Zarządzanie (anty) kryzysowe

w firmach rodzinnych

dr Maja Sajdak

Poznao, 8 grudnia 2011r.

Cel i zakres wykładu

Kryzys przedsiębiorstwa

rodzinnego i jego rodzaje Źródła kryzysów firm

rodzinnych oraz symptomy ich występowania

Modele zarządzania kryzysowego

Metody zarządzania kryzysowego

Uzasadnienie potrzeby zarządzania kryzysowego w FR

• nieuchronnośd zjawisk kryzysowych we współczesnych przedsiębiorstwach

• dynamika zmian w gospodarce zwiększa niepewnośd i nie sprzyja utrzymywaniu stabilnych warunków funkcjonowania przedsiębiorstw

• potrzeba szczegółowego poznania uwarunkowao występowania zjawisk kryzysowych

• działanie kadr kierowniczych wymaga niestandardowych i wyspecjalizowanych metod zarządzania kryzysowego

Polskie firmy rodzinne a kryzys

• badania wskazują że:

firmy rodzinne znoszą kryzys znacznie łagodniej niż pozostałe przedsiębiorstwa,

odnotowuje się znacznie mniejszą ilośd upadków, błędnych decyzji finansowych czy redukcji, aniżeli innych podmiotów tego samego sektora,

Istota kryzysu

E.Urbanowska-

Sojkin

Z kryzysem przedsiębiorstwa mamy do czynienia wówczas, gdy zagrożony jest byt ekonomiczny przedsiębiorstwa jako całości.

J.Gottschalk Sytuacje kryzysowe narastają stopniowo i dają się przewidzieć poprzez informacje identyfikowane przez System Wczesnego Ostrzegania. Drugi rodzaj kryzysów dotyczy incydentów nagłych, niespodziewanych, często nazywanych stanem wyjątkowym.

S.Booth Kryzys to sytuacja, gdy ludzie, ich grupy i całe organizacje nie są w stanie poradzić sobie wykorzystując rutynowe procedury, co wyzwala stres i prowadzi do kreowania zmian ad hoc.

Istota kryzysu w firmie rodzinnej

„Zaprzepaścid dorobek przodków i doprowadzid do bankructwa firmę rodzinną to w Polsce nie tylko osobista porażka, ale grzech ciężki dokonany na

rodzinie”.

Leszek Stafiej współzałożyciel i były członek Zarządu

Stowarzyszenia Inicjatywy Firm Rodzinnych

Pytanie o definicje pojęd?

SYTUACJA KRYZYSOWA

A

KRYZYS PRZEDSIĘBIORSTWA

Symptomy kryzysu przedsiębiorstwa

• trudności w zakresie finansowania działalności bieżącej i rozwojowej

• niekorzystne zmiany w zakresie wielkości, dynamiki i struktury sprzedaży

• zmniejszenie względnego udziału w rynku

• pogorszenie się wizerunku przedsiębiorstwa

• alienacja pracowników

• spadek wartości przedsiębiorstwa odnotowany w kursie akcji

Przyczyny kryzysu związane z błędnym zarządzaniem

• brak wizji i misji przedsiębiorstwa

• nieznajomośd celów wśród pracowników

• brak identyfikacji zatrudnionych z przedsiębiorstwem

• niedostosowany styl kierowania do warunków funkcjonowania firmy

• konserwatywne metody organizacji

• zadowolenie z osiąganych rezultatów oraz brak poczucia zagrożenia

Główne przyczyny wewnętrzne kryzysu

• błędy w zakresie zarządzania finansami (brak strategii finansowej i controllingu)

• brak płynności finansowej

• koncentracja wysiłków przedsiębiorstwa na maksymalizowaniu zysku a nie na skutecznym i efektywnym pozyskiwaniu, zarządzaniu i finansowaniu zasobów przedsiębiorstwa

• utrata kontroli nad wydatkami, zapasami, należnościami (stan chaosu)

• brak strategii marketingowej

• niezrównoważony portfel produktów przedsiębiorstwa z przewagą produktów nierentownych

Główne przyczyny wewnętrzne kryzysu c.d. • słaba pozycja na rynku - mała konkurencyjnośd

przedsiębiorstwa

• wysoki poziom kosztów jednostkowych

• przestarzała baza materialno – techniczna o dużym poziomie zużycia ekonomicznego i moralnego

• przestarzała technologia

• niska produktywnośd

• rozczarowanie i frustracja zatrudnionych

Fazy kryzysu przedsiębiorstwa

• KRYZYS POTENCJALNY – w przedsiębiorstwie pojawiają się pierwsze informacje o obniżeniu sprawności działalności, lecz spadek traktowany jest przez kierownictwo jako przypadkowy lub przejściowy

• KRYZYS UKRYTY – rozpoczyna się z momentem gdy ujawniają się pierwsze symptomy wynikające z sytuacji kryzysowej

• KRYZYS JAWNY- widoczne trudności w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, zagrażające jego bytowi ekonomicznemu

• WYCZEKIWANIE – na rezultaty zastosowanych terapii gospodarczych lub w przypadku nie podejmowania działao antykryzysowych na skutki ostateczne

Możliwości sanacji przedsiębiorstwa

Faza

potencjalnego

kryzysu

Faza ukrytego

kryzysu

Faza jawnego

kryzysu

Faza efektów

kryzysu

MSP NDW

RK

Legenda:

MSP - możliwość sanacji przedsiębiorstwa

NDW - natężenie destrukcyjnego wpływu

RK - rozpoznawalność kryzysu

Typologia ze względu na charakter kryzysu w czasie

1. kryzys pełzający, czyli polegający na stopniowym narastaniu symptomów i konsekwencji kryzysowych,

2. kryzysie cykliczny (periodyczny), przez co mający rutynowy charakter i nie zaskakujący nikogo,

3. kryzys nagły, tzn. najczęściej wymieniany w potocznym rozumowaniu, czyli całkowicie niespodziewany i zaskakujący wszystkich.

Kryzys cykliczny

Destrukcyjny wpływ

na przedsiębiorstwoD

uży

Śre

dni

Mał

y

Cykliczny

kryzys I

Cykliczny

kryzys II

Faza 1 Faza 2 Faza 3 Faza 4 Faza 1 Faza 2 Faza 3 Faza 4

Kryzys nagły

Duży

Śre

dni

Mał

y

Faza 1

Faza 2 Faza 3

Faza 4

Destrukcyjny wpływ

na przedsiębiorstwo

Wytyczne sprawnego postępowania w warunkach kryzysu

Metody likwidacji skutków kryzysu

Metody

minimalizacji

znaczenia

kryzysu

Metody

prewencji antykryzysowej

Metody

antycypacji

kryzysu

Faza 4Efekty

kryzysu

Faza 3Jawny

kryzys

Faza 2Ukryty

kryzys

Faza 1Potencjalny

kryzys

Na

rast

an

ie k

ryzy

su

Metody strategicznego zarządzania

antykryzysowego

Model klasycznego zarządzania kryzysowego

Faza potencjalnego kryzysu

Fa

za u

kry

tego k

ryzy

su

Faza jawnego kryzysu

Fa

za e

fek

tów

kry

zysu

Metody

antycypacji

kryzysu Meto

dy

prew

encji

kry

zyso

wej

Metody minimalizacji

znaczenia kryzysu

Met

od

y l

ikw

ida

cji

sku

tkó

w k

ryzy

su

Met

ody

stra

tegi

czneg

o

zarz

ądza

nia

kryz

ysow

ego

Model powtarzalnego zarządzania kryzysowego

Faza ukrytego

kryzysu

Metody antycypacji kryzysu

Faza

potencj

alneg

o

kryzy

su

Meto

dy p

rewen

cji kry

zyso

wej

Faza

jaw

nego k

ryzy

su

Faza

efe

któ

w k

ryzy

su

Metody minimalizacji

znaczenia kryzysuMetody likwidacji

skutków kryzysu

Metody strategicznego zarządzania kryzysowego

Model nagłego zarządzania kryzysowego

Metod

y antycyp

acji kryzysu

Faza

potencj

alneg

o

kryzy

su

Faza e

fek

tów

kry

zysu

Metody likwidacji

skutków kryzysu

Faza

jaw

nego

kryzy

su

Metod

y min

imalizacji

znaczen

ia kryzysu

Metody prewencji

kryzysowej

Metody strategicznego zarządzania kryzysowego

Faza ukrytego kryzysu

Wytyczne sprawnego postępowania w warunkach kryzysu

Metody likwidacji skutków kryzysu

Metody

minimalizacji

znaczenia

kryzysu

Metody

prewencji antykryzysowej

Metody

antycypacji

kryzysu

Faza 4Efekty

kryzysu

Faza 3Jawny

kryzys

Faza 2Ukryty

kryzys

Faza 1Potencjalny

kryzys

Na

rast

an

ie k

ryzy

su

Metody strategicznego zarządzania

antykryzysowego

Przykładowe metody antycypacji kryzysu

• analiza makro i mikrootoczenia (diagnoza niekorzystnych trendów),

• ocena metod wskaźnikowych na potrzeby analizy finansowej (otrzymujemy dane ex post ale wnioski dotyczą przyszłości),

• oszacowanie ryzyka menedżerskiego, organizacyjnego, zewnętrznego i wewnętrznego,

• określenie słabych stron i zagrożeo przedsiębiorstwa,

• systematyczne monitorowanie słabych sygnałów wynikających z Systemu Wczesnego Ostrzegania,

• systematyczny controlling wyników ekonomicznych,

• inwestowanie w nieruchomości aniżeli w instrumenty finansowe,

• nie zadłużanie się ponad miarę (np. finansowanie rozwoju ze swojej gotówki).

Przykładowe metody prewencji antykryzysowej:

• stabilizowanie organizacji - np. firma Tiptopol

Firma Tiptopol

• oferująca materiały dla warsztatów wulkanizacyjnych, profesjonalne wyposażenie serwisów oponiarskich i samochodowych

• od kilku lat systematycznie rozszerza także swoją ofertę w zakresie wyposażenia warsztatowego reprezentując na krajowym rynku szereg renomowanych firm zachodnioeuropejskich,

• restrykcyjna polityka finansowa

• redukcja kosztów (wynagrodzenia, mniejsze premie)

• poszukiwanie nowych rynków zbytu

Przykładowe metody prewencji antykryzysowej:

• stabilizowanie organizacji (działania racjonalizujące rachunek ekonomiczny) – np. Tiptopol

• dywersyfikacja działalności - np. Marani

Firma Marani – jedna z najbardziej innowacyjnych firm w Polsce

• oferuje sprzężone powietrze dla przemysłu,

• wcześniej kluczową gałęzią firmy był przemysł tekstylny, jednak załamanie rynku spowodowało, iż zdecydowano się na działalnośd w obszarze bardziej unikalnym, generującym duże zyski,

• firma postawiła na kompletnośd oferty w dostarczeniu mediów technicznych, stając się tym samym jedyną w kraju prezentującą tak pełną ofertą,

• Marani proponuje technologię i za cały serwis samodzielnie bierze odpowiedzialnośd,

Przykładowe metody prewencji antykryzysowej:

• stabilizowanie organizacji (działania racjonalizujące rachunek ekonomiczny ) np. Tiptopol

• dywersyfikacja działalności - np. Marani

• działania restrukturyzacyjne o charakterze dostosowawczym (dostosowanie zdolności produkcyjnych do aktualnego popytu rynkowego, optymalizacja zatrudnienia, przeorganizowanie struktury firmy)

• powołanie sztabu antykryzysowego – nadanie kompetencji i odpowiedzialności,

• przygotowanie programu działao antykryzysowych,

• przeciwdziałanie negatywnym zachowaniom wewnątrz organizacji,

• właściwy system bieżącej informacji,

• system motywacji w kierunku poprawy wydajności,

• system komunikacji z mediami,

Przykładowe metody strategicznego zarządzania antykryzysowego:

• agresywna polityka strategiczna,

• zmiana kierunku rozwoju (nowa strategia rozwoju np. utworzenie sieci, rozszerzenie asortymentu oferowanych towarów), np. A. Blikle, Solaris Bus & Coach, W. Kruk

A. Blikle

• firma hołduje zasadzie, że najlepszą obroną jest atak

• inwestuje i otwiera nowe kawiarnie i cukiernie

Solaris Bus & Coach

• zwiększa produkcje i zatrudnienie

• rozwój infrastrukturalny

Nowe marki w salonach sieci W. Kruk

„Zarząd otrzymał polecenie szukania nowych możliwości rozwoju,

wprowadzenie nowych marek się w tym zawiera. Kryzys jest na pewno dobrym momentem na takie decyzje”

– mówi Wojciech Kruk

• wprowadzenie najbardziej luksusowych marek świata: Tiffany, Chopard oraz Bulgari

Przykładowe metody strategicznego zarządzania antykryzysowego:

• agresywna polityka strategiczna,

• zmiana kierunku rozwoju (nowa strategia rozwoju np. utworzenie sieci, rozszerzenie asortymentu oferowanych towarów),

• zintensyfikowane działania sprzedażowe – poszukiwanie nowych grup klientów np. Marwit

Firma produkcyjna Marwit

Misja firmy MARWIT

„ Promowanie zdrowego stylu życia, co realizujemy poprzez dostarczanie konsumentom łatwych w użyciu, świeżych,

naturalnych i zdrowych produktów”.

Rozwój poprzez wprowadzanie nowych produktów oraz poszukiwanie nowych grup klientów:

• świeże soki (8 rodzajów)

• owocudo (3 rodzaje)

• marwitki,

• sałty (4 rodzaje)

• surówki premium (10 rodzajów)

Świetne wyczucie potrzeb klientów, połączenie zdrowej żywności jednocześnie łatwej i szybkiej do przygotowania.

Przykładowe metody strategicznego zarządzania antykryzysowego:

• agresywna polityka strategiczna,

• zmiana kierunku rozwoju (nowa strategia rozwoju np. utworzenie sieci, rozszerzenie asortymentu oferowanych towarów),

• zintensyfikowane działania sprzedażowe – poszukiwanie nowych grup klientów,

• wejście na GPW, np. MirBud, Anti

W grudniu 2009r. pomimo kryzysu finansowego i zastoju w budownictwie zadebiutowały dwie firmy MirBud i Anti

• MirBud – spółka specjalizująca się w realizacji obiektów przemysłowych, obiektów użyteczności publicznej, centrów logistycznych i handlowych jak również w budownictwie mieszkalnym (wzrost na otwarciu o 27%)

• Anti – specjalizująca się w kompleksowej obsłudze projektów małej architektury poprzez przygotowanie projektu, realizacji budowy, utrzymanie i konserwację (wzrost na otwarciu 15%)

Przykładowe metody minimalizacji znaczenia kryzysu:

• kontynuacja planu naprawczego

• usuwanie skutków kryzysu

• uczenie się na błędach - wysuwanie wniosków

• wykorzystanie doświadczeo w celu zabezpieczenia przyszłości

Sukces działao kryzysowych zależny jest od wielu zróżnicowanych czynników:

• rzeczywiste przyczyny kryzysu i ich prawidłowa identyfikacja,

• główne objawy kryzysu,

• siła nasilenia i czas trwania kryzysu,

• dotychczasowa strategia firmy i jej dopasowanie do wymogów otoczenia,

• faza wzrostu organizacji,

• cechy ekonomiczne sektora i aktualna koniunktura w skali rynku,

• struktura kosztów i cen,

• zastosowane działania antykryzysowe

Trzy fundamentalne powody dla których warto założyd

firmę rodzinną:

1. Zatrudnieni członkowie rodziny nie żądają wynagrodzeo za nadgodziny.

2. Wszyscy pracownicy czują się związani emocjonalnie z pracodawcą.

3. Małe firmy rodzinne, ze względu na swoje ograniczenia, muszą bardzo racjonalnie gospodarowad środkami finansowymi.

Pytania do dyskusji

1. Kryzys to zagrożenie czy szansa dla firmy rodzinnej?

2. Które z działao zarządzania kryzysowego, działania prewencyjne czy działania strategiczne w walce z kryzysem uznają Paostwo za bardziej skuteczne?

3. Które z metod antycypacji kryzysu pozwolą tanim kosztem zidentyfikowad symptomy nadchodzącego kryzysu?