7 k h × ng v m k ng v · 7 k h ×ng v m kng v ©n 2 Bà Kinh có tánh hay l éc l ¥o, nh mng th ©y bà Ch ë không nh ³c t ßi c m Nhung, bà không Q å b m ki ÿ Õng tro

h ng v ng v n 1 www.hobieuchanh.com

h ng v ng v n Bi u Chánh

N TH N M

MÀNG NG I X A(21) I

Th y Phan V nh Xuân làm ký l c t i Tòa B M Tho h n 8 n m, th y ng thôn ngônvà làm vi c c ng nh m y th y ký khác, th y không co quy n mà tr ng tr ai, c ngkhông có th mà nâng ai, th y ch gi b n ch “thanh cao chánh tr c” d u g ptr ng h p nào th y c ng không quên b n ch ó.

Ng i ta ng than phi n v thói bóc l t thì V nh Xuân gi thanh liêm, ng i ta ngau kh v i s hi p áp thì V nh Xuân gi chánh tr c, ng i ta ua nhau h ng hách xa hoa

thì V nh Xuân an ph n thanh b n, vui thú phong l u, ch i cách cao th ng.nh Xuân c x trong vòng ngh a nhân, ki m c, khiêm nh ng, ôn hòa, giúp ng i

ch không h i ng i, ai ph i thì g n, ai không ph i thì lánh xa, không dua b , n nh hót ai,không thù oán, gi n l n ai, th y ch n nh v y ó mà thôi, ch không mong h c thói anhhùng hay quân t gì h t, mà c ng c công chúng xa g n ng i khen kính m n, th m chí m yng i x m xì chê th y kh kh o không bi t th a c h i mà làm giàu, nh ng tr c m t h

ng ph i kiêng n , ph i s t sè nh g b c.Khi V nh Xuân c i c v giàu mà th y không i cách n thì ng i ta ch a nói gì

n ch ng th y ng thu n b ng i v quí y, quí là t i có gia tài sau l ng, b màth y không có chút bu n ti c, ch ng ó ng i ta m i ch c l i l c u, m i hi u th y ái mth gì quí h n b c ti n, v n ru ng.

Mà thi t V nh Xuân r t b C m Nhung c r i, th y không bu n, không ti c, khônggi n, không phi n chút nào h t. th y g r i x p mà c t t m hoành có thêu b n ch „S t c m

o hi p“ c a m y ông m y th y chúc m ng cho th y lúc c i v , th y cho m vui ch in sóc V nh Tân, ch m nom d ng cho cho n, th y hòa n, làm thi v i ông Kinh L ng,

vui ch i hoài không nhàm không chán.êm nào không n không làm thi, thì V nh Xuân chong èn ng i t i bàn vi t, ho c c

sách, ho c xem lu t l hành chánh m r ng ki n th c và rành r ngh nghi p thêm mà hng i l i bàn vi t thì th y ch ng kh i nhìn bút tích c a Cúc H ng, có khi nhìn trót n a gi ,nhìn r i l l ng th m h i Cúc H ng u thai trong nhà nào, âu, n m nay cô c baonhiêu tu i ?

m nay V nh Xuân n l ng l n r i, s l ng châu c p cho gia ình xài không h t thmà bà H ng v n v n còn gói bánh ú, bánh tét mà m cho b n hàng hoài, vì thím T Cam

theo nói gói bánh không c c kh gì, l i bánh ngon bán c, m i tháng có l i n b n n mch c ng, n u d p ngh thì u ng l m.

Ba Kha qua th m V nh Xuân th ng th ng, l n nào qua c ng có cho , khi thì cho tràngon khi thì cho xoài mít ho c cau d a, anh em g p nhau c ng vui v thân thi n, nh h itr c, nh ng c hai ng i không bao gi nh c t i C m Nhung.

Bà Ch Thi u c ng có qua th m ch sui v i cháu ngo i, l n u vì th n thùa nên bà bng không vui ch ng th y ch sui v n ni m n nh x a, mà chàng r i làm vi c v c ng chào

ng l , thì bà h t ái ng i n a, nên vài ba tu n bà qua th m m t l n, qua th ng t nhiênquen v i V nh Tân, r i bà ngo i v i cháu ngo i vui v nói chuy n v i nhau, gây c c mtình, không còn ng n ng i gì n a.

Bà H ng v n th y con ã v , song v n còn thân thi n v i m v nh x a, l i th ybà Ch qua th m th ng, n u mình không th m l i thì th t l , nên r bà Kinh i th m bà Ch

ng em V nh Tân qua bên ngo i nó ch i. Hai bà qua Ch C m y l n, mà không l n nàoth y d ng C m Nhung, l i c ng không nghe bà Ch nói t i.

http://www.hobieuchanh.com


Bà Kinh có tánh hay l c l o, nh ng th y bà Ch không nh c t i c m Nhung, bà không b i ng tro tàn vì s nó bay b i nh ng bà c tìm ng i quen mà dò d m trót c n m tr ii nghe tin t c ch c ch n mà nói l i cho bà H ng v n hay. Theo l i ng i trong xóm nói

i bà, thì c án Tòa cho phá hôn thú r i, C m Nhung qua v i anh là T Thông bên B nTranh. Cách ít ngày cô sanh m t a con gái nh ng vì cô bu n r u nên thai không c

nh. a gái t i l i ó sanh c có m y ngày r i nó ch t. Cô C m Nhung au luôn m ttháng, ch ng cô m nh r i Ba Khai m i cho xe qua r c cô v Ch C mà . T y n nay

m Nhung m c v i, t i ngày nhà c u ho c nhà b p, ch không c léo lên nhà trên.Bây gi cô m teo, hai má cóp, c p m t sâu, cái s c p ngày tr c m i ph n, bây gi chcòn vài ba ph n. M i l n bà H ng v n em V nh Tân qua th m bà Ch thì cô C m Nhungch y ra v n mà tr n, không dám cho con v i m ch ng c th y m t cô.

Bà H ng v n nghe nh v y thì bà ng lòng bà khen Ba Khai tr gia thi t nghiêm, emph m t i ph i s ng mà n t i, nh ng s ng hèn h , u s u, ch không c s ng cao sang,vui v n a. Mà bà t i ngh êp cho thân ph n C m Nhung, r i sa ch n s y b c mà c nh i

i c i hoá ra c nh i thê th m.Th y thu c Ho ng c n ph gi a ông Kinh v i V nh Xuân, th y tr ph ng lên C u

Kho trên Sài gòn m ti m coi m ch và h t thu c b c v i cao n hu n tán. Bà H ng v n ãcó ti n d c b n n m tr m, th y con hay có khách t i ch i, mà m t c n ch t h p ti pkhách b t ti n. Bà bàn tính v i bà Kinh, t ý mu n m n luôn c n c a th y Ho ng ng d n hai c n cho r ng rãi. Bà Kinh tán thành vi c y l m, bà nói m n thêm c n ó riêng cho

nh Xuân, hai ng i qua n ch i v i nhau thu n ti n không bi t ch ng nào. T i b a ó haibà nói cho V nh Xuân v i ông Kinh hay, hai ng i n y ch u li n. Bà Kinh m i lãnh i nói v ich ph mà m n.

m mai, Ba Khai i ch , ghé giao bánh trái c a bà Ch g i cho V nh Tân. C u g p tha ch ph sai ra coi ng d m vá và s n ph t c n nhà tr ng cho s ch s ng th y thông

. C u khuyên bà H ng v n nh n d p có s n th , bà bi u phá vách phía trong làm c a nghai c n thông v i nhau, qua l i cho ti n. Bà ch u. C u ch cho th tr c a r i c u v .

n x mát bà Ch Thi u qua n a. Bà th m ch sui v i cháu ngo i. Bà qua coi c n nhàth ang làm, r i i luôn qua th m bà Kinh. Th a lúc không có m t ch sui, bà Ch m kh nnh l y 10 t m gi y s ng trên ô tr u mà nói v i bà Kinh: “Thu nay tôi có ý mu n giúpcho th y thông s p t b n cho sung s ng. Mà nói cách nào th y c ng không ch u. B n

ch ng ph i lìa nhau tôi mu n cho th y n m ba ngàn ho c mua nhà cho th y , mà th ng Batôi nói h t s c, th y c t ch i hoài. Hôm nay th y ch u d n m t c n riêng ng cho thongth mà ti p khách. Th y ph i mua s m c cho t t ng d n coi cho c. Tôi mu n ch uti n cho th y mua s m mà h i tr c th y còn không ch u th ng ti n c a tôi, bây gi tôinói ra tôi s th y t ch i n a. Nói v i ch sui tôi, thì tôi s ch c ng không ch u. Th y thôngthanh b ch nh v y, l nào ch sui tôi làm trái ý th y. V y tôi xin g i m t ngàn cho bà. Bàth a lúc nào ch sui tôi vui, bà to nh c t ngh a s thành tâm h o ý c a tôi cho ch bi t, r i haibà dùng s ti n n y mà s m cho thi t t t ng d n coi cho vui. N u ph i c n dùng thêm

t hai ngàn n a m i mua thì bà c cho tôi hay, tôi s a thêm n a. Th ng Ba tôi nó ctheo c n d n ph i mua cho t t, ng hà ti n. N u mu n mua bàn gh hay t gi ng th gì

ây không có thì bà cho nó bi t, nó s lên Sài gòn mua ch v cho. Nó mu n lãnh d n nhàcho th y thông h n hòi, nh ng nó s th y thông không ch u, nên nó không dám ra m t, vì v ynên tôi ph i c y bà l p th làm giùm cho êm”.

Bà Kinh bi t bà Ch v i Ba Khai thành thi t quí tr ng V nh Xuân và h o tâm giúp lòng m n ti c, ch ch ng có ý chi khác, b i v y bà ch u lãnh u ình v i bà H ng v nng lo d n nhà cho V nh Xuân mà không cho th y bi t có m con bà ch nhúng tay vào. Bày m t ngàn ng b c mà c t, s r i bà H ng v n l i bà th y thì b i l m u k .

Trong lúc g n d n nhà, bà Kinh m i t riêng s bà Ch giúp ti n cho bà H ng v n hayvà gi kín ng cho V nh Xuân bi t.



Ba Khai qua h ng ngày d t hai bà i l a mà mua. M Tho thì có bàn gh t vánmua c. Ba Khai lãnh lên Sài gòn mua m t gi ng s t, m t ng h treo v i m t b r a

t mà ch v . Nh ba bà giúp m t, thành th c n nhà c a V nh Xuân thi t p , có , bên c n c em qua ch có cái bàn vi t, cái t sách, v i cái khuôn li ng l ng bút tích Cúc

ng mà thôi.nh Xuân th y càng b a càng có thêm mà nào c ng quí giá, thì h i m ti n âu

mà mua nhi u d v y. Bà H ng v n nói ti n bà bán bánh có l i dành m y n m naynên bây gi có d p thì xài, c t làm chi n a. V nh Xuân không tin, có ý nghi m vay m n c ang i khác, ho c có bà Ch ti p giúp. Th y h i bà Kinh thì bà Kinh c ng nói nh bà H ng

n, b i v y th y bít l i, h t nói n a c.Vì bây gi t i hai c n mà con Sen l i xin thôi, bà H ng v n ph i m n th ng Ca 17

tu i, ph v i thím t Cam, gi t cho V nh Xuân và ban êm có khách nó lo trà n c choti n. Th ng nh thi t gi i, l làng vui v , mua lá chu i, i ch , ph n u c m, quét nhà, gi t

, làm vi c nào c ng g n.nh Xuân c s ng t do m t mình trong m t c n nhà có ti n nghi mà rèn t p v n

ch ng, nhóm b n c m thi, th y l u tâm vào èn sách công phu, mê m n v i phong l u thú.

êm nào ông Kinh c ng qua mà àm o r i khi ngâm câu tao nhã, lúc to nh ti ngn, b a nào có c Hu n Trai vô thì thêm gi ng tiêu nghe ph i ng can tr ng, hi p v i

ti ng kìm g i n i ni m s u th m.n ã thanh tao, n ã thi n ngh , V nh Xuân m r ng giao thi p càng ngày càng

ng thêm. Ch ng nh ng nh c s t ph ng nh các c N m Diêm, Ký Qu n, Ký Hi p, TTh c, T Khôi lui t i th ng th ng mà thôi, mà nh ng v n s có danh trong L c T nh nh

y c M ng Liêm, Tòng Khuê, Ngu n Tiêu, Thanh Phong, Lê Sum, Bá Nghiêm, Ho ngTiêu u là khách tri âm, ng chí c a V nh Xuân h t th y.

Trót m y n m, V nh Xuân s ng v i chu i ngày th nh th i, kh e kho n, t c l y tránhkh i, nhi m v gi xong. Ch ng V nh Tân c 7 tu i, th y cho nó n tr ng mà h c, cóth ng Ca a i r c v m i bu i.

m V nh Xuân c 35 tu i, th y có u ki n d thi ch c Tri Huy n. Thi t th ykhông ham tranh danh, ch mu n an nhàn ng d ng chí và nuôi m mà thôi, mà m y th y

theo c hoài, nh t là v ch ng ông Kinh L ng nói không làm vi c nhà n c thì ch ngnói làm gì, ch ã ch n quan tr ng thì ph i ti n b c v i ng i ta, t i sao l i mu n th ithoát. Hu ng chi th y vi t Pháp v n d dàng, nói ti ng Pháp nh m l , hi u bi t các c quanhành chánh, áng m t làm quan Huy n, t i sao l i không ch u làm ? D u th y không mu n,th y c ng làm cho bà m già vui lòng c th y a con bà d ng d c dày công, nay nóchi m c m t a v kh quan trong xã h i.

Ông Kinh L ng gi i thi t. Ông bi t V nh Xuân là ng i chí hi u, ông em cái thuy tó mà nói làm cho V nh Xuân xiêu lòng li n.

nh Xuân làm n xin d thi ch c Tri Huy n. Thi t th y thi u d dang, l i gi t danhth khoa n a.

y th y M Tho hùn ti n t ti c ãi V nh Xuân mà m ng cho th y g i b c ngmây r ng rãi.

Bà Ch Thi u hay tin thì tr a bà qua li n mà chúc m ng cho V nh Xuân, r i t i Ba Khain qua mà m ng riêng ph n c u n a. Th a lúc có bà H ng v n v i ông Kinh, bà Kinh t, Ba Khai m i ng d y mà nói: “Má ôi hay rg N m thi u Tri Huy n, má tôi m ng

quá, h i nãy má tôi hay tôi qua th m d ng N m, má tôi bi u tôi thay m t m i d ng N m,i bác v i ông Kinh, bà Kinh n a, b a chúa nh t qua nhà n c m tr a v i má tôi m t b a,

không ph i y n t êc gì, y là b a c m thân m t trong gia ình má tôi t lòng m ng chong công danh c a d ng N m hi n t ch không có ý chi khác. V y tôi cúi xin bác, ông

Kinh, bà Kinh v i d ng N m vui lòng ch p thu n, ch n u t ch i thì má tôi bu n l m”.nh Xuân d d , ng i l ng thinh, suy ngh .



Bà H ng v n nói: “T ngày có chuy n, ch sui v i c u Ba qua th m hoài, mà conkhông th m l ng tr l m t l n nào h t, hôm nay con c hi n t, ch sui mu n cho conqua nhà n c m v i ch m t b a. V y con không nên ch i t . B nào c ng là tình me con, chsui b n là bà ngo i c a th ng Tân. Con thi u má m ng thì ch sui b n c ng m ng. Conkhông c phép ph tình ch sui v i c u Ba, d u m y n m nay v ch ng xa nhau, song chsui c ng v n ãi con là con r , không i ý thay lòng chút nào h t.

Ông Kinh v i bà Kinh ti p vô mà nói, th nào V nh Xuân c ng ph i nh m l i c a bàCh m i, không c t ch i. V nh Xuân th y ai c ng ng ý ch p thu n h t nên th y ph ixuôi theo, c y Ba Khai v th a v i bà Ch r ng tr a chúa nh t bà con bên nây s qua n c m

i bà Ch m t b a cho vui lòng. Ba Khai h t s c vui m ng, h a chúa nh t, l i 9 gi , s choxe r c bà H ng v n, bà Kinh v i V nh Tân qua tr c r i xe tr l i r c ông Kinh v i V nhXuân i chuy n sau.

Ba Khai v r i, m y ng i m i bàn lu n thái c a bà Ch và Ba Khai. Ai c ng côngnh n m con bà Ch thi t tình m n tr ng V nh Xuân, tr ng ng i bi t o ngh a, ch khôngph i có ý lân la ng c y quy n, c y th . V nh Xuân h i m y n m nay C m Nhung có ch ngkhác hay không và làm ngh gì âu, sao không nghe bà Ch ho c Ba Khai nh c t i. BàKinh m i t cho V nh Xuân bi t tin t c c a bà lóng nghe, bà nói khi phá hôn thú r i, Ba Khai

i dùng quy n anh l n mà tr t i em h . a C m Nhung qua B n Tranh v i anh là TThông. Sanh con gái, a nh ch t, m b nh n ng. Ch ng C m Nhung m nh r i, Khai m icho r c v nhà bên Ch C , b t Nhung m c v i, ch không cho m c hàng l a n a. nhà c u v i nhà b p, ch không c leo lên nhà trên, không i ch i, mà ai t i c ng không

c nói chuy n. M y l n bà Kinh hay bà H ng v n em V nh Tân qua th m bà Ch , thìm Nhung s t ra sau v n mà tr n, không c th y m t con hay m ch ng. Bà Kinh khen

ba Khai th quy n cho cha mà tr o nhà thi t là nghiêm kh c; mà theo ý bà ph i g t gao nhy n i duy trì m t c thu n phong.

Ông Kinh không hi p ý v i bà, ông nói ng i có t i ph i n t i thì ã ành, nh ngcách Ba Khai làm có h i quá l . V nh Xuân bu n hiu, không nói chi h t. Sáng chúa nh t xequa s m r c bà H ng v n, V nh Tân v i bà Kinh i tr c. Tuy xe tr qua li n, song V nhXuân bi u xa phu ch , n 10 gi th y m i i v i ông Kinh.

Xe ng ng thì có Ba Khai v i T Thông, hai anh em m c áo dài àng hoàng, ch c s nngoài sân mà ti p khách.

ã m y n m r i V nh Xuân không eó ch n n ây n a, nh ng mà hôm nay th ykhông b ng , b t tay chào hai anh v c , r i x ng x m b c lên th m mà vô nhà.

nh Tân l t t ch y ra ó ón cha.nh Xuân th y bà Ch ng ng i trên b ván l n phía trong v i bà Kinh và bà

ng v n. Th y n m tay V nh Tân d t i th ng vào ó. Ông Kinh c ng i theo sau.Bà Ch leo xu ng ván ng chào khách.

nh Xuân l i g n ch p tay chào m v c và h i: “Th a má, b a nay kh e m nh haykhông ?”.

Nghe chàng r c , bây gi là quan Huy n, c ng v n g i bà b ng má nh h i tr c, bàCh vui bu n l n l n, bà c m xúc c c m, nên mi ng thì c i mà nói: “ , b a nay mákh e, má vui l m”, mà hai gi t n c m t ch y t hai gò má c a bà.

ã có cái bàn nh v i hai cái gh s n tr c b ván, bà Ch m i ông Kinh v i V nhXuân ng i ó ng g n v i m y bà nói chuy n cho .

Thông b ng m t bình trà m i em lên, ba Khai r c l y mà rót hai tách, v a rót v anói: “Tôi bi t ông Kinh v i d ng N m a u ng trà ngon, nên hôm qua có d p i Sài gòn, tôivô Ch L n ki m mua trà th ng h ng m i ông Kinh v i d ng N m u ng th coi thi t tràngon hay không, m c tôi không quen u ng trà tôi không hi u ngon, d ”.

Ông Kinh u ng th , ông khen trà thi t ngon. V nh Xuân c ng khen ngon và h i trà hi ugì.T Thông em h p trà a cho V nh Xuân coi, V nh Xuân v a ngó th y thì nói: “Trà Thi cQuan Âm mà, ây không có bán, vì ít ai mua, ng i không quen u ng trà, h chê nó ng



i giá m c b ng hai Trung qu c k ch ng. Có m t mình c Hu n Trai a, c c ng ph i g imua trên Ch L n m i có”.

nh Tân c x n b n ng m t bên cha. Bà H ng v n kêu l i ván mà ng i cho chanói chuy n. Tân không ch u i. T Thông th y v y m i nh c thêm m t cái gh d a bên

nh Xuân r i Tân lên ng i ch i.Bà Ch ngó r , ngó cháu ngo i, trong lòng hân hoan vô cùng, song c p m t bà t r t.Ba Khai lo c m khách, còn T Thông thì coi s p t bàn n, d n n t i cái bàn tròn

gi a nhà, ch ti p khách quí.nh Xuân nói chuy n vui v , thân thi t nh h i tr c, không thay i chút nào. Nói v i

bà Ch th y c ng x ng con và c ng g i b ng má. Cái dó làm cho bà h t th n thùa, h t b ngnên bà vui v g i V nh Xuân b ng con v i gi ng ng t ngào êm m, y tình ngh a, yth ng yêu. Bây gi bà th y rõ tai h a n m tr c x y ra trong nhà, bà t ng nó ã phá h nhphúc gia ình c a bà tiêu tan h t, không dè nh lòng qu ng i c a chàng r , ham nhân ngh a

n ti n b c mà h nh phúc v n còn l u l i cho bà c ít nhi u, bà vui h ng lúc già y u.Bàn t xong r i n d n lên r i, Ba Khai bèn l i th a cho bà hay.Bà Ch ng d y m i khách dùng b a, dùng m t b a c m thân m t gia ình ng m ng

cho r c c a bà là b c qu ng i nên c Ph t Tr i ban th ng thân danh hi n t.Tuy d n n trên m t bàn tròn, song bà Ch mu n s p ng i àn ông v i àn bà phân bi t.

Bà m i bà Kinh ng i tr c, k ó là bà H ng v n, V nh Tân ng i ti p theo, r i n bà Ch .Làm nh v y cho cháu Tân ng i gi a m t bên bà n i nu t bên bà ngo i. Còn phía àn ông thìông Kinh ng i giáp v i bà Kinh r i t i V nh Xuân, Ba Khai ng i ti p theo ó n a. T Thôngph i ng ngoài coi n.

nh Xuân nói b a c m gia ình thì hai anh ph i ng i , th y nài T Thông c ng ph ing i n chung cho vui, n u có thi u v t chi thì sai ng i nhà i l y. T Thông ph i nh c thêm

t cái gh mà ng i gi a bà Ch v i ba Khai.Tuy nói b a c m gia ình song n quí, l i nhi u, có y n, có bào ng , có heo con

quay, có vi cá, c ng nh d n c .Ông Kinh v i V nh Xuân khen n ngon, l i nhi u quá, làm cho bà ch vui lòng, bà

kh ng c n ph i dè d t hay kiêng n n a. Lúc g n mãn ti c, bà Ch ngó V nh Xuân r i nghiêmnét m t mà nói: „N y con, b a nay s n có ch v i ông Kinh, bà Kinh, má xin phép nói v i con

t chuy n. Bây gi con ã làm ông quan r i, con nên tính b ch p n i tóc t ng con cóng i n i tr cho ch kho và cho con an trí mà lo d y dân. Con coi ch nào bi t nh n ngh athì con c i, ch ng c n giàu hay nghèo. Má s ph v i ch mà lo gia th t cho con, h có òi

trang v i ti n ng bao nhiêu thì má s giúp h t, con kh i lo vi c ó“.nh Xuân châu mày, ngó ngay bà Ch mà áp:

- Th a má, con r t cám n má có lòng lo cho ph n con. Nh ng con ph i th a thi t v imá, t ngày con v con r i, thì con ch ng h tính c i v khác. C i v làm chi

a ? Con c i cô C m Nhung, con gây tai h a cho cô, vi c y làm con h i h n vôcùng. N u con c i v khác, con s gây tai h a thêm cho m t ng i n a, ch có íchchi mà c i. Cô C m Nhung ã giúp cho con có c m t a con trai, bao nhiêuó ã r i, con còn mong m i s gì n a mà c i v .

- i con C m Nhung tr c n t, nên nó gây tai h a, ch nào ph i t i con gây ra âu màcon h i h n ?

- Xét trên ng n, ngó b ngoài, thì ai c ng th y l i t i n i cô C m Nhung, nh ng n uxét t i g c, dòm t n b trong thì con th y l i c a cô C m Nhung v n t i n i con, cô

i gây ra c. B a nay con xin phép t thi t v i má và hai anh c a con ây, n umá g cô C m Nhung cho m t ng i ch ng nào khác, thì có l cô s làm m t ng i

trung thành, úng n, ch không n n i h nh v y.- Con nói m c m quá, má hi u không n i. Nó có ch ng nh con là ph c c l n

m r i, ch còn ch ng b c nào n a ?



- Th a má, thi t con ngay th ng, con l y nhân ngh a mà i ãi v i m i ng i nh nglàm ch ng thì con thi u t cách, thi u nhi u. Có m t ng i v tr tu i l i p ,con không bi t dan díu, chi u chu ng, con ngu i l nh, l là, con v thong th ,không thèm ngó ngàng t i, th thì làm sao mà v con kh i h ? T i nh v y nên vcon h , con xét k thì con n n n, con không n gi n nó. Tánh t nhiên c a con

ng còn v y hoài, th thì c i v n a, con s làm cho m t ng i khác h n a.- Con là ng i qu ng i, con giành t i l i v ph n con, ng tha th cho v . Ng i

àn bà ph i l y ch trinh làm tr ng, d u ch ng b c ng ph i th ti t v i ch ng.Hu ng chi ch ng ó, con ó, mà ành i l y trai, thì c gì mà tha l i cho c.

- Th a má m y n m nay v ch ng con phá hôn thú r i, con v n t ng ng i làm chocô C m Nhung té xu ng v ng sình l y, h có l ng tâm, h ã v t cô lên mà t m

i cho cô. M i vài b a ây con hay không ph i v y. Trên thì má, d i thêm haianh, l y gia pháp mà tr t i cô C m Nhung thi t g t gao, thi t n ng n . Con nghenh v y con bu n quá. Ph m t i thì ph i n t i ã ành nh v y, Nh ng hình ph t

ng có h n k : t i c a cô C m Nhung không áng t i phái ch u ph t chung thân.y con xin má và xin hai anh dung ch cho cô C m Nhung. Ph t b n n m n m nay

ã nh u l m r i. N i tay cho cô vui h ng mùi i chút nh.Ba Khái l c âu mà nói.- ng N m, lúc u d ng v , tôi tr m xem ý d ng không phi n không trách

, mà l i còn l p th che ch cái x u c a v n a. Tôi t ng d ng h c nho gi i,ng x s theo cách quân t . B a nay d ng l y c t bi mà xin t i cho em tôi

a, té ra d ng là Ph t s ng n a mà.- Tôi không ph i quân t , mà c ng không ph i ph t. i tôi v n gi lòng ngay th ng

mà thôi. X s tôi hay tìm lý. Ng i ta qu y v i tôi, tôi tìm coi t i sao mà h n nh v v. T i tôi sao ó nên h m i qu y v i tôi ch . Tôi ph i xét mình tôi tr c,nh tôi không có l i thì m i c phép trách ng i. N u ng i làm l i mà c ng t itôi ít nhi u thì tôi trách ng i, tôi t i h t cho ng i sao c. Cô C m Nhungph m t i, cô n t i ã m y n m r i. Hu ng chi cô có con mà cô không c g ncon, l i ng i ch ng c a m v i anh nh bây gi c hi n t mà cô không phépchung vui. Bao nhiêu ó cho cô th y l i c a cô có nh h ng au n l m r i,ch ng c n hình ph t nào khác n a.

- ham mu n c a con ng i không gi ng nhau. Ng i mu n c thanh cao, k athói ê ti n. Ai thích thú nào, mình ph i s p h thú n y, v y m i công bình.

- Xin l i anh Ba, con ng i n u không ph i là thánh nh n thì làm sao n cho tr nlành, t t c. i có khi mình không mu n mà ph i làm, ph i v p. N u mình l

m mà bi t n n n, thì ng i ta c ng ng lòng mà dung ch cho mình ch .Bà Ch ng i lóng tai nghe chàng r c bào ch a cho con v h thì bà ng lòng nên

bà nói: “Thôi, con n c m i ch k o n ngu i h t. Vi c nhà c a má r i má li u nh v i th ng Ba, th ng T .

n c m r i ông K nh v i V nh Xuân xin cho v tr c ng ngh tr a. V nh Tân òitheo cha, không ch u sau v i bà n i, nên V nh Xuân d t con v tr c.

n x , bà Kinh v i H ng v n m i v . Hai bà u nói V nh Xuân qua n c m, mcon bà Ch m ng quá, m ng h n c b c muôn. Nh t là V nh Xuân xin t i cho

m Nhung, ba m con c m ng h t s c, nh ng bà ch v i Ba Khai bàn tính si tay cho C m Nhung m c hàng l a, c lên nhà trên, nh ng không c i

ch i thong th .Tháng sau, V nh Xuân c c p b ng làm Tri Huy n, c ng còn tùng s t i Tòa B M

Tho, nh ng không ng thông ngôn n a, bây gi lãnh i xét công nho và thu vcác làng và phân x nh ng vi c ki n th a trong làng trong t ng.



nh Xuân làm quan ti p khách c m thi càng th ng h n n a, say s a mùi âm nh c,mê m n thú v n ch ng, êm nào c ng u ng trà ngon r i hòa n ho c h a thi v i

n.Ba Khai v i bà Ch th ng qua l i nh em, nh r trong nhà. Ba Khai l i hay cho trà

Thi t Quan Âm ãi khách.nh Tân h c siêng l m, m i n m lên m t l p, mà ng i l p nào c ng không thua ai.

Cách ít n m sau, ông Kinh L ng già quá nên c gi y quan trên cho h u trí. Ng icon trai c a ng làm thông ngôn t i Tòa Án Long Xuyên mu n r c v ch ng ônglên tr n mà . V ch ng ông M Tho ã g n 30 n m, quen bi t nhi u nên tính luôn ây cho vui. Ông bà có v n c ít ngàn, có ti n h u b ng, l i m i tháng con

i ti n c p d ng n a nên v ch ng ông s ng th nh th i kh i lo thi u h t.m V nh Xuân c 40 tu i, ông v a m i c th ng ch c Tri Ph nh h ng thì li ncó ngh nh i thông qua tùng s t i Tòa B C n Th .

M Tho ã h n 17 n m, bây gi lên ch c Tri Ph ph i thuyên b qua t nh khác,u ó ch ng c gì. V nh Xuân lo thâu x p nhà c a và giã t b ng h u, s a so n

mà i.Ông Kinh L ng v i c Hu n Trai có h i bu n.Bà Ch Thi u v i Ba Khai hay tin, m con l t t qua h i th m. V nh Xuân than

c nhi u quá, ch i b t ti n. Ba Khai nói: “D ng ng lo vi c ó, d ng bqu n áo vô hoa ly d ng i tr c i, bác v i cháu Tân l i ây. Qua b n

ng m n nhà hay m n ph c r i, d ng ánh dây thép c y ông Kinh chotôi hay, r i tôi m n ghe ch em qua mà d n nhà. Tôi bao lo giùm cho d ng,

ng kh i lo vi c ó. H ch h t r i tôi s a bác xu ng tàu ng bác i v icháu Tân. N u bác s , tôi s a bác xu ng t i C n Th “.

nh Xuân cám n Khai và nói i i kh i M Tho có m t u b t ti n là V nh Tânã 12 tu i r i, n m nay s lên l p nh t, cu i n m s thi h c b ng vào tr ng trungc M Tho. Bây gi i i, qua sang n m n u Tân thi u thì nó b v m t mình

trong tr ng t i nghi p. Ba Khai nói: „D ng c ng kh i lo vi c ó. Không cóng ây thì có tôi. Tôi ch m nom cho cháu. Chúa nh t tôi r c ra ch i r i

chi u tôi a vô. D ng quên tôi là c u c a Tân hay sao ?“Hai anh em ngó nhau mà c i.

y th y trong t nh thi t ti c ti n hành quan Ph . C Hu n Trai v i ông Kinh L ngng nhóm b n c m thi n u ng r i ngâm thi hòa n ch i v i nhau m t êm.

Quan Ph V nh Xuân n ngày chót m i qua nhà bà Ch Thi u n c m và t gi ngi phó nh m.

Sáng b a sau, m con bà Ch qua s m hi p v i bà cháu bà H ng v n mà a V nhXuân xu ng tàu. C Hu n Trai v i ít th y ch c s n t i c u tàu mà t bi t quanPh .

Ba Khai ng c n d n V nh Xuân an lòng, c giao vi c d n nhà và ch cho c u lo,c giây thép nói có nhà thì c u làm li n, nói ch a h t l i thì xe l a Sài gòn

xu ng t i. Tàu ua nhau súp lê c tai, nói chuy n không c n a. Hành kháchn r giành nhau mua gi y, k i tàu kia, ng i i tàu n , l n x n, l ng x ng.

Tàu i C n Th m dây ch y tr c. V nh Tân ng ngo t tay kêu cha. Bà H ng v ni bà Ch ngó cháu mà c i v i n c i v a thân yêu v a c chí.



(22) II

Phan V nh Xuân t ch c ký l c, thông ngôn l n l n th ng t i ch c Tri Ph . Trót m tkho ng i g n 18 n m, luôn luôn ông tùng s Tòa B M Tho. T ch c nh t ich c l n, trong quan tr ng ông gi m t m c thanh liêm chánh tr c, th ng dânquê nên không n h i dân quê, lo ph n s nên không l i v ph n s .

Còn v i t c a ông, thì ông không a lòe l t, không ham b c ti n, vui ch i v i thúm thi, k t b n v i ng i quân t . Ông tu tâm d ng tánh, không màng l i danh, ôm nhân ngh a, không b ai mà c ng không s ai, không v ai mà c ng không

ghét ai.i v i ng i c ng nh i v i ông, ông ch làm bao nhiêu ó mà thôi. B n chí thanhcao lánh xa t c l y.

Th mà trong xóm ui mù, ng i nào còn c m t con m t thì ng i ó làm chúa t .nh Xuân sáng su t h n ng i chút nh, mà danh th m bay kh p g n xa.

C n Th ng i ta ã nghe danh V nh Xuân làm quan thanh liêm ngay th ng, h cgi i, v n hay, n ngón t i, thi tao nhã. Hay tin V nh Xuân s p i l i, ám quantr ng c ng nh h ng n ch ai c ng trông coi quan Ph m i x dân kh c k thnào mà c ti ng thiên h ng i khen n th .

Quan Ph V nh Xuân i tàu qua t i C n Th m i 2 gi chi u. Ông kêu hai chi c xekéo, m t chi c ch các hoa ly, còn m t chi c ông ng i, tay c m cây n kìm yêuquí thu nay nên ông em theo ng lúc nào bu n thì có s n mà gi i mu n. Ôngbi u xe ch y l i nhà hàng bun-ga-lô, ông vô nói v i ch nhà hàng, ng i Pháp, choông m n m t cái phòng r ng rãi, mát m , ng ông n m ba b a. Ông c ngcho hay ông s n c m t i nhà hàng, nh b a nào ông không n thì ông s nóitr c.

Ch nhà hàng kêu b i và a chìa khóa bi u d n m t phòng l n trên l u. B i em hoaly và n lên l u. Quan Ph tr ti n xe r i i lên sau v i ch nhà hàng.

nh Xuân coi phòng r i ngó ra phía mé sông H u Giang, th y sông r ng, n c mênhmông thì c chí nên cám n ông ch . Ông ch h i khách l i ây ch i hay có vi cchi. V nh Xuân nói ông là Tri ph , i l i làm vi c v i quan Ch T nh. Ch nhàhàng c bi t khách là m t công ch c cao c p thì ni m n , d n b i ph i ch mnom t t , khách c n dùng th chi thì ph i làm cho khách v a lòng luôn luôn.

nh Xuân thay i t m cho mát, r i bi u b i cho m t ly s a n c á. Ông n mngh g n 4 gi m i thay , b t kh n en àng hoàng, kêu xe vô tòa B ng trìnhdi n v i quan Ch T nh.

Quan Ch T nh ti p quan Ph V nh Xuân r t vui v , ông nói C n Th chia ra n mqu n, ã m y r m r i qu n nào c ng có t quan Vi t ch m nom làng t ng, nh ng

i tòa B c n ph i có m t viên quan Vi t thông th o, gi i gi n ph trách v iông mà xem xét chung công vi c c a các qu n, các t ng, các làng, ng ch nàobê tr thì thôi thúc cho mau, ch nào l m l c thì s a i cho úng n. T i nh v ynên ông m i xin v i quan trên b thêm m t viên Tri Ph tr tu i và nh m l . Ôngxin quan Ph h t lòng ph tá v i ông ít n m ng s p t c quan hành chánhtrong t nh c chu áo. Ông l i nói ông ã nh c p cho quan Ph cái nhà l u nhnh n m phía sau Toà B . Ông ã có d y s Công Chánh s n ph t l i s ch scho quan Ph d n , ông li n dùng dây thép nói mà h i quan Tr ng Ti n ã kh icông s a so n cái nhà l u cho quan Ph hay ch a. Quan Tr ng Ti n tr l i r ngth ã kh i công hai b a r i, trong ba ngày n a thì d n c.

Quan Ch T nh d t quan Ph xu ng t ng d i mà gi i thi u v i quan phó Ch T nhi luôn p em ông i coi cái nhà nh c p cho ông.

y th y trong Tòa B th y quan Ph còn tr quá nên li n cãi v i nhau, ng i nóitu i ch ng 30, k oán 35, không dè V nh Xuân l i t i t tu n, nh ng nh n u



, không u ng r u, không hút thu c, không ta bà sáng êm, không sa mê ongm, nên s c kho v n y , tinh th n v n tráng c ng, không già, không m i.

Ch ng tr l i Tòa B , quan Phó m i d t ch phòng làm vi c c a quan Ph . QuanChánh kêu th y áng là thông ngôn c a ông, bi u em quan Ph i gi i thi u v i

y th y r i ông t giã nói quan Ph mu n b a nào b t tay vào vi c c ng c.Quan Phó nói ngày mai ông bi u s Công Chánh cho ng i d n d p phòng gi y

a quan Ph cho àng hoàng r i m t s làm vi c.Tan h u, V nh Xuân tr v nhà hàng, l y gi y vi t m t tin n ng sáng b a sau

ánh v M Tho cho ông Kinh L ng hay, nhà n c ã c p cho m t nhà l ung s n ph t trong ba ngày n a thì c. Ông c y ông Kinh cho Ba Khai hay

và bi u d n ch qua li n, h t i thì nhà c ng s n xong.Lúc n y bun - ga - lô không có khách ông, ch có hai v ch ng ng i Pháp v i m t

ng i Pháp khác ã già, coi máy n trong châu thành n c m tháng t i nhà hàng.n c m t i r i, ba ng i Pháp ng i t i phòng khách ánh c u ng r u ch i

gi i trí.nh Xuân lên phòng thay mát, th y m t tr ng t r ng ã lên cao c vài sào, d iánh sáng xu ng vàm sông C n Th làm r c r m t n c ng lao xao d i gió.Ngoài vàm là sông H u Giang, r ng l n mênh mông, nao nao dòng n c . M tchi c tàu kéo m t oàn ghe i ng c n c, th i súp lê vang rân. Vài cánh bu mtr ng th y xa xa, n ng theo chi u gió mà ti n.

Nhìn quang c nh, V nh Xuân c m h ng ông m i kéo cái gh xít u ra ngoài hànhlang r i l y tây n kìm ra n m ngó tr ng, ngó n c mà n. Gi ng to réo t t,ti ng nh rì rào, hi p nhau làm mê m n tâm h n c a ng i nghe, r i d ng nh

a trí ng i ra bi n c xa xuôi, ho c lên mây xanh vòi voi.nh Xuân ng say s a v i c nh thú, không hay có hai ng i lên thang l u r i nh

c i l i ch ông n m n. Ch ng ông nghe ng, ông day m t l i, thì th y th yáng, thông ngôn c a quan Chánh Ch T nh, m c âu ph c i v i m t ng i l n

tu i b t kh n en m c áo dài.Ông buông n, ng d y ti p chào. Th y áng nói: „Th a quan l n, em ra th m coi

quan l n ây có u chi b t ti n hay không. Th y Cai T ng s t i hay quan l ni l i nên theo em ra m ng quan l n“.

Quan Ph b t tay cám n th y áng v i th y Cai, m i khách vô phòng mà ng i, kêui bi u l y ly v i la de n c á ng ãi khách. Ông nói t i ây ít b a, i ch xu ng r i s d n nhà. ây r t thanh t nh, l i có c nh nên th . B i v y

ông v a lòng l m. Th y Cai nói n u ây có u chi b t ti n thì th y xin m iquan Ph vô nhà th y mà ng ch s n nhà. Quan Ph cám n, nói ây ti n

m. R i ó ông h i th m nh ng thân hào, ch c s c t i châu thành, h i cho bi tng ch ng s p t b n xong r i, ông s i th m cho bi t nhau.

Th y áng c òi mà nói:- y n m r i anh em tôi có nghe danh quan l n a thú phong l u, n t i, thi c ng.

i nãy lên thang hai bà con tôi nghe ti ng n, có ng l i lóng nghe nu t chút,thi t quan l n n hay quá.

- M Tho bu n, tôi t p n gi i mu n. May ó nh m ng qua l i c a m yông nh c s . Tôi nh m y ng ch giùm, tôi t p nhi u n m r i n nghe c.Không bi t ây có ai h c nho gi i, n hay, thi tao nhã hay không th y Cai ?

Th y Cai T ng áp:- m, không có. Bên Trà M n có vài ng i h c nho, nh ng khá khá v y thôi, ch

ch a dám sánh v i b c danh nho thi bá. Tôi nghe nói thu x a quan thanh liêm iphó nh m ch có m t cây n c m v i m t con h c, th mà t i âu c ng b c chodân l c nghi p an c . i nay không có h c thì quan l n i phó nh m v i m t cây

n, tôi t ng c ng r i ân c cho nh n dân x C n Th nhu n g i.



- Th y Cai em tôi mà sánh v i quan i x a sao c. N c ã m t ch quy n, dânã thành tôi m i. Tôi làm quan, song c ng là m t tay sai c a ng i ta, l nh trên d y

ph i làm sao, tôi ph i làm theo nh v y. Tôi c ng nh anh u b p n u c m, chnhà a m m mu i bi u ph i nêm cho thi t m n. Tôi tráo tr làm cho l t b t ng

n. ó c ng nát trí khôn r i. Kh i b r y, b qu y là may, mong gì làm chong i n khen canh ng t ngon c.

- Thu nay m i c nghe l i o ngh a. Quan l n nói nh v y thì bi t t ng làngdân gi s nh c quan l n nhi u. Hèn chi danh th m c a quan l n bay kh p L c

nh thi t ph i l m.Th y Cai T ng v i th y áng nói chuy n m t h i n a r i cáo t mà v cho V nh

Xuân ngh .Sáng b a sau, V nh Xuân kêu xe kéo l i s B u n ánh dây thép cho ông Kinh

ng r i i d o châu thành m t vòng.Tr a b a ó, ông Kinh c dây thép. Ông bi u th ng Ca v i bà H ng v n c m

qua Ch C a cho Ba Khai coi.Ba Khai th ng xe qua li n. C u nói ghe b n c u ã s p t s n sàng, ghe thì ghe nhà,

còn b n u là tá n, tá th c a c u. C u bàn tính v i bà H ng v n và v ch ngông Kinh r i nh sáng b a sau c u cho ghe b n qua d n mà ch , n chi u ghelui i tr c. Trong hai ngày ghe s qua t i C n Th , thì nhà ã s n ph t xong, b n

n lên c. Bà H ng v n v i cháu Tân bên nây n b a kia c u s a itàu ng coi d n nhà giùm cho quan Ph . Bà H ng v n nói thím T Cam v ith ng Ca u ch u i theo, v y nên Ca thco ghe ch , còn thín T Cam thì itàu v i bà.

Ba Khai v ng gom b n. n x bà Ch Thi u qua m i bà H ng v n, h mai d n thì ch sui v i cháu Tân qua nhà bà mà , r i Ba Khai s a i sau. Bà h ngn t ch i xin bên nây v i bà Kinh, nh ng bà h a tr c b a xu ng tàu mà

i, bà s qua ch i v i ch sui m t ngày ng t bi t.Sáng b a sau, Ba Khai qua coi d n . l t v t thì vô thùng ng ch cho g n. n

ch xong h t, Ba Khai a ti n cho à công em theo ng mua n d cng, r i cho lui ghe, có th ng Ca theo. à công nói tr a m t ghe s t i C n Th .

Ba Khai m i bà H ng v n v i v ch ng ông Kinh sáng mai qua nhà ch i m tngày. Ông Kinh than già y u, ng i lâu không ti n, nên ông cáo t , bà Kinh i

i bà H ng v n.Sáng m t lát, xe qua r c hai bà v i V nh Tân. Bà Ch Thi u ti p khách v i t m lòng

thân ái, vui v c c m.Hai bà khách v a ng i, bà Ch kéo V nh Tân l i ng m t bên ng vu t ve cháu

ngo i, thì cô C m Nhung trong bu ng b c ra, cô m c qu n lãnh en v i áoxuy n en. Cô xá bà H ng v n v i bà Kinh, n c m t tuôn d m d , không mmi ng nói c. Cô ng ngó V nh Tân trân trân, r i t c t i r i kéo con l i cái gh

n ó, cô ng i, con ng tru c m t. Cô v a khóc, v a nói: „D quá! ã támchín n m r i, má m i c giáp m t v i con ây! Mà c ng nh có ba con xin xá

i cho má, nên hôm nay má c h ng cái ph c n y !“.m Nhung khóc quá, nói không c n a.nh Tân ng tr tr nhìn m , d ng nh nhìn ng i d ng, không hi u chi h t.

Bà H ng v n v i bà Kinh u c m ng, th y C m Nhung n m nay m y u, má cóp,c phai, ch không ph i p ph ng phi nh tr c n a.

m Nhung n m tay con mà nói ti p: „Má có l i v i cha con, l i l n l m, không ththa th c nh ng mà ba con qu ng i, ba con xin gi m hình ph t cho má. Conlà máu th t c a má, má xin con ngh công má mang n ng au, con ng khinh

má t i nghi p nghe hôn con. Tám chín n m nay má au kh nhi u l m r i. Mán bi t, d u ba con xá t i cho má, ph n má thì c ng ph i n t i n già, ki p n y



má không c phép mong m i vui s ng n a. Má ch xin con ng phi n má, lâulâu cho má g p m t ng má th m m t chút v y thôi. Tô n c ã xu ng t r i

t l i làm sao cho y c. Má không dám ép con ph i kính, ph i th ng má,má ch xin con ng khinh r , ng gi n h n v y thôi“.

Cô nói d t l i li n kéo V nh Tân mà ôm trong lòng, k m t hun hai gò má con, r ibuông ra, ng d y xá bà H ng v n và bà Kinh mà tr vô bu ng.

Bà H ng v n th y C m Nhung b hình ph t tinh th n còn n ng n au n h n hìnhph t c a m và anh gia cho cô n a, b i v y bà ng lòng quá, ch u không n i, nênbà kêu cô mà nói : „Con ng l i cho má nói m t ehút. Ngày v ch ng con ph i xanhau, thì th ng Tân m i d c có ba tu i. Má ngh tình m con c a Tân, thì má b tnh n, nên má than v n th dài. Ng t tai h a l n quá ép bu c v ch ng ph i r i rã,nên ph i ch u v y, ch má c ng nh cha th ng Tân không n h n gi n con. Bâygi má bi t con au kh nhi u l m, mà con l i n n n h i h n. V y má v i chath ng Tân không d t tình m u t c a con âu. Mai nó i v i má qua C n Th . Con

l i m nh gi i, ng bu n r u n a. Má h a, má s d y d Tân cho nó bi t côngn sanh thành, nó không ph tình m u t . H có d p tr l i ây, thì má s d t Tân

theo ng nó th m bà ngo i, m và m y c u m nó, con hãy an lòng“.m Nhung c m n m ch ng c và khóc mà i vô bu ng.

Tân theo ch i v i Ba Khai. Bà H ng v n v i bà Kinh ch i n chi u x m i a. Bà ch v i C m Nhung a khách ra xe. Bà H ng v n bi u V nh Tân xá bà

ngo i v i m mà t giã. Bà Ch cho Tân 200$,00, bi u dành mua bánh n ic. C m Nhung ôm con hun hít m t h i r i m i cho con lên xe.

Ba Khai h a sáng b a sau c u s qua s m.Thi t b a sau m t tr i ch a m c thì bà Ch v i Ba Khai ã ng i xe qua t i.

c c a bà H ng v n ch còn có hai cái r ng nh . G n 7 gi r i, Ba Khai v ithím T Cam l y xe ch em tr c xu ng tàu C n Th . Ba Khai thím T Camng i coi ch ng . C u lên mua gi y tàu r i ng i xe tr l i nhà ông Kinh. ÔngKinh tr t ch n i a không c. Ông nh n v i bà H ng v n nói v i quan Phông có g i l i c u chúc ho n l thanh bình, quan yêu dân chu ng.

Ba Khai kêu thêm m t chi c xe kéo ng c u i v i V nh Tân, xe ng a cho ba bài. Bà Ch v i bà Kinh quy n luy n v i bà H ng v n và V nh Tân, n lúc xea l i, hai bà m i t bi t tr lên c u, cho Ba Khai a qua t i C n Th .

Hai gi chi u tàu t i C n Th thì ghe ch c ng v a m i t i. Ba Khai coi em lên c u tàu, bi u thím T Cam ng i ó coi ch ng . C u kêu xe kéo i v i bà

ng v n và V nh Tân l i bun - ga - lô ki m quan Ph .nh Xuân ngh tr a m i th c d y, th y m , th y con, th y anh v b c vô thì m ngquá, h i ói b ng hay không ng bi u bi d n n. Ai n y nói có n d i tàu nênkhông ói. Ông m i bi u b i làm b n ly cà phê s a r i u ng v i nhau mà nóichuy n.

Nghe nói ghe c ng ã t i r i và thím T Cam còn ng i gi r ng ng c u tàu.nh Xuân nói nhà s a so n xong r i t hôm qua, tr ng h u ánh, ông s xini y xe em d n li n. Ông bi u m t ng i b i l i c u tàu h i thím T Cami kêu xe kéo ch r ng v i thím l i nhà hàng. Ông l i d n m thêm m t cái

phòng n a cho bà con t i ây, mai d n xong r i s v nhà m i.Ông thay ng l i Tòa B mà xin t i d n nhà, bi u Ba Khai i theo cho bi t nhà

i.Xu ng t ng d i, V nh Xuân d n ch nhà hàng cho thêm m t phòng n a và chi u nay

có thêm ba ng i n c m.Ông d t Ba Khai l i coi cái nhà l u c p cho ông. Ba Khai khen nhà t t, tr c có sân

tr ng hoa, chung quanh nhà có cây sao l n cho tàn mát m . Ông d t luôn l i Tòa nói v i quan Phó cho t i xu ng mé sông xe lên d n nhà.



Ba Khai xin v ng ki m ch d i ghe u g n nhà mà em lên cho, mau.i xe lên, Ba Khai v i ba ng i b n chèo ch c s n trên nhà mà s p t th nào trên l u, th nào t ng d i. Th ng Ca v i thím T Cam c ng l i ph coi d n,thím T Cam c bi t lo d n trong nhà b p, nhà chia ra nhi u c n, có ch n un, có ch b i b p ng , có kho ch a g o, c i.

n chi u V nh Xuân v , ghé coi thì c ã d n xong r i h t. Th ng Ca l i nhàhàng ch r ng và r c bà H ng v n v i V nh Tân l i coi nhà m i. Bà H ng

n th y nhà c a t t, r ng rãi, mát m thì bà m ng vô cùng. T ng d i, phíangoài, có phòng ti p khách, m t bên là phòng vi c và c sách, phía trong m t bênlà phòng n, có phòng ti p khách àn bà, còn m t bên là phòng ng .

nh xuân nh ông s t ng d i, t ng l u th ông bà và bà H ng v n v i V nhTân ng . Ba Khai do theo ý ó mà ch cho m y ng i b n khiêng d n, n t i ãxong xuôi h t.

n èn n cháy các phòng t nhà l u xu ng nhà b p sáng tr ng. Thím T Cam v ith ng Ca vui lòng h t s c.

nh Xuân a ti n cho thím T Cam d n thím sai th ng Ca ra ch mua c m và n hai ng i n và coi nhà. Ông nói ngày mai bà con còn ph i n c m nhà

hàng tr n ngày ng bà H ng v n có thì gi mua g o c i, n c m m. T i mai sng nhà m i r i ngày m t s i ch n u n t i nhà.

nh Xuân nói nhà ã d n xong, ông h i ti n ch t n hao bao nhiêu ng ông tri cho ghe v . Ba Khai nói: “Ghe nhà, b n nhà, không t n chi h t. Mà tôi ã h a

ch qua cho d ng, thì d ng còn nói làm chi“. V nh Xuân nói thôi ôngth ng công m y anh em. Ba Khai nói c u ã cho ti n n m ng i r i ngkhuya h lui ghe mà v , kh i cho n a. V nh Xuân không nghe c l y 50 ng acho à công bi u chia cho m y anh em, nói ó là c a ông th ng riêng.y ng i b n cám n r i t giã xu ng ghe ng khuya nh sào lui cho s m.

nh Xuân m i m v i Ba Khai tr l i nhà hàng n c m. V nh Tân c nhà t t thìvui m ng, nh ng c theo h i cha ch ng nào m i i h c c và tr ng g n hayxa.

n c m t i r i, bà H ng v n v i V nh Tân ng chung m t phòng, còn Ba Khai ngchung v i V nh Xuân. Khai v i Xuân kéo gh xít u ra hành lang n m h ng gió,

ng tr ng, nhìn tr i, xem n c, àm o v i nhau r t khuya.Ba Khai c m xúc nên nói: „D ng l y nh n ngh a mà i, l y qu ng i mà x s ,

nên ngày nay Tr i, Ph t m i ban cho d ng m t ph n th ng r t x ng áng, trênc quan yêu d i c dân m n. Tôi th y d ng hi n t, tôi vui m ng vô

cùng. B a nay tôi t thi t v i d ng vì tôi ái m thanh liêm ngay th ng c a d ngnên ngày tr c tôi m i c má g C m Nhung cho d ng. T i m ng s nó vôph c nên Tr i, Ph t khi n cho có tai h a ng v ch ng xa nhau và ng nókhông c chung h ng vinh hoa v i d ng. Nó có t i, tôi v i má l y gia phápmà tr nó r t g t gao. N m d ng thi u Huy n, d ng xin tôi v i má h x chonó. Th theo lòng qu ng i c a d ng, m y n m nay tôi dung ch nhi u, cho nó

c hàng l a và cho nó c lên nhà trên, nh ng không cho i ch i âu h t. Thi tnó bi t thân, mà l i n n n, nên ch ng mu n i âu, h t ham vui ch i. Hôm ghech i, má có m i bác em V nh Tân qua mà ch i m t ngày. C m Nhung xinmá cho nó th y m t con nó m t chút r i m con lìa nhau. Nó g p con nó thankhóc, làm cho bác v i bà Kinh u c m ng. Nó xin bác lâu lâu cho phép nó g pcon nó m t l n, ng nó b t au kh . Bác c m lòng không u, nên bác ch u cho.

y tôi xin d ng li u coi có nên cho V nh Tân nhìn m nó hay không. ó làquy n c a d ng. Tôi th y rõ V nh Tân th y m thì nó l lãng nh th y ng i

ng, còn C m Nhung au kh n ng n h n là cách tôi v i má ph t nó n a“.



nh Xuân suy ngh r i ng i d y mà nói: „Tình m con là tình thiên nhiên, n u mìnht thì mang ti ng ác. Hu ng chi V nh Tân là con trai l i l n r i, d u g n m c ng

không h i gì. V y t rày s p t i h có bãi tr ng thì tôi xin má tôi em nó qua ch i v i bà ngo i nó ít b a ng nó g n m nó“.n n a, anh Ba v kêu th ch p hình, ch p ch n ung c a cô C m Nhung mà g icho tôi m t t m. Tôi s c y má tôi giao cho V nh Tân c t, ng nó nh hình d ngcua m nó cho quen”.

Ba Khai cám n và h a v s làm y theo l i d n.Sáng b a sau, bà H ng v n v i V nh Tân òi v nhà m i mà , n gi n c m thì

i nhà hàng n mà thôi. Ba Khai c ng i theo ng coi s p t c cho ànghoàng.

nh Xuân tr b t m t cái phòng, ch h m t cái ng ngh tr a v i Ba Khai r ichi u t i n c m r i s tr luôn mà v nhà m i.

Quan Ph i làm vi c. Bà H ng v n d t thím t Cam i mua g o, mua c i, lo mua ng b a sau n u n.

Ba Khai d n th ng Ca coi nhà, c u d t V nh Tân i ch ch i. C u th y có bàn vi t nhcoi p l i v a cho V nh Tân ng i h c. C u mua li n cho cháu, l i mua m t cáièn n ng trên bàn vi t cho ban êm cháu h c. C u m n xe ch v d n

trên l u m t ch yên t nh cho cháu ng i h c th nh th i, g n c a phòng ng c acháu.

n c m t i ngoài nhà hàng r i, V nh Xuân tr ti n c m, ti n phòng m y b a r i kêuxe ch hoa ly và cây n v nhà mà ng .

Ba Khai l c l o h i chi u ki m mua c m t h p trà Thi c Quan Âm, v nhà m iu bi u th ng Ca n u n c, c u b trà m i mà ch m t bình r ng i t i phòngc sách u ng v i V nh Xuân.

nh Xuân c ý l y n mà n vài bài. êm y hai anh em th c nói chuy n ch i v inhau n 11 gi r i ph i ngh , ng khuya Ba Khai d y s m xu ng tàu mà v .

Bánh mì v i cá h p ã có mua s n h i chi u. Nghe ng h gõ 5 gi , bà H ng v nkêu thím T Cam v i th ng Ca th c d y n u n c ch cà phê và d n cho BaKhai lót lòng.

Quan Ph v i V nh Tân c ng th c d y n u ng v i Ba Khai. Bà H ng v n th y Khaithành thi t lo l ng cho con cháu bà, nên bà quy n luy n theo nói v i Khai. Bà có

i c u chúc ch sui an vui, m nh kho và m i ch sui khi nào r nh rang thì quan Th ch i ít b a v i bà.

Cha con V nh Xuân a Ba Khai xu ng tàu. Lúc phân ly, Ba Khai c p dang díu n mtay V nh Tân ráng noi g ng cha mà h c cho gi i, n thanh cao, cu i n m nayph i thi u ng tr qua h c tr ng l n M Tho có c u v i bà ngo i ch m nom,

o b c.nh Xuân c ng g i l i kính chúc bà Ch cùng bà con l n nh m nh kho , r i tàu súplê m ây ch y ra vàm.

Th y còn s m, V nh Xuân d t con i d o ch i m t vòng, d t i ngang tr ng h c chcho con coi, r i d t tr v nhà, do nh ng ng t t cho g n ng con bi t mà i

c.n sáng th h i, V nh Xuân m i em V nh Tân l i t ng xin ông c h c ghi tên convào s cho con h c l p nh t ti p theo tr ng M Tho.

Th thì hai cha con u nh p t ch theo ng i C n Th , con i h c.



(23) III

Bà H ng v n Thanh tu ã g n 70 mà s c kho v n còn y . Bà a ho t ng, l iquen c n lao, nay làm m quan Ph nhà l u n r i n m co m t mình, con m c ilàm cháu m c i h c, nên bà bu n b c khó ch u. i ch ch i, i d o ph ít l n r ibà chán, nên l c c nhà ki m chuy n nói v i thím T Cam ng gi i khuây.

Thím T Cam lâu, thím m n ch nhà, mà ch nhà t t ãi thím nh ng i trongthân, b i v y thím i ch n u n, xem xét m i vi c c ng nh ng i qu n gia cch hoàn toàn tín nhi m. Th y bà H ng v n bu n, thím nh c vi c gói bánh ú,bánh tét mà bán nh m y n m M Tho.

Bà H ng v n ý, nên lúc n c m t i bà nói v i con r ng thím T Cam mu n xingói bánh mà bán. V nh Xuân c i và nói: “Không ph i con s làm vi c ó x u h .Nhà nghèo c m con u ph i ra công làm ng có ti n mà s ng v i cu c s ngtrong s ch th ng ngay, thì có x u h chi âu mà s . Vì h i tr c l ng con còn ítnên má ph i ch u c c ng ki m thêm ti n cung c p cho gia ình. Con ph i bóp

ng cho má c c. Hôm nay má ã già y u mà l ng c a con c ng nuôi s ng nhà, v y con xin má ngh vui ch i v i con cháu ít n m, ng lo, ng làm

vi c chi h t. Má có bu n thì kêu xe i ch i ho c i s m m i ho c i bu i chi u,ng h ng gió mát.

Bà H ng v n cùng lý không cãi c, nên bà c i mà b d t ngh c , không nói t ia.

nh Xuân s p t v n phòng àng hoàng, t sách ch a sách ch Tây, ch Tàu vàch qu c ng . Có bàn vi t r ng l n ng i làm thi. Có ván gõ n m c sách.Có gh xích u n m mà n. Có bàn nh ng i u ng n c.

Cái khuôn ki ng l ng bút tích c a Cúc H ng ông v n treo ngay bàn vi t ông ngóth y h ng ngày. Hai ch u môn ông c ng trên th m ng ra vô nh l i th y d nmà gi t cách quân t .

Trong m y tu n u, công ch c trong t nh ã thi t ti c m ng quan Ph m i r i. M ynhà thân hào c ng ã có t i th m r i. Quan Ph ã i v i quan Chánh Ch T nhvi ng m y qu n r i. Trong m t tháng thì V nh Xuân ã có vi c ti p xúc v i Hu ngch c m y làng l n nh Tân an, Th ng th nh, Th i th nh, Long tuy n. Vì làngLong tuy n có n ki n th a v v cho m n công n, nên ông ph i òi H ngch c làng n y h u ã hai l n ng ông tra xét. V nh Xuân nghe nói làng Longtuy n có ch Bình Th y th nh v ng, có r ch p , d c hai bên dân c trù m tgiàu có, nhà t t, v n nhi u.

m m i chúa nh t, n lót lòng r i, V nh Xuân mu n em con i th m ch Bình Th ycho bi t. Hai cha con m c âu ph c r i kêu m t chi c xe kéo ng ng i chung mà

i.Lên t i Bình Th y nh m gi ch ng nhóm ông, V nh Xuân ng ng xe, bi u xa

phu ch , r i t con i vô ch . Vì chúa nh t nên H ng ch c không có trongnhà vi c, l i vì quan Ph m i i l i nên nh n dân ch a bi t m t, b i v y V nhXuân i thong th , không c n ai bi t làm chi.

i g n t i hàng rau c i, tình c V nh Xuân th y m t cô thi u n ng d y ngó ôngtrân trân, tay b ng cái thúng, m c qu n en, áo en, vóc d c b ng cô Cúc H ng

m cô t v n, mà m t mày b t ch c ng gi ng h t Cúc H ng không khác m ty. Cô thi u n ó ngó V nh Xuân r i ch ng ông i t i thì cô l i b ng thúng

ngoe ngo y s t lui mà i ra ng.nh Xuân l y làm l mà th y cô n t ng i c ng gi ng Cúc H ng. Ông bi n s c

i h p, d t con i theo coi cô i âu và l p th h i cô tên chi.Cô n xu ng ng mé sông r i qu o qua phía tay m t mà i vô, i theo con ng

a mé sông. Cô day m t l i mà ngó V nh Xuân, mi ng chúm chím c i.



nh Xuân mê m n tâm h n, m màng t ng Cúc H ng hi n h n v mà gh o mình,nh ng ông ngh gi a ban ngày, l i gi a ch ông, h n ma làm sao mà hi n ra

c, b i vây ông c i theo, cách n m b y th c, tính ki m c kêu h i cô n làai. Ng t bên tay m t nhà liên ti p, còn trên ng thì ng i ta i không ng t,ông li u khó mà nói chuy n c. Ông n m tay V nh Tân, c d t i theo cô.

n c u R ch Cam, ch ó nh m kho ng tr ng, không nhà, l i ngoài ng c ngkhông có ng i ta i, V nh Xuân m i kêu mà nói: „Em Cúc H ng ! Em Cúc

ng ng l i cho qua nói chuy n m t chút”.Cô n ch m b c, day l i v a c i, v a nói: „Anh có th ng em, thì nói v i cha m

em r i xin c i, ch có chuy n chi mà nói“.nh Xuân ng c nhiên vì ti ng nói c ng gi ng nh ti ng c a Cúc H ng. Ông li n

i: „Nhà cm âu ?“Cô a tay ch mà nói: „ tr c kia“ r i cô i n a. V nh Xuân v n i theo coi nhà cô

ch nào.i ch ng m t tr m th c thì t i m t th t v n không l n nh ng s ch s , d a l có

hàng rào b ng cây trà, trong sân có tr ng hoa, có ch u ki ng, r i sau cái sân y cót nhà lá ba c n xông, vách ván, c a ván, n n cao, hai bên nhà d a v i m n

tr ng sum sê, còn phía sau thì cau chu i t ch m ch.nh Xuân th y cô n m c a rào mà vô sân nh ng không khép c a l i d ng nh cóý cho ông vô. Ông ng ng n ng ngoài l mà ngó theo cô, th y cô vô nhà r i

t d ng, l i trong nhà v ng hoe, không có ai h t.Ông ng ngó m t h i r i i t i n a, tính ki m ng i mà h i th m coi nhà n y là nhà

a ai, cô m i vô ó tên gì, ã có ch ng hay ch a.i qua kh i vuông rào n y r i, V nh Xuân th y m t tòa nhà ngói l n và c , c t theo

ki u x a, ba c n hai chái b t v n, nên r ng l n, song th p th i. Tr c nhà ch at sân l n tr ng ki ng, hai bên tr ng cây le the, nh ng phía sau có m t v n

m r p c ng tr ng d a chu i, cau tr u nh các v n trong r ch n y. M t ng i tr n, b n qu n v i en, ng lum khum vun t trong ch u ki ng ngoài sân.

nh Xuân d t con i l n t i tr c nhà y. Ông ch a k p h i thì ng i àn ông ó dayqua ngó th y, li n buông dao, ch ng l ng ng d y r i i ra c a ch p tay xá V nhXuân và nói: „B m quan l n i ch i t i trên n y. M i quan l n vô u ng n c”.

nh Xuân l y làm l không hi u ng i là ai mà bi t mình nên cung kính chào m inh v y. Ông h i:

- Anh là i mà bi t tôi ?- m quan l n, tôi là H ng hào Thi làng Long tuy n, tôi có h u quan l n hai l n

i. Ch c quan l n quên ?- Tôi m i i lai, còn H ng ch c i h u thì nhi u ng i nên tôi nh không h t.- m, tôi m i quan l n vô nhà ng tôi bi u n u n c u ng.

nh Xuân b c vô sân. H ng hào Thi tránh cho ông v i V nh Tân i tr c. Anh tatheo sau mà h i:

- m, c u ây ph i là con quan l n hay không ?- Ph i.- m, quan l n có m y c u, m y cô ?- Tôi có m t th ng n y mà thôi.- Quan l n lên trên n y ch i hay có vi c chi ?- Chúa nh t nên d t th ng nh i ch i cho bi t Bình Th y, ch không có chuy n chi

t.Vô t i nhà, H ng hào l t t kéo hai cái gh m i quan Ph v i c u Tân ng i, r i xin

phép vô b n áo. Anh ta kêu nhà sau bi u n u n c ch m t bình trà mau mau. Anhta i l n x ng, m t l y áo xuy n dài mà b n.

nh Tân i ra c a ng xem bông.



nh Xuân th y H ng hào i r t r t mu n xu ng nhà sau thôi thúc n u n c, thì kêumà nói: “Anh H ng hào, anh ra ây cho tôi h i th m m t chút. Tôi không khát

c, v y ch ng c n lo trà n c làm chi”.nh Xuân a tay ch mà h i:

- Cái nhà d a bên r i m i t i nhà anh ây là nhà c a ai v y ?- m, nhà lá vách ván ó ph i hôn ?- Ph i.- m, nhà ó là nhà c a chú H ng nhì T n.- Ông H ng nhì ó c ch ng bao nhiêu tu i.- m, chú già r i, tu i trên 60.- Có v con gì hay không ?- m, có. Thím h ng nhì c ng già, nh ng còn m nh gi i, v ch ng sanh có m t

a con gái mà thôi.- Ng i con gái ó c bao l n ?- m, l i 18 hay 19 tu i, tôi không ch ch c.- i nãy tôi th y có m t cô gái c tu i anh nói ó, ngoài ch i v . Cô i tr c tôi,

tay cô b ng cái thúng, cô qu o vô nhà ó. Không bi t ph i con gái c a ông H ngnhì hay không ?

- Ch c là ph i. H i t ng sáng tôi th y con H ng b ng thúng rau ra ch mà bán. Ch cnó bán hàng r i nó v ó.

- Cô ó tên H ng hay sao ?- m, ph i.- Cô có ch ng hay ch a.- m, ch a, Còn nh mà.- Anh nói v ch ng anh H ng nhì già, mà sao con còn nh v y ? Sanh mu n hay

sao?- m, sanh mu n. T i nghi p hai v ch ng ch n ch t, thi t thà mà không có con.

m nào thím c ng i chùa c u Tr i kh n Ph t n ngoài 40 tu i thím m i sanhc chút gái ó nên hai v ch ng c ng d l m. Mà con c a Tr i, Ph t cho nên con

nh khôn ngoan d th ng. M i b n n m tu i mà nó nói chuy n rành r c ng nha 10 tu i. Chú th y v y chú cho nó h c tr ng R ch Cam. Nó sáng láng, h c gi i

quá. Ch ng nó c 12 tu i, nó òi xu ng C n Th nó h c. Chú m i g i nó nhàng i em v h c m y n m. Nó thi u b ng s h c r i nó òi lên Sài gòn mà h c

a. V ch ng c ng, không ch u cho i xa, nên b t v nhà ch ng vài n m nay.- u v y cô H ng ó có h c.- m, h c gi i. Nó mu n xin làm cô giáo. V ch ng chú H ng nhì th ng con, s

làm cô giáo ph i i i xa, nên không cho làm, b t nhà ó.- Có chuy n nh vây nên tôi m i rõ. Tôi lên ch Bình Th y coi cu c mua bán th nào,

tình c tôi th y cô H ng gi ng h t m t cô quen v i tôi bên t nh Gò Công, m t màygi ng, t ng i ng gi ng, n ti ng nói c ng gi ng n a. Vì v y nên tôi i theo cômà h i th m g c tích c a cô. Tôi mu n g p ông H ng nhì T n ng tôi h i. Anh

ng hào có th d t tôi qua nhà ng và gi i thi u tôi cho ng bi t ng tôi h ith m m t vài chuy n c hay không.

- m, c ! Mà h i s m m i tôi th y chú H ng nhì vác dù i ngang ây, khôngbi t chú i s m ã v hay ch a. tôi sai ng i nhà i h i coi.

t ông già b ng bình trà nhà sau i ra. H ng hào x t b ng, bi u ông già qua nhàng nhì h i coi có ng nhà hay không r i tr v cho hay li n. Ông già ra i,ng hào l y hai cái tách lau s ch s , b ng l i rót hai tách trà m i quan Ph u ng

và ra c a m i V nh Tân vô gi i khát. Quan Ph u ng m t h p trà cho vui lòng chnhà r i h i th m v n t c mà ch ông già.



t lát ông già tr v nói ông H ng nhì i qua Giai Xuân chi u m i v , còn bàng nhì thì ng coi b cau sau v n.

nh Xuân m i nói: “Thôi, vi c không g p gì, chúa nh t sau tôi lên h i c ngc”.

ng hào nói: “Quan l n mu n h i u chi quan l n cho tôi bi t, ch ng ng v tôii và tôi xu ng b m l i v i quan l n”.

nh Xuân, ng d y, suy ngh r i nói:- Tôi mu n bi t ch c coi cô H ng sanh n m nào, tháng nào, ngày nào và vào gi

nào. N u bi t ngày Tây và ngày mình càng thêm t t.- m, c mà. tôi h i, tôi biên rõ tàng r i tôi c m xu ng cho quan l n coi.- u anh có vi c i C n Th thì anh tr l i. Còn nh m c vi c thì chúa nh t sau tôi

lên n a. B nào tôi c ng ph i lên cho gáp m t ông và bà H ng nhì ng tôi h icho rành r . Anh nh h i gi sanh c a cô H ng n a nghe hôn.

- , tôi nh .nh Xuân t giã H ng hào Thi r i d t con i v . H ng hào a ra l r i a luôn

i nhà H ng nhì T n. V nh Xuân th y d ng cô H ng l p ló sau c a s mà dòm.Ông bi u H ng hào tr l i, nh ng anh ta rán a quan Ph qua kh i c u R chCam có nhà c a liên ti p r i m i t mà v .

Cha con V nh Xuân i theo mé sông coi ng i ta xúc c g o ch i r i m i ra ch lênxe kéo mà v Cân Th .

Tr a ng t n c m v i m và con, V nh Xuân l l ng c nh hình d ng c a cô H nghoài, không hi u t i sao cô gi ng Cúc H ng t m t mày, cho n t ng i, t iti ng nói, mà cô c ng m c qu n lãnh, áo xuy n nh c nh c nh Cúc H ng h itr c th ng b n ra ch ng i buôn bán. V nh Tân vui v thu t vi c h xúc c g otrên Bình Th y cho bà n i nghe, thì bà nói bà s lên coi cho bi t.

Bà cháu n c m r i d t nhau lên l u. V nh Xuân vào th phòng kéo gh xít u n mngó bút tích c a Cúc H ng. Ông m màng th y Cúc H ng tr c m t luôn luôn.Ông khoan khoái b i h i, khó ch u, m i l y cây n mà n nho nh , n ai oán

t tình th ng yêu mà b c t c v s ph n c a ng i x a.Ông mu n lên l u thu t vi c g p g h i s m m i cho m nghe, mà r i ông ngh không

nên v i l m, t t h n là dò h i ngày sanh tháng cho ch c ch n r i s nóichuy n. Ông óng ch t c a th phòng n m m t mình r i lúc im lìm t ng nhCúc H ng, lúc r r lãng khuây áo não.

Bu i chi u th hai, V nh Xuân ng ng i làm vi c t i Tòa B , b ng th y H ng hàoThi ng l ng kh ng ngoài c a phòng. Ông kêu vô mà h i:

- Anh có h i ông H ng nhì T n v v ó hay ch a ?- m, h i hôm tôi qua nhà, có v ch ng chú, tôi h i t ch t r i. Thím sanh con

ng n m 1906, tháng giêng, ngày 25 d ng l ch tính ra thì nh m ngày 27 thángch p n m T c a mình. Chú H ng nhì có cho tôi m n t khai sanh trình choquan l n xem cho ch c.

ng Hào d túi, rút t khai sanh a cho quan Ph .Ông bi n s c, tán lo n tinh th n, nh ng g ng ch cái gh m i H ng hào ng i r i

th ng th ng tr i khai sanh ngày 25 tháng Janvier n m 1906, không có biên ngàytheo âm l ch. Nh ng ngày khai cho Chánh L c b em vào b sanh là ngày 28Janvier 1906 có ng nh ngày tháng theo âm l ch là ngày 30 tháng ch p n m T .

Quan Ph ng i suy ngh r i nh l i thì ông thi ký l c ngày 18 Janvier 1906. Ông ui v t i nhà ngày 23 Janvier, nh m ngày 25 tháng ch p. B a sau ông i vi ng m

Cúc H ng. êm ó ông ng n khuya chiêm bao th y Cúc H ng d n dò r i tgiã mà i u thai. N u bà H ng nhì T n sanh cô H ng trong êm 24 Janviermà quá 12 gi r i thì t c th Cúc H ng u thai làm cô H ng ây. Ông suy ngh

r i m i h i H ng hào:



- Anh H ng hào có h i giùm coi bà H ng nhì sanh cô H ng ngày 27 tháng ch pm T , mà sanh h i gi nào hay không ?

- m, có. Chú H ng nhì nói nhà không có ng h nên chú không bi t gi , nh ngchú nh ch c sanh h i h t canh t b c qua u canh n m.

- y thì l i 3 gi khuya.- m, ph i.- Anh v nói v i ông H ng nhì t khai sanh cho tôi m n ít b a r i chúa nh t t i

ây tôi s lên tr l i.- m, quan l n có c n dùng thì bao lâu c ng c. N m con H ng i thi nó xin

khai sanh ng n p cho ông c coi. Bây gi có c n làm chi n a âu.- Th nào chúa nh t tôi c ng lên. Có l tôi s m i bà già tôi i v i tôi lên coi h xúc

c g o và coi v n t c vùng Bình Th y ch i. Anh H ng hào nói giùm v i ôngng nhì, chúa nh t t i hai ông bà v i con nhà ng tôi ghé th m và h i thêm

chuy n m t chút.- m, quan l n có c bà ây v i quan l n ?- . Tôi có bà m già nên tôi âu c ng ph i em theo ng tôi ph ng s .- m, chúa nh t tôi s ón ti p quan l n.- Kh i mà. ng ón m t công. Tôi bi t nhà anh r i thì tôi i ngay vô ó. Anh nhà

ch tôi ng ti n d n tôi cho ông H ng nhì bi t.ng hào Thi t giã ra ngoài m xe máy p i v .

Quan Ph c ng i l t qua, l t l i t khai sanh c a cô H ng mà xem, xem r i l l ngsuy ngh n tan h u m i x p l i b vào túi mà v .

n c m tôi r i, V nh Xuân th y m ng ng i ngoáy tr u mà n, ông l i ng m tbên mà h i:

- Má nh n m, con thi u ký l c ó là n m nào hay không má ?- Sao l i không nh . Con ra tr ng và thi ký l c n m T .- Tháng nào, ngày nào, má nh hôn ?- Con i thi ký l c ngày 20 tháng ch p, con v t i nhà chi u 25. Mùng 10 tháng giêng

m Ng con i làm vi c.- Ph i r i. Con c ng nh nh v y, nh ng s l m l n nên con h i má l i cho ch c.- Ph i gi ng gì ?- ít b a con d coi cho thi t ch c r i con s nói cho má bi t. Con mu n chúa nh t

i má v i con lên Bình Th y ch i.- , c. Lên coi h xúc c g o ch i. Nghe th ng Tân nó nói mà ham, c âu d i

mé sông mà h kê r h xúc lên m i l n c r h gi u r a r i vô ghe, coi d quá.- Thi t v y a má, má lên coi cho bi t. Mà hôm qua con có g p m t ng i sao gi ng

ng i Ch Gi ng h i tr c quá. má lên coi má bi t hay không ?- àn ông hay àn bà ?- Th a, àn bà.- Sao con không h i ng i ta coi ph i g c ch Gi ng hay không ?- c àn bà nên con không h i.- âu má lên má coi.

nh xuân không ch u nói rõ v cô H ng cho m nghe tr c là vì ông c ý tình c th y cô H ng coi m có nhìn nh n cô gi ng Cúc H ng hay không. Tuy ông

không nói ra, song ông r n r c trong lòng, trông cho mau t i chúa nh t ng th ý và luôn d p h i v ch ng H ng nhì T n coi sanh cô H ng trong tr ng h p

nào.Sáng chúa nh t, V nh Xuân n lót lòng v i m và con thì ông sai th ng Ca i kêu hai

chi c xe kéo l i ch c s n. n u ng r i bà H ng v n ng i m t chi c, V nh Xuâni con ng i chung m t chi c mà i lên Bình Th y.



i u ch , V nh Xuân th y H ng hào Thi v n xe máy ng ch . Ông bi u xe kéong ng l i. H ng hào xá m con quan Ph r i lên xe máy p ch m ch m theo haixe kéo. T i ch xúc c g o, V nh Xuân bi u xe ng ng cho m coi ch i m t chút

i m i i vô nhà H ng hào. Vì ã có cho hay tr c nên b a nay H ng hào s pt cu c ti p r c quan Ph v i bà c h n hòi, nhà c a d n d p àng hoàng, ván

có tr i chi u bông, bàn có tr i kh m. Tr u n c ã s m s n. V H ng hào m c áodài ch c t i c a chào khách và m i bà c lên ván mà ng i, ch l ng x ng lo ãi bà

, cho ch ng lo h u quan Ph .nh Xuân nói v i H ng hào:

- i n u ng r i i ây Anh H ng hào kh i lo trà, anh ã có cho ông H ng nhìhay ng nhà hay không ?

- m, có hai ông bà ch bên nhà. Tôi có d n cô H ng c ng nhà n a.nh Xuân mu n qua nhà H ng nhì li n, nh ng th y m ng u ng trà và h i v

ng hào v v n t c nên rán ng i ch m ngoáy tr u n r i ông m i ng d yi m i qua nhà m t bên ây ng g p ng i gi ng nh ng i quen Ch

Gi ng.Quan Ph c y H ng hào i tr c, r i m con t giã v H ng hào mà theo sau v i

nh Tân.Hai anh xa phu ngoài l t ng v nên l t t ng d y s a so n xe. H ng hào nói:

“Còn qua bên nhà n y m t chút. Hai anh kéo xe theo mà ch ”.Bên nhà H ng nhì T n v ch ng chú c ng s a so n s n ch ti p quan l n. Vô t i

gi a sân, H ng hào th y v ch ng H ng nhì ra c a thì nép qua m t bên chonh Xuân i tr c v i bà H ng v n m t bên và V nh Tân m t bên. V ch ng

ch nhà b c t i chào khách r t cung k nh r i m i vô nhà.nh Xuân th y v ch ng H ng nhì u già, tóc b c nhi u, r ng r ng b n, nh ng s ccòn kh e, b ch n ch t thi t thà. Ông mu n cho H ng nhì kh i s t sè e ng i, v a

c lên th m v a nói: “Hôm chúa nh t tr c tôi lên ây ch i, tôi mu n qua th mông nh ng ông i s m không có nhà, nên tu n n y tôi tr lên ng h i th m ôngbà m t chút chuy n”.ng nhì nói: “D hôm tr c tôi m c i qua bên Giai Xuân, ch ng v nghe ông

ng hào nói quan l n lên có h i tôi mà tôi không có nhà ng h u quan l nthi t tôi l i quá”.

nh Xuân c i mà áp: “Ông có l i chi âu. Tôi i tình c làm sao ông bi t ng nhà mà ti p tôi. Thôi, hôm tr c không g p nhau thì b a nay g p, l i có bà già tôicàng thêm t t”.

Vô kh i c a r i, H ng nhì kéo hai cái gh m i quan Ph v i V nh Tân ng i, còn bàng nhì thì bà m i bà c ng i bên ván có tr u n c s n.

Bà H ng v n nói bà ng i chung t i bàn v i quan Ph , ng nói chuy n ch i chovui.ng hào l t t nh c gh cho bà c ng i ngang v i quan Ph . Bà c ngó v ch ng

ch nhà r i h i quan Ph : “Con nói ai gi ng ng i Ch Gi ng âu ? Sao mákhông th y ?”

nh Xuân nói: “Xin má ch l t chút”.Bà H ng nhì kêu con bi u ra ph b ng tr u bên ván em qua bàn. Cô H ng b n b

en phía sau b c ra, ch p tay xá quan Ph , r i xá bà c .nh Xuân ngó m mà h i: “Má coi cô em ây có gi ng ai hay không ?”.

Bà H ng v n ngó theo cô H ng ng i l i b ván b ng b k trà em qua bàn.Bà v t la lên: “Con T Cúc H ng là con c a Hia M ây mà ! Thi t v y ch !”

Lúc y cô H ng v a k trà tr c m t bà, cô s p tr qua b ng bình trà, thì bà níutay cô ng l i mà h i: “Cháu tên gì ? N m nay m y tu i ?”.

Cô H ng bình t nh ngó bà mà áp: “Th a bà, cháu tên H ng, n m nay 18 tu i”.



Bà buông cô ra và ngó V nh Xuân mà nói: “M i tám tu i, thì là tu i T sanh n mcon thi u ó. M t mày b t ch i ng gi ng con Cúc H ng nh khuôn úc, màti ng nói c ng gi ng n a, thi t là k !”

Cô H ng b ng bình trà l i n a. Bà H ng v n kéo cô ng sát m t bên mà nhìn. Bàng nhì l y bình trà mà rót ra chén chung b n chén r i bà i b ng ô tr u

em qua n a.Bà H ng v n nhìn r t lâu r i h i bà H ng nhì:

- Cháu ây con c a ai v y bà H ng ?- , nó là con c a tôi. V ch ng tôi có chút ó. Tôi n 42 tu i m i sanh nó.- Ph i cháu tu i T hay không ?- Th a, ph i. Nó tu i T , mà nó ch u oan m t tu i, b i vì tôi sanh nó ngày 27 tháng

ch p, h i au canh n m, sanh có ba b n b a mà ph i ch u oan môt tu i.nh xuân nói: “Má nh hôn ? Con i thi v chi u 25. Chi u 26 con i vi ng m .Khuya l i, t c th là 27 con chiêm bao th y Cúc H ng t bi t con mà i u thai.Má hi u ch a ?”.

Bà H ng v n v i vã áp: “Hi u, hi u, má hi u r i”. Bà nói mà bà n m tay cô H ng,không ch u buông ra. Cô H ng ngó m , b l lãng, d ng nh không hi u gì mà

c r i nh v y.nh Xuân nghe h ng hào v i H ng nhì ng sau l ng ông, hai ng i nói x m xì,ông móc túi ra l y t khai sanh c a cô H ng mà tr i lên bàn r i kêu H ng nhì

i g n mà nói: “Có chuy n n y k quái quá l m, tôi nói cho hai ông bà hi u.Má tôi có m t ng i cháu gái tên là Lý th T bên Gò Công. Cô h c ch nhogi i nên th y t tên riêng cho cô mà g i là Cúc H ng. N m cô c 17 tu i, côch t i, ch t vì u t c vi c riêng trong gia ình. Qua n m T , chánh êm 26 r ng

t, 27 tháng ch p, lúc g n sáng tôi n m chiêm bao th y cô v nói tôi mà t giãng cô i u thai. T y n nay tôi không có chiêm bao mà th y cô n a. Hôm

chúa nh t tr c tôi lên ch Bình Th y ch i, tình c tôi th y cô H ng ây saogi ng h t cô Cúc H ng, gi ng t m t mày, hình dáng cho t i ti ng nói cái gì

ng gi ng h t. Tôi l y làm l , i theo coi cô âu, con ai. May g p anh H nghào, tôi h i th m c bi t g c tích c a cô, tôi m i c y h i ngày tháng . Nhanh H ng hào em khai sanh cho tôi coi m i th y rõ ngày gi bà H ng nhì sanhcô H ng chánh là ngày gi cô Cúc H ng cho tôi chiêm bao ng cô t giã mà i

u thai. Tôi ch a dám tin. Nên b a nay tôi em bà thân c a tôi lên ch i coi bà cónhìn nh n s gi ng ó hay không. Bà thân tôi c ng nhìn nh n nh tôi. Th thì cô

ng n y ti n ki p là cô Cúc H ng, không còn nghi ng gì n a”.ng nhì ngó v mà nói: “Quan l n nói nh v y thì té ra con H ng tôi nó ki p

tr c là cháu c a bà c . V y thì nó có ph c l m”.Bà H ng v n nói: “H i tr c tôi th ng con Cúc H ng mà nó c ng th ng tôi nh

nó v y. Nó ch t mà nó u thai làm con cháu ây. L i bây gi tôi c g n.y thì Cúc H ng ch t, tôi coi c ng nh n s ng l i, T nay s p lên h có bu n

tôi lên ây th m con cháu c ng nh th m Cúc H ng”.Bà H ng nhì nói bà c có bu n thì lên trên n y ch i. v n mát m l m.Bà H ng v n buông cho cô H ng i vô trong. Bà ngó theo r i c i mà nói: “Thi t

gi ng h t, ng nh chuy n Cúc H ng ch t, thì ngó th y tôi nói nó là Cúcng. Bà H ng nhì b a nào có d p i xu ng C n Th thì ghé nhà tôi ch i, có i

thì d t cháu theo cho nó quen ng h t b ng n a”.Bà H ng nhì h a h có i C n Th thì bà ghé th m.

nh Xuân tr t khai sanh c a cô H ng l i cho ông H ng nhì.Bây gi bà H ng v n m i u ng n c r i têm tr u ngoáy mà n m t mi ng. Bà khen

cau ngon. Bà H ng nhì kêu cô H ng bi u xách nhánh cau ngon m i b h i s mi ó em ra ng ki ng cho bà c em v n tr u. Bà H ng v n không chiu



lãnh, nói r ng m i làm quen không l bà làm t n hao cho bà con. H ng nhì v ing hào nói v n m t nhánh cau có áng giá bao nhiêu mà s hao t n.

Quan Ph ng d y xin m cáo t mà v . V ch ng H ng nhì v i H ng hào nga khách ra xe. Cô H ng xách nhánh cau i theo sau. Ch ng bà H ng v n lên

xe, cô nhánh cau d i ch n bà r i ch p tay xá. Bà níu cô mà nói: “Bà th ngcháu l m. B a nào cháu i v i má xu ng nhà bà ch i”.

Cô H ng cúi u.nh Tân b n v òi ng i chung v i bà n i, nên bà ph i buông cô H ng mà kéo Tânlên xe. Hai xa phu rút ch y, xe bà c i tr c, quan Ph theo sau. M y ng i ngngó theo. Cô H ng c i, V nh Xuân day l i c ng c i.

Bà H ng nh T n nói: “Bà c t t quá”.Ông H ng nhì nói: “Quan Ph tu i tr , nói chuy n nghe rành r . Ông thu t chuy n

ki p tr c c a con H ng thi t là k ”.ng hào nói: “N u thi t v y thì em H ng c thân c n v i nhà quan, ch có h i

gì mà lo”.ng hào i v . V ch ng H ng nhì cùng con tr vô nhà, vui c hân h nh ti p

quan m c d u nhà mình không giàu, mà mình c ng không c d trong bàn H i.

Còn quan Ph v i m i v , qua kh i c u Bình Th y r i, th y ng tr ng, ông bi uxa phu x m t i ng hai xe ch y c p kè v i nhau.

Bà H ng v n c i mà nói:- Chuy n n y má ngh thi t là k . Con nh gi ng Cúc H ng không sai m t m y mà

ngày gi nó sanh l i úng v i ngày gi Cúc H ng t giã con ng i u thai. Conlàm sao mà tìm c nh v y thi t c ng gi i.

- Con i ch i tình c con g p, ch bi t âu mà tìm. M t tu n nay con gi u má, là vìcon mu n cho má th y thình lình coi má có nh n nh con v s cô H ng gi ngCúc H ng hay không.

- Gi ng r i a. Ch c Cúc H ng u thai vào nhà H ng nhì ó, má không nghi gìt. Bây gi con tính làm sao ây ?

- Con r i trí quá. th ng th ng con suy ngh coi.- Bà H ng v n nói qua chuy n xúc c g o, không nh c chuy n cô H ng n a.



(24) IV

Luôn hai chúa nh t quan Ph V nh Xuân lên nhà H ng hào Thi hai l n, là l n sau l icó qua nhà H ng nhì T n rnà ch i n a. H ng hào mu n m t mình anh thân

n v i quan mà thôi, nên không cho H ng ch c bi t vi c ó, song l n tr c anhcó a ra t i ch R ch Cam, r i l n sau anh l i ra t i ch ón ti p, s y có nhi ung i dòm th y, r i c xóm, c làng u hay.

Có ng i h i H ng hào có bà con v i quan Ph hay sao nên quan Ph n th m ch iy. H ng hào mu n lên m t v i ng i trong làng, nh t là mu n c H ng

ch c l n kiêng n , nên anh gi bí m t, ai h i thì anh chúm chím c i r i nói theou úp m , không ch u bà con, mà cho ng i ta t ng bà con, không khoe thân

thi t mà làm cho ng i ta nghi thân thi t.Có ng i khác h i H ng nhì T n có vi c chi mà quan Ph n nhà thì H ng nhì

thi t thà nên nói ngay ra t i cô H ng gi ng cháu c a bà c m t h i tr c nênquan Ph d t bà c n xem, ch không có vi c chi h t.

Trên Bình Th y ng i ta h i on ren nh v y mà quan Ph V nh Xuân v r i êm ru,ng nh không ý n vi c cô H ng n a. M i ngày i làm vi c h ng hái nh

th ng. Tr a v n r i ông vào th phòng n m c sách m t chút ng tìm gi cng . Ban êm ông l i th c khuya, khi ng i ngó bút tích c a Cúc H ng trót gi ,khi n n n r r nh than, nh khóc.

ã trót vài tu n, bà H ng v n không nghe con nh c t i cô H ng. ng lúc n c mi, bà m i h i con: “Vi c cô H ng con ã tính l nào hay ch a ?”.

nh Xuân th dài, d d nu t chút, r i m i áp:- Vi c khó tính quá. Con không bi t tính làm sao cho ph i.- Có gì khó âu. Con Cúc H ng cho con hay nó i u thai, r i nó sanh trong nhà

ng nhì T n ó ch gì. Con H ng ki p tr c nó là Cúc H ng. H m nay másuy ngh k r i, má ch c nh v y. N u con th ng Cúc H ng thì con c y mai m i

i con H ng cho duyên n vuông tròn, th y chung v n v .- ã bi t ngày gi con chiêm bao v i ngày cô H ng sanh thì n r p v i nhau l m,

i cô H ng gi ng h t cô Cúc H ng ngày tr c, nên mình oán Cúc H ng ki ptr c hoán thân làm cô H ng ki p n y. Mà mình oán ó do cái thuy t luân h i

a nhà Ph t, không có c n c khoa h c mà dám tin ch c. Ví nh mình do thuy thuy n bí d oan mà oán l m r i m i làm sao ? Kh cho con l m, ã h v i vonglinh c a Cúc H ng, vì không bi t “th ti t” ng n áp v i “th ngh a”, mà còn

v i ng i i, vì l n tu i r i mà bày chuy n ng c i con gái nh .- Má nh Cúc H ng có d n con ph i c i v ng có ng i nuôi má và lo c m r c

áo qu n cho con; i ki p sau r i v ch ng s ph i hi p, vì Diêm chúa có nói thi t,hai àng có duyên n v i nhau. N u con c i con H ng mà có l m i n a, conkhông trái ý c a Cúc H ng thì có chi âu mà h . Còn i v i ng i i, con làmquan l i ch a già, con mu n c i v giàu hay là v tr , h ng i ta ng thì con c i,có l i v i ai âu mà s h . Hu ng chi Cúc H ng có nói con v i nó có duyên n ,ki p sau s c sum hi p. N u thi t nó u thai làm con H ng ây là ki p sau c anó ch gì. B i có duyên n nên Tr i Ph t m i xui khi n cho con i ch i mà g p ó.

nh Xuân ng i l l ng r i nói:- Khoan ã má, th ng th ng con suy ngh l i coi.- Mình bi t m t mày, hình d ng và ti ng nói c a H ng u gi ng Cúc H ng r i,

bây gi má còn mu n bi t tánh n t c a con H ng coi th nào. H i tr c con h cchung v i Cúc H ng t i m y n m, con bi t tánh n t nó sao âu, con nói cho mánghe m t chút.

- Cúc H ng có tánh nóng n y th ng ngay, cang c ng, quy t oán, g p vi c ph idám làm, không kiêng không s chi h t.



- Tánh nh v y nên cha m áp b c nó m i t t ng tr n ngh a v i con. c, má coi con H ng có gi ng tánh n t ó hay không. N u tánh n t c ng v y thì thi t

nó là h u ki p c a Cúc H ng rõ ràng. M t nh m th n m, Tân ngh h c, má mu nem nó lên Bình Th y ch i.

- c l m. Má kêu xe kéo r i bà cháu i v i nhau ng h ng gió. Má bi u th ng Caki m kêu m t chi c xe ã có i r i b a h m. Má ng i xe ng a, vì r i g p ng a cóch ng thì nguy hi m.

Sáng th n m bà H ng v n v i V nh Tân ng i xe kéo i lên Bình Th y th m công. n 11 gi tan h u V nh Xuân v thay r i, hai bà cháu m i t i.

nh Tân xu ng xe ch y ri t vô nhà, hai tay có c m hai gói. V nh Xuân ch n l i mài:

- Con c m hai gói gì o ?- Th a, m t gói chu i ph i khô v i m t gói trái lu cu ma.- Con mua âu v y ?- Cô H ng cho con ch không có mua.

Bà H ng v n b c vô ti p nói: “Lên tr n con H ng l y chu i khô m i nó n. Nókhen ngon. Con n gói cho nó m t gói ó. B a nay Tân i theo H ng ra v nch i, coi b nó vui d . Nó th y lu cu ma có trái nó t m tr . Con n l a ít trái chínhái cho nó. Nó m ng quá, ca c m nói em v cho ba nó”.

nh Xuân chúm chím c i.Bà H ng v n v i V nh Tân lên l u thay r i xu ng n c m.

- a nay má lên có hai v ch ng ông H ng nhì nhà hay không ?- Có h t. V ch ng ch n ch t thi t thà d . Th y má lên m ng quá. Con H ng

ng v y. Con nh d n d . Nó d t má v i Tân i ra sau v n. V n không l nnh ng s ch s l m. Nó nói huê l i cau v i d a n xài không h t.

- Má coi tánh n t cô H ng th nào ?- Ch a bi t c. Ph i lâu lâu cho nó quen r i m i th y ch n tánh ch . Má coi i coi

i thi t nó gi ng Cúc H ng quá.- Má có qua nhà anh H ng hào hay không ?- Không. Nghe H ng nhì nói th y H ng hào p xe máy i ra ngoài nhà vi c h i

m m i, nên má không qua.nh Tân ti p nói: “Hai bên nhà ông H ng nhì có m y cây m n l n h t s c ba à. Cô

ng nói m n ó ng t l m, lúc n y ng tr bông, ch ch a có trái. Cô H nga ch ng nào có trái n c cô s hái em xu ng cho con”.

Bà H ng v n nói: “Tân ã quen v i H ng r i, d t nhau i ch i cùng v n, coi bthân thi n nhau d ”.

nh tân nói: “Cô H ng bi u con chúa nh t ngh h c thì lên tr n ch i. Lên v n mát, ch ch n c n i l m”.

Cách m i b a V nh Tân nh c bà n i i lên v n ch i. Bà H ng v n s n lòng mu ni, nên chúa nh t hai bà cháu t i Bình Th y n a và c ng ch i c bu i, mà

chuy n n y l i có mua bánh em theo mà cho cô H ng.Bà cháu v có ch m t quày chu i cau v i m t quày d a xiêm, mà l n n y coi b vui

h n l n tr c n a. T i l i bà H ng v n to nh v i con r ng bà có nói chuy ndài dài v i H ng, bà nh n th y cô n có tánh nóng n y, l i c ng c i. Hai m óã l ra r i, còn m y m khác ch a th y c. Tuy không nói h n, song bà nói

xa g n làm cho con hi u bà mu n c i ph t cô H ng cho r i, vì bà tin ch c cô nlà h u ki p c a Cúc H ng, mà Cúc H ng ã nói ki p sau s sum hi p thì khôngcòn c gì mà s l m n a.

nh Xuân không dám cãi v i m , song ông c l ng l không xuôi thu n mà c ngkhông ch i t .



Cách ít ngày, bà H ng nhì T n ngh bà H ng v n ã lên th m n y l n r i, mà l nnào c ng có m i m con bà xu ng nhà ch i, tuy bà thi t thà, t i nhà quan Ph bàcó ý ái ng i, song n u không i th m l i thì có t i vô l . Bà than th v i ch ng thìông H ng nhì thôi thúc bà ph i i th m không nên th t l v i ng i trên tr c.

n có m y trái lu cu ma v a chín, l i có m t quày chu i cau ã chín bói, hai mcon n u c m n s m, kêu l t chi c xe ng a r i n chu i hái lu cu ma i C n Thth m bà c mà tr l . con bà H ng nhì xu ng t i thì ã g n 10 gi r i. Bà H ng v n ni m n vui

ng, th y cô H ng xách quày chu i v i m y trái lu cu ma vô thì bà nói: “Chach , th ng Tân tôi i h c v nó th y m y trái lu cu ma ây nó m ng l m. M i gi

i, nó g n v a”.Bà H ng nhì ng d y ch p tay nói: “Xu ng th m c bà mà v n không có v t chi

quí, nên em quày chu i xu ng cho c bà t lòng th o c a em cháu và cho c uTân ít trái lu cu ma c u n ch i”.

Bà H ng v n cám n, nói r ng quí t i lòng, không ph i t i l v t, bà coi quày chu ii m y trái lu cu ma ó là quí l m v y.

Bà bi u th ng Ca em quày chu i vô trong mà treo cho nó chín kh i b m gi p r i l ya s p m y trái lu cu ma dành cho Tân.

i u ng n c n tr u r i bà m i d t m con bà H ng nhì lên l u ng coi ch bàng và ch V nh Tân h c. Ch khách còn nói chuy n trên l u thì V nh Tân i h c

. C u th y m y trái lu cu ma thì c u m ng quá nên nói om. Nghe Ca nói trênBình Th y n i em xu ng cho, khách còn ch i trên l u, thì c u ôm c p tu t lênchào bà H ng nhì và m ng cô H ng. C u d t cô H ng mà ch phòng c u ngvà ch bàn c u ng i h c cho cô H ng bi t, hai tr trò chuy n vui v v i nhau nhã thân thi t lâu ngày r i.

Bà H ng v n m i khách tr xu ng xem t ng d i. Tân n m tay H ng mà i theoch phòng cha ng , ch phòng cha c sách, ch t sách, r i ch cây n kìm màkhoe: “Ba em n hay l m, ai c ng khen. Ban êm h bu n thì ba em n, n 11,12 gi m i ngh ”.

Cô H ng c i.nh Tân d t cô ra ngoài c a ng xem bông hoa tr ng ngoài sân. C u nói khôngng t, vì không m y khi có ng i quen n ch i nên c u nói hoài không bi t m t.

Bà H ng nhì kêu cô H ng vô ng s a so n v . Bà H ng v n c n ngay. Bà nóikhông m y khi xu ng, ph i n c m v i bà, không c phép v nh v y. G n

i b a c m r i, ch m t chút quan Ph v r i n c m. B nào c ng ph i ch quanPh cho ng th m m t chút.

Bà H ng nhì nói hai m con n c m r i m i i, nên không th n n a c. Bàng v n nói n s m m i là n lót lòng, nào ph i n c m tr a.

Hai bà ng nói dang ca thì quan Ph V nh Xuân v t i. Ông m ng bà H ng nhìi cô H ng, h i th m ông H ng nhì m nh kh e th nào, t l i cám n m con

bà H ng nhì xu ng th m. Ông nói bà c m i l i ây không bi t ai, c nhà hoàinên bu n l m. Ông xin bà H ng nhì h r nh thì xu ng nói chuy n ch i cho bà cvui.

Nghe m nói có m i m con bà H ng nhì n c m r i v , mà bà c t ch i nói nm r i. V nh Xuân ti p v i m mà m i n a, c ng quy t không cho v . Ông nóiu có no c ng ph i n v i ông m t chén r i m i v c. Bà H ng nhì ã kiêng quan Ph , mà l i thi t thà, ki m không ra l i mà cáo t , nên ph i vâng ch u,

không dám cãi.nh Xuân thay mát ng n c m; ông ng i ngoài u bàn r i m i bà H ng nhìng i bên tay trái, i di n v i bà H ng v n bên tay m t, ti p theo ó thì cô

ng i di n v i V nh Tân.



Vì b n tánh thi t thà, th y âu nói ó, nên bà H ng nhì v a ng i thì bà h i li n:“B m quan l n, bà l n i âu v ng, mà nãy gi tôi không c chào, r i n c m

ng không c th y ?”nh Xuân, c i mà áp: “Tôi không có bà l n, bà nh nào h t. Tôi có m t bà m già

i m t th ng con nh ây mà thôi”.Bà H ng v n th y bà H ng nhì day ngó V nh Tân, thì bà ti p mà nói thêm: “H i nó

thi u làm vi c t i M Tho c n m n m, tôi có lo v cho nó. V ch ng sanhc th ng Tân cho tôi ây r i v ch ng không h p ý v i nhau, nên vào n xin

i Tòa cho phá hôn thú. Lúc y Tân m i c 3 tu i. V ch ng nó b xongi, thì tôi nuôi cháu n i tôi ch không có m . B i v y nó tríu tôi v i cha nó l m,

i âu nó c ng theo, không ch u r i xa”.Bà H ng nhì h i: “Má c a c u Tân còn m nh kh e ? Th a bà ã l y ch ng khác hay

là v y ?”- v i m bên M Tho. Không nghe nói có ch ng khác. Chín n m hay tôi không có

p dâu c , mà Tân c ng không th y m t m nó. Lúc con tôi i qua bên nây, nó itr c r i hai bà cháu tôi l i sau m i g p c. Mà Tân l lãng nh g p ng i

ng. Nó không có tình m con chút nào h t.- Quan Ph n m nay c bao nhiêu tu i ?- n m i r i.- y mà bên Bình Th y h nói quan l n ch a v i 35 tu i.

nh Xuân c i mà nói: “Nh cha tôi h i tr c t tên là V nh Xuân nên tôi lâu già.Tên c a cha m t nó có nh h ng v i c nh i c a mình nhi u l m, b i v y ttên con ph i l a ch , không nên t tên x u, vì tên x u có th làm suy i s ng c acon. Ông bà có m t ng i con gái mà t tên H ng, ch c là có ý mong con ngàysau c h ng h nh phúc gì ó”.

Bà H ng nhì c ng c i mà nói: “Cha nó t b t t ch có hi u gì âu.nh Xuân ngó cô H ng r i h i:

- Nghe anh H ng hào nói cô H ng h c gi i l m. Ph i v y hay không cô H ng ?- , con l c c t qu t ít n m, có gi i chi âu.- Nghe nói cô thi u b ng s h c.- , có.- Cô bi t ch nho hay không ?- m, không. Tr ng con h c thì d y ch qu c ng r i d y chút nh ch Pháp ch

không có d y ch nho.- Ph i. Vài m i n m nay tr ng nhà n c không có d y ch nho n a. Mà ây c ng

nh bên M Tho, tôi không th y tr ng t d y ch nho. V n hoá n c nhà ã b tu xây h ng.

- Con th y d u xây h ng c ng không l i gì. H i x a h c nho thì c n n ng êmt ch . Bây gi theo tân h c thì bi t ho t ng nh ng ho t ng nh cái máy hát,

ng i ta quây thì ca hát om sòm, ch ng ng i ta ng ng thì im lìm, l ng l .nh Xuân nghe m y l i y thì ng c nhiên, châu mày ngó cô H ng. Ông th trí th c

a cô nên nói: “Cô nói h c nho thì n m ng êm m t ch . Hi u o nho nh v y làhi u l m. o nho d y: “C u nh t t n, nh t nh t t n, h u nh t t n”. Th thì h cnho cho ho t bát, t t n hoá l m, duy có m y chú h nho m i n m ng êm c.

p x a ông bà ta c theo nho h c, có bi t âu h c là gì âu, nh ng c ng t n btheo i, c ng t ch c qu c gia r ràng, c ng ch ng c xâm l ng r t hùng dõng

y”.Cô H ng c i mà nói: “B m quan l n theo i bây gi h c nho có dùng vào âu. Ai

ng ph i i theo âu h c m i có c m mà n, có áo mà m c”.nh Xuân l s c th n thùa, nh ng gi c u mà khen: “Cô bi t t i nh vây thì gi i

m. Anh H ng hào nói úng, ch không ph i nói quá áng âu”.



n c m r i, bà H ng v n m i bà H ng nhì l i ván ng i u ng n c n tr u.nh Xuân mu n th cô H ng nên ông vào th phòng r i kêu Tân bi u ra m i cô

ng vào ng cho ông h i th m m t vi c. Ông ng t i bàn vi t mà ch . Ch ngth y cô H ng vào, ông a tay ch khuôn ki ng l ng t m l a di bút c a Cúc

ng, v a nhìn cô H ng, v a h i: “Cô bi t c m y ch n y hay không ?”Cô H ng nh ch mi ng c i mà áp: “B m con không bi t ch nho”.

nh Xuân c nhìn m t cô mà nói: “Thôi, tôi c cho cô nghc, r i c t ngh a. Hàngch l n ó là “X sanh nhi th ngh a” còn hàng ch nh d i ó là ch ký tên“Cúc H ng”. Ông c hàng ch “X sanh nhi th ngh a” ông th y nhãn quan c acô H ng d ng nh h t sáng, r i nghc t i hai ti ng “Cúc H ng” l i càng sángthêm n a. Ông nín êm coi có ph n ng gì khác n a hay không thì th y cô

ng ng ngó trân cái khuôn ki ng r i day qua ngó ông, ngó nh v y n ban, nhãn quan l u l i l n l n r i cô nói: “Theo con hi u thì “X sanh nhi th

ngh a” ý nói m t bên là s s ng còn m t bên là cái ngh a, thà b s s ng mà giy ngh a, b m quan l n, ph v y hay không ?”

nh Xuân châu mày g c u mà áp: “Ph i. Gi i l m. Thôi ra ngoài n y ch i”.Ông tr ra phòng khách. Tân n m tay H ng i theo sau.Bà H ng nhì th y H ng thì kêu cô l i r i ng d y xin phép bà c mà v ng cho

quan l n ngh . Bà c không c m n a, nên a khách ra c a. Ch ng m con bàng nhì ra t i phòng khách thì V nh Xuân ng d y nói: “Bà già tôi nhà có

t mình bu n quá, v y lâu lâu bà v i cô xu ng nói chuy n ch i cho bà già tôivui. Xu ng m t ngày r i chi u s v ”.

nh Xuân a khách ra t i c a mà thôi, cho bà H ng v n v i V nh Tân i theoi ngoài l .

Khách v r i, ông vô th phòng mà n m. Ông suy ngh cách ông th cô H ng h inãy. Cô không có h c ch nho trong ki p n y, nên cô không bi t ch nho thì ãành. Mà sao ông c di bút c a Cúc H ng cho cô nghe r i, d ng nh cô gi t

mình, m t hào quang mu n nh chuy n x a mà r i nh không n i, l l ng ngóm l a v i hàng ch , ngó qua ông, ngó n m y l n nh v y ? Không bi t ch

nho mà sao cô l i c t ngh a câu “X sanh nhi th ngh a” c rành m ch v y ?y cái k quái n y ã ch ng cho mình ph i tin cô Cúc H ng u thai vào nhà bà

ng nhì T n ng bà sanh cô H ng ây hay không ? Thi t có ph i Cúc H ngcó c n duyên v i mình nên khi cô H ng v a n tu i có ch ng c, Tr i Ph tkhi n cho mình i qua C n Th , l i tình c khi n cho mình g p cô ng tính cu ctr m n m t tóc hay không ? N u ti n ki p c a cô H ng không ph i là Cúc

ng sao cô gi ng Cúc H ng nh khuôn úc, gi ng hình d ng, gi ng m t mày,gi ng ng i, gi ng t i ti ng nói ? N u không ph i nh n duyên sao g p mìnhgi a ch cô ngó mình cô c i, r i mình i theo cô i R ch Cam mình kêu Cúc

ng mà cô day l i và bi u n u có th ng cô thì xin v i cha m cô mà c i ?Ng i có tánh d dàng mau m n nh bà H ng v n, thì n i hình s c gi ng h t v i

ngày gi sanh phù h p c ng tin cô H ng là h u ki p c a Cúc H ng. T i V nhXuân quen tr m t nh và th n tr ng nên có nhi u m khác n a mà ông c ngàing i hoài, không dám quy t nh. Có ph i t i ông th ng nói v i v ch ng ôngKinh L ng, r i sau ông còn nói v i bà Ch Thi u n a, ông c tuyên b ôngkhông tính c i v nên bây gi ông ng ngàng không dám b c t i ch ng ? Haylà t i ông nhi m o nho, ông không thích o Ph t, nên ông không tin thuy tnh n duyên v i thuy t luân h i mà ông l lãng ó ch ng ?

C n Th , V nh Xuân ch a g p b n tri k , nên ông không t tâm s c a ông v i aic, b i v y không ai hi u thâm ý c a ông.

Trót m y tháng, bà H ng v n thôi thúc ông c y mai nói v i v ch ng H ng nhì T nmà xin c i cô H ng, thì ông c l ng thinh. Mà nh t i Cúc H ng t nhiên ông



nh cô H ng. Trong lòng ông b i h i, ông buông cây n i l i bàn vi t ng i vi tth th m ông Kinh L ng. Trong th ông thu t rõ u uôi s ông g p g cô

ng, ông ch các c làm cho bà H ng v n oán ch c cô H ng là h u ki pa Cúc H ng nên c thôi thúc bi u ông ph i c i, nh ng vì ông s l m r i ông

không th ng mà làm au kh cho cô H ng n a, nên ông d c d c không dámc t i.

Cách ch ng m t tu n, V nh Xuân ti p c th ông Kinh L ng khuyên c i công, tr c cho bà H ng v n vui lòng, sau kh i l i h n v c n duyên. Ông

Kinh l i nói n u H ng mà gi ng h t Cúc H ng thì không th l m mà ng i, nêni r i d t v Gò Công cho th y l i c nh c , g p l i ng i quen ho c may b t trí

sáng ra mà nh l i i s ng v ki p tr c. Mà d u ng i ó không th nh ti nki p i n a, thì hình dáng, m t mày, ti ng nói, th y u là Cúc H ng thì làm saokhông yêu c mà ng i.

c th c a ông Kinh xúc ng tâm h n c a V nh Xuân l i thêm r i sáng ch u ámcho ông th y n a.

nh Xuân ng tính coi bây gi ph i làm sao mà nói v i v ch ng H ng nhì T nng xin c i cô H ng và n u ng i ta ch u g thì ph i làm ám c i cách nào.

Ông còn ng tính thì t i bãi tr ng n a n m. Bà H ng v n mu n nói chuy n công cho v ch ng ông Kinh nghe, nên bà òi i M Tho ng bà th m v

ch ng ông Kinh, còn V nh Tân th m bà ngo i.n Th qua M Tho có tàu v ng vàng, l i ng i thu n ti n, nên V nh Xuân b nglòng cho m em V nh Tân i ch i.

Qua M Tho, bà H ng v n thu t rõ vi c cô H ng cho v ch ng ông Kinh nghe n a.Bà Ch Thi u l y làm vui mà c ch sui v i cháu ngo i tr qua th m. Ba Khai v i

m Nhung m ng quá, theo n n n xin bà H ng v n bên nhà ch i ít b a chonh Tân quen bên ngo i. Vì tình, vì ngh a, bà H ng v n không n t ch i nên

ch u .m Nhung quy n luy n v i con, d t con vô bu ng, m con ru rì nói chuy n. Cô l yhình cô m i ch p mà a cho con coi và nói ch ng con v cô cho m t t m ngcon c t dành cho nh m t m . Cô l i d n con n u có ch p hình thì g i cho cô

t t m lúc nh con cô l y ra mà nhìn.i l i C m Nhung d n b ván nh trong phòng cô, r i gi ng mùng cho V nh Tân ng

ng m con g n nhau ít b a.êm y Ba Khai ra ng i nói chuy n v i bà H ng v n, h i th m dân tình, h i cách

làm vi c. Bà Ch thì h i V nh Xuân ã có tính ch p t n i tóc hay không. Bàng v n ng u t v vi c ó, nên nghe h i thì bà không th gi u c. Bà m i

ng i k s cho bà Ch v i ba Khai nghe chuy n Cúc H ng th c r i t v n màch t h i tr c. Bà k luôn chuy n xu ng C n Th , i xem ch Bình Th y tình c

p cô H ng gi ng h t Cúc H ng h i tr c. Xem xét khai sanh c a cô H ngthì ngày gi sanh úng y ngày gi Cúc H ng cho V nh Xuân chiêm bao th y cô

t giã ng i u thai. M y tháng nay bà có khuyên con c y mai m i mà c icô H ng là h u ki p c a Cúc H ng, mà V nh Xuân c d c d c hoài không ch u

i.Bà Ch , Ba Khai u nói ã có duyên n , l i có l i th c không nên làm l , th nào

ng ph i c i. Hai ng i xin bà H ng v n rán khuyên quan Ph ph i làm chotình ngh a vuông tròn. Bà H ng v n nói bà ã khuyên h t s c mà không c. Bàã có Cháu n i r i v y con mu n c i v n a hay là không c i bà c ng khôngn.

Bà Ch bi u Ba Khai vi t m t b c th cho quan Ph , nói bà hi p ý v i ch sui màkhuyên ph i c i cô H ng cho kh i l i th c, kh i l c n duyên, vi t th r i



ch ng ch sui v thì g i cho ch c m v . Bà d n trong th ph i nói cho g t và h agiúp n trang cho quan Ph i l c i.

Ba Khai nói h quan Ph ch u c i và nh ngày r i thì bi u V nh Tân vi t th cho c uhay ng c u xu ng tr c mà giúp s p t ám c i.

Bà H ng v n ch i v i sui gia c n ba b a r i m i cáo t i qua ch ch i v i bàKinh m t b a n a ng có v C n Th cho V nh Xuân kh i trông.

Ba Khai a m t phong th cho bà H ng v n, c y bà em v cho quan Ph . C u c nn bà, n u quan Ph ch u c i v thì bi u V nh Tân vi t th cho c u hay ngu qua.

Bà Ch cho V nh, Tân 200$00 n bánh mà i h c. Bà nói n m nay bà già y u, nênu ám c i thì có l bà ph i sai Ba Khai i th , ch bà i không c.

m Nhung gói m t t m hình mà giao cho con k ni m. V nh Tân bây gi l n r i,bi t m , bi t c u, bi t bà ngo i, nên nói chuyên vui v ch không ph i l t l t nh

i tr c n a, b i v y C m Nhung b t au kh n i lòng, nh n th y ng i ch ngi nên tha th , cô m i gây tình m u t l i c.

Bà H ng v n d t cháu n i tr qua ch i v i bà Kinh m t b a n a. Ch ng bà s aso n xu ng tàu v C n Th , thì ông Kinh a cho bà m t phong th c y em vcho quan Ph . Ông nói th y khuyên quan Ph c i cô H ng n a, thí nghi mthuy t nh n duyên v i thuy t luân h i c a nhà Ph t.

Bà Kinh a bà cháu bà H ng v n xu ng tàu, c c n d n n u quan Ph ch u c i vthì ph i cho hay ng ông Kinh qua, nh ông i không c thì bà i th .

Bà H ng v n v a h t hai phong th cho quan Ph . V nh Xuân c r i thì c i mànói: “Ai c ng mu n tôi c i cô H ng thí nghi m m y thuy t c a o ph tgiáo; v y tôi s làm, mà tôi làm ây là vì trong gi c chiêm bao Cúc H ng có nói:“Ki p sau s sum hi p” nên tôi ph i t n tâm v i nàng, nh nàng ã t n tâm v i tôi,ch không ph i tôi mu n thí nghi m thuy t nào h t”.

Cách vài b a, quan Ph V nh Xuân vi t th m i H ng hào Thi chúa nh t xu ng nhàông cho ông nói chuy n riêng. Ông t thi t v i H ng hào r ng lúc còn i h c ôngcó th c tr m n m v i m t thi u n bên Gò Công tên Cúc H ng. Ông còn h cthì nhà cha m nàng ép g nàng cho con c a m t v n ch giàu. Nàng khôngch u nên u ng thu c c mà ch t; l i hi n h n lên nhà tr ng báo tin cho ông hay,

a vong h n s theo phò h cho ông h c thành công. Khi ông thi u r i, nàngcho ông trong gi c chiêm bao th y nàng n t giã ng i u thai, l i nói vì có duyên n v i nhau nên h n ki p sau sum hi p. Tình c n ch Bình Th y ông g pcô H ng gi ng h t nàng Cúc H ng h i tr c. Xem xét khai sanh thì nh n th yngày gi cô H ng sanh trong nhà ông H ng nhì T n phù hi p v i ngày gi nàngCúc H ng t bi t ng i u thai. M y tháng nay bà H ng v n v i m y bà conthân thi t c theo thôi thúc c i cô H ng là h u ki p c a nàng Cúc H ng, ph i

i ng kh i ph l i th c và cho hi p v i duyên n n a. V y ông c y H nghào v thu t chuy n c a ông nh v y cho v ch ng H ng nhì T n nghe và mth coi n u ông c y mai nói xin c i cô H ng thì v ch ng H ng nhì b ng lòng

hay không.ng hào Thi v r i b a sau tr xu ng b m r ng v ch ng H ng nhì i ít b a

ng bàn tính v i con coi ý con th nào m i tr l i c. Té ra b a chi u H nghào xu ng cho hay li n cô H ng ng và v ch ng H ng nhì c ng b ng lòng g

i.Quan Ph V nh Xuân d t H ng hào v nhà th a vi c ó cho m hay. Bà H ng v n

vui m ng, bà bi u ph i c y ng i tu i tác ng làm mai dong, H ng hào làmmai tay trong. V nh Xuân kêu xe kéo i lên Bình Th y c y H ng c Long Tuy n

ng làm mai. H ng c ch u li n.



Làm quan mà c i con dân thì d l m, mu n th nào c ng c h t. V nh Xuân xinp m t l cho ti n và nh l c i làm l thân m t trong gia ình, không nhóm h ,

không m i khách rình rang. Mâm tr u xây àng gái. H àng trai i n m ba ng ilên làm l r i u ng n c mà r c dâu v bên àng trai s ãi n. H àng gái adâu c ng i n m b y ng i cho l v y thôi.

ch ng H ng nhì ch p thu n làm theo ý quan Ph mu n.Ngày c i nh ch c r i.Bà H ng v n bi u V nh Tân vi t hai b c th , tên bà ký, ng cho bà Ch v i Ba

Khai và cho v ch ng ông Kinh hay, m i hai nhà qua d l c i.nh Tân bi t c u ba s p qua ám c i nên i ch p hình ng g i c u em v cho bàngo i.

Tr c l c i hai b a, Ba Khai qua t i. C u nói bà Ch không c kh e nên bi u c uthay m t qua giúp quan Ph .

u a cho bà H ng v n m t ôi bông nh n xoàn v i m t ôi vàng ch m, nói c a g i ph cho quan Ph i l c i.

a sau bà Kinh L ng qua t i n a, nói ông Kinh y u ch n i không ti n, nên sai bài môt mình ng m ng cho quan Ph g ng b l i lành, t t n i l i.

àng gái thi t là d , không òi n trang, áo m i, ho c l v t chi h t, l i dành xây mâmtr u n a. Nh ng cô dâu bu c g t m t u là bên trai ph i d n phòng kín và trongphòng t bàn th t h ng ng v hi pc n dâu r cúng mâm t h ng r i m i bái

t t ng.ám c i thi t thân m t. H àng trai ch có bà H ng v n, bà Kinh L ng, Ba Khai

i v ch ng Cai T ng s t i mà thôi. Tuy àng gái không òi, song bà H ngn c ng i b n mâm bánh trái, trà r u ng cúng ông bà và cho dâu môt ôi

bông tai xoàn, m t ôi vàng ch m v i m t m áo.Bây gi C n Th ã có xe h i cho m n nhi u r i, nên V nh Xuân m n ba chi c i

c dâu; hai chi c cho h i, còn m t chi c cho dâu r .àng gái thì ch có ông sui, bà sui gái, v ch ng h ng c v i v ch ng H ng

hào, nên m n hai xe h i mà thôi.c dâu v t i nhà, dâu r i th ng vào phòng kín ng cúng mâm T h ng. H ng

Long Tuy n là ng i tu i tác, l i làm mai dong nên ông i theo vô phòng kínng lên èn cho dâu r l y r i ông tr ra ngoài li n.

Cô H ng l y ch m mà ch V nh Xuân. Ch ng v ch ng ng d y xá bàn th Tng, m t l t, thì cô H ng th y ông ã ra ngoài r i cô m i h i: “Bây gi anh

tin có ông T , có duyên n hay ch a ?”.nh Xuân ng c nhiên, nhìn cô trân trân, tinh th n tán lo n, không nói c.

Cô H ng chúm chím c i r i h i ti p: “Sao anh không l y cái khuôn ki ng l nghàng ch nho “X sanh nhi th ngh a” mà treo trong phòng n y ?”

i câu h i ó thì V nh Xuân m ng quá, h t nghi ng gì n a, nên l i ôm cô H ng mànói: “Em Cúc H ng ? Té ra thi t em mà qua có dè âu mà c h nh phúc nh

y ?”Cô H ng c i mà nói: “Thôi, i ra ngoài ng làm l t ng k o ng i ta ch ”.

nh Xuân vén màn, m c a r i v ch ng b c ra, c hai u có nét vui v t i c itrên m t. Bà H ng v n d t dâu r lên l u l y bàn th . Ba Khai v i v ch ng

ng nhì i theo sau.Làm l xong r i dâu r vô phòng c i áo r ng. Ba Khai i coi khách trú d n ti c. Có t

cao l u n u ba c nên khi m i nh p ti c thì m y bà ng i m t bàn, còn m y ôngchia ng i hai bàn r ng rãi.

n 2 gi chi u ti c m i mãn. H àng gái v . V ch ng th y Cai T ng c ng v .Ba Khai coi cho h d n d p bàn gh l i nh c .



Cô H ng x n b n chung quanh b ván, ch bà H ng v n v i bà Kinh ng i ng coitr u n c. Bà Kinh c ngó cô hoài. Bà H ng v n nói nh : “Con kia h i ó c ngbây l n v y, gi ng h t, gi ng t i li ng nói n a. B i v y hôm tôi m i th y l n utôi t ng con kia hi n hình v ch ”.

nh Xuân thay mát r i qua th phòng g l y khuôn ki ng có bút tích c a Cúcng mà em qua phòng ng , d ng ng lên bàn th T H ng, r i ông tr ra

kéo m t cái gh ng i g n m mà u ng n c. Th y Ba Khai i ngang ông kêu mài u ng trà.

Ba Khai c ng kéo gh mà ng i. Bà H ng v n kêu th ng Ca bi u ch bình trà cho haianh em u ng.

Bà Kinh h i Ba Khai ch ng nào v . Khai nói công vi c xong h t r i nên tính sáng b asau v , vì nhà không có ai. bà nói bà c ng v . Bà h i V nh Xuân có nh n chuy nchi v i ông Kinh hay không.

nh Xuân suy ngh r i áp: “Bà v th a v i ông Kinh r ng tôi h t s l m, bà nói nhy thì ông hi u”.

Bà Kinh v i bà H ng v n ngó nhau mà c i.nh Xuân nói ti p: “Còn anh Ba th a v i má r ng tôi l y làm c m ng mà c mángh tình nên g i n trang cho tôi c i v . C ch y không ph i có th ng c.Thu nay tôi không th ti n b c c a ai. Nh ng ã c a má g i, tôi không dám t .

ch ng tôi gi k ni m tình ngh a m con. S d hôm nay tôi c i v ây lài hai má v i ông Kinh, bà Kinh tin t ng giáo lý c a nhà Ph t r i hi p nhau thôi

thúc tôi, nên tôi m i thí nghi m. N u không ai c thì ch c tôi b vu t. S thínghi m ã b t u có hi u qu . Trong 10 ph n thôi i trúng ng ã 8 ho c 9ph n r i. Nh ng ph i i m t th i gian ít tháng r i m i dám qu quy t.y ng i u vui.n t i V nh Tân l y hai t m hình c a c u m i ch p mà b vào bao th r i g i cho BaKhai em v cho m v i bà ngo i.

Sáng b a sau, v ch ng V nh Xuân v i bà H ng v n và V nh Tân a bà Kinh v iBa Khai xu ng tàu mà v .



(25) V ph n bái ã xong.

Cô H ng ã thành bà Ph V nh Xuân. Nh ng vì cô còn tr quá, nên trong vùng BìnhTh y ng i ta g i cô là cô Ph , ch không g i là bà Ph . y c ng t i v ch ng

ng nhì T n khiêm nh ng, s th t c cho con lên không mu n ng i tai là bà, nói r ng bà gì m i 18 tu i.

n c m t i r i, V nh Tân rút lên l u mà h c bài. Bà H ng v n mu n cho c p vch ng m i thong th nói chuy n ng quen nhau r i gây tình thân ái nên bà c nglên l u n m ngh .

nh Xuân kêu th ng Ca bi u ch cho m t bình trà nh trong th phòng. Ông quy ta nay th y (g i) cô H ng l i coi cô còn nh ki p tr c c a cô hay

không, ch sao b a nh p phòng cô nh c chuy n ông T r i cô h i qua bút tích,ngh a là cô có ý làm cho ông bi t cô là h u ki p c a Cúc H ng, mà hai b a rày côkhông làm cho ra v Cúc H ng n a, l i ông nh c t i vi c tr c thì cô s ng s ,

ng nh không hi u chi h t.Th y th ng Ca em bình trà trong th phòng r i, V nh Xuân m i cô h ng i v i

ông vào ó u ng n c nói chuy n ch i. V ch ng vào r i, ông khép c a phòng l icho kín, d t v i ngay l i t sách. Ông m bét hai cánh c a t ra v a ch v a nói:“T sách c a qua có ba t ng riêng bi t. T ng d i qua sách nho, t ng gi a sáchqu c ng , còn t ng trên h t thì sách ch Tây. T qua không khóa. V y qua i làmvi c, em nhà thì l y sách ó mà c, mu n c th nào tu ý. Trong l p sáchnho, có b M nh T qua lên trên ây”.

Ông vói l y b sách M nh T a cho cô H ng mà c p m t ngó cô trân trân, có ýmu n bi t coi cô còn nh chuy n h c Manh T h i tr c hay không.

Cô H ng c i và nói: “Em có bi t ch nho âu mà c. Em có c thì c sách qu cng ây. T sách mà anh sách theo th t nh v y thì có ý ngh a nhi u l m. Aixem qua c ng bi t c trí ý c a anh v v n hoá”.

nh Xuân nghe nh v y thì l y làm k , vì s p sách vào t thì ông s p m i th m tng khác nhau cho kh i l n x n, ch không có ý chi h t. Ông bèn h i cô:

- i sao ng i ta bi t trí ý c a qua v v n hoá ?- Anh s p sách nho t ng d i h t, t c th anh mu n ch nho h c là c n b n v n hoá

a n c mình, nh c n b n ó m i n y sanh qu c v n t ng k còn Âu h c là cáing n nên trên cao m i sanh bông sanh trái c. V n hoá c a mình ph i có g c,có nhánh, r i có ng n nh v y, m i l p u v ng b n, ch c ch n, m i có h ng hoaqu muôn i c, ch tr ng cây mà không có g c anh ch t nhánh mà c m, thì làmsao nhánh c mát m t t t i mà m lá m ch i, ho c anh n ng n mà tr ng,không có g c r chi h t, thì d u ng n y tr bông i n a, bông c ng không t i, d ucó sanh trái i n a, trái c ng không ngon ng t.nh Xuân ng c nhiên mà nói: “Vi c qua làm mà em hi u ý c, th thì v ch ng talà b n ng tâm, ng chí rõ ràng. Qua m ng l m. Tuy em nói em không có h cch nho, song qua th y em có nho h c trong trí. V y c ng hi p hòa v i nhau

c”.nh Xuân b M nh T t ng d i, rút m t t p t ng gi a a cho cô H ng mànói: “T p n y là t p thi c a qua làm trong m i m y n m nay. Xem ó thì rõ tâm

n c a qua. V y có r nh em l y mà c, r i em cho qua bi t trí ý c a em i v ithi v n c a qua th nào. Thôi, l i ây u ng trà nói chuy n ch i”.

nh Xuân khép t sách r i i l i cái bàn nh ng i, v ch ng i di n nhau. Ông tróttrà m i cô u ng v i ông, r i ông nhìn cô mà nói: “H i nh qua Ch Gi ng ÔngHuê bên Gò Công… Qua h c ch nho v i ông Giáo Huân… Nhà ông Giáo Huân



m d a bên ng vô V nh H u… Tr ng h c phía sau nhà… Em nh hôn ?… Em bi t ông Giáo Huân mà...“.

Cô H ng ng i lóng tai nghe. Cô ngó vách t ng, b suy ngh lung l m. Có lúc cônh ch mi ng d ng nh mu n nói, mà r i cô bình t nh l i, nhíu ch n mày suyngh n a.

nh Xuân ti p n a: “Ông Giáo Huân ch Gi ng...Ông d y ba b n m i l c trò,phân ra ng i ba bàn. Có b ván lót ngay u bàn gi a. Ông nói sách r i ông ng ió. Có lúc ông l i võng mà n m...“

Cô H ng l l ng m t h i, r i cô l c u; sè bàn tay ra b m m t và trán mà nói: „Emkhông bi t ông Giáo Huân... Em không hi u gì h t“

nh Xuân th t v ng. Ông rót m t chung trà mà u ng. Ông th y b cô H ng m t.Ông n m tay cô d t l i b ván bi u cô n m nghe n ch i. Ông l y cây n kìmem l i ng i tr c m t cô, lên dây n m t b n nam xuân qua nam ai. Ông ng ngi mà h i cô:

- Em thích nghe n hay không ?- Thu nay em nghe n trong máy hát, ch a nghe ai ng i n nh v y mà sao em

nghe n em bu n quá, bu n mu n khóc.- i qua n dây nam nên bu n.- Dây nam sao l i bu n ? Có dây gì vui hay không ?- Âm nh c c a mình có ba gi ng, ng i ta g i là ba th dây: dây b c l làng, r t r c

nên nghe vui vui. Dây oán réo r t gi ng nh th than phi n trách còn dây nam thìu não gi ng nh au kh , nh bu n r u. qua n m i gi ng m t b n cho em

th y s phân bi t khác nhau.nh Xuân nói tr c ông s p n dây b c, r i ông n m t b n L u Th y. Ông ng ng

t chút r i ông n m t b n T i. Ông nói ó là dây oán. Sau h t ông n m tn nam xuân r i qua nam ai. Ông m i buông n mà h i cô:

- n ba gi ng r i, theo ý em thì em a gi ng nào ?- Gi ng nào c ng y u x u, nghe bu n mu n ch t nên em không a gi ng nào h t.

nh Xuân nh n m t. Ông ngó cô mà h i thình lình: “À ! Em bi t ch Hai T haykhông? …Ch Hai T bán hàng ngoài ch , v tài phú S m ó” Cô H ng l l ngnói: “Ch Hai T …Ch Hai T … In là em có nghe tên ng i n y… nh coinghe h i nào… Cha ch ! Nh không n i r i”.

nh Xuân l c u, th t v ng c c m. Ông l y n mà n n a, ng i n ây làtrí t ng âu, n mà không h ng hái không vui v chút nào h t.

Cách vài b a sau, tan bu i h u chi u r i V nh Xuân i v nhà. Ông th y cô H ng v inh Tân ng ng ngoài sân coi th ng Ca tr ng bông hu . Ông vô nhà th y m

ng i m t mình, ông m i l i g n mà nói: “H m nay con th v con cách h t.Ki p tr c nó là Cúc H ng, u ó ch c ch n r i không còn nghi ng i gì n a.Hôm m i vô nh p phòng cúng bàn T h ng r i, thì nó sáng su t, nó nh con h itr c không tin có ông T , c ng không tin có duyên n . Nó h i con bây gi ch utin hay ch a. Con m ng quá, con ch c ki p n y tuy nó u thai làm cô H ng,song nó c ng s k n i kh tâm c a Cúc H ng cho con nghe, nó s t tình ngh a

a nó i v i m con mình. Té ra t b a c i r i t i nay nó không nói chuy nCúc H ng chút nào h t. Nhi u l n con g y ra mà nói, con nh c ông Giáo Huân,con nh c ch Hài T , thì nó l l ng d ng nh nh mài m i nh ng r i l i m m tnói không c. Ch c là u thai ng s ng ki p n y nó không th nh chuy nki p tr c c. Nh ng con mu n làm sao cho nó nh chuy n ki p tru c ng nólàm Cúc H ng hoàn toàn thì con m i thi t ph tình. Con tính con ph i th nó m tcách n y n a. Bây gi có ng giao thông kh p h t m i n i, xe h i ch y c

t. C n Th lên Sài gòn, M Tho qua Gò Công, mà Gò Công lên Sài gòn c ngc n a, con mu n xin phép ngh ít b a. Con m n xe h i em v con v Ch



Gi ng cho nó g p ông Giáo Huân, g p ch Hai T , nh t là g p cha m ho c anhem c a Cúc H ng coi nó nh l i ng i x a hay không. Con s d t nó l i ch nó

, ch nó ng i h c, ch nó d n bán hàng h i tr c, ng m trí coi nó bi t haykhông. Nh n d p y con th m m cha luôn th . Má mu n i v i con hay không ?

Bà H ng v n nói:- Má mu n i l m ch , v Ch Gi ng th m ng i quen h i tr c ch i, ng t t hôm i

Tho v n nay má nghe trong mình không c kh e, ng i xe i ng xa quámá s b nh. Thôi hai v ch ng con i, má nhà v i th ng Tân.

- Con mu n em Tân theo mà còn m y tháng n a t i thi, nó ph i h c rút. V y n u má nhà, thì con nó l i v i má ng nó i h c.

- Con coi tánh n t v con gi ng Cúc H ng hay không ?- Gi ng, mà H ng l i thông minh ho t bát h n Cúc H ng nhi u. Cúc H ng h c

nho nên thi t thà, H ng có tân h c nên lanh l i, tráo tr h n. Hai ng i u hamcãi l , a tìm hi u nh nhau, nh ng H ng khôn ngoan h n, nên cãi có lý l m.

- Con mu n i Ch Gi ng thì xin phép ngh mà i ít b a, v th m m c a cha conluôn th . Mà i ngang M Tho, con ph i ghé th m v ch ng ông Kinh và th m bàCh v i Ba Khai m t chút.

- ch ng con ph i th m ch . N u không th m thì th t l .Sáng b a sau th y Cai t ng s t i có vi c vào Tòa B , r i ghé phòng quan Ph mà

th m ông. V nh Xuân nói ông tính m n xe h i i v th m m bên Gò Công íta. Mà qua M Tho ph i th m anh em, ch c ph i ó m t ngày. R i xu ng Gò

Công, có l ph i vài ba ngày. B n v không bi t ch ng i ngã Sài gòn, ng lênó mua chút nh r i m i v . M c i không nh t nh m y ngày c, l i

không ch c nên lên Sài gòn hay không, b i v y không bi t m n xe cách nào. Ôngy th y Cai T ng h i giùm m y ch có xe cho m n coi h có ch u cho n n

ngày hay không. H cho m n xe v tài x , mình s ng mà i. Ngày nào xeu, vì mình không i âu, mình c ng tr ti n. H i th coi h tính m i ngày mình

ph i tr ti n bao nhiêu.Th y Cai T ng ch u lãnh i m n xe giùm.

n 4 gi chi u, th y H i ng o, là em c a th y Cai T ng, vô Tòa B th m quanPh V nh Xuân. Th y nói: “Tôi m i g p anh tôi m n xe giùm cho quan l n ich i ít b a. Không c âu quan l n. Xe cho m n b mua xe c , máy móc lôithôi l m. Ch y cà r t cà tang, g n g n nh ây qua V nh Long ho c lên LongXuyên, ho c xu ng Ph ng Hi p, Sóc Tr ng thì c, ch quan l n i xa quá, snó n banh nó b quan l n n m d c ng b t ti n l m. Tôi c n anh tôi ng thèm

n, tôi cho quan l n m n xe tôi quan l n i, v y cho v ng b ng, l i ch ibao nhiêu c ng c. Xe tôi còn m i, v ru t t t, máy m i rà, tài x gi i, quan l nkh i lo gì h t. Quan l n nh t nh ch ng nào i thì tôi em xe l i cho quan l n i,

ng ng i chi h t”.nh Xuân d d không mu n m n xe mà ph i mang n. H i ng o thi t tìnhmu n cho m n, c theo nài ép, nói r ng lúc n y xe n m nhà th y không c n dùng

i âu h t, quan l n i m y b a c ng c, m i ngày quan l n cho tài x ti n nm, h t s ng quan l n a ti n cho tài x i . Không m y khi quan l n v th m

quê quán, em út giúp xe ng quan l n i cho ti n, ch không có n gì l m màph i ng i. V nh Xuân th y nài n quá, l i nghe i xe m n hay n m ng, nênông ch u m n xe và nói s p t xong r i s cho th y H i ng bi t i ngàynào, gi nào. V nh Xuân xin ngh m t tu n l , nh sáng chúa nh t úng 7 gi i,

i cho th y H i ng hay. Thi t n b a ó m i 6 gi r i, H i ng o ng ixe lên giao cho quan Ph m n, th y nói s ng y r i, i xu ng t i Gò Công

ng còn d nhi u. Th y d n tài x i v i quan l n ph i ch y k l ng, quan l nmu n i âu và bao lâu c vâng l i, không c cãi.



Th ng Ca xách hoa ly áo qu n ra xe. V ch ng V nh Xuân t giã m v i V nh Tân,cám n th y H i ng r i lên xe i.

Vì ph i qua t i hai cái ò nên g n 10 gi xe m i t i M Tho. V nh Xuân ch ngcho tài x u tr c nhà ông Kinh L ng. V ch ng ông Kinh L ng m ng quá,

m v ch ng quan Ph n c m tr a. V nh Xuân mu n i th m c Hu n Trai thìông Kinh nói c i Sài gòn không có nhà. V nh Xuân a ti n cho tài x i n

m r i thêm s ng cho y ng x i Ch Gi ng, vì s ch nh không có bánng.

Bà K nh lo ti p ãi cô Ph , sai ch n u n i mua thêm ng ãi khách.Ông Kinh m ng b n tri âm thì lo ch trà ngon u ng v i nhau r i hòa n ch i m t

ch p. V nh Xuân t m c ích i Gò Công cho ông Kinh nghe, nói r ng cô H ngch c ch n là h u ki p c a Cúc H ng, nh ng cô không nh chuy n ki p tr c

c, nên ph i em cô xu ng Ch Gi ng Ông Huê ng cô th y c nh c ng ia coi cô có h i tâm nh trí mà nh l i chuy n c hay không.

nh Xuân c t ngh a cho v hi u lúc m i xu t thân làm ký l c, lãnh l ng m i tháng19$00, v chông ông Kinh nuôi trong nhà h n m t tháng, không ch u l y ti n

m. Ch ng m Ch Gi ng lên thì m n ph cách ây m t c n, ông h c n,c làm thi v i ông Kinh, còn m gói bánh ú, bánh ch ng, bán ki m l i mà phi l ng m i nuôi s ng. Khi ly d v i m th ng Tân r i m n thêm m t c na mà cho r ng, dãy ph n y g n 18 n m.

Cô H ng nói: “Ph i c c tr c r i sau m i s ng, ph i có bu n thì m i bi t vui”.Ông Kinh c i mà nói: “Cô Ph nói theo thuy t c a o giáo. H a h phúc s ý”.

n c m r i nói chuy n ch i n 2 gi . V nh Xuân t giã v ch ng ông Kinh ng quath m bà Ch Thi u v i Ba Khai m t chút r i i luôn xu ng Ch Gi ng. Ông Kinh

i b n v ghé ch i. V nh Xú n nói nh v ng n y thì ghé, còn nh lên Sài gònthì ch c v luôn.

ch ng V nh Xuân qua th m bà con bên v c thì bà ch Thi u v i Ba Khai m ngm, có v y m i th y rõ lòng th c thà c a quan Ph tr c sao, sau v y, tuy ã có song tình ngh a không phai.

Ba Khai mu n c m ch i t i sáng b a sau s i, nh ng ngh Xuân ây C m Nhungph i au kh , mà s cô H ng c ng không vui, nên không dám c m.

n 3 gi r i, V nh Xuân cáo t r i cùng cô H ng lên xe v th m quê quán.n 5 gi chi u, xe ã xu ng t i Ch Gi ng. V nh Xuân mu n th v li n, nên d n tài

ch y thi t ch m ông ch ng cho mà i, xe lên c u s t ông d n quanh quatay m t, có ý ch y ngang nhà Hia M . Ch ng xe t i ó, V nh Xuân m t tay v vaicô H ng, m t tay ch nhà Hia M .

Cô H ng ngó trân r i nói: “Ý ! In là em bi t nhà n y. Ph i em có ây hay không?”.

nh Xuân m ng nên c i mà áp: “Ph i, ph i h i tr c em ó”.Xe ch y luôn r i qu o qua m t ch , v n ch y ch m ch m. T i nhà l ng ch , V nh

Xuân ch ch cúc H ng v i Hai T ng i bán hàng h i tr c mà h i v : “Em bi tch n y hay không ?”.

Cô H ng c i mà áp: “Bi t em nh r i”.nh Xuân nói: “ r i s tr l i ó”.

Xe vô t i nhà vi c làng. V nh Xuân d n tài x h t i ngã ba ch góc nhà vi c thì iphía tay m t. Xe v a quanh thì cô H ng a tay ch và nói: “Nhà vi c ây…Chùa ông bên nây ây… Em bi t mà…”.

nh Xuân m ng nói: „Em gi i quá !... qua vui l m ... qua em em th m th y mìnhi tr c. Ông Giáo Huân...Em bi t ch ?...“.

Cô H ng nói: „ÔNG Giáo Huân ?...“.



Ông giáo Huân ã 70 tu i r i, tóc b c tr ng, r ng r ng h t, mà nh có bà v lo ti png m y n m nay, s ông m t không cho ông d y h c n a, nên s c kh e c a

ông ch a suy l m. Còn bà v , là thím H ng, tu i ch a t i l c tu n nên ch a thi tgià.

Bu i chi u n y bà Giáo lo c m n c trong nhà sau, còn ông Giáo m t mình th th ntr c sân, s m soi hai ch u môn còn t t t i, v i hàng bông tr ng dài theo hàngrào d a t ng.

Thình lình nghe xe h i ch y r i t i ng ng ngay tr c c a, ông Giáo Huân ngó ra th yt ng i àn ông v i m t ng i àn bà ng m c a xe leo xu ng, r i cùng

nhau song song i vô c a ngõ.Ông Giáo ngó r i la l n: „Ai ó v y ? Ph i cháu V nh Xuân hay không ?“

nh Xuân áp: „Th a ph i. Con là V nh Xuân ây“.Ông Giáo nói: „D qu . G n 20 n m th y trò m i g p nhau c. Cháu i v i ai ây ?

a ! Con Cúc H ng mà… ph i hôn ?”.nh Xuân áp: “Th a ph i. Trót 18 n m nay con i tìm Cúc H ng h t s c. Con m itìm c nên d t nhau v th m th y thím”.

Bà Giáo phía sau, nghe nói l n x n tr c sân, bà i ra coi ông Giáo nói chuy n v iai. Bà v a th y v ch ng V nh Xuân thì bà bi t li n, nên nói: “Cháu Xuân mà. Vbao gi ? a ! Mà có Cúc H ng n a ! Sao mà k v y ? S ng l i hay sao ?”.

nh Xuân không tr l i v i bà, xô l ng cô H ng b c i và nói: “Th y v i thím c amình h i tr c ây. Em nh hôn ? Ông giáo d y mình h c ch nho ó“.

Bây gi H ng m i ch p tay xá v ch ng ông Giáo nói: „Th a th y, con nh th y r i.Th y già quá, tóc b c h t. Thím ch a già l m“.

Bà Giáo nói: “Mà t ó t i gi lâu quá, g n vài m i n m, sao Cúc H ng còn nhhoài v y nè ?”.

Ông Giáo nói: “Thôi, vô nhà ch , vô r i s nói chuy n. Cái gì mà quái l nh v y ?Ch t r i sao mà s ng l i !”

Ông Giáo i tr c, v ch ng V nh Xuân b c lên th m, th y bà Giáo còn ng ó màngó cô H ng trân trân, V nh Xuân m i nói: “Hai con v ây th m th y v i thímcho con ây vài b a”.

Bà Giáo nói: “V thì ây ch sao. H i cháu i làm vi c thím có n nh v y. Màm ch H ng v n v th m, thím c ng có d n n a. Nhà th y thím r ng. V thì

ây ch i. Ch H ng v n m nh h cháu ? Có xe sao ch không v v i cháu ?”nh Xuân v a vô nhà v a nói: “Má con n m nay y u, s i xa m t, nên con m i imá con không ch u i”.

Ông Giáo bi u:- Ng i cháu, ng i cho th y h i m t chút. Cháu không còn M Tho n a hay sao mà

i xa?- Th a, con i qua C n Th m y tháng nay, th ng ch c Tri Ph r i i i.- Té ra cháu là Ph r i. S ng quá. N m tr c có th y thông d i Gò Công lên

ch i. Th y nói cháu làm ông Huy n trên M Tho, thanh liêm, ngay th ng, nênc lòng dân l m. Th y nghe nh v y th y m ng cho cháu. Cháu th ng Tri Ph

th y không hay. c v y càng vinh vang cho th y nhi u h n n a.- u con c ng i ta yêu, thì thi t nh th y d y d , b i v y con không bao gi

quên n th y thím.Ông Giáo bi u bà kêu ng i nhà b t gà làm th t ng d n c m khách n.

nh Xuân kêu tài x m n xách giùm hoa ly em vô nhà. Ông t cô H ng i vôtrong, ý mu n ch ch ng i h c h i tr c cho cô th y. Ông Giáo nói m y n m nayông ngh d y, nh ng cái nhà v n còn.c vô nhà sau, cô H ng nh li n. Cô ch ch bàn cô ng i, ch lót b ván c ath y, ch gi ng võng th y n m ngh l ng, ch trúng h t.



ch ng ông Giáo l y làm l , h i Cúc H ng ch t mà sao s ng l i c và t i sao l icòn tr nh h i t v n.

nh Xuân thu t s s ông c p cô H ng t i ch Bình Th y, th y cô gi ng t c Cúcng m i xin coi khai sanh, d ch c Cúc H ng u thai nên sanh cô H ng

nh ng cô H ng c m m , không rõ chuy n ki p tr c, nên ông em vô ây chocô th y l i c nh c ng i x a coi trí có sáng l i hay không. H i nãy i ngang nhàCúc H ng cô bi t, t i ch Cúc H ng ng i ch bán hàng, t i nhà vi c và chùaông, cô c ng nh n a. Bây gi t i nhà ông Giáo, cô c ng nh l i vi c x a r i. V ythì ch c ch n cô H ng là h u ki p c a Cúc H ng rõ ràng, không còn nghi gì

a.nh Xuân h i th m v ch ng Hia M v i Hai T thì bà giáo nói v ch ng Hia M

u còn s ng, nh ng thôi mua bán lúa g o, vì ã già r i. Còn Hai t thì ch ng làTài phú S m v Tàu vài n m nay, không th y tr qua, ch ta v n còn c n nhà h itr c và v n bán hàng ngoài ch .

nh Xuân nói riêng v i bà giáo r ng sáng mai c n ph i cho cô H ng thình lình g pHai T t i ch bán hàng h i tr c coi cô còn nh ch ta hay không. Tr i ch a t i

i còn làm th t gà lâu, v y V nh Xuân tính cô H ng ây, ông i th m chHai T ng d n tr c ch Hai mà s p t cu c g p g sáng mai.

ch ng ông Giáo bi u i m t chút r i tr v n c m.nh Xuân bi u v thay nhà ch i. Ông lên xe i ra nhà Hai T .

Hai T nghe xe h i ng ng tr c c a thì ch l t t b c ra coi. Ch th y V nh Xuântrên xe b c xu ng ch m ng quá, ch la l n, ch y ra n m tay ông mà d t vô nhà.

nh Xuân a ti n cho anh tài x bi u ra ch n mì, cháo cho no, s ch nh khôngcó bán c m bu i chi u. Ông d n n r i em xe l i ây ng r c ông tr v nhàông Giáo n c m.

nh Xuân ng i k t t c u uôi m i vi c c a ông trong 18 n m nay cho Hai Tnghe, vì m bu n nên 27 tu i ông ph i vâng l i m mà c i v ; sanh c con trai3 tu i r i v ch ng không ng tâm chí, nên ph i b . u n m nay c th ngch c Tri Ph r i i qua C n Th , tình c ông g p m t thi u n gi ng t c Cúc

ng. H i ra thì cô n y tên H ng, sanh úng ngày gi cúc H ng hi n hìnhtrong gi c chiêm bao mà t giã ông ng i u thai. Vì nh l i Cúc H ng nóiduyên n v n còn, ki p sau s sum hi p, nên ông c i cô H ng. Ti c vì cô

ng khôn lanh mà trí nh l i mù m t, h i chuy n ki p tr c, cô không nhc, b i v v em cô v ây cho cô g p ng i c , th y c nh x a, ho c may trí cô

t lên sáng su t thì nh l i vi c ki p tr c. V nh Xuân nghe Hai T còn bán hàngngoài ch nên ông n cho ch hay tr c ng sáng b a sau, lúc ch nhóm ông,ông d t cô H ng l i gian hàng coi cô nhìn ch c hay không ?

Hai T nghe rõ nh v y thì ch m ng quá, ch h n sáng mai d n hàng và m c c ngnh h i tr c. Ch vái cho cô H ng nhìn c, ch cho thiên h bi t nh n duyêntr i nh không nên phá r i, vì ch t v ng v n, d u b t i nó c ng n i l i nh

a.Xe h i tr l i. V nh Xuân t mà v k o v ch ng ông Giáo ch n c m. Hai T h i

ch ng nào m i v C n Th . V nh Xuân nói sáng mai thí nghi m r i i th m mcha, có l còn i Vàm Láng ki m th m ông c u r i m i v . Hai T ân c n m ichi u mai v ch ng n m t b a c m v i ch cho ch vui m ng cu c tái hi p hômnay.

nh Xuân không n t ch i nên ph i h a chi u mai l i n c m v i ch .nh Xuân m ng th y v nhìn c nh c m trí c r i, ã nh v ch ng ông GiáoHuân thì ch c sáng mai c ng s nh ch Hai T . Tr v nhà ông Giáo n c m. Ôngvui v h t s c, vui n i l i duyên a, vui tr c ngh a n ng.



Ông Giáo kêu anh tài x bi u em xe vô sân u, r i trong nhà mà ch i, lát n a nm. Tài x nói quan l n có cho ti n n mì no r i, và ng ngoài xe c. Ông

Giáo không cho, nói ch nh không có ti m c m, mà quan l n ch i t i n m bangày, anh n mì hoài ch u sao n i. Xe u trong sân, không ai dám phá âu màph i ng gi xe.

Bà Giáo nói có bi u tr d n c m trong. Vô ch i r i n. Quan Ph kêu bi u n a, rênanh tài x h t dám cãi, em xc vô u d a vách xong r i vô nhà trong mà ch i.

n c m r i v ch ng ông Giáo v i v ch ng ông Ph ng i chung m t bàn và nóichuyên.

Nh n d p n y V nh Xuân m i em chuy n ông k t tình và th th t v i Cúc H ng màthu t rõ l i cho cô H ng v i v ch ng ông Giáo nghe, vì t ngày c i n nayông ch a h nói chuy n ó cho v bi t, mà tr c kia ông c ng không nói rõ vch ng ông Giáo. Ông k chuy n Cúc H ng lãnh bao ti n cho ông n h c b n

m, chuy n nhà cô mua áo c y ng i cho m , chuy n v ch ng Hia M hamgiàu ép Cúc H ng g cho con Thôn Khoa, cô thú thi t ã có th nguy n v i ôngnên không th ng ng i khác c. Cha m cô cho ông nghèo, c ép g l ych ng. Cô không dám ch ng c . G n ngày c i cô g i cho ch Hai T m t gói,

n ch ng bãi tr ng thì giao l i cho ông. Hai T em v c t trong t , t ng côi cho l n chót ng v nhà ch ng nên không ngh chi.

Ch ng dè nhóm h ng sáng a dâu, n khuya Cúc H ng u ng d m v i á phi nmà ch t. úng gi cô t t h i thì trong tr ng Trung h c M Tho ông chiêm baoth y có cô kêu cho hay cô ã ch t r i, bi u v h i hai T s bi t t i sao cô ch t và

n d n ng bu n r u, ph i h c ti p ba n m n a cho thành thân, cô ã có g i ti ni cho ông n h c theo l i cô ã h a. Ông không tin m chiêm bao cho l m,

song trông mau bãi tr ng ng v coi. Thi t qu m i m y b a sau ông v nghech t thi t. Ông ra nhà Hai T h i th m thì Hai T thu t rõ m i vi c cho ông nghe,nói ngày gi ch t thì úng v i ngày gi chiêm bao. Hai T a gói c a Cúc

ng g i, Trong gói có m t vóc xuy n v i m t vóc lãnh g i cho m , 50$00 cho ông n h c ba n m n a, l i có mm t mi ng l a tr ng chánh tay cô vi t n mch : “X sanh nhi th ngh a” r i ký tên “Cúc H ng”.

Cô H ng h i ph i t m l a ông l ng ki ng ông c cho cô nghe cách m y tháng tr ci bây gì ông treo trong phòng ó hay không ? Ông nói ph i. Cô c i.

Ông Giáo nói: “Cúc H ng ch t cho tròn ngh a, áng th ng ! S hành phù h p v i h c, v y là ph i”.

nh Xuân nói: “M i có m t chuy n làm cho con b i r i t h i chi u t i gi . H ì t iây con ch cho tài x ch y ch m ch m tr c nhà Hia M . Con ch nhà cho v con

th y thì v con nh h i tr c có ó. Con không bi t sáng mai con có nên em vcon n th m cha m Cúc H ng hay không, vì v ch ng Hia M là ng sanhthành c a v con ki p tr c”.

Cô H ng nói c ng c i: “Th a anh, v ch ng ta không nên n th m vì l ng i ta ãkh nh r anh thì anh có tình ngh a gì mà lui t i. Còn ph n em, n u em nhìn bi tông bà y thì em l i v i cha m em. T t h n h t là anh ng cho em g p. Vch ng ng i y không ph i là ng sanh thành d ng d c em”.

Ông Giáo Huân ã s n lòng không a v ch ng Hia M , thu nay th ng trách t i ólà tr c phú, ham giàu gi t ch t Cúc H ng, u ng công ông d y d m y n mtr ng, làrn cho c p môn cao quí c a ông au kh không c ph i hi p. Hômnay nghe cô H ng nói nh v y thì ông l y làm hài lòng nên ông li n ph theo mànói: “L i cô Ph nói ó úng l m. D u Cúc H ng là ti n ki p c a cô, v ch ngHia M không ph i là ng sanh thành cô. N u cô g p v ch ng Hia M mà côlàm l , thì té ra cô ph b c ngh a x a, n u cô nhìn bi t thì cô l i v i cha m côtrong ki p n y. V y ng cho cô Ph g p v ch ng Hia M là ph i”.



Bà Giáo ti p nói: “ i ! Sang ki p nào thì bi t cha m v ki p ó mà thôi. Nêu ph i ki ki p tr c, ví nh mình s ng c nh m i ki p r i, mình ph i có c ch c cha, ch c m hay sao. Hu ng chi v ch ng Hia M ã không bi t th ng con, rúng

ép làm cho Cúc H ng ch t r i thì thôi, o làm con ã ch m d t, còn tình ngh agì mà k ”.

nh Xuân nghe cô H ng v i v ch ng ông Giáo ng ý không mu n cho g p vch ng Hia M thì ông xuôi theo, không quan tâm t i vi c ó n a.

Bà Giáo h i qua Chuy n V nh Xuân n m tr c c i v t i M Tho r i sao thôi i.nh Xuân nói ông quy t th ti t áp ngh a v i Cúc H ng, m bu n quá s

ngày sau không có ng i lo h ng l a, nên ông ph i cho m nh ôi b n. Vlà con nhà giàu, v ch ng v i nhau sanh c m t a con trai, m vui m ngch ng xi t. Ch ng con c ba tu i, vì tâm trí b t ng nên v ch ng làm n nTòa xin phá hôn thú, ai i ng n y t ó n gi . V nh Xuân gi u, không ch unói vì mình không có tình v i C m Nhung làm cô bu n mà th t ti t, nên v ch ngph i r i rã.

Hôm nay cô H ng c bi t tâm s c a ch ng, cô m i hi u t i sao khi g p nhau thìn bó, mà c xem xét d c d c n m y tháng m i ch u c y mai nói mà c i cô.

Bà Giáo s cô Ph i ng xa cô m t nên kêu ng i nhà ra bi u d n b ván l n r igi ng mùng và m n g i cho cô ngh .

Ông Giáo v i V nh Xuân c ng i nói chuy n. V nh Xuân t cách c x v i thú vuich i c a mình cho ông Giáo nghe. Ông nói ch ng h ông b b n ch “Thanh caochính tr c” và ông c ng có nuôi hai b i môn nh th y d n. Làm quan c ng nhlàm ng i luôn luôn ông l y o nh n ngh a làm g c.

Ông giáo c chí, nên ông nói: “Th y r t hài lòng mà un úc c m t môn bi tch n con ng cao quí mà i, không thèm ch u theo th t c mà hi n t h n thiên

”.Nói chuy n n khuya, th y trò m i ch u phân tay ì ngh .Sáng b a sau, bà Giao d n cháo n lót lòng r i, V nh Xuân bi u cô H ng thay

ng ra ch ch i r i i th m m cha. Ông cho bà Giáo hay tr a ông s v n c m,còn chi u thì ông ã h a l i n v i ch Hai T nên bà kh i lo b a c m t i. Vch ng V nh Xuân lên xe i, t i tr c chùa Ông Quan , bi u tài x ng ng l i, r i

ch ng vô chùa t nhang mà xá. Ch ng tr ra c a V nh Xuân h i v : “Em nhch n y hay không ?”. Cô H ng c i mà áp: “Ch anh th nguy n v i Cúc

ng h i tr c”.nh Xuân g c u, vui th y trí v ã b t sáng hoàn toàn. ch ng lên xe r i, V nh Xuân bi u tài x ch y ra ch . T i nhà l ng ch ông bi ung ng xe. Ông a ti n cho tài x i n lót lòng. Ông d t cô H ng i trong nhà

ng, b t u trên i xu ng l u d i.Ch v a nhóm ông. Tr nh ng i l n ai th y xe h i c ng ngó, vì thu y ít có xe

i nên ngó r i thì bu l i mà coi.nh Xuân v i cô H ng song song i th ng th ng gi a nhà l ng, ngó hàng d n bánhai bên. Ai th y ng i l c ng li c m t ngó, nh ng ai ngó m c ai, v ch ng không

ý. i g n t i ch Hai T ng i bán hàng, cô H ng ra tay ch r i day qua h inh ch ng: “Ph i ch Hai T ng i kia hay không ?”

nh Xuân g c u.Cô H ng i ri t l i mà kêu: “Ch Hai !”Hai T ng d y la: “Em T ! Em còn nh ch hay sao ? Gi i quá ! Ch m ng l m”.Hai ch em ôm nhau, c m xúc n a n c m t c hai.

nh Xuân ng ngó mà c i, trong lòng sung s ng c c m.Hai T buông cô H ng ra r i kêu V nh Xuân mà nói: “Quan Ph b c xê l i ây

ch i thi t gi ng h t nh h i ó, không sai m t m y nào h t”.



Cô H ng nói:- Chi già r i.- Hai m i n m r i, làm sao không già, ph i làm nh em m i kh i già ch .- Sao ch bi t ?- Chi u hôm qua quan Ph ã có nói h t cho ch nghe r i.- A ! Té ra h i chi u hôm qua i th m ch ó hay sao ? Ph i nói cho em bi t, em c ng

i n a.- th em, bi t hôn ?- n ây, xe qua c u r i thì em nh h t c n gì ph i th . Ch còn ch c hay

không ?- Còn. Chi có m i chi u nay quan Ph v i em s l i nhà n c m v i ch .- y à ? Thì chi u r i s nói chuy n. ng gi a ch ông h ngó quá.- Bây gi ch ng làm quan Ph còn s ai n a ?

Cô H ng ch ch Cúc H ng ng i bán h i tr c. V ch ng ngó nhau mà c i, r i tgiã Hai T mà i.

Hai T k mi ng vào tai cô H ng mà h i nh : “Em mu n ch cho ng nhà hay hôn?”

Cô H ng khoát tay nói: “ ng, ng, không nên”. Nói d t l i li n kéo ch ng i. ch ng V nh Xuân i giáp m t vòng ch , i tài x n lót lòng r i m i lên xe ith m m ông H ng v n Thanh.

Vô ó th y m b lâu n m không ai s n sóc, núm m mu n l ng, nên V nh Xuân vôxóm g n ó ki m ng i m n p l i cho cao. Có ng i ch u làm, V nh Xuân d tra ch m và t ý mu n p núm lên t i c nào. Ng i y xin cho 6$00 ti n côngvì ph i kêu thêm m t ng i gánh t.

nh Xuân l y 6$OO a li n và nói p ch ng nào r i. Ng i y nói tr a mai thìxong h t. V nh Xuân d n p cho t t , chi u mai ông tr vô ông coi r i ông scho ti n thêm.

n v V nh Xuân ghé vi ng m Cúc H ng, ch m chí kh c tên Lý Th T cho công bi t. M ã lâu n m nh ng có l v ch ng Hia M ch m nom nên núm v n

cao ráo s ch s . V nh Xuân kh n vái r i v ch ng ra xe mà v nhà ông Giáo Huân.Còn ngoài ch h i s m m i v ch ng V nh Xuân t giã Hai T mà i r i thì thiên h

xôn xao xúm l i h i quan Ph nào mà quen v i Hai T nh v y. Hai T nói:“Quan Ph ó là con c a bà H ng V n Thanh h i tr c trong xóm Cây Me l n,

bán bánh, bán trái t i ch mình ó”.Có ng i nói: “Té ra c u h i tr c i h c m Tho Sài gòn ó ch gì. Cha ch , bây gi

làm t i ông Ph i xe h i có ph c quá há !”.t bà bán hàng ng i ngang Hai T l i nói: “Quan Ph có v còn nh quá, mà sao cô

ó gi ng h t con T là con c a Hia M h i tr c ng i bán hàng g n con hai v y ?”t ng i khác cãi: “N m ó con T u ng thu c c ch t, chôn m t t r i, âu ph icon T mà nói”.t ng i khác n a nói: “Ph i mà. Con T rõ ràng. Tôi coi k l m. H i thím Hai Tcon ph i hôn. H i m i l i tôi nghe thím Hai T kêu “Em T ”, còn cãi gì n a”.

Hai ba ng i xúm l i h i Hai T , ph i cô Ph ó là cô T , con c a Hia M ph i không?

Hai T chúm chím c i mà nói không bi t, ch không ch u nói ph i hay là khôngph i. Thái y làm cho ng i ta nghi có vi c bí m t nên Hai T d u. Ai n y cbàn lu n cãi l y v i nhau làm c ch u hay h t, hay con T là con gái c a Hia

, nó làm b ch t cho con Thôn Khoa c i không c, r i bây gi nó có ch nglà ông Ph con c a bà H ng v n Thanh.

Ng i ta n rùm chuy n nh v y. n tr a có ng i thân thi t v i nhà Hia M m iem chuy n n y mà thu t cho bà Phú là v Hia M nghe. Bà nói l i cho ch ng hay



x bà che dù vô nhà Hai T h i l i cho ch c coi có ph i h i s m m i có vch ng ông Ph ra ch th m Hai T và ng i v là con T con gái c a bà, ph i v yhay không ?

Hai T c i và nói: “Có. H i s m m i có quan Ph V nh Xuân, con c a bà H ngn Thanh, có l bà bi t bà H ng v n Thanh mà, h i tr c b trong xóm Cây

Me L n, b bán xôi bán bánh, bán trái cây ch mình ây. , con b h c gi i nênbây gi làm t i quan Ph c ng i xe h i v th m m mã, ng b v trên nhà ôngGiáo Huân. H i s m m i v ch ng ng i ch i ng ghé th m tôi v y thôi, ch cógì âu. Bà v còn nh , m t mày gi ng con T h i tr c thi t. Ông làm vi c bên

n Th . Ông c i v là con ai bên ó tôi không bi t”. Hia M th t v ng suy ngh m t chút r i nói:

- y mà h n ch c ch n v ông Ph ó là con T tôi. H nói t i h i tr c tôi gcon T l y ch ng, nó không ch u, nó làm b u ng thu c c mà ch t, r i tr n theocon bà H ng v n.

- Ch t thi t ch làm b n i gì. Nó ch t trên tay tôi.- ch t thi t mà. H i li m có tôi. i chôn c ng có tôi. V y mà h nói nó tr n theo

con bà H ng v n, nên bây gi nó c làm bà Ph ó.- Cái ó tôi không hi u. Mà con T ch t ã h n 20 n m r i. n u nó làm b ng tr n

thì n m nay nó ph i g n 40 tu i. bà Ph n y còn nh l m. Tôi coi l i 17 t i 20 tu ilà nhi u.

- Nh d v y hay sao?- Nh thi t mà. Song cô gi ng con T h i nh l m. Tôi th y thì tôi kêu con T li n.- Có l t i v y nên h n con T s ng l i ch gì. Thím nói v ch ng ng trên ông

Giáo ph i hôn ?- Tô h i thì nói tr n.- Thôi, tôi v . Không bi t ch ng tôi lên coi th xem.- . Bà lên tr n mà coi. N y, mà ng i ta làm t i bà Ph ch không ph i ch i. Bà g p

thì ngó v y thôi, ch ng nói nùi ng i ta b t l i.- Ai dám nói gi ng gì.

Hia M v . Hai T vô trong d n dò hai ch b p rán n u cho ngon ng ãi vch ng quan Ph m t b a cho x ng áng. Hai T ng c i th m v ch ng Hia

d i, ch chi ng ham giàu ép g con thì bây gi con r v ch i nhà mình r imình làm cha m v quan Ph vinh vang bi t ch ng nào.

Hai T ng suy ngh thì nghe ti ng xe h i ng ng ngoài l . Ch b c ra th y vch ng V nh Xuân xu ng xe. Chi ti p m ng, m i vô nhà và nói bà m Cúc H ngnghe ng i ta n h i tr c Cúc H ng làm b ch t gi cho kh i v nhà ch ng

ng tr n theo V nh Xuân, bây gi làm bà Ph , v ch ng v th m x s .Cô H ng c i ng t, khen ai bày cái thuy t gi ch t ng kh i v nhà ch ng thi t là

hay. V nh Xuân nói: “N u h bày thêm cái thuy t tôi bi t thu c cho u ng ng“ph n lão h n tráng” thì còn hay h n n a. M y ch em c i v i nhau. Hai T nóibà M có l s lên nhà ông Giáo ki m th m v ch ng quan ph . Ch ti c bà H ng

n không v ch i.nh Xuân h i th m Tài phú S m thì Hai T nói v Tàu g n hai n m r i mà khôngbi t t i sao b t tin.

Hai T l y làm l mà th y cô H ng thi t gi ng Cúc H ng không có m t m nàokhác, gi ng m t mày tay ch n, gi ng b i t ng ng, gi ng tánh n t nh m l ,gi ng gi ng nói ti ng c i, gi ng ráo h t th y.

nh Xuân nói:- Ng i ta làm cúc H ng c a tôi ch t oan, thì ph i tr l i nguyên cho tôi ch sao ch .- i thêm l i n a ch .



- Ph i l m. Làm m t c a tôi h i tu i ó, ph i tr l i cho l i c ng tu i ó, tôi m i ch uch .

Cô H ng nói: “Làm nh v y thì v n ch âu có l i, Ch Hai nói anh l i là l ithêm V nh Tân kia ch !.

nh Xuân c i mà nói: “À, à, ph i”.Ba ng i nói gi u ng c i v i nhau thì v Hia M b c vô nói: “Tôi chào quan

Ph , cô Ph . Nghe thím Hai ây nói có hai ông bà v ch i trên nhà ông Giáo.Tôi t ng có ch H ng v n nên tôi lên ki m mà th m. Té ra bà Giáo nói không cóch H ng v n, còn hai ông bà m i i ch i, i phía d i n y. Tôi tr v , th y cóxe h i u, tôi ch c ây nên ghé th m m t chút.

nh Xuân kéo gh m i bà M ng i. Bà ngó cô H ng trân trân, r i l i ván mà ng i,Hai T b ng tr u m i n. Cô H ng không quen, nên ng d y b c ba ngoài

a. Bà M m t c ngó theo c a mà mi ng thì h i V nh Xuân.- Quan Ph v ch i ch ng bao lâu ?- Vài b a. Mai tôi i Vàm Láng ki m th m c u ba tôi. Chi u tôi tr l i dây coi nh h

p m m xong r i thì sáng m t tôi v C n Th .- Sao không ch i lâu lâu ?- Tôi còn làm vi c, lâu sao d c.- Quau Ph c i cô Ph c bao lâu r i ? Có con hay ch a ?- Th a ch a, m i c i h n m t tháng nay.- i bên C n Th , hay là âu ?- Bên C n Th , con ông H ng nhì g n ch Bình Th y.- Làm quan Ph mà c i con H ng nhì v y thôi.

Cô H ng tr cô ng i ngang V nh Xuân, m t có nét b t bình.nh Xuân nói: “Tôi là con H ng v n. Tôi c i con H ng nhì v y là ng môn

i h l m ch . Tôi nghèo mà…”nh Xuân b t ngang không n nói cho h t câu. Hai T hi u ý nên ch chúm chím

i. Bà M không th n, ái ng i, nên còn nói ti p: “Cô Ph n m nay c baonhiêu tu i ?”

Cô H ng giành áp: “Tôi 18 tu i. Bà có ý chi mà h i k d v y”.Bà M th y cô H ng có s c gi n, nên ú nói: “H i cho bi t, ch có ý chi âu. Tôi

mu n m i hai ông bà ra nhà tôi ch i”.nh Xuân nói: “Cám n bà khi khác. L n n y tôi không r nh. Không th th m bà

c, tôi ti c l m.Cô H ng ng d y r V nh Xuân i vô m coi h ã kh i công p hay ch a. V

ch ng cáo t bà M v i Hai T ra xe mà i. Hai T hi u ý cô H ng mu n tránhbà M nên không nói gì h t.

ch ng V nh Xuân i ra. Bà M công nh n cô Ph sao gi ng con T , hai ng i nhnu t. Bà ti c không m i ra nhà c cho ông M th y. Bà n tr u r i t mà v .

Cách m t lát v ch ng quan Ph tr l i.Hai T nói: “H i nãy c u Ph nói ng môn i h nghe c quá. C u mu n nh c

ng i ta chê c u nghèo, sao c u m i m ra r i c u l i ng ng i ?”nh Xuân nói: “Tôi b t nh n ch Hai à. Bà M h i h n nên nghe ng i ta nói, bà itìm coi ph i con bà hay không. Bà g p mà con r b ng l ng, v y c ng ph t bà

i, còn nói chi n a”.Cô H ng nói: “Cái thói ham giàu sang c ng ch a b c. Anh ph i nói ng d y

ng i ta ch ”.nh Xuân nói: “Ph i l y nhân ngh a mà i. Ng i ta ã ngã mà mình còn pthêm n a thì mình b t nhân. Còn m c a Cúc H ng mà tôi nói n ng l i thì tôi

t ngh a. Vì v y nên tôi không n ”.



n u xong r i d n lên bàn. Ba chi em n u ng nói chuy n vui c i, r i v ch ngnh Xuân cáo t tr v nhà ông Giáo mà ngh .

Sáng b a sau, v ch ng V nh Xuân i xu ng vàm Láng ki m th m ông c u là Ba Cao.Ng i ta nói v ch ng Ba Cao thôi Vàm Láng ã lâu r i, không bi t bây giâu.

ch ng mua ít con cá ch m, tr lên Gò Công n c m, mua trà v i bánh r i v nhàông Giáo cho bà Giáo cá v i trà bánh.

Bu i chi u vô m coi thì h p xong r i, p thi t t t. V nh Xuân cho ng i lãnh d pthêm 4$00 và cho riêng 10$00 n a c y coi ch ng dùm m .

nh Xuân r t vui m ng d c th y cô H ng ã m trí, nh c ng i và chuy n h iki p tr c. Ông tính em v lên Sài gòn ch i vài b a r i s v .

n t i v ch ng ông ra th m Hai T ng cáo bi t r i t ng sáng t giã v ch ng ôngGiáo Huân lên xe i Sài gòn.

Sài gòn t i hai b a, v ch n i ki m sách c n mà mua, sách nho sách Tây và sáchqu c ng , th nào c ng mua c ch c quy n. V nh Xuân c ng có em cô H ng ixen kh p Sài gòn Ch L n, xem lâu ài, xem th ng c nh, xem cu c buôn bán, xen

n tàu ò, xem h t r i m i v . nhà, u V nh Xuân nói cho m hay tr c h t là có m n p m cha r i m i nóicô H ng qua Ch Gi ng cô th y c nh c , ng i x a thì trí cô b ng sáng, nên côbi t h t, nh h t. Qua M Tho n b a c n tr a v i ông Kinh, có ghé th m bà Ch

i m i i Gò Công Xu ng Ch Gi ng nhà ông Giáo Huân. Hai T có m i nt b a c m. V Hia M có l t l i làm quen, ch ý xem cô H ng. Vì cô H ng

không ch u nhìn nên h th m mà i v . Có xu ng t i vàm Láng ki m th m c u BaCao, nh ng v ch ng c u ã i x khác không ai bi t i âu, nên không tìm c.

Bà H ng v n nghe con thu t chuy n bà vui vô cùng, nh t là bà m ng bi t công thi t là h u ki p c a Cúc H ng, bà tin ch c dâu bà s v i bà tr n o.

Chi u mát, V nh Xuân l i th m H i ng o mà t n cho m n xe.i l i ông vi t th cho ông Kinh L ng v i Ba Khai m i ng i m t b c th mà cáo

i r ng Gò Công ông lên Sài gòn r i th ng ng ông v luôn, không ghé MTho c. Th g i cho ông Kinh, ông có vi t thêm r ng cô H ng nhìn c nh c côbi t, r i g p ng i x a cô nh h t. y v y qu thi t là c n duyên nên m i v ng

n s i t h ng nh v y.



(26) H U QU

ch ng V nh Xuân v C n Th , ch ng bi t ch c ki p tr c c a v , còn v hi uc tình ngh a c a ch ng, thì trong gia ình vui v o x ng tu , th o thu n

niêm m u t . Nào có dè v ch ng lên xe i kh i nhà ông Giáo Huân r i, thì c chGi ng Ông Huê thiên h xôn xao, nh t là trong gi i àn bà, ng i ta bàn lu n cách v con gái c a Hia M c ng t ng ch t. Té ra còn s ng nh n, s ng mà l i

c làm v ông Ph , i xe h i, sang tr ng h t s c. Ng i n y nói v y, ng i kiacãi khác, m i ng i m t chuy n riêng không phù hi p v i nhau, b i v y m i gâyra m t cu c tranh bi n sôi n i.

Có ng i tính hòa gi i nên nói v ch ng V nh Xuân v m y b a, t i nhà ông GiáoHuân, có l i th m và n c m nhà Hai T , l i có bà M , là m con T , n ó, mcon g p nhau n a. V y n u mu n bi t rõ s thi t thì ph i h i: bà M , thím Hai T

i bà Giáo Huân t nhiên ph i bi t c.Có ng i ch p cái thuy t ó mà cãi: “M y ch th y rõ ch a ? Ta nói không ph i con

mà. N u v ông Ph ó là con T , thì sao v ch ng v ây không nhà Hia, l i trên ông Giáo Huân ? Bao nhiêu ó bi t r i”.

t ng i khác cãi: “T i h i tr c ép g nó cho con Thôn Khoa, nó gi n, nên bây ginó không thèm t i nhà ch sao. Bà M l i nhà hai T khóc lóc n n n h t s c mànó c ng không ch u v .

m ba ng i i l i nhà bà M h i bà Ph v ó có ph i là con T c a bà hay không.Bà M : “Tôi nghe ng i ta n con T h i tr c làm b u ng gi m v i á phi ngi ch t ng chôn nó r i có ng i c y hòm em nó i gi u, sau m i g nó chocon bà H ng v n Thanh. Vì v y, nên bây gi v ch ng nó m i v ó. Tôi i ki mtôi coi ph i không. Tôi g p v ch ng nhà Hai T . Thi t cô Ph gi ng h t con

tôi n m nó ch t ó, gi ng m t mày, tay ch n, b i, ti ng nói, cái gì c ng gi ngt th y, nh ng tu i nh quá. Tôi h i thì cô nói m i 18 tu i. N u con T tôi cònng thì n m nay nó 39 tu i, ch âu mà nh nh v y c. Cô không bi t tôi. Tôii ông Ph c i v âu thì ng nói c i con H ng nhì nào bên C n Th ,i c i h n m t tháng nay. V y thì âu ph i con T mà m y ch h i”.

y ch ra v mà không ch u tin, nói r ng bà M ki m con n n n bi u nó v nhà, nógi n nó không thèm nhìn m con, r i m c c nên bày chuy n nh tu i, con H ngnhì, H ng nh t âu bên C n Th ng x u.

Có m t t p àn bà l i nhà Hai T mà h i g c tích cô Ph ó. Hai T ngh v ch ngông Ph V nh Xuân ã i lên Sài gòn r i, không c n ph i gi u n a, nên ch nóithi t: “Cô Ph ó ki p tr c là con T , nh ng ki p n y không ph i. Con T ch t

i nó u thai vào nhà ông H ng nhì bên C n Th . Ông Ph th y gi ng con Ti tr c nên ng xin c i. S thi t là v y ó. Cô n y tên H ng. Ti n ki p là con. Vì con T có duyên n v i V nh Xuân, ki p tr c b v ch ng Hia M ham

giàu làm cho nó gi n mà t t , nên Tr i khi n ki p n y hai ng i g p nhau ngph i hi p v i nhau”.

Hai T c t ngh a rành, nh ng m y ch àn bà có bi t nhân duyên, có hi u luân h i gìâu mà m y ch tin. M y ch m i i h i v ch ng ông Giáo Huân.

Ông Giáo s n ghét thói ham b c ti n c a v ch ng Hia M , nên v a nghe h i thì ôngnói li n: “Cô Ph Vmh Xuân, dâu cua bà H ng v n Thanh ó, là con gái c a Hia

ch ai. T i h i tr c v ch ng Hia M rúng ép con t m b y, nên bây gi nókhông thèm nhìn cha m ch có gì âu”.

Ông Giáo là ng i k lão, l i có danh h c gi i. Nghe ông nói nh v y thì nh ng ng iqu quy t cô Ph là con T , h th a mãn, khoe mình không nói l m, còn nh ngng i bên phe ngh ch thì không dám cãi m nh n a.



n l n l i m nh m c a ông giáo Huân nh phép truy n kh u c a qu n chúng nênc l u thông kh p trong ch , ngoài ng, làm cho m i ng i u khinh b v

ch ng Hia M ngu mu i, ham giàu b m t a con gái, bây gi nó có ch ng làmi quan Ph r i nó không thèm nhìn cha m , tr v x nó không ch u b c ch ni c a.

ch Gi ng ông Huê d lu n r n r c r i phê bình c ch c a v ch ng Hia M r tnghiêm kh c nh v y, mà bà H ng v n Thanh v i quan Ph V nh Xuân xa nênkhông hay gì h t.

Mà hay làm ch ?Bà H ng v n Thanh ng vui s ng mà th y cô dâu m i c a bà là H ng n y khác

n v i cô dâu tr c là C m Nhung; cô dâu m i bi t ch m nom tr u cau, trà bánhcho bà, bi t lo mi ng n ch ng cho bà, ban ngày ch ng m c làm vi c h th y bàbu n thì l y truy n c cho bà gi i khuây, h th y qu n áo c a V nh Tân có d thìgóp bi u th ng Ca gi t i s ch s cho em b n i h c. ã lo cho m ch ng, mà cònbi t lo cho con ch ng, cái ó làm cho bà c m ng h n n a.

Có êm bà H ng v n n m m t mình trong phòng bà v ng v ng nghe ti ng V nh Tânc bài phía bên kia, r i nghe V nh Xuân n réo r t t ng d i, bà sung s ng

mà nh n th y c nh i lao kh c a bà h i ch Gi ng bây gi nó bi n ra c nh ith n tiên. Bà h t chòi lá, t i gói bánh sáng ra ch ng i bán. Bây gi bà c nhà l u, ng n m m, chung quanh có con th o, có dâu hi n, l i có cháu n ith ng yêu dan díu. Bà nh h i tr c hay Cúc H ng ch t bà có than không thnào bà c i con dâu khác mà nó bi t th ng bà nh Cúc H ng. Có l l i than yth u t i tai Cúc H ng nên nàng tr l i v i bà cho bà h ng h nh phúc lúc già c .

Còn V nh Xuân t ngày i Gò Công v , ông bi t ch c cô H ng là h u ki p c a cúcng thì ông yêu quí cô không gi i h n, yêu quí ng i n mà c ng là ng i

ngh a vì Cúc H ng ã giúp cho ông l p thân danh, mà còn gi ngh a v i ông toànn.

c ch ng yêu chu ng, cô H ng ã không nhõng nh o nh h ng gái t m th ng,trái l i cô càng lo ph ng s ch ng h t lòng, lo s p t áo qu n, lo tài b i tâm trí.Ban êm h V nh Tân lên l u mà h c và bà H ng v n i ngh , thì cô H ng b nthân i ch m t bình trà ngon b ng trong th phòng cho ch ng.

Còn V nh Xuân êm nào ông c ng bi u v vô th phòng n m ch i v i ông. Ông l yp thi phú c a ông làm, ông bi u v c l i cho ông nghe, r i có lúc ông ngâm

nga m t bài, có lúc ông n ch i vài b n. V ch ng âu y m, tình ngh a m n n ng, ch ng ông s ng v i chu i ngày m m, thu n hòa, s ng v i c nh i thung

dung trong s ch.Vì C n Th , V nh Xuân ch a g p c b n c m thi mà àm lu n, nên ông xem

ng i v c ng nh tri âm.t êm V nh Xuân ngâm ch i m t bài thi c a c Phan L ng Khê r i ông h i v :

- y tháng nay em ã h c h t t p thi c a qua hay không ?- Em c i c l i n m y l n. Có nhi u bài em thu c lòng n a, ch em nhà có

làm gì âu. Em c hoài t i ngày.- Tâm h n c a qua phát hi n rõ ràng trong t p thi ó. Theo ý em thì tâm h n c a qua

cao th p th nào. Qua mu n em phê bình cho qua nghe th coi.Cô H ng ngó ch ng mà c i.

nh Xuân c theo nài n v ph i phê bình tâm chí c a ông.Cô H ng nói:

- Em không bi t làm thi, em c ng không có h c ch nho. Còn ch Pháp thì em clem nhem ch a bi t ch thâm thúy. Em âu dám phê bình v n ch ng nh t là v nch ng và tâm chí c a anh ã c ng i ta yêu m n tán t ng lung l m.



- qua nói tâm chí c a qua cho em hi u ng em phê bình. Qua sanh tr ng trongnhà b n hàn. Nh Cúc H ng tr ng chí và giúp ti n cho qua nên qua m i n h c

c. Qua i h c v i m c ích h c cho gi i, l p cho c thân danh ng thoát kh icái kh nghèo hèn, mà lên cái a vi khá khá nu t chút. Thi t h i nh qua mu n theo

c nho h c h n tân h c, ng t ai c ng nói i nay nho h c vô d ng. Ai c rg xúi quaph i i ng m i, Cúc H ng c ng ng ý ó. Ch ng dè qua h c n a ch ng thìCúc H ng ch t i. Qua chán n n mu n b vì qua có m già nghèo kh , l i thêmCúc H ng ch t mà c theo c n d n ph i h c cho n cùng, g i ti n l i cho quan h c, nên qua ph i rán. Khi h c thành công r i, qua lãnh ch c thông ngôn, ký l c,

qua quy t chí tu tâm d ng tánh, qua l y “thanh cao chánh tr c” làm c n b n, làmth y làm quan thì th ng ngay, trong s ch, không h i l , không bóc l t, không hàhi p, không dua b , không n nh hót. Ai hung d tham lam m c ai, qua c gi hi n

ng nhân ngh a. c làm quan mà qua không c n ph i giàu ti n b c nh ng ita, qua ch mu n vui thú phong l u trong s ch, b i v y qua h c n d ng tâm,

p làm thi ngôn chí. Qua ghi rõ tâm chí c a qua trong t p thi ó. Qua mu n bi tcoi ý em có hi p hòa v i tâm chí c a qua không ?

- u em nói thì em ph i nói ngay. Mà nói ngay thì s anh cho em không ng tâm,ng chí.

- Không ph i v y. Thu nay qua tôn tr ng l ph i. N u em nói úng v i l ph i thìqua ph i kính ph c em ch .

- Anh tu tâm d ng tánh, anh l y b n ch “thanh cao chánh tr c” làm ch ích thìhay l m. Anh vui ch i thì anh h c n, t p thi, ng n m thú phong l u, c ng hay

a. Còn làm th y, làm ông thì anh ghét b c l t, h ng hách, anh không ch u làm nhthiên h , anh mu n nghèo mà s ch s , ch không mu n giàu mà d dáy, cái ó ángkhen thi t. c h t thi vãn c a anh, tuy em thi u h c, song em c ng nh ng i khác,em nh n th y tâm h n ng c i, thoát t c c a anh phát hi n m t cách rõ ràng.Nh n th y r i, t nhiên em c ng ng i khen kính tr ng anh nh ng i khác. Nh ngmà …

- Nh ng mà … sao n a ? Em c nói ngay ra. Không h i gì âu mà em ái ng i, nênkhông dám nói cho h t lý.

- Em nói thì anh ng bu n nghe hôn. Có v y thì em m i dám nói.- Không. Qua không bu n âu. D u tâm chí c a qua có ch nào d , em dòm th y, em

ch cho qua bi t, ng qua s a i l i, thì qua suy ngh mà li u nh. V ch ng ta sbàn lu n mà t ch c m t c nh i hoàn toàn cao v i s ng chung v i nhau, v y thìcàng hay ch có sao âu mà bu n.

- Nghe gi ng n c a anh, r i c thi v n c a anh n a, em nh n th y mang tâm h nbi quan n ng n , nên anh gi tánh khí th ng v ng ch c. Anh là ng i a s u, a

m, nên t ngón n n câu v n, th y u là gi ng than khóc, ti ng u phi n.Nghe gi ng n c a anh thi t em mu n ch t cho r i. c bài v n c a anh thi t emth t th o gan ru t. Anh ngh coi, n mà c “ai” c “oán” thì làm sao mà vui c,làm sao mà ph n kh i chí khí, m nh d n c nh tranh ng ti n b c v i thiên h .Còn t c nh thì anh t “Tr ng lu l ”, “ êm m a r r ”, “Ti ng d ngoài hiên” thì nh

y, h c thì r ri t tinh th n, tiêu tan h ng hái h t.nh Xuân ng i ch m ch nghe. Th y cô H ng ng ng thì ông bi u:

- Còn th y gì n a, em c nói h t i mà.- Em nh trong sách c có nh ng câu v n nh “G m àn n a gánh non sông m t

chèo” nh “N m tay nhau lên ch n võ ài cho rõ m t anh hùng th gi i”. V n ph inh m nh v y, ng i ta c m i ph n kh i c ch . Em d t, em không bi t

ch cao xa, em th y sao thì em nói v y. N u em nói b y thì anh d y giùm cho embi t cái hay c a âm nh c cái cao c a v n ch ng, ng ern th ng th c v i anh.



- Không. Tuy ý c a em khác v i ý c a thiên h , song em ch trích m y m ó thìtrúng l m, ch ph i nói b y âu.

Cô H ng vô tâm hay là h u ý không hi u, mà cô âm ngay cây dùi nh n trúng cgan ru t c a V nh Xuân, làm cho ông châu mày nh n m t. Ông b c l i bàn ng irót u ng vài chung trà r i ch ng tay lên trán mà suy ngh .

Ông ng i tr m ngâm m t h i r i kêu cô H ng bi u l i ng i cái gh ngay m t ông vàông nói:

- Thu nay qua ch a h ngh t i nh ng u em m i nói ó. Qua l y làm au kh non sông s p , qu c gia tiêu vong, n c m t dân nguy, hoa s u c héo. Vì

qua có h c ch nho nên b c chân vào ng i, qua ã bu n v vi c ó, mài còn bu n thêm n i r i rã tình duyên n a. Ch c là t i cái bu n d n d p y unúc tâm h n qua a c m, a s u, coi c nh i t i en, ng i bít ch t, thành

th qua có u óc bi quan, r i nó phát hi n ra câu v n, gi ng n, nên em m ith y c. Mà em th y cái thu nay các b n c m thi c a qua ch a ai th y, thi tqua khen em l m, khen trí sáng su t ó.ây V nh Xuân càng yêu quí cô H ng h n n a, yêu quý vì cô h c ít mà thông

minh.êm nào c ng v y, h n r i v ch ng i ngoài sân ch i ít vòng r i rút vô th phòng

ng trà c sách, ho c bàn lu n vi c i, hi p ý ng tâm, trên hòa d i thu n.nh Tân h c mãn niên khóa thi u b ng s h c. Nhà n c ã có tính m r ngtr ng C n Th ra làm tr ng trung h c, nh ng nhà c a m i b t u c t, có l m t

m n a m i m d y c.Không l b t V nh Tân n n không mà ch , nên V nh Xuân ph i làm n xin cho con

thi vào tr ng Trung h c M Tho.m nay bà H ng v n ã già y u i xa không ti n, nên V nh Xuân vi t m t phongth cho anh v , là ba Khai, hay tr c, c y ch m nom giùm cho V nh Tân thi, r isai th ng Ca c m th a V nh Tân qua m Tho.

nh Tân thi u n a.nh Tân h c tr ng M tho g n mãn n m thì cô H ng sanh c m t a con trai.Bà H ng V n m ng quá, V nh Xuân t tên là V nh Thái.

i bãi tr ng, Ba Khai b n thân a V nh Tân v , ng th a d p qua th m bà H ngn và m ng cho v ch ng ông Ph m i c thêm con trai n a.

i l i Ba Khai m i t v i bà H ng v n và V nh Xuân r ng V nh Tân th y vài anhem b n c cha m cho qua Tây mà h c. Nó nôn quá t ý mu n i. Ba Khai dòmth y ý m con bà H ng v n d d , m i nói ti p: “Má tôi th y cháu ham h c, l ingh d ng Ph m i c thêm m t a cháu n a, nên má tôi bi u tôi th a v ibác và d ng Ph vui lòng cho cháu Tân xu t ng du h c nh chúng b n. Mátôi nói cháu ngo i hay cháu n i c ng là cháu, v y má tôi xin cho phép má tôi ch ucác h c phí c a cháu, d ng Ph kh i lo vi c ó. Ph n tôi thì tôi có t i ba a congái mà không có con trai. V y tôi c ng ph nuôi cháu Tân n h c cho n cùng

ng ngày sau cháu kh i thua sút thiên h ”.nh Xuân ã có ý mu n cho con qua Pháp mà h c nên không ph n kháng.

Bà h ng v n ã có thêm m t a cháu n i n a trong nhà nên bà d c d c r i c ng cho V nh Tân i.

Vì v y nên trong lúc bãi tr ng n y V nh Tân c i Tây mà h c, qua cho k p khaitr ng d y v niên khóa m i.

Cách sáu n m sau, V nh Tân có b ng tú tài r i và ã thi u c vào h c tr ng báchngh k thu t.

Saigon, 24-6-1955

CHUNG




Documents

7 k h × ng v m k ng v · 7 k h ×ng v m kng v ©n 2 Bà Kinh có tánh hay l éc l ¥o, nh mng th ©y bà Ch ë không nh ³c t ßi c m Nhung, bà không Q å b m ki ÿ Õng tro