cm pwqSwwhPrmwn krqy hY< ik jIv hIry ky smwn AmUØXhir-nwm ko CoV kr kOVI ky smwn mwXwmy< ilÎq ho rhw hY[ essy bVI mUK~qw vAzwnqw AOr #Xw ho skqI hY? Xh mUFæ pRwxwIsÇcy (hIry jYsy) mwilk ko ËXwg kr JUTI

gurmiq zwn mwc~ 201245

mwXw my< gRisq ho rhw hY[ XhI nhI<, jo nSvrAQww~q n†t ho jwny vwlw hY, jIv asyAwivnwSwI AQww~q iáQwr rhny vwlw smJ rhwhY[ m÷ËXu Atl sÇcwe~ hY[ jIv asy JUT mwnqyhuE khI< bhuq dUr smJ rhw hY[ ijn mwiXkpdwQwo~< ko AwiKr XhI< CoV jwnw hY, aNhI< kopRwÎq krny hyqu (idn-rwq) a´m, pir‰mkrqw iPrqw hY[ prmySvr hmySww jIv ky A<g-s<g hokr mddgwr hoqw hY AQww~q hr plshwXqw krqw hY, mgr jIv asI pRBu ko ¼dXsy ivám÷q kr dyqw hY AQww~~q asy mn sy Bulwdyqw hY[ askI es dSww (AváQww) ko as gDwyky smwn smJo jo c<dn kw lyp qo Dwokraqwr dyqw hY lyikn Bám (rwK) qQww imttIAwid sy ÎXwr krqw hY AQww~q asI my< lytnwps<d krqw hY[ A<iqm p<i#q my< gu{ pwqSwwhmwXw-gRisq jIv hyqu as prvridgwr ky crxwo<my< Ardws krqy hY< ik hy dXwlu pRBu! jIv mwXwky A<Dwyry vwly BXwnk kuE< my< igry pVy hY<, Aq:

k÷pw krky eNhy< es A<DwkwrmXI Bvswgr kybwhr inkwl lIijE[

mnu†X swrw jIvn aNhI pdwQwo~< kw s<gRhkrqw iPrqw hY jo nwSwv<q hY<[ kImqI pRBu-nwm ko ibswr kr vh sdYv mwXw kI hIBtknw my< iPrqw hY, ijs mwXw ky ilEgurbwxwI my< XhI smJwXw gXw hY ik eskw s<gRhpwp ky ibnw s<Bv nhI< AOr Xh m÷ËXu aprw<qjIv ky swQw nhI< jwqIpwpw bwJhu hovY nwhI mueAw swiQw n jwe~ ] (pNnw 417)

XhI nhI<, gurbwxwI my< qo Xhw< qksmJwXw hY ik q֠xww kI Awg my< swrw s<swrjl rhw hY AOr mwXw ky lwlc my< Xh ivkwr-gRisq hoqw jw rhw hY, XQww gurbwxwI kwPrmwn hY :iZsnw Agin jlY s<swrw ]jil jil KpY bhuqu ivkwrw ] (pNnw 1044)

aphwr Eysw jo jIvn Br Xwd rhyXh bwq hr Ek Awm v Kws ÛXi#q ky mn ko kcotqI rhqI hY ik vo Apny

imZo<, sMb<iDwXo< ko Xid aphwr dy qo #Xw dy? iksI ky jNm-idn Awid Xw iksI ivSoˆwidvs pr iksI ko kuC By<t ikXw jwE qo Eysw aphwr ho ijsy ávIkwr krny vwlwij<dgI Br Xwd rKy[ esky ilE Ab ÈXwdw socny AOr ic<qw kI j}rq nhI< hY[ jIvnBr kw aphwr hY 'gurmiq zwn'[ aphwr BI Eysw ik jb hr mwh imZ Awid ky Grpr jwkr fwikXw 'gurmiq zwn' kI pRiq QwmwEgw qo Awpkw imZ hr mwh Awpkw SwuiŸXwkrqw nhI< Qwkygw[ Awp Apny imZ Xw iksI sMb<DwI ko kyvl 100/- {pXy my< aphwráv}p'gurmiq zwn' kw AwjIvn sdáX bnw dIijE AOr hwisl kIijE Apny imZ kI jIvnBr kI KuiSwXw<[ Xh sOdw byhd sáqw Ev< lwBkwrI rhygw[ Awj hI mnIAwf~r Xw bY<kföwÏtky jirE c<dw Byjkr Apny imZ Xw sMb<DwI ko 'gurmiq zwn' kw AwjIvn sdáX bnwkrasy es bhumUØX 'aphwr' sy invwjy<[ -s<pwdk[

gurmiq zwn mwc~ 201246

dSwmySw ipqw ky 52 drbwrI kiv-50ivªwn Ev< kiv : p<ifq dyvI dws

-fW. rwjy<dR is<G 'swihl'*

*1/338, 'ávÎnlok', dSwmySw ngr, m<fI muØlw<pur dwKw (luiDwXwnw) p<jwb, mo. 94172-76271

p<ifq dyvI dws dSwmySw ipqw ky pRis©drbwrI kiv synwpiq, jo c<dRsyn synwpiq kynwm sy BI pRis© hY<, ky gu{ Qwy[ Apny'suKsYn gR<Qw' my< kiv synwpiq ny Apny gu{p<ifq dyvI dws kw nwm bVy sMmwn ky swQwilXw hY :c<dRsyn qwko qnuj, kiv miqm<d gvwr[gur goib<d kI sBw mih, ij<h pwXo AiDwkwr[qwko ivd`Xw gur imlXo, c<dn dyvI dws[kIXo Awp sm in<m qy, dy kY buiDw su vws[

p<ifq dyvI dws Apny Xo^X iSw†X kivsynwpiq kI pRyrxww sy hI dSwmySw ipqw kydrbwr my< AwXy Qwy[ kiv dyvI dws kI qInrcnwE< aplÑDw h<Y :

1) rwjnIiq 2) is<h g‚ kI kQww3) lvkuSw dI vwr'rwjnIiq', jYsw ik nwm sy hI áp†t hY,

rwjnIiq s<b<DwI gR<Qw hY[ ke~ pw<fuilipXo< my<kiv dyvI dws kw 'rwjnIiq' AOr kivsynwpiq kw 'cwxw#X rwjnIiq' Ek swQws<kilq hY<, jo en gu{-iSw†X ky AtUt irSqykI imswl hY<[

'is<h g‚ kI kQww' k÷iq kI rcnw p<ifqdyvI dws ny An<dpur swihb my< rhkr kI[es rcnw my< An<dpur swihb kI mihmw kwáp†t aØlyK ikXw gXw hY :ipRxw dRm Kg bnn ky, An<dpuir pweAo bws[Awvwgaxw n hoegw, imt ge~ jm kI Zws[

esky Aiqir#q es rcnw my< gurmiq

is©w<qo< ky pRBwv AOr gu{ swihbwn ky pRiqkiv kI AsIm ‰©w ky BI dSw~n hoqy hY< :dyv kQww ly BwKw jorI[siqgur iml inrml miq morI[dXw bcn kI asqiq BwKI[prmysr swDwU kI pwKI[is<G deAw g‚ kI vwc[bRq BeAw dona kw swc[ijs kY min pRBu deAw bswvY[bwcw Aclu so mukqI pwvY[muK kw bcn siq jo krY[deAwv<q Ba swgr qrY[dyvI dws iqs pr bilhwrI[Awp qrih Avrw ka qwrI[kQww bhulw kI pUrn Be~[gur pRswid durmiq aT ge~[ dohrwdeAw bcn jw<kw rhY, so bYku<Ty jwE[swDws<ig mn iZpqIE, Awid A<q suK pwE[

rcnw ky adwhrxwo< sy áp†t hY ik p<ifqdyvI dws Ek ‰y†T kiv AOr pwr<gq kwÛX-SwwáZI Qwy[

kiv dyvI dws kI qIsrI rcnw 'lvkuSwdI vwr' hY, jo p<jwbI Bw†ww my< rcI ge~ hY[drAsl, p<ifq dyvI dws s<ák÷q, bRj AOrp<jwbI qIno< Bw†wwAo< ky ivªwn Qwy[

c<dRsyn synwpiq jYsy ivl@wxw kiv kwgu{ iniScq }p sy Ek aËk÷†t ivªwn

Ev< kiv #Xo< n hoqw?

gurmiq zwn mwc~ 201247

dsqwr ky pRiq s<Xu#q rw†tö ªwrw PRw<s srkwr kyiKlwP idXw PYslw pRSw<snIX : jËQwydwr Avqwr is<G

123456789012345612345678901234561234567890123456123456789012345612345678901234561234567890123456Kæbrnwmw

‰I Am÷qsr : 14 jnvrI : iSwromixwgu{ªwrw pRb<Dwk kmytI ky ADX@w jËQwydwrAvqwr is<G ny is#K kOm ky Dwwim~k qQwwAlg phcwn kw pRqIk qQww ivl@wxw A<gdsqwr ky pRiq s<Xu#q rw†tö (mwnvIXAiDwkwro< ky bwry my< kO<isl) ªwrw PRw<ssrkwr ky iv{© idXw gXw PYslw EyiqhwiskqQww pRSw<snIX krwr idXw Ev< PRw<s srkwrko ApIl kI hY ik vo es PYsly ko sqk~qwsy lwgU kry[

iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI sy jwrIpRys ivziÎq my< jËQwydwr Avqwr is<G ny khwik mwnvIX AiDwkwro< ky bwry my< kO<isl(s<Xu#q rw†tö) ªwrw dsqwr ky pRiq PRw<ssrkwr ky iv{© idE gXy PYsly sy smUcIis#K kOm ko bVI rwhq imlI hY qQwwiSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI es PYsly kwpurjæor ávwgq krqI hY[ ivdySwI hvwe~ A¦o<pr sur@ww ky nwm pr qlwSwI lyny ky bhwnydsqwr aqrvwkr is#Ko< kw Apmwn ikXwjwqw Qww, Ab as pr A<kuSw lgygw[ aNho<nykhw ik essy phly iSwromixw gu{ªwrw pRb<DwkkmytI ªwrw bwr-bwr dySw ky pRDwwn m<ZI,

ivdySw m<ZI qQww sMb<iDwq dySwo< ky hwe~ kimSwnro<ko pZ ilKkr Ev< injI }p sy imlkrdsqwr ky mwmly ko inptwny kI ApIl kIQwI[ kuC idn phly jb dySw ky pRDwwn m<ZIfW. mnmohn is<G ‰I hirm<dr swihb ky dSw~nkrny ky ilE AwE Qwy qo as smX BIiSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI ªwrw pRDwwnm<ZI ky pws dsqwr kw mwmlw bVy jor-Sworky swQw aTwXw gXw Qww[ duinXw ky ke~ dySwo<ny is#Ko< ko dsqwr sjwkr föweiv<g qQwwPYi#töXo< my< kwm krqy smX sur@ww-topphnny sy CUt dI hue~ hY[ is#K Dwm~ 'swbqsUrq dsqwr isrw' kw DwwrxwI hY[ aNho<nykhw ik pwirvwirk pwln-po†wxw ky ilEduinXw ky iksI BI dySw my< rhqy is#Ko< nyApnI s$æq myhnq kw sdkw ApnI rojI-rotI ky swQw-swQw as dySw kI qr#kI my< BIAhm Xogdwn fwlw hY[ anko Apny vqnBwrq Awqy smX hvwe~ Af`fo< pr qlwSwI kydOrwn Apmwinq ikXw jwqw Qww[ jËQwydwrAvqwr is<G ny es PYsly kw ávwgq krqy huEkhw ik s<Xu#q rw†tö ky es PYsly sy smáqis#K p<Qw ko bVI rwhq imlygI[

‰I gu{ gR<Qw swihb kI bwxwI kw bryl ilÎX<qrxw‰I Am÷qsr : 07 PrvrI : Ab

d÷i†thIn ÛXi#q ávX< ‰I gu{ g<Qw swihb kIbwxwI pFæ skqy hY<[ ‰I hirm<dr swihb, ‰IAm÷qsr ky d÷i†thIn BUqpUv~ hjUrI rwgI Bwe~

gurmyj is<G ny ‰I gu{ gR<Qw swihb kI bwxwIkw 18 poiQwXo< ky }p my< bryl ilÎX<qrxw ikXwhY qQww eskw phlw áv}p sY<töl KwlswXqImKwnw ko By<t ikXw hY[ cwhy ‰I gu{ gR<Qw

gurmiq zwn mwc~ 201248

swihb kw Alg-Alg Bw†wwAo< my< Anuvwd hocukw hY pr<qu d÷i†thIn ÛXi#qXo< ky ilE eskwbryl ilÎX<qrxw phlI bwr huAw hY[ ‰I gu{g<RQw swihb kw bryl ilÎX<qrxw krny kw SwuBkwX~ Bwe~ gurmyj is<G ny lgBg 11 v†wo~< my<sMpUxw~ ikXw hY[ Bwe~ gurmyj is<G ny sn`2011 my< eskw phlw áv}p, jo 18 poiQwXo<<ky }p my< hY, qYXwr ikXw hY[ esky 11X16

e<c Awkwr kI 18 poiQwXo< my< kul 2153 pNnyhY<[

Bwe~ gurmyj is<G 1971 e~. my< iSwromixwgu{ªwrw pRb<Dwk kmytI (‰I hirm<dr swihb,‰I Am÷qsr) my< bqOr rwgI syvw my< AwE qQww1998 e~. my< syvw-mu#q huE[ es mhwn kwX~ko sMpUxw~ krky Bwe~ gurmyj is<G Apny Awpko Bw^XSwwlI smJqy hY<[

iª-v†wI~X is#K Dwm~ ADXXn pZwcwr kos~ kydwiKly kI A<iqm iqiQw 31 me~

‰I Am÷qsr : 10 PrvrI : iSwromixwgu{ªwrw pRb<Dwk kmytI kI Dwm~ pRcwr kmytIªwrw is#K Dwm~ kI pRwr<iBk jwnkwrI dyny hyquGr bYYTy hI iª-v†wI~X is#K Dwm~ ADXXnpZwcwr kos~ p<jwbI, ih<dI qQww A<gyRjI my<krvwXw jw rhw hY[ iSwromixw gu{ªwrw pRb<DwkkmytI kI Dwm~ pRcwr kmytI ky Apr sicvs. sqbIr is<G ny bqwXw ik pZwcwr kos~v†w~ 2012-13 kw dwiKlw Swu} ho cukw hY[es kos~ my< iksI BI Dwm~ ko mwnny vwlw,jo is#K Dwm~ sy s<MbiDwq jwnkwrI pwny kweÇCuk hY, dwiKlw ly skqw hY[ dwiKlw lynyky ilE amR 16 v†w~ sy ÈXwdw honI cwihEqQww ijzwsu p<jwbI/ih<dI/A<gRyjI pFæ-ilK sknyky Xo^X ho[ aNho<ny khw ik es kos~ ky ilEAwm logo< ky swQw-swQw nOkrIpySww qQww syvw-

mu#q km~cwrI v ÛXwpwrI log BI dwiKlw lyskqy hY<[ dwiKly kI A<iqm iqiQw 31 me~,2012 hY[ aNho<ny bqwXw ik es kos~ kIiliKq prI@ww my< sy phly, dUsry qQww qIsryáQwwn pr Awny vwly iv´wiQw~Xo< ko ŸmSw :7100, 5100 qQww 3100 {pXy kw enwm idXwjwqw hY[ esky Alwvw 80 pRiqSwq sy ÈXwdwA<k pRwÎq krny vwly phly 51 iv´wiQ~wXo< ko1100 {pXy pRiq iv´wQwI~ ivSwy†w enwm BI idXwjwqw hY[ s. sqbIr is<G ny smUh s<gq koApIl kI ik AiDwk sy AiDwk s<$Xw my< kos~my< dwiKlw lykr is#K Dwm~ kI pRwr<iBkjwnkwrI hr p@w sy pRwÎq kI jwE[ esAvsr pr ap sicv s. bliv<dr is<GjOVwis<Gw BI apiáQwq Qwy[

i¤<tr v piÑlSwr s. dlmyG is<G ny goØfn AwPsyt ¤ys, gu{ªwrw rwmsr swihb, ‰I Am÷qsr syCpvw kr mwilk iSwromixw gu{ªwrw ¤b<Dwk kmytI ky ilE kwXw~lX, iSwromixw gu{ªwrw ¤b<Dwk kmytI,‰I Am÷qsr sy ¤kwiSwq ikXw[ pRkwiSwq krny kI iqiQw : 01-03-2012