1. UVOD

Projektni zadatak br.1 iz predmeta Prozvodni sistemi i logistika je koncipiran na projektovanju najoptimalnijeg i najprihvatljivijeg rjeenja unutranjeg transporta u sistemu za proizvodnju dijelova ploastog namjetaja i tu kabina, a iji proizvodni program sainjavaju sljedei proizvodi: kupaonike garniture, kuhinje, uredski namjetaj, namjetaj po mjeri i tu kabine u firmi ECONOMIC d.o.o. Vitez, BiH.

1. Sadraj samog projektnog zadatka sastoji se u sljedeim takama koje se odnose na dva reprezentativna proizvoda (kupaoniki ormari i ormar):

Projektovanju tehnoloke dispozicije (Layout) proizvodnog pogona koja omoguava optimiziranje procesa unutranjeg transporta uz prikaz toka materijala i kartu toka procesa;

Projektovanju rjeenja unutranjeg transporta u analiziranom proizvodnom pogonu za sl.mainske obrade garniture kupaonikog namjetaja WICO, a vodei rauna o datoj produktivnosti;

Uporedjivanju trajanja ciklusa prizvodnje za dva data reprezentanta (garniture WICO i Omega) i odrediti koliinu kretanja predmeta rada pri njihovom izradi;

Odabiru transportnih sredstava za realizaciju navedenog zahtjeva, a zatim uraditi proraun transportnog sredstva (regalna dizalica).

Projektovanju skladita (prijemna, pomona, meuoperacijska i skladita gotovih proizvoda) i samom procesu skladitenja datih proizvoda u analiziranom proizvodnom pogonu, uzimajui u obzir datu produktivnost.

Odgovarajuem proraunu odabranih skladita ukljuujui (proraun skladita sirovina, odredjivanje ukupnih skladinih povrina u zavisnosti od produkcije, proraun skladita gotovih proizvoda, izvriti izbor naina skladitenja, proraun stepena racionalnosti skladitenja, dati objanjenje i dokaz ekonominosti predloenog rjeenja skladitenja).

2. Realizovano idejno rjeenje projektovanja unutranjeg transporta i skladita prikazati u obliku LAYOUT-a na kome e biti prikazana odabrana vrsta unutranjeg transporta, naznaeni putevi unutranjeg trasporta, dat prostorni razmjetaj skladita sa njihovom veliinom.3. Dati grafiki prikaz proizvodnog pogona sa prikazom transportnih puteva tehnoloke izrade dvareprezentanta prema datom tehnolokom postupku. Izraditi radioniki crte jednog od dva ponuena reprezentanta. Ulazni podaci: Proizvod namijenjen mainskoj obradi: serija kupaonikih garnitura iz proizvodnog programa firme Economic Sedmina produkcija: kupaonike garniture 280 kom.

2. SPECIFINOSTI OBRADE DIJELOVA IZ DRVETA

Drvo spada u najznaajnije materijalne resurse koji se koriste u Bosansko- hercegovakim preraivakim kapacitetima. Danas pri izradi nekih proizvoda drvo je nezamjenljivo, a naroito kada dolaze do izraaja i njegove estetske vrijednosti-kuni namjetaj, enterijeri i sl. i pri izradi raznih tehnikih proizvoda, drvo kao materijal ima vanu ulogu. Zbog toga industrija prerade drveta predstavlja u razvijenim privredama vanu industrijsku granu. Procesi koji imaju za cilj da se drvo od njegovog iskonskog oblika uini podesnim za upotrebu, nazivaju se preradom drveta. Proces prerade ili obrade drveta se temelje na dva osnovna postupka. To su: mehanika obrada drveta, i hemijska prerada drveta.Mehanika obrada drveta sadri one metode kojima se mjenjaju samo oblici i dimenzije pripremka-polaznih sirovih drvenih materijala. Pri mehanikoj obradi drveta ne mijenjaju se hemijske osobine-sastav drveta. Kod hemijske prerade drveta, mijenja se hemijski sastav drveta. Izmeu mehanike i hemijske obrade drveta nije mogue esto u tehnolokim procesima povui strogu podjelu. Tako, hemijskoj predhodi mehanika prerada-sitnjenje drveta pri njegovoj preradi u celulozu, a u mehanikoj obradi se u nekim fazama javljaju i operacije hemijske prerade-vjetako suenje i parenje drveta i sl.Proces mehanike obrade drveta se dijeli na: primarnu mehaniku obradu, i sekundarnu mehaniku obradu.Primarna mehanika obrada obuhvata onu preradu drveta u toku koje se od prvobitne iskonske oble forme drveta dobijaju poluproizvodi kao to su:daske, letve, gredice, furniri,a u kombinaciji sa procesima hemijske prerade jo i razne vrste drvenastih ploa, kao to su: per ploe, panel ploe, lesonit ploe, i razne vrste obinih i oplemenjenih (furnirom i sl.materijalima) iverastih ploa.Sekundarna ili finalna obrada drveta obuhvata metode izrade finalnih prozvoda, pri emu je polazna sirovina materijal dobijen kroz primarnu praradu drveta. Tokom finalne prerade drveta dobijaju se razni proizvodi kao to su kuni i kancelarijski namjetaj, razna graevinska stolarija, komponente inskih i drumskih vozila i drugih proizvoda.Sekundarna prerada obrade drveta se odvija po zakonitostima prerade metala u komponente raznih finalni proizvoda. Tako, obrada drveta se vri u procesima rezanjem (sjeenje testerama, struganje, glodanje, buenje,) i deformacijom (savijanjem raznih komponenti proizvoda koji se izrauju iz drveta).Proces mehanike obrade drveta se temelji na principima prekidne komadne proizvodnje, sto znaci da se on dijeli na pojedine faze operacije koje se izvode na odgovarajuim proizvodnim radnim mainama s odgovarajuim standardnim ili specijalnim alatima i tehnolokim priborima. Tehnoloki procesi izrade razliiti komponenti proizvoda kroz sekundarnu obradu drveta su u odnosu na tehnoloke procese mehanike prerade metala relativno jednostavni. Tako se ovi procesi, u odnosu na procese prerade metala, mogu simplificirati, jer, specifini otpori pri obradi drveta, npr. otporu pri obradi rezanjem, su viestruko manji u odnosu na otpore koji se javljaju pri obradi metala. Manji otpori rezanja doputaju primjenu veih brzina rezanja pri preradi drveta postupcima rezanja. Zbog toga se brzina rezanja pri obradi drveta rezanjem izraavaju u m/sek, a ne m/min, kao to je to sluaj kod obrade metala rezanjem.Kinematike proizvodnih-obradnih maina za mehaniku preradu drveta rezanjem su u osnovi sline kao kod odgovarajuih maina za preradu metala-builice, testere, strugovi, glodalice itd. Meutim, njih odlikuje vee brzine za glavna odnosna pomona kretanja.Tanost obrade komponenti proizvoda iz drveta je neuporedivo nia u odnosu na tanost koja se zahtjeva pri izradi raznih komponenti iz metalnih materijala, pa to bitni utie na konstrucijsku koncepciju ovih obradnih sistema - sistem maina-alat;Geometrija reznih alata za obradu drveta pokazuje veliku slinost sa geometrijom alata za obradu metalnih dijelova.

Obrada drveta se moe vriti na dva osnovna naina:1. Deformisanjem i2. obradom rezanjem.

Izrada dijelova iz drveta postupcima deformisanja

Za razliku od obrade metalnih dijelova u procesima deformacije, deformisanje dijelova koji se izrauju iz drveta pripada najee zavrnim finalnim fazama njihove izrade. Deformisanje drveta se vri najee njegovim savijanjem, mada se kod ploastih - perovanih ploa primjenjuje i postupak izvlaenja s manjim stepenom deformacije materijala. Savijanje drveta je zasnovano na njegovim plastinim osobinama. Ova osobina drveta se sastoji u tome da se drvo poslije prestanka dejstva sile savijanja, pretrpivi trajne deformacije koje ne razaraju njegova vlakna, zadrava savijeni-deformisani oblik. Ova plastinost vlakana se mora nalaziti izmeu granica elastinosti i loma-kidanja vlakana. Sa starou drveta opada njegova plastinost.Savremeni-industrijski procesi savijanja drveta se obavljaju njegovim zagrijavanjem-tj. u "vruem stanju. Hladno savijanje ne pripada industrijskim procesima.

Izrada dijelova iz drveta postupcima rezanja

Tvrdoa drveta je viestruko manja u odnosu na uobiajene tvrdoe metalnih materijala. Zbog toga su uslovi za nastanak procesa rezanja drveta blagi u odnosu na uslove nastanka rezanja kod metalnih materijala. Ipak, rezanje drveta se obavlja brzinama koje su relativno velike u odnosu na brzine rezanja metala, to je potrebno poznavati one uslove rezanja drveta pri kojima se postie optimalni rezultati u pogledu: Produktivnosti procesa rezanja, tj. Koliine strugotine koja se s obratka skida u posmatranoj jedinici vremena, Kvaliteta obraene povrine, i Iskoritenja snage proizvodne maine i eksplatacionih karakteristika reznog alata.Radi odreivanja optimalnih reima pri obradi drveta rezanjem, potrebno je: Poznavati obradljivost pojedinih vrsta drveta, Izabrati odgovarajue proces rezanja i odgovarajue alate (burgije, glodala, testere,), i Odrediti optimalne brzine rezanja i pomake.

2.1.Obradljivost drveta

Obradljivost drveta zavisi od od vie uticajnih parametara kojima se odreuju njihove osobine. Tako na obradljivost utiu: Vrste drveta, odnosno njegove tvrdoa, Struktura drveta, Stepen vlanosti drveta, i Temperatura drvetaTvrdoa drveta najvie utie na njegovu obradljivost. Obzirom na tvrdou, drvo je podijeljeno u slijedee etri osnovne grupe: Meko drvo (MD) Tvrdo drvo (TD) Vrlo tvrdo drvo (VTD), i Vjetaki materijali od drveta (VMD)

2.2.Struktura drveta

Struktura drveta se odreuje u tri osnovna pravca u odnosu na tok njegovih vlakana.To su: Popreni pravac koji lei u ravni upravnoj na vlakna, Uzduni pravac pada u pravac drvnih vlakana, i Tangecijalno popreni pravac pada u ravan koja sa aksijalnom ravni zaklapa ugao vei od nule.U skladu sa definicijom pravaca u kojima se posmatraju karakteristine strukture drveta, definiu se i karakteristini smijerovi rezanja drveta. To su: popreni, uzduni i tangecijalni

2.3.Osnovni smjerovi rezanja drveta i otpori rezanja

Obzirom na razliitu strukturu drveta koja se javlja u njegovim karakteristinim procesima, razlikuje se vie osnovnih smijerova rezanja koji su popraeni odgovarajuim specifinim otporima.To su: Tangencijalini smijer rezanja, Popreni smijer rezanja, Uzduni smijer rezanja, Tangnecijalno-popreni smijer rezanja, Popreno uzduni smijer rezanja, Uzduno tangecijalni smijer rezanja, Cilindrini smijer rezanja, i Kombinovani smijer rezanja.

Kao i pri obradi metala, pri obradi drveta rezanjem pojavljuju se odgovarajue komponente otpora rezanja ijim se vektorskim sabiranjem dobija rezultujui otpor rezanja. U ovom rezultujuem otporu rezanja najvanija je ona komponenta koja predstavlja glavni otpor rezanja.

On se izraunava po vezi:

gdje je:ks- specifini otpor rezanja,

- presjek strugotine-ivera, pri emu je b-irina ivera, h-debljina ivera.

Vrijednost specifinog otpora je i zavisi od vie uticajnih faktora kao to su: Brzina rezanja, Zatupljenost sjeiva, Osnovni smijer rezanja, Debljina ivera (strugotine), Sabijanje drveta ispred sjeiva, Vrste drveta koja se obrauje, Stepen vlanosti drveta, Ugao rezanja kod odreenog osnovnog smijera rezanja, i Geometrija reznog klina sjeiva.U zavisnosti od stepena uticaja nabrojanih faktora na ukupnu vrijednost specifinog otpora rezanja, njegove vrijednosti se kreu u intervalu od 0,5-10.

2.4.Rezni alati za obradu drveta

Obzirom na optu podjelu operacija pri obradi drveta rezanjem, dijele se i odgovarajui rezni alati na slijedee osnovne grupe:1. alati za buenje i dubljenje,2. alati za glodanje,3. alati za rendisanje,4. alati za sjeenje ili rezanje.Kao materijal za izradu reznih klinova alata za obradu drveta koriste se: Ugljenini i legirani elici (L), Brzorezni elici (B), i Razne vrste tvrdih metala (TM).

2.4.Brzine rezanja pri obradi drveta

Obrasci-matematike veze za izraunavanje brzine rezanja pri obradi drveta rezanjem u odgovarajuim operacijama su slini kao i u operacijama obrade metala. Tako, za obradu na mainama sa glavnim krunim kretanjem, brzina rezanja se izraunava :

gdje je: D u mm -prenik alata, odnosno obratka, i N u o/min - broj obrtaja alata odnosno obratka u minuti.

3.POJAM UNUTRANJEG TRANSPORTA I TRANSPORTNIH SREDSTAVA

3.1. Unutranji transport i transportna sredstva u drvo-preradjivakoj industriji

Unutranji transport predstavlja prenos predmeta rada, sredstva za rad i radnika u samoj proizvodnji. Po uoj definiciji, unutranji transport odnosi se na prenose predmete rada unutar proizvodnje i to:

Od skladita sirovina i materijala do radionica, Izmedju radnih i kotrolnih mjesta unutar radionica i Od radionica do skladita gotovih prizvoda.

Prilikom rjeavanja unutranjeg transporta u okviru nekog proizvodnog odnosno poslovnog sistema veoma je bitno izabrati :

Transportne jedinice; Putanje kretanja sredstava unutranjeg transporta; Sredstva; I proraunati potreban broj sredstava.

Poto se u ovom sluaju iskljuivo radi o preradi drveta, sve faze projektnog zadatka biti e usmjerene prema drvo-preraivakoj industriji. Drvoprerada predstavlja tehnoloki proces kod koga se pored primjene relativno velikih koliina razliitih vrsta materijala (drveta i drugih), zastupljena i velika cirkulacija i esto premjetanje materijala u raznim etapama proizvodnje.Materijali prelaze odreeni put od momenta prijema sredstava spoljnjeg transporta do momenta ukljuenja u tehnoloki proces. Transportni ureaji primjenjeni u jednom proizvodnom procesu djele se u osnovne dvije grupe:

1. Ureaji koji ine sastavni dio maine za obavljanje odredjene prizvodne operacije,2. Ureaji koji povezuju pojedine proizvodne operacije.

Ureaji prve grupe rjeavaju se zajedno sa prizvodnim mainama, dok uredjaji druge grupe ine posebnu grupu transportnih sredstava.Izbor vrste transportne maine zavisi od niza faktora ije je poznavanje potrebno da bi se ispunili svi zahtjevi od kojih sa jedne strane zavisi stepen mehanizovanosti odreenih operacija, a sa druge strane ekonominost primjene usvojenog tipa transportnog ureaja. Automatizovanjem proizvodnih operacija koje zahtjevaju angaovanje velikog broja radnika, kao i onih koje od odreenog radnika zahtjevaju vei stepen fizikog napora i vei utroak vremena, poveava se produktivnost rada i smanjenje cijene kotanja gotovih prizvoda.Prema ovome treba imati u vidu potrebna investiciona ulaganja kao i konani bilans ekonominosti proizvodnje.Tek nakon potpunog upoznavanja sa tehnologijom proizvodnje i svim ostalim faktorima pristupa se izboru odreene vrste transportnih sredstava.

3.2. Izbor vrste i podjela transportnih sredstava

Izbor vrste transportnih sredstava ima uticaj na:

Odvijanje tehnolokih procesa; Meusobni raspored pojedinih odjeljenja; Graevinsko izvoenje zgrada.

Prema vrsti obavljenih operacija transportne maine se djele na:

1. Dizaline maine i ureaje: Mosne dizalice; Konzolne dizalice; Podizai.

2. Uredjaji neprekidnog transporta:

Trakasti transporteri; Kofiasti transporteri; Ploasti transporteri; Puni transporteri; Valjkasti transporteri; Konvejeri.

3. Ureaji pneumatskog transporta;4. Mobilni transportni ureaji.

U okviru jednog drvo-preradjivakog sistema moemo susrest sljedea sredstva unutrasnjeg transporta:

Podizai, slagai i razlagai; Utovarivai tereta; Mehanizmi za dizanje tereta; Prenosilice; Okretne dizalice; Pravokretne dizalice; Gravitacioni transporteri; Valjkasti, ploasti, trakasti transporteri; Inercijalni, puni, zavojni transporteri; Pneumatski transporteri.

Neki od pomenutih sredstava unutranjeg transporta moemo vidjeti na sljedeim slikama:

Slika 1. Viljukar ( SUS pogon) Slika 2. Elektini viljukar Slika 3. Runi podiza tereta Slika 4. Runi paletar

Slika 5. Trakasti transporter Slika 6. Valjkasti transporter

Slika 7. Puni transporterSlika 8. Konzolna dizalica

Slika 9. KonvejeriSlika 10. Regalni viljukar

Potrebno je jo pomenuti da se unutranjim transportom ne stvaraju nove vrijednosti, ali se njime bitno utie na efektivnost prizvodnog sistema to se moe iskazati kroz uticaj na:

Cijenu kotanja proizvoda; Vrijeme trajanja proizvodnog ciklusa; Visinu angaovanih sredstava; Broj angaovanih ljudi.

3.3. Materijali za izradu kupaonikih garnitura

Kao to je prethodno reeno u samom uvodu zadatka, radi se o proizvodnji ploastog namjetajapa samim tim potrebno je definisati materijal za izradu kupaonikog namjetaja. Za izradu kupaonikih garnitura kao polazni materijal, odnosno poluproizvod koriste se:

Ploa iverica; MDF ploe; Kant trake.

Sa gledita iskoritenosti materijala pri obradi, koliina materijala koja ostane nakon raskrajanja kao neupotrebljiv materijal nesmije biti vea od ( 5 7 ) % ukupne koliine materijala.

Ploa iverica je troslojna ploa gdje je srednji sloj izradjen od krupnijeg iverja, dok su vanjski slojevi od finijih estica. Ploa je ravna i glatka ujednaene debljine to joj daje dobra svojstva te se moe dobro obraditi. Moe se obloiti folijom, laminatom i furnirom.

Za kupaoniku garnituru WICO potrebna nam je ploa iverica W 400 MP bijela 260x210-16.

MDF ploe - su ploe vrhunske kvalitete, srednje gustoe 700 kg/m3, proizvode se suhom tehnologijom presanja na visokoj temperaturi. Obostrano su bruene, i pored upotrebe za izradu kupaonikog namjetaja koriste se i za izradu ostalog kvalitetnog namjetaja.

MDF ploe se naruuju standardnih dimenzija ( 275 x 205 ) cm, ili kao produene ploe iverice dimenzija ( 550 x 205 ) cm, iz razloga zato to ECONOMIC u svom raspoloivom mainskom parku posjeduje raskraja vee radne povrine.

Standardna debljina ploa i formati dati su u tabeli 2. : Tabela 2.Debljina (mm)3,1 ; 4 ; 5 ; 6 ; 8 ; 10 ; 12 ; 16 ; 18 ; 20 ; 22 ; 25 ; 28 ; 30

Format (mm)2800 x 2070 ; 2650 x 2100 ; 3760 x 2200

Kant trake

ABS kant trake su napravljene od ekolokog materijala Acrilonitril Butadien Stirena sa veoma malom emisijom tetnih materija za razliku od PVC traka koje imaju visoku emisiju tetnih materija pa su u Evropskoj Uniji izbaene iz upotrebe. Od ABS materijala se prave jo: medicinski pribor, vodovodne cijevi , dekorativna ABS plastika u auto industriji, kuita raznih aparata (telefoni, televizori, muziki ureaji ...),sigurnosne opreme (ljemovi ...) i jo mnogo toga ,to sve ide u prilog njihovim ekolokim i tehnikim svojstvima.ABS kant traka je veoma laka za obradu, mekanija i fleksibilnija u odnosu na PVC trake to se direktno odnosi na manje habanje noeva kant maina a samim tim i na trokove, veoma je zahvalna za krivolinijsko kantovanje i u radu na niim spoljnim temperaturama zbog svoje fleksibilnosti (kantovanje zimi u nezagrijanim prostorijama).ABS otpornost na razliite agense:Odlina (ABS ne mijenja svojstva): na glicerin, neorganske soli, baze, mnoge kiseline, veinu alkohola i hidrokarbonate.Ograniena (ABS otporan samo u kratkom periodu izloenosti): na slabe kiseline.Loa (nije preporuljivo koristiti sa): jakim kiselinama i rastvaraima, ketonima, aldehidima, etrima i nekim hlorisanim hidrokarbonatima.

3.4. Specifikacija materijala za izradu kupaonike garniture

Napomena:Za dati reprezentant (kupaonike garniture WICO) bilo je potrebno izvriti rastavljanje gotovog sloenog proizvoda na najprostije dijelove kako bi se tano mogli definisati svi sastavni elementi i na taj nain se omoguio pristup popunjavanja listi specifikacije materijala.

Tabela 1. SPECIFIKACIJA MATERIJALA ZA IZRADU KUPAONIKE GARNITURE BAZA WICO 70; SEDMINA PRODUKCIJA 280 KOM.

Red. br.Artikal Naziv

Jed. Mje.Koliina

1 01056Ploa iverica W 400 MP bijela 265x210-16 m2356,44

2 01303Traka kant ABS bijela 24H/22-0,45 m 2704,8

3 00020Spojnica mini za namjetaj ravna 110 fi 26 kom1120

4 00175Noga za namjestaj metalna podfi 40-100 mm kom1120

500520Ruka gumb U94043 crom mat. kom560

600237Nosa police PVC s klinom 5mm bijeli kom1120

700223 Tiple bukove sa utorima 8x30 kom6160

801432Maska umivaonika DOMUS 75 fronta kom280

901405Vrata 347x477 fronta kom560

1001823Pakovanje WI.70, OM.70 DE kom280

11Gar.list, dekl., PVC vreica, klamerice pau

1201616Umivaonik nadgradni DOMUS 75 cm bijeli kom280

1301004Ljepilo za drvo 1kg kom6,16

1401022Ljepilo za autom.kantericu bijelo pak0,56

1509255Vijak za ruku M4x20 mm set5,6

1600735Vijak SPAX 4,4x30 pak224

1700725Vijak SPAX 4,0x17 pak224

1800720Vijak SPAX 4,0x16 pak224

1900231Odbojnik za vrata fi 8 (50 kom) set112

2001035Traka ljepljiva za pakovanje kom16,8

Tabela 2. SPECIFIKACIJA MATERIJALA ZA IZRADU KUPAONIKE GARNITURE ORMARI ZA GARNITURE; SEDMINA PRODUKCIJA 280 KOM

Red. br.Artikal Naziv

Jed. Mje.Koliina

101056Ploa iverica W 400 MP bijela 265x210-16 m2181,44

201303Traka kant ABS bijela 24H/22-0,45 m924

301304Traka kant ABS bijela 24H/22-2 m828,8

401403Vrata 247x637 fronta kom280

501422Polica fronta kom280

600020Spojnica mini za namjetaj ravna 110 fi 26 kom560

701715Ogledalo 250 kom560

800520Ruka gumb U94043 crom mat. kom280

900237Nosa police PVC s klinom 5mm bijeli kom2240

1000223Tiple bukove s utorima 8x30 kom3920

1101843Kutija kom280

12Gar.list, dekl., PVC vreica, klamerice pau

1309254Kutni drai kom560

1401004Ljepilo za drvo 1kg kom3,92

1501022Ljepilo za autom.kantericu bijelo pak0,364

1609255Vijak za ruku M4x20 mm set2,8

1700705Vijak SPAX 3x35 kom2240

1809260Vijak kukica za ormari E40100 kom560

1913290PVC Tipl fi 10 set5,6

2000720Vijak SPAX 4,0x16 pak11,2

2100231Odbojnik za vrata fi 8 (50 kom) set11,2

2201035Traka ljepljiva za pakovanje kom16,8

4. RJEENJE UNUTRANJEG TRANSPORTA ZA SLUAJ PROIZVODNJE KUPAONIKE GARNITURE WICO U OKVIRU PROIZVODNOG PROGRAMA FIRME ECONOMIC d.o.o.

Unutranji transport e biti najbolje organizovan u svakom pogledu ukoliko se u cijelom procesu proizvodnje, raunajui od dopreme repromaterijala do samog izlaza gotovog proizvoda, budu koristili oprema (sredstva rada), standardom propisanih dimenzija i veliina. Najidealnije rjeenje bi bilo po principu JUST IN TIME , to znai sve na vrijeme, bez ekanja i zadravanja. 1. Vri se odabir polaznog materijala u ovom sluaju: ploe iverice, MDF ploe i fronte koje se naruuju kao gotov proizvod od dobavljaa i montiraju kao vrata na kupaonikim ormariima i ormarima.

2. Polazni materijal se od strane dobavljaa doprema transportnim sredstvima (kamionima), i to na paletama koje se skladite u skladitima za prijem polaznog materijala u firmi. Fronte se takodjer od strane dobavljaa dopremaju kamionima ali u paketima radi sigurnijeg transporta.

3. U kamionima materijal se slae na drvenim paletama po pravilu punog zapreminskog iskoritenja palete.

4. Viljukarom se vri operacije istovara paleta sa kamiona, njihovo slaganje u prijemno skladite, zatim transport do maine na kojoj se vri proizvodni proces i sl.Izbor viljukara se vri prema podacima o datim proizvodima (ormari, ormar ),da se zna koliko proizvoda moe stati na jednu paletu uzimajui u obzir i njenu teinu i gabarite. Zatim treba voditi rauna o max. visini podizanja tereta da nebi dolo do problema nemogunosti istovara/utovara kamiona.

5. Po zavretku istovara repromaterijala u prijemno skladite vri se odstranjivanje kart materijala sa paleta i kao takve se postavljaju na odgovarajua mjesta, pogodna za pristup viljukara odakle e ih transportovati do samih maina. Izbor samog mjesta za smjetaj repromaterijala treba da je odabrano tako da se moe postii to vea produktivnost.

Za sluaj:

SEDMINA PROIZVODNJA

Proizvod Br.kom.

Ormari za garniture 280

BAZA WICO 70 280

razradjena je tehnologija proizvodnje koja se izvodi u sljedeim fazama obrade datih u: ( tabeli 1.)

BROJ MAINA ZA IZRADU PO FAZAMAORMARIZA GARNITURE TIP MAINEBAZA WICO 70 TIP MAINE

2

OP 10 Raskraja SIGMA 65 K OP 10 Raskraja SIGMA 65 K

SJEENJE SJEENJE

2

OP 20 Linijska kanterica OLIMPIC K 208

3

OP 20 Linijska kanterica OLIMPIC K 208

KANTANJE KANTANJE

2

OP 30 CNC rover Top 35 Ecopres OP 30 CNC rover Top 35 Ecopres

BUENJE BUENJE

2 seta

OP 40 Runi alat Runi el. alat OP 50 Runi alat Runi el. alat

MONTAA MONTAA

2 seta

OP 50 Runi alat Runi el. alat OP 60 Runi alat Runi el. alat

KOMPLETIRANJE PROIZVODAKOMPLETIRANJE PROIZVODA

2 seta

OP 60 Runi alat OP 70 Runi alat

IENJE PAKOVANJE IENJE PAKOVANJE

Tabela 1. Razradjena tehnologija proizvodnje

Prema prethodno razradjenim tehnologijama ako odvojeno posmatramo proizvodnje kupaonikih garnitura WICO i Omega, mogu se ustanoviti potpune suprotnosti.

U sljedeim tabelama dato je preciznije poreenje za dva data reprezentanta:

Tabela 4. Tabela 5.IZRADAGarniture WICO

Jed. Mj.

Ukupno vrijeme izrade Tuk , min./kom.75

Pripremno vrijeme izrade min./kom.5

Mainsko vrijeme izrade min./kom.20

Broj kom./dan

56

Broj kom./sed.

280

Broj maina potreban za ispunjenje norme9

Trajanje jedne smjene h8

Vrijeme rezervisano za obrok h0,5

Vrijeme provedeno na radu h7,5

Broj radnih dana u sedmici5

Broj smjena u danu2

Ukupan broj smjena 24

Broj angaovanih radnika

15

IZRADA ORMARA DOMINO 35x186

Jed. Mj.

Ukupno vrijeme izrade Tuk , min./kom. 90

Pripremno vrijeme izrade min./kom. 1,5

Mainsko vrijeme izrade min./kom. 88,5

Broj kom./dan

84

Broj kom./sed.

500

Broj maina potreban za ispunjenje norme 8

Trajanje jedne smjene h 8

Vrijeme rezervisano za obrok h 0,5

Vrijeme provedeno na radu h 7,5

Broj radnih dana u sedmici 6

Broj smjena u danu 2/3

Ukupan broj smjena

40

Broj angaovanih radnika

25

Prema prikazanom moe se konstatovati da firma ECONOMIC d.o.o. Vitez, sa trenutnim raspoloivim mainama u proizvodnoj hali ne moe zadovoljiti sedminu produkciju koja se zahtjeva.

Kao rjeenje problema produkcije proizvodne linije, potrebno je kupiti maine date u tabeli 6. :

ZA POTREBE LINIJE ORMARIA ZA POTREBE LINIJE Baze WICO 70

SIGMA 65 K 1SIGMA 65 K 1

OLIMPIC K 208 2OLIMPIC K 208 2

CNC- rover 1 CNC- rover 1

Top 35 1Top 35 1

Ecopres 1Ecopres 1

Kao rijeenje dnevnog broja smjena, usvaja se (2 smj./dan).Za sluaj izrade granitura deava se da neke operacije zahtijevaju po (3 smj./dan). Vea produktivnosti ostalih operacija daje prostora da se nadoknadi vrijeme izvrenja najoptereenije i vremenski najdue operacije pa samim tim i gubitak potrebe za uvodjenje tree smijene.

Potrebna radna snaga za opsluivanje maina zahtjeva se od same vrste maine, pa tako je za rad na istim potreban sljedei br. radnika :

kanterica 2 radnika raskraja 2 radnika CNC- rover 1 radnik Top 35 1 radnik Ecopres 1 radnik

Nakon to oivimo i pokrenemo proces proizvodnje i unutranjeg transporta, potrebno je za svaku fazu postavljenog procesa proizvodnje prouiti i mjeriti rad i vrijeme proizvodnje po operacijama i njenim dijelovima. Operacije unutranjeg transporta moraju biti podredjene potrebama izrade i kontrole predmeta rada, odnosno proizvodnim i kontrolnim radnim mjestima na kojima se ova izrada i kontrola sprovode.

Vremena unutranjeg transporta za svaku fazu procesa mogu da se proraunavaju na osnovu sljedeeg obrasca: Tut = Tu+Tp+Ti+Tg [h/faza]

gdje su:

Tut - ukupno vrijeme unutranjeg transporta za fazu [h/faza]

Tu vrijeme utovara kod unutranjeg transporta [h/oper]

Tp vrijeme prijenosa kod unutranjeg transporta [h/oper]

Ti vrijeme istovara kod unutranjeg transporta [h/oper]

Tg vrijeme gubitaka usljed zastoja i ekanja kod u.t. [h/faz]

4.1. Odabir transportnih sredstava za realizaciju navedenih zahtjeva

Nakon pakovanja gotovog proizvoda u PVC vreice, kao takve potrebno je grupisati i transportovati.Da bi se navedeno moglo ostvariti potrebno je da se izvri odabir transportnih sredstava. U ovom sluaju za grupisanje i transport kupaonikih garnitura izabrane su sljedee drvene palete, date u (tabeli 7. taka 4.1.) Tabela. 7 Materijal palete

topola topola

Dimenzije (mm) 800 x 1000 800x1000

Max optereenje palete (kg) 1000 1000

Sopstvena masa prazne palete (kg) 20 20

Raspoloiva povrinaza slaganje jednog sloja (m2) 0,8 0,8

Namjena za transport proizvoda Ormari Za graniture Baza WICO 70

Dimenzije proizvoda (mm)750x980x200750x850x480

Masa proizvoda (kg) 15 35

Broj slojeva slaganja

2 1

Broj kom./sloj

6 10

Broj kom./paleta

12 10

Potreban broj paleta za transport proizvoda 24 28

Prema ovoj tabeli sada tano znamo koliko paleta nam je potrebno za slaganje proizvoda i njihov transport. Palete su izabrane prema dimenzijama gotovih proizvoda i izbor dimenzija same palete zavisi od dimenzija proizvoda. Pored toga rijeen je problem oko naina slaganja, i izabrani sistem slaganja je takav da popunjenost palete bude to bolje iskoritena.

Na slikama su prikazane odabrane palete za grupisanje prema gore navedenim uslovima slaganja proizvoda:

Slika 1. Drvena paleta dimenzija 800x1000

4.1.1. Volumensko iskoritenje palete

Ovaj izraz podrazumjeva volumen koji je iskoriten, odnosno popunjen teretom kod svake drvene palete, i tei se to je mogue veoj iskoritenosti. Volumensko iskoritenje palete definie se sljedeim izrazom:

Kod drvene palete ovaj odnos zavisi od odnosa korisne povrine poda (Akp) palete i gabaritne povrine poda (Agp) palete, pri emu se on kree u granicama od 0,75 do 0,9.

Poveanjem ukupne visine palete poveava se i volumensko iskoritenje, uzimajui u obzir injenicu da je donji dio za prihvat transportnog sredstva za pod isti za sve visine paleta.

Za drvenu paletu sa vanjskim mjerama 800x1000 za kupaoniki ormari je V=1 jer nema vanjskih ogranienja.Za drvenu paletu sa vanjskim mjerama 800x1000 za bazu WICO 70 je takoer V=1 jer nema vanjskih ogranienja.

4.1.2. Povrinsko iskoritenje transportnih sredstava pri radu sa drvenim paletama

Da bi se moglo izvriti definisanje parametara povrinske iskoritenosti transportnih sredstava u toku rada sa drvenim paletama (bilo koje vrste), pored volumenskog iskoritenja paleta V, potrebno je definisati i: Za kupaoniki ormari: - povrinsko iskoritenje palete u odnosu na robu:

- najvea skladina povrina palete:

Asp= 8001000 = 800000 mm2 = 0,8 m2 - najvea korisna povrina robe:

Ak.d. = 8001000 = 800000 mm2 = 0,8 m2 Sada slijedi:

Kod transporta paleta kamionima, gdje je definisana veliina tovarnog sanduka i gdje pri slaganju paleta dolazi do manjeg ili veeg neiskoritenja povrine tovarnog sanduka. Faktor iskoritenja povrine tovarnog sanduka moe se definisati kao odnos povrine svih paleta i povrine tovarnog sanduka kamiona ili vagona .

4.1.2.1 Specifini pritisak na podlogu

Kao i u prethodnim sluajevima, gdje su se morali uzeti u obzir odreeni faktori, ovdje se u obzir mora uzeti pritisak paleta na podlogu, bilo da se radi o skladitu ili transportnom sredstvu (npr. kamion).

Tako je ovdje potrebno razlikovati:

globalni pritisak gabaritne povrine palete, koji se mjeri u kvadratnim metrima (m2), za jednu paletu priblino se kree 0,14 = 0,33 MPa; i lokalni pritisak oslonih djelova palete, mjeri se u kvadratnim centimetrima.

Za proraun podova prethodno je potrebno definisati najvee mase paleta koje e se skladititi i broj paleta koje se slau po visini, kao i kontrola lokalnog povrinskog pritiska ukoliko su podloge skladita od betona.

4.2. Proces pakovanja gotovih proizvoda

4.2.1. Interfejs pakovanja i transporta

Mnoge robe zahtjevaju zatitu, pri kretanju kroz integrisani sistem logistike. Pakovanjem se moe pomoi od krae i oteenja, zatim pri promovisanju robe i informisanju korisnika. Veliina, razmjera, oblik i matreijal pakovanja znatno utiu na efikasnost rada.

Pakovanje ne kota kao transport, tj. oko 10% trokova integrisane logistike otpada na trokove pakovanja. Pakovanjem moe da se utie na sljedee:

Na marketing i proizvodnju; Veliina, oblik i tip materijala za pakovanje utiu na tip i broj opreme za rukovanje materijalom na nain skladitenja robe u skladitima; Na transportnu popunjenost i nepopunjenost/neoptereenost i transport proizvoda.

S obzirom da pakovanje varira s nainom transporta, tada za na sluaj gdje se transport obavlja kamionom, proizvodi zahtjevaju manju zatitu nego to je to za sluaj transporta eljeznicom ili nekim drugim oblikom.

4.2.1.1. Funkcija pakovanja

Pakovanjem moraju da se zadovolje odreene funkcije, zadovoljavanje zahtjeva trita i integrisane logistike.

uvanje sadrajaopremeZahtjevi pakovanjaZatita od oteenjaUjednaavanje zaisporukuPogodnost/udobnost zakorisnikaKomuniciranje sakupcemOdmjeravanje koliina

Slika 3. Funkcija pakovanja robe

S obzirom da se sa robom vri konstantno rukovanje kretanje i skladitenje, kod pakovanja se mora izvriti projektovanje i ispitivanje (testiranje) na sve oekivane situacije u rukovanju i otpremi. Ti testovi se odnose na: vibracije, grubo rukovanje, pritiskanje i sl., dok se dopunski testovi izvode u sluaju transporta opasnih materija. Jo neke od prednosti pri pakovanju su:

Vea zatita; Manji gubici i oteenja; Nii intenziteti transporta; Nii su trokovi utovara istovara i zaliha transporta.

Proces pakovanja koji je opisan u ovom projektnom zadatku moe da se koristi kao radno operacijsko upustvo. Prije pakovanja paleta mora biti strogo oiena i sa unutranje i sa vanjske strane od bilo kakvih neistoa, papiria, naljepnica itd. Pri pakovanju se koriste kartoni i folije.

4.2.1.2. Postavljanje kontrolne kartice

Popunjavanje kao i kaenje kontrolne kartice je u nadlenosti slube kontrole. Poslije popunjavanja kao i kaenja kartice na paletu od strana kontrole, paleta se mora u isto vrijeme distribuirati u magacin gotovih dijelova i time je zavren postupak pakovanja.

4.2.2. Odabir viljukara i paletara

Viljukar je univerzalno transportno sredstvo koje vri zahvatanje, podizanje, prenos i sputanje tereta zatim slaganje i razlaganje tereta, a sve ovo bez njegovog odlaganja. U ovom sluaju teret je komadni, paketiran na paletama koji je potrebno transportovati.

Izbor viljukara vrimo prema :

Vrsti transporta, zatvoren/otvoren prostor, Dimenzije paleta koje se transportuju, Teina tereta koji se transportuje, Visina tereta na paletama i visina na na koju se teret podie, irina puta kojim se vri transport, Podloga po kojoj se vri transport itd.

Na osnovu ovih poznatih parametara moemo izvriti odabir odgovarajueg viljukara koji e zadovoljiti potrebe transporta.

Na osnovu istih navedenih parametara vri se i izbor runog paletara koji slui kao transportno sredstvo u proizvodnoj hali. Paletar je dobro primjeniti gdje god je to mogue kao zamjena za viljukara, jer samim tim vri se uteda na raun firme.Prema tome biraju se viljukar i paletar koji e zadovoljiti potrebe transporta firme ECONOMIC d.o.o. Vitez, i prikazani su na sljedeim slikama:

TEHNIKE KARAKTERISTIKE model ifra modela CPCD20N

Pogon Diesel

Nosivost kg 2000

Visina podizanje mm 3000

Motor SUS NISSAN ISUZU CUMMINS NISSAN ISUZU CUMMINS

Mjenja AUT TCM NISSAN OKAMURA

Slika 4. Viljukar

TEHNIKE KARAKTERISTIKE

MODEL: SYC 1000/1600

Kapacitet:2000 Kg

Visina dizanja:1600 mm

Pogon:RUNI

Viljuke:1150 mm

Teina:

55 Kg

Slika 5. Runi paletar

5. PRORAUN TRANSPORTNIH SREDSTAVA (REGALNA DIZALICA)

5.1. Regalna dizalicaPod regalnom dizalicom podrazumijavamo specijalnu vrstu dizalica namijenjenu za rad u visoko regalnim skladistima. Razlikuju se od regalnih viljukara po tome to nisu slobodno pokretne ve su vezane za ine I kreu se uzdu hodnika izmeu regala. Postoje konstrukcije regalnih skladite gdje regalne dizalice mogu mijenjati inske staze, tj.prelaziti iz hodnika u hodnik.Osnovna podjela regalnih dizalica u konstruktivnom smislu moe biti na: - jednostubne,- dvostubne.Navedena podjela se moe proiriti i na:- jednostubne regalne dizalice namjenjene za palete do 50 kg mase koje se izrauju od npr.aluminijskih legura sa specijalnim konstruktivnim izvoenjima pogonskih mehanizama,- dvostubne regalne dizalice za ipkaste materijale ili za regale sa vie paleta u dubini paletnog mjesta.

Komandovanje regalnim dizalicama nije preporuljivo da bude se poda, ve iz kabine rukovaoca koja je na podizau, tj.vertikalno pokretna ime se omoguuje pregled rada viljukara pri ulaganju (uzimanju) paleta, komisioniranje, ontrola paleta po obliku i sadraju itd.Sa aspekta sutomatizacije rada regalne dizalice mogu biti:- runo komandovane,- poluautomatizovane i - automatizovane.Poluautomatizovan rad podrazumjeva runo komandovano uzimanje (ulaganje) paleta u regalu.Za automatizovan rad nije potreban rukovalac dizalice ali je potrebno prenijeti informacije procesoru (raunaru) na dizalici. Zato je mogue koristiti fleksibilne kablove ili beini prenos informacija koji je sve prisutniji u novije vrijeme a koji moe biti sa infracrvenim ili radio talasima.Prvi faktor koji utie na izbor tipa konstrukcije je red nosivosti koji dizalice treba da zadovolje s obzirom da palete nose izmeu nekoliko kilograma do 4 ili 5 tona mase. Preporuuju se sljedee korisne nosivosti u kg i to: 250, 315, 400, 630, 800, 1600, 2000, 2500Visina dizalica se prilagoava zahjevima skladita, uz generalizaciju da se za komisiona skladita prave do visine od 15m, a dizalice koje rade u nekomisionim zona imaju visine do 40m sa ili bez rukovaoca. Izvedene konstrukcije runo upravljanih jednostubnih dizalica imaju visine i do 30 m, to nije preporuljivo. Regalne dizalice sa teleskopnim viljukama koje bono ulaze u regal (sa ili bez rukovaoca) mogu imati uobiajeni hod teleskopiranja viljuki za jedno paletno mjesto, a mogu imati i produene teleskopne viljuke za opsluivanje dva paletna mjesta (dvije palete u dubini) ili dodatni ureej za specijalna kolica sa paletama za vie paletnih mjesta u dubini (irini) regala.Najvee manjkavosti svih inskih dizalica je vezanost za definisanu insku stazu. Kod regalnih skladita sa manjom frekvencijojm ulaza i izlaza paleta postoje zahtjevi za radom dizalica u vie hodnika. Ovaj problem se rjeava prenosnicima ili specijalnim izvoenjem pogona za kretanje dizalice.Prenosnice su kolica ramne konstrukcije koja se pozicioniraju saosno hodniku regala u koje ulazi regalna dizalica. Regalne dizalice za ove namjene ne mogu imati kablovsko napajanje elektrinom strujom ili informacijama, ve moraju imati po dva klizna skidaa struje u podu da bi mogli prei od napajanja do kliznih vodova hodnika na klizne vodove prenosnice. U tenji za radom regalnih dizalica u vie hodnika bez pronosnica razvijene su konstrukcije gdje su sklopovi tokova na donjem nosau zakretni, ime je omogueno kretanje dizalice u krivini inske staze. Ova najee patentirana rjeenja omoguu prelaz iz hodnika u poprenu insku stazu i izlaz iz nje u bilo koji regalni hodnik.

Dva tipa razliitih metalnih konstrukcija regalnih dizalicaRegalne dizalice su transportne maine sa velikom metalnom konstrukcijom. Dizalica na slici a nazivne nosivosti je Q=500 Kg i koristi EVRO palete 1200x800 mm. Dizalica opsluuje moderno visokoregalno skladite sa 6 regala i jednom prenosnicom. Regalna dizalica na slici.b, nosivosti Q=800 Kg. Dizalica je automatska i opsluuje visokoregalno skladite kapaciteta 20000 t.Automotizovana (robotizovana) regalna dizalica nosivosti npr. 50 kg moze imati sopstvenu masu i po nekoliko tona, ako se primjene prethodno iznjeti koncepti gradnje. Stoga kod regalnih dizalica za ovakve namjene mogu koristiti aluminijske legure za izradu osnovne metalne konstrukcije, gdje se odgovarajuim oblikom stuba postie zahtjevana krustost. Na ovaj nain masa dizalice se smanjuje viestruko. 5.1.1. Metodologija prorauna regalnih dizalica

Sistematika prorauna podrazumijeva proraun nosee konstrukcije od: Radnih optereenja gdje se ubrajaju sopstvene mase, teret koji se die, inercijalne sile pokretnih masa i statiki otpori kretanju, Dodatnih optereenja u koja se ubrajaju ista od zakoenja tokova na inama, temperaturnih uticaja, tereta na stepenitima, podestima i ogradama, Izuzetnih optereenja u koje se ubrajaju udari u odbojnike, optereenja od ispitivanja I havarijska optereenja.

5.1.1.1 Radna optereenja

Ova optereenja potiu od: Teine GE svih vrsto vezanih ili pokretnih dijelova, pogonski mehanizmi, elektrooprema, dio teina od sredstava za noenje podizaa (npr.uad i sl.) izuzev sljedeih koja se posebno posmatraju a to je: Teina tereta GHu od palete i robe, dijelova za prihvat i noenje tereta (viljuke, valjkasti transporter i sl.), podiza i eventualno rukovalac dizalice i dio sredstava za noenje klizaa (npr.uadi i sl.).Teine dijelova dizalice GE mnoe se faktorom sopstvenih teina ukoliko nisu obuhvaene drugim faktorima. U proraunima mjerodavnih optereenja za dimenzionisanje ovaj faktor se usvaja iz tabele i zavisi od nazivne brzine kretanja regalne dizalice.

Nazivna brzina kretanja dizalice vF u m/min

inska staza sa udarimainska staza bez udara

do 63do 100 1,1

preko 63 do 125preko 100 do 200 1,2

preko 125preko 200 1,3

Tabela. Faktor sopstvene teine

Ako regalna dizalica ima ureaj za ublaavanje udara pri nailasku na odbojnik, smije se nezavisno od brzine kretanja dizalice i izvedbe inske staze usvojiti faktor 1,1.

Klasa pogona dizanjaSrednje ubrzanje/usporenje pogona pogona dizanja am u m/s2

H11,1 + 0,0022 vH

H2 1,2 + 0,0044 vH

H31,3 + 0,0066 vH

Tabela. Dinamiki faktor Teine koje se diu GHu mnoe se dinamikim faktorom . U poreenju sa npr.mosnim dizalicama ovdje se dinamiki faktor odnosi na cijeli podiza sa sredstvom za noenje palete, rukovaocem i sl. Ovaj faktor uzima za proraun uticaj inercijalnih sila u prelaznim procesima ubrzanja odnosno usporenja neophodna je dinamika analiza pogonskog mehanizma za dizanje uz ogranienje razlike obrtnog momenta M koji pogonski elektromotor troi na ubrzanje. Saglasno saoptenom ubrzanju pogonskog mehanizma za dizanje (relativnoj jaini elektromotora) proizilaze i pogonske klase za dizanje H1 H2 H3.

Horizontalno optereenje (dinamiki faktor Sw)

Ubrzanje i koenje kako optereene, tako i neoptereene dizalice pri njenom kretanju izaziva dodatna dinamika optereenja koja potiu od inercijalnih sila. Stvorene veliine horizontalnih inercijalnih sila moe dati samo dinamika analiza elastinog sistema regalne dizalice. Pri kvazi-statikim proraunima koje predvia navedeni standard (kao i veina standarda) dinamikim faktorom Sw se odreuju inercijalna optereenja.Kao model realnog dizalikog sistema se usvaja elastian stub dizalice kao konzole koji je na kolicima koja imaju pogon sa konstantnim ubrzanjem am, otpore kretanju i kreu se bez zazora I podizaa. Opis oscilovanja stuba polazi od statikog ugiba i cosinusne funkcije dinamikog faktoray(t)gdje je: mdin- ekvivalentna masa na vrhu stuba. Ova masa izaziva isti ugib vrha stuba kao I kod realnog sistema stuba, podizaa i tereta (palete) u gornjem poloaju pod dejstvom inercijalnih sila, krutost stuba, am srednje ubrzanje (koenje) pri horizontalnom kretanju, y(t) amplitude oscilacija stuba (horizontalno pomeranje stuba) sopstvena frekvenca sistema.

Horizontalne sile pri kretanju kroz krivinu

Ako regalna dizalica mjenja hodnik lunim kretanjem (po pravilu bez palete) donji nosa mora biti zglobno vezan za sklop toka i mora imati tokove za horizontalno voenje.

Fz1mG

Fz2mG

Fz3mG

Fz4mG

Horizontalne sile ulaganja (uzimanja) paleta

Pod ovim pojmom podrazumijevamo dvije mogunosti i to:a) Uzimanje (ulaganje)paleta teleskopskim viljukama sto je najei sluaj ib) Uzimanje (ulaganje) paleta povlanim ureajem koji vue (gura) paletu u voici regala.a)FHoFHu

FL

b) FHoFHu

FLiliFL

Go ukupna teina bez izvuenog sredstva za hvatanje (vuu) palete,G1 teina izvuenog sredstva za hvatanje (vuu) tereta,FL bona sila ulaganja (uzimanja) palete,GL teina palete (tereta),h koeficijent otpora spojenog para paleta regal (ako postoji ovaj otpor),g koeficijent trenja (klizanja) para paleta regal,FHo ukupni otpori gornje voice,FHu ukupni (boni) otpori ine,a ubrzanje sredstava za hvatanje palete,m1, m2 mase izvuenog (teleskopiranog) sredstva za hvatanje tereta i palete,s0, sL rastojanje teinih linija.

5.1.1.2. Dodatna optereenja od geometrijskih netanosti

Odstupanja pravolinijskog kretanja regalne dizalice i ose ine dovode do bonih trenja ili otpora. Uzrok ovoj pojavi (pod uslovom da su sva teita u vertikalnoj ravni ose ine) je netanost u izradi donjeg nosaa i ose tokova.Boni otpori za sluaj konstrukcije sa bonim tokovima za voenje definiu se preko koeficijenta f u zavisnosti od ugla zakoenja ose tokova I za kotrljajui par elik elik (toak ina) dati su u tabeli:f = 0,3 (1 e-0,25)0,51,01,52,02,53,03,54,04,55,06,07,08,09,010,015,0>15,0

f0,0350,0660,0940,1180,1390,1580,1750,1900,2030,2140,2330,2480,2590,2680,2750,2930,300

Za ostale kotrljajue parove mogu biti i druge vrijednosti.Ugao zakoenja (u ) je rezultat zakoenja po svim kriterijima svedenih na razmak l a moe se definisati kao: =f + v + o + s (u )gdje je:f - ugao (u ) od zazora prave ine i bonih voica dizalice i to najmanje 5mm zazora kod vodeih tokova sa rubovima ili 3mm zazora kod bonih tokova za voenje,v ugao zakoenja (u ) od bonog habanja ine i toka i to najmanje 5 % od irine glave ine kod tokova sa rubovima i 1,5 % od irine glave inekod bonih tokova za voenje,o ugao koji proizlazi od tolerancija izrade donjeg nosaa (za proraun 0,5),s ugao koji proizlazi od tolerancija montae ine (za proraun 1,0).Donji nosai koji nemaju obrtne sklopove otkova moraju tako biti projektovani da ugao ne bude vei od 10.Bone sile na tokovima su zavisne od konstrukcionog izvoenja tokova i tokova za voenje.

5.1.1.3. Dodatna optereenja od promjene temperature

Regalne dizalice rade po pravilu u zatvorenim nehlaenim ili nezagrijavanim prostorima gdje se prosjena temperatura srednjeevropskog podneblja samra oko 10C i varijacije od 35K, a kod nejednakog zagrijavanja pojedinih dijelova ova razlika je jo 15K vea. Ako dizalica radi u hladnjai, potrebno je uzeti u obzir konkretne uslove kroz temeperaturni koeficijent.T = 12 * 10-6K-1

5.1.1.4. Izuzetna optereenja

Od ovih optereenja je znaajno analizirati udar dizalice u odbojnik, ispitna optereenja i havarijska.Kod udara dizalice u odbojnik kriterij za mjerodavnu brzinu udara dizalice moe biti 100% nazivna brzina ili 70% nazivne brzine ako postoji dvostruki sistem krajnih iskljuivaa koji obezbjeuju sigurno iskljuenje pogona. Kinetika energija regalne dizalice prije udara u odbojnik je:

EK = , mE = JA(2Gdje je:mE redukovana masa rotacionih dijelova,mG ukupna masa dizalice sa paletom,JA redukovani moment inercije na vratilo elektromotora,ired prenosni odnos zupastog prenosnika,d prenik toka (pogonskog) i vFD mjerodavna brzina za provjeru pri udaru.

Kinetika energija pri udaru dizalice troi se na deformaciju odbojnika. Za tanije proraune optereenja koja proizlaze iz udara poeljno je koristiti dinamiku analizu. Kod priblinih prorauna dinamiki koeficijent Sp moe biti 1.25 za trouglastu (histereznu) karakteristiku odbojnika, odnosno 1,5 za cetverougaonu karakteristiku odbojnika. Kod ovog prorauna ne uzimaju se u obzir prethodni koeficijenti , i Sw.Kao ispitno preotereenje mjerodavno je isto za 25% vee od nazivnog.Znaajni uticaj moe imati ureaj za blokiranje podizaa sa paletom na stubu dizalice za sluaj otkaza pogona dizanja, ueta i sl.Sila koju saoptava ukoena (blokirana) masa podizaa se izraunava kao:FFa = (mH + mL) (am + g)

Odnosno dinamiki faktor za ovaj sluaj je:Fa = (IliF = + 1Gdje je:K=1 za ureaj sa klinom,K=2 za ureaj sa valjkom,am srednje usporenje masa mH i mL,g gravitaciono ubrzanje,SFa put klizaa do aktiviranja ureaja,SGb mrtvi hod ograniavaa brzine,SFv mrtvi hod klina ili rolne do aktiviranja,SBr hod klizanja po ini do zaustavljanja.Kriterij za stabilnost regalnih dizalica je:vs = >1,5 a za posebne situacije prinudnog koenja (nestanka elektrine struje i sl.) vs>1,1.

5.2. Proraun regalne dizaliceMjerodavni parametri za proraun su:

Q 500 kg masa tereta (palete);Gv 200 kg masa viljuki;Gka 200 kg masa kabine sa rukovaocem;Gkl 750 kg masa podizaa; Gs 2000 kg masa stuba dizalice;Gpd 300 kg masa pogonskog mehanizma za dizanje;Go 250 kg masa elektroopreme;Gh 250 kg masa pogonskog mehanizma za poduno (horizontalno) kretanje;Gn 600 kg masa donjeg nosaa.

Pogonski mehanizam za dizanje

Ukupne mase koje vise na lancima su:

G = Q + Gv + Gka + Gkl = 500 + 200 + 200 + 750 = 1650 kg(G, = 16500 N teina ukupnih masa)

W = 600 N

Ukupno optereenje (sila u lancima) je:

FL = G, + W = 16500 + 600 = 17100 N

Otpori kretanja su W = 787 N tako da je sila u jednom kraku lanca F1L = 17287 N.

Odreene analize su pokazale da je ubrzanje pri dizanju ili usporenje pri koenju manje od 1,3 m/s2, pa se usvaja je:

= 1,2 + 0,0044 vH = 1,2 + 0,0044 x 16 = 1,27

Za dizanje finom brzinom (kod uzimanja iz regala) ovaj faktor je

f = 1,1035 1,1

Saglasno ovome mjerodavno optereenje u jednom kraku lance kree se u granicama:

FdLmin = 1,27 + = 8552 N

Za jednako rasporeene mase na oba kraka pri dizanju il sputanju do:

FdLmax = f F1L = 1,1 x 17287 = 19015,7 N

Ova sila je mjerodavna za proraun i izbor lanca, prevojnih lananika i pogonskog lananika. U tim uslovima druga strana (drugi krak lanca) je praktino rastereena. Proraun i izbor lanca zavisi od toga da li je podiza sa kabinom ili ne. Ako je sa rukovaocem (kabinom), mogu se koristiti stepeni sigurnosti slini kao kod lliftova (npr.10) a ako je automatizovana dizalica (bez rukovaoca na podizau), mogu se koristiti preporuke za pogonske mehanizme kod dizalica. Trenutno vaei tehniki propisi mjerodavni su za izbor navedenih stepena sigurnosti.Zupasti prenosnik pogonskog mehanizma za dizanje prima ukupnu silu u oba lananika koji mu daju obrtni moment (r L = 0,104 m poluprenik lananika):

MdL = 2FdLmin x rLm = 2 x 8552 x 0,104 = 1778,82 Nm

Statiki obrtni moment bez dinamikih uticaja je (za sluaj dizanja sa paletom u osi hodnika):

ML = FL x rL = 17100 x 0,104 = 1778,4 Nm Redukovanjem statikog obrtnog momenta na vratilo elektromotora radne brzine dobie se potreban statiki obrtni moment:MEM = = = 33,3 33 Nm

Ovdje je L = 0,96 i R = 0,97 stepeni korisnosti lananog prenosa i reduktora sa cilindrinim I konusnim zupastim parom, a i = 57,4 prenosni odnos reduktora.

Za potezni obrtni moment od Mp = 210 Nm bie razlika obrtnog momenta:

M = Mp MEM = 210 33 = 177 Nm

Ovaj obrtni moment se troi na ubrzanje pri dizanju, odnosno na savlaivanje inercijalnih sila obrtnih i translatornih masa.Sprovodei analizu poznatu iz osnovne teorije transportnih maina za krut dinamiki sistem gdje je:M = J +

(ovdje je: J moment inercije rotativnih masa svedeni na vratilo elektromotora, ugaono ubrzanje rotora elektromotora, m suma translatornih masa koja se preko lananika (rL) i reduktora (iR) uz gubitke () prenosi na vratilo elektromotora sa ubrzanjem a)Bie vrijeme ubrzanja do radne brzine 16 m/min tu = 0,314 s, to rezultuje ubrzanjem a = 0,85 m/ss.Ovo ubrzanje (iz analize krutog dinamikog sistema) daje inercijalne sile mase podizaa:

FiK = G a = 1650 * 0,85 = 1402,5 N

Odnosno dodatna sila u lancima e biti uz otpore u voicama:

FiL = a 0,1 FLa = 0,1 * 17100 * 0,85 = 1453,5 NUkupna dinamika sila u lancima:

FdL = FL + FiL = 17100 + 1453,5 =18553,5 N

Za definisanje mjerodavnih optereenja znaajan je I process koenja pri sputanje podizaa. Poto je koioni moment Mk = 240 Nm a potreban moment elektromotora za rad u nadsinhronom (konom) reimu Msp = 52,5 Nm jer u ovom procesu svi otpori (u tokovima voica i prenosnom mehanizmu) pomau, odnosno smanjuju potreban obrtni moment elektromotora koji zadrava podiza pri sputanju, bie razlika obrtnog momenta u procesu koenja (konicnom):

Mk = Mk Msp = 240 52,5 = 187,5 Nm

Ovaj obrtni moment koji se u priblienju moe smatrati konstantnim tokom procesa koenja uslovljava zaustavljanje obrtnih i translatornih masa. Prema ovoj analizi, poznatoj iz osnovne teorije transportnih maina dobie se vrijeme koenja tk = 0,24 s to sadri usporenje od a = 1,09 m/s2. Ova veliina usporenja daje inercijalne sile masama podizaa:

FkK = G * a = 1650 * 1,09 = 1798,5 N

Ova inercijalna sila praktino poveava teinu podizaa tokom koenja, ali otpori kretanja umanjuju njeno dejstvo na lance pa je sila u lancima:

FkL = 18298,5 N

Najpovoljnije (za mehaniki sistem) je elekrino koenje elektromotorom za radnu brzinu u vremenu 0,2 s, tako da se brzina spustanja smanji na priblino finu i tad ukljui mali elektromotor. Ovakvi problemi svakako ukazuju na pogodnost primjene regulativnih pogona. Izraunavanje snage kao energijskog parametra znaajno je za analizu zagrijavanja elektromotora tokom rada i prema ueu rada pojedinog elektromotora u vremenu ciklusa rada moe se odrediti stvarna intermitenca.

Pogonski mehanizam za poduno (horizontalno) kretanje

Za jednoliko kretanje optereenje dizalice po ini mjerodavni su otpori toka sa kotrljajnim leitima prenika 350 mm. ovaj otpor je za ukupnu masu dizalice Gd = 5050 kg prema poznatoj procedure prorauna iz osnovne teorije transportnih maina W,st = 697 N.Poto su tokovi sa vjencima, boni otpori (trenje) zavise od tanosti izrade. Dodatni otpor je Wf = 174 N, tako da je ukupna sila:

Wst =W,st + Wf = 697 + 174 = 871 N

Potreban obrtni moment na toku za ustaljeno kretanje je:

Mst =Wst * rT = 871 * 0,175 = 153 NmIz analize radnih dijagrama elektromotora i prenosnika, na pogonskom toku se moe raunati u prelaznim procesima sa obrtnim momentum na toku Mp = 728 Nm, pa je razlika obrtnog momenta:Mt = Mp Mst = 728 153 = 575 Nm

Poto su kod ovcog pogona u prelaznim procesima dominantne translatorne mase, uticaji rotativnih masa svee se na toak kao i translatorne mase (jer ne postoje svi egzaktni podaci za svoenje inercijalnih momenata na rotor elektromotora).

a rT = M faktor 0,8 je uticaj rotativnih masa

Ubrzanje a = = = 0,5 m/s2

Sa ovom veliinom ubrzanja koja daje vrijeme ubrzanja 3,3 s mogu se raunati inercijalne sile za proraun naprezanja, stabilnost i provjeru athezije.Iz analize vertikalnih sila (teina) optereene dizalice proizilazi da je sila na pogonskom toku FAst = 32500 N, a na slobodnom toku FBst = 29400 N. Statika analiza horizontalnih (inercijalnih) sila daje dodatnu silu na toku Fd = 4514 N, zavisno od smjera kretanja.

Najvea sila na toku mjerodavna za izbor toka (dimenzionisanje) je:

FA = FAst + Fd = 32500 + 4514 = 37014 N

Najmanja sila na pogonskom toku mjerodavna za provjeru athezije je:

F,A = FAst Fd = 32500 4514 = 30986 N

Stabilnost dizalice u prelaznim procesima

Statikom analizom dejstva inercijalnih sila dobie se mo,ment preturanja Mpr = 19237 Nm. Moment stabilnosti u sluajevima jednolikog ubrzanja (bez oscilovanja) sa smjerom dejstva inercijalnih sila koje rastereuju manje optereen toak bie Mstab = 93754 Nm.Ako se uzme u obzir oscilovanje stuba sa faktorom Sw = 2 za sve oscilatorne mase na stubu dobie se moment preturanja od M,pr = 35771 Nm a momet stabilnost za dodatno rastereenje slobodnog toka usljed oscilovanja masa na stubu M,stab = 90579 Nm. U svim sluajevima se dokazuje da stabilnost dizalice nije ugroena i prigornjem poloaju podizaa.

6. PROJEKTOVANJE SKLADITA

Skladita postoje tamo gdje nisu izjednaene razlike u kretanjima. Ove razlike nastaju kada nastupi jedan od sljedeih sluajeva:

Vremenska razlika izmedju odlaska i dolaska robe Razlika u koliini robe koja se dovozi i odvozi Razlika u vrsti robe pri dolasku i odlasku

Osnovna funkcija skladine aktivnosti je da dri, uva i zatiuje robu sve dok se ne trai za upotrebu ili otpremu. Nivo zaliha se uzima kao primarni, odluujui inilac potreba za skladinim prostorom. Duina vremena za koju je pogodno robu drati u skladitu i skladitenja diktiraju izbor opreme, formiranje Layout-a, i projektovanje zgrade.

Skladini sistem obavlja dvije vane funkcije:1. Dranje zaliha (uskladitenje robe)2. Manipulacija materijalomPri tome proces skladitenja predstavlja svaku akumulaciju zaliha za jedan dui period, a manipulacija materijalom obuhvata sve aktivnosti vezane za kretanje tih zaliha u okviru skladinog sistema. Skladitenje i manipulacija materijalom moraju da se razmatraju zajedno, tako da skladitenje moe da se posmatra kao privremeno zadravanje toka materijala.

S obzirom na faze u toku procesa proizvodnje, skladita mogu da budu:

Ulazno (prijemno) skladite, Pomono skladite, Meufazno skladite, Otpremno (izlazno) skladite.

Pri postavljanju projektnog zadatka i izradi glavnog projekta savremenog industrijskog skladinog sistema nuno je obuhvatiti i sprovesti (realizovati) niz aktivnosti strogo po redosledu, koje se integriu u vie projekata i/ili podprojekata. Znai, primenie se multiprojektno upravljanje. Tu se istiu sledei problemi: - odreivanje lokacije skladita (unutar fabrikog kruga, u industrijskoj zoni, u regionu); - predvianje i definisanje vrsta i koliina zaliha: materijala i roba u proizvod-nji i trgovini (primenom matematikih modela); - postavljanje tehnologije skladitenja i sprovoenje tehnolokog projektova-nja skladita; - projektovanje strukture skladinog sistema; - projektovanje i izbor skladine (transportno-pretovarne) mehanizacije i njena ugradnja u skladite; - menadment novih tehnologija i inovacija; - upravljanje procesima rada u skladitu sa uvoenjem automatizacije i infor-matizacije (informatikih tehnologija); - definisanje bezbednosti rada i obezbeenja ergonomskih uslova rada u skla-ditu i zatite ovekove sredine.

U projekt menadmentu savremenog skladita oigledno je da zadaci - projekti: projektovanje strukture tehnikog skladinog sistema sa ugradnjom (projekat 1), projektovanje i izbor skladine (transportno-pretovarne) mehanizacije i njena ugradnja (projekat 2) i projektovanje upravljanja procesima (projekat 3) oba-vljaju istovremeno ili se u znatnoj meri preklapaju. Meusobni odnos njihovih ivotnih ciklusa (sl. 2) kao i sadrina projekata pokazuju da se u znatnoj meri koriste isti resursi. Termin tik na slici prikazuje poetke pripadajuih faza i=1 inicijalizacija; i=2 planiranje; i=3 realizacija; i=4 kontrola; i=5 dovravanje na projektima k=1, 2, 3.

Slika 2. Multiprojektno upravljanje u projekt menadmentu skladinin sistemom Sloenost projekta i mogunost primene multiprojektnog upravljanja oigledno se pokazuje na primeru projekta 2 (projektovanje i izbor transportno-pretovarne mehanizacije i njena ugradnja u regalnom i visokoregalnom skladitu), pa e se stoga blie razmotriti.

4.1 Osnovni faktori projekta: projektovanje i izbor skladine mehanizacije Za usvojenu koncepciju i tehnika reenja regalne konstrukcije, kao i de-finisanog prostora za mehanizaciju i komisioniranje, istovremeno i u znatnoj meri paralelno, planiraju se (biraju iz kataloga, prilagoavaju i posebno projek-tuju) maine i ureaji za rad u regalnim i/ili visokoregalnim skladitima. Najee su u primeni tzv. regalne dizalice [2, 11] i to: dizalice specijalne konstrukcije; stalane dizalice; skladini manipulatori - roboti i dr. Takoe se koriste i transportno-manipulativna i pomona sredstva: paletna kolica; regalni viljukari; palete i kontejneri.Opsluivanje regala regalnih i visokoregalnih skladita vri se sa dizalicama specijalne konstrukcije. Ta specijalnost konstrukcija je rezultat, pre svega, veliine prostora izmeu regala. Nosea konstrukcija visokoregalnih dizalica je mosnog tipa po kojoj se kreu kllica sa klasinim ili teleskopskim stubom, koji moe imati i obrtno kretanje. Po stubu se translatorno kree nosea platforma za terete koji se odlau ili uzimaju iz regala ili stalaa. Nosivost regalnih dizalica kree se od 0.15 do 6 t; najrasprostranjenije dizalice imaju nosivost izmeu 2 do 3 t, visine dizanja do 10 m, sa uglom obrtanja plat-formi do 360o. Pojedini mehanizmi imaju viebrzinsko kretanje. Pored visokoregalnih dizalica mosnog tipa, znaajnu ulogu kod visokoregalnih dizalica zauzimaju i dizalice stalanog tipa (sl. 3) Kreu se po podnoj ini, a voenje se ostvaruje preko gornje ine, najee vezane za noseu konstrukciju plafona i krova.

Pri izboru skladine mehanizacije treba imati u vidu da se za kompleksnu auto-matizaciju roba i materijala u skladitima sve vie u primeni nalaze roboti kao ureaji za zahvatanje, prenoenje i odlaganje. Karakterie ih veliki broj stepeni slobode kretanja zahvatnog ureaja, mogunost zamene veeg broja skladinih radnika, skraenje vremena skladinih operacija i do 40%, uz otplatu do 3 godine. Najrasprostranjeniji su oni ija je nosivost do 20 kg dok, na primer, zastuplje-nost tereta teih od 1000 kg ne prelazi 2 % ukupnog broja transportovanih tere-ta. Za takve terete optimalna je primjena dizalica sa programskim upravljanjem. Izbor transportno-manipulativne mehanizacije i pomonih sredstava direktno zavisi od regalne konstrukcije, kompozicije prostora i usvojene komadne robe - paletne jedinice. Mehanizacija istovarno-utovarnih radova i transportnih operacija u skladitima industrijskih pogona se efikasno ostvaruje primenom mosnih, eleznikih, auto-mobilskih i portalnih dizalica, kao i jednogrednim dizalicama. Primena metode planiranja savremenog skladitnog sistema praktino se realizuje preko tri osnovne faze: - formiranje alternativa; - vrednovanje i izbor alternativa i - dinamika analiza izabrane alternative sistema . Kao polazni elementi pri proraunu skladita kako za gotove proizvode , tako i za repromaterijal, uzima se koliina gotovih proizvoda za sedminu produkciju sa dimenzijama koje utiu na dimenzije samog skladita.Tako za ovaj sluaj je potrebno odrediti dimenzije skladita koja e omoguiti prihvatanje 280 kom. ormaria, i 280 kom. Baza WICO 70. Za datu koliinu proizvoda sljedi:

Za skladitenje 280 kom. ormaria potrebno je 23,04 m2Za skladitenje 280 kom. ormara potrebno je 26,88 m2

Na osnovu prikazanih rezultata usvaja se da je irina prijemnog i skladita gotovih materijala 8 m a duina 13 m to je ukupna povrina 104 m2. Visina skladita se kree od 4-8 metara, a s obzirom da se radi o prizemnom skladitu, usvaja se visina skladita 4 m.

6.1. Proraun skladita gotovih proizvoda

U optem sluaju povrina skladita se odreuje po obrazcu:

gdje je:

- korisna povrina, povrina na kojoj se nalazi materijal

- manipulativna povrina (glavni transportni putevi, prostor potreban za manipulaciju robom).

- pomona povrina povrina stubova, sigurnosni prolazi, rastojanje izmeu robe i zidova.

Korisna povrina se rauna po obrazcu :

gdje je:

- ukupan broj skladinih jedinica.

- povrina skladine jedinice u m2,

- broj redova skladinih jedinica po visini.

AKKO - korisna povrina za skladitenje kupaonikog ormariaAKO - korisna povrina za skladitenje baze WICO 70

Korisnu povrinu skladita potrebno je provjeriti u odnosu na nosivost poda:

gdje je; Masa transportne jedinice sa teretom:

- za kupaoniki ormari (masa ambalae je 2 kg)

- za bazu WICO 70 (ovdje smo u obzir uzeli da je masa ambalae 5 kg po jednoj tovarnoj jedinici)

- nosivost poda skladita

- za kupaoniki ormari

- za bazu WICO 70

6.2. Pokazatelji rada skladita

Osnovni pokazatelj kvaliteta jednog rjeenja skladitenja gotovih proizvoda je iskoritenje povrine skladita :

6.3. Skladita sirovih komada

Skladite sirovih komada konkretno u ovom sluaju definisano je prostorom prikazanim na LAYOUT-u hale. Povrina skladitenja je predvidjena na osnovu koliine materijala potrebne za izradu datih reprezentanata. Princip skladitenja sirovih komada je taj da se nakon dopreme istih vri prijem na ulazu pri emu se sprovodi carinska kontrola, odbacivanje karta i zatim skladiti na prostor predvidjen za skladitenje sirovih komada. Iz ovog skladita sirovi komadi direktno idu u proizvodnju.

7. Literatura

(1) V.asis.Dr.sc. Ismar Alagi, dipl.ma.in.,: Materijal sa vjebi 2009 godina.

(2) Economic d.o.o. Vitez: Katalog proizvoda 2009, BiH.

(3) Dr. Nenad Milesuni: Unutranji transport i skladita, Beograd 1990.

(4) http://www.moutardi.com

(5) http://www.still.hr

(6) http://www.mdf.com