3. Rodna ravnopravnost uekonomiji

prof. dr Tatjana ĐurićKuzmanović

Cilj modula je da:

• Upoznati učesnike sa ulogama kojerodnost ima u ekonomiji i ekonomici;

• Razmotri činjenice, uzroke i posledicerodne nejednakosti kroz ključnekomponente feminističke razvojneekonomske analize , i

• Predstavi viziju sveta rodno ravnopravnihekonomija i društava (humanijeg,pravednijeg sveta).

Samit G20 mart 2009

Sadržaj modula

jesu ključne komponente feminističkerazvojne ekonomske analize:

• domaćinstvo,• preduzeća• tržište i• država.

modul ima 4 teme:

1. Feministička ekonomska metodologija irodnosenzibilisani indikatori

2. Feministička mikroekonomijadomaćinstva

3. Feministička makroekonomija - tržišta iekonomija nege

4. Feministička ekonomska politika i rodnobudžetiranje

Sesija I Feministička ekonomska metodologija i rodnosenzibilisani indikatori - propituje:

I rodni jaz u ekonomiji,II objektivnost ekonomijeIII patrijarhalnu osnovuekonomskih agenata (akterarazvoja)IV ekonomske domeneV ekonomske pokazatelje

I. Rodni jaz u ekonomijiRodnost = kulturno i društveno konstruisane razlike između

muškaraca i žena.Rodnost se u ekonomiji izražava na tri načina, kroz:1. Strukture (segregirana tržišta, podela rada,

diskriminacija u platama)2. Simbolizam - ženskost/muškost izražena u:

sklonostima(ka tehnici), motivima (ka dobroj udaji),verovanjima (žene plavuše), metaforama (seksističkigovor), karakteristike poslova, plaćeni/neplaćeni rad,matematička/verbalna objašnjenja

3. Identiitet (preduzetnik rizikuje, domaćica neguje ibrine)

II. Objektivnost u ekonomiji

• ne postoji, jer ne postoji pogled koji dolaziniotkuda (Sandra Harding)

• Prepoznavanje nečije pozicije kao naučne jestepristup takozvane pozicione objektivnosti (A.Sen)

III. Patrijarhalna osnova‘Racionalnog ekonomskog čoveka’

• Individua je nezavisna i maksimizujesubjektivnu individualnu korist

• ponašanje zasnovano na navedenomshvatanju racionalnosti ( free riding, rentseeking) donosi niže društvene koristi naduži rok.

Rodnost kao ključna analitičkakategorija FE …

razmatra nejednakosti koje se dešavajuizmeđu muškaraca i žena u privatnim ijavnim sferama njihovih ekonomskihaktivnosti.

Rodnost je mnogo više od sistematskih odnosamuškaraca i žena. Rodnost je, kao organizacioniprincip društvenog života, određena vrsta praksekoja je prisutna na raznim nivoima društva(Teorija | 15. februar 2004. | D. Žarkov)

Definisanje rodnosti u ekonomiji

1.Rodnost nije homogenakategorija

2. Između ekonomije i rodnosti jeinteraktivan odnos

3. Rodnost je i egzogena iendogena varijabla.

FE kao naučna i teorijskadisciplina:

• Pokazuje da je nedostatak rodne analize u ekonomijipovezan sa sterotipnom interpretacijom nauke u celini.

• Izučava ekonomske probleme iz šire društvene i političkeperspektive.

• Obogaćuje postojeće teorijske ekonomske pristupeinterdisciplinarnošći i filozofskim pristupom.

• Uključuje etičke stavove kao integralan deo ekonomskeanalize.

• Prihvata ljudsko (humano) blagostanje kao meru uspeha• Vrednuje i uključuje u ekonomsku analizu neplaćeni rad

unutar i izvan domaćinstva.

Tradicije u Feminističkoj ekonomiji

FE je relativno najmlađa u odnosu na nekolikoheterodoksnih škole akonomskog mišljenja.

4 tradicije svojim saznanjima pružaju teorijsku,metodološku i analitičku podršku FE:

1. Društveno ekonomska škola mišljenja2. Institucionalna ekonomija3. Post-Kejnzijanska ekonomija i4. Škola kapaciteta

IV. Rodno senzibilisani indikatori…

• Doprinose vidljivosti ženske pozicije idimenzija rodne nejednakosti u ekonomijikao celini

• Omogućavaju poređenja razvojnih akteratokom vremena (npr.ko sve učestvuje urazvoju), odnosa koji se uspostavljajuizmeđu rodnih nejednakosti i ekonomskograsta, ekonomskog i društvenog razvoja(WID, GAD).

• su još uvek nedovoljni, nedovoljno disagregirani.

Sesija II: Feminističkamikroekonomija domaćinstva

Izučava:- Domen porodice i domaćinstva- Alokaciju resursa unutar domaćinstva- Unitarni i pregovaračke modele

raspoređivanja resursa unutar domaćinstva

Ključni ekonomski domeni i odnosukoji u njima vladaju jesu:

• tržište (razmena)• država (redistribucija)• preduzeća (razmena) i• domaćinstva (briga, nega, pokloni)

Ključna područja u kojima se odvijajuekonomski procesi:

• privatna sfera domaćinstva• javna sfera tržišne ekonomije

Rodna podloga u mikro imakroekonomiji

1. Ženski rad se predpostavlja da je uvelikoelastičan (obilan, dostupan)

2. Sav neplaćeni rad se predpostavlja damože biti zamenjen tržišnim dobrima,uslugama, i

3. U skladu sa principom racionalnostitroškovi i posledice staranja sezanemaruju

Odnosi unutar domaćinstva

Lica unutar domaćinstva mogu- da imaju zajednički budžet i da dele (pool)

resurse.- biti srodnici ili ne ili kombinovano- “glava domaćinstva ”

Domaćinstvo...

je mesto gde uticaj rodne ideologijeproizvodi društveno i materijalnorazlikovanje i rodno zasnovanenejednakosti.

Reprodukcija u okviru domaćinstvaOdvija se simultano kao reprodukcija :

– Biološka– Radne snage i– Društvena

Reprodukcija (unutar) domaćinstvapredpostavlja alokaciju resursa

• Ženski rad preovlađuje u procesimaobezbeđivanja ovih usluga

• Alokacija resursa unutar domaćinstvajeste preduslov alokacije koja se dešavakroz tržište

Unitarni model alokacije resursa (Gary Becker)

Raspoređivanje rada unutar / izvandomaćinstva je zasnovano nakomparativnim prednostima svihčlanova mereno oportunitetnim troškomutrošenog vremena

The feminist economist are alsosocial constructed...

• 1992 Gary Becker having extended thedomain of microeconomic analysis to awide range of human behaviour andinteraction, including non-marketbehaviour.

• Yun-Ae Yi Margaret G. Reid: Life andachievements Volume (Year): 2 (1996)Issue (Month): 3 (January) Pages: 17-36

Sporni elementi unitarnog modela:

1. Koncept domaćinstva2. Zamenljivosti rada3. Dobrovoljno deljenje resursa4. Zajednička funkcija domaćinstvaAltruizam je fundamentalna metodološka nedoslednost

The neoclassical conception ofthe household...

1. in both its production and consumption side,assume that preferences are formed independently

2. Household labor supply is not a set of factors ofproduction that can be substituted for each otherat no cost, within and outside the household.

3. Often, males and females do not pool theirresources but rather have access to differentresources, and thus different types of income,resulting in gender-specific types of expenditures

4. Households members subordinate individualtastes and preferences to maximize joint utility.

FE pristup domaćinstvu

1. Naši izbori su društveno konstruisani i nemogu se smatrati prosto našimindividualnim sklonostima.

2. Logika tržišta se ne može prostopreslikati na situaciju u domaćinstvu.

pregovaranje…• Proces dolaženja do zajedničkog

dogovora u porodici je i raznovrsnopregovaranje(bargaining) izmeđučlanova koji imaju i sopstveni interes.

• Raspodela resursa i odgovornostiunutar domaćinstva je zasnovana nasaradnji ali i na konfliktima

Sesija IIIFeministička

Makroekonomija

Institucije su orodnjene

- ...reflect and influence the institutionalcontext,

- institutional norms and- asymmetrical power relations based on

the interdependence of the gender,race and class.

Feministička makroekonomijaizučava:

- Ekonomiju nege- Tržišta rada, kapitala, roba i

usluga- Državu

Rodnoosvetljeni ekonomski tokoviobuhvataju …

• Domaćinstvo i negu• Vladu i• tržišta...sa svim odnosima izmedju i unutar njih...

Institucije su…• domaćinstva• tržišta• DržavaImaju rodnu dimenziju...• with formal rules, conventions and informal

codes of behavior that limit human autonomy:• (norms and customs, laws, rights).• These institutions have a gender dimension

reflecting and influencing the institutionalcontext.

Bogatstvo se kreira kroz 4 nivoa:

1. Privatni sektor2. Ekonomija državnih usluga3. Economija nege (staranja)4. Neprofitni sektor /NVO

Orodnjavanje makroekonomije:

• Učiniti vidljivim načine ne koje se strukturerodnih odnosa obnavljaju u područjimatrgovine, finansija, usluga i međunarodnepodele rada.

• Pokazati da se tržišne operacije oslanjajuna društvene i institucionalne norme kojeotslikavaju asimetrične odnose snagazasnovane na međuzavisnosti rodnosti,klase i rase

Definisanje staranja

- alokacija oskudnih resursa (pretežno rada) kojidoprinose blagostanju drugih, unutar i izvandomaćinstva, za rezultat nemaju uzvratnaočekivanja ni platežnu nadoknadu

- rad koji koji preduzimamo zbog našihsklonosti prema drugim ljudima, osećajaodgovornosti prema njima, te je ponuda radafiksna i neosetljiva na cenu.

Neoliberalni konsenzus u ekonomiji

- drastično ograničenje državne regulative uekonomiji,

- nova prava međunarodnog vlasništva stranihinvestitora

- podređenost nacionalnih država multilateralnim(MA) agencijama (SB, MMF i STO) kojimadominira SAD

- mere MA se širom sveta primenjuju ili krajnjomstrogošću (metodom gvozdene pesnice), ili saizvesnim stepenom fleksibilnosti (metodomplišane rukavice).

Ključne tačke Vašingtonskogkonsenzusa

• privatizacija javnih preduzeća• zaštita imovinskih prava• deregulacija ekonomije• liberalizacija trgovine, fin. tokova i unapređenje SDI• obimno smanjenja poreza• suzbijanja inflacije, garantovanje fin. discipline.• prihvatanje rizika nezaposlenosti i stroga kontrola rada.• smanjenje budžetskog deficita, troškova u vojnom i

javnom sektoru i socijalnih izdataka

Ekonomska globalizacija

izučavanje globalizacije se često svodi samona ekonomsku dimenziju, a ova naneoliberalni konsenzus i pitanja:

- budućnosti svetske ekonomije,- razvojne politike i- uloge države u ekonomiji.

Karl Marx, Das Kapital

•"Vlasnici kapitala i biznisa ce kod radnikapodsticati i stimulisati potrebu da kupujunjihovu skupu robu: stanove, kuce itehnologiju, obvezujuci ih pritom da ulazeu skupe hipotekarne kredite do nivoaneizdrzivosti. I na kraju ti neplaceni dugovice izazvati bankrot banaka, koje ce moratibiti nacionalizovane, pa ce drzava ondakrenuti putem koji vodi u komunizam..."

Stiven Jang• Američki ekonomista, izvršni direktor

organizacije "The Caux Round Table",međunarodne mreže poslovnih lidera kojipromovišu novu kategoriju - "moralnikapitalizam", koncept koji počiva na idejipovezivanja brige za druge ljude i profita.

• Uloga države u pomoći posrnulim finansijskimkompanijama?Približavanje socijalizmu?Da li vlada treba da nadgleda kompanije?

Sesija IV: Feministička ekonomska politika irodno budžetiranje

• Uloga države u ekonomiji i ekonomskojpolitici

• Budžet i rodno budžetiranje

Ekonomska politika

aktivnosti koje preduzima država, putemkojih usmerava privredni rast i društvenirazvoj.

Uobičajeni ciljevi ekonomskepolitike jesu:

• Poželjna stopa privrednog rasta• Smanjivanje stope nezaposlenosti• Dostizanje ili održavanje cenovne

stabilnosti• Uravnotežavanje bilansa plaćanja.

Uobičajeni instrumenti ekonomskepolitike jesu

• Monetarna politika,• Fiskalna politika i• Spoljnotrgovinska politika.

Problem prioriteta

• The objectives and instruments ofeconomic policy are often mutually inconflict, i.e.

• the achievement of one economic policyobjective usually results in the disturbanceof or the failure to realize one or moreother objectives.

Ekonomska politika – rodnoneutralna ili slepa?

Iluzija o neutralnosti ekonomskih politika, njihovihciljeva i instrumenata (D. Elson, 1994: 33 – 45; N.Cagatay, 2003: 22-41; I. Palmer, 2003: 42-87).

Notwithstanding the fact that those policieshave differentiated impacts on men andwomen, gender has been systematicallyignored by the analysis and formulation ofthese policies.

Fiskalna politika...primer- indirektno oporezivanje- direktno oporezivanje

Indirect Gendered Effect of a Tax Increase - it has been observed that indirecttax payment affects women more than men.

Women are given two possibilities in the situation where a rise in taxes oncertain goods and services leads to a rise in the prices:

- to try to increase their paid working hours,- to try to increase the consumer value of the goods by putting more of

unpaid work in their individual output.- Women must increase their efforts in both casesConsumption taxes put a disproportionately higher burden on social groups

with lower earnings because, relative to other groups, they spend a largerproportion of their money on consumption (Isabella Bakker, 1994: 2-29).

Rodno senzibilisana ekonomskapolitika

Ciljevi:

1. Promoviše rodnu jednakost u svim aspektima rada iuklanjanje diskriminacije

2. Promovisanje economskog i društvenog razvoja

NačiniInstrumentiGender Budgeting

Značaj koncepta RB

osnažuje:• demokratsko, efikasno i produktivno

upravljanje resursima i potencijalimanacionalne ekonomije, ili njenimsegmentima,

• participativnost i demokratičnostprocesa odlučivanja i rodnu jednakost.

Pozitivni efekti RB• transparentnost upravljanja javnim finansijama• kreira prostore stakeholderima u nacionalnom dijalogu• svest o značaju sistema praćenja i vrednovanja.• pomaže pristup javnim servisima• pomaže pravljenju društvenih prioriteta• doprinosi smanjenju siromaštva.• efikasnije pružanje donatorske pomoći• smanjuje mogućnost korupcije• doseže do lokalnih nivoa upravljanja• omogućava prikupljanje boljih podataka• uključuje neplaćen rad u javni diskurs života• osnažuje demokratičnost zemlje.

program rodnogbudžetiranja

• naziv programa• situacija – u čemu je problem, šta program treba da

reši• cilj – obezbediti…• aktivnosti – izgradnja….• budžet – kako pribaviti sredstva• indikatori• rodni problemi