4. Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar

DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUMLARHazırlayan: Doç.Dr.Metin COŞKUN

SERMAYE PİYASASI KURULU

2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile 1981 yılında kurulmuştur. Yetkilerini bağımsız olarak kullanan, idari ve mali özerkliğe sahip düzenleyici bir kamu kurumudur. İlgili olduğu bakanlık, Başbakan tarafından görevlendirilen Devlet Bakanlığı'dır. Merkezi Ankaraİstanbul'da bir temsilciliği bulunmaktadır. İstanbul Finans Merkezi olduğunda Merkezi İstanbul, yasal temsilciliği Ankara olacaktır.

SPK’nın Temel Görevi

Sermaye piyasasının güven, açıklık ve kararlılık içinde çalışmasını,

Tasarruf sahiplerinin yani yatırımcıların hak ve yararlarının korunmasını sağlamaktır.

SPK’nun Hizmet Birimleri

Bakanlar Kurulu kararı ile atanan yedi üyeden oluşur. Bakanlar Kurulu, Başkanı atar.

KURUL'UN HİZMET BİRİMLERİ (DAİRELER)1.Denetleme Dairesi2.Ortaklıklar Finansmanı Dairesi3.Aracılık Faaliyetleri Dairesi4.Kurumsal Yatırımcılar Dairesi5.Piyasa Gözetim ve Denetim Dairesi6.Araştırma Dairesi7.Muhasebe Standartları Dairesi8.Bilgi İşlem, İstatistik ve Enformasyon Dairesi9.Hukuk İşleri Dairesi10.İdari ve Mali İşler Dairesi11.Kurumsal İletişim Dairesi12.Strateji Geliştirme Dairesi

SPK’nin Mali Yapısı

Kurul'un mali özerkliği vardır.

Kurul'un bütün giderleri özel bir fondan karşılanır.

Kurul giderleri > Fon gelirleri

Hazine Müsteşarlığı bütçesinden alınan payla kapatılır.

1992 yılından beri gelirler giderleri karşılamıştır.

SPK’nun Personel Alım Politikası

Kurulun Uzman Yardımcılığı ve Uzman Hukukçu Yardımcılığı Sınavı;

1- Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS),

2- Giriş Sınavı; Yazılı Mesleki Sınav, Sözlü Sınav

şeklinde iki aşamalı olarak yapılır.

SPK’nun Şirketlerle İlgili Yetkileri

Yerli veya yabancı şirketlerin menkul kıymetleri Türkiye’de halka arz olunacaksa Kurul kaydına alınması zorunludur.

Menkul kıymetin Kurul kaydına alınabilmesi için şirketlerin gerekli belgelerle Kurula başvurmaları, yatırımcıyı bilgilendirmek için hazırlanan izahnamenin Kurulca onaylanması gerekir.

SPK’nun Kayda Alması Gereken İşlemler

Hisse senetlerinin veya borçlanma araçlarının şirketler tarafından ihracı,

Halka arz,

Varlığa dayalı menkul kıymet, oydan yoksun hisse senedi ve hisse senedi ile değiştirilebilir tahvil ihracı,

Gayrimenkul yatırım ortaklıklarının, yatırım ortaklıklarının ve yatırım fonlarının menkul kıymet ihraçlarıdır.

Ayrıca;

Pay sahiplerine çağrıda bulunulması veya vekaleten oy hakkı toplanması,

Kayıtlı sermayeye geçiş ve tavan tespiti Kurul iznine tabidir.

SPK Kaydının Amacı

Kayda alma demek yatırımcının katılımcı olma veya olmama yönündeki kararı vermek için ihtiyacı olan temel unsurları izahnamenin taşıdığını ve doğru olarak sunduğunu gösterir.

Kayda alma ihraç edilen menkul kıymetin Kurul’ca teminat altında olduğunu veya ihracın kalitesini göstermez.

Kayda alma Kurul Başkanı’nın veya vekilinin imzasını taşıyan bir belge ile olur.

Kurul gerekli gördüğü hallerde izahnameye yatırımcılar için uyarılar koyar.

Bu uyarılar işlemin veya şirketin kalitesi ile ilgili olmayıp, sadece yatırımcıların belli konulara dikkatini çekmek ve yanlış bilgilendirilmesini önlemek amacıyladır.

İzahnamede Hangi Bilgiler Verilir

Menkul kıymetlerin halka arzında yatırımcıya açıklanacak bilgiler izahnamede yer alır.

İzahnamede,

Şirket hakkında bilgiler,

Finansal durumu belirten mali tablolar

Detay faaliyetler bilgileri bulunur.

Yatırım fonları ve ortaklıkların dağıtacağı izahnamede,

portföyün kompozisyonu

yatırım kriterleri

satış ve alım komisyonu bilgileri

yönetim ücretleri gibi bilgiler yer alır.

SPK’nun İzin Vereceği Sermaye Piyasası Kurumları

Yatırım fonları

Yatırım ortaklıkları

Aracı kurumlar

Bağımsız denetim kuruluşları

Portföy yönetim şirketleri, yatırım danışmanlığı şirketleri

Gayrimenkul yatırım ortaklıkları

Derecelendirme kuruluşları

Genel finans ortaklıkları

Risk sermayesi yatırım fonu ve ortaklıkları

SPK’nın Gözetimi

Borsalardaki fiyat hareketliliği,

Kamuya açıklanmamış bilgilerin kullanılarak yapıldığı işlemler (içerden öğrenenlerin ticareti),

Kanuna aykırı olarak zamanında yapılamayan kamu açıklamaları,

Hisse senetleri fiyatları üzerinde manipülasyon yapılması veya yanıltıcı veya yanlış bilgiler yayılması,

Kurul düzenlemelerine aykırı uygulamalara girişilmesi,

Sermaye piyasası kanunu ihlalleri: yetkisiz halka arzlar, yanlış bilanço açıklanması

SPK’nın Gözetimi

KURUL, YANILTICI YANLIŞ BİLGİ VARSA;

1. Şirketten düzenleme yayınlamasını ister.

2. Şirketin piyasaya verdiği bilgilerin tebliğlere aykırı olduğunu bildirerek dava açar.

3. Özel durumlarda şirketin doğru bilgileri yayınlamasına kadar borsada işlem görmesinin durdurulmasını borsadan ister.

4. İdari veya cezai yaptırımlar uygular.

SPK’nın Denetimleri

Bir yaptırım koyabilir,

Konuyu kapatabilir,

Konuyu kanuni takibat yapılmak üzere mahkemeye verebilir,

Uyarıda bulunabilir.

Verdiği izinleri kaldırabilir yani geri çeker,

Zararın tazminini isteyebilir,

Mahkemeden; varlıkların dondurulmasını isteyebilir,

Yapılan sermaye piyasası faaliyetini durdurabilir.

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI

Osmanlı Devleti döneminde;

Para miktarının ayarlanması, kredi hacminin düzenlenmesi, altın ve döviz rezervlerinin yönetilmesi, iç ve dış ödemeler gibi ekonomik faaliyetler hazine, darphane, sarraflar, vakıflar, loncalar gibi farklı kesimlerce yürütülmüştür. Osmanlı Devleti “altın sikke” basmıştır.

Osmanlı Devleti senyoraj hakkını ilk kez 1839 yılında kullanmış ve “kaime-i nakdiye-i mutebere” adlı kağıt parayı çıkartmıştır.

1854 Kırım Savaşı sırasında ilk kez yurt dışından borçlanma gerçekleştirilmiştir. Bu borçlanma ile hükümetle Avrupa ülkeleri arasında borçların ödenmesi konusunda aracılık etmek üzere 1856 yılında İngiliz sermayeli “Ottoman Bank” (Bank-ı Osmani) kurulmuştur.

Bankanın yabancı sermayeli olması tepkilere yol açmıştır. Ayrıca, Birinci Dünya Savaşı sonrasında dünyada emisyon sağlayacak merkez bankalarının kurulması ve ülkelerin kendi para politikalarını belirlemeleri yönünde bir eğilim ortaya çıkmıştır.


Kurtuluş Savaşı’nın ardından;

Kazanılan siyasi bağımsızlığı ekonomik bağımsızlıkla güçlendirmek için bir merkez bankası kurulması yönünde çalışmalar başlamıştır.

Bu konu ilk olarak 1923 İzmir İktisat Kongresi’nde ele alınmıştır.

Diğer ülkelerin merkez bankalarından da görüş alınmıştır; Hollanda (Vissering raporu), İtalya (Kont Volpi)

Merkez Bankası yasa tasarısı 11 Haziran 1930 tarihinde TBMM’de kabul edilerek “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu” adıyla 30 Haziran 1930 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

Kuruluş sürecinde, halkın hisse satın alması yönünde kamuoyunda tanıtım kampanyaları yapılarak özellikle devlet memurlarının banka hisselerini satın almaları teşvik edilmiştir.


İlk Umum Müdürlük Binası İlk Çalışanlar, 1932

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası3 Ekim 1931 tarihinde faaliyetlerine başlamıştır.

Bankanın Unvanı Neden Türkiye “Cumhuriyet” Merkez Bankasıdır?

Yasa tasarısında Merkez Bankasının, bir cumhuriyet kurumu olduğunu vurgulamak amacıyla Türkiye Cumhuriyeti ile ilişkilendirilmesi istenmiş; ancak Bankanın merkezi idareden bağımsız bir kurum olduğunu vurgulayabilmek için kamu kurumlarından farklı olarak ismi “Cumhuriyet Merkez Bankası” olarak belirlenmiştir. “Türkiye Cumhuriyeti” ibaresine ve kısaltılmış şekli olan “T.C.” ifadesine özellikle yer verilmemiştir. Uluslararası ilişkiler göz önüne alınarak bu isim Meclis İktisat Encümenindeki görüşmeler sırasında “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası” olarak değiştirilmiştir.

Merkez Bankası bağımsızlığı ne demektir?

2001 Nisan: TCMB Yasası’nda değişiklikle ile fiyat istikrarı tek ve öncelikli hedef olarak belirlenmiştir.

Amaç bağımsızlığı yoktur: Enflasyon hedefi; Hükümet ve TCMB tarafından belirlenir.

Araç bağımsızlığı vardır: Politikayı ve araçlarını TCMB tespit eder.

Büyüme ve İstihdam? “Banka, fiyat istikrarını sağlama amacı ile çelişmemek kaydıyla Hükümetin büyüme ve istihdam politikalarını destekler.”

Finansal İstikrar – Destekleyici Amaç: “Finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirler almak…”

Karar alma sürecinde kurumsallaşma; PPK kurulmuştur.

Başkan Yardımcılarının görev süresi 5 yıla uzatılmıştır.

2001 Kasım: Kamuya ve Hazineye kredi veya kısa vadeli avans verilmesine son verilmiştir.

Temel Görevleri

Açık piyasa işlemleri yapmak,

Hükümetle birlikte Türk Lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirleri almak ve yabancı paralar ile altın karşısındaki muadilini tespit etmeye yönelik kur rejimini belirlemek,

Zorunlu karşılıklar ve umumi disponibilite ile ilgili husus ve esasları belirlemek, reeskont ve avans işlemleri yapmak,

Ülke altın ve döviz rezervlerini yönetmek,

Türk Lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek, ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemleri kurmak, kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz işlemesini ve denetimini sağlayacak düzenlemeleri yapmak.

Temel Yetkileri

Türkiye’de banknot ihracı imtiyazı tek elden Bankaya aittir.

Banka, Hükümetle birlikte enflasyon hedefini tespit eder, buna uyumlu olarak para politikasını belirler. Banka, para politikasının uygulanmasında tek yetkili ve sorumludur.

Banka, fiyat istikrarını sağlamak amacıyla Kanunu’nda belirtilen para politikası araçlarını kullanmaya, uygun bulacağı diğer para politikası araçlarını da doğrudan belirlemeye yetkilidir.

Banka, nihai kredi mercii olarak bankalara kredi verme işlerini yürütür.

Nihai Amacı

Merkez bankalarının nihai amacı fiyat istikrarını sağlamak ve sürdürmektir.

Fiyat istikrarı; insanların yatırım, tüketim ve tasarrufa yönelik kararlarında dikkate almaya gerek duymadıkları ölçüde düşük bir enflasyon oranını ifade eder.

Bugün için gelişmiş ülkelerde % 1 - % 3 arasındaki enflasyon oranları düşük enflasyondur.

Fiyat istikrarının sağlandığı ortamlar ise bu seviyelerin belli bir süre sürdürüldüğü ve ekonomik birimlerin yükselmesini beklemediği ortamlardır.

HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI

Osmanlı Devletinden bu yana faaliyet gösteren Hazine Müsteşarlığı, çeşitli aşamalardan geçtikten sonra 9 Aralık 1994 tarih ve 4059 sayılı Kanun ile Hazine Müsteşarlığı adı ile bugünkü adı ve yapısına kavuşmuştur. Hazine Müsteşarlığı, Başbakan’a bağlıdır. Başbakan, Hazine Müsteşarlığı ile ilgili yetkilerini gerekli gördüğü taktirde bir Devlet Bakanı vasıtasıyla kullanabilmektedir. Hazine Müsteşarlığı; merkez, taşra ve yurtdışı teşkilatları ile bağlı kuruluşlardan meydana gelmektedir. Müsteşar, Hazine Müsteşarlığının üst yöneticisidir.

Hazine Müsteşarlığı’nın Görevleri

Ekonomi politikalarının tespitine yardımcı olmak,

Hazine işlemleri ve kamu finansmanına ilişkin faaliyetleri yürütmek,

Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve devlet iştiraklerine ilişkin pay sahipliğinin gerektirdiği faaliyetleri yürütmek,

İkili ve çok taraflı dış ekonomik ilişkileri düzenlemek,

Uluslararası ve bölgesel ekonomik ve mali kuruluşlarla ilişkileri yürütmek,

Yabancı ülke ve kuruluşlardan borç ve hibe alınması ve verilmesine ilişkin işlemleri yürütmek,

Ülkenin finansman politikaları çerçevesinde sermaye akımlarına ilişkin düzenlemeleri yapmak ve kambiyo rejimine ilişkin faaliyetleri yürütmek,

Sigortacılık sektörüne ilişkin izleme ve düzenleme faaliyetlerini yürütmek,

Yatırım ve yatırım teşvikleri ile doğrudan yabancı sermaye yatırımları faaliyetlerini düzenlemek, uygulamak, uygulamanın izlenmesi ve geliştirilmesine ilişkin esasları tespit etmek,

İlgili mevzuatla verilen diğer görevleri yerine getirmektir.

BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU (BDDK)

Türk bankacılık sektörü için 1990’lı yıllar yüksek dalgalanmaların yaşandığı bir dönem olmuştur. Bu dönemde bankalar yoğunluklu olarak kamu menkul kıymetlerine yatırım yapmış ve yüksek yabancı para açık pozisyonları ile çalışmışlardır. Bu aşırı risk alma eğilimi, Türk Lirasının büyük oranda değer kaybettiği 1994 krizi ile ekonomiye ağır maliyetler yüklemiştir. Kriz, diğer yapısal sorunlar ile birleşerek oldukça şiddetli etkiler doğurmuş ve 1994-1999 döneminde 11 bankaya el konulmuştur.


Bu dönemde bankacılık sektörünün düzenlenmesi ve denetlenmesinde parçalı bir yapı bulunmaktadır. Hazine Müsteşarlığı Bankacılık Kanununun uygulanmasından, Kanuna ilişkin ikincil düzenlemelerin hazırlanmasından, yerinde denetimlerin gerçekleştirilmesinden ve bankalara yönelik idari ve cezai yaptırımların uygulanmasından sorumlu iken, Merkez Bankası da bankaların uzaktan gözetiminden ve tasarruf mevduatını sigorta eden Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nun (TMSF) idare ve temsilinden sorumludur.


1999 yılında bankacılık sektörünün düzenlenmesi ve denetlenmesindeki bu parçalı yapının ortadan kaldırması ve sektöre ilişkin tek bir bağımsız denetleyici ve düzenleyici kurumun kurulması kararlaştırmıştır. Buradaki temel amaç, düzenleme ve denetimin etkinliğinin artırılması ve bağımsız bir karar alma mekanizmasının oluşturulmasıdır. Bu gelişmelerin sonucu olarak, 4389 sayılı Bankacılık Kanunu ile kamu tüzel kişiliğine haiz, idari ve mali özerkliğe sahip otorite olarak Haziran 1999’da Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) kurulmasına karar verilmiş ve Kurum Ağustos 2000’de faaliyetlerine başlamıştır.


Kurum daha önce Hazine Müsteşarlığı ve TCMB bünyesinde bulunan, bankacılık sektörünün gözetim ve denetiminden sorumlu kamu birimlerinin yanı sıra Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı ve Maliye Bakanlığı’ndan naklen atama yoluyla görevlendirilen personeli de bünyesinde bir araya getirerek 31.08.2000 tarihinden itibaren Ankara’daki merkez binasında faaliyete geçmiştir.


BDDK, 5411 sayılı Bankalar Kanunu ile ilgili diğer mevzuatın verdiği yetkiler çerçevesinde finansal piyasalarda güven ve istikrarın sağlanması, kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışması, mali sektörün gelişmesi , tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması için oldukça önemli ve kapsamlı görev ve yetkilere sahiptir.

BDDK, bankalar, finansal holding şirketleri, finansal kiralama, factoring ve tüketici finansman şirketlerinin denetimini yapmaktadır.

TASARRUF MEVDUATI SİGORTA FONU (TMSF)

Fon, 5411 sayılı Kanun ve ilgili diğer mevzuat ile verilen yetkiler çerçevesinde tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması amacıyla, mevduatın ve katılım fonlarının sigorta edilmesi, Fon bankalarının yönetilmesi, mali bünyelerinin güçlendirilmesi, yeniden yapılandırılması, devri, birleştirilmesi, satışı, tasfiyesi, Fon alacaklarının takip ve tahsili işlemlerinin yürütülmesi ve sonuçlandırılması, Fon varlık ve kaynaklarının idare edilmesi ve Kanunla verilen diğer görevlerin ifası için kurulmuş olup kamu tüzel kişiliğini haiz, idarî ve mali özerkliğe sahip bir kuruluştur.

Documents

4. Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar