การศกษาวเคราะหคมภรมหาวงศ AN ANALYTICAL STUDY OF THE MAHVASA

นายสเทพ พรมเลศ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรดษฎบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๕๓

การศกษาวเคราะหคมภรมหาวงศ

นายสเทพ พรมเลศ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรดษฎบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๕๓

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

AN ANALYTICAL STUDY OF THE MAHVASA

Mr. Suthep Promlert

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of The Requirement for the Degree of

Doctor of Philosophy (Buddhist Studies)

Graduate School

Mahachulalongkornrajavidyalaya University Bangkok, Thailand

C.E. 2011

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อนมตใหนบวทยานพนธ

ฉบบน เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา

................................................................... (พระสธธรรมานวตร, ผศ.ดร.)

คณบดบณฑตวทยาลย

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ ................................................(ประธานกรรมการ)

(พระเมธรตนดลก, ดร.)

.............................................................กรรมการ

(พระสธธรรมานวตร, ผศ.ดร.)

.............................................................กรรมการ (ผศ.รท.ดร. บรรจบ บรรณรจ)

.............................................................กรรมการ (ดร. สรสทธ ไทยรตน)

คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ : พระสธธรรมานวตร ประธานกรรมการ

ผศ.ร.ท.ดร. บรรจบ บรรณรจ กรรมการ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนสาเรจลงได เพราะบพพการและผมเมตตานเคราะหหลายทาน

โดยมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยเปนผใหทนการศกษาแกผวจย ขอกราบขอบพระคณพระธรรมโกศาจารย อธการบดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ขอกราบขอบพระคณพระสธธรรมานวตร (ผศ. ดร., ป.ธ. ๙) คณบดบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ผบงคบบญชาผมพระคณยงของผวจย ทใหโอกาสผวจยไดเขาศกษาในระดบปรญญาเอก และไดเมตตานเคราะหเปนประธานกรรมการควบคม

วทยานพนธใหคาชแนะอนทรงคา ขอกราบขอบพระคณ ผศ. ร.ท. ดร. บรรจบ บรรณรจ อาจารยทปรกษาทไดเมตตาใหคาแนะนาอนทรงคาในการทาวทยานพนธ จนวทยานพนธเลมนสาเรจลงดวยด

ขอกราบขอบพระคณพระเมธรตนดลก ทไดเมตตานเคราะหมาเปนประธานคณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธของผวจย ผศ.ดร. สรพล สยะพรหม รองอธการบดฝายกจการทวไป ผศ. ดร. โกนฏฐ ศรทอง ผศ.ดร. สมทธพล เนตรนมตร ดร. ประพนธ ศภษร ดร. แมชกฤษณา รกษาโฉม อาจารยประจาบณฑตวทยาลย ดร. สรสทธ ไทย

รตน ดร. โกวท พมพวง อาจารยผทรงคณวฒจากมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ทไดเมตตาใหคาแนะนาในการทาสารนพนธและวทยานพนธตลอดมา ผบรหารและคณาจารยคณะพทธศาสตรทชวยใหกาลงใจและคาชแนะในเชงวชาการแกผวจย

ขอบกราบขอบพระคณพระครใบฎกาสนน ทยรกโข คณอดม จนทมา คณสงวร ออนสนท พระมหาสมเกยต กตตญาโณ ทชวยแนะนาขอมลและตรวจรปแบบทงสารนพนธและวทยานพนธของผวจย คณาจารยและเจาหนาทบณฑตวทยาลยทกทานทอานวยความ

สะดวกดานเอกสารและขอมล ขอกราบขอบพระคณบดามารดาผใหกาเนดและเปนบรพาจารยคนแรกของผวจย

ขอขอบคณนางอรวรรณ อรยะมงคลการ ภรรยาผประเสรฐของผวจยทชวยทาหนาทดแลบตรธดาและใหกาลงใจผวจยตลอดมา

ขออานาจคณพระศรรตนตรยโปรดดลบนดาลประทานพรใหทกทานดงกลาวมาจงประสบแตความสขสถาพรตลอดกาลเทอญ

นายสเทพ พรมเลศ วนท ๑๕ เดอน มนาคม พ.ศ. ๒๕๕๔

หวขอวทยานพนธ : การศกษาวเคราะหคมภรมหาวงศ

ชอ : นายสเทพ พรมเลศ

อาจารยทปรกษา : พระสธธรรมานวตร, ผศ.ดร., ปธ.๙., MA., Ph.D.

: ผศ., รท. ดร. บรรจบ บรรณรจ ป.ธ.๙, พธ.บ., อ.ม., Ph.D. สาขาวชา : พระพทธศาสนา

วนสาเรจการศกษา : ๒๘ มนาคม ๒๕๔๔

บทคดยอ

วทยานพนธเรองนมจดมงหมายเพอศกษาวเคราะหคมภรมหาวงศ คณคาของคมภรและอทธพลของคมภรมหาวงศ ผลการศกษาพบวา

คมภรมหาวงศไดรวบรวมเนอเรองมาจากคมภรพทธศาสนา ตานานและเรองทเลาสบกนมา เชน คมภรทปวงศ คมภรมหาวงศเดม และพงศาวดารลงกา เปนตน มลกษณะคาประพนธเปนแบบปชชะคอรอยกรอง โดยมคาถาประเภทปฐยาวตรมากทสด มรปแบบในการแตงโดยใชคาถาจานวน ๑๙ ชนด คอ ปฐยาวตร วสนตดลก สทธรา

อนทรวเชยร อเปนทรวเชยร อนทรวงศ วงสฏฐะ โอปจฉนทสกะ อปชาต(กตต มาลา อททา ภททา รามา อทธ และพทธ) มาลน โตฏกะ มนทกกนตา มตตมยระ ปหสสณ รจรา เวสสเทว สททลวกกฬตะ โทธกะ อปรวตตะ ลกษณะทางไวยากรณพบวา

ตอนตนทแตงโดยพระมหานามมลกษณะการใชไวยากรณบาลแบบเครงครด แตเนอหาสวนทแตงเตมในภายหลงโดยเฉพาะสมยพระเจาปรกกมพาหท ๑ อาจไดรบอทธพลจากไวยากรณสนสกฤตบาง คมภรมหาวงศประกอบดวยอลงการทงสททาลงการและอตถาลง

การตามทมความนยมในยคสมยสอดคลองกบคมภรสโพธาลงการทแตงขนในยคสมยใกลเคยงกน และมการใชและการบญญตศพทใหมทเกยวกบชอของบคคลและสถานทเปนภาษาบาลโดยเลยนเสยงเดมบาง ใชศพทบาลทสรางขนโดยแปลจากความหมายของคาเดมบาง ศพทบาลผสมกบคาในภาษาอนและเขยนรปภาษาบาลบาง

คมภรมหาวงศใหคณคาทงดานวรรณคด คณคาดานสงคม คณคาดานประวตศาสตร คณคาดานการเมองการปกครอง และคณคาดานประเทองสตปญญา คมภรมหาวงศมอทธพลตอคมภรวรรณคดบาลทแตงในประเทศไทยหลายคมภร

ไดแก คมภรชนกาลมาลปกรณ คมภรจกกวาฬทปน คมภรมงคลตถทปน คมภรสงคตยวงศ คมภรปฐมสมโพธ โดยเนอหาทมอทธพลมากทสด คอ การเผยแผพระพทธศาสนาในลงกาทวป สาหรบอทธพลของคมภรมหาวงศตอประเพณไทยไดแก

ข

การมอทธพลตอประเพณวนวสาขบชาและวนอาสาฬหบชา ประเพณการสวดมนตพระปรตรและการสวดพระอภธรรม ประเพณการบชาพระสถปเจดย ประเพณการบชารอยพระพทธบาท สวนอทธพลของคมภรมหาวงศตอวฒนธรรมไทยนนพบวา ดาน

สถาปตยกรรมไทย คมภรมหาวงศมอทธพลตอการสรางวดหลายแหง เชน วดโพธารามหรอวดเจดยอด วดชางลอม วดมเหยงค วดมหาธาต ดานประตมากรรมไทยไดรบอทธพลเรองการสรางพระพทธรปโดยเฉพาะในชวงพทธศตวรรษท ๑๖ – ๒๐ และดานจตรกรรมไทยไดรบอทธพลเรองจตรกรรมเกยวกบพทธประวต โดยเฉพาะการวาง

องคประกอบของจตรกรรมฝาผนง

ค

Thematic Paper Title : An Analytical Study of The MahAvam sa

Researcher : Mr. Suthep Promlert

Degree : Doctor of Philosophy (Buddhist Studies)

Thematic Paper Supervisor

: Asst. Prof. Dr. Phra SuthIthammAnuwat,

Pāli IX, M.A., Ph.D.

Asst. Prof. Lt. Dr. Banjob Bannaruji Pāli IX, B.A., M.A., Ph.D.

Date of Completion : 3/28/2011

ABSTRACT The aim of this thesis is to analytically study the Mahavam sa, its value

and influence. From the study, It is found that The Mahavam sa has collected the

details from the Buddhist Scriptures, The texts and the stories such as the

DIpavam sa and Sri Lanka geneology etc. Most of the verses are of PatÚhyAvatta.

The form of composition is of 19 kinds :- namely, PatÚhyAvatta,Vasantatilaka,

SaddharA, Indaravajira, Upenadaravajira, Indaravam sa, Vam satÚtÚha,

Opacchandasaka, UpajAti (Kitti, MAlA, AddA, BhaddA, RAmA, Iddhi, and Buddhi),

MAlinI, TotÚaka, MandakkantA, MattamayUra, pahassinI, RujirA, vessadevI,

saddUlavikkIlÚita, dodhaka, aparavatta. Then, from the Grammartical appearance, it

is found that the first part composed by Venerable MahAnAma use Pali

Grammartical rules strictly, but the later parts especially in King ParakkamapAhu

I’s period might recieve the influence from Sanskrit Grammar. The MahAvam sa

consists of the embellishment (alaJkAra) and the substance embellishments

according to the favor at the age which corresponded to the SubhodhAlaJkAra

which composed in nearby period. In which there was the way of using and

laying down the new words about the name of person and place that in PAli by

copying the old sound or using PAli word built by the translation from the meaning

of old words, together with the Pali words, other words written in Pali language.

ง

The MahAvamÚsa is valuable in the matter of literature, society, history,

politics, administration, mindfulness and wisdom. Moreover the MahAvamÚsa is

influential to many Pali Literary Scriptures written in Thailand such as the

JinakAlamAlIpakaranÚa, the CakkavAlÚadIpanI, the MaJgalatthadIpanI, the

SaJgItiyavamÚsa, and the PatÚhamasambodhi. The most influential parts are

propagations of Buddhism in Sri Lanka. The influence of the MahAvamÚsa to the

Thai tradition is the influential to VisAkhapUjA and ÃsAlÚhapUjA Day, Paritta and

Abhidhamma chanting festival, the ceremony of worshipping the stupa and

worshipping the Buddha’s footprint. Regarding the influence of the MahAvamÚsa to

Thai tradition, it is found that it has influence to many temple in Thai architecture

such as Wat PothArAm or Wat Jetyod, Wat Changlom, Wat Maheyong, and Wat

MahAthat. Then, the Thai sculpture gets the influence from creating the Buddha

Image especially in the Buddhist century 16-20. Regarding the Thai painting, there

is the influence of planting about the Buddha’s biography, especially the establishment of the wall painting.

สารบญ

เรอง หนา

บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ค กตตกรรมประกาศ ฆ

สารบญ ง สารบญตาราง ฉ คาอธบายสญลกษณและคายอ ช บทท ๑ บทนา ๑

๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา ๑

๑.๒ วตถประสงคของการศกษา ๔ ๑.๓ ขอบเขตการวจย ๔ ๑.๔ ปญหาทตองการทราบ ๔

๑.๕ แนวคดทฤษฎทใชเปนกรอบในการวจย ๕ ๑.๖ คาจากดความของศพททใชในการวจย ๖ ๑.๗ การทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ๗

๑.๘ วธดาเนนการวจย ๑๖ ๑.๙ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๑๙

บทท ๒ ประวต ความเปนมา และเนอหาของคมภรมหาวงศ ๒๐

๒.๑ ความหมายของคมภรมหางศ ๒๐ ๒.๒ ภมหลงของคมภรมหาวงศ ๒๑

๒.๓ คมภรมหาวงศกบวรรณคดบาลทเกยวของ ๓๗ ๒.๔ เนอหายอของคมภรมหาวงศ ๔๔ บทท ๓ วเคราะหลกษณะการประพนธและคณคาของคมภรมหาวงศ ๑๐๓

๓.๑ ลกษณะการประพนธ ๑๐๓

๓.๑.๑ รปแบบการประพนธ ๑๐๓ ๓.๑.๒ ลกษณะทางไวยากรณ ๑๒๓ ๓.๑.๓ อลงการในคมภรมหาวงศ ๑๒๓

๓.๑.๔ การใชศพทและการบญญตศพทใหม ๑๒๖

จ

๓.๒ คณคาของคมภรมหาวงศ ๑๒๘ ๓.๒.๑ คณคาดานวรรณคด ๑๒๙

๓.๒.๒ คณคาดานความเชอของสงคม ๑๔๔ ๓.๒.๓ คณคาดานประวตศาสตร ๑๔๙ ๓.๒.๔ คณคาดานการเมองการปกครอง ๑๕๖

๓.๒.๕ คณคาดานประเทองสตปญญา ๑๕๘ บทท ๔ วเคราะหอทธพลของคมภรมหาวงศ ๑๖๒

๔.๑ อทธพลของคมภรมหาวงศตอวรรณคดบาลในประเทศไทย ๑๖๓ ๔.๑.๑ อทธพลตอคมภรชนกาลมาลปกรณ ๑๖๓

๔.๑.๒ อทธพลตอคมภรจกกวาฬทปน ๑๖๔

๔.๑.๓ อทธพลตอคมภรมงคลตถทปน ๑๖๖ ๔.๑.๔ อทธพลตอคมภรสงคตยวงศ ๑๗๐ ๔.๑.๕ อทธพลตอคมภรปฐมสมโพธ ๑๘๐

๔.๒ อทธพลของคมภรมหาวงศตอประเพณไทย ๑๘๔ ๔.๒.๑ ประเพณวนสาคญของพทธศาสนา ๑๘๔

๔.๒.๒ ประเพณการสวดมนต ๑๙๐ ๔.๒.๓ ประเพณการบชาพระสถปเจดย ๑๙๑

๔.๒.๔ ประเพณการบชารอยพระพทธบาท ๑๙๒ ๔.๓ อทธพลของคมภรมหาวงศตอศลปะและวฒนธรรมไทย ๑๙๕ ๔.๓.๑ อทธพลตอสถาปตยกรรมไทย ๑๙๕

๔.๓.๒ อทธพลตอประตมากรรมไทย ๑๙๗ ๔.๓.๓ อทธพลตอจตรกรรมไทย ๑๙๙ บทท ๕ บทสรปและขอเสนอแนะ ๒๐๒

๕.๑ บทสรป ๒๐๒

๕.๒ ขอเสนอแนะ ๒๐๕ บรรณานกรม ๒๐๖

ประวตผวจย ๒๑๙

คาอธบายสญลกษณและคายอ

๑. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. ใชอกษรยอบอกชอคมภร (ไทย) เลม/ขอ/หนา เชน

ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๐๖/๑๕๓ หมายถง พระไตรปฎกภาษาไทย ทฆนกาย มหาวรรค เลมท ๑๐ ขอ ๒๐๖ หนา ๑๕๓

รายละเอยดอกษรยอทใชในสารนพนธนมดงน

พระวนยปฎก

ว.ภกขน. (ไทย) = พระวนยปฎก ภกขณวภงค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก

ท.ม. (ไทย) = พระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย)

ท.ปา. (ไทย) = พระสตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก (ภาษาไทย) อง. จตกก. (ไทย) = พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาไทย)

อง. อฏก. (ไทย) = พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย อฏฐกนบาต (ภาษาไทย) ข.ชา. (ไทย) = พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ชาดก (ภาษาไทย) ข.อป. (ไทย) = พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อปทาน (ภาษาไทย)

พระอภธรรมปฎก

อภ.ย. (บาล) = อภธมมปฏก ยมก (ภาษาบาล)

คมภรพเศษ

วสทธ. (บาล) = วสทธมคค (ภาษาบาล)

บทท ๑

บทนา

๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา

พระพทธศาสนา ไดถอกาเนดขนเมอ ๒,๕๐๐ กวาปมาแลว นบแตเจาชายสทธตถะ โอรสของพระเจาสทโธทนะและพระนางสรมหามายา กษตรยแควนสกกะ ไดเสดจออกผนวช หลงจากททรงบาเพญทกกรกรยายาวนานถง ๖ ป จงไดตรสรอนตตรสมมา

สมโพธญาณใตรมพระศรมหาโพธในวนเพญขน ๑๕ คา เดอนวสาขะ เปนพระพทธเจา ปฐมรตนะในพระพทธศาสนา หลงจากตรสรแลวพระพทธเจาไดเสดจจารกไปในทตาง ๆ ทรงแสดงพระธรรมเทศนาโปรดเวไนยสตวตลอดระยะเวลา ๔๕ ป จงเสดจดบขนธปรนพพาน เพยงไมกวนหลงจากทพระองคเสดจดบขนธปรนพพาน สภททภกษผบวชเมอแก ศษยของ

พระมหากสสปเถระไดกลาวจวงจาบพระธรรมวนย เปนเหตใหทานพระมหากสสปเถระทาสงคายนาครงแรกขน เมอพทธปรนพพานลวงแลวได ๓ เดอน จากนนประมาณ พ.ศ. ๑๐๐ ไดเกดกรณววาททางพระวนยขนโดยภกษวชชบตรกอใหเกดการทาสงคายนาครงท ๒ ขน

เมอ พ.ศ. ๑๐๐ และถดมาพวกเดยรถยไดปลอมบวชในพระพทธศาสนา เปนเหตใหเกดสงคายนาครงท ๓ ขน โดยพระโมคคลลบตรตสสเถระเปนประธาน ภายใตพระบรมราชปภมภแหงพระเจาอโศกมหาราช เมอ พ.ศ. ๒๓๖ หลงการสงคายนาครงท ๓ พระมหนท

เถระ โอรสของพระเจาอโศกไดเปนพระธรรมทตนาพระพทธศาสนาไปเผยแผทลงกา การประดษฐานพระพทธศาสนาทลงกาทวปครงน ไทยนบเปนสงคายนาครงท ๔ ถดจากนน ในรชกาลแหงพระเจาวฏฏคามณอภย พ.ศ. ๔๕๐ ไดมการทาสงคายนาจารกพระไตรปฎกทไดทองจาสบมาชานานนนเปนลายลกษณอกษรเปนครงแรกในโลก อนมอทธพลตอการแตง

ตาราอรรถกถาและคมภรทางพระพทธศาสนาอน ๆ ในยคตอมา คมภรมหาวงศเปนพงศาวดารของชนชาตศรลงกาทไดรบการอางองมาก เปน

คมภรทกลาวถงชนชาตศรลงกา ตงแตสมยพระเจาวชย พ.ศ. ๑ เปนตนมา จนถงการสญ

สนราชวงศของกษตรยศรลงกาใน พ.ศ. ๒๓๕๘ ซงตรงกบรชสมยของพระเจาสรวกกมะหรอศรวกรม คมภรมหาวงศทบนทกพงศาวดารลงกาน ถอวาเปนงานทสมบรณ คอ เรมและจบอยางสมบรณ ยากทจะมประเทศใดมหลกฐานเกยวกบราชวงศครบถวนแตตนจนจบราชวงศ

อยางคมภรมหาวงศเลมน คมภรมหาวงศมประเดนทควรศกษาคอ ดานประวตผแตง พบวาแตงโดยพระ

มหานามเถระ พระเถระชาวลงกา ในรชสมยของพระเจาโมคคลลานะ กลาวถงการ

๒

ประดษฐานพระพทธศาสนาในลงกาทวป แสดงเรองพระพทธเจาและพระสาวกทงหลายผมคณยงใหญ และพระราชาผยงใหญ ตงแตพระเจามหาสมมตแหงชมพทวป พระเจาวชย ปฐม

บรมกษตรยแหงเกาะลงกาจนถงพระเจาสรวกกมะหรอศรวกรมกษตรยองคสดทายแหงลงกา และแสดงเรองพระพทธศาสนาแพรหลายไปในนานาประเทศ อยางไรกตาม พระมหานามเถระไดแตงปรจเฉทท ๑-๓๗ เทานน ปรจเฉทถดมาไดมการแตงเพมเตมขนอก และผาน

ระยะเวลายาวนาน ใครแตง แตงเมอไร ยงไมปรากฏชดเจนเพราะยงไมไดมการศกษา การแบงปรจเฉทและการกาหนดชอกยงเปนปญหา เชน ศาสตราจารยวลเลยม ไกเกอร (Wilheim Geiger) ผตรวจชาระจดพมพคมภรมหาวงศภาษาบาลอกษรโรมน ไดแบงเปน ๒ ภาค คอ ภาค ๑ ตงแตปรจเฉทท ๑ จนถงปรจเฉทท ๓๗ คาถาท ๑ – คาถาท ๕๐ เรยกวา

มหาวงศ สวนภาค ๒ ตงแตปรจเฉทท ๓๗ คาถาท ๕๑ เปนตนไปจนจบ เรยกวา จฬวงศ สวนทานพทธทตตเถระผตรวจชาระจดพมพคมภรมหาวงศภาษาบาล อกษรสงหฬ (ฉบบทใชเปนตนฉบบปรวรรต จดพมพเปนคมภรมหาวงศฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย) ไมเหน

ดวยกบการแบงเปนมหาวงศและจฬวงศ ขอนเปนประเดนปญหาเกยวกบผแตงและระยะเวลาทแตงซงจะไดศกษาวเคราะหตอไป

ดานลกษณะการประพนธ โดยมากรปแบบการประพนธใชคาถาแตมประเดน

ปญหาทควรศกษาคอทานใชฉนทลกษณแบบใดบาง คาถาในคมภรมหาวงศใชคาถาอะไรบางในการประพนธ ลกษณะทางไวยากรณเปนอยางไร การใชสานวนภาษาเปนอยางไร การใชและการบญญตศพทใหมทาอยางไร เพราะจากการศกษาเนอหาพบวาคมภรมหาวงศตอนทายปรากฏศพทสมยใหมจานวนมาก เชน องครส (English) ชนชาตองกฤษ, ตตย

ชาชสส, ตตยโชอา พระเจาชารท ๓, โอลนท ประเทศฮอลนดา, โทนชวาน ดองยวง (Don Juan), กตตสมย กตตธมม กตตลทธ ครสตศาสนา (Christ), เฑนมาก ประเทศเดนมารก (Denmark), รกขงค ประเทศมอญอารกน, ลสพน กรงลสบอน (Lisbon) เมองหลวงของ

โปรตเกส, อตลนตก มหาสมทรแอตแลนตก (Atlantic), ปลป พระเจาฟลป, อสปาญ ประเทศสเปน, โทนปลป ดอนฟลป (Don philip), มสลม ชาวมสลม, อโยชฌปร กรงศรอยธยา ปญหาในประเดนนคอทานมวธการบญญตศพทใหมอยางไรบางการศกษาคมภร

มหาวงศจะทาใหทราบวธการบญญตศพทภาษาบาลขนใหม ซงจะเปนประโยชนอยางมากสาหรบการประพนธวรรณคดภาษาบาล

ดานคณคาทางวรรณคด ค ม ภ ร ม ห า ว ง ศ เ ป น ว ร ร ณ ค ด ส า ค ญ ข อ งพระพทธศาสนาเถรวาทซงอาจพจารณาคณคาของคมภรไดทงคณคาดานความเชอของสงคม

คณคาดานประวตศาสตร คณคาดานประเทองสตปญญา จากการศกษาเบองตนพบวา คมภรมหาวงศมคณคาตอสงคมในฐานะเปนรากฐานแหงความเชอของสงคม และกอใหเกดคณประการ ทาใหสงคมเปนปกตสข รกความสงบและยดมนในคณธรรม คมภรมหาวงศมคณคา

ทางประวตศาสตรทงประวตศาสตรของพระพทธศาสนาและประวตศาสตรในแตละยคสมยท

๓

ผานกาลเวลายาวนานกวา ๒,๐๐๐ ป เนอหาในคมภรมหาวงศไดกลาวถงประวตศาสตรพระพทธศาสนาในลงกาอยางละเอยดจงถอเปนตาราประวตศาสตรของพระพทธศาสนาแบบ

ลงกาวงศ ซงเปนวงศของพระสงฆทงหมดในประเทศไทย คมภรมหาวงศกลาวถงประวตการเผยแผพระพทธศาสนาจากประเทศไทยไปยงลงกาทาใหเกดพระสงฆนกายสยามวงศขนในลงกา คมภรมหาวงศจงเปนหลกฐานทางประวตศาสตรทสาคญของพระสงฆทงลงกาวงศและ

สยามวงศ ปญหาทควรศกษาคอคณคาดานวรรณคดเปนอยางไร คณคาดานความเชอของสงคม คณคาดานประวตศาสตร คณคาดานประทองสตปญญามอยางไรบาง การศกษาคมภรมหาวงศจงกอใหเกดคณคาดานประเทองปญญา เชน การกอสรางพระสถปเจดย วธการสรางพระพทธปฏมา

ดานอทธพลอนมตอวรรณคดบาลคมภรอน จากการศกษาขอมลพบวา คมภรมหาวงศไดมอทธพลตอวรรณคดภาษาบาลจานวนมากทประพนธในประเทศไทย ทเดน ๆ เชน คมภรชนกาลมาลปกรณ คมภรจกกวาฬทปน คมภรมงคลตถทปน คมภรสงคตยวงศ

คมภรปฐมสมโพธ คมภรเหลานไดคดลอกและอางองเนอหาจากคมภรมหาวงศหลายแหง โดยใชคาวา “เตน วตต มหาวเส” บาง ใชคาวา “เตนาห โปราณา” บางการศกษาอทธพลของคมภรมหาวงศตอวรรณคดบาลอนจะทาใหเหนความสาคญของการถายทอด

ความรของพระพทธศาสนาในแตละยคสมย ดานอทธพลตอประเพณไทย ในเบองตนพบวา ประเพณวนสาคญของ

พระพทธศาสนาในประเทศไทยนาจะไดรบอทธพลจากคมภรมหาวงศเปนสวนมาก ประเพณการสวดมนต ประเพณการบชาพระสถปเจดย ประเพณการบชารอยพระพทธบาทเปนตนกม

ปรากฏอยในคมภรมหาวงศเกอบทงหมด ดานอทธพลตอศลปะและวฒนธรรมไทย คมภรมหาวงศนาจะมอทธพลตอ

วฒนธรรมไทยอยางยงทงดานสถาปตยกรรมไทย ปฏมากรรมไทย และจตรกรรมไทย

โดยเฉพาะการสรางวดวาอาราม การสรางพระเจดย การสรางพระพทธรปปางตาง ๆ และการสรางจตรกรรมภาพฝาผนงในพระอโบสถและวหาร เปนตน

คมภรมหาวงศเปนคมภรทมอทธพลมากทสดคมภรหนง ไดรบการอางองจาก

นกปราชญของพระพทธศาสนาเปนอยางมากในประเทศไทย คมภรสาคญทยดถอเปนหลกฐานสาคญของพระพทธศาสนาในปจจบน เชน คมภรชนกาลมาลปกรณ คมภรจกกวาฬทปน คมภรมงคลตถทปน คมภรสงคตยวงศ คมภรปฐมสมโพธเปนตน ลวนแตอางองหลกฐานจากคมภรมหาวงศทงสน แตคมภรดงกลาวนยงไมมการศกษาวเคราะห จง

ควรศกษาวเคราะหคมภรมหาวงศอนเปนคมภรสาคญของพระพทธศาสนา

๔

๑.๒ วตถประสงคของการศกษา

๑.๒.๑ เพอศกษาประวต ความเปนมาและเนอหาของคมภรมหาวงศ ๑.๒.๒ เพอศกษาวเคราะหคมภรมหาวงศในดานลกษณะการประพนธคมภร และ

คณคาของคมภร ๑.๒.๓ เพอศกษาวเคราะหอทธพลของคมภรมหาวงศทมตอวรรณคดบาล อน

ๆ ในประเทศไทย และอทธพลของคมภรมหาวงศทมตอประเพณ ศลปะและวฒนธรรมไทย

๑.๓ ขอบเขตการวจย

ในงานวจยน จะศกษาเฉพาะประวตความเปนมาและเนอหายอของคมภรมหาวงศ

ลกษณะการประพนธคมภรมหาวงศ วเคราะหคณคาของคมภรมหาวงศเฉพาะคณคาดานวรรณคด คณคาดานความเชอของสงคม คณคาดานประวตศาสตร คณคาดานประเทองสตปญญา และศกษาอทธพลของคมภรมหาวงศทมตอวรรณคดบาลไทย ไดแก คมภรชน

กาลมาลปกรณ คมภรจกกวาฬทปน คมภรมงคลตถทปน คมภรสงคตยวงศหรอสงคตวงศ และคมภรปฐมสมโพธ อทธพลของคมภรมหาวงศตอประเพณไทย ไดแก ประเพณวนสาคญของพระพทธศาสนา ประเพณการสวดมนต ประเพณการบชาพระสถปเจดย ประเพณการบชารอยพระพทธบาท และอทธพลตอศลปะและวฒนธรรมไทย ไดแก ดานสถาปตยกรรมไทย

ศกษาเฉพาะการสรางวด ประตกรรมไทยศกษาเฉพาะการสรางพระพทธรป และจตรกรรมไทย ศกษาเฉพาะจตรกรรมฝาผนงทแสดงพทธประวต ซงมความเกยวของกบเนอหาในคมภรมหาวงศ

๑.๔ ปญหาทตองการทราบ

๑.๔.๑ คมภรมหาวงศมประวตและความเปนมาอยางไร ๑.๔.๒ ลกษณะการประพนธคมภรมหาวงศ มรปแบบการประพนธอยางไร ม

ลกษณะทางไวยากรณอยางไร ใชสานวนภาษาอยางไร มการใชและการบญญตศพทใหมอยางไรบาง มคณคาทางวรรณคดทงดานสงคม ดานประวตศาสตร และดานประเทองสตปญญาอยางไรบาง

๑.๔.๓ คมภรมหาวงศมอทธพลตอการแตงวรรณคดบาลในประเทศไทยอยางไร

บาง ๑.๔.๔ คมภรมหาวงศมอทธพลตอประเพณ ศลปะและวฒนธรรมไทยอะไรบาง จากปญหาดงกลาวผวจยจงจดกรอบแนวคด (Conceptual Framwork) ใน

การศกษาวจย ดงน

๕

๑.๕ แนวคดทฤษฎทใชเปนกรอบในการวจย

กรอบแนวคดทฤษฎ (theoretical framework) ทผวจยจะนามาใชเปนฐานในการวเคราะหดานเนอหาประกอบดวยเอกสารงานวจยทเกยวของ ลกษณะการประพนธ

ประกอบดวยคมภรสโพธาลงการ คมภรวตโตทย เอกสารและงานวจยทเกยวของกบการประพนธ การวเคราะหคณคาของคมภรจะใชเอกสารและงานวจยทเกยวของเปนกรอบในการวจย การศกษาอทธพลตอวรรณคดบาลไทยซงประกอบดวยคมภรเดน ๆ คอ คมภรชนกาล

มาลปกรณ คมภรจกกวาฬทปน คมภรมงคลตถทปน คมภรสงคตยวงศหรอสงคตวงศ และคมภรปฐมสมโพธ จะใชเอกสารงานวจยเกยวกบวรรณคดเปนกรอบในการวจย การศกษาอทธพลของคมภรมหาวงศตอประเพณ ศลปะและวฒนธรรมไทยจะใชเอกสารและงานวจย

เกยวกบประเพณ ศลปะและวฒนธรรมไทยทเกยวของเปนกรอบในการวจย

ประว ต ความ

เปนมา และเนอหายอของคมภรมหาวงศ

วเคราะหลกษณะการ

ประพนธคมภรมหาวงศ

อทธพลของคมภร

มหาวงศตอวรรณคดบาลไทย -คมภรชนกาลมาลปกรณ

-คมภรจกกวาฬทปน -คมภรมงคลตถทปน -คมภรสงคตยวงศ

-คมภรปฐมสมโพธ

วเคราะหคณคาของคมภร

-คณคาดานวรรณคด -คณคาดานความเชอของสงคม

-คณคาดานประวตศาสตร -คณคาดานการเมองการปกครอง

-คณคาดานประทอง สตปญญา

อทธพลของคมภร

มหาวงศตอประเพณ ศลปะและวฒนธรมไทย

สรปผลการวจย

ผเชยวชาญตรวจสอบ

๖

๑.๖ คาจากดความของศพททใชในการวจย

การศกษาวเคราะห หมายถง การศกษาวเคราะหประวตความเปนมาของคมภรมหาวงศ ลกษณะการประพนธ คณคาดานวรรณคด คณคาดานความเชอของสงคม คณคา

ดานประวตศาสตร คณคาดานการเมองการปกครอง คณคาดานประเทองปญญา และอทธพลของคมภรมหาวงศทมตอวรรณคดบาลของไทย รวมทงอทธพลทมตอประเพณ ศลปะและวฒนธรรมไทย

คมภรมหาวงศ หมายถง คมภรทวาดวยวงศ แบบแผน ประเพณของผยงใหญ

ทงหลาย ตนฉบบคมภรทใชในการศกษาวเคราะหเปนภาษาบาล อกษรไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ทงภาค ๑ และภาค ๒ มชอวา สหลทเป มหานามเถราทห นานา กาลเกห ปณฑเตห กโต มหาวโส ปฐโม ภาโค : ไทย-รฏเฐ มหาจฬาลงกรณราชวทยา

ลเยน ปกาสโต, อนสสรณย พทธวสเส ๒๕๔๐ และ สหลทเป มหานามเถราทห นานา

กาลเกห ปณฑเตห กโต มหาวโส ทตโย ภาโค : ไทย - รฏเฐ มหาจฬาลงกรณราช

วทยาลเยน ปกาสโต, อนสสรณย พทธวสเส ๒๕๔๑ อทธพลของคมภรมหาวงศ หมายถง การทคมภรมหาวงศไดรบการอางองใน

วรรณคดบาลในประเทศไทย คอ คมภรชนกาลมาลปกรณ คมภรจกกวาฬทปน คมภร มงคลตถทปน คมภรสงคตยวงศ และคมภรปฐมสมโพธ รวมทงการทคมภรมหาวงศมอทธพลตอ

ประเพณ ศลปะและวฒนธรรมไทย ประเพณ หมายถง ประเพณไทยทไดรบอทธพลจากคมภรมหาวงศ ไดแก

ประเพณวนสาคญทางศาสนา ประเพณการสวดมนต ประเพณการบชาพระสถปเจดย และ

ประเพณการบชารอยพระพทธบาท ศลปะและวฒนธรรม หมายถง ฝมอทางการชาง เชน วจตรศลป และสงททา

ความเจรญงอกงามใหแกหมคณะ เชน วฒนธรรมไทย วฒนธรรมในการแตงกาย วถชวตของ

หมคณะ เชน วฒนธรรมพนบาน วฒนธรรมชาวเขา ในทนหมายถง ศลปะและวฒนธรรมทไดรบอทธพลจากคมภรมหาวงศ เฉพาะดานสถาปตยกรรม ปฏมากรรม และจตรกรรม ในเชงพทธศลป เชน การสรางวดวาอาราม การสรางพระเจดย จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถและวหาร การสรางพระพทธรป

สถาปตยกรรม หมายถง ศลปะและวทยาเกยวกบงานกอสรางทประกอบดวยศลปลกษณะ

ปฏมากรรม หมายถง งานสรางพระปฏมาอนเปนรปเปรยบหรอรปแทนองค

พระพทธเจา คอ พระพทธรป พระพทธปฏมา หรอพทธปฏมากร

๗

จตรกรรม หมายถง ศลปะประเภทหนงในทศนศลปเกยวกบการเขยนภาพวาดภาพ เปนรปภาพทเขยนหรอวาดขน ในทน หมายถง จตรกรรมไทยทไดรบอทธพลจาก

คมภรมหาวงศ ไดแก ภาพจตรกรรมฝาผนงแสดงพทธประวต วรรณคดบาลไทย หมายถง วรรณคดบาลทประพนธขนในบรเวณประเทศไทย

ปจจบน ไดแก คมภรชนกาลมาลปกรณ คมภรจกกวาฬทปน คมภรมงคลตถทปน คมภร

สงคตยวงศหรอสงคตวงศ และคมภรปฐมสมโพธ

๑.๗ การทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ

ผวจยจะทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของโดยศกษาเอกสารเกยวกบคมภรทปวงศซงสนนษฐานวาเปนตนแบบของคมภรมหาวงศ คมภรทไดรบอทธพลจากคมภร

มหาวงศ เอกสารงานวจย และงานวชาการทเกยวของ ดงน ๑.๗.๑ พระคมภรทปวงศ๑ เปนคมภรของพระพทธศาสนาทเกาทสด หากไม

นบพระไตรปฎก เปนแหลงอางองของพระพทธโฆสาจารยผแตงคมภรนวอรรถกถา คมภร

ทปวงศมทงหมด ๒๒ ปรจเฉท แสดงประวตพระพทธศาสนานบตงแตเรองการสงคายนาครงท ๑ การนาพระพทธศาสนาจากประเทศอนเดยไปประดษฐานทประเทศศรลงกาโดยพระมหนทเถระ เรองราวพระราชวงศทปกครองประเทศศรลงกา และแสดงเรองการทพระสงฆแตกแยกออกเปนนกาย และสนสดลงทพระราชประวตของพระเจามหาเสนะ เชอกนวา คมภร

ทปวงศนเปนคมภรเดมทไดรบการชาระปรบปรงเปนคมภรมหาวงศ ๑.๗.๒ คมภรชนกาลมาลปกรณ แปลวา ระเบยบกาลเวลาของพระชนเจา

ตนฉบบเปนภาษามคธ แตงโดยพระรตนปญญาเถระ ชาวลานนาไทย เชยงใหม โดยไดแตง

ไวตงแต พ.ศ. ๒๐๖๐–๒๐๗๑ วาดวยตานานพระพทธศาสนาตงแตกาลกอนพระพทธศากยโคดมเสดจอบตขนในโลก แลวตงศาสนาในชมพทวป(อนเดย) แลวแผศาสนามาในลงกาทวป และเขามาประเทศไทย เผยแผพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศเขาไปในแควนลานนาไทย

เชยงใหม ซงเมอกลาวถงพระพทธศาสนาแผเขาไปถงไหน กกลาวถงตานานและความเปนไปของบานเมองและบคคลสาคญในทองทนน ๆ ไวดวย โดยเฉพาะกลาวถงประวตศาสตรของบานเมองในอาณาจกรภาคเหนอ เชน เชยงใหม เชยงราย เชยงแสน และลาพน เปนตน นบวาเปนหนงสอสาคญเปนประโยชนแกการคนควาทางประวตศาสตรของพระพทธศาสนา

และความเปนไปของบานเมองเปนอยางด พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช

๑ ไมปรากฏผแตง, พระคมภรทปวงศ,แปลโดย แสง มนวทร, พมพเปนอนสรณในงาน

พระราชทานเพลงศพพระครธรรโมภาษผดงกจ, (กรงเทพมหานคร: กองวรรณคดและประวตศาสตร, ๒๕๒๖).

๘

ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหราชบณฑต ๕ ทาน คอ พระยาพจนาพมล พระวเชยรปรชา หลวงอดมจนดา หลวงราชาภรมย และหลวงธรรมาภมณฑ รวมกนแปลเปนภาษาไทย

เรยกชอวา ชนกาลมาลน ตอมา พ.ศ. ๒๔๙๗ กรมศลปากรไดมอบใหศาสตราจารย ร.ต.ท. แสง มนวทร แปลจากตนฉบบภาษาบาลฉบบเดยวกบครงแรกเปนภาษาไทยอกครงหนง นบเปนครงท ๒ โดยเรยกชอตามตนฉบบภาษาบาลวา ชนกาลมาลปกรณ และ

กรมศลปากรไดตพมพเผยแพรเปนครงแรก เมอ พ.ศ. ๒๕๐๑ และไดมการแปลออกเปน

ภาษาตาง ๆ หลายภาษา เชน ภาษาฝรงเศส ภาษาองกฤษ เปนตน๒ คมภรชนกาลมาล

ปกรณอางองเนอหาในคมภรมหาวงศจานวนมากอาจถอไดวาเปนวรรณคดบาลทเกดใน

ประเทศไทยโดยไดรบอทธพลจากคมภรมหาวงศโดยตรง ๑.๗.๓ คมภรจกกวาฬทปน หรอจกกวาฬทปน วาดวยการแสดงจกรวาฬ เปน

วรรณกรรมทางพระพทธศาสนาทสาคญเรองหนง พระสรมงคลาจารย พระเถระนกปราชญชาวลานนาไดแตงขนเปนภาษาบาล ณ เมองเชยงใหม เมอปมะโรง โทศก จลศกราช

๘๘๒ ตรงกบพทธศกราช ๒๐๖๓ เนอหาเปนเรองในหมวดโลกศาสตร กลาวถงภมศาสตรและคตตาง ๆ ทเกยวกบโลกตามแนวทางพระพทธศาสนา แบงออกเปน ๖ กณฑ ไดแก กณฑท ๑ แสดงสรปจกรวาฬเปนตน กณฑท ๒ แสดงเรองภเขา คอ ภเขาสเนร ยคนธร

หมวนต และจกกวาฬบรรพต กณฑท ๓ แสดงแหลงนา คอ มหาสมทร แมนา สระนา สระโบกขรณ กณฑท ๔ แสดงทวป คอ มหาทวป ๔ ชมพทวป อตตรกรทวป ปรตตทวปหรอทวปนอย กณฑท ๕ แสดงภม คอ อบายภม มนรกเปนตน และเทวภม มสวรรคชน

กามาวจรเปนตน กณฑท ๖ แสดงเรองเบดเตลด คออายของมนษย เทวดา สตวนรก อาหาร การนบภม ตนไม โลก โลกธาต และเรองอนนตะ๓

๑.๗.๔ คมภรมงคลตถทปน วาดวยการอธบายเนอความของมงคลสตร เปนผลงานเลมสดทายของพระสรมงคลาจารย ตอนทายของคมภรระบวาทานแตงทสญญาคาร

(หรอวดเวฬวนาราม) จงหวดเชยงใหม สาเรจเมอ พ.ศ. ๒๐๖๗ เนอหาสาระประกอบดวยกถาตาง ๆ คอ อปปตตกถา วาดวยเรองเหตเกดมงคล พาลปณฑตเสวนาเสวนกถา วาดวยการไมคบคนพาลและการคบบณฑต ปชา จ ปชนยานกถา วาดวยการบชาบคคลทควรบชา

ปพเพกตปญญตากถา วาดวยความเปนผมบญอนกระทาไวในกาลกอน อตตสมมาปณธกถา วาดวยการตงตนไวชอบ พาหสจจกถา วาดวยความเปนผศกษามาก สปปกถา วาดวยเรอง

๒ ศลปากร, กรม. ชนกาลมาลปกรณ. (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๔๐), หนา (๗)-(๑๐). ๓ พระสรมงคลาจารย, จกกวาฬทปน, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร: สานกหอสมด

แหงชาต กรมศลปากร, ๒๕๔๘).

๙

ศลปะ วนโย สสกขตกถา วาดวยเรองวนยทศกษาดแลว สภาสตา วาจากถา วาดวยวาจาเปนสภาษต มาตาปตอปฏฐานกถา วาดวยการบารงบดามารดา ปตต ทารสงคหกถา

วาดวยการสงเคราะหบตรและภรรยา อนากลา กมมนตากถา วาดวยการงานทไมอากล ทานกถา วาดวยเรองการให ญาตกสงคหกถา วาดวยการสงเคราะหญาต อนวชชกมมกถา วาดวยการกระทาทไมมโทษ ปาปวรตกถา วาดวยการงดเวนจากบาป มชชปานสยมกถา

วาดวยการสารวมจากการดมนาเมา อปปมาทกถา วาดวยความไมประมาท คารวกถา วาดวยความเคารพ นวาตกถา วาดวยความถอมตน สนตฏฐกถา วาดวยความสนโดษ กตตากถา วาดวยความกตญ ธมมสสวนกถา วาดวยการฟงธรรม ขนตกถา วาดวยความอดทน โสวจสสตากถา วาดวยความเปนผวางาย สมณทสสนกถา วาดวยการเหน

สมณะ ธมมสากจฉากถา วาดวยการสนทนาธรรม ตปกถา วาดวยตบะ พรหมจรยกถา วาดวยเรองพรหมจรรย อรยสจจทสสนกถา วาดวยการเหนอรยสจ นพพานสจฉกรยากถา วาดวยการทาพระนพพานใหแจง อกมปตจตตกถา วาดวยจตทไมหวนไหวเพราะโลกธรรม

อโสกจตตกถา วาดวยจตไมโศก วรชจตตกถา วาดวยจตปราศจากกเลส และเขมจตตกถา วาดวยจตเกษม เนอความบางแหงของคมภรมงคลตถทปน ไดอางองคมภรมหาวงศ เชน “มหาวเส อฏฐวสตมปรจเฉเท ทฏฐคามณราชวตถ”๔

๑.๗.๕ คมภรสงคตยวงศ หรอสงคตวงศ วาดวยวงศแหงการสงคายนา สมเดจพระพนรตนวดพระเชตพนในรชกาลท ๑ (องคทเปนพระอาจารยของสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส) แตงขนเฉลมพระเกยรตยศ พระบาทสมเดจพระรามาธบด ศรสนทรมหาจกรบรมนารถ พระพทธยอดฟาจฬาโลก ตนฉบบแตงเปนภาษามคธ บอกเวลาใน

การแตงวา แตงเมอ พ.ศ. ๒๓๓๒ เนอหาวาดวยการสงคายนาพระธรรมวนย เรมแตปฐมสงคายนา สงคายนาครงท ๒-๓ จนถงพระพทธศาสนาไดมาจากลงกาประดษฐานมนคงอยในประเทศไทย และมเรองพระราชพงศาวดารททรงทะนบารงพระพทธศาสนาในลานนาไทย

และในสยามประเทศตงแตกรงสโขทยเปนราชธาน จนถงกรงรตนโกสนทรเปนหนงสอแนวพทธศาสนประวตกบพงศาวดารบานเมองประกอบกน มลกษณะการนาเสนอเนอหาหลายแหงอางองคมภรมหาวงศ สวนมากเปนการนาเนอความทเปนคาถามาเรยบเรยงเปนสานวนรอย

แกวแลวยกคาถาบางแหงขนมาอางอง เชน กลาววา “เตน วตต มหาวเส....” แปลวา “เหตนน พระโบราณาจารยเจาจงไดกลาวคาถาไวในคมภรพระมหาวงศ” ๕

๔ พระสรมงคลาจารย, มงคลตถทปน ปฐโม ภาโค - ทตโย ภาโค, (กรงเทพมหานคร:

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑). ๕ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร, วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม

๓, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพดอกเบย, ๒๕๔๔), หนา ๔๑., สมเดจพระวนรตน. สงคตยวงศ

๑๐

๑.๗.๖ คมภรปฐมสมโพธ หรอปฐมสมโพธกถา คมภรพระปฐมสมโพธกถา๖ เปนหนงสอแสดงประวตพระพทธเจาโดยละเอยด พระปฐมสมโพธกถา ม ๒ สานวน คอ

สานวนท ๑ ม ๒๒ ปรจเฉท ไมปรากฏชอผแตง สถานทแตง และเวลาทแตง เปนสานวนเกา สานวนท ๒ ม ๒๙ ปรจเฉท แตผแตงบอกไวทายเรองวาม ๓๐ ปรจเฉท ในฉบบอกษรไทยไมไดแบงเปนภาคจงลดเหลอ ๒๙ ปรจเฉท สานวนท ๒ น สมเดจพระมหา

สมณะเจา กรมพระปรมานชตชโนรสทรงนพนธโดยอาศยปฐมสมโพธภาษาบาลเกาสมยกรงศรอยธยาเปนแนว เมอ พ.ศ. ๒๓๘๗ ทรงพระนพนธตามคาอาราธนาของกรมหมนไกรสรวชต แตครงยงเปนกรมหมนนชตชโนรส และสาเรจบรบรณในวนแรม ๔ คา เดอน ๗ ปมะเสง พ.ศ. ๒๓๘๘๗ การลาดบเนอหาของเรองเรมแตการววาหะของกษตรยศากยวงศ พระ

โพธสตวจตจากสวรรคชนดสต การประสตจากพระครรภ การทานายพระลกษณะ การไดรบราชาภเษก การเสดจออกบรรพชา การบาเพญทกกรกรยา นางสชาดาถวายขาวมธปายาส การผจญมาร การตรสร เปนตน จนถงการเสดจดบขนธปรนพพานและการอนตรธานของ

พระพทธศาสนา คมภรพระปฐมสมโพธกถามเนอหาหลายตอนทไดรบอทธพลจากคมภรมหาวงศโดยเฉพาะการลาดบเรองในแตละปรจเฉทมลกษณะคลายกบเนอหาในคมภรมหาวงศปรจเฉทท ๓๐ ตอนสรางหองพระบรมสารรกธาต มลกษณะคลายกบการลาดบเรองในการ

สรางหองบรรจพระบรมสารรกธาตในสมยพระเจาทฏฐคามณอภย ซงจะไดศกษาวเคราะหตอไป

๑.๗.๗ พระคมภรถปวงศ ตานานวาดวยการสรางพระสถปเจดย๘ คมภรนรจนาเปนภาษาบาลโดยพระวาจสสรเถระชาวศรลงกา เมอราว พ.ศ. ๑๗๗๙ – ๑๘๑๔ หรอ พ.ศ.

๑๗๗๓ – ๑๘๐๓ รชสมยของพระเจาปรกกมพาหท ๑ เนอหาในคมภรเปนตานานการสรางพระสถปเจดยทงในอนเดยและลงกา โดยทานผรจนาไดเลอกคดเรองราวทเปนสาระจากนทานในอรรถกถาชาดกจากคมภรสมนตปาสาทกา และเนอเรองหลายตอนคดมาจากคมภร

พงศาวดารเรองสงคายนาพระธรรมวนย. (กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา. ๒๕๒๑), หนา

๒๓–๒๙. ๖ สมเดจกรมพระปรมานชตชโนรส, พระปฐมสมโพธกถา, (กรงเทพมหานคร: เลยงเซยง,

๒๕๒๕). ๗ สนท ตงทว, วรรณคดและวรรณกรรมศาสนา, (กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, ๒๕๒๗),

หนา ๒๐๑. ๘ พระวาจสสรเถระ, พระคมภรถปวงศ ตานานวาดวยการสรางพระสถปเจดย, แปลโดย

นายปย แสงฉาย, พมพครงแรกในงานพระราชทานเพลงศพนางอน ทองไขมกต, (กรงเทพมหานคร: หาง

หนสวนจากดนนทชย, ๒๕๑๑).

๑๑

มหาวงศและคมภรฎกามหาวงศแลวเรยบเรยงขนเปนคมภรถปวงศ เชน ตอนกลาวถงนายทหารทง ๑๐ ของพระเจากากวรรณตสสะ คมภรถปวงศใชคาวา “เตส อปปตตกถา

มหาวสโต คเหตพพา” แปลวา “ประวตนายทหารเหลานนมอยในคมภรมหาวงศ”๙ ๑.๗.๘ คมภรสโพธาลงการ วาดวยอลงการแหงความรอนงดงาม รจนาโดย

พระสงฆรกขตมหาสาม ประเทศศรลงกา รจนาเปนภาษาบาลเปนคาถาลวน ในรชสมยของ

พระเจาปรกกมพาห ประมาณพทธศตวรรษท ๑๗ ตอมา มพระเถระชาวลงกาซงเปนศษยของทานไดแตงฎกาอธบายความคมภรสโพธาลงการ๑๐ คมภรสโพธาลงการไดแนะวธแตงหนงสอภาษาบาลไวอยางละเอยดละออ ทงโทษของการแตง วธหลกเลยงโทษ คณ อตถาลงการ ภาวะและรสของวรรณคด คมภรสโพธาลงการสามารถนามาใชในการวเคราะหลกษณะ

การประพนธในคมภรมหาวงศ ๑.๗.๙ คมภรวตโตทยปกรณ เปนตาราวาดวยเรองราวของฉนทและคาถา

แสดงระเบยบการในการประพนธคาถาดวยภาษามคธ รจนาโดยพระเถระชาวลงกา นามวา

สงฆรกขตมหาสามเถระ ในรชสมยพระเจาปรกกมพาห กษตรยผทรงเปนองคเอกอครศาสนปถมภกแหงพระพทธศาสนาของประเทศลงกาในยคนน ม ๖ ปรจเฉท๑๑

๑.๗.๑๐ คมภรสาสนวงศ หรอประวตศาสนา พระปญญาสาม ภกษชาวพมาแตง

เปนภาษามคธโดยสอบทานกบคมภรททานโบราณาจารยแตงไวเปนภาษาพมา เปนเรองทกลาวถงพทธประวต ตงแตตอนประสตจนถงการเผยแผพระพทธศาสนาออกไปในตางประเทศ เชน เกาะสหล (ลงกา) แควนสวรรณภม แควนโยนก แควนวนวาส แควนอปรนตะ แควนกสมรคนธาระ แควนมหงสกะ แควนมหารฐ และแควนจน พระปญญาสามไดแจงไวทาย

เลมวาทาเสรจเมอวนเพญเดอนอาย จลศกราช ๑๒๒ (พ.ศ. ๒๔๐๕) คมภรนอางถงคมภร

มหาวงศหลายแหง เชน สงคายนาธรรมขนสใบลาน๑๒ การแปลพระสตรเปนภาษาสหฬ ใน

พ.ศ. ๘๙๐ สมยพระเจาพทธทาส๑๓ ทาใหเขาใจประวตศาสตรของพระพทธศาสนาภายใต

อทธพลของลงกาวงศ

๙ เรองเดยวกน, หนา ๖๘, ๑๘๓. ๑๐ พระสงฆรกขตมหาสาม, คมภรสโพธาลงการ, แปลโดย นาวาเอก แยม ประภศรทอง,

(กรงเทพมหานคร: โรงพมพประยรวงศ, ๒๕๐๔), หนา ก. ๑๑ พระสงฆรกขตมหาสาม, คมภรวตโตทยปกรณ, แปลโดย คนธสารภกข, (กรงเทพมหา

นคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๒๙), คานา ๑๒ พระปญญาสามเถระ, ศาสนวงศหรอประวตศาสนา, แปลโดย แสง มนวทร,

(กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๐๖), หนา ๓๓ ๑๓ เรองเดยวกน, หนา ๔๐

๑๒

๑.๗.๑๑ ตานานมลศาสนา๑๔ เปนประวตพระพทธศาสนาและการประดษฐาน

พระพทธศาสนาในแหลมสวรรณภม ฉบบเดมเปนภาษาไทยลานนา อกษรธรรมลานนา ม

ความยาว ๑๐ ผกใบลาน กรมศลปากรดาเนนการแปลโดยมอบหมายใหนายสด ศรสมวงศ และนายพรหม ขมาลา เปรยญ ขาราชการในกองวรรณคดเปนผแปล ตานานมลศาสนามความสาคญในดานศกษาคนควาประวตศาสตรของประเทศไทยสมยกอนพทธศตวรรษท ๒๐

และมลกษณะการแตงวรรณคดทางศาสนาและบรรยายถงสถานทตาง ๆ คลายกบการประพนธคมภรมหาวงศ เนอความบางตอนไดรบอทธพลจากคมภรมหาวงศ เชน ตอนท

กลาวถงพระยามหาสมมต๑๕ มเนอหาตรงกบคมภรมหาวงศ๑๖ และบางตอนกลาวถงการรบ

เอาพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศมาเผยแผในแหลมสวรรณภม ดงมเนอหาบรรยายพระสงฆลงกาวงศเขามาเผยแผพระพทธศาสนาในลานนาความวา ชาวเจาทงหลายฝงอนมาแตลงกาทวปนนเอาลกมหาโพธมาถวายแกพระยา ๆ กใหปลกไวในเมองหรภญไชยภายใตมหาฉตร

ธาตเจา แลวใหสรางพระพทธรปองค ๑ กบบรรณศาลาหลง ๑ สาหรบไวพระพทธรปนน ครนเสรจแลวกใหฉลองนนแล๑๗

๑.๗.๑๒ สยามปทสมปทา๑๘ จดหมายเหตเรองประดษฐานพระสงฆสยามวงศใน

ลงกาทวป แตงเปนภาษาสงหล เมอ พ.ศ. ๒๓๑๙ โดยพระเถระชอสทธารถพทธรกขต สถตวด บปผารามวหาร (ทพระอบาลจากกรงศรอยธยาไดไปพานกอย) เมองศรวฒนวหารกบรหรอศรวฒนบร หรอทเรยกในปจจบนวาเมองแคนด พระเถระรปนเปนสทธวหารกของพระสงฆราชสรณงกรซงไดรบอปสมบทจากพระอบาล ทานไดบนทกเรองราวการประดษฐาน

พระสงฆสยามวงศในลงกาทวป โดยเรมกลาวถงประวตของศาสนวงศในลงกาตงแตตนจนถงเสอมทรามลงและในทสดไดสญสนสมณวงศ กษตรยลงกาจงไดสงสมณทตมาขอพระสงฆ

๑๔ กองวรรณคดและประวตศาสตร กรมศลปากร, ตานานมลศาสนา, พมพพระราชทานใน

งานพระราชทานเพลงศพหมอมหลวงเดช สนทวงศ ป.จ., ม.ป.ช., ม.ว.ม., (กรงเทพมหานคร: กรมศลปากร

, ๒๕๑๘) ๑๕ เรองเดยวกน, หนา ๔๑ – ๔๔. ๑๖ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ปรจเฉโท, (กรงเทพมหานคร: วญญาณ, ๒๕๔๐), หนา

๙ – ๑๑. ๑๗ กองวรรณคดและประวตศาสตร กรมศลปากร, ตานานมลศาสนา, หนา ๑๘๒. ๑๘พระสทธารถพทธรกขต, สยามปทสมปทา, แปลและเรยบเรยงโดย นนทา สตกล,

พมพครงทสอง ในงานหลอพระประธานและงานทาบญอาย ๖ รอบ พระอบาลคณปมาจารย (ปณณโก ธร

ป.ธ. ๙), (กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจากด ศวกร, ๒๕๑๑).

๑๓

สยามวงศออกไปใหการอปสมบท ประดษฐานสงฆมณฑลใหเกดขนในลงกาทวปดงเดม เนอหาของหนงสอนมความเกยวของกบคมภรมหาวงศโดยตรง

๑.๗.๑๓ พงศาวดารโยนก เปนเรองพงศาวดารไทยฝายเหนอซงเกยวเนองกบเรองตนพระราชพงศาวดารสยาม เรยบเรยงโดยพระยาประชากจกรจกร (แชม บนนาค)เนอหาบางสวนวาดวยศาสนาลงกาวงศไปถงเชยงใหม ในแผนดนพระเจากอนาเจานครพงค

เชยงใหม ศาสนาลงกาวงศเขามาทางรามญประเทศ ไดไปประดษฐานยงนครพงคเชยงใหม มพระมหาสมนเถรผไปแตนครสโขทยเปนตน๑๙

๑.๗.๑๔ รามญสมณวงศ๒๐ พระมหาวชาธรรม (เรอง เปรยญ) แปลจาก จาฤกสลากลยาณ ซงจารกหลกนเปนจารกอกษรรามญ ภาษามคธ มเนอหาเปนประกาศการทพระ

เจาหงสาวดผทรงนามวาพระเจารามาธบดไดทรงชาระสมณะวงศและไดผกพทธสมากลยาณ เมอพระพทธศาสนากาลลวงแลวได ๒๐๑๙ พรรษา ปวอก จลศกราช ๘๓๘ มความสาคญดานประวตพระพทธศาสนาในพมาทมความเชอมโยงกบคณะสงฆลงกาวงศในศรลงกาและ

ประเทศไทย ๑.๗.๑๕ วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๑ พระคมภรมหาวงศ เปนเอกสาร

แปลคมภรมหาวงศตงแตสมยรชกาลท ๑ พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช

ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหมการแปลคมภรมหาวงศขน เมอจลศกราช ๑๑๕๘ พทธศกราช ๒๓๓๙ แปลโดยพระยาธรรมปโรหตหรอตอมาคอพระยาธรรมปรชา (แกว) มจานวน ๓๖ ปรจเฉท และไดรบการตพมพเปนเลมหนงสอครงแรก เมอ รศ. ๑๒๙ ตรงกบ ป พ.ศ. ๒๔๕๔ เปนหนงสอ ๒ เลม มชอหนงสอวา “มหาวงษ พงษาวดารลงกาทวป” ถอ

เปนฉบบหลวง ในหอพระสมดวชรญาณ คมภรเลมนไดรบการปรบปรงและแปลเพมเตมในสมยรชกาลท ๕ ตงแตปรจเฉทท ๓๗ จนถงปรจเฉทท ๖๔ รวม ๒๘ ปรจเฉท และไดตพมพเปนครงแรกในงานพระราชทานเพลงศพ มหาอามาตยโท พระยาอรรถการประสทธ

(คณดลก) เมอป พ.ศ. ๒๔๖๓ ตอมา ในป พ.ศ. ๒๕๓๔ กองวรรณคดและประวตศาสตร กรมศลปากร ไดจดพมพเปนวรรณกรรมรตนโกสนทร เลม ๑ โดยพมพรวมเปน ๑ เลม มทงหมด ๖๔ ปรจเฉท ในจานวนน ไมมปรจเฉทท ๓๓ ปรจเฉทท ๔๐ และปรจเฉทท

๔๓ (ไมมมาแตเดม) ขณะทพบวาปรจเฉทท ๓๗ และปรจเฉทท ๓๘ ซากน ๒ ครง แตเรยกชอตางกนและเนอหาเชอมตอกน จงนาจะเปนการลาดบหวขอผดตงแตฉบบจารในใบลาน

๑๙ พระยาประกจกรจกร (แชม บนนาค), พงศาวดารโยนก, พมพครงท ๗, (กรงเทพมหา

นคร: บรนทรการพมพ, ๒๕๑๖), หนา ๒๙๒. ๒๐ มปต. รามญสมณะวงศ. แปลโดยพระมหาวชาธรรม (เรอง เปรยญ), (กรงเทพมหานคร:

โสภณการพมพ, มปป.).

๑๔

๑.๗.๑๖ พระราชพธสบสองเดอน๒๑ พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว มเนอหาวาดวยพระราชพธสบสองเดอนอยางละเอยด ในงานวจยนจะ

ใชเปนขอมลในการศกษาอทธพลของคมภรมหาวงศเกยวกบประเพณไทย ๑.๗.๑๗ ประเพณเบดเตลด งานประพนธของเสฐยรโกเศศ กลาวถงประเพณ

ไทย โดยเฉพาะเรองพระปรตร ซงเชอวาไดรบอทธพลจากชาวลงกาซงนบถอพระพทธศาสนา

ปรารถนาใหเกดมงคลและมเวลาหวาดหวนตอภยนตรายตามธรรมดาสามญมนษย และเทศกาลไหวรอยพระพทธบาททจงหวดสระบร เอกสารนใชเปนแนวทางในการศกษาเกยวกบประเพณไทย

๑.๗.๑๘ ตานานพระพทธเจดย พระนพนธสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ

อธบายตานานพระพทธเจดยเรมแตมลเหตทเกดพทธเจดย ประวตพทธเจดย สมยแรกพระพทธศาสนาเปนประธานของประเทศอนเดยในรชสมยของพระเจาอโศกมหาราช มลเหตทเกดสรางพระพทธรป พทธเจดยสมยคปตะ พทธเจดยของพวกมหายาน พทธเจดยใน

นานาประเทศ พระพทธศาสนาในประเทศสยาม และพทธเจดยในสยามประเทศ๒๒ เอกสารเรองนสามารถนามาใชในการวเคราะหประวตการสรางพระสถปเจดย

๑.๗.๑๙ ศลปะในประเทศไทย๒๓ มเนอหาอธบายศลปะในประเทศไทย วตถรน

เกาทพบในประเทศไทย ศลปะทวารวด เทวรปรนเกา ศลปะศรวชย ศลปะลพบรหรอศลปะขอมในประเทศไทย ศลปะเชยงแสนหรอลานนา ศลปะสโขทย ศลปะอทอง ศลปะอยธยา และศลปะรตนโกสนทร เอกสารวชาการเรองนใชเปนแนวทางในการศกษาอทธพลของคมภรมหาวงศตอสถาปตยกรรมไทยและประตมากรรมไทย

๑.๗.๒๐ พระมหาจรรยา วาสนาพตรานนท ศกษาวเคราะหเรอง A Critical

Study of The JinaklamlI ผลการวจยพบวา คมภรชนกาลมาลปกรณเปนคมภรบาล

บนทกเหตการณสาคญของประวตพระพทธศาสนาเถรวาทในประเทศไทย แสดงขอเทจจรงเชงประวตศาสตรเกยวกบความศรทธาในพระพทธศาสนาในอนเดย ศรลงกา และบานเมอง

ชาวเอเชยใต รวมทงลทธลงกาวงศในลานนาไทย ชนกาลมาลปกรณเปนคมภรทใหราย

ละเอยดเกยวกบวฒนธรรมของพระพทธศาสนาอยางมาก และมความสาคญตอการศกษา

๒๑ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, พระราชพธสบสองเดอน เลม ๑ - ๓,

(กรงเทพมหานคร: ครสภา, ๒๕๕๐). ๒๒ สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ, ตานานพระพทธเจดย,

(กรงเทพมหานคร: มตชน, ๒๕๔๕). ๒๓ สภทรดศ ดศกล, ม.จ., ศลปะในประเทศไทย. พมพครงท ๑๓, กรงเทพมหานคร :

มตชน, ๒๕๕๐.

๑๕

ประวตศาสตรวฒนธรรมและการเมองของลานนาไทยและประเทศรอบขาง๒๔ งานวจยน

สามารถนามาใชเปนแนวทางในการศกษาวเคราะหคมภรมหาวงศเพราะเนอหาของคมภรชน

กาลมาลมการอางองคมภรมหาวงศหลายแหง ๑.๗.๒๑ วฒนนท กนทะเตยน ศกษาวจยเรองการศกษาเชงวเคราะหคมภรราช

นต โดยตงวตถประสงคเพอสารวจวเคราะหเนอหาในคมภรราชนตทสมพนธกบคมภรอนใน

ดานการปกครองการบรหารประเทศ ปฏสมพนธระหวางคาสอนของพระพทธศาสนากบศาสนาพราหมณในคมภรราชนตในดานการปกครองการบรหารประเทศ และการประยกตคาสอนในคมภรราชนตสาหรบนกปกครองนกบรหาร ผลการวจยพบวา เนอหาคาสอนในคมภร

ราชนตมความสมพนธกบคมภรอนในดานการปกครองการบรหารประเทศ ๒ ดาน คอดานหลกการเปนกษตรยทดและดานหลกการปกครองของกษตรย โดยมเนอหาบางสวนทสมพนธ กบพระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา อนฎกา และคมภรปกรณวเสส มเนอหาบางสวนสมพนธกบคมภรอรรถศาสตร มานวธรรมศาสตร คมภรชดนตคด และวรรณกรรมอนซงมเนอหาใน

ลกษณะเดยวกน สาหรบคาสอนในดานหลกการเปนกษตรยและหลกการปกครองในภาวะปกต มปฏสมพนธกนในทางสนบสนนกน แตในภาวะสงคราม พบวา กษตรยทรงใชอบายวธในการทาลายขาศกใชคาสอนในลกษณะผกเวรกน ซงเปนการขดแยงกบหลกคาสอนของ

พระพทธศาสนาทไมสนบสนนการผกเวรกน ซงพบวาเปนปฏบตพระราชานกจทไดรบอทธพลจากคาสอนของพราหมณ คาสอนในคมภรราชนตมอทธพลตอแนวคดการปกครองของไทยสมยโบราณตงแตกรงศรอยธยาจนถงสมยรตนโกสนทร มการแปลตงแตสมยรชกาลท

๑ สวนวตถประสงคดานการประยกตคาสอนในคมภรราชนตสาหรบนกปกครองนกบรหาร ผลการวจยพบวา กษตรยใชหลกธรรม เชน ทศพธราชธรรม สงคหวตถธรรม การมความร ความสามารถ มาเปนหลกปฏบต ในภาวะสงครามกอาจนาหลกธรรมในคมภรมาประยกตเปนหลกการบรหารความเปลยนแปลงหรอภาวะวกฤตได โดยใชปญญาแทนการทาสงคราม ซง

ผวจยเหนวาวธเอาชนะกนดวยสงครามนนมนษยในปจจบนไมควรนามาใชอกตอไป๒๕

งานวจยของวฒนนท กนทะเตยน สะทอนถงวธการปกครองของกษตรยผนบถอพระพทธศาสนาและการนาหลกธรรมดานการปกครองไปประยกตใชในการปกครองประเทศ

๒๔ Phramaha Chanya Wadsanapitranont, “A Critical Study Of The

Jinakãlamãli”, Thesis submitted to the university of Delhi for the degree of Doctor of

philosophy, 1985 ๒๕ วฒนนท กนทะเตยน, “การศกษาเชงวเคราะหคมภรราชนต”., วทยานพนธพทธ

ศาสตรดษฎบณฑต, (สาขาพระพทธศาสนา : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

, ๒๕๕๑), หนา ก.

๑๖

ซงลกษณะดงกลาวนเหมอนการปกครองของกษตรยลงกาทปรากฏในคมภรมหาวงศ เมอไดรบอทธพลของพระพทธศาสนาทาใหเกดการถายโอนประเพณวฒนธรรมมาเปนรากฐาน

ของประเพณวฒนธรรมไทยหลายประการ ๑.๗.๒๒ คมกฤษณ ศรวงษ ศกษาเชงวเคราะหเรองชนกาลมาลปกรณ

ผลการวจยพบวา ชนกาลมาลปกรณไดรวบรวมเนอเรองมาจากคมภรพระพทธศาสนา ตานาน

และเรองทเลาสบกนมา เชน คมภรมหาวงศ และตานานมลศาสนา เปนตน มลกษณะคาประพนธเปนแบบรอยแกวและรอยกรองผสมกน ทเรยกวา วมสสะ มการใชชอของบคคลและสถานทในลานนาไทยเปนภาษาบาลโดยเลยนเสยงเดมบาง หรอการแปลสวนประกอบของชอเหลานนเปนภาษาบาลบางเปนตน คมภรเหลานกวผรจนาไดพยายามดาเนนตามหลก

เกณฑตาง ๆ ในดานอลงการศาสตรตามแนวทเปนทนบถอกนอยในวงการภาษาบาลโดย เฉพาะคมภรสโพธาลงการเปนหลกมความงามในดานคณและพยายามเลยงขอบกพรองตาง ๆ ทเปนโทษเทาทจะทาได อาจกลาวไดวาคมภรเลมนแมวาจะเปนคมภรทางพระพทธศาสนาก

ตาม กวผรจนาคมภ รไดรจนาใหเกดรสวรรณคดมความไพเราะและความสวยงามตามสมควร

นอกจากนยงใหความรในดานขนบธรรมเนยมประเพณ และวฒนธรรมของลานนาไทยทางดาน

ศาสนา การเมอง และความเชอในดานไสยศาสตรในสมยนนอกดวย๒๖

๑.๗.๒๓ พระธรรมโมล (สมศกด อปสโม) เสนองานวจยการศกษาเชงวเคราะหพระคาถาธรรมบทยมกวรรค – ชราวรรค ๑๕๖ พระคาถา เลม ๑ ผวจยไดศกษาวเคราะหพระคาถาธรรมบทตามหลกฉนทลกษณ วเคราะหสานวนตามหลกอปจาระและนยะ วเคราะห

ตามหลกไวยากรณบาล และวเคราะหตามหลกอลงการ๒๗ การศกษาวเคราะหบางประเดนสามารถนามาใชเปนแนวทางในการวเคราะหคมภรมหาวงศ

๑.๗.๒๔ สภาพรรณ ณ บางชาง ไดศกษาประวตวรรณคดบาลในอนเดยและ

ลงกา โดยไดจดวรรณคดบาลไวเปนประเภทตาง ๆ คอ พระไตรปฎก ปกรณพเศษ วรรณคดประเภทอรรถกถา วรรณคดประเภทฎกา วรรณคดประเภทสงคหะ วรรณคด ประเภทวงศ และตาราสตถศาสตร และไดจดคมภรมหาวงศไวในวรรณคดประเภทวงศ

๒๖ คมกฤษณ ศรวงษ, “การศกษาเชงวเคราะหเรองชนกาลมาลปกรณ”. วทยานพนธ

อกษร ศาสตรมหาบณฑต, (สาขาวชาภาษาตะวนออก, บณฑตวทยาลย : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๓).

๒๗ พระธรรมโมล (สมศกด อปสโม), การศกษาเชงวเคราะหพระคาถาธรรมบทยมก

วรรค – ชราวรรค ๑๕๖ พระคาถา เลม ๑, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพพทกษอกษร, ๒๕๔๕).

๑๗

(วงสปกรณ) หมายถง วรรณคดทมกลงทายชอเรองดวยคาวา “วงส” ซงนกวชาการดานวรรณคดสวนใหญเรยกวรรณคดประเภทนวาวรรณคดบาลประเภทพงศาวดาร๒๘

๑.๗.๒๔ กสมา รกษมณ ศกษาเรองการวเคราะหวรรณคดไทยตามทฤษฎวรรณคดสนสกฤต๒๙ งานวจยนใหความรเรองวรรณคดศกษาตามทฤษฎสนสกฤต ความเปนมาของทฤษฎอลงการในวรรณคดไทย รสในวรรณคดสนสกฤต การวเคราะหรสใน

วรรณคดไทย งานวจยนอาจใชเปนแนวทางในการศกษาคณคาดานการประพนธคมภรมหาวงศ

๑.๗.๒๕ บณฑต ลวชยชาญ และคณะ เสนอในรายงานผลการวจยเรอง การ

ประดษฐานพระพทธศาสนาจากลงกาทวปในดนแดนประเทศไทยสมยวฒนธรรมทวารวด

ผลการวจยพบวา ดนแดนประเทศไทยสมยวฒนธรรมทวารวดพระพทธศาสนาจากศรลงกาไดเผยแผเขามาแลว ดงปรากฏหลกฐานประวตศาสตรทงทเปนหลกฐานลายลกษณอกษร และ

หลกฐานทไมเปนลายลกษณอกษร หลกฐานดงกลาวไดชใหเหนถงรองรอยของคตความเชอในการสรางพระพทธรปตามอรยาบถ และคตการบชารอยพระพทธบาทจากลงกาทวปทไดแพรเขามายงดนแดนประเทศไทย หลกฐานลายลกษณอกษรทเกยวเนองสมพนธกบศรลงกาไดแก จารก ๕ หลก หลกแรกจารกถานารายณ จงหวดสระบร แสดงใหเหนวาผคนในดนแดน

ประเทศไทยสมยวฒนธรรมทวารวดมการตดตอสมพนธกบศรลงกา และรจกเมองอนราธประของศรลงกาเปนอยางดดงเหนไดจากชอ “อนราธประ” นอกจากนยงพบจารกเตลกฏาหคาถา ซงแตงในศรลงกา พบขอความในจารกบางตอนอยในคมภรสารตถสมจจยและในปฐมสมโพธ

กถา ซงคมภรทงสองนสมพนธเกยวเนองกบลงกาทวป เปนรองรอยสาคญทแสดงถงความสมพนธระหวางพระพทธศาสนาในลงกาทวปและพระพทธศาสนาในดนแดนประเทศไทยสมยวฒนธรรมทวารวด หลกฐานทไมเปนลายลกษณอกษรพบวาประเทศไทยสมยวฒนธรรม

ทวารวดไดรบอทธประตมากรรม โดยเฉพาะพระพทธรปแสดงทาวตรรกมทราสองพระหตถซงมลกษณะทางประตมานวทยาคลายคลงกบศลปะแบบอนราธประของศรลงกามอายราวพทธศตวรรษ ๙-๑๖ คตการสรางพระพทธรปปางไสยาสนเปนคตเดยวกบการสรางพระพทธไสยาสนเพอแสดงอรยาบถในลงกาทวป และคตความเชอเรองรอยพระพทธบาทพบวามการ

๒๘ ด สภาพรรณ ณ บางชาง, ประวตวรรณคดบาลในอนเดยและลงกา, (กรงเทพ มหา

นคร: สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๖), หนา ๓๙๕ – ๔๐๒. ๒๙ กสมา รกษมณ, การวเคราะหวรรณคดไทยตามทฤษฎวรรณคดสนสกฤต. พมพ

ครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ บรษทธรรมสารจากด, ๒๕๔๙).

๑๘

สรางรอยพระพทธบาทคทโบราณสถานสระมรกต จงหวดปราจนบรซงมการประดบลวดลายมงคลในลกษณะเดยวกนกบศลปะศรลงกาแบอนราธประและศลปะอนเดยแบบอมราวด๓๐

จากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของขางตนพบวาคมภรมหาวงศไมใช

คมภรทแตงขนใหมทงหมด แตเปนคมภรทปรบปรงและเรยบเรยงมาจากคมภรทปวงศแลวจง

มการแตงเพมเตมอกหลายครงจนเปนคมภรมหาวงศฉบบสมบรณ ซงปรากฏหลกฐานในคมภรมหาวงศเองวา ในรชสมยของพระเจาธาตเสนะโปรดใหแสดงคมภรทปวงศ๓๑ จากการศกษาเนอหาของคมภรชนกาลมาลปกรณ คมภรจกกวาฬทปน คมภรมงคลตถทปน คมภรสงคตยวงศหรอสงคตวงศ และคมภรปฐมสมโพธ พบวามเนอหาเกยวของกบคมภร

มหาวงศ เมอพจารณาเนอหาของคมภรถปวงศพบวา คมภรมหาวงศไดอางองขอมลจากคมภรถปวงศดวยซงจะเปนประโยชนในการศกษาวเคราะหคณคาและอทธพลของคมภรมหาวงศ การศกษาของสภาพรรณ ณ บางชาง ซงไดจดคมภรมหาวงศไวในประเภทวงสป

กรณ จะชวยใหเขาใจวตถประสงคของผแตงไดดยงขน และจะทาใหสามารถศกษาวเคราะหอทธพลของคมภรมหาวงศดานวรรณคดการศกษาตานานมลศาสนาและเอกสารเกยวกบประวตพระพทธศาสนาจะชวยใหเกดความเชอมโยงในเนอหาเกยวกบประวตพระพทธศาสนา

ลทธลงกาวงศทเขามามอทธพลในแหลมสวรรณภม โดยเฉพาะในสมยลานนาไทยชวงพทธศตวรรษท ๑๖ - ๒๐ การศกษาเรองสยามปทสมปทาซงเปนจดหมายเหตเรองประดษฐานพระสงฆสยามวงศในลงกา ในป พ.ศ. ๒๓๑๙ จะทาให เหนรองรอยของการเผยแผพระพทธศาสนาในประเทศสยามและประเทศศรลงกาในสมยอยธยา การศกษาเอกสาร

งานวจยและงานวชาการทเกยวของจะชวยใหการวเคราะหขอมลจดทาไดอยางเปนระบบ

เนองจากคมภรมหาวงศมเนอหามากและมระยะเวลาการแตงทไมแนนอน เนอหาบางสวนยง

เปนภาษาบาลและยงไมมการแปลเปนภาษาอน จงไมมผสนใจศกษา การศกษาวเคราะห

คมภรมหาวงศจะทาใหทราบประวตความเปนมาของคมภร ลกษณะการประพนธคมภรภาษาบาลทไดรบการยอมรบอยางแพรหลาย ทาใหทราบคณคาดานวรรณคด คณคาดานความเชอของสงคม คณคาดานประวตศาสตร คณคาดานการเมองการปกครอง คณคาดานประเทอง

สตปญญา การศกษาคมภรมหาวงศเชอมโยงกบคมภรทเกยวของจะชวยใหเหนเสนทางการ

๓๐ สรปความจาก บณฑต ลวชยชาญ และคณะ, รายงานผลการวจยเรอง การ

ประดษฐานพระพทธศาสนาจากลงกาทวปในดนแดนประเทศไทยสมยวฒนธรรมทวารวด,

(กรงเทพมหานคร : บรษทสานกพมพสมาพนธ จากด, ๒๕๕๓), บทคดยอ. ๓๑ พระมหานามเถระ, คมภรมหาวงศ ภาค ๑, แปลโดย สเทพ พรมเลศ, พระนคร ศร

อยธยา : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓), หนา ๓๗๙.

๑๙

เผยแผพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศมายงประเทศไทย และการทคมภรมหาวงศเปนทยอมรบและมอทธพลตอวรรณคดบาลของไทย การวจยนจะทาใหเขาใจประเพณ ศลปะและ

วฒนธรรมไทยหลายอยางทยงไมทราบเหตผลหรอประวตความเปนมาทชดเจน เชน ประเพณวนสาคญของพระพทธศาสนา ประเพณการสวดมนต ประเพณการบชาพระสถปเจดย ประเพณการบชารอยพระพทธบาท ตลอดทงความเขาใจเรองสถาปตยกรรมไทย

ประตมากรรมไทย และจตรกรรมไทย ทาใหเกดความตระหนกถงคณคาของวรรณกรรมทางพระพทธศาสนาในฐานะเปนสงทสบทอดอายของพระพทธศาสนาตงแตอดตจนถงปจจบนอยางเปนรปธรรมมากขน

๑.๘ วธดาเนนการวจย

การวจยน เปนการศกษาวจยเอกสาร (documentary research) โดยมวธการวจยดงน

๑.๘.๑ ศกษาขอมลเอกสาร คอ คมภรมหาวงศภาค ๑ และคมภรมหาวงศ

ภาค ๒ ๑.๘.๒ รวบรวมขอมล ไดแก งานนพนธทเกยวของ งานเขยนของนกวชาการ

รวมสมย และเอกสารงานวจย บทความทางวชาการทเกยวของ ๑.๘.๓ นาขอมลทไดมาวเคราะหคณคาดานวรรณคดโดยอาศยคมภรสโพธา

ลงการ คมภรวตโตทยปกรณ วเคราะหคณคาดานความเชอของสงคม คณคาดานประวตศาสตร คณคาดานการเมองการปกครอง คณคาดานประเทองสตปญญา โดยอาศยเอกสารและงานวจยทเกยวของ วเคราะหอทธพลทมตอวรรณคดบาลของไทย อทธพลทมตอ

ประเพณ ศลปะและวฒนธรรมไทย โดยอาศยเอกสารและงานวจยทเกยวของ ๑.๘.๔ สรปขอมลเพอนาเสนอผลการวจยตอไป

๑.๙ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

๑.๙.๑ ไดทราบประวต ความเปนมาและเนอหายอของคมภรมหาวงศ ประวตผแตงคมภร

๑.๙.๒ ไดเขาใจเนอหาและลกษณะการประพนธของคมภรมหาวงศ มลกษณะฉนท โทษ คณ รส และอลงการเปนตน และตระหนกถงคณคาแหงวรรณคดของพระพทธศาสนา

๑.๙.๓ ไดทราบอทธพลของคมภรมหาวงศทมตอวรรณคดบาลของไทย และอทธพลทมตอประเพณ ศลปะและวฒนธรรมไทย

บทท ๒

ประวต ความเปนมาและเนอหาของคมภรมหาวงศ

คมภรมหาวงศมความหมาย ภมหลงของคมภรมหาวงศ คมภรมหาวงศกบ

คมภรวรรณคดบาลทเกยวของ และเนอหายอ ดงรายละเอยดตอไปน

๒.๑ ความหมายของคมภรมหาวงศ

คาวา “มหาวงศ” เปนชอคมภรตามทพระมหานามเถระผแตงคมภรได

ยกขนกลาวไวในปณามคาถาวา “นมสสตวาน สมพทธ สสทธ สทธวสช

มหาวส ปวกขาม นานานนาธการก” ๑ “ขาพเจาขอนอบนอมพระสมมาสมพทธเจาผบรสทธ ผประสตในวงศทบรสทธ จะรจนามหาวงศใหบรบรณมใหบกพรอง”

ทานพระมหานามเถระไดอธบายความหมายแหงคาวา “มหาวงศ” ไวในคมภร วงสตถปปกาสน ฎกามหาวงศ หรอปทยปโทรวสวณณนา มหาวสฎกา หรอปชชปโทรวสวณณนา มหาวสฎกา ททานแตงอธบายความแหงคมภรมหาวงศวา ทชอวา มหาวส

คอ วงศ แบบแผน ประเพณของผยงใหญทงหลาย แลวไดอธบายเพมเตมวา “ทชอวามหาวงศ เพราะแสดงประเพณแหงพระพทธเจาและพระพทธสาวกทงหลายผมคณยงใหญ แสดงถงประเพณแหงพระราชาผยงใหญทงหลายมพระเจามหาสมมตเปนตน เพราะมเรองสาคญมากมเรองการเสดจมาลงกาของพระพทธเจาเปนตน๒

ในกถาสดดตอนทายคมภรมหาวงศภาษาบาล ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ซงพระโสมานนทเถระผปรวรรตคมภรมหาวงศอกษรสงหลเปนอกษรสยามไดแตงสดดไว ไดใหความหมายคมภรมหาวงศไว ๕ ประการ คอ (๑) คมภรวาดวยวงศของ

พระสมมาสมพทธเจาผยงใหญดวยวชชาและจรณะ (๒) คมภรวาดวยวงศของพระอรยเจาทงหลายทเหลอ (๓) คมภรวาดวยวงศของผมตนยงใหญ(มหาตมะ) ดวยคณตางๆ (๔)

๑มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพวญญาณ, ๒๕๔๐),

หนา ๑. ๒ พระมหานามเถระ, วสตถปปกาสน มหาวสฏกา, (เอกสารอดสาเนา), ขอ ๑ หนา

๒๔, ๒๗.

๒๑

คมภรวาดวยวงศของพระราชาผยงใหญมพระเจามหาสมมตราชเปนตน (๕) คมภรวาดวยวงศทชาวโลกรจกดวยอานาจการสบทอดกนมา

จากหลกฐานเหลานสรปไดวา คมภรมหาวงศ หมายถง คมภรวาดวยวงศหรอเชอสายของชนผยงใหญ ๒ ฝาย คอ ฝายอรยวงศมพระพทธเจาเปนตนและฝายขตตยวงศ มพระเจามหาสมมตและพระเจาวชยปฐมกษตรยลงกาเปนตนจนถงการสญสนราชวงศ

ลงกา

๒.๒ ภมหลงของคมภรมหาวงศ

คมภรมหาวงศมผแตง ระยะเวลาทแตง ตนฉบบ หนงสอ และเอกสารคมภร

มหาวงศ มรายละเอยดดงน

๒.๒.๑ ผแตงคมภรมหาวงศและระยะเวลาทแตง

คมภรมหาวงศเปนคมภรทผแตงคนแรกแตงไมจบ มการแตงเพมเตมตอมาภายหลง พบวามผแตงหลายคน แตเปนทปรากฏชดเจนวา ผแตงปรจเฉทท ๑ - ๓๗ (คาถาท ๑ – คาถาท ๕๐) คอ พระมหานามเถระ และมการแตงตอมาโดยผแตงทปรากฏนามบาง ไมปรากฏนามบาง เฉพาะพระมหานามเถระนนยงไมมขอสนนษฐานทชดเจน

เกยวกบชวประวตและระยะเวลาในการแตงคมภรมหาวงศของทาน เกยวกบผแตงคมภรมหาวงศและระยะเวลาทแตงมนกวชาการเสนอทรรศนะไวหลายทานดงน

๑) พระนนทปญญาจารยผแตงคมภรจฬคนถวงศ ชาวพมา ราว พ.ศ. ๒๐๑๐

ไดระบชอพระมหานามวาเปนชาวลงกาและเปนผแตงอรรถกถาปฏสมภทามรรคอนมชอวา สทธมมปปกาสน แตไมไดระบวาเปนผแตงคมภรมหาวงศ

๒) สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงแสดงทรรศนะเกยวกบผแตง

คมภรมหาวงศไวในคานาหนงสอมหาวงศแปลวา หนงสอมหาวงศ ฉบบภาษาบาลแตงเปนคาถา แบงเรองเปน ๑๐๑ ปรจเฉท แตไมปรากฏหวตอปรจเฉทท ๔๐ กบปรจเฉทท ๔๓ วาอยตรงไหน ถานบจานวนปรจเฉทขาดอย ๒ ปรจเฉท แตวาเรองตดตอกนดไมบกพรองจงเหนวาเปนแตตก

หวตอ เหนจะเปนดวยแตงกนหลายยคหลายคราว แลผแตงมากดวยกน เพราะหนงสอมหาวงศแตงเปนตอน ๆ มาดงน คอ ตอนท ๑ พระมหานามแตงตงแตปรจเฉทท ๑ จนจบปรจเฉทท ๓๘ กลาวเรองพงศาวดารตงแตมนษยแรกไปแยง

ยกษอยเมองลงกา และกลาวถงประวตพระศาสนาตงแตพระพทธองคเสดจดบขนธปรนพพาน พระสงฆสาวกทาสงคายนา ๓ ครง แลวพระมหนทเถระไปประดษฐานพระพทธศาสนาในลงกาทวป เมอครงพระเจาเทวานมปยดสเปนตนมา

๒๒

จนถงแผนดนพระเจามหาเสนเมอ พ.ศ. ๘๐๔ หนงสอมหาวงศตอนพระมหานามแตงจบเพยงน มผอน แตงฎกามหาวงศตอนนไวดวยอกคมภร ๑ หนงสอมหาวงศ

ทแปลเปนภาษาไทยในรชกาลท ๑ เมอปมะโรง พ.ศ. ๒๓๓๙ กแปลเพยงตอนท ๑ ทกลาวมาน ตอนท ๒ พระเจาปรกกมพาหมหาราช ซงเสวยราชยในลงกาทวปในระหวาง พ.ศ. ๑๖๕๙ จน พ.ศ. ๑๗๒๙ มรบสงใหแตงตออกปรจเฉท ๑

เฉพาะปรจเฉทท ๓๙ ปรจเฉทเดยว ผใดแตงหาปรากฏชอไม ปรจเฉทนพมพอยขางตนในสมดเลมน ตอนท ๓ ตงแตปรจเฉทท ๔๐ จนถงปรจเฉทท ๔๒ รวม ๓ ปรจเฉท วาแตงกนหลายคน ใครแตงและแตงเมอครงไหนหาปรากฏไม ไดพมพไวในสมดเลมนเหมอนกน ตอนท ๔ ตงแตปรจเฉทท ๔๓ จนถงปรจเฉทท

๔๖ รวม ๔ ปรจเฉท วาพระเจาเกยรตศรราชสงหซงเสวยราชยในระหวาง พ.ศ. ๒๒๙๐ จน พ.ศ. ๒๓๒๔ คอพระเจาแผนดนองคทใหมาขอพระสงฆสยามมพระอบาลเปนตนไปใหอปสมบทตงศาสนวงศใหกลบฟนฟในลงกาทวป เมอแผนดน

สมเดจพระเจาบรมโกษฐนน มรบสงใหแตง ผทแตงเหนจะเปนพระสรณงกร ซงเปนทพระสงฆราช ตอนนกพมพอยในสมดเลมนเหมอนกน ตอนท ๕ ตงแตปรจเฉทท ๔๗ จนถงปรจเฉทท ๙๘ รวม ๕๑ ปรจเฉท ไมปรากฏชอผแตง

เปนของแตงในชนหลง พมพอยในสมดเลมนจนปรจเฉทท ๖๔ ตอนท ๖ ตงแตปรจเฉทท ๙๙ จนถงปรจเฉทท ๑๐๑ รวม ๓ ปรจเฉท ทราบวา พระเถระชอศรสมงคละ นายกวทโยบรเวณแตง มาจบเรองเพยงสนราชวงศกษตรยสงหฬเมอ พ.ศ. ๒๓๕๘ เมอลงกาทวปตกเปนเมองขนขององกฤษ หมดเรองมหาวงศเพยง

เทานน๓

ขอควรสงเกตคอขอสนนษฐานของสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพทวา “มผอนแตงฎกามหาวงศตอนนไวดวยอกคมภร ๑” นน ผวจยไดตรวจสอบกบคมภรวง

สตถป ปกาสน มหาวงสฎกา ซงเปนฎกาของคมภรมหาวงศพบวาขอสนนษฐานดงกลาวแตกตางจากคาลงทายของคมภรวงสตถปปกาสน มหาวงสฎกา ทระบวาผแตงคอพระมหานามผพานกอยททฆสนทเสนาบดวหาร๔ ขอสนนษฐานนผรจงควรพจารณา

๓) พระพทธทตตเถระไดแสดงทรรศนะวจารณไวในหนงสอเถรวาทความวา ตอนทพระมหานามะรจนาคมภรสทธมมปปกาสนนน ทานนาจะมอายไมตากวา ๙๕ ป สวนในคมภรมหาวงศไมไดใหขอมลเกยวกบผแตงและวนเดอนปทแตงไวเลย แตททราบวาใครคอผแตงกเพราะมกลาวไวในคมภรวงสตถปปกาสน ฎกาของ

๓ ศลปากร, กรม, กองวรรรคดและประวตศาสตร, วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๑

คมภรมหาวงศ, (กรงเทพมหานคร: กรมศลปากร, ๒๕๓๔), คานา หนา (๑๘ - ๑๙) ๔ มหานามเถระ, วสตถปปกาสน มหาวสฏกา, (เอกสารอดสาเนา), หนา ๔๕๐

๒๓

มหาวงศเองวา มหาวงศนรจนาขนราวพทธศตวรรษท ๑๐ โดยพระมหานามเถระ ผพานกอยทวดมหาปรเวณะ อนเปนวดทสรางโดยทานเสนาบดทฆสนทะ โดย

ขอมลนไดรบการยนยนจากมหาวงศภาค ๒ ทแตงขนภายหลงทพระเจาปรกกมพาหท ๑ (พ.ศ. ๑๖๙๖-๑๗๒๙ หรอ ค.ศ. ๑๑๕๓-๑๑๘๖) สนพระชนมแลว๕

๔) สภาพรรณ ณ บางชาง สนนษฐานวา พระมหานามนาจะแตงคมภรสทธมมปปกาสน๖ อรรถกถาของปฏสมภทามรรคหลงรชสมยของพระเจาโมคคลลานะท ๒ ดงทสภาพรรณกลาววา

พระเจาโมคคลลานะทพระมหานามกลาวถงนาจะเปนพระเจาโมคคลลานะท ๒

เพราะตามหลกฐานในคมภรมหาวงศกลาววา หลงการสนพระชนมของพระองคในป ค.ศ. ๕๕๖ พระเจาสรเมฆะกขนเสวยราชยไดเพยงไมกเดอนสวรรคต ในปเดยวกนนน พระเจามหานาคกครองราชยสมบตตอมาได ๓ ป ในป ค.ศ. ๕๕๙

กเสยอานาจใหแกผนาฝายทมฬชอลมนสงคานาดงนนปทพระมหานามเขยนสทธมมป-ปกาสนเสรจจงอาจเปนป ค.ศ. ๕๕๙ ในชวงทกษตรยทมฬขนครองราชยใหม ๆ เหตนนทานจงไมประสงคจะกลาวถงพระนามของกษตรยทมฬ แตได

กลาวถงพระนามของกษตรยซงครองราชยมาเปนเวลานานและเปนชวงเดยวกบททานไดใชชวตสวนใหญของทานในเวลานน๗

๕) โสมปาละ ชยวารธนะไดกลาววจารณถงผรจนาคมภรมหาวงศไววา

มหาวงศ ภาคท ๑ แตงโดยทานมหานามเถระ ผพานกทวดมหาบรเวณ ซงสรางโดยทานเสนาบดทฆสนทะ โดยอาศยการแปลรวบรวมจากอรรถกถาภาษาสงหฬเปนขอมล ทานมหานามผพานกอยทวดทฆสนทปรเวณ เปนนองชายของพระมารดาพระเจาธาตเสนะ และ

ยงเคยบวชใหพระเจาธาตเสนะดวย และยงไดรบบรจาควดปพพตวหารทสหคร โดยพระเจาโมคคลลานะท ๑ (พ.ศ. ๑๐๓๘-๑๐๕๖ หรอ ค.ศ. ๔๙๕-๕๑๓) คมภรสทธมมปปกาสน (อรรถกถาของปฏสมภทามรรค) ซงรจนาโดยทานมหานามะเหมอนกน ปรากฏวารจนา

ภายหลงจากทพระเจาโมคคลลานะท ๑ สนพระชนมแลว ๓ ป นนคอ พ.ศ. ๑๐๕๙

๕ พทธทตตเถระ, อางใน มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, (กรงเทพมหานคร : โรง

พมพวญญาณ, ๒๕๔๐), หนา [๒๖] ๖ พระนนทปญญาจารย, จฬคนถวงศ ประวตยอคมภรทางพระพทธศาสนา, แปลโดย

สร เพชรไชย, พมพครงแรก, (กรงเทพมหานคร: บรษทธนาเพรส แอนด กราฟฟค จากด, ๒๕๔๖),

หนา ๑๐. ๗ สภาพรรณ ณ บางชาง, ประวตวรรณคดบาลในอนเดยและลงกา, หนา ๓๐๑

๒๔

หรอ ค.ศ. ๕๑๖ ซงเปนยคเดยวกบยคของคมภรมหาวงศ จงอาจเปนไปไดวา ทงคมภรมหาวงศและคมภรสทธมมปปกาสนนน รจนาโดยทานมหานามะองคเดยวกน โดยรจนา

คมภรมหาวงศกอน ซงจะกอนมากนอยเพยงใดนนไมเปนททราบชด แตคมภรมหาวงศนจะตองรจนาภายหลงจากทพระเจาธาตเสนะสนพระชนมแลว (๑๐๐๐-๑๐๒๐ หรอ ค.ศ. ๔๕๗-๔๗๗) ดงจะเหนไดวาในคมภรมหาวงศภาคท ๑ นไมปรากฏพระนามของพระเจา

ธาตเสนะอยเลย๘ นอกจากน โสมปาละ ชยวารธนะไดวจารณถงผแตงเนอหาสวนอนนอกจาก

ภาคท ๑ ไวดงน ภาคท ๒ เชอกนวาแตงในรชสมยของพระเจาปรกกมพาหท ๑ (พ.ศ. ๑๖๙๖-

๑๗๒๙ หรอ ค.ศ. ๑๑๕๓-๑๑๘๖) โดยทานธมมกตต ศษยของทานสารบตร ผรจนาคมภรสารตถทปนฎกา แตถงกระนน กยงเปนเพยงขอสนนษฐานทยงหาหลกฐานยนยนไมได ในคมภรทาฐาวงศระบวา ผรจนาคมภรทาฐาวงศ กคอ

พระธมมกตต โดยไดรบการอาราธนาจากทานเสนาบดปรกกมะ ผชวยกบลลงกแกพระนางลลาวด เปนครงท ๓ ใน พ.ศ. ๑๗๕๔ (ค.ศ. ๑๒๑๑) ภาคท ๓ ไมปรากฏปและนามผแตง แตถงกระนนกพงทราบวาภาคท ๓ น แตงเสรจกอนรช

สมยของพระเจาเกยรตศรราชสงห (พ.ศ. ๒๒๙๐-๒๓๔๑ หรอ ค.ศ. ๑๗๔๗-๑๗๙๘) ผทรงใหการอปถมภในการรจนามหาวงศภาคท ๔, ภาคท ๔ รจนาโดยทานตพโพฏวาเว พทธรกขตเถระ โดยการอาราธนาของพระเจาเกยรตศรราชสงหภาคท ๕ รจนาโดยทานฮกกทเว ศรสมงคลเถระ และบณฑตพตวนตทเว ป

พ.ศ. ๒๔๒๐ หรอ ค.ศ. ๑๘๗๗๙ จากทรรศนะหลากหลายของนกวชาการเกยวกบผแตงและระยะเวลาในการแตง

พอจะประมวลประวตผแตงและระยะเวลาในการแตงคมภรมหาวงศไดดงน ก. พระมหานามเถระ พระมหานามหรอพระมหานามเถระเปนพระอรรถกถาจารยรปหนง ประวตของ

ทานไมมรายละเอยดมากนกทราบเพยงวาทานแตงคมภรมหาวงศ ตามเนอความทปรากฏในคานคมของคมภรวงสตถปปกาสน มหาวงสฎกา และคมภรสทธมมปปกาสน อรรถกถาปฏสมภทามรรค แตในคมภรมหาวงศไมไดระบนามผแตงไว การกลาววาพระมหานามเปน

๘ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, (คานา) หนา (๒๔) ๙ เรองเดยวกน, หนา (๒๕)

๒๕

ผแตงคมภรมหาวงศตงแตบทท ๑ จนถงบทท ๓๗ คาถาท ๕๐ เนอหาสนสดทรชสมยของพระเจามหาเสน (พ.ศ. ๘๑๙)๑๐ จงเปนแตเพยงการสนนษฐาน

ผวจยพจารณาจากเนอความทปรากฏในคมภรมหาวงศพบวา เนอความในคมภรมหาวงศบทท ๓๙ ระบวา ในรชกาลของพระเจาโมคคลลานะท ๑ มคารเสนาบดไดถวายบรรพตวหารแกพระมหานามเถระผพานกอยในทฆสนทวหาร๑๑ พระมหานามเถระรปน

จงมชวตอยในรชกาลของพระเจาโมคคลลานะท ๑ พานกททฆสนทเสนาบดวหาร เมอตรวจสอบกบคานคมของคมภรวงสตถปปกาสนมหาวงสฎกาพบเนอความวาทระบผแตงวา “ขาพเจาคอพระเถระผมนามทครทงหลายเรยกวา มหานาม แหงสานกมหาวหารททฆสนทเสนาบดใหสรางไว เปนผฉลาดในอรรถและอนสารแหงมหาวงศ.....การพรรณนาเนอความ

แหงปชชปโทรวงศ(ฎกามหาวงศ) สาเรจโดยปราศจากอนตราย แมในกาลกลยคอนประกอบดวยวเทสสสรยภย(ภยจากพระราชาตางแดน) ทพพฏฐภย (ภยฝนแลง) โรค พยาธ และอนตรายอกหลายอยาง” ๑๒ จากหลกฐานทงสองแหงนทาใหทราบวาเปนพระมหา

นามเถระรปเดยวกน ประเดนทควรพจารณาตอมาคอ ทานแตงคมภรวงสตถปปกาสน มหาวงสฎกา

เมอไร ในคานคมของคมภรนพบวา ทานแตงในชวงทเกดภยจากกษตรยตางแดน ซง

สอดคลองกบคานคมของคมภรสทธมมปปกาสนซงเปนผลงานของผแตงคนเดยวกน แสดงวาคมภรทงสองนแตงในชวงทมเหตการณทไมสงบของบานเมองเกดขน

ปญหาตอมาคอชวงทมเหตการณไมสงบนจะเปนชวงไหนของชวตทาน สภาพรรณกลาววานาจะเปนชวงหลงรชสมยของพระเจาโมคคลลานะท ๒ ในสมยททมฬชอลม

นสงคานาปกครองลงกา แตผวจยเหนวาเหตการณไมสงบครงนไมนาจะหมายถงสมยหลงพระเจาโมคคลลานะท ๒ แตนาจะหมายถงเหตการณในรชกาลของพระเจาธาตเสนะ เพราะหากพระมหานามเถระผพานกอยทวดทฆสนทปรเวณ เปนนองชายของพระมารดา

พระเจาธาตเสนะ และยงเคยบวชใหพระเจาธาตเสนะตามทรรศนะของโสมปาละ ชยวารธนะ แสดงวาทานตองมอายมากถง ๓๐ ป จงจะมพรรษา ๑๐ พอจะบวชใหกลบตรได รชกาลพระเจาธาตเสนสนสด พ.ศ. ๑๐๒๑ ทานนาจะมอายประมาณ ๕๑ ป การททานจะ

มอายจนถงสมยของผนาทมฬชอลมนสงคานา(พ.ศ. ๑๑๐๒) ตามขอสนนษฐานของสภาพรรณนนทานจะตองมอายถง ๑๕๓ ป ซงไมนาจะเปนไปได อนง เหตการณความวนวายของบานเมองจากพวกทมฬเกดขนกอนรชกาลของพระเจาธาตเสนะและมกบฏตลอดรชกาล

๑๐ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพวญญาณ, ๒๕๔๐),

หนา ๒๓๗. ๑๑ เรองเดยวกน, หนา ๓๐๕ ๑๒ มหานามเถร, วสตถปปกาสน มหาวสฏกา, (เอกสารอดสาเนา), หนา ๔๕๐

๒๖

เหตการณทระบในทายคมภรวงสตถปปกาสนจงอาจหมายถงการปราบกบฏทมฬในรชสมยของพระเจาธาตเสนะกได และในชวงน พระมหานามเถระยงหนมแนนและมศกดเปนลง

ของพระเจาธาตเสนซงบวชเปนสามเณรในทฆสนทกตาวาส(วดทพระมหานามพานก) ทานไดพาสามเณรหนภยกษตรยทมฬหลายครง จนสามเณรธาตเสนะมโอกาสไดเปนพระราชา และในรชกาลของพระเจาธาตเสนะน พระพทธศาสนาเสอมโทรมมาก ตอนทพระเจาธาต

เสนะผนวชเปนสามเณรนนกไดรบการเยยหยนจากนกบวชนอกศาสนา ดงนน ครนพระองคขนครองราชยแลวจงโปรดใหทาสงคายนาพระไตรปฎกดจพระเจาอโศกมหาราช๑๓ ซงเปนงานสาคญดานการทานบารงศาสนาตามธรรมเนยมราชประเพณของกษตรยพทธมามกะทงหลาย จงเปนไปไดททานจะแตงคมภรมหาวงศ ซงเปนพระราชพงศาวดารของลงกาและ

วงสตถปปกาสนมหาวงสฎกาของทานในคราวสงคายนาหรอระยะใกลเคยงน สวนคมภรสทธมมปปกาสน อรรถกถาปฏสมภทามรรคนนทานแตงหลงการสวรรคตของพระเจาโมคคลลานะท ๑ แลว ๓ ป ซงเปนผลงานในวยชราของทาน สอดคลองกบทรรศนะของพระ

พทธทตตเถระทสนนษฐานวา ตอนทพระมหานามะรจนาคมภรสทธมมปปกาสนนน ทานนาจะมอายไมตากวา ๙๕ ป

จากหลกฐานเหลานจงสรปไดวา พระมหานามผแตงคมภรมหาวงศภาคแรก

พกอยททฆสนทเสนาบดวหาร และคงมบทบาทสาคญในการสงคายนาพระไตรปฎกในรชสมยของพระเจาธาตเสนะ (๑๐๐๔ - ๑๐๒๑) สนนษฐานวาทานแตงคมภรมหาวงศและ วงสตถป ปกาสน มหาวงสฎกาในรชกาลของพระเจาธาตเสนะ ทานมชวตอยจนถงรชสมยของพระเจา

โมคคลลานะท ๑ และรบบรรพตวหารจากมคารเสนาบดในรชกาลน แตงคมภรสทธมมปปกาสนจบในเวลาหลงสนรชกาลพระเจาโมคคลลานะท ๑ แลว ๓ ป ตรงกบปท ๓ ในรชกาลของพระเจากมารธาตเสนะ ทานจงนาจะมอายยนมาถงรชกาลของพระเจา

กมารธาตเสนะ ข. พระธมมกตต พระธมมกตต เปนศษยของพระสารบตร ผรจนาคมภรสารตถทปนฎกา เชอ

กนวาทานแตงคมภรมหาวงศในรชสมยของพระเจาปรกกมพาหท ๑ (พ.ศ. ๑๖๙๖-๑๗๒๙ หรอ ค.ศ. ๑๑๕๓-๑๑๘๖) ซงโสมปาละ ชยวารธนะ สนนษฐานวาเปนเพยงขอสนนษฐานทยงหาหลกฐานยนยนไมได และไดแสดงทรรศนะเพมเตมวา ในคมภรทาฐาวงศ(ทาฐวสหรอทาฐาธาตวส)ระบวา ผรจนาคมภรทาฐาวงศ กคอ พระธมมกตต โดยไดรบการอาราธนา

จากทานเสนาบดปรกกมะ ผชวยกบลลงกแกพระนางลลาวด เปนครงท ๓ ใน พ.ศ. ๑๗๕๔ (ค.ศ. ๑๒๑๑) ไมปรากฏวาแตงกบท

๑๓ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๙๕.

๒๗

ค. พระสรณงกร เปนชาวลงกาและเปนศษยของพระอบาลเถระ แหงกรงศรอยธยา ประเทศไทย พระเจาเกยรตศรราชสงหซงเสวยราชยในระหวาง พ.ศ. ๒๒๙๐ จน

พ.ศ. ๒๓๒๔ คอพระเจาแผนดนองคทใหมาขอพระสงฆสยามมพระอบาลเปนตนไปใหอปสมบทตงศาสนวงศใหกลบมในลงกาทวป ในแผนดนสมเดจพระเจาบรมโกษฐ มรบสงใหแตง สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพทรงสนนษฐานวาพระสรณงกรแตง ตงแต

ปรจเฉทท ๔๓ จนถงปรจเฉทท ๔๖ รวม ๔ ปรจเฉท๑๔ ประวตของพระสรณงกรมอยในคมภรมหาวงศบทท ๙๕ ขอ ๔๙

ง. ทานตพโพฏวาเว พทธรกขตเถระ ทานตพโพฏวาเว พทธรกขตเถระ แตงคมภรมหาวงศโดยการอาราธนา

ของพระเจาเกยรตศรราชสงหหรอกตตสรราชสหะ (พ.ศ. ๒๒๘๙) ไมปรากฏวาทานแตงกบท

จ. พระเถระชอศรสมงคละ

พระเถระชอศรสมงคละ นายกวทโยบรเวณแตงตงแตปรจเฉทท ๙๙ จนถงปรจเฉทท ๑๐๑ รวม ๓ ปรจเฉท และแตงจบเรองเพยงสนราชวงศกษตรยสงหฬเมอ พ.ศ. ๒๓๕๘ เมอลงกาทวปตกเปนเมองขนขององกฤษ ขอนเปนคาสนนษฐานของ

สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ สวนโสมปาละ ชยวารธนะกลาววา ทานฮกกทเว ศรสมงคลเถระ และบณฑตพตวนตทเว แตงคมภรมหาวงศภาคท ๕ ในป พ.ศ. ๒๔๒๐ หรอ ค.ศ. ๑๘๗๗

๒.๒.๒. วตถประสงคของการแตง

คมภรมหาวงศตอนทพระมหานามแตงไดมการระบวตถประสงคของการแตงไว ๓ ประการ ไดแก

๑) เพอปรบปรงคมภรมหาวงศเดมใหดขน เพราะคมภรมหาวงศเดมนนพศดาร

เกนไปบาง ยอเกนไปบาง กลาวซากนหลายแหงบาง การรจนาคมภรมหาวงศใหมจะทาใหงายตอการจดจา เพราะทานประพนธดวยฉนททงหมด ยกเวนแหงเดยวคอตอนทยกพระพทธพจนในพระอภธรรมปฎกขนมาอางอง

๒) เพอใหเกดความเลอมใสในบททควรเลอมใส

๓) เพอใหสลดใจในบททควรสลดใจ๑๕

๑๔ ศลปากร, กรม, กองวรรณคดและประวตศาสตร, วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม

๑, หนา (๑๙). ๑๕ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑.

๒๘

คมภรวงสตถปปกาสน มหาวงสฎการะบถงประโยชนของการแตงคมภรนไววา คมภรนมประโยชนคอเปนทตงแหงการบรรลธรรมของนกปราชญผประกอบความเพยรจะได

รความเปลยนแปลงตามกาลของเหตการณทเกดขนในยคตาง ๆ เพราะคมภรนเปนทตงแหงความเลอมใสและสงเวคมยญาณได๑๖

สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงอธบายวตถประสงคของการรจนา

คมภรมหาวงศวา พระมหานามชแจงในเหตทจะแตงหนงสอเรองนวา เดมเรองพงศาวดารลงกาทวปทมอยเปนภาษาสงหฬหลายเรอง ทานรวบรวมมาแตงเปนภาษาบาล ความประสงคของพระมหานามทแตงหนงสอมหาวงศน เพอจะเรยบเรยงตานานพระพทธศาสนา

ในลงกาทวปเปนสาคญ หนงสอมหาวงศจงมทงเรองพงศาวดารบานเมองและเรองประวตพระพทธศาสนาประกอบกน ดวยเหตน เมอเปนหนงสอเกา จงเปนทนบถอกนทงในทางพงศาวดารบานเมองแลในทางพระศาสนา โดยถอวาเปนหนงสอสบ

อายพระศาสนา พระสงฆซงศกษาคตตามลทธลงกาวงศในชนหลงมา จงพยายามเอาอยางพระมหานามมาแตงเรองพงศาวดารแลตานานพระพทธศาสนาในประเทศตาง ๆ เปนภาษาบาฬ วาเฉพาะประเทศน เชน เรองชนกาลมาลน ซงพระรตน

ปญญาแตงทเมองเชยงใหม เมอ พ.ศ. ๒๐๕๙ นน เปนตน กคอเอาอยางมาจากหนงสอมหาวงศนเอง๑๗

ผวจยเหนวา วตถประสงคของการรจนาคมภรมหาวงศอาจแบงออกเปน ๒ ดาน คอ ๑) ดานคดโลกมวตถประสงคเพอเรยบเรยงตานานพระราชพงศาวดารกษตรย

ลงกา และ ๒) ดานคดธรรม มวตถประสงคเพอแตงประวตพระพทธศาสนาในลงกาทวป จรรโลงใจใหผศกษาเกดความศรทธาเลอมใสในพระพทธศาสนาและเกดความสลดสงเวชใจในเหตการณตาง ๆ ของบานเมองจะไดรเทาทนเหตการณและไมดารงอยในความประมาท

๒.๒.๓ คมภรมหาวงศฉบบตาง ๆ

๑) คมภรมหาวงศภาษาบาล คมภรมหาวงศภาษาบาล ตนฉบบเดมเปนของลงกา ทานพทธทตตเถระได

กลาวไวโดยละเอยดในการจดทาตนฉบบคมภรมหาวงศภาษาบาล อกษรสงหล ซงนามา

จดทาเปนคมภรมหาวงศภาษาบาล อกษรไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย๑๘ ดงททานกลาววา

๑๖ มหาวงสฎกา, (เอกสารอดสาเนา), หนา ๙. ๑๗ ศลปากร, กรม, วรรณกรรมรตนโกสนทร ภาค ๑ คมภรมหาวงศ, หนา (๑๙).

๑๘ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, (กรงเทพมหาคร: วญญาณ, ๒๕๔๐).

๒๙

คมภรมหาวงศ ภาคแรก มสเตอร ยอรจ เทอเนอร (George Turner) ขาราชการ ประเทศศรลงกา ตรวจชาระ และแปลเปนภาษาองกฤษเปนครงแรก เมอ พ.ศ.

๒๓๘๐ (ค.ศ. ๑๘๓๗) ตอมา มสเตอร แอล.ซ. วเชสงหะ (L.C. Wijesingha) ไดตรวจชาระแกไขใหม เมอ พ.ศ. ๒๔๓๒ (ค.ศ. ๑๘๘๙) คมภรมหาวงศฉบบพมพภาคแรก ภาษาบาลอกษรสงหลนน รฐบาลศรลงกาไดอาราธนาทาน ฮกกทเว ศร

สมงคลนายกเถระ (Hikkaduwe Sri Sumangala) และบณฑต พตวนตทเว (Batuwantudawe) ชาระเมอ พ.ศ. ๒๔๒๖ (ค.ศ. ๑๘๘๓) ตอมา ภาคท ๒ กออกตามมาในป พ.ศ. ๒๔๕๑ (ค.ศ. ๑๙๐๘) ตอมา ภายหลง ศาสตราจารยวลเลยม ไกเกอร(Wilhelm Geiger) ไดรวบรวมคมภรมหาวงศฉบบตวเขยนหลาย

ฉบบ ม ฉบบทเขยนดวยอกษรพมา ฉบบทเขยนดวยอกษรขอม และฉบบทเขยนดวยอกษรสงหฬ แลวทาการตรวจชาระใหม ไดจดทาเชงอรรถ ปาฐะทตางกนของแตละฉบบไว สมาคมบาลปกรณ (P.T.S.) จดพมพฉบบภาษาบาลอกษรโรมนโดย

ทนของรฐบาลศรลงกา ภาคแรกจดพมพเสรจเรยบรอย เมอ พ.ศ. ๒๔๕๑ (ค.ศ. ๑๙๐๘) ภาค ๒ เมอ พ.ศ. ๒๔๖๘ (ค.ศ. ๑๙๒๕) คมภรมหาวงศนไดมการเรยกชอภาคแรกวา มหาวงศ เรยกชอภาคสอง (บทท ๓๘-๑๐๑) วา จฬวงศ

ขาพเจาใชคาวา “ภาคแรก และ ภาคสอง” กากบไว เพราะขาพเจาไมเหนดวยกบการแบงเปน มหาวงศ และ จฬวงศ นานมาแลว ในศรลงกายงไมมการดาเนนการตรวจชาระแกไขคมภรมหาวงศ ฉบบทจดพมพเมอ พ.ศ. ๒๔๒๖ (ค.ศ. ๑๘๘๓) แมคมภรมหาวงศจะไดพมพซาหลายครงหลายหน (ถงกระนน) คมภรมหาวงศก

ขาดคราวมานานแลว อนง ทานโมรคลเล ญาโณภาสตสสเถระ (Moragalle Nanobhasatissa) ซงมความประสงคจะจดพมพภาคสดทายรวมกบภาคเดมใหบรบรณ จงไดอาราธนา ทาน เอช.สมงคลเถระ (H. Sumangala) แหงสานกไสล

พมพาราม (Sailabimbarama) โททนทวะ (Dodanduwa) รบไปแตง (และ) รวบรวมมหาวงศภาคสดทาย ทานสมงคลเถระรบไปดาเนนการงาน แตยงไมทนเสรจ ทานกมรณภาพเสยกอน ในขณะเดยวกน ทานโมรคลเล ญาโณภาสตสส

เถระ กไดนมนตใหขาพเจาเปนผตรวจชาระมหาวงศภาคแรกน เมอ ๑๕ ปกอน ขาพเจาไดเรมงานและไดสอบทานกบฉบบของทานศาสตราจารยไกเกอร และฉบบตวเขยนอก ๒ ฉบบซงไดมาจากสานกไสลพมพาราม (Sailabimbarama) และจากสานกอมพรกการาม (Ambarukkarama) เมองเวลตระ (Welitara) กบคมภรฎกา

ของคมภรมหาวงศพมพทศรลงกา และทสมาคมบาลปกรณประเทศองกฤษจดพมพ

๓๐

และกบมหาวงศฉบบเพมเตมท ดร.จ.พ. มาลาเสเกรา (Dr. G.P. Malalasekera) ตรวจชาระไว๑๙

ประวตคมภรมหาวงศทกลาวมานเปนประวตทปรากฏในประเทศศรลงกา และทสมาคมบาลปกรณนาไปจดพมพ อยางไรกตาม คมภรมหาวงศนาจะไดรบการเผยแผมายงประเทศไทยพรอมกบพระสงฆลงกาวงศจากประเทศศรลงกา ดงนน ในประเทศไทยจงรจก

คมภรมหาวงศมาตงแตสมยกรงสโขทย และไดรบการอางองในวรรณคดบาลไทยหลายเรอง ในจดหมายเหตการสงสมณทตไปยงลงกาในสมยกรงศรอยธยา รชสมยพระเจาอยหวบรมโกษฐ จากการตรวจสอบรายชอคมภรพระธรรม ๙๗ คมภรทประเทศสยามสงไปยงลงกาในรชสมยของพระเจาบรมโกษฐ ในปจลศกราช ๑๑๑๘ พ.ศ. ๒๒๙๙ นน พบวามคมภร

มหาวงศรวมอยดวย เรยกชอวา มหาวงสปกรณ มจานวน ๑ คมภร แตมขอทนาสงเกตคอไมปรากฏชอคมภรจฬวงศในรายชอคมภรทสงไปยงลงกา๒๐ อยางไรกตาม ชอของคมภรจฬวงศกปรากฏอยในคมภรมหาวงศภาคท ๒

คมภรมหาวงศฉบบทมอยในหอสมดแหงชาตมหลายฉบบ ดงตอไปน ๑.๑) มหาวส. พระมหานามะ. นามสบพระมหาวงษ. หอสมดแหงชาต.

หนงสอใบลาน ๑๘ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล – ไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไม

ประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๗๐๗๔/๓-๒๐. ๑.๒) มหาวส. พระมหานามะ. พระบาลมหาวงส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบ

ลาน ๑๔ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๒๔๑/๑-๑๔.

๑.๓) มหาวส. พระมหานามะ. พระบาลมหาวงสปปกาสณพสดาร. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๔ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๒๔/๑-๑๔.

๑.๔) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวงส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๓๕๔/๑-๑๓.

๑.๕) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๒๙๖/๑-๒, ๕-๘ : ๘ก., ๙ : ๙ก.,๑๐-๑๓.

๑๙ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา [๓๘ - ๓๙] ๒๐ ดารงราชานภาพ, สมเดจกรมพระยา, เรองประดษฐานพระสงฆสยามวงศในลงกา

ทวป ฉบบมตชน, (กรงเทพมหานคร: มตชน, ๒๕๔๖), หนา ๓๐๑

๓๑

๑.๖) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส.,

ม.ป.ป. เลขท ๒๒๐๔/๑-๑๓. ๑.๗) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน

๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส.,

ม.ป.ป. เลขท ๒๒๘๗/๑-๑๓. ๑.๘) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน

๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๒๙๒/๑-๑๓.

๑.๙) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๓๔๖/๑-๑๓.

๑.๑๐) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๓๕๐/๑-๑๓.

๑.๑๑) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๔ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๒๙๔/๑-๑๔.

๑.๑๒) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน

๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. มฉลากหนงบอกชอคมภร ๑ แผน พระราชวรยาภรณ วดกลางวรวหาร จงหวดสมทรปราการ มอบให เมอวนท ๓๐ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๒๕. เลขท ๑๒๐๖๕/๑-๑๓.

๑.๑๓) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๔ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. หอสมดแหงชาตมผก ๑ – ๑๓ รวมอยกบเลขท ๑๑๙๙๐ มลปณณาสกปาล. พระ

ราชวรยาภรณ วดกลางวรวหาร จงหวดสมทรปราการ มอบให เมอวนท ๓๐ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๒๕. เลขท ๑๑๙๙๓/๑๐-๑๓.

๑.๑๔) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบทาชาด. ม.ป.ส.,

ม.ป.ป. มฉลากบอกชอหนงสอ ๑ แผน พระราชวรยาภรณ วดกลางวรวหาร จงหวดสมทรปราการ มอบให เมอวนท ๓๐ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๒๕. เลขท ๑๑๗๖๗/๑-๑๓.

๑.๑๕) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน

๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส.,

๓๒

ม.ป.ป. มฉลากบอกชอหนงสอ ๑ แผน พระราชวรยาภรณ วดกลางวรวหาร จงหวดสมทรปราการ มอบให เมอวนท ๓๐ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๒๕. เลขท ๑๑๘๘๐/๑-๑๓.

๑.๑๖) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๔ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบทานามน. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๓๔๙/๑-๑๔.

๑.๑๗) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๕ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๓๕๓/๑-๑๕.

๑.๑๘) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน

๑๕ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๓๗/๑-๓, ๑ก – ๓ก, ๕ – ๙, ๑๓: ๑๓ก, ๑๔,๒๒.

๑.๑๙) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน

๑๖ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมมไมประกบ. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๓๘/๑ - ๕, ๗ - ๘: ๘ก, ๙ – ๑๐, ๑๓: ๑๓ก, ๑๔: ๑๔ก, -๑๔ ช, ๑๕.

๑.๒๐) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน

๑๗ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล – ไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๔๒/๑, ๒-๓: ๒ ก –ตก, ๔-๖: ๖ก, ๗-๑๐, ๑๓, ๑๕- ๑๗.

๑.๒๑) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๕ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.

ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๓๗/๑-๓:๑ก – ๓ก, ๕ – ๙, ๑๓:๑๓ก, ๑๔, ๒๒. ๑.๒๒) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน

๑๘ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบรดนาดา. ม.

ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๔๘/๑ – ๑๗, ๒๐. ๑.๒๓) มหาวส. ม.ป.ต. พระมหาวงส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑

ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองรก ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป.

เลขท ๒๒๙๔/๑-๑๔. รวมอยกบเลขท ๘๘๓๗/ก สารสงคห. ๑.๒๔) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส (แปลยกศพท). หอสมดแหงชาต.

หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ทานยายองสราง, ม.ป.ป. มฉลากบอกชอหนงสอ ๑ แผน พระราชวรยาภรณ

วดกลางวรวหาร จงหวดสมทรปราการ มอบให เมอวนท ๓๐ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๒๕. เลขท ๑๑๘๘๗/๑-๑๓.

๓๓

๑.๒๕) มหาวส. ม.ป.ต. พระมหาวส (เผดจ). หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส.,

ม.ป.ป. เลขท ๑๑๕๐๑/ฌ/๒. หอม ๒ ผกรวมอยกบเลขท ๑๑๕๐๑/ก ปจพลกถา. ๑.๒๖) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส (เผดจ). หอสมดแหงชาต. หนงสอ

ใบลาน ๒๖ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบ

ธรรมดา. ม.ป.ส., พ.ศ. ๒๔๒๕. มฉลากถงผาขางในใสใบลาน บอกชอคมภร ๑ แผน พระราชวรยาภรณ วดกลางวรวหาร จงหวดสมทรปราการ มอบให เมอวนท ๓๐ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๒๕.เลขท ๑๒๑๗๑/๑-๔, ๖ – ๒๗.

๑.๒๗) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส (เผดจ). หอสมดแหงชาต.

หนงสอใบลาน ๑๐ ผก. อกษรขอม. ภาษาไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๓๔/๒ – ๓, ๗ – ๑๒, ๑๔, ๑๙.

๑.๒๘) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน

๑๖ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เจาอธการคลง ธมมรกขโต วดสวรรณคร อาเภอเมอง จงหวดสงขลา มอบให เมอวนท ๒๘ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๒๘. เลขท ๑๓๑๔๗/๑ – ๒, ๕ – ๖: ๖ก, ๗ – ๘, ๑๐ –

๑๑, ๑๓, ๑๗ – ๒๒. ๑.๒๙) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส (เผดจ). หอสมดแหงชาต. หนงสอ

ใบลาน ๑๕ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เจาอธการคลง ธมมรกขโต วดสวรรณคร อาเภอเมอง จงหวด

สงขลา มอบให เมอวนท ๒๘ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๒๘. เลขท ๑๓๑๕๑/๙ – ๑๒, ๑๔ – ๒๒, ๒๕ – ๒๖.

๑.๓๐) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบ

ลาน ๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๗๒๓๔/๑ – ๑๓.

๑.๓๑) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบ

ลาน ๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๒๓/๑-๑๓.

๑.๓๒) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.

ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๓๐. ๑.๓๓) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบ

ลาน ๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.

ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๒๔๓.

๓๔

๑.๓๔) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. พระ

มหาบญจนทรสราง พ.ศ. ๒๓๒๘. เลขท ๒๒๘๐/ ๑ – ๑๓ ๑.๓๕) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบ

ลาน ๑๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา.

อบาสกาแหวน, ปาน สราง พ.ศ. ๒๓๓๔. เลขท ๒๔๑๒/ ๑ – ๑๓. ๑.๓๖) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบ

ลาน ๑๔ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. พระยาพศาลสภผลสราง พ.ศ. ๒๔๑๑. เลขท ๒๔๒๘/ ๑ – ๑๔.

๑.๓๗) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๔ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. เลขท ๒๔๒๙/ ๑ – ๑๔.

๑.๓๘) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวสปกรณ . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๕ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบทาชาดเขยนลายทอง. พระยาศรสหเทพ (เพง) สราง พ.ศ. ๒๓๕๖.(ร. ๒) เลขท ๒๓๕๒/ ๑

– ๑๕. ๑.๓๙) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบ

ลาน ๑๖ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๐๒/ ๑ – ๑๖.

๑.๔๐) มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวงส (เผดจ) . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๒๓ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ประสกเกด สกานวน, ตาแกว ยายแกว, อบาสกเสก – สกาเมน และ

อบาสกาโจสราง. ม.ป.ป. เลขท ๔๓๕๗/ ๑ – ๒๓.

๒) คมภรมหาวงศฉบบแปล คมภรมหาวงศไดรบการแปลเปนภาษาตาง ๆ หลายภาษา การแปลคมภร

มหาวงศเปนภาษาไทยมหลายครง คมภรฉบบแปลภาษาไทยทปรากฏหลกฐานชดเจน มดงน

๒.๑) คมภรมหาวงศฉบบแปลเปนภาษาไทยในสมยรชกาลท ๑ พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ

ใหมการแปลคมภรมหาวงศขน เมอจลศกราช ๑๑๕๘ พทธศกราช ๒๓๓๙ ดงมความ

ปรากฏในบานแผนกวา

๓๕

วน ๖ ขน ๙ คา เดอน ๖ จลศกราช ๑๑๕๘ ปมะโรงอฐศก สมเดจพระบรมธรรมฤกมหาราชาธราชเจา พระองคเปนสาสนปถมภกยกพระพทธศาสนาเสดจ

ออก ณ พระทนงจกรพรรดพมาน หมมขมนตรกระวราชปโรหตาจารยเฝาพระบาทบงกชมาศ จงมพระราชบรหารดารสสงขนสนทรโวหารผวาทพระอาลกษณใหชาระเรองพระมหาวงศทราชบณฑตยแตงทลเกลา ฯ ถวายใหถกตองตามวาระพระ

บาฬ พระธรรมปโรหตแตง ขนสนทรโวหารผวาทพระอาลกษณชาระแลว ดารสสงใหเชญไป ผเดยงปฤกษาสมเดจพระสงฆราช พระราชาคณะ เหนพรอมกน๒๑

คมภรมหาวงศฉบบแปลเปนภาษาไทยซงพระยาธรรมปโรหตหรอตอมาคอพระยาธรรมปรชา (แกว) เปนผแปลนน มจานวน ๓๖ ปรจเฉท และไดรบการตพมพเปนเลม

หนงสอครงแรก เมอ รศ. ๑๒๙ ตรงกบ ป พ.ศ. ๒๔๕๔ เปนหนงสอ ๒ เลม มชอหนงสอวา “มหาวงษ พงษาวดารลงกาทวป” ถอเปนฉบบหลวง ในหอพระสมดวชรญาณ

๒.๒) คมภรมหาวงศฉบบแปลเปนภาษาไทยในสมยรชกาลท ๓

ในรชกาลพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว โปรดฯใหแปลเนอความในคมภรมหาวงศบางบทจารกไวทวดพระเชตพนพมลมงคลาราม ในวหารพระไสยาสน ทผนงบนหนาตาง โดยแบงเปนหอง ๆ มทงหมด ๓๒ หอง โดยเรมตงแตหองท ๑ ซงมความวา

หองนตนเรองมหาวงศ ตงแตพระเจาวงคราชไดราชธดาพระเจากลงคราชมาเปนมเหษ มพระราชบตรพระองค ๑ ใหนามชอนางสปราชบตร แลวพระราชบดาใหประชมเนมตกาจารยดพระลกษณะพระราชธดา ราชปโรหตทงปวงทานายวา พระราชบตรจะไดเปนภรรยาพระยาราชสห ครนนางเจรญขนมสรรปงามยงนก แต

สนดานนนลามก พระราชบดาขบเสยจากเมอง นางกเทยวทาอนาจารดวยบรษชาวชนบทหลายแหง วนหนงนางเดรทางไปกบพวกพอคาหาบ พบราชสหทกลางปา พาณชทงปวงกลวหนไปสน นางเดรเขาหาราชสห ๆ กยงนางขนสหลงแหงตนพา

ไปรวมสงวาสกจยงถาอนเปนทอย หองท ๑ น มเนอเรองตรงกบคมภรมหาวงศบทท ๖ คาถาท ๑-๘ จารกหองสดทาย คอ หองท ๓๒ จบลงในตอนทวา

หองนพระเจาอภยทฐไดเมองมเหรนครแลวยกไปตเมองอนราธ ตงมนอยเชงเขากาฬบรรพต สงขาวสารสงครามไปแจงแกพระเจาเอฬารราช ๆ กแตงทฆชนตโยธาเปนทพหนา พระองคกทรงชางพลายมหาบรรพตยกพลออกมาจะทาสงคราม ฝายพระมารดากแตงเลศอบายใหพระเจาอภยทฐราชบตรจดทพเปน ๓๑ กอง ผกรป

หนเปนกษตรยขชางเปนนายทพทกกองออกมาตงรบ ฝายทฆชนตถอดาบเขนโจนขนสง ๑๘ ศอก ฟนรปหนกบคอชางขาดถง ๓๑ ทพ แลวกไลฆาพลมาถงหนา

๒๑ วรรณกรรมรตนโกสนทร เลม ๑ พระคมภรมหาวงศ, หนา ๑

๓๖

ชางพระทนง จงโจนขนเพอจะฟนสรนมลอนยนขวางทางอย สรนมลเบยงเขนรบทฆชนตพลาดตกลงมานอนควาอย สรนมลกแทงดวยหอก ทฆชนตขาดใจตาย

พระเจาอภยทฐกขบพระยากณฑลหตถไลตดตาม ครนทนเขาทหนาพระตาหนกนอกเมอง กษตรยทง ๒ กทาสงครามกน พลทง ๒ ฝายกรบพงกนเปนสามารถ ฝายพลายบรรพตกญชรเสยทใหหลงแกขาศก พระเจาอภยทฐกพงพระแสงโตมรถก

ปฤษฎางคพระเจาเอฬารราชตลอดถงหลงชางทนงลมลงถงแกอสญกรรมพรอมกน พระเจาอภยทฐกทาการบชาเปนอนมาก พระองคกไดกรงอนราธและเมองทมฬถง ๓๒ เมองดวยประการฉะน

หองนมเนอเรองตรงกบบทท ๒๕ คาถาท ๔๘-๗๕ ของคมภรมหาวงศ

จะเหนไดวา คมภรมหาวงศมการแปลตอกนมาเปนระยะ และไดรบการจารกไวทผนงวหารในวดพระเชตพน ซงเปนสถานทสาหรบใหคนมาศกษาหาความร การจารกคาแปลคมภรมหาวงศไวเชนนเปนการเผยแผความรเกยวกบเนอหาของวรรณคดประเภท

พงศาวดาร เปรยบเหมอนเปนหองสมดของมหาวทยาลยในปจจบน ขอนแสดงถงความสาคญของคมภรมหาวงศไดเปนอยางด

๒.๓) คมภรมหาวงศฉบบแปลเปนภาษาไทยในสมยรชกาลท ๕

ในปพทธศกราช ๒๔๖๓ สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพรบสงใหพระยาปรยตธรรมธาดา (แพ ตาละลกษมณ) แปลคมภรมหาวงศเพมเตมตอจากฉบบหลวง ๒ เลม คอตงแตปรจเฉทท ๓๗ จนถงปรจเฉทท ๖๔ รวม ๒๘ ปรจเฉท และไดตพมพเปนครงแรกในงานพระราชทานเพลงศพ มหาอามาตยโท พระยาอรรถการประสทธ (คณ

ดลก) เมอป พ.ศ. ๒๔๖๓ คมภรมหาวงศฉบบน ตอมา ในป พ.ศ. ๒๕๓๔ กองวรรณคดและ

ประวตศาสตร กรมศลปากร ไดจดพมพเปนวรรณกรรมรตนโกสนทร เลม ๑ โดยพมพ

รวมเปน ๑ เลม มทงหมด ๖๔ ปรจเฉท ในจานวนน ไมมปรจเฉทท ๓๓ ปรจเฉทท ๔๐ และปรจเฉทท ๔๓ (ไมมมาแตเดม) ขณะทพบวาปรจเฉทท ๓๗ และปรจเฉทท ๓๘ ซากน ๒ ครง แตเรยกชอตางกนและเนอหาเชอมตอกน จงนาจะเปนการลาดบหวขอผด

ตงแตฉบบจารในใบลาน ๒.๔) คมภรมหาวงศฉบบแปลเปนภาษาไทย ของมหาวทยาลยมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย

๓๗

คมภรมหาวงศฉบบน เปนฉบบทมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยดาเนนการแปลโดยมอบหมายใหผวจยเปนผแปลทงภาค ๑ และภาค ๒ คมภรมหาวงศ

ฉบบแปลภาษาไทย๒๒นจงถอเปนฉบบแปลจบบรบรณเปนครงแรก คมภรมหาวงศแปลฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ใชตนฉบบคมภร

มหาวงศฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ทปรวรรตจากตนฉบบของศรลงกาฉบบพมพเมอ

พ.ศ. ๒๕๐๒ ทดาเนนการตรวจชาระโดยทานพทธทตตเถระ โดยไดตนฉบบบาลอกษรสงหฬจากพระอาจารยมหาแสวง โชตปาโล ผอานวยการอภธรรมโชตกวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เจาอาวาสวดศรประวต จงหวดนนทบร พรอมกบตนฉบบทปรวรรตเปนบาลอกษรไทย โดยพระโสมานนทะภกษชาวศรลงกา นกายสยามวงศ ซงเปนฉบบ

พมพดดจานวน ๓๐๐ หนากระดาษฟลสแกป ตนฉบบของศรลงกานน มความยาว ๙๙ บท รวมภาคผนวก นบจานวนคาถาได ๑๐,๐๑๐ คาถา (หนงหมนสบคาถา) มความหนา ๗๒๘ หนากระดาษ แตเมอปรวรรตจดพมพเปนบาลอกษรไทย จดรปเลมแลว ม

ความหนาประมาณ ๙๐๐ หนากระดาษ เมอรวมคาอนโมทนา บทนา ดรรชน และอน ๆ กตกประมาณ ๑,๐๐๐ หนากระดาษ จงแบงจดพมพเปน ๒ ภาค (๒ เลมหนงสอ) คมภรมหาวงศฉบบมหาจฬาฯ จงแบงเปน ๒ เลม

๒.๓ คมภรมหาวงศกบวรรณคดบาลทเกยวของ

วรรณคดบาลมหลายประเภท เฉพาะประเภททเกยวกบพงศาวดารกมหลายคมภร คมภรทเกาแกทสดคอคมภรพทธวงศ วาดวยวงศแหงพระสมมาสมพทธเจา ๒๕ พระองค มพระทปงกรสมมาสมพทธเจาเปนตน ซงจดเปนสวนหนงของพระไตรปฎกเลมท

๓๓ คมภรทเกาแกเปนลาดบถดมาคอทปวงศ แตงกอนคมภรมหาวงศ สภาพรรณ ณ บางชาง ไดศกษาประวตวรรณคดบาลในอนเดยและลงกาแลวกลาวถงวรรณคดประเภทวงศไว ๘ คมภร ไดแก คมภรทปวงศ คมภรมหาวงศ คมภรจฬวงศ คมภรมหาโพธวงศ

คมภรถปวงศ คมภรหตถวนคลลวหารวงศ คมภรทาฐาวงศหรอคมภรทนตวงศ (ทาฐาธาตวงศ) และคมภรอนาคตวงศ๒๓ คมภรบางเรองแมจะจดเขาในวรรณคดประเภทวงศเหมอนกนแตอาจไมมความเกยวของกบคมภรมหาวงศ ผวจยจะไมนามาพจารณาในงานวจยนเพราะอยนอกขอบเขตของการวจย ผวจยจะศกษาวรรณคดบาลทเกยวของกบคมภร

มหาวงศในฐานะเปนตนแบบหรอเปนแหลงขอมลในการแตงคมภรมหาวงศ และคมภรทพบ

๒๒ พระมหานามเถระ, คมภรมหาวงศ, แปลโดย สเทพ พรมเลศ, พระนครศรอยธยา :

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

๒๓ ดรายละเอยดใน สภาพรรณ ณ บางชาง, ประวตวรรณคดบาลในอนเดยและลงกา,

(กรงเทพมหานคร : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๖), หนา ๓๙๕.

๓๘

รายชอปรากฏอางองอยในเนอหาของคมภรมหาวงศเทานน ไดแก คมภรทปวงศ คมภรจฬวงศ คมภรทาฐาธาตวงศหรอทนตวงศ คมภรเกสธาตวงศ๒๔ คมภรโพธวงศหรอมหา

โพธวงศ คมภรถปวงศ คมภรหตถวนคลลวหารวงศ คมภรอนาคตวงศ วรรณคดบาลเหลานมความเกยวของกบเนอหาของคมภรมหาวงศดงมรายละเอยดตอไปน

๒.๓.๑ คมภรทปวงศ

คมภรทปวงศ เปนคมภรทเกาแกทสดแสดงเรองราวการสงคายนา ๓ ครง และเรองราวพระราชวงศทปกครองประเทศศรลงกา แสดงเรองราวทพระสงฆแตกแยก

ออกเปนนกายตาง ๆ และเชอกนวา คมภรทปวงศนเปนคมภรทไดรบการชาระปรบปรงเปนคมภรมหาวงศ เพราะเนอหาของคมภรทปวงศและเนอหาของคมภรมหาวงศตรงกนโดยมาก ในคมภรมหาวงศบทท ๓๘ ไดกลาวถงคมภรมหาวงศดงเนอความวา

ทตวา สหสส ทเปต ทปวส สมาทส๒๕ คาแปล (พระเจาธาตเสน) พระราชทานทรพย ๑,๐๐๐ ทรงชกชวนใหแสดง

คมภรทปวงศ

๒.๓.๒ คมภรจฬวงศ

คมภรจฬวงศหรอจลลวงศ ปรากฏชอในคมภรมหาวงศซงเปนตนฉบบทใชในการวจยนดงขอความวา

อจเจว นจฉย กตวา จนเตนโต มนชาธโป

มหาวสมห ราชน จลวเส จ ราชน๒๖ คาแปล....พระราชาทรงพระราชดารถงพระราชประวตของพระราชา (ทระบ) ใน

คมภรมหาวงศและในคมภรจลวงศ

สภาพรรณ ณ บางชาง ไดกลาวถงคมภรจลวงศวาเปนผลงานทตอเนองจากคมภรมหาวงศ แตมใชผลงานของผเขยนคนเดยวกน(พระมหานาม) แตเปนงานทกระทาตดตอกนเปนเวลานาน ดงทสภาพรรณกลาววา

ผเขยนทเรมงานตอจากมหาวงศ คอ พระธมมกตต ตามประวตกลาววา ทานเดนทางมาจากพมาในสมยพระเจาปรกกรมพาหท ๒ ในชวงครสตศตวรรษท ๑๓ ซงถอไดวาเปนสมยทเรมตนการเขยนจฬวงศ พระธมมกตตคงจะไดเขยนประวตของกษตรยลงกาตอจากมหาวงศมาจบทสมยของพระเจาปรกกรมพาหท ๒ ซง

ทานมชวตอย ตอจากนนเปนงานของกวทานอน จฬวงศเปนผลงานทตอจาก

๒๔ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๐๖

๒๕ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๙๖.

๒๖ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๔๕.

๓๙

มหาวงศผรจนาไดเรมตนงานจากปรจเฉทหรอบทท ๓๘ เปนตนไป ตงแตบทท ๓๘ ถงบทท ๗๙ เปนเรองของกษตรยทงหมด ๗๘ พระองค ตงแตสมยของพระ

เจาสรเมฆวณณะถงพระเจาปรกกรมพาหท ๑ กษตรยทมชอเสยงและมพระราชกรณยกจมากทสดคอ พระเจาปรกกรมพาหท ๑ พระองคทรงสามารถยตความแตกแยกของคณะสงฆในลงกาซงแตกแยกเปนฝายมหาวหาร อภยครวหารและเช

ตะวนวหารได เปนเหตใหพทธศาสนาในลงการงเรอง มพระภกษจากทอนเดนทางเขามาศกษาพระธรรมวนยกบพระสงฆในลงกามาก บทท ๗๓ ถง ๗๙ เปนเรองเกยวกบพระเจาปรกกรมพาหโดยเฉพาะ บทท ๘๐ เปนเรองของกษตรย ๑๖ พระองค กลาวอยางสนและรวบรด บทท ๘๑ เปนเรองของพระเจาวชยพาหท ๒

บทท ๘๒ ถง ๘๖ เปนเรองของพระเจาปรกกรมพาหท ๒ ตงแตบทท ๘๗ ถงบทท ๑๐๐ เปนเรองระหวางสมยของพระเจาวชยพาหท ๓ จนถงสมยของพระเจากตตสรราชสหะ บทสดทาย บทท ๑๐๑ กลาวถงพระเจาแผนดน ๒ องค คอ

พระเจาสรราชาธราชสหะ และพระเจาสรวกกราชสหะ วาพระเจาแผนดนองคแรกทรงมความสนใจศาสนาเปนพเศษ อาศยหลกเมตตาธรรมเปนหลกของการปกครองแตกษตรยองคตอมาคอ พระเจาสรวกกราชสหะเปนผประพฤตตวไมเหมาะสมได

คาขายของเถอนและเขาเลนการเมอง อาศยพระราชอานาจฉอโกงประชาชนเปนเหตใหประเทศลงกาเกดความวนวาย จนทสดประเทศลงกากตกเปนเมองขนขององกฤษ พงศาวดารอนยงใหญของลงกากจบลงอยางนาเศรา คอ จบลงดวยการสนสญของราชวงศกษตรยแหงลงกาซงสบตอเนองกนมาเปนเวลานานตงแต พ.ศ.

๑ คอ สมยของพระเจาวชย ในอกแงหนงกตองถอวา พงศาวดารทงมหาวงศและจฬวงศเปนงานทสมบรณ คอ เรมและจบอยางบรบรณ คงหายากทจะมประเทศใดมหลกฐานทเกยวกบพระราชวงศครบถวนแตตนจนจบราชวงศอยางพงศาวดารของ

ลงกา ในการแตงคมภรจฬวงศมเรองประเภทอลงการคอเรองเหลอเชอแบบมหาวงศนอยซงมลกษณะเปนประวตศาสตรมาก๒๗

๒.๓.๓ คมภรทาฐาวงศหรอคมภรทนตวงศ (ทาฐาธาตวงศ)

คมภรทาฐาวงศ วาดวยประวตพระทนตธาตหรอพระธาตเขยวแกวของพระพทธ

เจา พรรณนาความสาคญของพระทนตธาตทมตอความศรทธาของชาวลงกา ผแตงคอพระมหาเถรธมมกตต แหงเมองปลตต ศษยของพระสารบตร ผลงานเลมอนของทานคอสารตถทปนฎกา สารตถมญชสาฎกา รตนปญจกฎกา ทานแตกฉานทงภาษาสนสกฤตและบาลใน

ดานไวยากรณและวธการประพนธ มความรในวชาตรรกศาสตร มความรดานศาสนาเปน

๒๗ เรองเดยวกน, หนา ๔๐๘

๔๐

เยยม และไดรบการยกยองวาเปนราชครในรชสมยของพระเจาปรกกมพาหท ๒ เนอหาโดยยอของคมภรทาฐาวงศแบงเปน ๕ ปรจเฉท คอ

ปรจเฉทท ๑ กลาวถงเรองของพระพทธเจาเมอครงเกดเปนสเมธดาบส ในสมยพระพทธเจาทปงกร จนถงการประสตของเจาชายสทธตถะ การออกบวช การตรสร เปนการเลาตามธรรมเนยมการแตงคมภรประเภทวงสะหรอวงศ

ปรจเฉทท ๒ หลงจากพระพทธเจาตรสรแลวเสดจมาลงกา ๓ ครง หลงจากการเสดจดบขนธปรนพพาน โทณพราหมณไดแบงพระสารรกธาต และสวนหนงทไดรบคอพระทนตธาต เขาไดมอบใหพระเจาพรหมทตตะผครองเมองกลงครฐ พระเจาพรหมทตตะไดสรางเจดยเปนทประดษฐานพระทนตธาตนน และไดรกษาสบตอกนมาอยางดจนถงสมย

ของพระเจาคหะสวะ มหาอามาตยทานหนงของพระองคไดนบถอบชาพระทนตธาตมาก เปนเหตใหนกบวชในศาสนาพราหมณไมพอใจกลาวหาพระเจาคหะสวะตอพระเจาปณฑวานบถอสงอนนอกจากพระพรหม พระศวะ ขอใหลงโทษพระเจาคหะสวะผอยใตการปกครอง

ของแควนปณฑ พระเจาปณฑทรงสงจตตยานะไปจบกมพระเจาคหะสวะ แตจตตยานะกลบเลอมใสในคณวเศษของพระทนตธาต ปรจเฉทท ๓ พระเจาคหะสวะนาพระทนตธาตไปเขาเฝาพระเจาปณฑ พระเจาปณฑสงใหทาลายแตไมสาเรจจงเกดเลอมใสในปาฏหารยของ

พระทนตธาต ปรจเฉทท ๔ เจาชายทนตกมาร พระโอรสของกษตรยแหงกรงอชเชนไดเดนทางมานมสการพระทนตธาตทกลงคะ ไดอภเษกกบพระธดาของพระเจาคหะสวะ ตอมามศตรยกทพมาทาสงคราม พระเจาคหะสวะจงรบสงใหเจาชายทนตกมารกบพระธดานาพระทนตธาตหนภยสงครามไปลงกา เพอมอบแกพระสหายคอพระเจามหาเสนะ ปรจเฉท

ท ๕ ทงสองคนมาถงลงกาเมอพระเจามหาเสนะสนพระชนมพอด จงเขาเฝาพระเจากตตสรเมฆ ผเปนพระราชโอรสของพระเจามหาเสนะและไดเปนกษตรยลงกาในเวลานน ครนพระเจากตตสรเมฆไดเหนปาฏหารยของพระทนตธาตแลวทรงเกดความเลอมใสจงใหแหพระ

ทนตธาตใหประชาชนไดชมโดยทวกนและโปรดใหประกาศเปนประเพณทกป๒๘ เนอความของคมภรมหาวงศกลาวความตอนหนงอางองทาฐาธาตวงศวา “ในป

ท ๙ แหงรชสมยของพระเจาสรเมฆวรรณ นางพราหมณคนหนง นาพระธาตเขยวแกวของ

พระพทธเจาจากแควนกาลงคะมาไวทลงกาทวป พระเจาแผนดนทรงรบพระธาตเขยวแกวตามวธททานบรรยายไวในทาฐาธาตวงศ ขอความนแสดงวา คมภรมหาวงศเกยวของกบคมภรทาฐาธาตวงศในฐานะเปนแหลงขอมลแหลงหนง แตเนอความทอางถงคมภรทาฐาธาตวงศนเปนตอนทสนนษฐานวาแตงโดยพระธมมกตต ในสมยพระเจาปรกกมพาหท ๑ ไมใช

ตอนทแตงโดยพระมหานาม

๒๘ ด สภาพรรณ ณ บางชาง, ประวตวรรณคดบาลในอนเดยและลงกา,

(กรงเทพมหานคร: สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๖), หนา ๔๑๕ - ๔๑๖

๔๑

๒.๓.๔ คมภรเกสธาตวงศ

คมภรเกสธาตวงศเปนคมภรหนงทคมภรมหาวงศไดอางถง แตยงไมมตนฉบบในการตรวจสอบ คมภรมหาวงศกลาววา ในรชกาลพระเจากสสปะท ๑ สลากาฬไดหน

ราชภยไปอนเดยพรอมกบพระเจาโมคคลลานะ เขาบวชเปนสามเณรพานกอยทโพธมณฑวหาร คอยถวายการดแลพระสงฆ พระสงฆจงเรยกชอวา อมพสามเณร ตอมา สามเณรไดพระเกสธาตตามวธททานบรรยายไวในเกสธาตวงศ๒๙ นามาทเกาะลงกาในรชสมยพระเจาโมคคลลานะท ๑ พระองคทรงสรางเรอนพระปฏมาบรรจพระเกศธาตไวในผอบทรง

สกการะบชาอยางยง๓๐ การทคมภรมหาวงศกลาวถงคมภรเกสธาตวงศแสดงวาไดใชคมภรนเปนขอมลในการแตงคมภรมหาวงศ

๒.๓.๕ คมภรมหาโพธวงศ

คมภรมหาโพธวงศ วาดวยประวตของตนพระศรมหาโพธ ทพระพทธเจาทรง

ประทบนงในวนตรสร เนอเรองเรมตงแตการบาเพญบารมในสมยของพระพทธเจา ๒๔ พระองค คลายเนอหาในคมภรพทธวงศ การประสตของเจาชายสทธตถะ การตรสรใตตนพระศรมหาโพธ การปลกตนโพธในเขตเชตวนโดยพระอานนท การเลาเรองกาลงคชาดก

แกพระอานนท การปรนพพานของพระพทธเจา การสงคายนา ๓ ครงในอนเดย การนาพระพทธศาสนามาประดษฐานในลงกาทวปโดยพระมหนทเถระ พระนางสงฆมตตานาหนอพระศรมหาโพธจากอนเดยมาลงกา การปลกตนพระศรมหาโพธทเมองอนราธประ พธโพธบชา

ในคมภรมหาโพธวงศไมไดกลาวถงผแตงไว แตคมภรยคหลง คอ เอลโพธวงศ หนงสอแปลมหาโพธวงศเปนภาษาสงหลโดยพระสรณงกร หนงสอโพธวงสปรกกาหรอธรรมปทปกา และหนงสอสาสนวงศกลาวไวตรงกนวาแตงโดยพระอปตสสะ

สภาพรรณ ณ บางชาง กลาววา “เนอหาหลายตอนในคมภร (มหาโพธวงศ) นโดยเฉพาะตอนทกลาวถงการสงคายนาในอนเดยเปนตนจนมาถงการทพระมหนทเถระนาพทธศาสนามาเผยแพรในลงกานน ไดคดขอความมาจากคมภรสมนตปาสาทกาของพระ

พทธโฆสะ และบทประพนธรอยกรองคาถากคดมาจากคมภรมหาวงศ” ๓๑ จากการตรวจสอบเนอหาในคมภรมหาวงศ ผวจยพบวาคมภรมหาวงศได

กลาวถงคมภรมหาโพธวงศดงความวา “เพอความดารงมนแหงพระสทธรรม พระเจาสรวรปรกกมนรนทสหะ (พ.ศ.๒๒๔๘ หรอ ๒๒๕๐ - ๒๒๘๐)โอรสของพระเจาวมลธมมสรยะจง

ทรงนมนตสามเณรสรณงกรผรอบรผประสงคสมโพธญาณอนสะอาดหมดจด ใหรจนาคมภร

๒๙ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๗๘ ๓๐ ด มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๐๖ ๓๑ สภาพรรณ ณ บางชาง, ประวตวรรณคดบาลในอนเดยและลงกา, หนา ๔๐๘

๔๒

พระธรรมชอสารตถสงคหะประดบดวยบท(คนถะ) ๑๑,๐๐๐ บท รบสงใหรจนาอรรถกถาอธบายความคมภรมหาโพธวงศเปนภาษาลงกา” ๓๒ จากขอความนแสดงวาคมภรมหาโพธ

วงศแตงขนกอนรชกาลน ๒.๓.๖ คมภรถปวงศ

คมภรถปวงศเปนตานานแสดงประวตการสรางพระสถปสาหรบประดษฐานพระบรมสารรกธาตของพระพทธเจาในพทธศาสนาฝายเถรวาท ม ๑๖ ปรจเฉท มเนอหาโดยสรป คอ

ตอนท ๑ เปนคาถารอยกรองนาเรอง อธบายสาเหตของการแตงคมภรถปวงศวาคมภรนมอยแลวแตเปนภาษาสงหลและภาษามคธ แตยงมขอบกพรองจงแตงขนใหม สนนษฐานวาฉบบภาษามคธทกลาวถงคอคมภรเจตยวงศอรรถกถาซงมกลาวถงในมหาวง

สฎกา๓๓ ตอนท ๒ อธบายความหมายของคาวา “ถป” ทแปลวาสถป คอเปนทบรรจ

พระอฐธาตของพระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา พระสาวกของพระพทธเจา และพระเจา

จกรพรรด เลาถงเรองการสรางพระสถปบรรจพระธาตของพระพทธเจา ๒๔ พระองค ตอนท ๓ แสดงพทธประวตตงแตการเสดจจากสวรรคชนดสตมาประสตเปน

เจาชายสทธตถะ การตรสร การประกาศธรรม จนถงเสดจดบขนธปรนพพาน โทณพราหมณแบงพระมสารรกธาต การสรางพระสถปเกบรกษาพระสารรกธาต และพระ

สารรกธาตทรามคามถกอญเชญไปลงกา ตอนท ๔ กลางถงพระเจาอโศกทรงสรางพระเจดย ๘๔,๐๐๐ องค เพอ

กระจายพระสารรกธาต การเผยแผพระพทธศาสนาไปลงกาโดยพระมหนทะเถระ พระเจา

เทวานมปยตสสะทรงสรางพระสถปแหงแรกในลงกา การสรางพระสถปในสมยของพระเจาทฏฐคามณ

ตอนท ๕ สรปเรองและบอกประวตผแตงวาคอพระวาจสสระ เปนญาตกบพระ

เจาปรกกรมพาห เปนทปรกษาประจาธรรมาคารของพระเจาปรกกรมพาห และบอกผลงานการประพนธของทานคอ ลนตถปปกาสน อรรถกถาแหงปฏสมภทามรรค๓๔ อตถทปนา

๓๒ มหานามาท, มหาวโส ทตโย ภาโค, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพวญญาณ,

๒๕๔๑), หนา ๓๒๘. ๓๓ G.P. Malalasekera, Pali Literature in Ceylon, Londom : 1928, p. 217,

อางถงใน สภาพรรณ ณ บางชาง, ประวตวรรณคดบาลในอนเดยและลงกา, หนา ๔๑๐.

๓๔ คมภรลนตถปปกาสน เปนคมภรอธบายเนอหาลลบของคมภรปฏสมภทามรรค สวน

อรรถกถาปฏสมภทามรรคนน ไดแก คมภรสทธมมปปกาสน ผลงานของพระมหานามเถระผแตงคมภร

มหาวงศ.

๔๓

อธบายสจจสงเขป อตถปปกาสนาอธบายวสทธมรรค ผลงานเหลานทาใหทราบวาทานเปนศษยของพระสารบตร ในสมยของพระเจาปรกกรมพาหท ๑

สภาพรรณ ณ บางชาง แสดงทรรศนะวา คมภรถปวงศเปนเรองทผสมผสานความเชอบางอยางของชาวพทธ เชน เรองพระพทธเจาและพระโพธสตวในอดตชาตกบประวตการสรางสถปซงมเคาความจรงทางประวตศาสตร๓๕

๒.๓.๗ คมภรหตถวนคลลวหารวงศ

คมภรหตถวนคลลวหารวงศ เลาเรองประวตการสรางวหารชอหตถวนคลละ ณ มลยประเทศ มงแสดงการเสยสละของพระเจาสรสงฆโพธ ยกยองพระเจาสรสงฆโพธวาเปนพระโพธสตว มเนอหาทงหมด ๑๑ ปรจเฉท เรมจากการเกดของสงฆโพธ สงฆโพธ

เลอมใสในพทธศาสนา สงฆโพธกบสหาย ๒ คน คอ สงฆตสสะและโคฐาภยะ การบาเพญบารม ๑๐ ประการขอสงฆโพธ การปกครองประเทศ โคฐาภยชงราชสมบต พระเจาสงฆโพธบรรลอรหตผล พระเจาสงฆโพธตดเศยรใหคนยากจนคนหนงนาไปรบรางวล

จากพระเจาโคฐาภย พระเจาโคฐาภยสรางหตถวนคลลวหาร เทดพระเกยรตพระเจาสงฆโพธ กลาวถงพระเจาอปตสสะทรงสรางปราสาทใกลวหาร การทานบารงหตถวนคลลวหารในสมยพระเจาวชยพาหท ๓ พระเจาปรกกรมพาหท ๒ ผเปนพระโอรสของพระเจาวชยพาหท ๓ ทรงสรางเจดยในบรเวณหตถวนคลลวหาร คมภรหตถวนคลลวหารวงศมความ

เกยวของกบคมภรมหาวงศ บทท ๘๑ – ๘๓ สภาพรรณ ณ บางชาง ไดตงขอสงเกตเกยวกบผแตงคมภรนวา คมภรนมไดกลาวถงชอของผแตง แตนาจะมชวตอยในสมยพระเจาปรกกมพาหท ๒ และแตงในโอกาสทพระเจาปรกกรมพาหท ๒ ทรงสรางพระเจดยท

วดนน๓๖ ผวจยเหนวา คมภรมหาวงศกลาวถงการบาเพญพระราชกศลตาง ๆ ของพระเจาปรกกมพาหท ๒ และกลาวถงพระเถระทมชอเสยงนามวา ธมมกตต จงเปนไปไดทผแตงคมภรนจะเปนพระธมมกตต

๒.๓.๘ คมภรอนาคตวงศ

คมภรอนาคตวงศวาดวยประวตของพระศรอรยเมตไตรย ผจะเปนพระพทธเจาในอนาคต แตงเปนคาถาทงหมด ๑๔๒ คาถา ผแตงยกเนอความใหเปนพระวาจาของพระพทธเจา เรมเรองวาพระสารบตรทลถามถงพระพทธเจาในอนาคต พระพทธเจาจงทรงแสดงประวตของพระศรอรยเมตไตรยวา พระศรอรยเมตไตรยจะมาบงเกดในอนเดยทเมอง

เกตมด ในตระกลพราหมณนามวา อชตะ จะเสวยโลกยสขนาน ๘,๐๐๐ ป แลวละทงโลกยสขแสวงหาโมกขธรรมจนตรสรแลวทรงสงสอนพระศาสนา เกยวกบผแตง คมภรคนธ

๓๕ สภาพรรณ ณ บางชาง, ประวตวรรณคดบาลในอนเดยและลงกา, หนา ๔๑๑. ๓๖ เรองเดยวกน, หนา ๔๑๔,

๔๔

วงศหรอจฬคนถวงศของพระภกษชาวพมากลาววา พระกสสปะเปนผแตงอนาคตวงศ แตไมไดบอกรายละเอยดของผแตง คมภรอนาคตวงศเปนคมภรหนงทปรากฏในบานแผนก

ของคมภรไตรภมพระรวง๓๗ คมภรนไมมเนอหาทเกยวของกบคมภรมหาวงศโดยตรง แตเปนคมภรธรรมเลมหนงทไดนาไปลงกาพรอมกบคมภรมหาวงศ ใน พ.ศ. ๒๒๙๙ สมยพระเจาบรมโกษฐ

การศกษาคมภรทเกยวของนทาใหทราบวา คมภรมหาวงศชวงทแตงโดยพระมหานามบทท ๑ – ๓๗ นน ไดรบอทธพลจากคมภรทเกาแกมาก ๒ เลม คอคมภรทปวงศ และคมภรมหาวงศเดมททานกลาวไวในตอนตนคาถาปรารภวา ทานเรยบเรยงขนโดยการตดตอปรบปรงคมภรมหาวงศเดม แตเนองจากคมภรมหาวงศบทอน ๆ ตอจากนน ม

การแตงเพมเตมหลายครง โดยผแตงหลายคนและมระยะเวลานานจงไดรบอทธพลจากคมภรอน ๆ อกหลายคมภรดงทกลาวมา แมคมภรมหาวงศจะเปนคมภรทแตงจบโดยสมบรณ แตความหลากหลายของแหลงขอมลและระยะเวลาทยาวนานยอมสะทอนคณคาทแตกตางตาม

ยคสมย

๒.๔ เนอหายอของคมภรมหาวงส

คมภรมหาวงศมเนอหามาก ในเบองตนจงควรทราบการแบงเนอหาคมภร

มหาวงศเพอกาหนดขอบเขตเนอหาสาระ แตการแบงเนอหาของคมภรพบวา ทรรศนะของนกวชาการมความแตกตางกนในการแบงเนอหา กลาวคอ

โสมปาละ ชยวารธนะ (Somapala Jayawardana) ชาวศรลงกา ผแตงหนงสอ

คมอวรรณคดบาล (Handbook of Pali Literature) ไดแบงมหาวงศออกเปน ๕ ภาค เพอสะดวกแกการอางอง โดยแบงเปน

ภาค ๑ บทท ๑ ถงบทท ๓๗ (คาถาท ๕๒ บางฉบบเปนคาถาท ๕๐)

ภาค ๒ บทท ๓๗ (คาถาท ๕๓) ถงบทท ๗๙ ภาค ๓ บทท ๘๐ ถงบทท ๙๐ (คาถาท ๑๐๔) ภาค ๔ บทท ๙๐ (คาถาท ๑๐๕) ถงบทท ๑๐๐ ภาค ๕ บทท ๑๐๑

๓๗ ด เรองเดยวกน, หนา ๔๑๗ – ๔๒๓, และด พระนนทปญญาจารย, จฬคนถวงศ

ประวตยอคมภรทางพระพทธศาสนา, แปลโดย สร เพชรไชย, (กรงเทพมหานคร : บรษทธนาเพรส

แอนด กราฟฟค จากด, ๒๕๒๖), หนา ๑๐.

๔๕

สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงแบงเปน ๖ ตอน ตามยคสมยของผแตง คอ

ตอนท ๑ บทท ๑-๓๘ พระมหานามเถระแตง ตอนท ๒ บทท ๓๙ พระเจาปรกกมพาหมหาราช มรบสงใหแตง แตไม

ปรากฏชอผแตง

ตอนท ๓ บทท ๔๐-๔๒ ไมปรากฏชอผแตง และเวลาในการแตง ตอนท ๔ บทท ๔๓-๔๖ พระเจาเกยรตศรราชสงหหรอกตตสรราชสหะม

รบสงใหพระสรณงกร พระสงฆราชแตง ตอนท ๕ บทท ๔๗-๙๘ ไมปรากฏชอผแตงและเวลาในการแตง

ตอนท ๖ บทท ๙๙-๑๐๑ พระศรสมงคลเถระแตง ศาสตราจารยวลเลยม ไกเกอร (Wilhelm Geiger) ผตรวจชาระจดพมพคมภร

มหาวงศภาษาบาล อกษรโรมน ไดแบงเปน ๒ ภาค คอ ภาค ๑ (บทท ๑ ถงบทท

๓๗ คาถาท ๕๐) เรยกวา มหาวงศ ภาค ๒ (บทท ๓๗ ตงแตคาถาท ๕๑) จนจบ เรยกวา จฬวงศ

ในประเดนการจดแบงเปนภาคของศาสตราจารยวลเลยม ไกเกอร (Wilhelm

Geiger) น โสมปาละ ชยวารธนะไดแสดงทศนะแยงไวในหนงสอคมอวรรณคดของทานวา

ชอของคมภรนมปรากฏในคาถาแรกของคมภรมหาวงศวา มหาวส ปวกขาม –ขาพเจาจะรจนามหาวงศ และมปรากฏในขอความตอนทายของแตละปรจเฉทดวย

ดงนน เราจงเรยกคมภรนวา มหาวงศ สวนทานวลเลยม ไกเกอร ผตราวจชาระและแปลคมภรมหาวงศ มความเหนแตกตางออกไปโดยเรยกมหาวงศสวนหนา ๓๗ ปรจเฉทวา มหาวงศ สวนทเหลอเรยกวา จฬวงศ ดเหมอนทานไกเกอรจะ

ลมนกไปวา คาวา จฬวงศ นนไมปรากฏอยในคมภรมหาวงศเลย”๓๘ ทานพทธทตตเถระผตรวจชาระจดพมพคมภรมหาวงศภาษาบาล อกษรสงหฬ

ฉบบทใชเปนตนฉบบปรวรรต จดพมพเปนคมภรมหาวงศฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

น ไมเหนดวยกบการแบงเปนมหาวงศและจฬวงศตามทรรศนะของศาสตราจารยวลเลยม ไกเกอรเชนกน ดงนน คมภรมหาวงศฉบบททานตรวจสอบชาระทานจงใชคาวา “มหาวงศ” ทงเลม

ผวจยพบวา ในคมภรมหาวงศปรากฏคาวา มหาวงศและจลวงศ(จฬวงศ) อย

ดวย ดงขอความในคมภรมหาวงศภาค ๒ บทท ๙๗ ขอ ๗๖ วา “อจเจว นจฉย กตวา จนเตนโต มนชาธโป

๓๘ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา [๒๒]

๔๖

มหาวสมห ราชน จลวเส จ ราชน ฯลฯ” ๓๙ เนอความบาลนแปลความไดวา “พระเจากตตสรราชสหะทรงพระราชดารถง

พระราชา (ทระบ) ในคมภรมหาวงศและในคมภรจลวงศ ทรงตรวจสอบคมภรมหาวงศทมในลงกาทวปซงมผแตงเรองราวโบราณรจนาไวเปนคาถามาแตยคกอนตงแตเรองพระเจามหาสมมตจนถงเรองเมองหตถเสลบร ทรงเทยบกบตานานราชวงศของพระราชาลงกาทนามา

จากแดนสามนทะ(ประเทศสยาม) ครนทรงทราบวาคมภรทง ๒ บกพรองบางตอน จงรบสงใหเขยน (ชาระ) พระประวตของพระเจาปรกกมพาหเปนตนทไมมปรากฏตอนหนง ประกาศสดดราชวงศใหปรากฏมาจนทกวนน”

จากหลกฐานน ทรรศนะของโสมปาละ ชยวารธนะและพระพทธทตตะ จงไม

ถกตอง เพราะเนอความในคมภรมหาวงศระบไวชดเจนวามชอคมภรจฬวงศอยดวย และเปนทรจกในรชสมยของพระเจากตตสรราชสหะ (พ.ศ. ๒๒๙๐) แตเนองจากขอความตอนจบทายบทระบคาวา มหาวงศไวในบทท ๙๗ จนถงบทท ๙๙ ซงเปนบทสดทาย จง

เปนไปไดวามการผนวกคมภรจฬวงศรวมเขากบคมภรมหาวงศ ทาใหโสมปาละ ชยวารธนะ และพระพทธทตตะมความเหนดงกลาวมาขางตน ซงนาจะเปนการเขาใจผด

คมภรจฬคนธวงศหรอจฬคนถวงศไดรวบรวมคมภรสาคญของพทธศาสนาไว

เมอ พ.ศ. ๒๐๑๐ กไดระบชอคมภรมหาวงศและคมภรจฬวงศไวแยกกน๔๐ นอกจากน เมอตรวจสอบรายชอคมภร ๙๗ คมภรทประเทศสยามสงไปยงลงกาในรชสมยของพระเจาบรมโกษฐ ในปจลศกราช ๑๑๑๘ พ.ศ. ๒๒๙๙ นน พบวามคมภรมหาวงศรวมอยดวย เรยกชอวา มหาวงสปกรณ (๑ คมภร) แตไมมชอของคมภรจฬวงส แมจะไมปรากฏชอ

คมภรจฬวงศกตาม เมอตรวจสอบดเนอหาของคมภรมหาวงศพบวา คมภรมหาวงศภาค ๒ บทท ๙๗ ขอ ๗๖ หนา ๓๔๕ ระบวาพระเจากตตสรราชสหะโปรดใหชาระคมภรมหาวงศและจฬวงศแลวใหเขยนพระราชพงศาวดารขนใหม ดงกลาวมาแลว

ผวจยพบวาเนอหาของคมภรวงสตถปปกาสนมหาวงสฎการะบไวชดเจนวา “คมภรมหาวงศน เมอวาโดยปรจเฉทม ๓๘ ปรจเฉท มมหยงคณาคมนปรจเฉทเปนตน” ๔๑ แสดงวาตามทรรศนะของพระมหานามผแตงคมภรมหาวงศนกาหนดปรจเฉทไว ๓๘

ปรจเฉท จงเปนทชดเจนวาเนอหาคมภรมหาวงศม ๓๘ ปรจเฉท ในจานวน ๓๘ ปรจเฉทนอาจมการจดลาดบปรจเฉทผดพลาดไดเพราะมการคดลอกสบตอกนมา ซงตรงกบขอ

๓๙ มหานามาท, มหาวโส ทตโย ภาโค, หนา ๓๔๕. ๔๐ พระนนทปญญาจารย, จฬคนถวงศ ประวตยอคมภรทางพระพทธศาสนา, หนา ๑๐ ๔๑ “ปรจเฉทโตป มหยงคณาคมนปรจเฉทาทวเสน อฏฐตสปรจเฉทโก” (วาโดยบท คมภร

มหาวงศม ๓๘ บท มบทวาดวยการมาสมหยงคณะเปนบทแรก) ด วสตถปปกาสน มหาวสฏกา,

(เอกสารอดสาเนา), หนา ๙.

๔๗

สนนษฐานของสมเดจฯกรมพระยาดารงราชานภาพทวาเนอหาตดตอกนดไมบกพรองเปนแตเพยงการจดหวขอตกหลนไปเทานน๔๒ ดงนน ผวจยจงเหนดวยกบศาสตราจารยวลเลยม

ไกเกอร (Wilhelm Geiger) วา คมภรมหาวงศควรนบเฉพาะผลงานของพระมหานาม คอ ตงแตบทท ๑ ถงบทท ๓๗ คาถาท ๕๐ เทานน เพราะเปนการสนนษฐานตามคมภรวงสตถปปกาสน มหาวงสฎกาซงพบวามการอธบายเนอหาสนสดลงทปรจเฉทท ๓๗ คาถาท

๕๐ เนอความภาคท ๑ น ผวจยเหนวาควรนบปรจเฉทใหมตามนยมหาวงสฎกา คอปรจเฉทแรกทมชอวา ตถาคตาภคมนะ ซงม ๓ ตอน ควรแบงตอนใหมแลวตงชอปรจเฉทแรกเปน มหยงคณาคมนปรจเฉท เพอใหสอดคลองกบเนอความในคมภรวงสตถปปกาสน มหาวงสฎกา

เนอความทมการแตงเพมเตมภายหลงควรเรยกวา จฬวงศ เพราะคาวา จฬวงศ กเปนชอทปรากฏอยในคมภรมหาวงศภาค ๒ ดวย และเปนทรจกกนดทงในประเทศพมาตามทระบในคมภรจฬคนถวงศและรจกกนดในรชสมยของพระเจากตตสรราช

สหะ แหงลงกา อยางไรกตาม การรวมคมภรมหาวงศและจฬวงศทง ๒ เขาดวยกนในปจจบนกเปนสงทควรยอมรบไดเพราะไดมการตรวจชาระและรวบรวมคมภรทง ๒ เลมเขาดวยกนมาตงแตรชสมยของพระเจากตตสรราชสหะ (๒๒๘๙) แลว จงพบคาวา “มหาวเส”

ในตอนจบแตละบท (ยกเวนบททเนอความชารดขาดหายไป และบทภาคผนวก) การจดแบงทกลาวมานนเปนการจดแบงโดยรวม เมอจดแบงโดยละเอยด

คมภรมหาวงศซงใชเปนขอมลสาหรบการศกษาวเคราะหในงานวจยนมการจดแบงเนอหาดงน

มหาวงศ เลม ๑ เรมตงแตบทท ๑ ถง บทท ๖๐ ม ๔,๙๕๔ คาถา มหาวงศ เลม ๒ เรมตงแตบทท ๖๑ ถงบทท ๙๙ รวม ๓๙ บท นบจานวนคาถาได ๕,๐๕๕ คาถา รวมคาถาทงหมด ๑๐,๐๐๙ คาถา (ถารวมกบพทธพจนบทหนงทเปนรอย

แกว จะไดจานวน ๑๐,๐๑๐) โดยแตละบทมคาถามากนอย ดงน บทท ๑ ม ๘๕ คาถา บทท ๒ ม ๓๓ คาถา บทท ๓ ม ๔๒ คาถา บทท ๔ ม ๖๖ คาถา

บทท ๕ ม ๒๘๒ คาถา บทท ๖ ม ๔๗ คาถา บทท ๗ ม ๗๔ คาถา บทท ๘ ม ๒๘ คาถา บทท ๙ ม ๒๙ คาถา บทท ๑๐ ม ๑๐๖ คาถา บทท ๑๑ ม ๔๒ คาถา บทท ๑๒ ม ๕๕ คาถา

บทท ๑๓ ม ๒๑ คาถา บทท ๑๔ ม ๖๕ คาถา

๔๒ ศลปากร, กรม, กองวรรณคดและวตศาสตร, วรรณกรรมรตนโกสนทร เลม ๑, หนา

(๑๘).

๔๘

บทท ๑๕ ม ๒๓๔ คาถา บทท ๑๖ ม ๑๘ คาถา บทท ๑๗ ม ๖๕ คาถา บทท ๑๘ ม ๖๘ คาถา

บทท ๑๙ ม ๘๕ คาถา บทท ๒๐ ม ๕๙ คาถา บทท ๒๑ ม ๓๔ คาถา บทท ๒๒ ม ๘๘ คาถา บทท ๒๓ ม ๑๐๒ คาถา บทท ๒๔ ม ๕๙ คาถา

บทท ๒๕ ม ๑๑๖ คาถา บทท ๒๖ ม ๒๖ คาถา บทท ๒๗ ม ๔๘ คาถา บทท ๒๘ ม ๔๔ คาถา บทท ๒๙ ม ๗๐ คาถา บทท ๓๐ ม ๑๐๐ คาถา บทท ๓๑ ม ๑๒๖ คาถา บทท ๓๒ ม ๘๔ คาถา

บทท ๓๓ ม ๑๐๕ คาถา บทท ๓๔ ม ๙๔ คาถา บทท ๓๕ ม ๑๒๗ คาถา บทท ๓๖ ม ๑๓๓ คาถา บทท ๓๗ ม ๒๔๘ คาถา บทท ๓๘ ม ๑๑๕ คาถา

บทท ๓๙ ม ๕๙ คาถา บทท ๔๐ ม ๑๐๓ คาถา บทท ๔๑ ม ๖๙ คาถา บทท ๔๒ ม ๑๕๕ คาถา บทท ๔๓ ม ๘๒ คาถา บทท ๔๔ ม ๔๗ คาถา

บทท ๔๕ ม ๖๖ คาถา บทท ๔๖ ม ๑๖๐ คาถา บทท ๔๗ ม ๙๔ คาถา บทท ๔๘ ม ๘๗ คาถา บทท ๔๙ ม ๑๓๖ คาถา บทท ๕๐ ม ๘๒ คาถา บทท ๕๑ ม ๕๒ คาถา บทท ๕๒ ม ๗๓ คาถา

บทท ๕๓ ม ๓๔ คาถา บทท ๕๔ ม ๑๗ คาถา บทท ๕๕ ม ๗๖ คาถา บทท ๕๖ ม ๕๙ คาถา บทท ๕๗ ม ๕๑ คาถา บทท ๕๘ ม ๙๑ คาถา

บทท ๕๙ ม ๗๓ คาถา บทท ๖๐ ม ๖๗ คาถา บทท ๖๑ ม ๕๓ คาถา๔๓ บทท ๖๒ ม ๖๔ คาถา

บทท ๖๓ ม ๔๔ คาถา บทท ๖๔ ม ๑๕๘ คาถา บทท ๖๕ ม ๙๖ คาถา บทท ๖๖ ม ๕๙ คาถา บทท ๖๗ ม ๓๘ คาถา บทท ๖๘ ม ๓๓๖ คาถา บทท ๖๙ ม ๓๒ คาถา บทท ๗๐ ม ๓๓๐ คาถา

บทท ๗๑ ม ๑๖๔ คาถา บทท ๗๒ ม ๒๔๘ คาถา บทท ๗๓ ม ๒๐๔ คาถา บทท ๗๔ ม ๓๓๖ คาถา

๔๓ ตงแตบทนไป จดเปนคมภรมหาวงศ ภาค ๒

๔๙

บทท ๗๕ ม ๑๐๘ คาถา บทท ๗๖ ม ๑๐๙ คาถา บทท ๗๗ ม ๘๖ คาถา บทท ๗๘ ม ๘๐ คาถา

บทท ๗๙ ม ๘๐ คาถา บทท ๘๐ ม ๕๓ คาถา บทท ๘๑ ม ๕๒ คาถา บทท ๘๒ ม ๔๔ คาถา บทท ๘๓ ม ๑๒๒ คาถา บทท ๘๔ ม ๕๘ คาถา

บทท ๘๕ ม ๗๔ คาถา บทท ๘๖ ม ๑๒๑ คาถา บทท ๘๗ ม ๗๑ คาถา บทท ๘๘ ม ๑๑๐ คาถา บทท ๘๙ ม ๓๖ คาถา บทท ๙๐ ม ๓๓ คาถา บทท ๙๑ ม ๑๗ คาถา บทท ๙๒ ม ๒๔ คาถา

บทท ๙๓ ม ๒๗ คาถา บทท ๙๔ ม ๔๒ คาถา บทท ๙๕ ม ๖๔ คาถา บทท ๙๖ ม ๙๘ คาถา บทท ๙๗ ม ๑๘๕ คาถา บทท ๙๘ ม ๓๐๕ คาถา

บทท ๙๙ ม ๓๙ คาถา ภาคผนวก ม ๘๕๕ คาถา ในภาคผนวกนนแบงออกเปนภาคผนวกของบทท ๙๒ และภาคผนวกบทท

๙๓ เมอรวมกนจงเปน ๑๐๑ บท

คมภรมหาวงศทง ๒ ภาค แตละบทมเนอหาสาระโดยยอ๔๔ ดงตอไปน บทท ๑ ตถาคตาภคมนะ : การเสดจมา (เกาะลงกา) ของพระตถาคต

กลาวถงพระชนเจา(พระโพธสตว) ไดรบการพยากรณจากพระพทธเจา ๒๔ พระองควาจะไดตรสรเปนพระพทธเจาในอนาคต ไดบาเพญบารมทงปวงแลวบรรลพระสมมาสมโพธญาณ

ทรงประกาศพระศาสนา แลวเสดจมาเกาะลงกา ๓ ครง คอ ครงท ๑ พระพทธเจาเสดจมาทมหยงคณเจดย หลงจากตรสรแลว ๙ เดอน ตรงกบวนเพญเดอน ๒ (ผสสมาส) เพอทรงชาระเกาะลงกาใหปราศจากเหลายกษผประจาอยในเกาะลงกาสาหรบเปนทอยของ

มนษยตอไป ครงท ๒ หลงจากตรสรแลว ๕ ป เสดจไปยงนาคทวปในเกาะลงกาเพอทรงหามสงครามชงบลลงกแกวมณระหวางพระมโหทรนาคราชผเปนลงกบพระจโฬทรนาคราชผเปนหลาน ตรงกบวนอโบสถ กาฬปกษ เดอน ๕ (จตตมาส) ครงท ๓ หลงจากตรสร

แลว ๘ ป เสดจสแมนากลยาณในเกาะลงกาเพอโปรดพระยานาคชอมณอกขะ ตรงกบวนเพญเดอน ๖ ครงท ๓ นทรงประทบรอยพระพทธบาทไวทยอดภเขาสมนกฏ (Adam’s Peak) ดวย

บทท ๒ มหาสมมตวงสะ : วงศของพระเจามหาสมมต พระพทธเจาทรงสบ

เชอสายมาจากวงศของพระเจามหาสมมตทเปนพระราชาพระองคแรกในยคตนกป นบแต

๔๔ สรปยอจาก พระมหานามเถระ, คมภรมหาวงศ ภาค ๑, แปลโดย สเทพ พรมเลศ

(พระนครศรอยธยา : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓), หนา (๔๑) – (๙๕)

๕๐

ตนกปเปนตนมาพระมหาสมมตทรงมพระโอรส พระราชนดดา พระราชปนดดาครองราชสมบตสบราชสนตตวงศตลอดมาจนถงราชวงศของพระเจาโอกกากราช พระเจาสทโธทนะ

พระพทธบดา พระนางมายาพระพทธมารดา พระสทธตถราชกมาร(พระพทธเจา) พระนางภททกจจานาพระมเหส และพระราหลพระโอรส พระเจาพมพสารกบเจาชายสทธตถะทรงเปนพระสหายกน พระสทธตถราชกมารมพระชนมายแกกวาพระเจาพมพสาร ๕ พระ

ชนษา ทรงออกผนวชเมอพระชนมาย ๒๙ พระชนษา ทรงบาเพญเพยร ๖ ป จงทรงบรรลพระสมมาสมโพธญาณ เมอพระชนมาย ๓๕ พระชนษา ทรงแสดงธรรมโปรดพระเจาพมพสารขณะทพระเจาพมพสารทรงมพระชนมาย ๓๐ พระชนษา พระเจาพมพสารทรงครองราชย ๕๒ ป คอ กอนทรงพบพระพทธเจา ๑๕ ป หลงจากทรงพบ

พระพทธเจาแลว ๓๗ ป พระเจาอชาตศตรพระโอรสทรงปลงพระชนมพระราชบดาแลวครองราชยได ๓๗ ป ในปท ๘ แหงรชกาลของพระเจาอชาตศตร พระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพาน (การทผแตงกลาวถงวงศของพระเจาสมมตราชเชอมโยงกบพทธประวตถอ

เปนธรรมเนยมในการกาหนดศกราชสาหรบการแตงพงศาวดารอนเปนเอกสารเชงประวตศาสตร)

บทท ๓ ปฐมสงคต : สงคายนาครงท ๑ หลงจากพระพทธเจาเสดจดบขนธปร

นพพานในวนเพญเดอน ๖ (วสาขมาส) มการประชมกนของพระสงฆจานวนมาก เฉพาะภกษระดบหวหนามจานวนถง ๗๐๐,๐๐๐ รป โดยมพระมหากสสปเถระเปนพระสงฆเถระ ทานไดคานงถงความดารงมนของพระพทธศาสนาและระลกถงถอยคาจวงจาบพระธรรมวนยของพระสภททะผบวชเมอแก จงคดเลอกพระอรหนตขณาสพจานวน ๕๐๐ รป ทาปฐม

สงคต คอสงคายนาครงท ๑ ทบรเวณใกลประตถาสตตบรรณ ขางภเขาเวภาระ กรงราชคฤห ใชเวลา ๗ เดอนจงแลวเสรจ ทงนเพอใหพระพทธศาสนามอายถง ๕,๐๐๐ ป สงคายนาครงนทานเรยกวา เถรยปรมปรา (ลาดบสายพระเถระ) เพราะเปนสงคายนาทพระ

เถระทงหลายทาไวเปนแบบอยาง บทท ๔ ทตยสงคต : สงคายนาครงท ๒ พระเจาอทยภททะทรงปลงพระ

ชนมพระเจาอชาตศตรพระราชบดาแลวเสวยราชสมบตอย ๑๖ ป พระเจาอนรทธะ

พระโอรสทรงปลงพระชนมพระเจาอทยภททะ พระเจามณฑะพระโอรสทรงปลงพระชนมพระเจาอนรทธะ ทง ๒ พระองคเสวยราชสมบตรวม ๘ ป พระเจานาคทาสกะพระโอรสทรงปลงพระชนมพระเจามณฑะเสวยราชสมบตได ๒๔ ป ชาวเมองเหนวาพระราชวงศนเปนวงศปตฆาต(ฆาพอ) จงทารฐประหารยดราชสมบตจากพระเจานาคทาสกะ(ขบไล)แลว

อภเษกสสนาคอามาตยเปนพระเจาแผนดน พระเจาสสนาคเสวยราชสมบตได ๑๘ ป พระเจากาลาโศกพระราชโอรสของพระองคเสวยราชสมบตสบตอมาอก ๒๘ ป รชกาลของพระเจากาลาโศกลวงไปได ๑๐ ป ตรงกบ พ.ศ. ๑๐๐ คราวนนพวกภกษวชชบตร

ชาวเมองเวสาลไดแสดงวตถ ๑๐ ประการ พระยสกากณฑกบตรทราบเรองจงรวบรวม

๕๑

ภกษไดประมาณ ๙๐,๐๐๐ รปในระยะแรก และในตอนทาสงคายนามภกษประชมกนถง ๑,๒๐๐,๐๐๐ รป พระเรวตเถระทาหนาทประธานสงฆ ทานคดเลอกพระอรหนตผทรง

พระไตรปฎกจานวน ๗๐๐ รป มพระเจากาลาโศกราชทรงเปนองคอปถมภก ทาทตยสงคตคอสงคายนาครงท ๒ ทวาลการาม สาเรจโดยเวลา ๘ เดอน

บทท ๕ ตตยธมมสงคต : สงคายนาครงท ๓ บทนแบงออกเปนหลาย

ตอน ดงน ตอนท ๑ กถาวาดวยลทธฝายอาจรยวาท กลาวถงการแตกนกายของ

พระพทธศาสนา ๑๘ นกาย ตลอดระยะเวลานบแตการปรนพพานของพระพทธเจามาจนถง ๑๐๐ ปนนไดมเถรวาทนกายเดยวเทานน สวนอาจรยวาทอน ๆ ไดเกดถดจากนน พวก

ภกษ ๑๐,๐๐๐ รปทถกพระเถระผทาทตยสงคายนาลงนคคหะ(การขมตามหลกพระธรรมวนย) ไดตงนกายอาจรยวาทขนแลวทาสงคายนาใหมใหชอวา มหาสงคต จงเกดนกายมหาสงฆกะขน จากนนจงแตกออกเปนนกายตาง ๆ ทงทแตกจากฝายเถรวาทและอาจร

ยวาทรวม ๑๗ นกาย คอ (๑) นกายมหาสงฆกะแตกออกจากเถรวาทเปนนกายแรก (๒) นกายโคกลกะ (๓) นกายเอกพโพหารกะ (๔) นกายปณณตตวาท (๕) นกายพาหลกะ (๖) นกายเจตยวาท (๗) นกายมหสาสกะ (๘) นกายวชชปตตกะ (๙) นกายธมมตตร

ยะ (๑๐) นกายภทรยานกะ (๑๑) นกายฉนนาคระ (๑๒) นกายสมมตยะ (๑๓) นกายสพพตถวาท (๑๔) นกายธมมคตตยะ (๑๕) นกายกสสปยะ (๑๖) นกายสงกนตกะ (๑๗) นกายสตตวาท ทง ๑๗ นกายนถอเปนนกายอาจรยวาททเกดในพทธศตวรรษท ๒ ภายหลงจากนนยงมนกายอาจรยวาทเกดขนอก ๘ นกาย คอ (๑) นกายเหมวตะ (๒)

นกายราชครยะ (๓) นกายสทธตถกะ (๔) นกายปพพเสลยะ (๕) นกายอปรเสลยะ (๖) นกายวาชรยะ นกายทง ๖ นกายนแตกแยกกนในชมพทวป (๗) นกายธมมรจ (๘) นกายสาคลยะ นกายทง ๒ นแตกแยกกนในลงกาทวป

ตอนท ๒ วาดวยการอภเษกพระเจาอโศก ราชวงศของพระเจากาลาโศกเสวยราชสมบตสบตอกนมาอก ๒๒ ป หลงจากนน ราชวงศนนทะเสวยราชสมบต ๒๒ ปเทากน ตอมา จานกกพราหมณอามาตยปลงพระชนมพระเจาธนนนทะกษตรยพระองคท

๙ แหงราชวงศนนทะแลวอภเษกพระเจาจนทคตตะ (จนทรคปต) ผสบราชวงศมาจากกษตรยโมรยะใหครองราชสมบต พระเจาจนทคตตะเสวยราชสมบตได ๒๔ ป พระโอรสทรงพระนามวาพนทสารเสวยราชสมบตได ๒๘ ป พระโอรสของพระเจาพนทสารม ๑๐๑ พระองค พระอโศกกมารไดทรงประหารพระพนอง ๙๙ พระองคแลวครองราชสมบตใน

ชมพทวป ตรงกบ พ.ศ. ๒๑๘ ครองราชยได ๔ ปจงทรงมพธราชาภเษก ตอนท ๓ วาดวยพระเจาอโศกพบนโครธสามเณร ในพระราชวงของพระเจา

อโศกทรงเลยงพราหมณวนละ ๖๐,๐๐๐ คน ตอมา ทรงพบกบนโครธสามเณรผทรงเปน

๕๒

พระโอรสของเจาชายสมนะพระโอรสพระองคโตของพระเจาพนทสาร หลงจากไดทรงสดบพระธรรมเทศนาจากสามเณรทรงหนมาเลอมใสในพระพทธศาสนา

ตอนท ๔ วาดวยพระพทธศาสนาแผเขาสราชสานกของพระเจาอโศก หลงจากทรงเลอมใสในพระพทธศาสนาแลว พระเจาอโศกทรงนมนตภกษจานวน ๖๐,๐๐๐ รปมาฉนในพระราชวงแทนทพวกพราหมณ ทรงสรางพระวหาร ๘๔,๐๐๐ เทาจานวนพระ

ธรรมขนธ สละพระราชทรพย ๙๖ โกฎ และรบสงใหพระเจาแผนดนในนคร ๘๔,๐๐๐ นครทวชมพทวปสรางพระวหารใหครบ ๘๔,๐๐๐ แหง สวนพระองคทรงสรางวดอโสการามและทรงทานบารงพระพทธศาสนาอยางมาก

ตอนท ๕ วาดวยการอบตขนของพระโมคคลบตรตสสเถระ พระโมคคลบตร

ตสสเถระ เปนบตรของโมคคลพราหมณ อาย ๑๖ ปกเรยนจบไตรเพท ภายหลงไดโตวาทะเกยวกบจตตยมกกบพระสคควะเถระจงเลอมใสในพระพทธศาสนาออกบวชเปนสามเณร ทานเรยนพระสตรและพระอภธรรมในสานกของพระจณฑวชชเถระ ตอมาไดเปนพระเถระท

มชอเสยงมาก ในตอนทายของบทนกลาวถงการสรางวหาร ๘๔,๐๐๐ แหง ของพระเจาอโศก

โดยใชเวลา ๓ ป พระองคทรงทานบารงพระพทธศาสนาอยางมาก แตกอน พระองคไดถก

ประชาชนกลาวขานวา จณฑาโศก (พระเจาอโศกผดราย) ภายหลงถกกลาวขานวา ธรรมาโศก (พระเจาอโศกผทรงธรรม) เมอทรงทานบารงพระศาสนามากจงมผปลอมเขามาบวชในพระพทธศาสนาแสดงสทธรรมปฏรป พระองคจงทรงอาราธนาพระโมคลบตรตสสเถระกาจดเดยรถยทปลอมเขามาบวชในพระพทธศาสนาและโปรดใหทาสงคายนาครงท ๓ พระเถระ

ไดคดเลอกภกษผทรงพระไตรปฎกจานวน ๑,๐๐๐ รปทาสงคายนาทวดอโสการาม ใชเวลาทาสงคายนา ๙ เดอนจงสาเรจ ตรงกบปท ๑๗ แหงรชกาลของพระเจาอโศก ขณะทพระเถระมอาย ๗๒ ป และการทาสงคายนาครงน ทานไดแสดงกถาวตถปกรณสาหรบปราบ

ลทธอนดวย สวนพระเจาธรรมาโศกราชนนไดมพระบรมราชานญาตใหพระมหนทเถระพระโอรสและพระนางสงฆมตตาพระราชธดาผนวชสบอายพระพทธศาสนา

บทท ๖ วชยาคมนะ : การเสดจมาของพระเจาวชย พระเจาวงคะทรงมพระ

มเหสเปนพระราชธดากษตรยกาลงคะ ตอมาทรงมพระธดา ๑ พระองค พระธดานนไดสมสกบพญาราชสหประสตพระโอรสแฝด เปนพระโอรส ๑ องค พระธดา ๑ องค พระโอรสมพระหตถและพระบาทเหมอนราชสหจงขนานนามวา สหพาห สวนพระธดาเรยกวา สหสวล พระโอรสนนมกาลงมากสงสารพระมารดาทมสวามเปนพญาราชสหจงพา

พระมารดาหน พญาราชสหนนเสยใจและโกรธแคนเทยวตามหาบตรและภรรยาอาละวาดไลกดผคน พระราชาทรงมพระราชโองการใหหาคนฆาพญาราชสห ตอมา สหพาหกมารนนไดอาสาฆาพญาราชสหผบดา ภายหลงไดรบราชสมบตแหงวงคะ แตทรงถวายแกพระสวาม

ของพระมารดา แลวเสดจไปสรางเมองใหม ณ ลาฬรฐ เรยกวา สหบร ทรงแตงตงพระนาง

๕๓

สหสวลเปนพระมเหส ตอมา พระเจาสหพาหนนทรงมพระโอรสแฝดถง ๑๖ ค พระโอรสองคโตทรงพระนามวาวชย ทรงแตงตงใหเปนพระอปราช แตเนองดวยพระวชยกมารทรง

ประพฤตไมเหมาะสมหลายประการจงถกพระราชบดาเนรเทศออกจากลาฬรฐ (บรเวณแควนเบงกอล) พระองคเสดจไปขนเกาะลงกาพรอมดวยขาราชบรพาร ๗๐๐ คน พรอมทงภรรยา และบตรของบรวารเหลานน บรษและสตรเหลานนไปขนเกาะตาง ๆ ทาใหเกด

ชอเกาะตาง ๆ คอ เกาะทเดกขนไปเรยกวา นคคทวป เกาะทสตรขนไปเรยกวามหนทะ สวนพระวชยกมารทรงเสดจขนททาเรอสปปารกะในอนเดย แตพระองคทรงเกรงวาเหลาขาราชบรพารจะประพฤตไมดในทนนอกจงเสดจไปยงเกาะลงกา วนทเสดจขนเกาะนนตรงกบวนทพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพาน

บทท ๗ วชยาภเสกะ : การอภเษกพระเจาวชย เมอพระวชยกมารเสดจขนเกาะลงกาแลว ทรงอยรวมกบนางกเวณยกษณ และทรงปราบพวกยกษในเกาะลงกา จากนนทรงสรางพระนครตมพปณณ แปลวา นครของคนทมฝามอแดง เพราะตอนทขน

จากเรอพากนเหนดเหนอยจนตองเอามอคายนพนดนทมสแดง ฝนดนหรอทรายสแดงตดมอจงเรยกคนเหลานนวาผมฝามอแดง เมอไดปกครองเกาะ จงพลอยเรยกชอเกาะวา เกาะของคนทมฝามอแดง และเนองจากพระวชยกมารนนทรงสบเชอสายของพระเจาสหฬ จง

เรยกวา ชาวสหฬ ดวย ตอมา พระวชยกมารไดทรงอภเษกกบเจาหญงพระราชธดาของพระเจาปณฑแหงอนเดยใต พระเจาวชยเสวยราชสมบตอย ๓๘ ป จงสวรรคต กอนสวรรคต เนองจากพระองคไมมพระราชโอรสผจะสบราชสนตตวงศจงทรงสงพระราชสาสนไปอญเชญพระเจาสมตตะพระกนษฐาในชมพทวปใหเสดจมาปกครองลงกา แตพระเจา

สมตตะไดทรงเถลงถวลยราชสมบตเปนกษตรยสหบรสบตอจากพระราชบดาแลวจงทรงสงพระปณฑวาสเทพเสดจมาทเกาะลงกาแทนพระองค

บทท ๘ ปณฑวาสเทวาภเสกะ : การอภเษกของพระเจาปณฑวาสเทพ พระ

เจาปณฑวาสเทพ ทรงเปนพระราชโอรสพระองคท ๓ ของพระเจาสมตตะผครองเมองสหบร ทรงเปนพระนดดาของพระเจาวชยเสดจมาจากลาฬรฐสลงกาทวป ไดทรงครองราชยสมบตลงกาสบตอจากพระเจาวชย ตอมา ไดทรงอภเษกกบเจาหญงสภททกจจานา พระ

ราชธดาของพระเจาปณฑศากยะ ซงเลาวาพระนางทรงสบเชอสายมาจากศากยวงศ บทท ๙ อภยาภเสก : การอภเษกพระเจาอภย พระมเหสของพระเจาวาสเทพ

ทรงมพระโอรส ๑๐ พระองค พระเชษฐโอรสทรงพระนามวา อภย สวนพระราชธดาพระองคเลกทรงพระนามวาจตรา และไดรบการพยากรณวาพระโอรสของพระนางจะประหาร

พระมาตลาชงราชสมบต จงถกขงไวในพระราชมณเฑยร เนองจากทรงมพระรปโฉมงดงามนก ทกคนทไดพบเหนพระนางจะเกความหลงไหลในพระรปโฉมจนแทบจะเปนบา พระนางจงทรงมสรอยพระนามวา อมมาทจตตา ตอมา พระราชวงศของพระเจาปณฑศากยะได

เสดจมาทรงสรางบานเมองในเกาะลงกาหลายพระองค พระเจาวาสเทพทรงอภเษกพระอภย

๕๔

กมารใหทรงดารงตาแหนงพระอปราช ตอมา พระทฆคามณราชกมารทรงลกลอบไดเสยกบพระนางอมมาจตตาประสตพระโอรสพระองคหนงขนานพระนามวา ปณฑกาภย โดยรวม

พระนามของพระอยยกา (ปณฑ) กบพระนามของพระมาตลา (อภย) เขาดวยกน ตลอดเวลานน พระราชวงศหลายพระองคตองการฆาพระโอรสของพระนางเพราะกลวภยตามคาทานาย ฝายพระเจาปณฑวาสเทพเสวยราชสมบตได ๓๐ ปจงสวรรคต พระเจา

อภยพระเชษฐโอรส ไดขนเถลงถวลยราชสมบตลงกา บทท ๑๐ ปณฑกาภยาภเสกะ : การอภเษกพระเจาปณฑกาภย ตอมา

พระปณฑกาภยกมารททรงหลบหนราชภยอยในหมบานแหงหนงทรงเจรญพระชนษาขน ทรงศกษาศลปะในสานกของปณฑลพราหมณ ตอมา ทรงซองสมทหารและไดอภเษกกบ

พระนางปาลพระราชธดาของพระเจาครกณฑสวะเจาผครองประเทศราช ทาใหมกองทพใหญขน ภายหลงทรงรบกบพระมาตลาทงหลายปลงพระชนมพระมาตลาถง ๘ พระองค แลวทรงสรางพระนครอนราธประ ทเรยกชอเมองวา อนราธประ เพราะเปนสถานทประทบ

ของพระอยกาทรงพระนามวาอนราธะและไดชอตามอนราธฤกษ เมอไดครองราชยแลว ทรงยกเวนโทษประหารพระเจาอภยเพราะทรงมพระอปการะตอพระมารดา ทรงครองราชยเฉพาะกลางวน สวนกลางคนทรงถวายราชสมบตแดพระเจาอภยพระมาตลา (เปนการ

ปกครองรวมกนของพระมหากษตรย ๒ พระองค) สวนพระองคทรงทาหนาทเปนคนคมครองพระนคร ตงแตนนมาจงเกดมคนคมครองพระนคร(ตารวจวง)ขนเปนครงแรก พระองคทรงสรางหมบาน ปรบปรงพระนครจนเจรญรงเรองอยางมาก สวนพระราชกรณยกจดานการพระศาสนาทรงทานบารงทกศาสนาทงสมณะ พราหมณ ดาบส นครนถ

อาชวก พระองคครองราชยเมอพระชนมาย ๓๗ เสวยราชสมบต ๗๐ ปบรบรณจงสวรรคต หลงรชกาลของพระองควางกษตรย ๑๗ ป

บทท ๑๑ เทวานมปยตสสาภเสกะ : การอภเษกพระเจาเทวานมปยตสสะ

หลงจากพระเจาปณฑกาภยสวรรคต พระโอรสทรงพระนามวามฏสวะไดเสวยราชสมบต ทรงสรางพระราชอทยานมหาเมฆวน เพราะในวนจบจองสถานทเกดมหาเมฆตกผดฤดกาลจงตงชอตามนน เสวยราชสมบตอย ๖๐ ป ทรงมพระโอรส ๑๐ พระองค พระธดา ๒

พระองค พระโอรสพระองคท ๒ ทรงพระนามวาเทวานมปยตสสะ เมอพระราชบดาสวรรคต พระเจาเทวานมปยตสสะไดเสวยราชสมบต ในรชกาลนเกดขมทรพยขนมากมาย เชน มขมทรพยและแกวแหวนเงนทองผดขนจากพนดน รตนะในเรอทจมลงในทะเลถกคลนซดมาอยบนบก เกดลาไผใหญเทาดมลอรถ ๓ ลา ชอลตายฏฐ กสมยฏฐ และสกณยฏฐ

เกดแกวมกดาหรอไขมกธรรมชาต ๘ ชนดเปนรปมา ชาง รถ มะขามปอม รปทรงกาไล รปแหวน รปผลกม และมกดาทวไป มการคนพบแหลงแกวมรกต ไพฑรย ทบทม พระองคทรงสงสงของเหลานเปนเครองราชบรรณาการไปถวายแดพระเจาธรรมาโศกราชท

ชมพทวป(ประเทศอนเดย) เพราะทรงเปนพระสหาย และไดรบการถวายเครองราช

๕๕

บรรณาการตอบแทนคอเครองราชกกธภณฑจากพระเจาธรรมาโศกราช พรอมกนน พระเจาธรรมาโศกราชดทรงสงสทธรรมบรรณาการคอการทลใหนบถอพระรตนตรยมาพรอมกบ

ทตลงกาดวย พวกทตเดนทางจากกรงปาตลบตรในวนขน ๑ คา เดอน ๖ โดยสารเรอททาตามลตตยะ ขนเรอททาชมพโกละ ขน ๑๒ คากมาถงราชสานกลงกา ในวนขน ๑ คา เดอน ๑ (มคสระ) ทรงอภเษกเปนครงท ๒ ในวนเพญเดอนวสาขะทรงไดรบการขนาน

สรอยพระนามวา เทวานมปยะ (ผเปนทรกของทวยเทพ) มการจดพระราชพธราชาภเษกอยางยงใหญ

บทท ๑๒ นานาเทสปสาทะ : ความเลอมใสของนานาประเทศ เมอสงคายนาครงท ๓ ในชมพทวปสนสดลง พระโมคลบตรตสสเถระไดสงพระธรรมทตไปเผย

แผพระพทธศาสนาในนานาประเทศ ๙ สาย คอ (๑) พระมชฌนตกเถระไปยงแควนกศมระและคนธาระ (๒) พระมหาเทวเถระไปยงมหสมณฑล (๓) พระรกขตเถระไปยงวนวาส (๔) พระโยนธมมรกขตเถระไปยงอปรนตกประเทศ (๕) พระมหาธมรกขตเถระไปยงมหา

รฐ (๖) พระมหารกขตเถระไปยงแควนโยนกะ (๗) พระมชฌมเถระไปยงหมวนตประเทศ (๘) พระเถระ ๒ รปคอพระโสณะกบพระอตตระไปยงสวรรณภม และ (๙) ไดสงพระเถระทเปนศษยมาทลงกา ๕ รป คอ (๑) พระมหาหนทเถระ (๒) พระอฏฐยเถระ (๓) พระอ

ตตยเถระ (๔) พระสมพลเถระ (๕) พระภททสาลเถระ ทาใหพระพทธศาสนาแผไปในประเทศตาง ๆ จนเกดความเลอมใสในนานาประเทศ

บทท ๑๓ มหนทาคมนะ : การมาของพระมหนทเถระ เมอพระมหนทเถระบวชได ๑๒ พรรษาไดรบคาสงพระเถระใหไปประกาศพระศาสนาทลงกา ทาน

พจารณาเหนวาพระเจามฏสวะทรงพระชราภาพจงรอคอยเวลาใหพระโอรส (เทวานมปยตสสะ)ขนครองราชย จงพรอมดวยพระเถระ ๔ รป สมนสามเณรผเปนโอรสของพระนางสงฆมตตา แลวเดนทางไปยงเวทสครนครเพอเยยมพระนางเวทสเทวพระมารดาของทาน๔๕

ไดแสดงธรรมโปรดพระมารดา ทาใหภณฑกะพระโอรสของพระภคนแหงพระมารดาบรรลอนาคาม ทานพกอยทเวทส ๑ เดอน ครนไดเวลาเหมาะสมแลวจงเหาะไปลงกา ลงทมสสบรรพตในวนอโบสถเดอน ๗ (เชษฐะ) พรอมดวยพระเถระ ๔ รป สมนสามเณร

และภณฑกะผเปนคฤหสถ บทท ๑๔ นครปปเวสนะ : การเขาไปสพระนคร (ของพระมหนทะ) ขณะนน

พระเจาเทวานมปยตสสะเสดจไปประพาสลาเนอพรอมดวยบรวาร ณ มสสกบรรพต ทรงตดตามละมงซงเปนเทวดาจาแลงจนถงมสสบรรพตและไดทรงพบพระเถระ ณ ทนน พระ

๔๕ พระนางเวทสเทว เปนธดาของเศรษฐทเวทสนคร นางไดพบกบพระเจาอโศก ขณะยงเปน

พระราชกมารเสดจผานเวทสนครเพอไปครองกรงอชเชน แควนอวนต นางไดโดยเสดจพระอโศกกมาร

ไปประสตพระมหนทะทกรงอชเชน จากนน ๒ ปกประสตพระธดาทรงพระนามวาสงฆมตตา.

๕๖

เถระไดแสดงจฬหตถปโทปมสตรถวายพระเจาแผนดน ในเวลาจบพระธรรมเทศนา พระองคพรอมดวยบรวาร ๔๐,๐๐๐ ไดบรรลโสดาปตตผล พระราชาทรงอาราธนาพระเถระใหเขา

ไปแสดงธรรมในพระนคร พระเถระไดแสดงสมจตตสตรแกเทวดา และเมอเขาไปสพระนครแลวทานไดแสดงเปตวตถ วมานวตถ และสจจสงยตแกสตรชาวพระนคร ๕๐๐ นางมพระนางอนฬาเปนหวหนาทาใหสตรเหลานนบรรลธรรมเปนพระโสดาบน ตอมา แสดงเทวทต

สตรทาใหชาวพระนครบรรลธรรมเปนพระโสดาบน ๑,๐๐๐ คน พระมหนทเถระนนมบทบาทเชนเดยวกบพระศาสดา ชาวลงกานบถอวาทานเปนประทปของเกาะลงกาใน ๒ สถานะ คอ เปนผประดษฐานพระพทธศาสนาในเกาะลงกา และเปนผแสดงธรรมดวยภาษาของชาวเกาะ(ชาวพนเมอง) คอภาษาสหลทาใหพระสทธรรมหยงรากลกลงในเกาะ

ลงกา บทท ๑๕ มหาวหารปฏคคหณะ : การรบมหาวหาร ในระยะแรก พระเถระ

แสดงธรรมในพระราชวงแลวขยายออกมาแสดงทโรงพระมงคลหตถเพราะมผเขาฟงธรรม

มาก จากนน พระราชาจงอาราธนาใหไปแสดงธรรมในสวนนนทนวนทรมรน เมอทานแสดงพาลปณฑสตรแกสตรสงศกดในพระนคร ไดมสตรบรรลธรรมเปนพระโสดาบน ๑,๐๐๐ คน พระราชาทรงอาราธนาใหพระเถระและคณะไปพานกทมหาเมฆวน ตอมาพระเถระได

บรรยายการสรางพระเวฬวนถวายพระราชา พระองคกทรงยนด ฝายพระนางอนฬาเทวกบขาราชบรพาร ๕๐๐ นาง ไดฟงพระธรรมเทศนาอกกบรรลธรรมเปนพระสกทาคามจงทลขอพระบรมราชานญาตออกผนวช พระเถระจงใหไปทลขอพระนางสงฆมตตาภกษณพรอมกบกงตนพระศรมหาโพธดานทศทกษณมาจากชมพทวป ฝายพระราชาทรงถวายมหาเมฆ

วนเปนวดแหงแรกของพระพทธศาสนาในลงกา พระเถระไดกาหนดสถานทสาหรบการสรางพระเจดย พระวหาร และเสนาสนะตาง ๆ เปนสถานทสาคญ ๘ แหง และไดทานายถงเหตการณในอนาคต พระราชาจงโปรดใหจารกสถานทสาหรบสรางสงตาง ๆ ไวสาหรบ

อนาคตตามคาทานายของพระเถระ มหาเมฆวนนนพระเถระใหชอวาตสสาราม พระเถระไดแสดงอคคกขนโธปมสตร อาสวโสปมสตร และพระสตรอน ๆ อก มผบรรลธรรมจานวนมาก และไดรวมกบพระราชาสรางมหาวหารเปนวหารแหงแรกในลงกาและสรางสถานทสาคญของ

พระพทธศาสนาอกจานวนมาก สวนขาราชบรพารกไดรวมสรางโดยเสดจพระราชกศล เชน เสนาบดของพระองคสรางทฆสนทกะ สรางจลปราสาทดวยเสาใหญ ๘ ตนถวายพระเถระ ทฆสนทกะนนประชาชนเรยกกนวาทฆสนทกเสนาบดบรเวณ ภายหลงไดเปนบอเกดพระเถระองคสาคญของลงกาหลายรป

บทท ๑๖ เจตยปพพตวหารปฏคคหณะ : การรบเจตยบรรพตวหาร หลงจากพระมหนทเถระพานกอยทมหาเมฆวนแลว ๒๖ วน ครนถงวนขน ๑๓ คาเดอน ๘ พระเถระจงเรมสรางเจตยบรรพตวหารโดยพระบรมราชปถมภของพระเจาเทวานมปยตสสะ ให

การอปสมบทแกมหาอรฏฐอามาตยพระภาคไนยของพระราชาพรอมดวยพระพนอง ๕๕

๕๗

พระองค พระราชาโปรดใหเรมการกอสรางถา ๖๘ แหงทกตตกเจดยสถาน ทรงถวายวหารถาในวนขน ๑๕ คาเดอน ๘ และในวนเดยวกนนพระสงฆไดผกสมาของโรง ๓๒ โรงทเจ

ตยบรรพตวหารนน บทท ๑๗ ธาตอาคมนะ : การเสดจมาแหงพระธาต หลงจากออกพรรษาแลว

ในวนเพญเดอน ๑๒ (กตตกมาส) พระเถระจงถวายพระพรพระเจาเทวานมปยตสสะวา

ทานไมไดเฝาพระศาสดามานานแลวอยากจะเขาเฝาพระศาสดา แตทลงกาไมมสงเคารพบชา และถวายพระพรวา การไดเขาเฝาพระบรมสารรกธาตของพระพทธเจาเปนการเขาเฝาพระศาสดา พระราชาจงทรงถวายการอปถมภการสรางพระสถป สวนภาระหนาทในการหาพระธาตนนพระเถระมอบแกสมนสามเณรและสงใหไปทลขอพระบรมสารรกธาตและบาตรของ

พระพทธเจาจากพระเจาธรรมาโศกราชและใหไปทลขอพระธาตรากขวญกบพระอนทรในสวรรคชนดาวดงส สมนสามเณรไดไปนาพระธาตมาตามคาสงของพระเถระ พระเถระไดประดษฐานพระบรมธาตทงหมดไวทมสสกบรรพต ตงแตนนมา มสสกบรรพตจงไดชอใหม

วา เจตยบรรพต ในวนแหพระบรมธาตเพอนาไปประดษฐานไวในพระเจดยนน พระธาตไดแสดงปาฏหารยลอยขนไปในอากาศสง ๗ ชวลาตาลแลวลงมาประดษฐานเหนอพระเศยรของพระราชา พระองคโปรดใหประดษฐานพระธาตไวทพระเจดยนน เมอสรางพระสถปเสรจ

ไดมพธสมโภชและนบแตนนมา เจตยบรรพตวหารนนจงไดชอวาถปาราม บทท ๑๘ มหาโพธคหณะ : การรบตนพระศรมหาโพธ ในชวงภายใน

พรรษานน พระเจาเทวานมปยตสสะทรงสงอรฏฐอามาตยไปชมพทวปเพอกราบถวายบงคมทลขอตนพระศรมหาโพธจากพระเจาธรรมาโศกราช อรฏฐะอามาตยเดนทางไปชมพทวปใน

วนขน ๒ คา เดอน ๑๑ (อสสยชมาส) ขนเรอททาชมพโกละเพยงวนเดยวกถงกรงปาฏลบตรเพราะแรงอธษฐานของพระเถระ สวนทลงกาพระนางอนฬาเทวพรอมขาราชบรพาร ๕๐๐ ทรงนงหมจวรสมาทานศล ๑๐ รอคอยพระอปชฌายนอยทอบาสกาวหาร (เปนสานก

ภกษณแหงแรกของลงกา) ครนพระเจาอโศกไดรบพระราชสาสนของพระเจาเทวานมปยตสสะแลว เนองจากตนพระศรมหาโพธไมสมควรตดเพราะทรงเคารพบชามาก พระองคจงทรงปรกษากบมหาเทวะอามาตยและพระโมคคลบตรตสสเถระแลวจงทรงอธษฐานขอกงตนพระ

ศรมหาโพธ กงตนพระศรมหาโพธไดแสดงปาฏหารยมากมาย คอเพยงเขยนรอยขดไวกขาดออกมาเองมลาตนมรากงอกแตกหนอแผกงกานสาขาออกมาเองจานวนมาก พระเจาแผนดนทรงรบเอาตนพระศรมหาโพธแลวทรงอญเชญไปไวทกรงปาฏลบตรทรงอภเษกตนพระศรมหาโพธไวในราชสมบต

บทท ๑๙ โพธอาคมนะ : การมา (เกาะลงกา) ของตนพระศรมหาโพธ พระเจาธรรมาโศกราชทรงประทานตนพระศรมหาโพธ ตระกลเทพ๔๖ ตระกลพราหมณเปนตน

๔๖ บางฉบบเปนพระราชา ๗ พระองคบาง พระราชา ๕ พระองคบาง

๕๘

พระสงฆมตตามหาเถรกบภกษณอก ๑๑ รป พระองคเสดจไปสงราชทตลงกาถงทาตามลตต ทรงลยนาไปถงพระศอประคองอญชลหลงนาพระเนตรจนตนพระศรมหาโพธลบไปจาก

สายพระเนตรจงเสดจกลบกรงปาฏลบตร ฝายพระเจาเทวานมปยตสสะทรงรอคอยอยททาชมพโกละทรงลยนาไปถงพระศอเพอทรงตอนรบการมาของตนพระศรมหาโพธ ทรงบชาและอญเชญกลบไปยงพระนครอนราธบร ตนพระศรมหาโพธไดแสดงปาฏหารย และไดม

การปลกตนพระศรมหาโพธไวในทตาง ๆ พระสงฆมตตาเถรไดใหอปสมบทแกพระนางอนฬาและขาราชบรพาร ไดสรางอาคาร ๑๒ หลง และใชอาคาร ๓ หลงสาหรบเกบกระโดงเรอ ใบพาย และหางเสอของเรออญเชญตนพระศรมหาโพธ และไดสรางหตถาฬหกวหารโดยพระบรมราชปถมภเปนสานกภกษณแหงท ๒ ของลงกา

บทท ๒๐ เถรปรนพพานะ : การปรนพพานของพระเถระ พระเจาเทวานมปยตสสะไดทรงทานบารงพระพทธศาสนามาก คอ ทรงสรางมหาวหาร เจตยบรรพต ถปาราม ทรงปลกตนพระศรมหาโพธ ปรบปรงทศนยภาพรอบพระสถปประดบเสาหน ทรง

สรางอสรสมณวหาร ตสสวาปวหาร ปฐมสถปหรอปฐมเจดย เวสสครวหาร สานกภกษณ ๒ แหงคออบาสกาวหารและหตถาฬหกวหาร โรงฉนภตตาหารชอมหาปาฬ ชมพโกฬวหาร ตสสมหาวหาร ปาจนาราม เสวยราชสมบตได ๔๐ ปจงสวรรคต เพราะพระองค

ไมมพระโอรส พระเจาอตตยะพระกนษฐภาดาจงไดเสวยราชสมบตสบตอมา ในปท ๘ แหงรชกาลของพระองค พระมหนทเถระมอาย ๖๐ พรรษา ขณะพานกทเจตยบรรพต ทานไดนพพานในวนขน ๘ คา (อฏฐม) เดอน ๑๑ (อสสยชมาส) ชาวลงกาไดเรยกวนททานนพพานนนวาวนอฏฐม พระเจาอตตยะโปรดใหจดพธประชมเพลงสรระของพระเถระ

สถานทประชมเพลงนนเรยกวา อสภมงคณเจดย และกลายเปนทประชมพระเพลงพระอรยะองคอน ๆ ในปถดมาคอปท ๙ แหงรชกาลของพระเจาอตตยะ พระสงฆมตตาเถรมอายได ๕๙ ป นพพานในปนน

บทท ๒๑ ปญจราชกะ : พระราชา ๕ พระองค เมอพระเจาอตตยะสวรรคต พระกนษฐภาดาทรงพระนามวามหาสวะไดเสวยราชสมบต ๑๐ ป ทรงสรางนครงคณวหารถวายพระภททสาลเถระ เมอพระองคสวรรคต พระเจาสรตสสะพระกนษฐภาดา

ไดเสวยราชสมบต ๑๐ ป ทรงสรางวหารถง ๕๐๐ แหง จากนน ทมฬ ๒ คน คอ เสนะกบคตตะ ไดจบพระเจาสรตสสะ แลวปราบดาภเษกเปนกษตรยครองราชสมบตพรอมกน ๒๐ ป พระเจาเสละโอรสของพระเจามฏสวะจบทมฬแลวเสวยราชสมบต ๑๐ ป จากนน เอฬารทมฬยกทพมาจากแควนโจฬะชงราชสมบตของพระเจาเสละเสวยราชสมบต

อย ๔๔ ป พระเจาเอฬาระนทรงเปนคนซอตรงโปรดใหตงระฆงไวเหนอพระเศยรใหผกสายโยงไวสาหรบใหประชาชนตรองทกข กลาวกนวา พระราชโอรสทรงขบรถไปทบลกโคตาย แมโคไปตระฆงรองทกข พระองคโปรดใหประหารพระโอรสดวยลอรถคนนน งไปกน

ลกนกบนตนตาล แมนกไปตระฆงรองทกข โปรดใหเสยบงไวบนยอดตนตาล พระองคทรง

๕๙

พลาดทาใหสวนของพระเจดยทเจตยบรรพตแตกทรงรบสงใหเหลาอามาตยนาราชรถคนนนมาทบพระศอของพระองค แตเหลาอามาตยกราบทลวา พระศาสดาไมทรงเบยดเบยนผอน

พระองคจงโปรดใหสรางสถานทชดใชแทน หญงชราตากขาวใหแหง ฝนตกผดฤดกาล พระองคทรงอดพระกระยาหารเพอขอใหฝนตกตองตามฤดกาลจนเทวดาตองคอยบนดาลฝนใหตกตองตามฤดกาล

บทท ๒๒ คามณกมารสต : การประสตของพระคามณกมาร พระเจาทฏฐคามณทรงปลงพระชนมพระเจาเอฬาระแลวไดเปนกษตรยลงกาพระองคทรงสบเชอสายจากพระเจาเทวานมปยตสสะมาตามลาดบ คอ พระเจาเทวานมปยตสสะ พระเจามหานาคเปนพระอนชาพระเจาเทวานมปยตสสะ ปกครองอยทโรหณรฐ พระโอรสของพระเจามหานาค

นนทรงพระนามวายฏฐาลยตสสะ ๆ มพระโอรสทรงพระนามวาโคฐาภย ๆ มพระโอรสทรงพระนามวากากวณณตสสะ ๆ ทรงมพระโอรสคอพระคามณอภย ๆ ทรงมพระมารดาทรงพระนามวาวหารเทวเปนพระราชธดากษตรยผครองแควนกลยาณ คาวาคามณอภยมา

จากคาวา คามณ ซงหมายถงเปนใหญในมหาคาม และคาวา อภย ซงเปนพระปรมาภไธยของพระอยยกา ทรงมพระกนษฐารวมพระมารดา ๑ พระองคทรงพระนามวา ตสสะ เมอพระเจาคามณอภยทรงเจรญวยทรงกอปรดวยพระบญญาธการ พระยศ พระปรชา พระ

เดช พระกาลง และพระวรยะ บทท ๒๓ โยธลาภะ : การไดทหาร พระคามณอภยราชกมารนนทรงมทหาร

เอก ๑๐ ทาน คอ (๑) นนทมตตะ (๒) สรนมละ (๓) มหาโสณะ (๔) โคฐยมพระ (๕) เถรปตตาภย (๖) ภรณะ (๗) เวฬสมนะ (๘) ขญชเทวะ (๙) ผสสเทวะ และ (๑๐)

ลภยยวสภะ พระราชา(กากวณณตสสะ) มพระราชบญชาใหทหารเอกทง ๑๐ ทานนคดเลอกทหารมาคนละ ๑๐ คน ได ๑๐๐ คน มพระราชบญชาใหทหารเหลานนคดเลอกทหารมาอกได ๑,๐๐๐ คน และมพระราชบญชาอกโดยทานองเดยวกน พระคามณ

อภยราชกมารจงไดทหารรวมทงหมด ๑๑,๑๑๐ คน บทท ๒๔ เทวภาตกยทธะ : การรบระหวางกษตรย ๒ พนอง พระเจากาก

วณณตสสะโปรดใหพระคามณกมารประทบอยทมหาคามกบพระองค สวนพระตสสราช

กมารโปรดใหไปประทบททฆวาปเพอปองกนปจจนตชนบท ตอมาพระคามณอภยราชกมารไดกราบทลขอพระบรมราชานญาตกบพระบดาเพอยกทพไปรบกบพวกทมฬแตไมไดรบพระบรมราชานญาต จงทรงสงเครองประดบสตรไปถวายพระราชบดา พระราชบดากรว พระกมารจงเสดจหนไปยงมลยประเทศ เพราะพระองคทรงประทษรายพระราชบดามหาชนจง

เรยกพระองควาทฏฐคามณอภย เมอพระราชบดาสวรรคต พระตสสราชกมารไดทรงจดพธถวายพระเพลงพระบรมศพเปนการลบแลวอญเชญพระมารดาและพระยาชางกณฑละ (ชางประจารชกาล) ไปยงทฆวาป เมอพระทฏฐคามณอภยทรงทราบจงเสดจมายดมหาคามไว

แลวอภเษกในราชสมบต ตอมา ทรงสงพระราชสาสนไปทลอญเชญพระมารดาเสดจนวต

๖๐

พระนครเมอไมไดถง ๓ ครงจงทรงกรฑาทพไปรบกบพระตสสราชกมาร ครงแรกทรงพายแพ ครงท ๒ ทรงรบชนะ แตทรงพระราชทานอภยโทษแกพระตสสราชกมารและโปรดให

ไปประทบททฆวาปเชนเดม บทท ๒๕ ทฏฐคามณวชยะ : ชยชนะของพระเจาทฏฐคามณ พระเจาทฏฐคา

มณอภยทรงสงเคราะหประชาชน โปรดใหอญเชญพระธาตมาบรรจทพระแสงหอก แลวเสดจ

สตสสมหารามเพอขอพระสงฆไดพระสงฆจานวน ๕๐๐ รป (สาหรบโปรดญาตโยมในสนามรบ) จากนนทรงยกพยหยาตราไปรบกบพระเจาเอฬารทมฬ ทรงประหารพวกทมฬทตงอยตามรายทางจานวนมากรกเขาไปจนถงกรงอนราธบรโดยลาดบ ทรงกระทายทธหตถกบพระเจาเอฬารทมฬไดรบชยชนะ ทรงครองราชสมบตลงกาทวปทงสนภายใตเอกเศวตฉตร แต

พระองคไมทรงสบายพระทยเพราะทรงราลกถงการฆาคนตายนบไมถวน เมอทรงสดบพระธรรมเทศนาจากพระสงฆใจความวา “การฆาเพอทานบารงศาสนาไมหามสวรรค การฆาคนทศล ๑ คน เปนบาปเทากบการฆาคนครงคน เพราะคนทไมนบถอไตรสรณคมนหรอคนไมม

ศล ๕ ขาดมนษยธรรมมความเปนมนษยไมสมบรณตายไปกเหมอนสตวเดรจฉาน” จงทรงคลายบาปทประทบอยในพระทย เนองจากพระองคจะทรงถวายทานแกพระสงฆกอนเสวยพระกระยาหารทกครง ตอมา ทรงคานงวา ในคราวเสวยพระกระยาหารครงหนง พระองค

ทรงขาดพระสตสมปชญญะลมถวายพรกแกพระสงฆกอนเสวยพระกระยาหาร จงทรงมพระราชดารเพอจะไถบาปดวยการสรางพระวหาร

บทท ๒๖ มรจวฏฏวหารมหะ : งานฉลองมรจวฏฏวหาร ครนเสรจสนการสงครามแลว พระเจาทฏฐคามณอภยโปรดใหสรางมรจวฏฏวหารและทานบารง

พระพทธศาสนา ทรงสรางสถานทและสงทมคาไวในพระพทธศาสนาจานวนมาก เฉพาะพระราชทรพยททรงสละเพอสรางพระวหารจนถงงานฉลองพระวหารมจานวนถง ๑๙ โกฏ

บทท ๒๗ โลหปาสาทมหะ : งานฉลองโลหปราสาท ทรงศกษาตานานเกา

(ประวตศาสตร)จงโปรดใหคนหาในพระราชวง ทรงพบแผนจารกทองคาซงพระเจาเทวานมปยตสสะโปรดใหจารกไวในหบทเกบไวในพระราชวงมขอความวา “ในอนาคตลวงไปได ๑๔๐ ป พระเจาทฏฐคามณพระโอรสของพระเจากากวณณตสสะจกใหสรางสงน ๆ ไว” จง

มพระราชประสงคจะใหสรางโลหปราสาทจงทรงอาราธนาใหพระสงฆจาลองทพยวมานจากสววรคชนดาวดงสแลวโปรดใหสรางโลหปราสาท ๙ ชนขนตามแบบรางนน ในการสรางโลหปราสาทนนตรสวา “ประชาชนตองไมทางานโดยไมไดรบคาจาง” และโปรดใหมพธสมโภชอยางยงใหญทรงสนพระราชทรพย ๓๐ โกฏ

บทท ๒๘ มหาถปสาธนลาภะ : การไดวตถปจจยททาใหสรางพระมหาสถปสาเรจ พระองคทรงอนสรณถงตานานเกาจงทรงรเรมการกอสรางพระมหาสถป และมการคนพบแหลงอฐ แหลงทองคา แหลงทองแดงเปนตนจานวนมากทาใหพระองคทรงไดวตถ

ปจจยททาใหสรางพระมหาสถปสาเรจ

๖๑

บทท ๒๙ ถปารมภะ : การเรมกอสรางพระสถป เมอไดวตถสาหรบกอสรางแลว พระเจาทฏฐคามณอภยทรงเรมสรางพระมหาสถปตรงกบวนเพญเดอน ๖ ทรง

กอสรางพระสถปตามวธโบราณ ขณะดาเนนการกอสรางนนไดมภกษเดนทางมาจากทตาง ๆ ทงจากอนเดยและลงกาทกาหนดจานวนไวม ๑,๔๓๖,๐๐๐ รป ทไมระบจานวนไวประมาณได ๙๖ โกฏ มพธบชาอยางยงใหญ มผบรรลธรรมจานวนมาก

บทท ๓๐ ธาตคพภรจนะ : การสรางหองพระบรมสารรกธาต พระเจาทฏฐคามณอภยรบสงใหคดเลอกนายชางแลวโปรดใหสรางหองพระบรมสารรกธาต ในขณะทกาลงกอสรางนน ฐานพระสถปทรดลงไปถง ๙ ครง เพราะภกษผมฤทธบนดาลเพอใหฐานพระสถปมนคง สวนหองพระบรมสารรกธาตนนสรางเปนหองสเหลยมปดดวยแผนหนสขาว

เหมอนกอนเมฆ (หนออน) ทกดาน ใหประดบตกแตงอยางสวยงามมพระพทธปฏมาประดษฐาน มภาพจตรกรรมฝาผนงพทธประวตตงแตพรหมอาราธนาจนถงถวายพระเพลงพระพทธสรระ ภาพชาดก พรหม เทพ ยกษเปนตนวจตรงดงามมาก พระอนทคตตเถระ

เปนผดแลการกอสรางกระทงหองบรรจพระบรมสารรกธาตสาเรจ บทท ๓๑ ธาตนธานะ : การบรรจพระบรมสารรกธาต เมอถงคราวบรรจพระ

บรมสารรกธาต พระสงฆไดสงใหโสณตตรสามเณรไปอญเชญพระบรมสารรกธาตมาจาก

นาคภพ พระเจาทฏฐคามณอภยโปรดใหมพธสมโภชเปนการใหญ และพระบรมสารรกธาตไดแสดงปาฏหารย เมอบรรจพระธาตเสรจ พระเจาเทวานมปยตสสะโปรดใหกอพระสถปปดไว

บทท ๓๒ ตสตปรคมนะ : การเสดจสดสต เมอการสรางพระเจดยยงไมทน

เสรจ พระเจาทฏฐคามณอภยทรงพระประชวรหนก จงโปรดใหพระตสสราชกมารรบภาระงานสรางพระเจดย พระตสสราชกมารโปรดใหเอาผาขาวคลมองคพระเจดยและใหเขยนรปไพทและจตรกรรมอนงดงามเพอใหพระเชษฐาไดทอดพระเนตรกอนสนพระชนม พระเจา

แผนดนทรงบรรทมบนพระสวกา(ทพวกเจาพนกงานหามมา)ทรงกระทาประทกษณและไหวพระเจดย พระองคทรงทอดพระเนตรพระมหาสถปและโลหปราสาทแลวทรงพระโสมนส ครงนนมภกษมาประชมกนประมาณ ๙๖ โกฏ ภกษทงหลายไดสวดสาธยายเปนคณะ ๆ

พระเถรปตตาภยอดตขนศกของพระองคไดเขาเฝาปลอบพระทยพระราชา พระองคโปรดใหเจาหนกงานจารกพระราชประวตของพระองคไว ขณะทพระสงฆกาลงสวดสาธยายนน เทวดาจากสวรรคทง ๖ ชน ไดนาราชรถมาทลอญเชญใหพระองคเสดจไปเกดในสวรรคชนของตน พระราชาทรงเลอกเสดจสสวรรคชนดสตเพราะเปนสวรรคชนทมพระโพธสตวไป

บงเกดมาก ครงนนไดเกดสถานทสาคญ คอ มกฏมตตสาลา ราววฏฏสาลา ราชมาฬกะ เชอกนวาในอนาคตพระองคจกเปนพระอครสาวกเบองขวาของพระพทธเจาศรอรยเมตไตรย พระตสสราชกมารผพระกนษฐาจกเปนพระอครสาวกเบองซาย

๖๒

บทท ๓๓ ทสราชกะ : พระราชา ๑๐ พระองค เมอพระเจาเทวานมปยตสสะสวรรคตแลว พระตสสราชกมารพระกนษฐาไดรบอภเษกเปนกษตรยองคท ๑๘ ของ

ลงกาไดรบการขนานพระนามวาสทธาตสสะ พระองคโปรดใหสรางโลหปราสาท ๗ ชน และวหารอน ๆ อกจานวนมาก ทรงพระธรรมขนธ ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ พระเจาสทธาตสสะทรงมพระราชโอรส ๒ พระองค คอ เจาชายลชชตสสะ กบเจาชายถลลตถนะ เมอ

พระองคสวรรคต พวกอามาตยกบพระสงฆไดอภเษกเจาชายถลลตถนะในราชสมบต เจาชายลชชตสสะทรงจบพระเจาถลลตถนะแลวสาเรจราชการเอง แตกโปรดใหพระเจาถลลตถนะไดครองราชย ๑ เดอนบาง ๑๐ วนบาง ระยะ ๓ ปแรก พระองคไมทรงพอพระทยพระสงฆเพราะทรงกรววาพระสงฆไมรจกเชดชบคคลตามวฒภาวะ ภายหลงทรง

เลอมใสทรงทะนบารงพระพทธศาสนามาก เสวยราชสมบตลงกาอย ๙ ป กบครงเดอน จากนนพระกนษฐาของพระองคเสวยราชสมบต ๖ ป ทรงพระนามวาขลลาฏนาคะ เสนาบดชอกมมหารตตกะจบพระเจาขลลาฏนาคะแลวขงไวในพระนคร พระกนษฐาของพระ

เจาขลลาฏนาคะทรงพระนามวาวฏฏคามณทรงประหารเสนาบดแลวครองราชสมบต ทรงแตงตงพระโอรสของพระเจาขลลาฏนาคะเปนพระราชบตรบญธรรม พระเจาคามณทรงอภเษกไดเพยง ๕ เดอน ทมฬทง ๗ ไดชงราชสมบต พระเจาวฏฏคามณทรงหลบหนไป

ทางตตถารามทพระเจาปณฑกาภยโปรดใหสรางไว ครนครนถเหนพระองคไดรองดาวา “เจามหากาฬสหลกาลงหนไป” พระองคทรงมพระราชดารวาถาไดครองราชสมบตสาเรจอกครงจะทรงสรางพระวหารไวทนน แลวเสดจหนไป และทรงไดรบการอนเคราะหบณฑบาตจากพระมหาตสสเถระ ตอมาเสดจไปอาศยตนสวะอย ๑๔ ป ภายหลงเสดจไปยดกรงอน

ราธบรประหารเจาทาฐกทมฬ พระองคโปรดใหสรางทวาทสปรเวณวหารทบตตถาราม นบแตการสรางมหาวหารได ๒๑๗ ป ๑๐ เดอน ๑๐ วน ทรงสรางอภยครวหารและนมนตพระมหาตสสะกบพระตสสะผพหสตมาพานก ตอมาเกดการแตกแยกคณะสงฆออกเปนฝาย

มหาวหารกบฝายอภยครวหาร ในรชกาลนไดมการเขยนพระไตรปฎกลงในคมภรเพอใหพระสทธรรมตงมน พระเจาวฏฏคามณทรงเสวยราชสมบต ๑๒ ป ๕ เดอน (รวมกบการครองราชยตอนตน)

บทท ๓๔ เอกาทสราชทปนะ : แสดงเรองพระราชา ๑๑ พระองค เมอพระเจาวฏฏคามณสวรรคตแลวไดมพระราชาครองราชยสบตอจากพระเจาวฏฏคามณ ๑๑ พระองค ไดแก พระเจามหาจฬมหาตสสะ ครองราชย ๑๔ ป ทรงมพระราชจรยวตรเชนทรงปลอมพระองค เสดจไปทานาเพอนาขาวมาถวายทาน และทรงรบจางหบออย ๓ ป

เพอนาคาจางมาบาเพญบญ ในรชกาลนทรงทานบารงพระพทธศาสนามาก ปรากฏมจานวนพระภกษเกอบ ๑๐๐,๐๐๐ รป และ ภกษณ ๖๐,๐๐๐ รป

พระเจาจฬนาค ทรงเปนโอรสของพระเจาวฏฏคามณ ทรงแคนเคอง พระสงฆท

ไมใหการพกพงขณะททรงเปนโจรเรรอนไปในวหารตาง ๆ เมอไดครองราชย แลวจงให

๖๓

ทาลายมหาวหาร ๑๘ แหง ทรงครองราชยอย ๑๒ ป กถกพระนางอนฬา ผเปนพระชายาวางยาพษสนพระชนม

พระเจาตสสะ ทรงเปนโอรสของพระเจามหาจฬมหาตสสะครองราชย ๓ ป ถกพระนางอนฬา ผเปนพระชายาลอบวางยาพษสวรรคตอก

พระเจาสวะ เดมเปนหวหนานายประต พระนางอนฬายกขนเปนพระสวาม

และไดเปนกษตรย ครองราชยอย ๑ ป ๒ เดอน กถกพระนางอนฬาวางยาพษสวรรคต พระเจาวฏกะ เดมเปนทมฬและเปนชางไมในวง พระนางอนฬายกขนเปนพระ

สวามจงไดเปนกษตรย ครองราชยอย ๑ ป ๒ เดอน กถกพระนางอนฬา วางยาพษสวรรคตอก

พระเจาทารภตกตสสะ พระนางอนฬายกขนเปนกษตรย ครองราชย อย ๑ ป ๑ เดอนกถกพระนาง อนฬาเทววางยาพษปลงพระชนม

พระเจานลยะ เปนทมฬและเปนพราหมณปโรหต ครองราชยอย ๖ เดอนกถก

พระนางอนฬาปลงพระชนมดวยยาพษ พระนางอนฬา หลงจากปลงพระชนมกษตรยถง ๖ พระองคแลว จงได ขนเปน

นางขตตยานเสยเอง ครองราชยอย ๔ เดอน กถกปลงพระชนม

พระเจากฏกณณตสสะ ทรงเปนพระโอรสองคท ๒ ของพระเจามหาจฬมหาตสสะกลวพระนางอนฬาจงหนไปบวช ภายหลงแอบซองสมผคนไดมากแลวยกมา ฆาพระนางอนฬาเทวผมจตใจโหดรายนน พระองคทรงทานบารงพระพทธศาสนา เปนอนมาก ทรงสรางโบสถวหาร ปลกตนโพธ และสรางวหารถวาย พระมารดาททรงผนวชเปน ภกษณใกล

กบพระราชมณเฑยร พระราชกรณยกจฝาย บานเมอง เชน ทรงกอกาแพงเมองสง ๗ ศอก และใหขดคเมองเปนตน เสวยราชสมบต ๒๒ ป

พระเจาภาตกาภยหรอภาตกราช เปนพระโอรสของพระเจากฏกณณตสสะ ทรง

เปนพระธรรมกราช ทรงปฏสงขรณอารามเกา สรางโรงพระอโบสถ และพระสถป เปนตน ทรงใหสรางคบเพลงไวในบงใหแสงไฟพงจากบงสองพระสถป และตกแตง พระสถปดวยเครองตกแตงจานวนมาก ทรงใหพระสงฆสวดสาธยายเปนคณะ ทรงอด พระกระยาหาร

เพอทจะไดทอดพระเนตรพระสารรกธาต ในรชกาลนมพธทสาคญ เชน พธสธามงคล(เจมปนขาว)แกตนพระศรมหาโพธ พธบชาสรงนาพระศรมหาโพธ และ มการจดพธวสาขบชา ๒๘ ครง ถอเปนพธสาคญททาตอเนองกนทก ๆ ปนอกจากนยงมการบชาอน ๆ อกราว ๘๔,๐๐๐ ครง ทรงทานบารงพระพทธศาสนา ดวยวธตาง ๆ เปนอนมาก พระองคทรง

ครองราชยอย ๒๘ ป พระเจามหาทาฐมหานาคะ ทรงเปนพระกนษฐาของพระเจาภาตกราช ทรง

ดาเนนตามพระราชปฏปทาของพระเชษฐา ทรงทานบารงทงภกษสงฆและ ภกษณสงฆ ทรง

ถวายพระองค พระเทว พระโอรส พระมงคลหตถและมามงคลแกสงฆ แลวนาพระราช

๖๔

ทรพยมาไถพระองคเปนตนคนจากพระสงฆ (คงจะกลายมาเปนธรรมเนยม ในการไถชวตสตวในปจจบน) เสวยราชสมบต ๑๒ ป

บทท ๓๕ ทวาทสราชกะ : พระราชา ๑๒ พระองค หลงจากพระเจามหาทาฐกะสวรรคต ไดมกษตรยครองราชยสบตอกนมาอก ๑๒ พระองค คอ พระเจาอามณฑคามณอภย โอรสของพระเจามหาทาฐกะครองราชยอย ๙ ป ๘ เดอน ทรงทาน

บารงพระศาสนาดวยการสรางโบสถ วหาร เปนตน ทรงประกาศหามมใหฆาสตวตดชวตทวทวป ตอมาถกพระกนษฐาปลงพระชนม พระเจากณรชาณตสสะ ทรงเปนพระกนษฐาของพระเจาอามณฑคามณอภย ปลงพระชนมพระเชษฐาแลวปราบดาภเษกเปนกษตรยครองราชสมบตอย ๓ ป ในรชกาลน มพระภกษเขาไปพวพนกบการวางแผนลอบปลงพระ

ชนมจงรบสงใหลงโทษ พระภกษ ๖๐ รป ทรวมกอการดวยการใหโยนลงเหว พระเจาจฬาภย ทรงเปนโอรสของพระเจาอามณฑคามณอภย ครองราชย ๑ ป พระนางสวล ทรงเปนพระธดาของพระเจาอามณฑคามณอภย พระกนษฐา ของพระเจาจฬาภย ครองราชย

๔ เดอน พระเจาอฬนาค ทรงเปนพระภาคไนย(หลาน)ของพระเจาอามณฑคามณอภย กาจดพระนางสวลแลวครองราชสมบต พระองคทรงลงโทษชาวลมพกรรณ พวกลมพกรรณจงกอการกบฎขน จบพระเจาอฬนาคขงไวแลวสาเรจราชการอยชวงหนง พระเจาอฬนาค

ไดรบการชวยเหลอจากพระยามงคลหตถจงเสดจหนไปอยทอนเดย ๓ ป แลวทรงนาทพมายงโรหณชนบทซองสมกาลงไดมากแลวยกเขาตชาวลมพกรรณ ทรงตด ศรษะพวกลมพกรรณกองไวสงเทาดมลอรถแลวเขายดพระนครอนราธประไดสาเรจ ครงนทรงครองราชยอย ๖ ป พระเจาจนทมขสวะ ทรงเปนพระโอรสของพระเจาอฬนาค ครองราชยอย ๘ ป กบอก

๗ เดอน กถกปลงพระชนม พระเจายสฬาลกตสสะ ทรงเปนพระกนษฐาของพระเจาจนทมขสวะ สาเรจโทษพระเชษฐาขณะทรงเลนกฬาทางชลมารคทตสสวาปแลวปราบดาภเษกขนเปนกษตรยครองราชสมบตลงกาอย ๗ ป ๘ เดอน

พระเจาสภราช เดมเปนนายประตพระราชวงของพระเจายสฬาลกตสสะ พระเจายสฬาลกตสสะทรงใหแตงปลอมเปนพระองค สวนพระองคปลอมเปนนายประต วนหนง เมอไดโอกาส พระราชาปลอมจงใหปลงพระชนมพระเจายสฬาลกตสสะ แลวขนครองราชย

อย ๖ ป พระเจาวสภะ ทรงเปนบตรของชาวลมพกรรณอยทางทศเหนอ มลงเปนเสนาบด ทรงใชวธแบบกนขนมเบองในการยดกรงอนราธบร คอตงตนเปนโจร ซองสมผคนไดมากแลวบกเขาปลนยดเมองในชนบท เพยง ๒ ป กยกทพรกเขาไป ถงกรงอนราธบร ทรงปลงพระชนมพระเจาสภราชในสนามรบแลวปราบดาภเษกเปน กษตรย พระองคทรงทานบารง

พระพทธศาสนา ครงหนงทรงทราบจากโหรวาจะทรงม พระชนมตอไปอกเพยง ๑๒ ป พระองคจงไดตรสถามถงวธทาใหอายยนกบพระสงฆ พระสงฆไดทลแนะนาใหถวายทานเปนนตย ใหปฏสงขรณวดเกา ใหสมาทานศล ๕ และเขาอยจาพระอโบสถ พระองคกทรง

ปฏบตตามอยางเครงครด นอกจากนยง ไดทรงทานบารงพระพทธศาสนาดวยการสราง

๖๕

วหาร โรงพระอโบสถ และพระพทธรป เปนตนจานวนมาก เพราะการบาเพญบญดวยวธตาง ๆทาใหพระองคทรงมพระชนมายยน ทรงครองราชยอย ๒๔ ป และไดทรงจดพธว

สาขบชา ๒๔ ครง เทากบจานวนป ทไดทรงครองราชยนนเอง พระเจาวงกนาสกตสสะ ทรงเปนโอรสของพระเจาวสภะ ไดพระธดาของ พระเจาสภะมาเปนพระมเหส เสวยราชสมบต ๓ ป พระเจาคชพาหคามณ เปนโอรสของพระเจาวงกนาสกตสสะ เสวยราชสมบต

๒๒ ป ทรงทานบารงพระพทธศาสนามาก พระเจามหลลนาค ทรงเปนเสนาบดและเปนพระสสระ(พอตา)ของพระเจา คชพาหคามณ ทรงสรางวหาร ๗ แหง เสวยราชสมบต ๖ ป

บทท ๓๖ ตโยทสราชกะ : พระราชา ๑๓ พระองค ถดจากนน ไดม

พระราชาครองราชสมบตลงกา ๑๓ พระองค ไดแก พระเจาภาตกตสสะ เปนโอรสของพระเจามหลลนาค เสวยราชสมบต ๒๔ ป พระเจากนฏฐตสสะ ทรงเปนพระกนษฐาของพระเจาภาตกตสสะ เสวยราช

สมบต ๒๘ ปบรบรณ พระเจาจฬนาค ทรงเปนโอรสของพระเจากนฏฐตสสะ เสวยราชสมบตไดเพยง

๒ ป กถกปลงพระชนม

พระเจากฑฑนาค ทรงเปนพระกนษฐาของพระเจาจฬนาคฆาพระเจาพแลว เปนกษตรยครองราชสมบตอย ๑ ป กถกกาจด

พระเจาสรนาค ทรงเปนเสนาบดและเปนพชายพระมเหสของพระเจา กฑฑนาค เปนโจรปลนราชบลลงก รบชนะพระเจากฑฑนาคขบไลใหหนไปแลวเสวย ราชสมบต ๑๙

ป พระเจาโวหารตสสะ ทรงเปนโอรสของพระเจาสรนาคทรงเชยวชาญดาน

กฎหมาย เสวยราชสมบต ๒๒ ป ทรงทานบารงพระพทธศาสนามากในรชกาลนไดเรมม

การถวายนตยภตรเปนรายเดอนแกมหาวหาร และมการปราบนกายเวตลลวาทหรอไวตลยนกาย

พระเจาอภยนาค ทรงเปนพระอนชา ทรงละเมดพระเทวจงหนไปอนเดย

ภายหลงกลบมาชงราชบลลงกลงกาและประหารพระเจาโวหารตสสะ เสวยราชสมบตอย ๘ ป

พระเจาสรนาค ทรงเปนพระโอรสของพระเจาโวหารตสสะ เสวยราชสมบต ๒ ป

พระเจาวชย ทรงเปนพระโอรสของพระเจาสรนาค เสวยราชสมบต ๑ ป พระเจาสงฆตสสะ เปนชาวลมพกรรณ เขามารบใชใกลชดพระเจาวชยจนได

เปนเสนาบดแลวรวมกบสหายคอสงฆโพธกบโคฐกาภยปลงพระชนมพระเจาวชยยดราช

สมบต เสวยราชสมบต ๔ ป ถกประชาชนถวายยาพษสนพระชนม

๖๖

พระเจาสรสงฆโพธ ทรงเปนชาวลมพกรรณ เปนเสนาบดของพระเจาสงฆตสสะไดรบราชสมบตตอจากพระเจาสงฆตสสะ เสวยราชสมบต ๒ ป ในรชกาลนมยกษตาแดง

เทยวหลอกหลอนประชาชนและเกดธรรมเนยมการเซนพลยกษขน และเชอวาพระเจาสรสงฆโพธเปนพระโพธสตว

พระเจาเมฆวรรณาภย(พระนามเดมคอโคฐกาภย) ทรงเปนชาวลมพกรรณเปน

อามาตยและพระสหายของพระเจาสรสงฆโพธ ไดกอการกบฏชงราชบลลงกสาเรจ ในรชกาลนมการจบภกษนกายเวตลละในอภยครวหารจานวน ๖๐ รป ทาใหศษยทอนเดยใตชอสงฆมตรโกรธภกษมหาวหารเขามาลงกาประจบราชตระกลไดเปนพระอาจารยของพระโอรสของพระเจาเมฆวรรณาภย

พระเจาเชฏฐตสสะ ทรงเปนพระโอรสของพระเจาเมฆวรรณาภย พระองคทรงอาฆาตพระสงฆมตรทสงเคราะหพระกนษฐาพระนามวามหาเสนะมากกวาพระองค ทาใหพระสงฆมตรตองหลบหนไปอนเดย พระองคทรงประหารพวกอามาตยทประพฤตกระดาง

กระเดองในวนถวายพระเพลงพระบรมศพพระราชบดาตายจานวนมากจงไดถกเรยกขานวา กกขฬะ แตทรงนบถอพระพทธศาสนาและทานบารงพระพทธศาสนามาก เสวยราชสมบต ๑๐ ป

บทท ๓๗ ฉราชกะ : พระราชา ๖ พระองค เมอพระเจาเชฏฐตสสะสวรรคต ไดมกษตรยครองราชสมบตลงกาอก ๔ พระองค๔๗ คอ

๑. พระเจามหาเสนะ ทรงเปนพระกนษฐาของพระเจาเชฏฐตสสะ เสวยราชสมบต ๒๗ ป ในรชกาลน พระสงฆมตรไดกลบมาลงกาและยยงพระเจาแผนดนใหทาลาย

มหาวหาร ทาใหมหาวหารรางพระสงฆ ๙ ป มการรอปราสาททมหาวหารไปสรางอภยครวหารจนอภยครวหารเจรญรงเรองอยางมาก อามาตยของพระเเจามหาเสนะนามวาเมฆวรรณาภยจงกอการกบฏ แตภายหลงตกลงยนยอมกนได พระมเหสของพระราชาทรง

พระนามวาเลขกธตการบสงใหชางไมฆาพระสงฆมตร รชกาลนไดมการสรางวหารและขดสระจานวนมาก

๒. พระเจาสรเมฆวรรณ ทรงเปนพระโอรสของพระเจามหาเสนะ ทรงฟนฟ

มหาวหารเพอไถโทษพระราชบดา ทรงหลอรปพระมหนทเถระและจดพธบชา ในปท ๙ แหงรชกาล มนางพราหมณคนหนงนาพระธาตพระเขยวแกวมาจากกาลงครฐสเกาะลงกา พระองคโปรดใหมพธบชาพระธาตพระเขยวแกวเปนประจาทกป ทรงมพระราชจรยาวตรเหมอนพระเจาจกรพรรดมนธาตราช เสวยราชสมบต ๒๘ ป จงสวรรคต

๔๗ บางฉบบเปนพระราชา ๗ พระองคบาง พระราชา ๕ พระองคบาง

๖๗

๓. พระเจาเชษฐตสสะท ๒ ทรงเปนพระกนษฐภาดาของพระเจาสรเมฆวรรณ ทรงเชยวชาญศลปะเกยวกบการสลกงาและโปรดใหประชาชนเรยนศลปะ เสวยราชสมบต

๙ ป ๔. พระเจาพทธทาส ทรงเปนพระโอรสของพระเจาสรเมฆวรรณ ทรงกอปร

ดวยทศพธราชธรรม ราชสงคหวตถธรรม มพระราชจรยวตรดจพระโพธสตว ทรงเชยวชาญ

ในการแพทย เลาวา ทรงผาทองพระยานาครกษาโรคได นางนาออกจากทองของชายทเกดโรคปวดทอง ทรงรกษาโรคลมของภกษ ทรงผาตดศรษะของชายทเปนโรคปวดหว โปรดใหเขยนตาราเวชศาสตร สรางโรงพยาบาลไวจานวนมาก ทรงทาใหคนทเคยจองเวรในอดตชาตกลบตองรกพระองคจนตายตามพระองค ทรงปลอยนกโทษประหาร(ดวยการเผา

ทงเปน)แลวนาศพในปาชามาเผาแทน กลาวกนวา ตลอดรชกาลทรงบรหารเวลามใหเปลาประโยชนไปแมเพยงชวขณะ เสวยราชสมบต ๔๒ ป พระเทวผเปนทรกของพระองครบสงใหพระมหานามะพระกนษฐาของพระองคปลงพระชนมพระเจาพ

๕. พระเจาอปตสสะท ๒ ทรงเปนพระโอรสของพระเจาพทธทาส ทรงเปนพทธมามกะผเครงครดทรงรกษาศล ทรงละเวนสงทไมเปนบญกรยาวตถสมาทานเฉพาะบญกรยาวตถ ทรงทศพธราชธรรมและทศบารม ทรงสรางโรงทาน ขดสระจานวนมาก

พระองคเสดจรอนแรมไปในทตาง ๆ แมฝนจะตกกไมทรงหลบฝนดวยทรงมพระราชดารวา “ฝนคอหยาดเหงอของประชาชน” เมอเกดฝนแลงพระองคโปรดใหสรางพระพทธรปทองคาและนาบาตรของพระพทธเจาบรรจนาใหเตมแลวใหแหไปรอบพระนคร ใหพระสงฆสวดรตนสตรเทยวประพรมนาพระพทธมนตทวพระนคร และโปรดใหทาเปนประเพณในการขอฝน

ทรงสมาทานพระอโบสถศลทกวน ๑๔ คา ๑๕ คา ๘ คา และวนปาฏหารยปกษ ทรงเสวยพระกระยาหารทมหาปาฬศาลาจนตลอดพระชนมชพ พระราชวงของพระองคไดเปนสถานทเลยงกระแต ทรงปลอยโจรทเปนนกโทษประหารพรอมประทานทรพยเลยงชพ

เสวยราชสมบต ๔๒ ป ๖. พระเจามหานามะ ทรงเปนพระกนษฐาของพระเจาอปตสสะ ทรงผนวช

ภายหลงรวมกบพระราชนปลงพระชนมพระเจาอปตสสะแลวเสวยราชสมบต ๒๒ ป ใน

รชกาลนเองทพระพทธโฆสาจารยไดเดนทางจากอนเดยมาลงกาเพอปรวรรตอรรถกถาภาษาสหฬเปนภาษามคธ

บทท ๓๘ ทสราชกะ : พระราชา ๑๐ พระองค มกษตรยปกครองลงกาสบตอมาอก ๑๐ พระองค คอ

๑. พระเจาโสตถเสนะ ทรงเปนพระโอรสของพระเจามหานามะ ครองราชยไดเพยง ๑ วนกถกพระนางสงฆาพระกนษฐภคนปลงพระชนม

๒. พระเจาฉตตคาหกะ เดมมตาแหนงเปนฉตตคาหกะ (ผถอฉตร) ทรงเปน

พระสวามพระนางสงฆา พระนางสงฆายกขนเปนกษตรย สวรรคตในปทครองราชย

๖๘

๓. พระเจามตตเสนะ เปนอามาตยผสาเรจราชการยกวหโจรขนเปนพระราชาหนเชด มตตเสนะอามาตยนนสาเรจราชกจทงปวงและไดสรางกาแพงชางลอมรอบพระเจดย

๓ ชน สาเรจราชกจ ๑ ป กถกปลงพระชนม ๔. พระเจาปณฑทมฬ ยกมาจากแควนปณฑ อนเดยภาคใต ฆาพระเจามตต

เสนะแลวเสวยราชสมบต ๕ ป

๕. พระเจาปารนททมฬ เปนโอรสของพระเจาปณฑทมฬ ครองราชยแลวสวรรคต

๖. พระเจาขททปารนททมฬ เปนพระกนษฐภาดาพระองคท ๓ ของพระเจาปารนทะเสวยราชสมบต ๑๖ ป

๗. พระเจาตรตรทมฬ ครองราชยไดเพยง ๒ เดอนกถกพระเจาธาตเสนะปลงพระชนม

๘. พระเจาทาฐยทมฬ เสวยราชสมบตได ๓ ป ถกพระเจาธาตเสนะปลงพระ

ชนม ๙. พระเจาปฐยทมฬ ครองราชยได ๗ เดอน ถกพระเจาธาตเสนะปลงพระ

ชนมในการรบ ราชวงศทมฬจงลมสลาย

๑๐. พระเจาธาตเสนะ เดมเปนบตรของทาฐากฎมพ เกดทนนทวาปคาม ในรชกาลพระเจาปณฑทมฬ เปนผมบญมากไดบวชเปนสามเณรและถกพระเจาปณฑทมฬมพระบญชาใหจบแตไดหนไปซองสมผคนไดมากแลว ภายหลงไดยกทพมารบกบพระเจาขททปารนททมฬ ปลงพระชนมพระเจาตรตรทมฬ พระเจาทาฐยทมฬ และพระเจาปฐยทมฬ

จนราชวงศทมฬในลงกาลมสลาย พระองคปราบดาภเษกเปนกษตรยทรงยดหมบานและตระกลของผทเขารวมกบทมฬ เพราะทรงเหนวาไมรกษาพระองคและพระพทธศาสนา ทรงสงคายนาพระไตรปฎกเหมอนพระเจาธรรมาโศกราช ทรงสรางวหาร ๑๘ แหงถวายภกษ

เถรวาท ขดลอกบง ๑๘ แหง สรางวหารเลก ๑๘ แหง ขดบอ ๑๘ แหง สรางปราสาทสง ๒๑ ศอก สรางเรอโลหะ ๑๖ ลาลอยบชาตนพระศรมหาโพธ และทรงบาเพญบญอน ๆ อกจานวนมากสดคณานบ เสวยราชสมบตได ๑๘ ป พระเจากสสปะ ทรงเปนพระโอรส

ของพระเจาธาตเสนะ ทรงรวมกบพระราชบตรเขยชงพระราชบลลงกจบพระราชบดาจองจาไว ภายหลงพระราชบตรเขยไดฝงพระเจาธาตเสนะทงเปนเพราะอาฆาตแคนทพระเจาธาตเสนะเคยเผามารดาของตนทงเปน การกระทาของพระราชบตรเขยนเปนไปตามพระราชบญชา เพราะไดมตรชวพระเจากสสปะจงทรงกระทาปตฆาต

บทท ๓๙ ราชทวยทปนะ : การแสดงเรองพระราชา ๒ พระองค พระเจากสสปะพยามยามลอบปลงพระชนมพระภาดาคอพระเจาโมคคลลานะแตไมสาเรจ ทรงหวาดระแวงจงเสดจไปสรางพระนครทสหคร ตงแตนนมาภเขานนจงไดชอวาสหครนคร

พระองคทรงกลวบาปกรรมทไดกระทาไวจงทรงสรางวหารหลายแหง ทรงถวายวหารแก

๖๙

ภกษเถรวาท เมอภกษเถรวาทไมรบเพราะกลวจะถกครหาวาเหนดวยกบการกระทาปตฆาต พระองคจงทรงถวายแกพระพทธรปแทน ซงภกษเถรวาทกจาตองยอมรบโดยถอวาเปนโภค

สมบตของพระศาสดาของตน พระองคทรงอธษฐานอโบสถ เจรญอปปมญญาภาวนา สมาทานธดงค และโปรดใหเขยนพระคมภร โปรดใหสรางพระปฏมาและโรงทานเปนตนมากมาย ในปท ๑๘ แหงรชกาล พระโมคคลลานะราชกมารและสหาย ๑๒ คน โดยการ

สนบสนนของพวกนครนถ ยกทพมาทาศกกบพระเจากสสปะไดรบชยชนะ พระเจากสสปะปลงพระชนมพระองคเองในสนามรบ เมอพระเจาโมคคลลานะไดเสวยราชสมบตแลวทรงทานบารงพระพทธศาสนา ในรชกาลน สลากาฬสามเณรไดนาพระเกศธาตมาจากอนเดย ภายหลงสลากาฬสามเณรนนลาสกขาไดรบแตงตงเปนอสคคาหะ (ผถอดาบ) คอยตดตาม

อารกขาพระองค พระเจาโมคคลลานะเสวยราชสมบตได ๑๘ ปจงสวรรคต บทท ๔๐ อฏฐราชกะ : พระราชา ๘ พระองค ในบทนกลาวถงพระราชา

๘ พระองค (เนอหาม ๙ พระองค) คอ

๑. พระเจากมารธาตเสนะ ทรงเปนพระโอรสของพระเจาโมคคลลานะ พระองคโปรดใหซอมแซมวหาร และโปรดใหทาสงคายนาพระธรรมวนยชาระพระศาสนา เสวยราชสมบต ๙ ป

๒. พระเจากตตเสนะ ทรงเปนพระโอรสของพระเจากมารธาตเสนะ เสวยราชสมบต ๙ เดอน ถกปลงพระชนม

๓. พระเจาสวะ ทรงเปนพระมาตลาของพระเจากตตเสนะปลงพระชนมพระเจากตตเสนะแลวครองราชย ๒๕ วน ถกปลงพระชนม

๔. พระเจาอปตสสะ ท ๒ เปนเสนาบดของพระเจาสวะ และเปนพระสวามของพระภคนของพระเจาโมคคลลานะ ปลงพระชนมพระเจาสวะแลวปราบดาภเษกขนเปนกษตรย พระเจาอปตสสะท ๒ ทรงตงสลากาฬะเปนพระราชบตรเขย ทรงมพระโอรสทรง

พระนามวากสสปะ ๕. พระเจาสลากาฬะ สลากาฬะพระราชบตรเขยกอการกบฎ พระกสสปะราช

กมารรบพงกบสลากาฬะพายแพจงปลงพระชนมพระองคเองในสนามรบ พระเจาอปตสสะ

ทรงทราบขาวทรงตรอมพระทยจนสวรรคต พระเจาสลากาฬะทรงบาเพญพระราชกศลมากมาย พระองคทรงมพระราชโอรส ๓ พระองค คอ พระโมคคลลานะราชกมาร พระทาฐาปภตราชกมาร และพระตสสะราชกมาร ในรชกาลน มพอคานาพระธรรมธาตคอคมภรพระธรรมจากอนเดยมาสลงกา พระเจาสศลากาฬะเสวยราชสมบต ๑๓ ป

๖. พระเจาทาฐาปภต หลงจากพระเจาสลากาฬะสนพระชนม พระทาฐาปภตราชกมารทรงยดราชสมบต ประหารพระอปตสสราชกมารผพระกนฏฐภาดา และทรงทาสงครามกบพระโมคคลลานะราชกมาร ทรงปราชยจงทรงปลงพระชนมพระองคเองในสนาม

รบ ครองราชย ๖ เดอน

๗๐

๗. พระเจาโมคคลลานะ พระโมคคลลานะราชกมารไดขนเสวยราชสมบต ทรงพระนามวา พระเจาโมคคลลานะท ๒ ทรงนบถอพระพทธศาสนาบาเพญพระราชกศลเปน

อนมาก ทรงมพระราชโอรสทรงพระนามวา กตตสรเมฆ ในรชกาลนมการกอกบฏขนโดยโจรชอมหานาค พระเจาโมคคลลานะเสวยราชยได ๒๐ ป ถกพระมเหสวางยาพษสนพระชนม

๘. พระเจากตตสรเมฆ เปนพระยพราช ถกปลงพระชนม ๙. พระเจามหานาค เมอโจรมหานาคซองสมไพรพลไดมากแลวไดบกเขายด

พระนครปลงพระชนมพระเจากตตสรเมฆแลวปราบดาภเษกเปนกษตรย ทรงพระนามวาพระเจามหานาค พระองคทรงบาเพญบญเปนอนมาก

บทท ๔๑ ทวราชกะ : พระราชา ๒ พระองค พระเจาอคคโพธท ๑ ทรงมพระราชอธยาศยกอปรดวยพทธปญญาอยางยอดเยยม ประชาชนแซซรองสรรเสรญวาทรงมพระเดชดจดวงพระอาทตย ออนโยนดจพระจนทรทรงกลด มนคงดจขนเขา ลาลกดงหวง

มหาสมทร หนกแนนดจแผนดน เรยบงายดจสายลม ทรงความรดจเทพเจาแหงมนตร บรสทธดจทองฟาในสารทฤด (ฤดใบไมรวง) เสวยสขดจจอมเทพ บาเพญประโยชนดจเจาแหงทรพย ทรงธรรมดจฤาษผบรสทธ มความบากบนดจพญาเนอ ทรงปกครองราชสมบต

ดวยทศพธราชธรรมดจพระเจาจกรพรรด ถวายทานดจพระเวสสนดร ทรงบาเพญพระบญาธการมากมาย กวไดประพนธกาพยจานวนมาก มพระเถระนามวาทาฐาสวะเปนพระอาจารย ในรชกาลน พระโชตปาลมหาเถระไดโตวาทะชนะภกษเวตลลนกาย พระทาฐาปภตเปนพระอาทบาท(นบถอเวตลลนกาย)ทรงอบอายเงอพระหตถจะทบตทานเกดเปนโรคฝขน

พระราชาทรงเลอมใสพระโชตปาลมหาเถระทรงอาราธนาใหไปพานกในพระวหาร(ถปาราม) พระองคเสวยราชสมบตได ๓๔ ป พระภาคไนยทรงพระนามวาอคคโพธท ๒ ไดขนเถลงถวลยราชสมบต ชาวพระนครเรยกพระนามพระองควา ขททกคคโพธ ในรชกาลน พระ

เจากาลงคะทาสงครามเหนประชาชนลมตายมากเกดความสงเวชพระทยเสดจหนมาทเกาะลงกาผนวชในสานกพระโชตปาลมหาเถระไดเปนทปรกษาของพระราชา พระมเหสและเหลาอามาตยของพระเจากาลงคะนนกไดหนมาบวชเชนกน ไดรบการอปถมภจากราชสานก

อยางด พระราชาเสวยราชสมบตได ๑๐ ปจงสวรรคต บทท ๔๒ ฉราชกะ : พระราชา ๖ พระองค พระราชาทปกครองราชสมบต

ลงกาสบตอมาอก ๖ พระองค คอ ๑. พระเจาสงฆตสสะ เดมเปนอสคคาหะ(ผถอดาบ) ทรงทานบารง

พระพทธศาสนาและบานเมองจนเจรญกาวหนา ๒. พระเจาโมคคลลานะท ๓ เดมเปนแมทพของพระเจาขททกคคโพธ รวมกบ

เสนาบดของพระราชากอการกบฏชงราชบลลงกสาเรจ ทรงกวาดลางเชอสายพระราชวงศ

เดม แมกระทงพระราชกมารพระองคเลกไรเดยงสากรบสงใหตดมอตดเทาทงทพระกมารนน

๗๑

รองวงวอนวา “ถาทานทงหลายตดมอขาพเจาแลว ขาพเจาจะเอาอะไรหยบขนมกน” แมจะเปนเรองกระเทอนใจจนเพชฌฆาตตองหลงนาตาแตกจาตองกระทาตามพระราชอาชญา

พระโอรสพระองคหนงของพระเจาสงฆตสสะทรงพระนามวาเชฏฐตสสะไดหนภยไปยงมลยประเทศ ภายหลงพระราชาทรงจบพระเจาสงฆตสสะ พระราชโอรส และอามาตยคพระทยทหนไปได รบสงใหประหารชวตทง ๓ คน ดานพระศาสนาพระองคทรงรกษาประเพณ

ดงเดมไวทกประการ จดพธสมโภชพระสถปทวลงกา อาราธนาพระสงฆสาธยายพระไตรปฎก เปนตน ภายหลงถกปลงพระชนมในสนามรบ

๓. พระเจาสลาเมฆวรรณ เปนบตรของเสนาบดทรวมมอกบพระเจาโมคคลลานะชงราชบลลงก ภายหลงทรงววาทกบพระเจากสสปะ เสดจหนไปมลยประเทศรวมมอกบ

พระเชฏฐตสสะโอรสของพระเจาสงฆตสสะนนซองสมผคนไดมากแลวยกมารบกบพระเจากสสปะ ปลงพระชนมพระเจากสสปะในสนามรบแลวปราบดาภเษกเปนกษตรย ทรงทานบารงพระพทธศาสนา พระเจาสรนาคผเปนลงของพระเชฏฐตสสะยกทพจากอนเดยใต

มารบแตปราชยถกฆาในสนามรบ ในรชกาลน มการประหารภกษผรวมวางแผนปลงพระชนมและขบไลภกษทศลไปชมพทวป และทรงขดแยงกบภกษเถรวาท พระองคเสวยราชสมบต ๙ ป

๔. พระเจาสรสงฆโพธ (อคคโพธท ๓) ทรงเปนพระโอรสของพระเจาสลาเมฆวรรณ ในรชกาลน พระเชฏฐตสสะกอการกบฏยกทพมาตทพพระเจาสรสงฆโพธแตก พระเจาสรสงฆโพธตองเสดจหนไปชมพทวป ครองราชยครงแรกได ๖ เดอน และรวมกบการครองราชยครงหลง ๆ ได ๑๖ ป

๕. พระเจาเชฏฐตสสะท ๒ เปนพระโอรสของพระเจาสงฆตสสะดงกลาวมาแลวครองราชยสมบตได ๕ เดอน ปลงพระชนมพระองคในสนามรบ ชวงน พระเจาสรสงฆโพธ (อคคโพธท ๓) ยกมาจากชมพทวปรบชนะพระเจาเชฏฐตสสะ และได

ครองราชยเปนครงท ๒ ฝายพระทาฐาสวะเปนเชอพระวงศยกมาจากอนเดยใตกอการกบฏหลายครงตลอด ๑๒ ปทาใหบานเมองเสยหายมาก พระเจาสรสงฆโพธตองเสดจหนไปยงชมพทวป

๖. พระเจาทาฐาสวะ หรอทาโฐปตสสะท ๑ ทรงรบขบไลพระเจาสรสงฆโพธแลวขนครองราชย ตลอดรชกาล ทาสงครามกบพระเจาสรสงฆโพธอยเสมอ ทง ๒ พระองคผลดกนแพชนะอยอยางนทาใหประชาชนเดอดรอนมาก พระเจาทาโฐปตสสะทรงทาลายวดวาอารามยดเอาทองคาในอาราม เพราะสงครามทาใหมการทาลายพระวหารทว

ลงกา รชกาลของพระเจาทาโฐปตสสะนบได ๑๒ ป ๘. พระเจากสสปะท ๒ เปนโอรสของพระเจาสรสงฆโพธ ไดรบทาสงคราม

กบพระเจาทาโฐปตสสะหลายครง ในทสดทรงปลงพระชนมพระเจาทาโฐปตสสะในสนามรบ

๗๒

บทท ๔๓ จตราชกะ : พระราชา ๔ พระองค เมอพระเจากสสปะไดเสวยราชสมบตดงกลาวมาแลว พระองคไดทรงทานบารงพระพทธศาสนาเพอชดเชยความผดท

ไดกระทาในภาวะสงคราม ดานกจการพระศาสนานอกจากการสรางพระวหารและอารามเปนตนแลวทรงใหพระธรรมกถกบรรยายพระอภธรรม จารกคมภรพระไตรปฎกและคมภรสงคหะ เสวยราชสมบต ๙ ปกอนสวรรคตไดมอบพระราชอาณาจกรและพระโอรสแกพระ

มาณะ พระมาณะถวายราชสมบตแกพระบดา คอพระเจาทปปละท ๑ ไดอญเชญมาครองราชย แตพวกทมฬไดกอการกบฏทลเชญพระเจาทาโฐปตสสะใหยกทพมา พระองคจงเสดจกลบไปประทบทโรหณะ ทรงครองราชยอยทอนราธประเพยง ๗ วน ครองราชยทแควนโรหณะ ๓ ป ในรชกาลนน พระเจาทาโฐปตสสะท ๒ พระนามเดมหตถทาฐะเปน

พระภาคไนยของพระเจาทาโฐปตสสะท ๑ หนไปยงชมพทวปในรชกาลของพระเจากสสปะท ๒ ยกมาจากชมพทวปยดไดอนราธบร ทานบารงพระศาสนา แตพระสงฆเถรวาทควาบาตรพระองคทโปรดใหสรางวหารมสมาคาบเกยวกน ไมทรงขอขมาพระสงฆจนสนพระชนม

เสวยราชสมบต ได ๙ ป ตอนทายบทกลาวถงพระราชประวตของพระเจาทปปละท ๑ และการบาเพญพระราชกรณยกจของพระองคในแควนโรหณะ

บทท ๔๔ ตราชกะ : พระราชา ๓ พระองค ถดจากรชกาลพระเจาหตถ

ทาฐะ(ทาโฐปตสสะท ๒) มพระราชาปกครองลงกาสบตอมาอก ๓ พระองค คอ ๑. พระเจาสรสงฆโพธ หรออคคโพธท ๔ ทรงเปนพระโอรสของพระเจาหตถ

ทาฐะ ทรงเปนพระธรรมกราช ทรงทานบารงพระพทธศาสนาเปนอนมาก ในรชกาลน มการสรางวดวาอารามและพระวหารจานวนมาก ถอเปนยคแหงการทาบญ ประชาชนกประพฤต

ตามพระองคสรางวดวาอารามกนมาก เกดคตสอนใจวา “ผนาทาสงใดไมวาดหรอชว คนทวไปกจะพากนทาตามนนเชนกน” เมอพระองคสวรรคตนน ประชาชนเศราโศกอยางมากและไดนาเอาพระองคารทเหลอจากการถวายพระเพลงพระบรมศพไปทาเปนยารกษาตว

เพราะความเคารพเทดทนพระองคมาก พระองคเสวยราชสมบตได ๑๖ ป ๒. พระเจาทตตะ เปนพระราชาหนเชดของโปตถกฏฐทมฬ (ผสาเรจราชการ

เมอพระเจาสรสงฆโพธสวรรคต) เสวยราชยได ๒ ป

๓. พระเจาหตถทาฐะ ทรงสมภพทอณหนคร เปนพระราชาหนเชดของโปตถกฏฐทมฬเชนกน เสวยราชยได ๖ เดอน

บทท ๔๕ มาณวมมราชะ : พระเจามาณวมมะ พระราชประวตของพระเจามาณวมมะ พระองคเสดจไปชมพทวป ถวายการรบใชพระเจานรสหะจนไดเปนพระสหาย

ทรงชวยพระเจานรสหะรบกบพระเจาวลลภจนไดรบชยชนะ ภายหลงไดรบการสนบสนนจากพระเจานรสหะไดยกทพไปตลงกาในรชสมยพระเจาหตถทาฐะกบโปตถกฏฐทมฬ ครงแรกทรงปราชย ครงท ๒ ไดรบชยชนะ พระเจาหตถทาฐะกาลงเสดจหนไปถกประชาชน

๗๓

ปลงพระชนม สวนโปฏฐกฏฐทมฬหนไปพงพระสหายทเปนนายบานเสวยขนมสนพระชนมพรอมกบพระสหาย พระเจามาณวมมะจงไดครองราชสมบตไรเสยนหนาม

บทท ๔๖ ฉราชกะ : พระราชา ๖ พระองค คอ ๑. พระเจามาณวมมะ ไดบาเพญพระราชกรณยกจดานพระศาสนาอกจานวนมาก พระองคทรงเปนแบบอยางทดทาใหประชาชนทาบญกศลโดยเสดจพระราชกศลจานวนมาก ทาใหเกดคาวา “ผนาทาเชนใด

ประชนชนทวไปกทาเชนนน ผนาคนเดยวมวนย ประชาชนทงหมดกมวนย” ๒. พระเจากสสปะท ๓ ทรงเปนพระอนชาของพระเจามาณวมมะ ทรง

ปกครองเหมอนบดาปกครองบตร ทรงสงเสรมใหคฤหสถและบรรพชตปฏบตตามหนาทของตน โปรดใหทามาฆาต คอหามฆาสตวตดชวต ทรงบาเพญพระราชกศลเปนอนมาก

๓. พระเจามหนทะท ๑ ทรงเปนพระกนษฐาของพระเจากสสปะท ๓ ทรงดารงตาแหนงพระอาทบาทปกครองประเทศโดยไมมพธราชาภเษก เพราะทรงระลกถงพระสหายรกทสนชพไป กลาวกนวาถาไมประทานอาหารแกยาจกแลวพระองคจะไมเสวยอะไร

เลย เสวยราชสมบต ๓ ป ๔. พระเจาอคคโพธท ๖ (สลาเมฆ) เปนโอรสของพระเจากสสปะท ๓ ทรง

ววาทกบพระอคคโพธราชกมารโอรสของพระเจามหนทะท ๑ ผมพระนามเหมอนพระองค

ทรงถกยยงจงทรงววาทและทาสงครามกน ตอมาทรงไกลเกลยกนไดและประทานพระธดาพระนามวาสงฆาใหเปนพระชายา ตอมา พระอคคโพธพระราชวงศอกพระองคหนง ผเปนบตรของพระเจาลงของพระนางสงฆาชงพระนางสงฆาไป พระองคจงทรงยกทพไปปราบและทาสนพนธไมตรกน พระองคทรงบาเพญพระราชกศลในพระศาสนามากมาย เสวยราช

สมบต ๔๐ ป ๕. พระเจาอคคโพธท ๗ ทรงเปนพระโอรสของพระมหนทะท ๑ และดารง

ตาแหนงพระอปราชในรชกาลกอน ทรงบาเพญพระราชกศลมากมาย เสวยราชสมบตได ๖

ป ๖. พระเจามหนทะท ๒ ทรงเปนพระโอรสของพระเจาอคคโพธท ๖ (สลา

เมฆ) ทรงชนะศก ๓ ครง กบพระเจาทปปละ พระภาคไนยของพระเจาอคคโพธท ๖

(สลาเมฆ) ตอมา ทรงอภเษกกบพระราชนของพระราชาพระองคกอน และไดพระโอรสทตอมาไดเปนพระอปราช ทรงเชอมสมพนธไมตรกบพระเจาทปปละเพอยตสงคราม ทรงบาเพญพระราชกศลในพระพทธศาสนา สงเสรมการเลยงโคนม เมอพระโอรสผเปนพระอปราชสวรรคต ทรงแตงตงพระกมารทประสตกบพระราชนของพระราชาพระองคกอนเปน

พระอปราช เสวยราชสมบต ๒๐ ป บทท ๔๗ ปญจราชกะ : พระราชา ๕ พระองค คอ ๑. พระเจาอทยะท ๑ เปนพระโอรสพระมหนทะท ๒ และเปนพระอปราช

ทรงปราบการจลาจล ทรงอภเษกพระธดาทรงพระนามวาเทวากบพระมหนทะแหงแควน

๗๔

โรหณะ ทรงบาเพญพระราชกรณยกจทสาคญคอโปรดใหเขยนกฎหมายไวในพระราชมณเฑยร และทรงสนบสนนเหลาขาราชบรพารใหทาบญ เสวยราชสมบตได ๕ ป

๒. พระเจามหนทะท ๓ (ธรรมกสลาเมฆ) ทรงเปนพระโอรสของพระเจาอทยะท ๑ ทรงบาเพญพระราชกศลเหมอนพระบรพกษตรย เสวยราชสมบต ๔ ป

๓. พระเจาอคคโพธท ๘ ทรงเปนพระโอรสของพระเจาอทยะท ๑ ทรง

บาเพญพระราชกรณยกจและทานบารงพระศาสนาอยางด ทรงเปนพระราชาผทรงกตญตอพระมารดามาก คอทรงเขาเฝาพระมารดาแตเชาตร ทาพระเกศาดวยนามนขดสพระวรกาย ชาระพระนขา ใหพระมารดาสรงสนาน ทรงผลดเปลยนพระภษาแลวใหสวมใสพระภษาอนออนนม ทรงซกพระภษาของพระมารดาดวยพระองคเองแลวนานานนมารดพระเศยร

และพระมงกฏของพระองค เสวยพระกระยาหารทเหลอจากพระมารดา ในวเลาจะบรรทมทรงปทบรรทมถวายพระมารดา ทรงนวดเฟนจนกวาพระมารดาจะบรรทมหลบ เวลาจะเสดจกลบทรงกระทาประทกษณ ๓ ครงแลวเสดจถอยกลบไมผนพระปฤษฎางคแกพระ

มารดา ทรงปฏบตเชนนตลอดพระชนมชพ ทรงมพระลกษณะพเศษคอความออนนอมถอมตน ครงหนงทรงเผลอพระสตตรสเรยกมหาดเลกวา “เจาทาส” พระองครบสงใหมหาดเลกคนนนเรยกพระองคดวยคาเดยวกนเพอเปนการไถโทษ เสวยราชสมบต ๑๑ ป

๔. พระเจาทปปละท ๒ เปนพระอนชาของพระเจาอคคโพธท ๘ ทรงสนบสนนพระกตตคคโพธใหไดรบราชสมบตแควนโรหณะ ทรงบาเพญพระราชกศลรวมกบวชรเสนาบด เสวยราชสมบต ๑๖ ป

๕. พระเจาอคคโพธท ๙ อยโรหณะประเทศเสดจมายดราชสมบต พระมหน

ทะผทรงเปนพระโอรสของพระเจามหนทะท ๓ ทรงเปนผสมควรไดสบทอดราชสมบตโดยชอบธรรม เมอไมไดขนครองราชบลลงกจงเสดจหนไปยงชมพทวป พระเจาอคคโพธท ๙ ทรงบาเพญพระราชกศลมากมาย เสวยราชสมบต ๓ ป

บทท ๔๘ เอกราชะ : เอกราช พระเจาเสนะท ๑ (สลาเมฆ) ทรงเปนพระอนชาของพระเจาอคคโพธท ๙ ทรงปกครองประชาชนเหมอนบดาปกครองบตร ทรงบาเพญพระราชกรณยกจทงแกภกษ ภกษณ พระประยรญาต ชาวเกาะลงกา มจฉาชาต

มฤคชาต และปกษชาตทงหลาย ทรงสงคนไปสงหารพระมหนทะในชมพทวป พระอทยะผเปนพระอนชาและพระอาทบาทกอการกาเรบ พระองคทรงไกลเกลยจนสาเรจ ในรชกาลน พระเจาปณฑทรงรกรานลงกา ทรงรบชนะยดภาคเหนอของลงกาไว พระเจาเสนะเสดจหนไปยงมลยประเทศ พระมหนทะพระยพราชทรงรบกบทพของพระเจาปณฑทรงเสยทจงปลง

พระชนมพระองคในสนามรบ สวนพระกสสปะพระอนชาทรงชนะทรงหลบไปซองสมไพรพล พระนครจงถกกองทพของพระเจาปณฑยดได ทพปณฑไดเขายดสงของมคาในพระราชวง วดวาอารามทงหมด ฝายประชาชนชาวทมฬในลงกาไดเขารวมสนบสนนทพของพระ

เจาปณฑรมปลนประชาชน สงครามครงนลงกาถกทาลายเรยกไดวาสญสนสงทมคาไป

๗๕

ทงหมด หลงจากทาสญญาสงบศกกบพระเจาเสนะแลว พระเจาปณฑทรงยกทพกลบพรอมดวยทรพยสมบตมากมายทยดได ฝายพระเจาเสนะเสดจกลบพระนครและทรงเรมการ

ปฏสงขรณพระราชอาณาจกร ในรชกาลของพระองคเกดการทะเลาะววาทกนของเหลาพระราชโอรสในแควนโรหณะและไดมการจดพธอภเษกสมรสระหวางพระประยรญาตในราชวงศทง ๒ มการบาเพญพระราชกศลของราชวงศและเหลาอามาตยขาราชบรพาร

บทท ๔๙ ราชทวยทปนะ : แสดงเรองพระราชา ๒ พระองค หลงจากพระเจาเสนะสวรรคตแลว ไดมพระมหากษตรยลงกาครองราชยสบตอมาอก ๒ พระองค คอ พระเจาเสนะ ท ๒ กบพระเจาอทยะท ๑ พระเจาเสนะท ๒ ทรงเปนพระภาคไนยของพระเจาเสนะ ทรงทาหนาทเปนประธานในงานพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพของ

พระเจาเสนะท ๑ เมอทรงจดงานพระราชพธถวายพระเลงเสรจทรงยกทพเขาไปยดพระนครแลวปราบดาภเษกเปนกษตรย ทรงบาเพญพระราชกรณยกจทงราชอาณาจกรและศาสนจกรมากมาย ดานอาณาจกร ทรงยกทพไปตกรงมธราแควนปณฑยดทรพยสมบตมคาท

พระเจาปณฑยดไปจากประเทศลงกากลบคนมา ดานศาสนจกร ทรงทะนบารงพระพทธศาสนามากมาย เชน ทรงสรางเวชยนตโลหปราสาท พระพทธรปทองคา บรณะพระวหารและสงทชารดในพระพทธศาสนา สรางรปพระโพธสตวเงน แนวกนรอบพระศร

มหาโพธ ใหเขยนรตนสตรลงแผนทองคาพรอมจดพธสมโภช ใหบรรยายพระอภธรรม ใหรกษารปพระอานนทไวในพระนคร ใหพระสงฆสวดพระปรตรแลวใหประชาชนรดนาพระพทธมนตรเพอกาจดโรคภย จดพธวสาขบชา และสรางพระจฬามณถวายพระพทธรปศลา ในปท ๒๐ พระภกษคณะปงสกลกะ(ผถอผาบงสกลเปนวตร)แยกออกจากมหาวหาร ในปท

๓๓ พระมหนทะพระยพราชทรงบาเพญบญในพระพทธศาสนามากมายและสวรรคต พระราชากบเหลาอามาตยขาราชบรพารทรงบาเพญบญมากมาย พระองคสวรรคตในปท ๓๕ แหงรชกาล สวนพระเจาอทยะท ๒ ทรงเปนพระอนชาของพระเจาเสนะท ๒ ทรง

จดการอภเษกในระหวางพระราชวงศ พระกตตคคโพธกอการกาเรบและยดโรหณะ พระราชาทรงสงพระราชวงศคอพระกสสปะกบพระมหนทะไปปราบจนราบคาบ ทรงลงโทษผกอการกบฏ และทรงบาเพญพระราชกศลมากมาย เสวยราชสมบต ๑๑ ป

บทท ๕๐ ทวราชกะ : พระราชา ๒ พระองค พระเจากสสปะท ๔ และพระราชวงศ พระมหนทะทแควนโรหณะกอการกาเรบ ทรงจดอภเษกระหวางพระราชวงศ ทรงชาระสะสางพระศาสนา ทรงบาเพญพระราชกศลพรอมดวยเหลาขาราชบรพาร เสวยราชสมบต ๑๗ ป พระเจากสสปะท ๕ ทรงบาเพญพระราชกศลมากมาย ทรงมพระราช

ปฏปทาคลายกบพระเจาอคคโพธท ๑ ทรงเปนดจพระเมตไตรยโพธสตวเสดจมาโปรดชาวโลกทรงแสดงพระธรรมเทศนาในพระราชวงดวยพระองคเอง โปรดใหเขยนคมภรพระอภธรรมปฎกลงในแผนทอง ทรงสรางคมภรพระธรรมสงคณประดษฐานไวในหอ

พระไตรปฎกในพระราชวงแตงตงเสนาบดใหรกษาไว ใหแหพระธรรมคมภรรอบพระนคร

๗๖

ทรงสรางโรงเรยนพระปรยต (คนถากรบรเวณ) และไดมการบาเพญพระราชกศลของพระราชวงศ และทรงสนบสนนพระเจาปณฑใหทาสงครามตอตานพระเจาโจฬะ แตกองทพของ

พระองคจาตองยกทพกลบเพราะเกดโรคระบาดขน เสวยราชสมบต ๑๐ ปจงสวรรคต บทท ๕๑ ปญจราชกะ : พระราชา ๕ พระองค คอ ๑. พระเจาทปปละท ๓ ครองราชยเพยง ๗ เดอนกสวรรคต

๒. พระเจาทปปละท ๔ เปนพระอปราชของรชกาลกอน ในรชกาลนไดรบพระเจาปณฑททรงกลววพระเจาโจฬะแลวหนภยมาพงพระบรมโพธสมภาร ทรงบาเพญพระราชกศลรวมกบเสนาบดมากมาย เสวยราชสมบต ๑๒ ป

๓. พระเจาอทยะท ๓ เปนพระยพราชในรรชกาลกอน ตงพระเสนะเปน

พระอปราช พระอปราชเสนะขมเหงภกษในสานกตโปวน ภกษหนภยไปยงแควนโรหณะ ประชาชนกอการจลาจลขบไลอปราชพรอมกบเพอน พระเจาอทยะท ๓ และพระอปราชหนไปโรหณะขอใหพระสงฆขมาโทษและกลบสพระนคร เสวยราชสมบต ๓ ป

๔. พระเจาเสนะท ๓ ทรงบาเพญพระราชกศลมากมาย เสวยราชสมบต ๙ ป

๕. พระเจาอทยะท ๔ ทรงชอบเสวยนาจณฑจนเมามายบรรทมหลบไมได

พระสต พระเจาโจฬะทรงทราบจงบกโจมตเกาะลงกาและบกตดตามพระเจาอทยะจนไปถงแควนโรหณะ แตกองทพโจฬะตองถอนทพกลบเพราะไมสามารถเขาไปถงแควนโรหณะไดเสนาบดของพระราชานามวาวทรคคะอาสาโจมตแควนโจฬะบบบงคบใหคนสงของมคาทยดไปจากปรตถประ พระเจาอทยะทรงบาเพญพระราชกศลหลายประการ เสวยราชสมบต ได

๘ ป บทท ๕๒ ตราชกะ : พระราชา ๓ พระองค คอ ๑. พระเจาเสนะท ๔

ทรงบาเพญพระราชกศลมากมาย ทสาคญคอ ทรงเปนกว ทรงนมนตพระสงฆใหบรรยาย

พระสตตนตปฎก ทรงสรางผอบพระธาตพระเขยวแกว เสวยราชสมบตได ๓ ป ๒. พระเจามหนทะท ๔ ทรงอภเษกกบพระราชธดาพระราชวงศกาลงคะ ทรง

ทาสญญาสนธไมตรยตสงครามกบแควนโจฬะ ทรงยกยองพระเถระผถอผาบงสกลเปนวตร

และผถอการอยปาเปนวตรทรงแสดงความเคารพอยางมาก ใหคนอนาถากลาวพรรณนาไตรสรณคมนและพระพทธคณ ๙ แลวพระราชทานรางวล อาราธนาพระสงฆใหบรรยายพระวนยปฎก และทรงบาเพญพระราชกศลตาง ๆ รวมกบพระนางกตตพระราชน พระโอรส และสกกเสนาบด เสวยราชสมบต ๑๖ ป

๓. พระเจาเสนะท ๕ ทรงเปนพระโอรสของพระเจามหนทะท ๔ ประสตจากพระเทวพระราชวงศกาลงคะ ครองราชยขณะมพระชนษา ๑๒ ชนษา ทรงขดแยงกบเสนาบดนามวาเสนะเนองจากทรงแตงตงอทยอามาตยเปนเสนาบดแทนทเขาขณะกาลงยก

ทพไปปราบชนบท พระราชาทรงถกเสนะเสนาบดบบบงคบใหตองเสดจหนไปแควนโรหณะ

๗๗

ฝายเสนะเสนาบดไดสงเคราะหพวกทมฬทคอยชวยเหลอ พระราชาทรงถอดยศพระอทยะแลวทรงกระทาสนธไมตรกบเสนะเสนาบด ทรงเสวยนาจณฑมากจนสนพระชนมขณะยงทรง

หนม เสวยราชสมบตได ๑๐ ป บทท ๕๓ ลงกาวโลปะ : การรมปลนลงกา พระเจามหนทะ เปนพระกนษฐา

ของพระเจาเสนะท ๕ ทรงครองราชสมบตอยทอนราธบร ทรงออนแอและไมมคาจาง

สาหรบทหารรบจางชาวเกรฬะทเสนะเสนาบดนามาไวทหารเหลานนจงไดกอการกาเรบขน จนพระเจาแผนดนตองเสดจหนไปยงแควนโรหณะ ทหารในแควนอน ๆ กกอการจลาจลทวไป พระเจาโจฬะทรงคดจะฉกฉวยเอาผลประโยชนจากการจลาจลครงน จงบกโจมตพระนคร ยกเขาปลนไปตามลาดบ ปท ๓๖ แหงรชกาลจบไดพระราชา พระราชวงศ และขา

ราชบรพาร รวมทงสงของมคาทงหมดในพระราชวง ทาลายพระวหารวดวาอารามทกแหง เสนาบดกตตและพทธะคอยตานทานขาศกอยทแควนโรหณะโดยความอปถมภของพระกสสปกมาร พระเจามหนทะทรงถกกกขงไวในเมองของพวกโจฬะนาน ๑๒ ป ในปท

๔๘ กสวรรคต บทท ๕๔ ฉราชกะ : พระราชา ๖ พระองค พระเจากสสปะท ๖ (พระว

กกมพาห) ทรงซองสมไพรพลเพอตอสแควนโจฬะ ๑๒ ป แตทรงทวงคตไปเสยกอนทงาน

จะสาเรจ กตตอามาตยผเปนเสนาบดแผอานาจปกครองโรหณะได ๘ วน มหาลานกตตฆาอามาตยกตตแลวปราบดาภเษกเปนกษตรยปกครองแควนโรหณะ เสวยราชสมบตได ๓ ป ทรงรบแพพวกโจฬะจงปลงพระชนมพระองคในสนามรบ จากนน พระเจาวกกมปณฑ ไดครองราชยอย ๑ ป พระเจาชคตปาละสมภพในราชวงศพระรามเสดจมาจากอยธยาปลง

พระชนมพระเจาวกกมปณฑในสนามรบแลวเปนพระราชาแหงโรหณะ เสวยราชสมบต ๔ ป กถกพวกโจฬะปลงพระชนม จากนน พระเจาปรกกมะโอรสของพระเจาปณฑครองราชยอย ๒ ปกถกพวกโจฬะปลงพระชนม ตลอด ๖ รชกาลนพวกโจฬะยดพระนครหลวงไว

ได บทท ๕๕ โรหณาราตวชยะ : ชยชนะเหนอขาศกทแควนโรหณะ ในบทน

ลงกาปกครองเปนกกเปนเหลา คอโลกเสนาบดไดครองแควนโรหณะ ตงพระกตตเปนอาท

บาท นอกจากน ยงมโอรสของพระกสสปะคอมาณวมมะและมาณะ พระเจามาณะไดครองกรงอนราธประ เสวยราชสมบตได ๑๖ ป สวนพระมาณวมมะไดอปสมบทเปนภกษ พระกสสปะไดเปนพระสวามของพระนางโลกตาและเปนพระบดาของพระโมคคลลานะกบพระโลกะ พระกสสปะนนไดครองโรหณมณฑล(บางสวน) หลานของพระเจาทาโฐปตสสะ

บวชเปนภกษและมชอเสยงเกยรตคณเปนทยกยองของพระเจามาณะ พระธดาทรงพระนามวาพทธาทรงอภเษกกบพระราชบตรพระนามวาโพธไดพระธดาพระนามวาโลกตา พระนางโลกตาไดอภเษกกบพระโมคคลลานะไดพระโอรสหลายพระองคทมชอเสยงคอพระองคโต

๗๘

ทรงพระนามวากตต ภายหลงเมอแมทพโลกะสนชพไดปราบเผาเกสธาตและยดครองแควนโรหณะ

บทท ๕๖ อนราธปราภคมนะ : การเสดจกลบกรงอนราธประ พระกตตกมารไดครองกรงโรหณะปรากฏพระนามวาวชยพาห ทรงปกปองการโจมตของฝายโจฬะ ทรงปรบปรงฟนฟกองทพ ทรงปราบทพโจฬะทยกมาเปนครงท ๒ ทรงบกเขาไปยดปฬตถนคร

ไวไดแตกจาตองสละเมอง หลงจากทรงปราบการกอการกาเรบในแควนโรหณะแลวทรงปฏบตการอยางเฉยบขาด ดวยความสามารถของพระองคและการสนบสนนของเหลาขนพลทรงยดไดทงอนราธประและปฬตถนคร พวกโจฬะจงเลกรกรานพระองคเสดจกลบไปยงกรงอนราธประในปท ๑๕ แหงรชกาล

บทท ๕๗ สงคหกรณะ : ทรงบาเพญการสงเคราะห เมอพระราชอาณาจกรปลอดภยมนคงดแลว พระองคจงทรงเรมจดพระราชพธมงคลาภเษก ทรงปราบการกบฏทพระอาทมลยกอขน แมพระองคจะทรงมพระชนมายเพยง ๑๗ ชนษาเทานนแตทรงเปน

สตบรษนบเปนพระองคท ๗ ในลงกาทเปนปราชญมปญญามาก หลงจากททรงเฉลมฉลองพธราชาภเษกในกรงอนราธประแลว ในปท ๑๘ พระเจาวชยพาหจงเสดจกลบไปยงปฬตถนครทรงปรากฏพระนามาภไธยวาสรสงฆโพธ จากนน ทรงสงเคราะหเหลาพระภาดา

และอามาตยขาราชบรพาร ตอมา ทรงปราบการจลาจลทแควนโรหณะ มลยประเทศ และทกษณประเทศ ทรงอภเษกพระมเหสอกหลายพระองค พระมเหสเหลานนกทรงประสตพระโอรสพระธดาหลายพระองค ทรงทานายพระนางรตนาวลพระราชธดาของพระองควาจะประสตพระโอรสผมบญาธการ ทรงอภเษกพระนางรตนาวลและพระโลกนาถากบพระราช

บตรของพระภคน ทาใหพระราชวงศของพระองคเจรญรงเรองมาก บทท ๕๘ โลกสาสนสงคหกรณะ : การสงเคราะหประชาชนและ

พระพทธศาสนา พระเจาวชยพาหทรงสงเสรมงานดานสถาปตยกรรม ทรงกอสรางกาแพง

พระนคร ในรชกาลน พระสงฆในลงกามไมครบองคอปสมบท พระองคจงทรงสงราชทตไปทลขอพระสงฆจากพระสหายทรงพระนามวาอนรทธะ(อโนรธามงชอ)แลวนาพระสงฆมาจากประเทศรามญ ใหทานเหลานนบอกพระไตรปฎกและอรรถกถาฟนฟพระพทธศาสนาใน

ลงกา พระองคเองทรงรวมกบคณะสวดพระธมมสงคณในตอนเชาทกวน ใหเขยนพระไตรปฎกถวายพระสงฆ และทรงบาเพญพระราชกศลอนอกมากมาย กษตรยโจฬะขมเหงราชทตของพระเจาวชยพาห ภายหลงไดเกดชนวนสงครามขน และพวกเวลกการกอการกบฏทรงปราบปรามจนเกดการนองเลอด พระองคเสดจไปรอคอยการยกมาของ

กองทพโจฬะถงชายฝงทะเล ทรงซอมแซมบง ทรงลงพระราชอาชญาพระมเหสททาลายความสงบสขในพระวหารใหจบพระศอลากออกไปนอกพระนครแลวใหขอขมาพระสงฆ ทรงสรางวหาร อาคารทพกสาหรบพระสงฆจานวนมาก ทรงสรางทางขนสเขาสมนกฏเพอให

เกดความปลอดภย ทรงกวดขนการบวชเรยนใหดยงขน ทรงสนบสนนงานดานกวนพนธ

๗๙

ชวยเหลอคนยากจน ทรงสงเคราะหเหลาขาราชบรพารใหบาเพญบญ เสวยราชสมบต ๕๕ ป

บทท ๕๙ จตราชจรยนทเทส : แสดงเรองพระจรยาแหงพระราชา ๔ พระองค หลงจากการสวรรคตของพระเจาวชยพาห พระเจามาณาภรณและเหลาพระภาดา อามาตยราษฏรตลอดทงภกษทงหลายรวมกนอภเษกราชสมบตแกพระชยพาห โดยไมสง

ขาวสาสนไปกราบทลพระเจาวกกมพาหทประทบอยทแควนโรหณะ พระเจาวกกมพาหจงทรงปราบพระพนองเหลานนแลวยดปฬตถนครไว พระพนองเหลานนจาตองแยกกนไปปกครองโรหณประเทศและทกษณประเทศ ตอมาทรงยกเขามารบอกแตกทรงปราชย ขณะนนวรเทพไดขามมาจากอนเดยหมายจะบกเขาไปยดเอาพระนคร การรบครงแรกพระ

เจาวกกพาหทรงปราชยภายหลงทรงปราบไดสาเรจ เกดการจลาจลขนในพระนคร ภกษทงหลายจงนาพระธาตพระเขยวแกวและพระบาตรธาตไปพงพระบรมโพธสมภารพระราชตระกลในแควนโรหณะ

บทท ๖๐ กมาโรทยะ : การประสตแหงพระกมาร พระเจาชยพาหทประทบอยในแควนโรหณะสวรรคต พระเจาวลลภะกบพระเจามาณาภรณตางทรงไดพระโอรสพระธดา พระเจามาณาภรณ(วรพาห)ทรงปรารถนาพระโอรสผมบญญาธการจงทรงบาเพญ

พระราชกศลมากมายแลวตงปรารถนาขอพระโอรสกบเทพยดา ทรงพระสบนเหนชางเผอก ตอมา พระนางรตนาวลพระมเหสของพระองคทรงพระครรภทรงประสตพระโอรสผลาเลศทรงพระนามวาปรกกมพาห ขาวนทาใหพระเจาวกกมพาหทรงมพระราชประสงคจะนาพระกมารมายงราชสานกของพระองค แตพระราชบดาของพระกมารทรงปฏเสธ หลงจาก

พระโอรสประสตแลวไมนาน พระเจามาณาภรณวรพาหก สวรรคต บทท ๖๑ สงขตถลปราภคมนะ : มงสสงขตถลบร๔๘ เมอพระเจา

มาณาภรณครองราชยอย ณ สงขตถลนคร สวรรคต พระภาดาสองพระองคคอพระเจากตต

สรเมฆกบพระเจาสรวลลภไดเสดจมายงสงขตถลนคร พระเจากตตสรเมฆเสดจขนครองราชยสบตอจากพระเจามาณาภรณ รบสงใหพระเจาสรวลลภกบเจาชายปรกกมะพาห พระนางรตนาวดเทว และพระธดา ๒ พระองค คอพระนางมตตาและพระนางปภาวด ไปครองมหา

นาคหลประ พระเจาสรวลลภทรงเลยงดเจาชายปรกกมะพาหอยางด เมอเจรญชนษาทรงจดพธโสกนตแดเจาชาย และทรงยกพระนางมตตาใหพระราชโอรสทรงพระนามวามาณาภรณ ตอมา พระเจาวกกมะพาหซงครองราชยอย ณ ปฬตถมนครสวรรคต ราชสมบตตกแกพระเจาคชพาหราชโอรส ฝายพระเจากตตสรเมฆและพระเจาสรวลลภทรงทราบขาวจง

ทรงยกทพมาหมายยดครองปฬตถมนครซงถอวาเปนมลมรดกของทง ๒ พระองคคน แต

๔๘ สรปยอจาก พระมหานามเถระ, คมภรมหาวงศ ภาค ๒, แปลโดย สเทพ พรมเลศ

(พระนครศรอยธยา : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓).

๘๐

ทรงทาสงครามพายแพแกพระเจาคชพาหจงถอยทพกลบ นบตงแตนน กษตรยทง ๓ พระองคตางทรงมสมพนธไมตรตอกนและกน และทรงครองราชยอยในแควนของแตละ

พระองค ฝายเจาชายปรกกมะพาหทรงคดการณใหญ ทรงเหนวาผมความสามารถเชนพระองคไมเหมาะกบเมองเลก ๆ จงเสดจออกจากมหานาคหลประมงสสงขตถลนครซงเปนถนกาเนดของพระองคและประทบอยกบพระเจากตตสรเมฆ

บทท ๖๒ ปรมณฑลาภคมนะ : มงสอาณาจกรอน เจาชายปรกกมะพาหทรงใฝพระทยในการศกษาศลปะทกอยางจนเชยวชาญ ทรงแตกฉานทงคดโลกและคดธรรม เชน นตศาสตร โกฏลลศาสตร ศพทศาสตร นฆณฑศาสตร เกฏภศาสตร นจจคตศาสตร ทรงประพฤตพระองคใหเปนทโปรดปรานของพระเจากตตสรเมฆ ไดรบแตงตงในตาแหนงอปนย

นะ ขณะฉลองตาแหนง พระเจาสรวลลภสวรรคต เจาชายมาณาภรณราชโอรสไดเสดจขนครองราชย และพระนางมตตาเทวประสตพระโอรสทรงพระนามวาสรวลลภ(ขนานนามตามพระนามของพระเปยยกา) ในปตอมา พระนางปภาวดพระมเหสองคทสองของพระเจา

มาณาภรณประสตพระโอรสทรงพระนามวากตตสรเมฆ ฝายเจาชายปรกกมะพาหทรงคดการณใหญ ทรงประสงคจะปกครองลงกาทวปภายใตเอกเศวตฉตร ทรงมพระดารวาหากอย ณ สงขตถลนครตอไปโดยไมไดสบราชสมบตตอจากพระเจากตตสรเมฆจะเปนความเสยหาย

ใหญหลวง จงเสดจออกจากสงขตถลนครมงสอาณาจกรอน บทท ๖๓ เสนาปตวธะ : แผนประหารเสนาบด เจาชายเสดจออก

จากสงขตถลนครโดยมใหพระเจากตตสรเมฆทรงทราบ ทรงเหนวาผตามเสดจพระองคมนอยจงตรสถามสาเหต เมอทรงทราบวาทกคนหมนพระองคทยงพระเยาววาคงทาการใหญ

ไมได ทรงประสงคจะแสดงภมปญญาของพระองคใหปรากฏ จงเสดจไปยงพทลตถคามซงเสนาบดของพระเจากตตสรเมฆครอบครองอย เสนาบดคดจะกราบทลใหพระเจากตตสรเมฆทรงทราบ พระองคจงทรงประหารชวตเสนาบดยดทรพยของเสนาบดนาไปแจกจายแก

พวกทหารของพระองค เรองนเปนขาวกระฉอนไปทว บทท ๖๔ ปรมณฑลปปวตตนณณยะ : การสารวจเหตการณในอาณาจกรอน

เมอเจาชายทรงประหารชวตเสนาบดพกดเหตการณ ๒-๓ วน ขาวแพรไปอยางรวดเรว

ชาวเมองตางคดวาพระองคทรงเปนกบฏ ตองการจบกมนากลบไปยงสงขตถลนคร จงยกทพมาหมายจบกมพระองคหลายครง แตพระองคทรงเชยวชาญการสรบทรงรจกยทธศาสตรจงไดชยชนะทกครง แตเพอรกษานาพระทยแหงพระบดา(กตตสรเมฆ)จงเสดจออกจากเขตแควนของพระบดาหลบหนเขาไปในอาณาจกรของพระเจาคชพาห พระเจาคชพาหทรงให

การตอนรบตามราชประเพณทรงใหพวกนกสบคอยตดตามพระองค ขณะเดยวกนเจาชายทรงสงนกสบไปประจาอยในทตาง ๆ ทรงสงเคราะหชาวเมองและเหลาทหารจนคนเคยกบพระองค โดยทคนเหลานนไมรแผนการของพระองค ทรงทาพระองคใหเปนทโปรดปราน

ของพระเจาคชพาหโดยนาพระนางภททวดกมารพระกนษฐภคนผทรงสรโฉมของพระองคมา

๘๑

เปนราชบรรณาการแดพระเจาคชพาห พระองคจงเขาออกภายในราชสานกและทรงสบทราบเหตการณตาง ๆ ทงภายในและภายนอกปฬตถนคร

บทท ๖๕ มหาทปาทมหสสวะ : พธสมโภชตาแหนงพระมหาทบาท ครนประทบอยทปฬตถมนครระยะหนง เจาชายปรกกมะพาหเสดจกลบสงขตถลนคร ระหวางทางทรงผจญภยอนตรายจนเสดจถงหมบานสระ(สรคคาม)เขตแดนของพระเจากตตสรเมฆ

ประทบยบยงอยไมยอมนวตเขาพระนคร พระเจากตตสรเมฆจงมพระราชสาสนรบสงใหเสดจเขาพระนคร พระองคไมยอมเสดจเขาไป พระนางรตนาวลเทวจงเสดจไปเชญเจาชายกลบเขาพระนครดวยพระองคเอง เมอเสดจถงสงขตถลนคร พระเจากตตสรเมฆทรงมอบราชสมบตแดเจาชาย จากนนไมนานไดเสดจสวรรคต หลงจากจดพธถวายพระเพลงพระ

บรมศพของพระเจากตตสรเมฆแลวเจาชายปรกกมะพาหทรงจดพธสมโภชตาแหนงพระมหาทบาทครองราชยอย ณ สงขตถลนคร

บทท ๖๖ สรชชสมทธกรณะ : การสรางความเจรญรงเรองแกราชอาณาจกร

พระเจาปรกกมะพาหทรงพระราชดารจะขยายราชอาณาจกรของพระองคใหยงใหญ พระราชทานตาแหนงแกผทเหมาะสมแลวรบสงใหไปตงทพในทตาง ๆ ตงแตยอดเขาจนจรดชายทะเล พระราชกรณยกจประการแรกคอรบสงใหปรบปรงการเกษตร ตรสวา “แมแตนา

หยดเดยวกอยาใหไหลลงทะเลโดยมไดทาใหเกดประโยชน” ทรงจดระบบชลประทานโดยการขดลอกหวยหนองคลองบงจานวนมาก ทรงใหสรางสะพานขามแมนา ทรงตรากฎหมายการใชพนทใหเกดประโยชนมากทสด ทรงพฒนาการเกษตรใหม ๆ ทาใหชาวเมองปราศจากความอดอยาก ทรงปลกสวน สรางวดวาอารามในพระพทธศาสนาจานวนมากยง

กวากษตรยทกพระองค ทาใหราชสมบตของพระองคเจรญรงเรองอยางยง บทท ๖๗ พลธนสงคหะ : การรวบรวมไพรพลและทรพยสมบต พระเจา

ปรกกมะพาหทรงพระราชดารจะทะนบารงทงอาณาจกรและศาสนจกรทรงจดกองทพและ

อาวธ ยทโธปกรณทกอยาง ทรงประชมเหลาอามาตยมอบกองทพเพอฝกรบ รบสงใหไปประจาการอยในทตาง ๆ ทวราชอาณาจกร ขณะเดยวกนทรงจดการคาขายรตนะตาง ๆ สงสมพระราชทรพยจนบานเมองของพระองคเจรญมงคงยงขน

บทท ๖๘ รชชทานะ : การพระราชทานราชสมบต เมอมกองทพอนเกรยงไกร มพชพนธธญญาหารอดมสมบรณ พระเจาปรกกมะพาหทรงเกลยกลอมแมทพนายกองฝายพระเจาคชพาหซงครองดนแดนแถบมลยประเทศใหเขารวมกบพระองค ทรงยกทพเขาโจมตแควนของพระเจาคชพาห พระเจาคชพาหไดทรงสงกองทพของพระองคไปทาสงคราม

หลายครง ฝายพระเจามาณาภรณซงครองราชยอย ณ กรงโรหณะ เดมทรงมสมพนธไมตรกบพระเจาคชพาห เมอทรงสดบวากองทพพระเจาปรกกมะพาหมกาลงเขมแขงกวาคงจะยดครองดนแดนของพระเจาคชพาหได ทรงยกเลกสมพนธไมตรกบพระเจาคชพาหแลวแปร

พกตรเขาฝายพระเจาปรกกมะพาห พระเจาปรกกมะพาหจงมกองทพเขมแขงยงขน กอง

๘๒

ทหารของพระองคสามารถยดปฬตถนครไดจบกมพระเจาคชพาหขงไวในปราสาท พวกชาวเมองไดอญเชญพระเจามาณาภรณใหยกทพมาชวย พระเจามาณาภรณ

ทรงเกดละโมบราชสมบต ทรงยกทพบกมาถงปฬตถมนครรบราฆาฟนทหารของพระเจาปรกกมะพาหตายหมดสนแลวยดเอาราชสมบตของพระเจาคชพาห ทรงกกขงพระเจาคชพาหและพยายามปลงพระชนมโดยวธใหอดอาหารและถวายยาพษเพอมใหชาวเมองร

แผนการ พระเจาคชพาหทรงไดรบทกขทรมานจนมอาจอดกลนได ทรงสงพระราชสาสนลบไปทลขอความชวยเหลอจากพระเจาปรกกมะพาห พระเจาปรกกมะพาหทรงเมตตาจงทรงสงกองทพไปตทพของพระเจามาณาภรณแตกกระเจงแลวอญเชญพระเจาคชพาหเสดจออกมา ระหวางทางทหารของพระเจาคชพาหไดกอการกบฏพาพระเจาคชพาหเสดจ

หน พระเจาปรกกพาหทรงกรวรบสงใหทหารจบกมพระเจาคชพาหใหได ฝายพระเจาคชพาหทรงอยในสถานการณคบขนจงเผดยงสงฆใหชวยนาพระราชสาสนไปเพอทลขอขมาพระเจาปรกกมะพาห พระสงฆไดเกลยกลอมพระเจาปรกกมะพาหวา การททรงปกครอง

แผนดนกเพอทานบารงพระพทธศาสนา ซงพระพทธศาสนาสอนใหมความสามคคกน ฉะนน ขอใหพระมหากษตรยทง ๒ พระองคโปรดปรองดองกน ในทสด พระเจาปรกกมะพาหจงไดประทานรชสมบตคนแกพระเจาคชพาหแลวเสดจนวตสแควนของพระองค

บทท ๖๙ ตราชกะ : เรองพระราชา ๓ พระองค ในชวงเวลานนมพระราชาปกครองลงกา ๓ พระองค ไดแก พระเจาคชพาห พระเจามาณาภรณ และพระเจาปรกกมะพาห พระเจาคชพาหทรงครองแควนราชะเชนเดม พระองคทรงยกเลกสมพนธไมตรกบพระเจามาณาภรณดวยทรงถอวาแควนราชะเปนแควนทพระเจาปรกกมะ

พาหประทานแกพระองค ทรงเสวยราชสมบตอย ๒๒ ป กสวรรคต เหลาอามาตยราชมนตรของพระเจาคชพาหกลบไปอญเชญพระเจามาณาภรณใหเสวยราชสมบต ฝายพระเจาปรกกมะพาหทรงทราบขาวไดทรงยกทพไปยงปฬตถมนคร เมอทรงทราบวาพระเจามาณา

ภรณทรงยกทพมาจงทรงตงทพรออย ขณะนนพวกราชอามาตยกราบทลเชญพระองคปราบดาภเษกขนเปนกษตรย

บทท ๗๐ อภเสกมงคลนทเทส : การพรรณนาเรองพระราชพธรชมงคลาภเษก

เมอกองทพของพระเจามาณาภรณบกเขาประชดปฬตถมนคร กองทพทง ๒ ไดตอสปะทะกนรอบ ๆ พระนคร สงครามครงนนทหารตายไปจานวนมาก สนเวลาหลายเดอน ครงหนง พระเจาปรกกมะพาหทรงเพลยงพลาเสยทหารจานวนมาก เหลอทหารอยจานวนนอย แมพวกอามาตยกราบทลใหทรงถอยทพเพราะมกาลงทหารนอยกไมทรงคลอยตาม ทรงตง

พระทยแนวแนทจะรบตอไปทงกลางวนกลางคน วนหนงพระองคทรงเผลอหลบไปในทามกลางสนามรบ พวกอามาตยนาพระองคกลบเขาพระนคร พระองคทรงกรวตอการกระทาของเหลาอามาตย แตพระองคกสามารถตทพของพระเจามาณาภรณแตก จบกม

เจาชายสรวลลภพระโอรสของพระเจามาณาภรณได ฝายพระเจามาณาภรณหลงจากทรง

๘๓

พายแพทรงตรอมพระทยจนทรงพระประชวร เมอใกลสวรรคตทรงแนะนาใหเจาชายกตตสรเมฆและเหลาอามาตยขาราชบรพารยอมออนนอมตอพระเจาปรกกมะพาห ฝายเหลา

อามาตยขาราชบรพารของพระเจาปรกกมะพาหไดพรอมใจกนจดพระราชพธรชมงคลาภเษกยกพระเจาปรกกมะพาหขนเปนกษตรยอกเปนครงท ๒

บทท ๗๑ ปรตถปรปฏสงขรณนทเทส : การพรรณนาเรองการปฏสงขรณ

ปฬตถนคร หลงจาก พระเจาปรกกมะพาหทรงครองราชยเหนอลงกาทวปทงหมด ทรงมพระราชดารถงวธสรางความเจรญแกลงกาและพระพทธศาสนา ทรงมพระราชบญชาใหประชมนกปราชญราชบณฑตทงฝายภกษและฆราวาส ทรงใหพระสงฆทง ๓ นกายซงไมปรองดองกนมาตงแตรชสมยของพระเจาวฏฏคามณอภย สามคคกน ทรงถวายการอปถมภ

โปรดใหสรางโรงทาน โรงพยาบาล โรงเกบพชพนธธญญาหาร อทยานไมดอกไมผลจานวนมาก ถนนสายสาคญ รบสงใหขดสระ ทรงสรางปราสาท โรงธรรม อาราม วหาร รานตลาด และเมองลกหลวง ทรงขยายพระนครใหกวางใหญยงกวาเดม มประต ๑๔

ประต งดงามรงเรองดงเมองสวรรค สวนพระองคทรงรกษาพระอโบสถศลอยเปนนตย บทท ๗๒ ทาฐาธาตมหนทเทส : การพรรณนาการสมโภชพระธาตพระเขยว

แกว พระเจาปรกกมะพาหรบสงใหปฏสงขรณอนราธบร ทรงสรางปรกกมบร ในวนอโบสถ

ทรงประกาศใหอภยแกสตวนาสตวบกทกชนดทวเกาะลงกา ฝายชาวเมองโรหณะไดอญเชญพระราชนสคลาขนเปนผนา เมอรวบรวมกองทพจนกลาแขงแลวไดกอการกบฏขน พระเจาปรกกมะพาหทรงสงกองทพไปปราบปรามอยนานหลายเดอน จนกองทพของพระราชนสคลาเพลยงพลา พระนางไดทรงฉวยเอาพระธาตพระเขยวแกวและพระบาตรธาตเสดจ

หลบหนไป ฝายพวกทหารและชาวเมองของพระนางสคลาพยายามสรบโดยยอมเสยสละชวตอทศแดพระธาตทง ๒ นน ดวยเหตทถอวาผทครอบครองพระธาตทง ๒ นเทานนจงเปนกษตรยลงกาอยางแทจรง แตในทสดถกกองทพของพระเจาปรกกมะพาหแยงชงเอาพระ

ธาตทง ๒ ไป แลวสงมายงปฬตถมนครเพอทลเกลาถวายพระเจาปรกกมะพาห พระองคไดทรงสมโภชพระธาตทง ๒ อยางยงใหญ

บทท ๗๓ โรหณภญชนะ : การรกรานแควนโรหณะ สงครามดาเนนตอไป

กองทพฝายพระเจาปรกกมะพาหเปนฝายไดเปรยบ กองทพไดบกเขาไปยายกองทพโรหณะตามลาดบ ทหารเสยชวตไปจานวนมาก ในทสด กองทพอนเกรยงไกรของพระเจาปรกกมะพาหสามารถจบกมพระราชนสคลาไดและนาไปถวายพระเจาปรกกมะพาห พระองคทรงแตงตงแมทพชอภตะเปนผรกษาแควนโรหณะและทรงจดระเบยบการปกครอง

แควนอยางยตธรรม บทท ๗๔ ราชนาปรคหณนทเทส : การพรรณนาเรองการยดครองเมองราชนา

เมอพระเจาปรกกมะพาหทรงครองราชยได ๘ ป ชาวแควนโรหณะไดกอการกบฏขนอก

ในปท ๑๖ แหงรชกาล ประชาชนแถบทามหาตตถะกอการกบฏขน พระองคไดทรง

๘๔

ปราบปรามจนสงบราบคาบ กลาวถงเหตการณในอดตทกษตรยลงกากบกษตรยรามญตางทรงมสมพนธไมตรตอกนอยางแนนแฟน ครนถงสมยพระเจาอะละอองสถเสดจขน

ครองราชย พระองคทรงใหเพมราคาชางทสงไปขายยงลงกา ทรงยกเลกชางบรรณาการอนเปนธรรมเนยมโบราณ จบทตลงกาแยงชงเงน ชาง และเรอของประเทศลงกา หามการคาขายระหวางลงกากบรามญ ใหอาจารยวาจสสระกบบณฑตชอธรรมกตตโดยสารเรอรวขาม

ทะเล แยงชงเจาหญงทพระเจาแผนดนลงกาสงไปถวายดนแดนกมโพชะ เมอพระเจาปรกกมะพาหทรงทราบจงทรงสงกองทพเรอไปยงประเทศรามญ

กองทพเรอถกพายกระหนา บางลาอบปางกลางทะเล บางลาพลดหลงไปทอน ลาหนงพลดไปขนเกาะกากะ(เชงอรรถฉบบภาษาองกฤษ สนนษฐานวา คอ เกาะอนดามนแหงใดแหง

หนง) กองทพลงกาไดจบกมชาวเกาะจานวนมากไปถวายพระเจาลงกา อก ๕ ลานาโดยแมทพนครครชอกตตยกพลขนททากสมะ(ในคมภรศาสนวงศ เรยกวา กสมะ ปจจบนคอ เมองพะสม) ตทพรามญแตกพาย อกกองหนงแมทพทมฬาธการชออาทจจะยกพลขนท

ทาปปผาลมะของชาวรามญ จบชาวชนบทเปนเชลยแลวยกทพบกเขาตเมองอกกะมะละปลงพระชนมพระเจาแผนดนรามญ ชาวรามญจงเผดยงสงฆใหมสมพนธไมตรกบลงกาเชนเดม

ครงหนง พระเจาแผนดนแควนปณฑ เมองมธรา พระนามวาปรกกมะ ถก

พระเจากลเสขระยกทพบกเขาตเมอง พระองคทรงสงพระราชสาสนไปทลขอความชวยเหลอจากพระเจาปรกกมะพาห พระเจาปรกกมะพาหทรงสงกองทพไปหมายชวยเหลอ แตกรงมธราแตกพายกอนกองทพยกไปถง พระเจาปณฑถกปลงพระชนม แตพระเจาปรกกมะพาหกทรงใหกองทพลงกาทาสงครามเพอยดราชสมบตถวายคนแดรชทายาทของพระ

เจาปณฑ กองทพลงกายกพลไปยดทาเรอไดทาสงครามถง ๙ ครง กวาดตอนแรงงานทมฬจานวนมากไปยงลงกาเพอบงคบใชแรงงานปฏสงขรณเจดยเกาทเคยถกพวกทมฬทาลาย ขณะเดยวกนไดกอสรางคายปรกกมประขนแลวตงทพอย ณ กนทกาละ ฝงประเทศ

อนเดย พระเจากลเสขระทรงแคนเคองทรงสงกองทพไปปราบปรามทาสงครามมากกวา

๕๐ ครง พระเจากลเสขระทรงพายแพเกอบทกครงทรงตดสนพระทยยกทพหลวงเขาบกคาย

ปรกกมะประ แตถกตแตกพาย พระองคเสดจหลบหนไปได กองทพลงกาไดอญเชญเจาชายวรปณฑผเปนพระราชโอรสพระองคเลกของพระเจาปณฑขนครองราชยแลวยกทพบกยดเมองราชนา ในเวลานนกองทพลงกาเขมแขงจนแผอทธพลเขาสประเทศรามญและอนเดยตอนใต

บทท ๗๕ ปณฑรฏฐวชยะ : ชยชนะเหนอแควนปณฑ กองทพของพระเจาปรกกมะพาหนาโดยแมทพลงกาประทาศกกบพระเจากลเสขระ พระเจาปรกกมะพาหมรบสงใหจดพธถวายพระมงกฏแกเจาชายวรปณฑเพอขนเสวยราชสมบตสบตอพระบดา

ฝายพระเจากลเสขระครนทพแตกพายไดเสดจหลบหนไปยงแควนโจฬะทลขอกาลงกองทพ

๘๕

จากพระเจาโจฬะยกเขามาตกองทพลงกา แตถกกองทพลงกาตแตกพายกลบไป กองทพลงกาครอบครองแควนปณฑทงหมดและใหใชเหรยญกษาปณจารกพระนามพระเจาปรกกมะ

พาหทวทกแหง บทท ๗๖ วหารการาปนะ : การสรางพระวหาร เมอพระเจาปรกกมะพาห

ทรงปกครองลงกาไดทงหมดทรงมพระราชดารพระราชกรณยกจดานพระพทธศาสนาดวย

ทรงถอวาการปกครองราชสมบตนนกเพอไดมโอกาสทานบารงพระพทธศาสนานนเอง พระสงฆลงกาสมยนนแตกแยกออกเปน ๓ นกาย คอสานกอภยคร สานกมหาวหาร และสานกเชตวน พระสงฆบางพวกมบตรภรรยา บางพวกเปนผทศลเปนอลชช บางพวกแสดงคมภรเวตลลปฎก ซงมใชพทธพจนวาเปนพทธพจน พระองคมรบสงใหพระมหากสสปเถระ

เปนประธานเกลยกลอมพระสงฆทง ๓ นกายใหสามคคกนอยางลาบากยงนก พวกทศลรบสงใหสก ทรงสะสางพระพทธศาสนาใหบรสทธอกครง ทรงใหสรางพระวหาร ปราสาท เรอนพระปฏมา เรอนประดษฐานพระธาต เปนตน วหารทสาคญมขนาดใหญ เชน เชตวน

วหาร วหารอสปตนะ กสนาราวหาร เวฬวนวหาร และกปลวหาร บทท ๗๗ อยยานาทการาปนะ : การสรางพระราชอทยานเปนตน พระเจา

ปรกกมะพาหทรงมพระราชประสงคใหบานเมองมเครองมอและทพสมภาระทหาไดงาย ม

อปกรณครบถวน รบสงใหสรางอทยานหลายแหง ใหปลกไมผลไมดอก เชน มะพราว มะมวง ขนน หมาก ตาล หลายแสนตน อทยานทปรากฏชอมากกวา ๓๐ แหง เชน อทยานนนทนะ อทยานลกขยยาน(มตนไม ๑๐๐,๐๐๐ ตน) อทยานมหาเมฆวน อทยานมสสกะ (สวนผสม) โปรดใหขดสระ หวย หนอง คลอง บง มากกวา ๓,๘๐๐ แหง

โปรดใหจดระบบชลประทาน ทรงจดตงแหลงทางานใหประชาชนในหมบานและตาบลตาง ๆ เสวยราชสมบต ๓๓ ป

บทท ๗๘ โสฬสราชกะ : พระราชา ๑๖ พระองค ชวงน กษตรยครองราช

สมบตลงกาม ๑๖ พระองค ไดแก (๑) พระเจาวชยพาห ท ๒ (พ.ศ. ๑๗๒๙) พระภาคไนยของพระเจาปรกกมะพาห ทรงเปนปราชญ เปนกว มพระมหากรณาธคณเปนลนพน ทรงครองราชยอยเพยง ๑ ปกถกชาวกาลงคะชอมหนทะปลงพระชนม (๒) พระเจา

มหนทะ ท ๕ (พ.ศ. ๑๗๓๐) ปลงพระชนมายพระเจาวชยพาหแลวขนครองราชยได ๕ วน กถกปลงพระชนม (๓) พระเจากตตนสสงกะ (พ.ศ. ๑๗๓๐) ราชวงศกาลงคะ ครองราชยอย ๙ ป (๔) พระเจาวรพาห (พ.ศ. ๑๗๓๙) โอรสของพระเจากตตนสสงกะ ครองราชยอย ๑ คน กถกปลงพระชนมาย (๕) พระเจาวกกมะพาห ท ๒ (พ.ศ. ๑๗๓๙)

พระอนชาของพระเจากตตนสสงกะ ครองราชยอย ๓ เดอน (ถกปลงพระชนม) (๖) พระเจาโจฑคงคะ (พ.ศ. ๑๗๓๙) พระภาคไนยของพระเจากตตนสสงกะ ปลงพระชนมายพระเจาวกกมะพาหแลวเสดจขนครองราชยอย ๙ เดอน (๗) พระนางลลาวดพระอครมเหส

ของพระเจาปรกกมะพาหมหาราชท ๑ รวมกบเสนาบดนามวากตตไดกาจดพระเจาโจฑคงคะ

๘๖

แลวขนครองราชยอย ๓ ป (๘) พระเจาสาหสมลละ (พ.ศ. ๑๗๔๓) ราชวงศโอกกากะ ครองราชยอย ๒ ป (๙) พระนางกลยาณวดเทวอครมเหสของพระเจากตตนสสงกะ (พ.ศ.

๑๗๔๕) รวมกบเสนาบดชออายสมนตะ ตระกลขนธาวาระ ครองราชยอย ๖ ป (๑๐) พระราชกมารนามวาธมมาโศก (พ.ศ. ๑๗๕๑) ประสตไดเพยง ๓ เดอน ครองราชยอย ๑ ป (๑๑) มหาทบาทชอ อณกงคะ (พ.ศ. ๑๗๕๒) ยกทพมาจากแควนโจฬะ ครองราชยอย

๑๗ วน (ถกปลงพระชนม) (๑๒) พระนางลลาวด (พ.ศ. ๑๗๕๒) รวมกบเสนาบดวกกนตจมนกกะ ครองราชย(ครงท ๒) อย ๑ ป (๑๓) พระเจาโลกสสระ ท ๑ (พ.ศ. ๑๗๕๓) ยกทพมาจากอนเดย ครองราชยอย ๙ เดอน (๑๔) พระนางลลาวดเทว (พ.ศ. ๑๗๕๔) รวมกบเสนาบดชอปรกกมะ ครองราชย (ครงท ๓) อย ๗ เดอน (๑๕) พระเจา

ปรกกมะ (ปณฑตปรกกมะพาหท ๒) ยกทพมาจากแควนปณฑ ครองราชยอย ๓ ป (๑๖) พระเจามาฆะ (พ.ศ. ๑๗๕๗) ราชวงศกาลงคะ ยกทพมาจากแควนกาลงคะ ครองราชยอย ๒๑ ป พระเจามาฆะทรงเปนกษตรยผดรายโหดเหยมทรงควกพระเนตรของพระเจา

ปรกกมะชงราชสมบต ทรงยดทรพยสนของคนรารวย ยดวดวาอาราม และทาสอารามชายหญง ตงกองทพในเขตอภยทาน ใหวรรณะ ๔ ครองคปะปนกน ทาลายพระปฏมาและเจดยในพระพทธศาสนา ใชภกษและภกษณใหทางานหนก ฆาอบาสกอบาสกาภายในวด

ทาลายคมภรและพระสารรกธาตเปนตน พระพทธศาสนาเสอมโทรมมากในยคน บทท ๗๙ เอกราชกะ : เอกราช ชวงเวลานน ชาวบานผมบญหลายคน

หลบหนสงครามไปสรางบานเรอนอยบนภเขา ไดแกสภเสนาบดสรางบานอยบนสภบรรพต มหาทบาทนามวาภวเนกพาหสรางบานอยบนยอดเขาโควนทะ สงขเสนาบดสรางบานอยบน

เขาคงคาโทณ แควนมณเมขลา พระเจาวชยพาห ท ๓ (พ.ศ. ๑๗๗๘) แหงราชวงศสรสงฆโพธทรงตงมนอยในปารกชฏ และไดเปนพระวนนราช (กษตรยหวหนาเผา) ทรงซองสมผคนไวจนมขมกาลงมากขน จากนนทรงขบไลพวกทมฬแลวขนครองราชสมบต ทรง

ปฏสงขรณวดวาอารามขนใหม ทรงมพระโอรส ๒ พระองค ไดแก เจาชายปรกกมะพาหกบเจาชายภวเนกพาห ทรงมอบราชสมบตแกเจาชายปรกกมะพาห เสวยราชสมบต ๔ ป

บทท ๘๐ ทาฐาธาตปาฏหารยทสสนะ : การแสดงปาฏหารยของพระธาตพระ

เขยวแกว พระเจาปรกกมะพาห (ปณฑตปรกกมะพาหท ๓ พ.ศ. ๑๗๘๒) ทรงรวมลงกา ๓ เขต ทรงเปนปราชญไดรบพระปรมาภไธยวา “กลกาลาทสาหจจสพพญบณฑต” (ปราชญผรอกษรศาสตรทกอยางในตนกลยค) ทรงเฉลมฉลองพระบรมสารรกธาต ทรงยกพระบรมสารรกธาตขนทนเหนอพระเศยรตงพระสตยาธษฐานวาหากพระองคทรงเปนกษตรย

ทมศรทธาจะไดครองแผนดนทานบารงอาณาจกรและศาสนจกร ขอใหพระบรมสารรกธาตแสดงอทธปาฏหารยใหปรากฏ ทนใดนน พระบรมสารรกธาตไดแสดงอทธปาฏหารยลอยขนไปสถตบนอากาศดจดวงจนทรเนรมตพระพทธรปเปลงพระฉพพณณรงสแลวลอยกลบลงมา

สกระพมพระหตถตามเดม

๘๗

บทท ๘๑ เวรราชวชยนทเทส : การแสดงเรองพชตพระไพรราช พระเจาปรกกมะพาหทรงลดโทษใหนกโทษ พระองคจงไดเปนทรกใครของไพรฟาขาแผนดนอยาง

ยง ทรงรวบรวมหวหนาชนเผาวนน ทรงเปนผนาชาวสหฬกวาดลางพวกทมฬของพระเจามาฆะกบพระเจาชยพาห กษตรยทมฬ ในปท ๑๑ แหงรชกาล ทรงทาสงครามกบพระเจาจนทภานกษตรยชาวะกะ ซงยกทพเขามารกราน แผนดนลงกาจงหมดสนศตร

บทท ๘๒ สาสโนปการกรณะ : การสรางอปการคณตอพระพทธศาสนา พระเจาปรกกมะพาหทรงปฏบตตามกฎพระมน ไดพระราชทานทรพยสนคนแกเจาของทรพย ถวายหมบานสวยและอารามคนแกพระสงฆ ทรงนาพระสงฆมาจากแควนโจฬะเพอปรบพระพทธศาสนาแควนโจฬะใหกลมกลนกนกบพระพทธศาสนาในลงกา ทรงสงเสรมภกษให

ปฏบตธรรมมากยงขน รบสงใหนาคมภรมาจากอนเดยแลวคดลอก พระปรยตธรรมและการปฏบตธรรมจงเจรญรงเรอง ทรงแตงตงตาแหนงพระสงฆอปถมภดวยบรขารเครองใชสรางอาราม และใหจดพธอปสมบทขนหลายครง

บทท ๘๓ ววธกสลกรณะ : การบาเพญพระราชกศลตาง ๆ พระเจาปรกกมะพาหทรงใหปฏสงขรณเมองสรวฒนะสถานทประสตของพระองคทรงบาเพญพระราชกศลตาง ๆ ทรงบชาพระบรมสารรกธาต ทรงอปฏฐากพระสงฆสรางวดวาอาราม เทวาลย

ทรงนาพระธาตพระเขยวแกวกลบจากวหารภมตตถะในแควนปญจโยชนะแลวจดพธเฉลมฉลองขน ทรงใหจดพทธมงคลพธ ถวายผาพระกฐนอทศพระอสตมหาสาวก ๘๐ กอง ภายในวนเดยว พระราชกรณยกจทสาคญประการหนงคอทรงยกราชสมบตลงกาอทศถวายแดพระพทธเจา ทรงตกแตงพระนครใหงดงามแลวอญเชญพระธาตขนประดษฐานไวบนราช

บลลงกจดพธเฉลมฉลองทก ๆ ๗ วน ทรงบชาดวยเครองบชาทกอยางทคควรแกพระราชาเปนตนวา แสจามร ฉตร พวงรตนะตาง ๆ วสตราภรณ ใหจดพลชาง พลมา พลรถ และพลเดนเทาเดนสวนสนามประโคมเสยงกลอง เสยงสงข โบกสะบดธงชยและธงแผนผาตาง

ๆ ประทานเขาสมนกฏและชนบทใหเปนทเกบภาษบารงรอยพระพทธบาท ทรงบาเพญบญอนเปนดจสะพานขามแมนาคอสงสารวฏและเปนดจบนไดขนสสวรรค

บทท ๘๔ ววธกสลการาปนะ : การสงเสรมใหบาเพญการกศลตาง ๆ พระ

เจาปรกกมะพาหทรงมพระราชดารหาผมาบาเพญพระราชกรณยกจทางศาสนาแทนพระองค ทรงเหนวาอามาตยเทวปตราชปรารถนาเปนพระพทธเจาศรทธาในพระพทธศาสนา จงทรงแตงตงใหเปนผแทนพระองคเทยวจารกไปในทตาง ๆ เพอปฏสงขรณถาวรวตถในพระพทธศาสนา อามาตยเทวปตราชไดสนองพระราชประสงคสรางสะพาน ถนนหนทาง

หลายแหง วหาร อาราม โรงธรรม ถวายผาพระกฐน จารกประกาศพระเกยรตคณแหงพระเจาอยหวของตนไว ปลกสวนชอปรกกมะพาห แนะนาประชาชนใหทาการงานในหมบานตาง ๆ มการทอฝายเปนตน ตอมา พระราชาไดทรงแตงตงใหเปนผดแลพระธาตซง

ถอวาเปนตาแหนงทสาคญทสดตาแหนงหนง

๘๘

บทท ๘๕ รชชภาราโรปนะ : การปลงพระราชภาระ ในเกาะลงกา บางครงไดเกดความรอนขนอยางรนแรง ประชาชนไดรบความเดอดรอน พระเจาปรกกมะพาหทรง

อาราธนาใหพระสงฆสวดพระปรตรจดพธบชาพระธาตพระเขยวแกว ทาใหเกดฝนตกจนภมภาคชมฉา ประชาชนตางเคารพและเลอมใสในพทธานภาพและพระบรมเดชานภาพของพระเจาปรกกมะพาหอยางยง ครงหนง พระองคประทานพระโอวาทแกพระโอรส ๕

พระองค ไดแก วชยพาห ภวเนกพาห ตโลกมลละ ปรกกมะพาห และชยพาห พรอมกบพระภาคไนยนามวาวรพาห รวมเปน ๖ พระองควา บตร มอย ๓ ประเภท คอ อวชาตบตร อนชาตบตร และอตชาตบตร พระองคทรงเปนอตชาตบตร เพราะไดรบมายารฐเพยงรฐเดยวจากพระราชบดา แตทรงสามารถยดเอารฐอนไดอก ๒ รฐ ทรงปราบพวก

ทมฬ พระราชาราชวงศวนน ชาวปาณฑพ ชาวโจฬะ เปนตน ทรงรวบรวมสมบตไวเปนอนมากใชจนถงลกหลานกไมหมดสน ทรงทาใหพระสงฆในพระพทธศาสนาสามคคกน ขอใหทกคนจงเปนอตชาตบตรเชนเดยวกบพระองค จากนนทรงประชมพระสงฆตรสปรกษา

หาผสมควรขนครองราชยสบตอไป พระสงฆทงนนเหนพองตองกนวาราชสมบตควรจะไดแกเจาชายวชยพาหเชษฐโอรส เพราะทรงมนาพระทยงดงาม กอปรดวยพระมหากรณาธคณเปนลนพน พระเจาปรกกมะพาหจงทรงปลงพระราชภาระและไดทรงมอบพระ

ราชกรณยกจทกอยางแกเจาชายวชยพาห บทท ๘๖ ปรการาปนะ : การสรางพระนคร ครนพระเจาวชยพาห (โพธสตว

วชยพาหท ๔ พ.ศ. ๑๘๔๔) ไดเสดจขนครองราชยสบตอจากสมเดจพระราชบดา พระองคทรงปฏสงขรณเรอนประดษฐานพระบรมสารรกธาตทง ๒ ทรงจดการอารกขา

พระนครของพระราชบดาปราบปรามเหลาทรชนจนหมดสน จากนน ทรงกราบลาพระราชบดาเพอเสดจไปสรางพระนครปฬตถบรเปนพระนครประจาพระองค ระหวางทางทรงสรางพระราชวงไวบนยอดเขาวาตคร ทรงปฏสงขรณวหารเกาแกในคงคาสรบร ทรงสรางกาแพง

และประตนารอบนครหตถคร ประทบอย ณ สภครบร (สภ บรรพตหรอสนทรบรรพต) ขณะนนพระเจาจนทภานคมทพชวากะ ทพโจฬะ และทพปาณฑบกเขามาตเมอง ทรงยกทพหลวงออกไปตอสกบกองทพพระเจาจนทภานจนแตกพายไป ทรงยดชางมาอาวธและ

ทรพยสนไดจานวนมากสงไปถวายพระราชบดา ทรงปฏสงขรณเมองอนราธประเสดจไปยงปฬตถบร ครนทรงเหนปฬตถบรชารดทรดโทรมเกนกวาจะสรางขนใหมจงทรงสงพระราชสาสนไปกราบทลขอชางและอปกรณจากพระราชบดา จากนนทรงสรางปฬตถบรงดงามรงเรองดจเมองอมราวดของทาวสกกเทวราช งดงามประหนงวาจะเอาชนะกรงมถลา หาญ

หกกญจประ เยยหยนกรงสาวตถ ชานะเมองมธระ ทาใหกรงพาราณสอดส ฉดกระชากกรงเวสาล ทาใหจมปาบรไหวหวน ฉะนน

บทท ๘๗ อภเสกมงคลาททปนะ : การแสดงเรองพระราชพธรชมงคลาภเษก

เมอพระเจาวชยพาหทรงกอสรางปฬตถบรสาเรจแลวทรงสงพระราชสาสนไปกราบทลพระ

๘๙

ราชบดาเพอเสดจมาจดพระราชพธรชมงคลาภเษก มรบสงใหพระเจาวรพาหดแลพระนคร สวนพระองคเสดจไปยงชมพทโทณบรเพออญเชญพระบรมสารรกธาตทง ๒ มาประดษฐาน

ไว ณ ปฬตถนคร ระหวางทางทรงจดพธเฉลมฉลองพระบรมสารรกธาตอยางเอกเกรก ครนประดษฐานพระบรมสารรกธาตทง ๒ ไวในพระนครแลวโปรดใหจดพธอปสมบทในพระบรมราชปถมภ ทรงบาเพญพระราชกศลในพระพทธศาสนาเปนอนมาก ฝายพระเจา

ปรกกมะพาหพระราชบดาทรงครองราชสมบตจนถงปท ๓๕ แหงรชกาลของพระองคจงสวรรคต

บทท ๘๘ วชยพาหอาทอฏฐราชทปนะ : การแสดงเรองพระราชา ๘ พระองค มพระเจาวชยพาหเปนตน (๑) พระเจาวชยพาห หลงการครองราชยเพยง ๒ ป

มตตเสนาบดไดจางวานทาสผใกลชดพระราชาปลงพระชนมพระองค (๒) พระเจาภวเนกพาห ท ๑ (พ.ศ. ๑๘๔๖) เปนพระอนชาของพระเจาวชยพาห เมอมตตเสนาบดปลงพระชนมพระเจาวชยพาห ทรงลภยไปยงสภาจลประ (สภบรรพต) ตอมา นายทหารกลมหนง

ฆามตตเสนาบดแลวอญเชญพระเจาภวเนกพาหใหเสดจนวตพระนคร ทรงปราบพวกศตรจนหมดสน ทรงทานบารงพระพทธศาสนา รบสงใหจารกคมภรพระธรรมและพระไตรปฎกจนครบถวน และทรงแจกจายไปในวหารตาง ๆ ทวเกาะลงกา เสวยราชสมบต ๑๑ ป (๓)

พระเจาปรกกมะพาห ท ๓ (พ.ศ. ๑๘๕๗) โอรสของพระเจาโพธสตววชยพาห พระนดดาของพระเจาปณฑตปรกกมะพาหท ๓ (๔) พระเจาภวเนกพาหท ๒ (พ.ศ. ๑๘๖๒) โอรสของพระเจาภวเนกพาหท ๑ (๕) พระเจาปณฑตปรกกมะพาหท ๔ โอรสของพระเจาภวเนกพาหท ๒ (๖) พระเจาวนนภวเนกพาห ท ๓ (๗) พระเจาชยพาหหรอวชยพาห

ท ๕ (๘) พระเจาภวเนกพาหท ๔ ตรงกบ พ.ศ. ๑๘๙๔ เดมเปนมหาอามาตยปราบดาภเษกขนเปนพระเจาแผนดน

บทท ๘๙ ปรกกมภชาทจตราชทปนะ : การแสดงเรองพระราชา ๔ พระองค

มพระเจาปรกกมพาหเปนตน ถดจากพระเจาภวเนกพาห ไดมพระราชาครองราชยสบตอมาอก ๔ พระองค ไดแก (๑) พระเจาปรกกมะพาห ท ๕ (พ.ศ. ๑๙๐๔) กบพระเจาวกกมะพาห ท ๓ (พ.ศ. ๑๙๑๔) ทรงปกครองรวมกน (๒) พระเจาภวเนกพาหท ๕

(พ.ศ. ๑๙๒๑) เดมเปนมหาอามาตยชอ อลคกโกนาระ ไดปราบดาภเษกขนเปนกษตรย ทรงสรางความเจรญแกอาณาจกรและศาสนจกรเปนอนมาก (๓) พระเจาวรพาห เปนลกพลกนองของพระมเหสของพระเจาภวเนกพาหท ๕ (๔) พระเจาปรกกมะพาหหรอศรปรกกมะพาหท ๖ (พ.ศ. ๑๙๕๓) ทรงเปนปราชญ อปถมภพระพทธศาสนาใหเจรญรงเรอง

บทท ๙๐ ชยพาหอาทสตตราชทปนะ การแสดงเรองพระราชา ๗ พระองคมพระเจาชยพาหเปนตน ถดจากพระเจาปรกกมะพาห ไดมพระราชาครองราชยสบตอมาอก ๗ พระองค ไดแก (๑) พระเจาชยพาห ท ๒ (พ.ศ. ๒๐๐๕) พระราชนดดาของพระ

เจาปรกกมะพาห (ศรปรกกมะพาหท ๖) ถกปลงพระชนม (๒) พระเจาภวเนกพาห ท ๖

๙๐

(พ.ศ. ๒๐๐๗) ปลงพระชนมพระเจาชยพาหแลวปราบดาภเษกขนเปนพระราชา (๓) พระเจาปณฑตปรกกมะพาห ท ๗ (พ.ศ. ๒๐๑๔) (๔) พระเจาวรปรกกมะพาห ท ๘

(พ.ศ. ๒๐๒๘) (๕) พระเจาวชยพาห ท ๗ (พ.ศ. ๒๐๗๐) (๖) พระเจาภวเนกพาห ท ๗ (พ.ศ. ๒๐๗๗) (๗) พระเจาวรวกกมะ เชอพระวงศของพระเจาสรสงฆโพธ พ.ศ. ๒๐๘๕ ทรงทานบารงพระศาสนามากมาย

บทท ๙๑ มายาธนวหราชาททวราชทปนะ : การแสดงเรองพระราชา ๒ พระองคมพระเจามายาธนเปนตน เมอพระเจาวรวกกมะทรงปกครองนครเสงขณฑเสละและสรวฑฒนะ เมองแถบชายฝงทะเล มกษตรยสรยวงศปกครองอย ๒ พระองค คอ พระเจามายาธน ทรงเปนพทธมามกะ และพระเจาราชสหะท ๑ โอรสของพระเจามายาธน

พระองคนทรงกระทาปตฆาตปลงพระชนมพระราชบดายดครองราชสมบต เดมททรงนบถอพระพทธศาสนา ครนทรงทราบวาปตฆาตเปนกรรมแกไขไมไดกทรงโกรธเคองพระสงฆ ทรงประหารพระสงฆ พระสงฆกลวราชภยหลบหนไปอยทตาง ๆ พระองคทรงทาลาย

พระพทธศาสนาทรงหนไปนบถอศาสนาพราหมณ (กอนสวรรคตทรงใหพระสงฆขมาโทษใหพระองคแลวทรงกลบมานบถอพระพทธศาสนาเชนเดม ดภาคผนวกเพมเตมของบทท ๙๑)

บทท ๙๒ วมลธมมราชทปนะ : การแสดงเรองพระเจาวมลธมมะ (วมลธมม

สรยะ) โอรสแหงสรยวงศองคหนงเสดจหนไปยงประเทศโคเว (โปรตเกส) ตอมา ทรงกลบมายงเกาะลงกา ทรงซองสมชาวปญจโยชนะจนมกองกาลงเขมแขง เมอพระเจาราชสหะสวรรคต ทรงขนครองราชย ณ เมองสรวฑฒนะ มพระนามวาวมลธมมสรยะ ตรงกบ พ.ศ. ๒๑๓๕ ชวงนนไมมภกษมากพอจะทาพธอปสมบทได เพราะบรรดาพระภกษไดหนราช

ภยไปตงแตรชสมยของพระเจาราชสหะ พระองคจงทรงใหมการอปสมบทกลบตร เมอ พ.ศ. ๒๑๔๐ ทรงทานบารงพระพทธศาสนาในลงกาจนเจรญรงเรองขนอกครงหนง ตอมา รบสงใหพระอนชา(เสนารตนะ)ทผนวชอยลาสกขา ทรงมอบราชสมบตแลวจงสวรรคต (ด

ภาคผนวกเพมเตมของบทท ๙๑ - ๙๒) บทท ๙๓ เสนารตนราชทปนะ : การแสดงเรองพระเจาเสนารตนะ ตอมา

พระเจาเสนารตนะ (พ.ศ. ๒๑๔๗) เสดจขนครองราชย ทรงยกพระมเหสของพระภาตราช

ขนเปนพระอครมเหส พระองคทรงนบถอพระพทธศาสนา ในชวงเวลานนพวกตางชาตทเขามาคาขายในสหฬทวปเบยดเบยนทารายชาวสหฬและทะลายวดวาอารามเจดย พระองคทรงนาพระธาตพระเขยวแกวไปซอนไวในทปลอดภยทรงพาพระมเหสธญญปญญวดซงทรงพระครรภกบพระโอรสของพระภาตราชหลบหนไปยงมหยงคณสถาน ครนไดเวลาเหมาะสม

จงเสดจกลบมาครองเมองสรวฑฒนะอก ตอมา ทรงแบงราชสมบตแกพระโอรสทง ๓ ไดแก พระกมารสหะไดแควนอวะ พระวชยปาละไดแควนมาตละ สวนพระราชสหะท ๒ ไดแควนตอนบนทง ๕ ทรงมพระชนมอย ๗ พรรษาจงสวรรคต

๙๑

บทท ๙๔ ราชสหราชทปนะ : การแสดงเรองพระเจาราชสหะ โอรสของพระเจาเสนารตนะทง ๓ พระองคทรงครองราชยสบตอพระบดา ระยะแรกทรงสามคคกน

ปกครองบานเมองรวมกนทาสงครามกบชาวตางชาต ภายหลงทรงบาดหมางกน พระเจาราชสหะท ๒ ทรงวางยาพษปลงพระชนมายพระเจากมารสหะ และขบไลพระเจาวชยปาละ จากนนทรงทานบารงบานเมองและพระพทธศาสนา ทรงทาสงครามปราบปรามศตรชาวโปร

ตเกต ทรงเชอมสมพนธไมตรกบชาวฮอลนดา บานเมองสงบราบคาบ เสวยราชสมบต ๕๒ ป จงสวรรคต

บทท ๙๕ วมลธมมาททวราชทปกะ : การแสดงเรองพระราชา ๒ พระองค มพระเจาวมลธมมะเปนตน ตอมา โอรสของพระเจาราชสหะทรงเปนพระราชาทรงมพระ

นามวา พระเจาวมลธมมสรยะ ท ๒ พ.ศ. ๒๒๒๘ ทรงเลอมใสในพระพทธศาสนามาก ทรงสรางผอบบรรจพระธาตพระเขยวแกว รบสงใหมการบรรพชาอปสมบทกลบตร ทรงบาเพญพระราชกศลในพระพทธศาสนาเปนอนมาก เสยราชสมบตอย ๒๒ ปกสวรรคต

จากนน โอรสของพระองคไดขนครองราชยทรงมพระนามวา พระเจาสรวรปรกกมนรนทสหะ (พ.ศ. ๒๒๕๐) ทรงมอปการคณตอพระพทธศาสนามาก โปรดใหบรณะปฏสงขรณพระนครทชารดทรดโทรม ใหเขยนจตรกรรมฝาผนงแสดงเรองชาดก ๓๒ เรอง เชน วทรชาดก

เวสสนตรชาดก รบสงใหสามเณรสรณงกรผมชอเสยงในรชสมยของพระองคแตงคมภรสารตถสงคหะ แปลคมภรมหาโพธวงศและคมภรเภสชชมญชสาเปนภาษาสงหล (หรอภาษาชาวลงกา) เสวยราชสมบต ๓๓ ป จงสวรรคต

บทท ๙๖ สรวชยราชสหทปนะ : การแสดงเรองพระเจาสรวชยราชสหะ

ตอมา พระกนษฐภาดาของพระมเหสของพระเจาวมลธมมสรยะไดเปนพระราชา ทรงพระนามวาสรวชยราชสหะ ทรงมสตปญญา ทรงนบถอพระพทธศาสนา ทรงชกชวนใหปวงชนทาความด พระมเหสของพระองคทรงเลอมใสในพระพทธศาสนาเชนเดยวกน ทรงใหการ

อปถมภพระพทธศาสนาทก ๆ ดาน ทรงใหการอปถมภสามเณรสรณงกร ทรงจดพธบชาพระธาตพระเขยวแกวอยางยงใหญ รบสงใหทาลายบานเรอนและคมภรของคนนอกพระพทธศาสนา ทรงสงทตไปขอภกษจากประเทศเปค ประเทศรกขงคะ(มอญ) และ

ประเทศสามนทะ (ประเทศสยาม) เสวยราชสมบต ๘ ป จงสวรรคต บทท ๙๗ อภเสกมงคลาททปนะ : การแสดงเรองพธรชมงคลาภเษก พระ

ชายาภาดาของพระเจาสรวชยราชสหะไดเสดจขนครองราชยสบตอมาปรากฏพระนามวากตตสรราชสหะ ตรงกบ พ.ศ. ๒๒๙๐ ทรงเลอมใสในพระพทธศาสนา พระราชกจททรง

บาเพญ เชน ทรงนมนตภกษสงฆมาจากประเทศรกขงคะ (มอญ) ใหภกษจารกคมภรพระธรรมในแผนทองคา คมภรพระไตรปฎก และแตงพระประวตของพระองค ทรงบาเพญพระราชกศลในพระพทธศาสนาเปนอนมาก ทรงสอบทานคมภรมหาวงศและจลวงศเทยบกบ

ตานานราชวงศกษตรยลงกาทนามาจากประเทศสยาม แลวแกไขสวนทบกพรอง ชวงนน

๙๒

พวกพอคาชาวฮอลนดานาโดยบรษชอขณาย (Baron Van Eck) กอการกบฏขนบกยดเมองหลวง (Kandy) แตไมนานถกพระเจากตตสรราชสหะทรงยดกลบคนทรงฟนฟวดวาอาราม

และทานบารงพระพทธ ศาสนาอกครง บทท ๙๘ กตตสรราชสหทปนะ : การแสดงเรองพระเจากตตสรราชสหะ พระ

เจากตตสรราชสหะทรงจดพธบชาพระธาตพระเขยวแกวอยางยงใหญ ทรงสรางผอบบรรจ

พระบรมสารรกธาตอนงดงามยง รบสงใหนาทองคา ๒,๐๐๗ แทง มาสรางผอบใหญ ยอดผอบประดบเพชรเมดใหญ ประดบเพชรอก ๑๖๘ เมด บษราคม ๑๗๑ เมด มรกต ๕๘๕ เมด ทบทม ๔๘๘๐ เมด มกดา ๗๗๘ เมด ทรงสรางผอบเลกบรรจภายในอก ๒ ผอบ แลวบรรจพระธาตพระเขยวแกวไวภายใน ทรงจดพธเฉลมฉลองยงใหญ ทรงถวายหมบาน

ไรนา ชาง มา โค กระบอ อทศพระบรมสารรกธาต ทรงจดพธอปสมบท ภกษซงในเวลานนบางพวกรกษาศลเครงครด บางพวกทศลมบตรภรรยา บางพวกเปนหมอด หมอยาเปนตน พระองคทรงปรกษากบสามเณรสรณงกรแลวโปรดใหลงนคคหกรรมแกชนเหลานน

หามมใหพระเปนหมอดและหมอยาเปนตน จงไมมใครมาอปสมบทเปนภกษ ในป พ.ศ. ๒๒๙๓ ทรงสงพระราชสาสนและอามาตยไปทลขอภกษสงฆจากกรงศรอยธยา ในรชสมยของพระธรรมกราชเจา (สมเดจพระเจาบรมโกษฐ) สมเดจพระเจาบรมโกษฐทรงทราบถง

ความเสอมโทรมแหงพระพทธศาสนาในลงกาทรงสะเทอนพระราชหฤทยจงทรงสงพระสงฆมพระอบาลเถระเปนประธาน มพระอรยมนเถระเปนพระอนเถระ(รองประธาน) ไปยงลงกาทวป พรอมทงพระพทธรปทองคาและคมภรทองคา

พระเจากตตสรราชสหะทรงมพระราชปฏสนถารเปนอยางด รบสงใหสรางวดบ

ปผารามสาหรบเปนทพกของพระสงฆสยาม ครนถงวนเพญเดอนอาสาฬหะป พ.ศ. ๒๒๙๖ จงใหอปสมบทสามเณรสรณงกรใหศกษาหลกธรรมอยในสานกของพระเถระเหลานน จากนน ทรงแตงตงพระสรณงกรเปนพระสงฆราช พระองคทรงใฝพระทยศกษาพระปรยต

ธรรม ทรงสดบพระธรรมเทศนา (คมภรทฆนกาย คมภรสงยตตนกาย และคมภรสทธมมสงคหะเปนตน) จากพระอบาลเถระ ภายใน ๓ ป ไดมภกษอปสมบท ๗๐๐ รป สามเณร ๓,๐๐๐ รป

ในปกน สมเดจพระเจาบรมโกษฐทรงสงพระสงฆสยามไปลงกาอกเปนคณะท ๒ มพระวสทธาจารยมหาเถระเปนประธาน พระวรญาณมนเปนพระอนเถระ(รองประธาน) พรอมดวยพระสงฆทสวรรค (๑๐ รป) ถดมาอก ๓ ป พระอบาลมหาเถระไดมรณภาพดวยโรคทางเดนหายใจ

พระเจากรงลงกาทรงสงรปจาลองพระทนตธาตแกวมณและพระพทธรปถวายเปนเครองราชบรรณาการ ฝายสมเดจพระเจาบรมโกษฐทรงสงพระราชสาสนเรองรอยพระพทธบาท การบชาพระธาตพระเขยวแกว การอปสมบทของพระองค พรอมกบมณฑป

ทองคาและฉตรทองคาไปถวายกษตรยลงกา

๙๓

ชวงนน กษตรยลงกาและกษตรยสยามไดทรงมพระราชสมพนธไมตรทดตอกนตลอดมา พระเจากตตสรราชสหะเสวยราชสมบต ๓๕ ป จงสวรรคต

บทท ๙๙ สหฬรชชตนตตถคมะ : การสนสดราชวงศสหฬ เมอพระเจากตตสรราชสหะสวรรคต พระเจาสรราชาธราชสหะ (พ.ศ. ๒๓๒๔)ผเปนพระกนษฐภาดาไดเสวยราชสมบต พระองคทรงเปนพทธมามกะ ทรงทานบารงราชอาณาจกรและศาสนจกรดาเนน

ตามพระราชปฏปทาแหงพระเชษฐาธราช เสวยราชสมบต ๑๘ ป จงสวรรคต พระเจาหลานเธอพระนามวาสรวกกมราชสหะ (พ.ศ. ๒๓๔๑) ไดเสวยราชสมบต ตอนตนทรงเลอมใสพระพทธศาสนา ตอมา ทรงถกคนยยงกลบประพฤตพระองควปรตผดเพยนทารายประชาชน ขาดพระเมตตาธรรม ทรงจบคนมาเสยบหลาว ทรงยดทรพยสมบตราษฎร

ชาวสหฬและชาวกรงโคลมโบ (Colombo) โกรธแคนจงพรอมใจกนเนรเทศพระองคไปยงประเทศอนเดยหลงจากครองราชยได ๑๘ ป ถดจากนน ชาวองกฤษทเมองโคลมโบไดยดราชสมบตลงกา ราชวงศลงกานบแตกษตรยพระองคแรกคอพระเจาวชยะ จนถงกษตรย

พระองคสดทายคอพระเจาสรวกกมราชสหะจงสนสดลง สรรวมเวลาได ๒๓๕๗ ป มกษตรยครองราชยทงสน ๑๗๗ พระองค

ภาคผนวกเพมเตมตอจากบทท ๙๒ การแสดงเรองพระเจาวมลธมมะ (วมล

ธมมสรยะ) (ตอ ๑) เมอสนสดราชวงศสหล อานาจของพระเจาชารท ๓ ไดแผเขาสลงกา เรองชาวตางชาตอพยพมาลงกามดงตอไปน

ชาวตางชาตเปนชนชาตผวขาวอยทวปยโรป ในประเทศตะวนตก ชอบการคาขายทางเรอกบชาวประเทศตะวนออก และตดตอคาขายกบลงกาจนมอานาจมากขน ใน

ป พ.ศ. ๒๐๒๙ พระเจาชารท ๒ ไดสงกปตนเรอชอพรโตลมยทยะ มายงลงกาแตเรอถกลมพายพดจนตองกลบประเทศ

เมอ พ.ศ. ๒๐๓๘ พระเจาเอมมานเวละไดรบการอภเษกเปนกษตรยโปรตเกส

ทกรงลสบอน ทรงสงกปตนเรอชอวสโกทคามพรอมดวยกองทพมาคนหาดนแดนแถบประเทศตะวนออก ยดครองพนทแถบชายทะเล มหาทวปแอฟรกาและอนเดย คาขายจนรารวยมอานาจมากยงขน

พระราชาผเปนใหญ(ปตราช) พระนามวาโทนะปรนสสะกทะอลเมทา ของพระเจาเอมมานเวละไดเปนพระราชาปกครองประเทศอนเดยเปนองคแรก

เดมท ประเทศอนเดยเปนเขตการคาขายของพวกมสลม แตถกชาวตางชาตขดขวางอยเสมอ ครงหนง เรอของชาวตางชาตถกพายพดไปถงทาคาล เกาะลงกา

ทเมองชยวฑฒนะ(หรอ Kandy ประเทศลงกา) ตรงกบรชสมยของพระเจาวรปรกกมะพาหท ๘ (พ.ศ. ๒๐๒๘) ทรงดารงอยในฐานะพระเจาอธราช รฐอน ๆ เปนเมองขน ทมกษตรยปกครอง คอ ประเทศชาปเน ประเทศวนน ประเทศคงคาสรประ

ประเทศเปราเทณประ ประเทศพะทลละนครตตมะ และประเทศมหาคามะ

๙๔

พ.ศ. ๒๐๔๘ ปท ๑๘ แหงการครองราชยของพระเจาวรปรกกมะพาหท ๘ ชาวตางชาตไดอพยพมาตงรกรากททาคาล แตยงไมถาวร ครนถงรชสมยของพระเจาธมม

ปรกกมะหรอธมมปรกกมะพาหท ๙ (พ.ศ. ๒๐๔๘) โอรสของพระเจาวรปรกกมะพาหขนครองราชย ณ เมองชยวฑฒนะ (Kandy) พระอนชาของพระองคพระนามวาวชยพาหท ๖ ครองราชยอย ณ เทวประ กองทพชาวตางชาตของพระเจาเอHมมานเวละ ๗๐๐ นาย

ไดยกพลขนททาโคลมโบ พ.ศ. ๒๐๖๐ ปท ๘ แหงพระเจาอธราช (พระเจาธมมปรกกมะพาหท ๙)

ชาวตางชาตเจรญสมพนธไมตรกบพระราชาไดรบพระบรมราชานญาตใหสรางคายทเมองโคลมโบ ขณะทพวกมสลมคดคาน อก ๓ ปตอมา ชาวตางชาตสรางคายถาวรไดสาเรจ

แมพระราชาจะทรงยกทพไปปราบกไมสามารถตคายแตกทาใหชาวตางชาตมอานาจมากขน พ.ศ. ๒๐๖๔ พระเจาเอมมานเวละสวรรคต พระเจาชารท ๓ ไดขนครองราชย

แผพระราชอานาจมายงประเทศสหลจนราชวงศสหลเสอมอานาจ พระเจาธมมปรกกมะพาห

เสวยราชสมบต ๒๒ ป จงสวรรคต ภาคผนวกเพมเตมบทท ๙๑ การแสดงเรองพระราชา ๒ พระองคมพระเจา

มายาธนเปนตน เมอพระเจาธมมปรกกมะพาหท ๙ สวรรคต พระอนชาซงครองราชยอย

ณ เทวนคร ไดเสดจขนครองราชย ณ กรงชยวฑฒนะมพระนามวา พระเจาวชยพาหท ๖ ฝายชาวตางชาตทตงรกรากอยแถบชายฝงทะเลยงคงเบยดเบยนทารายชาวเมอง พระองคไดทรงยกทพทหารกวา ๒๐,๐๐๐ นาย ไปปราบปรามและปดลอมคายโคลมโบนานกวา ๕ เดอน ภายหลงชาวตางชาตไดทพสนบสนนจากอนเดยจงตแหวกคายออกมา

ได ชาวตางชาตจงยาเกรงพระราชอาชญา ครนพระอครมเหสสวรรคต พระเจาวชยพาหท ๖ ทรงอภเษกเจาหญงองคหนง

ขนเปนพระมเหส พระองคทรงมพระโอรสกบพระเทวองคแรก ๓ องค ไดแก พระโอรส

ทรงพระนามวาภวเนกพาห พระโอรสทรงพระนามวารายคามพนฑาระ และพระโอรสทรงพระนามวามายาธน ทรงมพระโอรสกบพระเทวองคหลง ๑ พระองคคอ พระโอรสพระนามวาเทวราช ทรงหวงมอบราชสมบตแกพระโอรสองคน ภายหลงพระโอรสของพระมเหส

องคแรกทงสามพระองคไดรวมกนกระทาปตฆาต ประชาชนจงไดยกพระโอรสองคใหญขนครองราชย ณ กรงชยวฑฒนะ ทรงพระนามวาภวเนกพาหท ๗ ตรงกบ พ.ศ. ๒๐๗๗ พระองคโปรดใหพระเจารายคามพณฑาระครองรายคาม พระเจามายาธนครองเมองสตาวะกะ

ตอมา พระเจาภวเนกพาหทรงเจรญสมพนธไมตรกบตางชาตและทรงอนญาตใหเผยแพรศาสนาครสตในลงกา ขณะเดยวกนทรงมพระราชประสงคทจะยกราชสมบตลงกาใหพระราชนดดานามวาธรรมปาละ บตรของพระราชธดานามวาสมททาเทวกบพระสวาม

๙๕

นามวาเวธยพณฑาระ หลงการสวรรคตของพระองค เหตการณนทาใหพระเจามายาธนผเปนพระอนชาทรงแคนเคองจงยกทพบกเขาตเมองของพระภาตราชแตพระองคทรงพายแพ

พระเจาภวเนกพาหทรงเปลยนพระทยทจะยกราชสมบตใหพระราชนดดาขณะทพระองคยงทรงพระชนมชพ รบสงใหราชทตสงรปเหมอนพระราชนดดาซงหลอดวยทองคาไปกรงลสบอนเพอใหพระเจาชารท ๗ ทรงสวมพระมงกฏ พระเจาชารท ๗ ได

พระราชทานพระนามใหมแกพระราชนดดาธรรมปาละวา โทนชวานะ (Don Juan – ดอนชวน) เมอพวกราชทตกลบมาไดพาบาทหลวงมาดวย ชาวลงกาในกรงชยวฑฒนะและเมองโคลมโบ(Colombo) เขารตครสตศาสนาจานวนมาก พระพทธศาสนาเรมเสอม ชาวตางชาตกดขขมเหงชาวลงกามากยงขน ททายาปะเน ประเทศมนนารมะ พระเจาปรราชาทเสขระ

รบสงใหฆาบาทหลวงและหามเผยแพรศาสนาครสต ทอาณาจกรเสงขณฑเสละ ระยะแรก พระเจาชยวระไมทรงหามการเผยแพรศาสนาครสต ภายหลงพระเจามายาธนทรงขอรองจงเนรเทศบาทหลวงออกนอกราชอาณาจกร ตอมา พระเจามายาธนนาทพมสลมจากประเทศ

อนเดยมาโจมตพระเจาภวเนกพาห ฝายพระเจาภวเนกพาหไดรบการชวยเหลอจากประเทศอนเดยและประเทศโควะตอตานกองทพพระเจามายาธนจนแตกพายไป แมพระเจาภวเนกพาหจะทรงยนยอมใหมการเผยแพรศาสนาครสตในลงกา แตพระองคมไดทรงนบถอ

ศาสนาครสต ทรงมนคงในพระพทธศาสนา ตอมา พระเจามายาธนทรงยกทพเขาโจมตพระภาตราช ณ เมองกลยาณประ ในสงครามครงน พระเจาภวเนกพาหตองสนพระชนม

ชาวตางชาตและอามาตยจงพรอมกนยกพระเจาโทนชวานะ(ดอนชวน) ธรรมปาละ ซงมพระชนมเพยง ๑๒ ชนษา ขนครองราชย ณ กรงชยวฑฒนะ (ปจจบนคอแคนด

Kandy) ใหอปราชเวธยะราชบดาเปนผสาเรจราชการ พระเจาโทนาโปนโสทโนรนะกษตรยประเทศโคเวทรงทราบขาวไดทรงยกทพเรอ

พรอมดวยทหาร ๓,๐๐๐ นาย ขนเกาะลงกาเขาปลนพระราชวงกรงชยวฑฒนะ วดวา

อาราม เจดย ทาลายจนพงพราศ จากนนทรงยกทพเขาปดลอมเมองสตาวงกะรบกบพระเจามายาธน บกเขาปลนสะดมภพระราชวง แลวทรงยกทพกลบกรงชยวฑฒนะทรงเกลยกลอมพระเจาธรรมปาละใหนบถอศาสนาครสตแตไมสาเรจ

พระราชาตางชาตพระองคนทรงเหนอปราชเวธยะเฉลยวฉลาดในราชกจทรงเกรงวาจะเปนภยจงรบสงใหจองจาไว แตไมสามารถทาไดจงกลบไปประเทศโควะ จากนนรบสงใหจบจองจาเปนการลบไดสาเรจ ภายหลง อปราชเวธยะไดรบการชวยเหลอจงโกรธแคนชาวตางชาตเลยตงตนเปนปฏปกษตอชาวครสต ชาวตางชาตจงรวมมอกบพระเจา

มายาธนขบไลอปราชเวธยะใหหนไปลงกาเหนอและสนชวตในทนน ฝายพระเจาธรรมปาละทรงเสอมอานาจเพราะอยใตบงการของชาวตางชาตชาว

ครสต พระองคทรงเปนกษตรยลงกาพระองคเดยวททรงนบถอศาสนาครสต

๙๖

พระเจามายาธนทรงปลกระดมวา “ผนบถอศาสนาพทธเทานนจงจะเปนกษตรยลงกาได” ประชาชนจงโกรธแคนพระเจาธรรมปาละและหนไปสวามภกดตอพระเจามายาธน

เจาหนาทผรกษาพระธาตพระเขยวแกว(พระทาฐธาต)ไดนาพระธาตพระเขยวแกวไปเมองสตาวงกะทลเกลาถวายพระเจามายาธนแลวแตงตงใหพระเจามายาธนเปนพระเจาอธราช ครองเกาะลงกา พระองคทรงจดพธเฉลมฉลองพระธาตพระเขยวแกวเปนราชพธแลวทรง

เรมกาจดชาวตางชาต พ.ศ. ๒๑๐๐ พระเจาชารท ๓ สวรรคต พระราชนดดาพระนามวาเสฬสตยนะ

มพระชนมเพยง ๓ ชนษาไดรบการสถาปนาขนเปนกษตรย พ.ศ. ๒๑๐๓ ชาวตางชาตยกทพบกเขาโจมตเมองชาปเนแตพายแพ

พ.ศ. ๒๑๐๔ กองทพของพระเจามายาธนกบกองทพชาวตางชาตไดทาสงครามมผคนลมตายจานวนมาก กองทพสหลนาโดยเจาชายราชสหะโอรสของพระเจามายาธนทรงไดรบชยชนะ ตอมา เจาชายราชสหะทรงนากองทพสหลบกเขาตกรงชยวฑฒนะ

ชาวตางชาตไดอญเชญพระเจาธรรมปาละเสดจหนไปเมองโคลมโบ และไดทาลายกรงชยวฑฒนะจนพงพนาศ

พระเจามายาธนทรงแผพระราชอานาจทรงทาสงครามกบชาวตางชาตอยหลาย

ครง เมอสวรรคต พระโอรสราชสหะไดเสดจขนครองราชยสบแทน ตรงกบ พ.ศ. ๒๑๒๑ ทางเมองของชาวตางชาต เมอพระเจาเสฬตยนะสวรรคต พระมาตลาไดเปน

พระเจาแผนดนมพระนามวา เหนร ครองราชยอย ๒ ป จงสวรรคต จากนน พระเจาฟลปท ๒ ไดเปนพระเจาแผนดนปกครองประเทศสเปน พระเจาฟลปท ๑ ไดปกครองประเทศ

โปรตเกส พระเจาราชสหะทรงมอานาจปกครองลงกาทง ๓ เขต เวนแถบเมองโคลมโบ

และยาปเน (ชาปเน) ฝายอปราชชยวระทครองอาณาจกรเสงขณฑเสละถกพระเจาราชสหะ

ขมเหงจงมงหาความชอบจากพระเจาธรรมปาละไดใหความชวยเหลอชาวตางชาต พระเจาราชสหะไดทรงยกทพไปปราบปราม อปราชชยวระพายแพนาหลานชายชยสหะกบธดาโลกนาถาหลบหนไปเมองมนนารมะแลวเขารตเปนครสเตยน

พระเจาราชสหะทรงแตงตงวรสนทรภณฑาระใหเปนผสาเรจราชการเมองสรวฑฒนะ แตวรสนทรภณฑาระมความไมซอสตยภกดจงรบสงใหฆาเสย บตรชายของเขาชอโกนปปพณฑาระโกรธแคนหนไปเขารตชาวตางชาตทเมองโคลมโบ ชาวตางชาตเปลยนชอใหเปน โทนชนะ (ดอนชวน) แลวสงไปยงประเทศโควะ

เมออปราชชยวระเสยชวต ธดาโลกนาถาจงไดเขารตเปนชาวครสตเปลยนชอวา โทนกตรนา หลานชายชยสหะกเขารตเปลยนชอวา โทนฟลป

พ.ศ. ๒๑๓๒ พระเจาราชสหะทรงยกทพใหญบกเขาตเมองโคลมโบ ตอนแรก

ทรงไดรบชยชนะ ภายหลงทรงพายแพเสยพระสต หนไปนบถอศาสนาพราหมณนกายไศวะ

๙๗

ทรงฆาภกษและเผาคมภรพระธรรม ทาลายรอยพระพทธบาท ประชาชนโกรธแคน ชาวเมองสรวฑฒนะจงกอการกบฏขน

ชาวตางชาตไดอญเชญชยสหะ(โทนฟลป) ขนเปนพระราชาครองเมองสรวฑฒนะ ใหโกนปปพณฑาระ (โทนชนะ) เปนอปราชยกไปตเมองสตาวงกะ ฝายโกนปปพณฑาระโกรธแคนชาวตางชาตทไมยกราชสมบตใหจงกอการกบฏยกทพไปปลงพระชนมพระเจา

ชยสหะแลวปราบดาภเษกขนเปนเจาแผนดน ในป พ.ศ. ๒๑๓๖ ทรงเลกนบถอศาสนาครสตยกเลกพระนามโทนชนะ ทรงหนกลบมานบถอพระพทธศาสนา มพระนามวา พระเจาวมลธมมสระ (วมลธมมสรยะ) ครองเมองสรวฑฒนะ

พระเจาราชสหะทรงกรวไดทรงยกทพไปหมายตเมองสรวฑฒนะ พระเจาวมล

ธมมสระทรงยกทพออกมาปะทะ ณ สนามรบชอพลนะ กองทพของพระเจาราชสหะเพลยงพลา พระเจาราชสหะถกหนามทมพระบาท พวกขาราชบรพารไดอญเชญเสดจกลบเมองสตาวงกะ แตสวรรคตระหวางทาง ในป พ.ศ. ๒๑๓๗ กอนสวรรคตพระองคทรงอาราธนา

พระสงฆมาเพอขอขมา และทรงหนมานบถอพระพทธศาสนาอกครงกอสวรรคต ภาคผนวกเพมเตมบทท ๙๒ การแสดงเรองพระเจาวมลธมมะ (วมลธมม

สรยะ) (ตอ ๒) พระเจาราชสหะทรงอปถมภการแตงคมภรพระพทธศาสนา พระโอรสของ

พระองคนามวาอลคยาทวณณะทรงเปนปราชญ แตงกาพย(ฉนท)ธมมโสณฑกะ(ธมมทธชชาดก) กาพยกสชาดก ตมพจฬกสนเทศ และพระภาษต เมอพระเจาราชสหะสวรรคต พระเจาราชสรยะไดเสดจขนครองราชย ถกอปราชชยวระปลงพระชนม พระภาคไนยของพระเจาราชสหะมพระชนมายเพยง ๕ ชนษา พระนามวานกปฏฐกภณฑาระ ไดครอง

แผนดน อปราชชยวระพยายามกาจดพระองคแตไรผลจงรวมมอกบชาวตะวนตกยดเมองสตาวงกะ อปราชชยวระจงครองเมองสตาวงกะ ตามพระบญชาของพระเจาธรรมปาละ สวนพระเจานกปฏฐกภณฑาระผทรงพระเยาวถกจบสงไปยงประเทศโคเว (โปรตเกส)และ

สวรรคตทนน เมอชาวตางชาตพยายามยดเกาะลงกาทงเกาะ กปตนเรอชาวตางชาตชอเปทรโลปสทโสสะไดแวะมาททาโคลมโบ ทราบเรองจงขอกองทพจากประเทศโควะเพอกาจดพระเจาวมลธมมสรยะ พระราชาชาวตางชาตไดประทานตาแหนงผสาเรจราชการแกเปท

รโลปสทโสสะและทรงแนะนาใหอภเษกกมารโทนกตรนาเปนกษตรย ณ ลงกาเหนอ และใหอภเษกพระธดาโลกนาถาแกพระภาคไนย (ชยสหะหรอโทนฟลป) พ.ศ. ๒๑๓๙ กองทพชาวตางชาตบกมายงลงกามงไปยงเมองเสงขณฑเสละ ฝายทพอปราชชยวระ ณ เมองสตาวงกะเขารวมสมทบกบทพชาวตางชาตมทหาร ๒๐,๐๐๐ นาย กองทพชาวตางชาตใหธดา

โลกนาถาหรอโทนกตรนาเปนแมทพ ประชาชนจงไมตอตาน ฝายพระเจาวมลธมมสรยะทรงแตงอบายปลอมจดหมายอปราชชยวระวาจะจบแมทพชาวตางชาตมอบถวาย แมทพชาวตางชาตจงโกรธแคนฆาอปราชชยวระ ทหารฝายอปราชชยวระหนไปสวามภกดกบฝาย

พระราชา ตอมา พระเจาวมลธมมสรยะทรงยกทพรบกบกองทพชาวตางชาตตทพ

๙๘

ชาวตางชาตแตกกระเจงไป แมทพชาวตางชาตเสยชวต สวนพระธดาโลกนาถาผทรงมพระสรโฉมไดรบการอภเษกเปนพระมเหสของพระราชา

พ.ศ. ๒๑๔๑ ชาวตางชาตสงกองทพมายงทาโคลมโบหวงยดครองลงกาอก ปนนพระเจาฟลปท ๑ สวรรคต พระเจาฟลปท ๒ ขนครองราชย และทรงใหผสาเรจราชการชอโทนเชรนโมทาสเวทานะยกทพมาลงกา ผนยดลงกาเหนอรวมกองทพชาวตางชาตเขากบ

ทพของพระเจาธรรมปาละบกไปยงเมองเสงขณฑเสละขมเหงทารายไพรฟาขาแผนดนลงกาอยางโหดรายทารณ ครนปะทะกบกองทพของพระเจาวมลธมมสรยะจงแตกพาย แมพายแพผสาเรจราชการกไมละการกระทาทดราย เชน โยนเดกเลก ๆ ขนไปบนทองฟาแลวใชปลายดาบเสยบ โยนเดกลงไปในแมนาใหเปนเหยอจระเข ฆาพอแมเดกใหตายอยางไร

ความปราณ เมอแผนดนสงบพระราชาทรงพฒนาบานเมองและทรงจดพธบชาพระธาตพระเขยวแกวอยางยงใหญ

พ.ศ. ๒๑๔๒ พระเจาธรรมปาละสวรรคต ชาวตางชาตทาพธฝงพระบรมศพ

ตามประเพณในศาสนาครสต ทรงเปนกษตรยลงกาพระองคเดยวทจดพธเกยวกบพระบรมศพอยางชาวครสต ตอมา พระเจาวมลธมมสรยะจงทรงเปนพระอครราชเพยงพระองคเดยว ฝายชาวตางชาตไดยกพระเจาฟลปขนเปนพระอครราชและพยายามเกลยกลอมชาวลงกาให

เขาเปนพวกตนทกวถทาง ขณะทตางพยายามแยงชงอานาจกนนน ชาวฮอลนดาทเขามายงลงกาตงแต พ.ศ. ๒๑๓๘ ไดประกาศเปนปฏปกษกบชาวโปรตเกส ในป พ.ศ. ๒๑๔๕ กองทพเรอฮอลนดา ๓ ลานาโดยแมทพชอโธรสเวนอสปลพรชนะไดมาคาขายทลงกาแลวเขาเปนฝายเดยวกบพระราชาตอตานชาวโปรตเกส อก ๑ ปตอมา สมพนธไมตร

ระหวางชาวฮอลนดากบพระราชาไดเสอมลง ชาวฮอลนดายดเรอของชาวโปรตเกสแลวปลอยไปโดยพลการไมยอมกราบทลใหพระราชาทรงทราบ พระราชาทรงกรวรบสงใหกาจดแมทพฮอลนดาชอสโพลฑทวาทฑะพรอมลกเรออก ๕๐ คน

ภาคผนวกเพมเตมบทท ๙๒ การแสดงเรองพระเจาวมลธมมะ (วมลธมมสรยะ) (ตอ ๓) พระเจาวมลธมมสรยะทรงถวายการอปถมภพระสงฆ ทรงสละพระราชทรพยจานวนมากสรางวดวาอารามและพระพทธปฏมา ภายหลงทรงประชวรจงสละราช

สมบตแกพระกนฏฐาพระนามวาเสนารตนะ พรอมทงพระราชบตร พระมเหส และพระโอรส ๓ พระองค พระเจาเสนารตนะไดรบการอภเษกในการครองราชสมบตในป พ.ศ. ๒๑๔๗ และพระนางโลกนาถาผเปนพระมเหสของพระภาตราชไดทรงเปนพระอครมเหสของพระองค ฝายพระราชกมารนามวามายาธน ณ แควนอวะ ทรงยกทพมาจะยดราชสมบตแตพายแพจง

เสดจหนไปยงประเทศอนเดยพรอมกบพระเทวของพระองค พ.ศ. ๒๑๕๓ กองทพชาวตางชาตยกมาจากประเทศอนเดยมายงลงกาเหนอประชดเมองเสงขณฑเสละ ฝายพระเจาเสนารตนะเสดจหนจากพระราชวงไปประทบ ณ แควนอวะ ขณะนน พระเทวไดประสต

พระกมารราชสหะ พระราชาใหคมครองดแลพระธาตพระเขยวแกวไวประดจชวตของ

๙๙

พระองคเลยทเดยว ฝายกองทพชาวตางชาตเขายดเมองเสงขณฑเสละแลวสรางปอมปองกนไว พ.ศ. ๒๑๕๕ มการสรบกนทางลงกาเหนอ ชาวตางชาตซองสมกาลงคนออก

กฎหมายเพอกดขชาวลงกา พ.ศ. ๒๑๕๗ กองทพชาวตางชาตบกเขาตลงกาเหนอทารายชาวบานแตถกตอตาน จากนน ๒ ป มชายหนมผคกคะนองตงตนเปนพระราชา ณ เมองสตาวะกะ มนามวา พณฑาระ ไดตอสเปนปฏปกษกบชาวตางชาต เขาตกองทพชาวตางชาต

ไดรบชยชนะหลายครง ภายหลงถกกงทพชาวตางชาตโตกลบ กองทพอนคกคะนองจงเงยบหายไปพรอมกบชอของพระราชาองคนน ขณะเดยวกน อามาตยกรวฏกะไดตอสกบกองทพชาวตางชาตและยดปอมชาวตางชาตไดสาเรจ พระราชาจงทรงทาขอตกลงกบชาวตางชาต อามาตยกรวฏกะเหนวาขอตกลงไมเปนธรรมจงไปอญเชญพระเจามายาธนท

เสดจหนไปประทบทประเทศอนเดยใหเสดจกลบมาครองราชย ณ มชเฌคาม พ.ศ. ๒๑๖๒ กองทพชาวตางชาตนาโดยโกนสตนตนทสาอาสาพระเจาเสนารตนะไปขบไลพระเจามายาธน อามาตยกรวฏกะเสยชวตในสนามรบ สวนพระเจามายาธนทรงหลบหนไปได ชาว

ฮอลนดาชอมาสลทโพสโกวระไดรบตาแหนงเสนาบด ไดรบราชทนนามวา มคมราฬะ ไดเปนราชทตเดนทางไปยงฮอลนดาเพอขอทพสนบสนนและเชอมสมพนธไมตรกบลงกา แตไมสาเรจจงเดนทางไปเชอมสมพนธไมตรกบประเทศเดนมารก พระเจากตตยานะท ๔ แหง

เดนมารกทรงละโมบจงยอมกระทาสมพนธไมตร ทรงสงเรอรบ ๕ ลา มาสลงกา ระหวางทาง ราชทตไดเสยชวต กองทพเดนมารกไปขนททาโกฏฏยารมะถกกองทพชาวตางชาตตแตกพายกระเจง ฝายพระเจามายาธนทแตกทพไดอาศยโอกาสนทรงหลบหนไปประเทศอนเดยกบเรอของชาวเดนมารก

ภาคผนวกเพมเตมบทท ๙๓ การแสดงเรองพระเจาเสนารตนะ พระเจาปราทเสขระแหงราชวงศโจฬยะทรงปกครองทานาชาปเน ในลงกาเหนอ ทรงเจรญสมพนธไมตรกบตางชาต หลงจากสวรรคต พระโอรสเอทรมานสหะไดทรงเปนพระเจาแผนดนแตยงทรงพระ

เยาว พระกนษฐาของพระเจาปราทเสขระนามวาสงกลไดควกพระเนตรของพระยพราชจบไปจองจาไว แลวปราบดาภเษกพระองคเองขนเปนกษตรยมพระนามวา เสคราชเสขระ พระองคทรงพยายามขบไลชาวตางชาตใหออกไปจากลงกาและทาลายศาสนาครสต

ชาวตางชาตโกรธแคนยกทพไปจบพระเจาเสคราชเสขระและพระยพราชสงไปยงประเทศโคเว แตพระมเหสของพระเจาเอทรมานสหะซงกาลงทรงพระครรภทง ๒ พระองคเสดจหนไปประเทศอนเดยได ราชธานภาคเหนอแหงลงกาจงตกอยในเงอมมอของชาวตางชาต พ.ศ. ๒๑๖๔ พระเจาฟลปท ๔ ไดปกครองประเทศสเปน พระเจาฟลปท ๓ ไดรบการ

อภเษกเปนพระเจาแผนดนในประเทศตะวนตกและในแควนเมองขนของชาวตางชาตรวมทงลงกาและอนเดยดวย ทรงสงพระโอรสมาปกครองลงกา พ.ศ. ๒๑๖๗ ผสาเรจราชการชอกลสตนตนทสาเปนคนฉลาดไดมาปกครองลงกาเปนครงท ๒ เขาเตรยมการปองกน

ชาวตางชาตชนชาตอน สรางปอมทกแหงใหมนคงเขาเฝากราบทลพระเจาเสนารตนะวาจะ

๑๐๐

ชวยปองกนชาวตางชาตชนชาตอน พระราชาทรงพอพระทยยง ขณะเดยวกนเขาดาเนนนโยบายเพอยดครองลงกา สงแผนทไปถวายพระเจาฟลป สรางโบสถครสต จดพธววาหกบ

คนทองถนเพอสรางกองทพใหเขมแขงแมถกตอตาน ขณะเดยวกน ชาวมสลมถกชาวตางชาตเบยดเบยนจงไมยอมเขาเปนพวกกบชาวตางชาต หลบหนไปรวมอยททาทฆมณฑละ ซงเปนแหลงการคาขาย ชาวตางชาตเกรงวาจะเปนภยจงพยายามยด

ทาทฆมณฑละ ฝายพระเจาเสนารตนะทรงเหนวาลงการายลอมดวยปอมจงทรงพโรธ ทรงสงกองทพไปตปอมททาทฆมณฑละแตถกทหารทอารกขาปอมตโตกลบแตกพายไป ขณะเดยวกนเกดจลาจลขนททานาชาปเนในลงกาเหนอ ประชาชนตองการการคมครอง พระราชาทรงจดสงกองทพไปแตถกกองทพชาวตางชาตตแตกกระเจง พระเจาเสนารตนะ

ทรงตดสนพระทยแบงลงกาออกเปน ๓ เขต ใหเจาชายกมารสหะปกครองเมองอวะ เจาชายวชยปาละปกครองเมองมาตะเล เจาชายราชสหะปกครองเมองปญจทธะ พระราชาทรงนาพระราชธดาของพระเจาปรราชาทเสขระทเสดจหนไปยงประเทศอนเดยและเจาหญง

ราชวงศโจฬยะ กลบมายงเมองเสงขณฑเสละแลวใหอภเษกสมรสกบเจาชายราชสหะ ฝายกองทพชาวตางชาตไดพยายามเขายดลงกาเหนอหลายครงแตถกกองทพของเจาชายราชสหะปองกนไว พ.ศ. ๒๑๗๔ กองทพชาวตางชาตกวา ๒๑,๕๐๐ นาย บกเขา

ประชดเมองเสงขณฑเสละ ตดตามพระราชาไปถงเมองพทลละ ถกพระราชาทรงใชกลศกตทพแตก ผสาเรจราชการชอกลสตนตนทสาถกยงตายในสนามรบ ขณะทเจาชายราชสหะยกทพเขาปดลอมปอมเมองโคลมโบ ทางประเทศโคเวเมอทราบขาวการสญเสยผสาเรจราชการชอกลสตนตนทสากรสกเสยดายยงนกไดสงกองทพมายงเมองโคลมโบอกในป พ.ศ.

๒๑๗๕ ชาวตางชาตทอยในปอมอดอยากหวโหยจนตองกนเนอศพภายในปอม กอนทกองทพชาวตางชาตจะมาถงเจาชายราชสหะทรงเลกทพกลบไป โดยมขอตกลงรวมกนระหวางชาวสหลกบชาวตะวนตก พ.ศ. ๒๑๗๘ พระเจาเสนารตนะสวรรคต เจาชายราช

สหะไดครองราชยมพระนามวา ราชสหะท ๒ เจาชายกมารสหะไดเปนพระอปราชครองประเทศอวะ เจาชายวชยปาละไดเปนพระอปราชครองเมองมาตเล ชวงนนมกนณพพาทระหวางพระเจาราชสหะกบชาวตางชาตเรองเครองราชบรรณาการ ชวงนน อปราชกมาร

สหะไดทวงคตโดยไมทราบสาเหต พ.ศ. ๒๑๘๒ กองทพชาวตางชาต ๒๘,๐๐๐ นาย พรอมกบชาวตางชาตอก ๗๐๐ คน ยกกองทพไปหมายยดครองลงกาเหนอ พระเจาราชสหะทรงรวมกบอปราชวชยปาละทากลศกตกองทพชาวตางชาตแตกพาย ทหารตางชาตรวมทงผสาเรจราชการเสยชวต ผทรอดชวตมเพยง ๓๓ คน ซากศพทบถมกองเปนภเขา

เลากา ตงแตนนอนตรายจากชาวตางชาตจงเรมลดลง ภาคผนวกเพมเตมบทท ๙๔ การแสดงเรองพระเจาราชสหะ โทนอนโตนมสต

รญญศะไดเปนผสาเรจราชการเดนทางมายงเมองโคลมโบพยายามฟนฟกองทพ

ชาวตะวนตก พระเจาราชสหะไดทรงยดราชสมบตเมองมาตเลของอปราชกมารสหะมาเปน

๑๐๑

ของพระองค ทรงขดแยงกบอปราชวชยปาละซงตองการราชสมบตนนเชนกน อปราชวชยปาละสงคนไปเกลยกลอมชาวอวะใหมาเปนพวก แอบปลดปลอยทหารทถกคมขงไวทนน

พระเจาราชสหะทรงสงกองทพไปขบไล อปราชวชยปาละเกดความกลวหนไปพงชาวตางชาตทเมองโคลมโบ ชาวตางชาตไดสงอปราชวชยปาละไปยงประเทศโคเว พระราชาชาวตางชาตไดชวยเหลออปราชเพยงการใหนบถอศาสนาครสต ไมยอมใหการ

ชวยเหลออยางอน อปราชวชยปาละจงตรอมใจจนทวงคต ฝายพระเจาราชสหะทรงพยายามกาจดพวกชาวโปรตเกสทรงรวมมอกบชาวฮอลนดาเพอขบไลชาวโปรตเกส สมพนธไมตรระหวางเมองเสงขณฑเสละกบนครเพตาวจงเปนไปดวยด พ.ศ. ๒๑๘๓ แมทพเจสฏรโวลฑะนากองทพเรอฮอลนดาบกมายงลงกาเขาตกองทพชาวโปรตเกสทางนา

กองทพของพระเจาราชสหะบกเขาตทางบก ยดไดปอมทฆมณฑละ ปอมตโกณมลยะ ปอมชอมคม ปอมพลสสตะ ปอมคาล ปอมมาตระ แตทพโปรตเกสยดปอมชอมคมคนได ชวงนน พระเจาแผนดนสเปนทรงพระนามวาฟลปทง ๓ พระองคไดครองราชยสบตอกนนาน

๖๐ ป ตอมา เจาชายชนรญชกะครองราชบลลงกตางชาตมพระนามวาพระเจาชารท ๔ ทรงแผพระราชอานาจมาถงเกาะลงกา ตอมาอก ๒ - ๓ ป กองทพฮอลนดายดปอมชอมคมกลบคนมาไดอก สมพนธไมตรระหวางลงกากบฮอลนดาดาเนนไปดวยดตลอด ๘ ป

ตอมาผปกครองปอมมคมใชกลอบายลอลวงเอาชางหลวงไป พระราชาทรงกรวตดศรษะแมทพฮอลนดาทรงสงทหารไปประจาปอมมคม ชาวฮอลนดารสกแคนเคองมาก พ.ศ. ๒๑๙๔ แมทพฮอลนดาชออนโตนทโสสาทกฏญญกะนาทพเรอฮอลนดา ๑๘ ลาพรอมทหาร ๓,๐๐๐ นาย รวมกบกองทพสหฬบกยดปอมททากาละ แลวพยายามยดเมองโคลมโบ

กองทพจากปอมมคม กองทพประเทศอวะ และกองทพของพระเจาราชสหะมทหาร ๔๐,๐๐๐ นาย ยกมาประชดเมองโคลมโบบงคบใหชาวตางชาตมอบปอมแตไมสาเรจจงปดลอมนาน ๗ เดอน ชาวตางชาตในปอมอดอยากหวโหยตองกนชาง มา สนข และซากศพ

ในทสดจงยอมคนปอม จากนน ๑ ป พระเจาชารท ๔ กสวรรคต พ.ศ. ๒๑๙๙ พระราชาอาลโปนสะท ๖ ไดครองราชบลลงกตางชาต แตอานาจของชาวตางชาตในลงกาเสอมลง เหลอปอมอยเพยง ๒ แหง คอปอมมนนารมะและปอมชาปเน กองทพฮอลนดายดปอมมน

นารมะแลวยกไปตปอมชาปเนแตกในป พ.ศ. ๒๒๐๑ พระเจาชยนาอทมราเลนรกเวนโลฬะทรงสงกองทพเรอฮอลนดามาสมทบอก ๘ ลา ทาใหกองทพฮอลนดาแขงแกรงยงขน แลวสงนกโทษชาวตางชาตไปเมองเพตาว นกโทษเหลานนมนกโทษเจาปญญาคนหนงชอรเพรไดบนทกประวตศาสตรชาวตะวนตกในลงกา ททานาชาปเนประชาชนไดขบไลพวก

บาทหลวงใหหนไปยงประเทศอนเดย ความไมสงบเกดขนประมาณ ๑๕๐ ป พระเจาอาลโปนสะท ๖ ทรงเสอมอานาจในลงกา ขณะทฮอลนดาไดแผอานาจปกครองลงกาไดทงหมด พระเจาราชสหะจงไดแตทรงระแวงพวกฮอลนดา

๑๐๒

ในตอนทายของฉบบทใชในการวจยน มคากลาวสดดคมภรมหาวงศ ผรจนาคาสดดคมภรมหาวงศกลาวเหตทตงชอคมภรมหาวงศและยกยองชมเชย

เนอหาวามความสาคญนาเชอถอ กลาวถงเนอหาเดมวามเพยง ๓๖ บทเศษ ไดเพมเตมภายหลงจนบรบรณ

การทคมภรมหาวงศมเนอหาลกซงและกวางขวางดงกลาวมาแลว จงอาจศกษา

วเคราะหไดทงลกษณะการประพนธและคณคาของคมภรมหาวงศ ทงคณคาดานวรรณคด คณคาดานสงคม คณคาดานประวตศาสตร คณคาดานการเมองการปกครอง และคณคาดานประเทองสตปญญา ดงจะกลาวรายละเอยดในบทตอไป

บทท ๓

วเคราะหลกษณะการประพนธและคณคาของคมภรมหาวงศ

วรรณคดบาลมลกษณะการประพนธ ๓ ลกษณะคอ ปชชะ รอยกรอง คชชะ

รอยแกว และวมสสะ ทงสองลกษณะผสมกน ลกษณะการประพนธคมภรประเภทปชชะหรอ

รอยกรอง นกวชาการดานวรรณคดบาลสวนมากไดอาศยคมภรวตโตทย๑ และคมภรสโพธา

ลงการ๒เปนแนวในการศกษา ดงนน ในงานวจยนผวจยจะใชคมภรทง ๒ นเปนกรอบในการวเคราะหลกษณะการประพนธและคณคาของคมภรมหาวงศ

๓.๑ ลกษณะการประพนธ

ประเดนลกษณะการประพนธคมภรมหาวงศ ผวจยจะวเคราะหรปแบบการประพนธ ลกษณะทางไวยากรณ อลงการในคมภรมหาวงศ การใชศพทและการบญญตศพทใหม ซงมรายละเอยดดงน

๓.๑.๑ รปแบบการประพนธ

คมภรมหาวงศ มรปแบบการประพนธเปนประเภทรอยกรองหรอทเรยกวา ปชชพนธบาง คาถาพนธบาง ซงมลลาการเรยบเรยงดวยภาษาอนงดงามสละสลวยและชดเจนเปนทยกยองของนกปราชญ เนอหาของคมภรมหาวงศ มจานวนคาถาทนบไดถง

๑๐,๐๑๐ คาถา (หนงหมนสบคาถา) อยางไรกตาม ในคมภรมหาวงศปรากฏจณณยบทหรอรอยแกวปนอยแหงหนง

(ไมนบขอความตอนจบแตละบท) ซงทานยกมาจากคมภรยมก ในพระอภธรรมปฎก๓ คอ ตอนทพระสคควเถระถามโมคคลลบตรตสสมาณพถงปญหาในจตตยมก ซงมขอความวา

“ยสส จตต อปปชชต น นรชฌต, ตสส จตต นรชฌสสต นปปชชสสต. ยสส วา ปน จตต นรชฌสสต นปปชชสสต, ตสส จตต อปปชชต น นรชฌตต”๔

๑ สงฆรกขตมหาสามเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, แปลโดย คนธสารภกข,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๒๙). เปนคมภรวาดวยการแตงฉนท

ภาษาบาลเลมแรก เปนภาษามคธหรอบาล แสดงฉนทไว ๒๖ ประเภท และระบชอคาถาไว ๑๐๘ ชอ ๒ สงฆรกขตมหาสามเถระ, คมภรสโพธาลงการ ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

แปลโดย นาวาเอก แยม ประภศรทอง, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๐๔). ๓ อภ.ย. (บาล) ๓๙/๑/๑ ๔ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๕.

๑๐๔

ดงนน การกลาววาคมภรมหาวงศเปนวรรณกรรมประเภทรอยกรองนนจงเปนการกลาวโดยนยทเรยกวา ตพพหลนย หมายถงนยทนามาใชในกรณทตองการเรยกชอกลม

โดยเอาชอของสมาชกทมจานวนมากกวามาเปนชอของกลม เปรยบไดกบการทกลาวกนวา “ปาไผ” ซงนอกจากจะมตนไผแลวยอมจะมไมอนปนอยบาง แตเนองจากไมไผมจานวนมากวาตนไมชนดอนจงถกเรยกวา ปาไผ

วรรณคดประเภทปชชพนธหรอคาถาพนธนน ผแตงตองแตงเปนรปแบบฉนท คมภรสโพธาลงการไดกลาวถงฉนท ๒ ประเภท คอ ฉนทมาตราพฤตและฉนทวรรณพฤต ฉนทมาตราพฤต (มตตาวตต) คอ ฉนททนบพยางคโดยกาหนดจานวนมาตราเปนเกณฑ สวนฉนทวรรณพฤต (วณณวตต) คอ ฉนททนบพยางคโดยกาหนดจานวนคาเปนเกณฑ

ฉนททคมภรสโพธาลงการกลาวถงม ๒๖ ประเภท ไดแก ๑) อตตาฉนท คอ ฉนท ๑ พยางค ๒) อจจตตาฉนท คอ ฉนท ๒ พยางค

๓) มชฌาฉนท คอ ฉนท ๓ พยางค ๔) ปตฏฐาฉนท คอ ฉนท ๔ พยางค ๕) สปตฏฐาฉนท คอ ฉนท ๕ พยางค

๖) คายตตฉนท คอ ฉนท ๖ พยางค ๗) อณหกาฉนท คอ ฉนท ๗ พยางค ๘) อนฏภาฉนท คอ ฉนท ๘ พยางค ๙) พรหตฉนท คอ ฉนท ๙ พยางค

๑๐) ปนตฉนท คอ ฉนท ๑๐ พยางค ๑๑) ตฏภาฉนท คอ ฉนท ๑๑ พยางค ๑๒) ชคตฉนท คอ ฉนท ๑๒ พยางค

๑๓) อตชคตฉนท คอ ฉนท ๑๓ พยางค ๑๔) สกกรฉนท คอ ฉนท ๑๔ พยางค ๑๕) อตสกกรฉนท คอ ฉนท ๑๕ พยางค

๑๖) อฏฐฉนท คอ ฉนท ๑๖ พยางค ๑๗) อจจฏฐฉนท คอ ฉนท ๑๗ พยางค ๑๘) ธตฉนท คอ ฉนท ๑๘ พยางค ๑๙) อตธตฉนท คอ ฉนท ๑๙ พยางค

๒๐) กตฉนท คอ ฉนท ๒๐ พยางค ๒๑) ปกตฉนท คอ ฉนท ๒๑ พยางค ๒๒) อากตฉนท คอ ฉนท ๒๒ พยางค

๒๓) วกตฉนท คอ ฉนท ๒๓ พยางค

๑๐๕

๒๔) สงกตฉนท คอ ฉนท ๒๔ พยางค ๒๕) อตกตฉนท คอ ฉนท ๒๕ พยางค

๒๖) อกกตฉนท คอ ฉนท ๒๖ พยางค๕ การศกษารปแบบฉนทลกษณในคมภรมหาวงศพบวา ในคมภรมหาวงศมทง

ฉนทมาตราพฤตและฉนทวรรณพฤต คาถาทจดเปนฉนทมาตราพฤตมอยประปรายทวไป เชน นคมคาถาของบทท ๑๗ และ ๓๓ เปนโอปจฉนทสกคาถา แตเมอพจารณาเนอหาทงหมด คาถาทพบโดยมากเปนฉนทวรรณพฤต คาถาทพบมากทสด ไดแก คาถาปฐยาวตร แสดงถงความนยมของกววาในแตละยคทแตงคมภรมหาวงศยงคงนยมใชฉนท

วรรณพฤตเปนหลกในการรอยกรองวรรณกรรม และใชคาถาปฐยาวตรเปนสวนใหญ ทงนคงเปนเพราะการรอยกรองวรรณคดประเภทฉนทดวยฉนทวรรณพฤต มกฎและขอจากดนอย แตงไดงายกวาฉนทมาตราพฤต และมความไพเราะสละสลวย

คมภรสโพธาลงการไดกลาวถงคาถาไว ๑๐๘ ชนด๖ ในคาถาเหลาน อาจจดรวมเปนประเภทได ๓ ประเภทใหญ คอ สมคาถา อทธสมคาถา และวสมคาถา

๑) สมคาถา คอ คาถาทมบาททง ๔ บาท ประกอบดวยคณะ, คร, ลห

เหมอนกนทกบาท ไดแก กลมคาถามอนทรวเชยรเปนตน ซงประกอบดวยคาถาทมพยางคตงแต ๑๑ พยางค ถง ๒๒ พยางค

๒) อทธสมคาถา คาถาทมบาทมลกษณะเหมอนกนอยางละครง กลาวคอ บาทค (๑,๓) เหมอนกน บาทค (๒,๔) เหมอนกน ไดแก กลมอปชาตคาถา (เชน บาท

คเปนอนทรวเชยร บาทคเปนอเปนทรวเชยร) และโอปจฉนทสกคาถา ๓) วสมคาถา คาถาทมบาททง ๔ ประกอบดวยคณะ, คร, ลห ทแตกตาง

กน ไดแก กลมคาถามปฐยาวตรเปนตน ซงมมากทสดในคมภรมหาวงศ

เมอพจารณาประเภทของคาถาในคมภรมหาวงศ พบวามคาถาครบทง ๓ ประเภท อนง เฉพาะทกลาวมานเปนกลมคาถาทมชอปรากฏอยในคมภรวตโตทยเทานน ในคมภรมหาวงศยงมคาถาทไมมชอปรากฏอยในคมภรวตโตทย แตมปรากฏอยในคมภรรน

หลง คอ คมภรฉนโทมญชร๗ ซงรจนาโดยทานวสทธาจารเถระ ชาวพมา เชน ในบทท ๕ คาถาท ๒๘๒ และบทท ๑๙ คาถาท ๘๕ มคาถาประเภทสมคาถา (๑๓ พยางค) ชอ

๕ พระคนธสารภวงศ, วตโตทยมญชร, นครปฐม : วทยาเขตบาลศกษาพทธโฆส,

๒๕๔๕), หนา (๔๕) – (๔๗). ๖ พระสงฆรกขตมหาสามเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๔ – ๘. ๗ พระวสทธาจารมหาเถระ, ฉนโทมญชร , แปลโดย พระธรรมานนทะ, (ลาปาง: วดทา

มะโอ, ๒๕๒๘), หนา ๒๕๑.

๑๐๖

มตตมยรคาถา จงมขอทนาสงเกตคอ มตตยรคาถาไมปรากฏอยในคมภรวตโตทย แตปรากฏในคมภรฉนโทมญชรซงเปนคมภรฉนทรนหลง

คมภรมหาวงศนมทงคาถาประเภทวสมคาถา ประกอบดวยลกษณะฉนทกลมอนฏภฉนท คอฉนททมบาทละ ๘ พยางค ทนบไดจานวน ๙,๘๗๘ คาถา และประกอบดวยคาถาประเภทสมคาถา คอ วสนตดลก สทธรา อนทรวเชยร อเปนทรวเชยร

อนทรวงศ วงสฏฐะ สวนทเหลอประดบดวยคาถาประเภทอทธสมคาถา กลาวคอ ฝายมาตราพฤต ไดแก โอปจฉนทสกคาถา ฝายวรรณพฤตไดแกอปชาตคาถาบางอยาง มรายชอคาถาทใชทงหมด ๑๙ คาถา คอ ปฐยาวตร วสนตดลก สทธรา อนทรวเชยร อเปนทรวเชยร อนทรวงศ วงสฏฐะ โอปจฉนทสกะ อปชาต(กตต มาลา อททา ภททา

รามา อทธ และพทธ) มาลน โตฏกะ มนทกกนตา มตตมยระ ปหสสณ เวสสเทว สททลวกกฬตะ โทธกะ อปรวตตะ ในทนจะกลาวถงชอคาถา ลกษณะบงคบ และตวอยางทพบในคมภรมหาวงศดงน

๑) ปฐยาวตร๘ แปลวา คาถาทตองสวดเปนทานองจตราวตร จดเปนฉนทประเภทอนฏภาฉนท คาถาหนงประกอบดวยบาท ๔ บาท แตละบาทม ๘ พยางค ในตนบาทและปลายบาทไมบงคบคร ลห แตมการบงคบวาในบาทค (๑,๓) พยางคท ๒

– ๔ จะตองไมเปน ส คณะ๙ และ น คณะ พยางคท ๕ – ๗ ตองเปน ย คณะ ในบาทค (๒,๔) พยางคท ๒ – ๔ ตองไมเปน ส คณะ และ น คณะ เชนเดยวกน พยางคท ๕ – ๗ ตองเปน ช คณะ ซงมโครงสรางตามแผนภม ดงน

๘ พระสงฆรกขตมหาสามเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๔๙. ๙ คณะ หมายถง ขอบงคบสาหรบแตงฉนท ม ๘ คณะ ดงน ๑. ม คณะ ม ๓ พยางค เปนครลวน ใชสญลกษณ สพพ ๒. น คณะ ม ๓ พยางค เปนลหลวน ใชสญลกษณ สมน ๓. ภ คณะ ม ๓ พยางค เปนครตวแรก ใชสญลกษณ มารช ๔. ย คณะ ม ๓ พยางค เปนลหตวแรก ใชสญลกษณ มเหส ๕. ช คณะ ม ๓ พยางค เปนครกลาง ใชสญลกษณ มนนท ๖. ส คณะ ม ๓ พยางค เปนครทาย ใชสญลกษณ สคโต ๗ ร คณะ ม ๓ พยางค เปนลหกลาง ใชสญลกษณ นายโก ๘. ต คณะ ม ๓ พยางค เปนลหทาย ใชสญลกษณ มาราร เครองหมาย แทน คร หมายถง พยางคทเปนสระเสยงยาว พยางคทม

ตวสะกด พยางคทมนคคหตอยเบองบน หรอพยางคทเปนตวสดทาย ลหทพยางคทายเรยกวาปาทนตคร เครองหมาย แทน ลห หมายถง พยางคทเปนสระเสยงสน และไมมตวสะกด

๑๐๗

แผนภมท ๒.๑ โครงสรางคาถาปฐยาวตร

หาม ส – น, ย หาม ส – น, ช (๑) ๐ (๐ ๐ ๐), (๐ ๐ ๐) ๐ (๒) ๐ (๐ ๐ ๐), (๐ ๐ ๐) ๐

(๓) ๐ (๐ ๐ ๐), (๐ ๐ ๐) ๐ (๔) ๐ (๐ ๐ ๐), (๐ ๐ ๐) ๐ คมภรมหาวงศประกอบดวยปฐยาวตรจานวน ๙,๘๗๘ คาถา ตวอยางคาถา

ปฐยาวตร เชน

นมสสตวาน สมพทธ สสทธ สทธวสช มหาวส ปวกขาม นานานนาธการก๑๐ แปลวา ขาพเจาขอนอบนอมพระสมมาสมพทธเจาผบรสทธ ผประสตในวงศท

บรสทธ จะรจนามหาวงศ ใหบรบรณมใหบกพรอง ๒) วสนตดลก๑๑ แปลวา คาถาทมคณะเหมอนเมฆทมดมนในเดอน ๕ เดอน

๖ อนเปนสวนของฤดฝน จดเปนฉนทประเภทสกกรฉนท คาถาหนงม ๔ บาท แตละบาทมพยางค ๑๔ พยางค พยางคท ๑-๒-๓ ตองเปน ต คณะ พยางคท ๔ – ๕ –๖ ตองเปน ภ คณะ พยางคท ๗ – ๘ – ๙ ตองเปน ช คณะ พยางคท ๑๓ – ๑๔ เปน ครลอย เฉพาะพยางคท ๑๔ ซงเปนพยางคสดทาย สามารถใชลหไดเปนกรณพเศษ

เรยกวา ปาทนตคร มโครงสรางตามแผนภมดงน แผนภมท ๒.๒ โครงสรางวสนตดลก

ต ภ ช ช ครลอย

(๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ (๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ (๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐

(๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ ตวอยางคาถาวสนตดลกในคมภรมหาวงศ เชน เถราป เต มตปทปหตนธการา

โลกนธการหนนมห มหาปทปา นพพาปตา มรณโฆรมหานเลน

๑๐ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑. ๑๑ พระสงฆรกขตมหาสามเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๒๒.

๑๐๘

เตนาป ชวตมท มตมา ชเหยยา๑๒ แปลวา แมพระเถระเหลานนจะกาจดความมดดวยประทปคอความรไดแลว

เปนประทปใหญกาจดความมดใหแกชาวโลก แตกยงถกพายใหญอนรายแรงคอมรณะทาใหดบไปแลว เพราะเหตนนแหละ ทานผมปญญาจงควรละความเมาในชวตเสยเถด

๓) สทธรา๑๓ เปนปกตฉนท คาถาหนงม ๔ บาท แตละบาทม ๒๑ พยางค พยางคท ๑ – ๒ - ๓ ตองเปน ม คณะ พยางคท ๔-๕-๖ เปน ร คณะ พยางคท ๗-๘-๙ เปน ภ คณะ พยางคท ๑๐-๑๑-๑๒ เปน น คณะ พยางคท ๑๓-๑๔-๑๕, ๑๖-๑๗-๑๘, ๑๙-๒๐-๒๑ เปน ย มโครงสรางตามแผนภม ดงน

แผนภมท ๒.๓ โครงสรางสทธรา

ม ร ภ น ย ย ย (๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐)

(๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐)

ตวอยางคาถาทเปนสทธราในคมภรมหาวงศ เชน

เอว ลงกาย นาโถ หตมมตมต อายต เปกขมาโน ตสม กาลมห ลงกาสรภชคคณาทนมตถจ ปสส ทโป เตนายมาส สชนพหมโต ธมมทปาวภาส๑๔

แปลวา พระโลกนาถผมพระปรชาประมาณมไดทรงเหนประโยชนเกอกลสบไปแกลงกา และทรงเหนประโยชนแกหมอสร (ยกษ) และหมนาคในลงกาเปนตน ในเวลานน พระผทรงเปนประทปของโลกทรงมพระมหากรณาคณอนไพบลยยงจงไดเสดจมาสเกาะลงกา

อนงดงามนถง ๓ ครง เพราะเหตนน เกาะลงกานจงรงเรองไปดวยประทปธรรมทสาธชนนบถอกนมาก ดงกลาวแลว

๔) อนทรวเชยร๑๕ แปลวา คาถาทมลลาอนรงเรองงดงามดจสายฟาซงเปน

อาวธของพระอนทร เปนตฏภาฉนท คาถาหนงม ๔ บาท แตละบาทมพยางค ๑๑

๑๒ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๕. ๑๓ พระสงฆรกขตมหาเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๓๑. ๑๔ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๘. ๑๕ พระสงฆรกขตมหาเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๐๓.

๑๐๙

พยางค พยางคท ๑ - ๖ ของทกบาท ตองเปน ต คณะ พยางคท ๗ – ๙ ของทกบาท ตองเปน ช คณะ พยางคท ๑๐ – ๑๑ ของทกบาทเปนครลอย พยางคท ๑๑ อาจใชปา

ทนตครได มโครงสรางตามแผนภมดงน แผนภมท ๒.๔ โครงสรางอนทรวเชยร

ต ต ช ครลอย (๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐

(๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ (๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ (๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐

ตวอยางคาถาอนทรวเชยรในคมภรมหาวงศ เชน เอว ปเร มารย อาหวมห

กจเฉน ลทธาว นเรน โภคา อาส ขเณ วชชลโตปโสภา โก พทธมา เตส รต กเรยย๑๖ แปลวา คนเราตองรบราฆาฟนคนอนจงไดโภคทรพยดวยความลาบากยากเยน

ถงเพยงน แตมนงดงามอยเพยงชวสายฟาแลบ ผมปญญาคนใดเลาจะยนดพอใจโภคทรพยเหลานน

๕) อเปนทรวเชยร๑๗ แปลวา คาถาทมคณะใกลเคยงกบอนทรวเชยร เปน

ตฏภาฉนท คาถาหนงม ๔ บาท แตละบาทมพยางค ๑๑ พยางค พยางคท ๑-๓ ตองเปน ช คณะ พยางคท ๔-๖ เปน ต คณะ พยางคท ๗-๙ ช คณะ พยางคท ๑๐ – ๑๑ เปนครลอย เฉพาะพยางคท ๑๑ อาจใชลหเปนปาทนตครได มโครงสรางตามแผนภม

ดงน แผนภมท ๒.๕ โครงสรางอเปนทรวเชยร

ช ต ช ครลอย (๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ (๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐

(๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ (๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐

๑๖ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๔๔. ๑๗ พระสงฆรกขตมหาเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๐๔.

๑๑๐

ตวอยางคาถาอเปนทรวเชยรในคมภรมหาวงศ เชน อโต วทตวา ขล ปาปมตต-

วเธยยาว ปรหานเหต สขตถโน เย อธ วา หร วา ชหนต เต โฆรวสว พาล๑๘

แปลวา ชนผปรารถนาความสขทงในโลกนและโลกหนารวา ไดยนมาวา การเชอบาปมตรเปนเหตแหงความเสอม จงหลกเวนคนพาลผเปนดจอสรพษเถด

๖) อนทรวงศ๑๙ แปลวา คาถามเสยงไพเราะเหมอนปพระอนทร จดเปนชคตฉนท คาถาหนงม ๔ บาท แตละบาทม ๑๒ พยางค พยางคท ๑ – ๖ ในทกบาท

ตองเปน ต คณะ พยางคท ๗ – ๙ เปน ช คณะ พยางคท ๑๐ - ๑๒ เปน ร คณะ พยางคสดทายอาจใชลหเปนปาทนตครได มโครงสรางตามแผนภมดงน

แผนภมท ๒.๖ โครงสรางอนทรวงศ

ต ต ช ร (๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐)

(๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ตวอยางบาทคาถาทเปนอนทรวงศ (มเพยงแหงเดยวคอบาทคาถาแรก)

เอว อนจจา วต สพพเทหโน สพพโนเปวมเปนต มจจ ปหาย ตสมา ภวราคชาต

พโธ สพทธ วภเว ภเวยย๒๐ คาถาน บาทคาถาท ๑ วา เอว อนจจา วต สพพเทหโน ม ๑๒ พยางค

ซงเปนลกษณะของคาถาอนทรวงศ ทจรงควรเปน ๑๑ พยางค ตามลกษณะคาถาอนทรวเชยรวา เอว อนจจา วต สพพเทห

๗) วงสฏฐะ๒๑ แปลวา คาถาเปนทตงแหงคณะมเสยงไมสมาเสมอกนเหมอนดนตรสสระคอปหรอขลย จดเปนชคตฉนท คาถาหนงม ๔ บาท แตละบาทม ๑๒

๑๘ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๔๑๕. ๑๙ พระสงฆรกขตมหาเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๑๒. ๒๐ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๗๗.

๑๑๑

พยางค พยางคท ๑ – ๓ และ ๗ – ๙ ของทกบาท ตองเปน ช คณะ พยางคท ๔ – ๖ เปน ต คณะ พยางคท ๑๐ – ๑๒ เปน ร คณะ มโครงสรางตามแผนภมดงน

แผนภมท ๒.๗ โครงสรางวงสฏฐะ

ช ต ช ร (๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐)

(๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐)

ตวอยางคาถาวงสฏฐะในคมภรมหาวงศ เชน จลาจลาย คตย ห ปาณโน

อเปนต ปเญน ยถารจ คต อตต มนตวา สตต มหาทโร ภเวยย ปปจยมห พทธมา๒๒ แปลวา ผมความรทราบวา “ในคตภพทตองเวยนวายตายเกด เหลาสตวยอม

ถงคตทชอบใจไดดวยบญ” จงพยายามอยางมากในการสงสมบญอยตลอดเวลา ๘) โอปจฉนทสกะ๒๓ แปลวา ฉนททแตงตามใจชอบของตน เปนฉนทมาตรา

พฤต ประเภทอทธสมคาถา คาถาหนงม ๔ บาท แตละบาทมการกาหนดมาตราดงน ในบาทค (๑,๓) เบองแรกตองม ๖ มาตรา หลงจาก ๖ มาตรานน ตองม ร คณะ และ ย คณะ ในบาทค (๑,๔) เบองแรกตองม ๘ มาตรา หลงจาก ๘ มาตรานนตองม ร คณะ

และ ย คณะ เชนกน และในบาทคนนตองไมมลหตอเนองกนถง ๖ ตว มโครงสรางตามแผนภมดงน

_____________________ ๒๑ พระสงฆรกขตมหาเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๑๒. ๒๒ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๕๔. ๒๓ พระสงฆรกขตมหาเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๗๓.

๑๑๒

แผนภมท ๒.๘ โครงสรางโอปจฉนทสกะ

๖ มาตรา ร ย (๑) ๐ ๐ ๐ ๐ ๐ ๐ (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐)

๘ มาตรา ร ย ไมมลหตอเนองเกน ๖ (๒) ๐ ๐ ๐ ๐ ๐ ๐ ๐ ๐ (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๖ มาตรา ร ย

(๓) ๐ ๐ ๐ ๐ ๐ ๐ (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๘ มาตรา ร ย ไมมลหตอเนองเกน ๖

(๔) ๐ ๐ ๐ ๐ ๐ ๐ ๐ ๐ (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ตวอยางคาถาทเปนโอปจฉนทสกะในคมภรมหาวงศ เชน อต กสมปเร สเร สรสา พหวธจารธชากลา วสาลา

สรจรปวโรรโพธปชา มรนรจตตวกาสน อโหส๒๔ แปลวา การบชาตนพระศรมหาโพธมการประดบธงงดงามชนดตาง ๆ เตมไป

ทว เปนการบชาอนยงใหญงดงามลาเลศประเสรฐทสดในสระคอกรงกสมบร (ปาฏลบตร) ปรากฏแจมกระจางอยกลางดวงใจของทวยเทพและมนษยประดจดวงอาทตย ดงพรรณามา

ฉะนแล ๙) อปชาต๒๕ แปลวา คาถาทมกาเนดผสมกบคาถาใกลชด ๒ คาถา คอ

อนทรวเชยรและอเปนทรวเชยร คาถาหนงม ๔ บาท แตละบาทจะมพยางคเทาไรขนอยกบผสม(ปตถาระ) คาถาทผสมเหลานจดเปนกลมอปชาตแตมชอเรยกตาง ๆ กน คอ อนทรวเชยร กตต วาณ มาลา สาลา หงส(วปรตาขยานก) มายา ชายา พาลา อททา

ภททา (อาขยานก) เปมา รามา อทธ พทธ อเปนทรวเชยร๒๖ ในทนจะยกตวอยาง อปชาตคาถาทผสมระหวางอนทรวเชยรกบอเปนทรวเชยรแลวเรยกชอวา ภททา(อาขยานก) ในภททาคาถา แตละบาทมพยางค ๑๑ พยางค ในบาทค (๑,๓) พยางคท ๑-๒-๓, ๔ - ๕ - ๖ เปน ต คณะ พยางคท ๗ – ๘ - ๙ เปน ช คณะ ในบาทค (๒,๔) พยางคท ๑-

๒-๓, ๗-๘-๙ เปน ช คณะ พยางคท ๔-๕-๖ เปน ต คณะ พยางคท ๑๐ – ๑๑ ในทกบาทเปนคร อาจใชลหเปนปาทนตคร มโครงสรางตามแผนภมดงน

๒๔ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๓๐ ๒๕ พระสงฆรกขตมหาเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๐๔ ๒๖ ดรายละเอยดใน พระสงฆรกขตมหาเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๐๕ – ๑๐๖.

๑๑๓

แผนภมท ๒.๙ โครงสรางอปชาตคาถาชอภททา

ต ต ช ครลอย

(๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ (อนทรวเชยร) ช ต ช (๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ (อเปนทรวเชยร) ต ต ช

(๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ (อนทรวเชยร) ช ต ช (๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ (อเปนทรวเชยร)

ตวอยางคาถาอปชาตชอภททาในคมภรมหาวงศ เชน เอว อเนเกห นเยห ลทธา

ชนสส ทกเขห วรปเกห โภคา วนสสนต ขเณน สพเพ อโห ตหเยว รมนต พาลา๒๗ แปลวา โภคสมบตทไดมาดวยวธทไมชอบกอใหเกดความเดอดรอนแกประชาชน

เพยงชวขณะกพนาศสน นาอนาถ ทเหลาคนพาลยงระเรงหลงในโภคสมบต ตวอยางคาถาอปชาตชอ พทธ เชน เอว วทตวา พหปททวาน

ธนาน ธญาน จ วาหนาน วหาย รชเชส รต สปญา มนญปญาภรตา ภเวยย๒๘

แปลวา ผมปญญาทราบวาทรพย ขาวเปลอก และพาหนะมอนตรายนานปการจงละความยนดในราชสมบตยนดยงในบญอนนาพงใจ

ตวอยางอปชาตคาถา ชอ รามา เชน เอว อนจจา วต สพพเทหโน

สพพโนเปวมเปนต มจจ ปหาย ตสมา ภวราคชาต พโธ สพทธ วภเว ภเวยย๒๙

๒๗ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๖๘ ๒๘ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๔๘

๑๑๔

แปลวา ชวตสรรพสตวไมเทยงแทเลย แมพระสพพญพทธเจายงเสดจเขาถงความตาย ผรพงละความยนดในภพ หยงรพระนพพานอนปราศจากภพเถด

ตวอยางอปชาตคาถาชออททา เชน สทชชย ปณฑนราธราช เมโก ปโร โรหณมคคทคค

กตวาป เอเต สวเส นรนทา สยวส มจจมปาคมส๓๐ แปลวา พระเจาอธราชของชาวปณฑขาศกเอาชนะไดยากแสนยาก อกประการ

หนง โรหณรฐมปาเขารกชฏเขาถงไดยาก สมเดจพระนรนทเจาทง ๒ พระองคแมทรง

ปราบไวในอานาจ แตพระองคกทรงเขาถงอานาจแหงความตาย ตวอยางอปชาตคาถาชอกตต เชน ปมาทโทสานคเตน เอว

ลทธาป โภคา น ถรา ภวนต อจจปปมาท หตมาสสาโน นจจ สว สสมาจเรยย๓๑

แปลวา ผทตกอยในโทษคอความประมาทแมไดโภคะกไมยงยน วญชนปรารถนาประโยชนเกอกลไมควรประมาทตลอดกาลเปนนตย

ตวอยางอปชาตคาถาชอมาลา เชน อเม ภส โลภพลาภภตา

คตา อเสสา ววสา วนาส อจเจวมญาย สทา สปโญ ตณหกขเยเยว รต กเรยย๓๒

แปลวา พระราชาเหลานถกพลงความละโมบครอบงาทรงหมดสนอานาจถงความพนาศยอยยบ ผมปญญาทราบชดพงยนดในความสนตณหาเถด

ตวอยางอปชาตคาถาชออทธ เชน

วธาย เอว สชเน ชนนโท นสเสสโต โภคสมปปโต โส ทยาปโร ญาตชนานมตถ

_____________________ ๒๙ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๗๗ ๓๐ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๙๖ ๓๑ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๔๑๘. ๓๒ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๔๒๐.

๑๑๕

สมาจร นตปถานรป๓๓ แปลวา พระจอมนรชนทรงปกครองไพรฟาขาแผนดนทรงเพยบพรอมดวยโภค

สมบต ทรงมงเออเฟอพระประยรญาต ประพฤตประโยชนตามครรลองแหงนตดงกลาวมา ตวอยางอปชาตคาถาชอพาลา เชน เอว สทกเขน คหตรชช

สฆสส ราชา วจน นสมม ทตวาน รโญ สกรฏฐเมว คโต อโห ตสส ทยาปรตต๓๔ แปลวา พระราชา (ปรกกมพาห) ทรงอาศยถอยคาของพระสงฆประทานรช

สมบตทยดไดดวยความลาบากคนพระเจาคชพาห เสดจกลบแควนของพระองค นาอศจรรยจรง...ความเออเฟอของพระเจาปรกกมพาห

๑๐) มาลน๓๕ แปลวา คาถาทงดงามดจพวงมาลย จดเปนฉนทประเภทอตสกกรฉนท คาถาหนงม ๔ บาท แตละบาทม ๑๕ พยางค พยางคท ๑ – ๒ – ๓ – ๔ – ๕ – ๖ ตองเปน น คณะ พยางคท ๗ – ๙ เปน ม คณะ พยางคท ๑๐ – ๑๕ เปน ย

คณะ มโครงสรางตามแผนภมดงน แผนภมท ๒.๑๐ โครงสรางคาถามาลน

น น ม ย ย (๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐)

(๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐)

ตวอยางคาถามาลนในคมภรมหาวงศ เชน ปวรคณคหตาเนกสามนตจตโต สวธนตสปตโต ตกขเตโชภปตโต

สกลภวนคพภวยาปสกกตตวตโต

๓๓ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๔๓๖. ๓๔ มหานามาท, มหาวโส ทตโย ภาโค, หนา ๗๗. ๓๕ พระสงฆรกขตมหาเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๒๔.

๑๑๖

สมธวส ปร ต สนทราเนกวตโต๓๖ แปลวา เจาชายปรกกมพาหท ๑ ประทบอยในจตใจของเหลาขาราชบรพาร

ดวยพระคณอนประเสรฐ ทรงกาจดศตรจนหมดสน มพระเดชานภาพเกรยงไกร ทรงมทรพยคอพระเกยรตแผไพศาลครอบคลมไปถงหองแหงภพทงสน ทรงมพระจรยาวตรงดงามอเนกประการ ทรงปกครองบานเมองโดยชอบธรรม

๑๑) โตฏกะ๓๗ จดเปนฉนทประเภทชคตฉนท คาถาหนงม ๔ บาท แตละบาทม ๑๒ พยางค บงคบ ส คณะรวม ๔ คณะ ในทกบาท มโครงสรางตามแผนภมดงน

แผนภมท ๒.๑๑ โครงสรางโตฏกะ

ส ส ส ส (๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐)

(๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ตวอยางคาถาโตฏกะในคมภรมหาวงศ เชน

อต เวรมเนกวกปปจต สมยนต พห อป สปปรสา อต จนตย โก ห นโร มตมา น ภเวยย ปเรส สสนตมโน๓๘ แปลวา สตบรษทงหลายยอมระงบแมกระทงเวรทกอเกดขนดวยสาเหตมากมาย

หลายประการได คนมปญญาคนไหนเลาคดไดอยางนแลวจะไมมใจใฝสนตสขเพอสตวเหลาอน

๑๒) มนทกกนตา๓๙ แปลวา คาถาทนายนด จดเปนอจจฏฐฉนท คาถาหนง

ม ๔ บาท แตละบาทม ๑๗ พยางค ในทกบาท พยางคท ๑ - ๒ - ๓ ตองเปน ม คณะ พยางคท ๔ – ๕ – ๖ เปน ภ คณะ พยางคท ๗ – ๘ – ๙ เปน น คณะ พยางคท ๑๐ - ๑๑ – ๑๒, ๑๓ – ๑๔ – ๑๕ เปน ต คณะ พยางคท ๑๖ – ๑๗ เปนคร อาจใชลหเปนปาทนตครได มโครงสรางตามแผนภมดงน

๓๖ มหานามาท, มหาวโส ทตโย ภาโค, หนา ๓๙. ๓๗ พระสงฆรกขตมหาเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๑๓. ๓๘ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๗๐. ๓๙ พระสงฆรกขตมหาเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๒๗.

๑๑๗

แผนภมท ๒.๑๒ โครงสรางมนทกกนตา

ม ภ น ต ต ครลอย

(๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ (๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ (๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ (๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐

ตวอยางคาถามนทกกนตาในคมภรมหาวงศ เชน สพเพเปเต ธรณปตโย มจจมจเจตมนเต

โน สกขสปจตสพลา สาธสมปนนโภคา เอว สพเพ นธนวสคา โหนต สตตาต นจจ ราค สมมา วนยต ธเน ชวเต จาป ธมา๔๐

แปลวา แมพระเจาแผนดนทกพระองคจะทรงมพระพลานภาพมาก เพยบพรอมดวยโภคสมบต ในทสดกไมสามารถลวงพนความตายได สตวทงปวงตกอยในอานาจความตายเสมอ ปราชญจงกาจดความกาหนดยนดในทรพยและชวตโดยชอบ

๑๓) มตตมยรคาถา๔๑ แปลวา นกยงเมา คาถาหนงม ๔ บาท แตละบาท

ม ๑๓ พยางค พยางคท ๑-๒-๓ ตองเปน ม คณะ พยางคท ๔-๕-๖ เปน ต คณะ พยางคท ๗ -๘-๙ เปน ย คณะ พยางคท ๑๐-๑๑-๑๒ เปน ส คณะ พยางคท ๑๓ เปน คร ซงอาจใชลหเปนปาทนตครได มโครงสรางตามแผนภมดงน

แผนภมท ๒.๑๓ โครงสรางมตตมยระ

ม ต ย ส ครลอย (๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐

(๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ (๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ (๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐

๔๐ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๙๑ ๔๑ สตรวา เวเท รนเธ โม ตยสคา มตตมยโร –มตตมยรคาถาประกอบดวย ม-ต-ย-ส

คณะ และครในทก ๆ บาท ด พระวสทธาจารมหาเถระ, ฉนโทมญชร , แปลโดย พระธรรมานนทะ,

(ลาปาง: วดทามะโอ, ๒๕๒๘), หนา ๒๕๑.

๑๑๘

ตวอยางคาถาทเปนมตตมยรในคมภรมหาวงศ เชน หตวา เสฏฐ พรหมวมานมป มนญ

เชคจฉ โส สาสนเหต นรโลก อาคมมากา สาสนกจจ กตกจโจ โก นามโญ สาสนกจจมห ปมชเช๔๒

แปลวา พระโมคคลบตรตสสเถระนนทอดทงกระทงวมานพรหมอนประเสรฐนาภมใจ มาสโลกมนษยอนนารงเกยจเพราะเหตแหงพระศาสนา บาเพญกจของตนเสรจแลวยงไดบาเพญศาสนกจดวย บคคลอนใครเลาจะควรประมาทในศาสนกจ

๑๔) ปหสสณ๔๓ แปลวา คาถาอนเปนทตงแหงความราเรง เปนอตชคตฉนท คาถาหนงม ๔ บาท แตละบาทม ๑๓ พยางค พยางคท ๑-๒-๓ ตองเปน ม คณะ พยางคท ๔-๕-๖ เปน น คณะ พยางคท ๗ -๘-๙ เปน ช คณะ พยางคท ๑๐-๑๑-๑๒

เปน ร คณะ พยางคท ๑๓ เปน คร ซงอาจใชลหเปนปาทนตครได มโครงสรางตามแผนภมดงน

แผนภมท ๒.๑๔ โครงสรางปหสสณ

ม น ช ร ครลอย

(๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ (๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ (๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐

(๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐

ตวอยางคาถาปหสสณในคมภรมหาวงศ เชน เวสาเข นรปต ปณณมายเมว เทวานปยวจโนปคฬหนาโม ลงกาย ปวตตผตอสสวาย

อตตาน ชนสขโทภเสจย โส๔๔

๔๒ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๔๗ ๔๓ คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๑๘ ๔๔ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๘๑

๑๑๙

แปลวา ในวนเพญเดอน ๖ (วสาขะ) พระนราบดเจาผทรงมสรอยพระนามเพมเขามาวา เทวานมปยะ (ผเปนทรกของทวยเทพ) ผประทานความสขแกเหลาชน ไดทรง

อภเษกพระองคเอง ทามกลางมหรสพเฉลมฉลองทวทกแหงในลงกา ๑๕) รจรา๔๕ แปลวา คาถาทนาปรารถนา เปนอตชคตฉนท คาถาหนงม ๔

บาท แตละบาทม ๑๓ พยางค พยางคท ๑-๒-๓ ตองเปน ช คณะ พยางคท ๔-๕-๖ เปน ภ คณะ พยางคท ๗-๘-๙ เปน ส คณะ พยางคท ๑๐-๑๑-๑๒ เปน ช คณะ พยางคท ๑๓ เปนครหรอปาทนตคร มโครงสรางตามแผนภมดงน

แผนภมท ๒.๑๕ โครงสรางรจรา

ช ภ ส ช ครลอย (๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐

(๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ (๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ (๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐

ตวอยางคาถารจราในคมภรมหาวงศ เชน ตถาคโต สกลคณคคต คโต อนจจตาวสมวโส อปาคโต

อตธ โย ภยชนน อนจจต อเวกขเต ส ภวต ทกขปารค๔๖ แปลวา พระตถาคตเจาทรงบรรลความเปนเลศดวยพระคณทงสนยงทรงไร

อานาจเขาถงอานาจแหงความไมเทยง (อนจจตา) ดงนน บคคลใดในโลกนพจารณาเหนความไมเทยงวาเปนเหตใหเกดภย บคคลนนยอมเปนผถงฝงอนเปนทสนสดแหงทกข

๑๖) เวสสเทว๔๗ เปนชคตฉนท คาถาหนงม ๔ บาท แตละบาทม ๑๒

พยางค ในทกบาท พยางคท ๑-๒-๓, ๔-๕-๖ ตองเปน ม คณะ พยางคท ๗-๘-๙, ๑๐-๑๑-๑๒ เปน ย คณะ มโครงสรางตามแผนภมดงน

๔๕ คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๑๙ ๔๖ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๒ ๔๗ คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๑๗

๑๒๐

แผนภมท ๒.๑๖ โครงสรางเวสสเทว

ม ม ย ย (๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐)

(๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐)

ตวอยางคาถาเวสสเทวในคมภรมหาวงศ เชน ลงกาทเป โส สตถกปโป อกปโป ลงกาธฏฐาเน ทวส ฐาเนส เถโร

ธมม ภาสตวา ทปภาสาย เอว สทธมโมตาร การย ทปทโป๔๘ แปลวา พระมหามหนทเถระนนเปนผมบทบาทเชนกบพระศาสดา เปนประทป

ของชาวเกาะในฐานะ ๒ ประการ คอ ในการประดษฐานพระพทธศาสนาในเกาะลงกา และแสดงธรรมดวยภาษาของชาวเกาะ (ภาษาสงหล) ทาใหพระสทธรรมหยงลงในเกาะลงกา

๑๗) สททลวกกฬตะ๔๙ แปลวา คาถาทมทวงทานองเหมอนเสยงรองของเสอ

เหลอง เปนอตธตฉนท คาถาหนงม ๔ บาท แตละบาทม ๑๙ พยางค พยางคท ๑-๒-๓ ตองเปน ม คณะ พยางคท ๔-๕-๖ เปน ส คณะ พยางคท ๗-๘-๙ เปน ช คณะ พยางคท ๑๐-๑๑-๑๒ เปน ส คณะ พยางคท ๑๓-๑๔-๑๕, ๑๖-๑๗-๑๘ เปน ต คณะ

พยางคท ๑๙ เปนครหรอปาทนตคร มโครงสรางตามแผนภมดงน แผนภมท ๒.๑๗ โครงสรางคาถาสททลวกกฬตะ

ม ส ช ส ต ต คร

(๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ (๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ (๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ (๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐

๔๘ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๙๔ ๔๙ คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๒๙

๑๒๑

ตวอยางคาถาสททลวกกฬตะทพบในคมภรมหาวงศ เชน ต เอต อตสาหส อตพล นาวารย โย นโร

ชานนโตป อนจจต ภวคเต นพพนทเต เนว จ นพพนโน วรต รต น กรเต ปาเปห ปเญห จ ตสเสสา อตโมหชาลพลตา ชานมป สมมยหต๕๐

แปลวา นรชนใดทงทรอยวาความไมเทยงนนสาหสยงนกมอานาจยงนก ใคร ๆ กหามไมได แตกยงไมเบอหนายในภพ หรอเบอหนายแลวแตไมทาการงดเวนจากบาป ไมยนดดวยบญ นคอพลงแหงขายของโมหะ (ความลมหลง) อยางยงของนรชนนน ทง ๆ ทเขารอยกยงลมหลง ฉะนแล

๑๘) โทธกะ๕๑ คาถาหนงม ๔ บาท แตละบาทม ๑๑ พยางค พยางคท ๑-

๒-๓, ๔-๕-๖, ๗-๘-๙ ตองเปน ภ คณะ พยางคท ๑๐-๑๑ เปนคร อาจใชหลเปนปาทน

ตครได มโครงสรางตามแผนภมดงน แผนภมท ๒.๑๘ โครงสรางคาถาโทธกะ

ภ ภ ภ ครลอย (๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐

(๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ (๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ (๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐

ตวอยางคาถาโทธกะในคมภรมหาวงศ เชน เทวมนสสคณา คณน ต

ตจ คณ คณวตถตกตต ยาตมเปจจ จ มานยมานา ปญจย วปล อกรส๕๒ แปลวา หมเทพและมนษยเขาไปหาพระมหามหนทเถระผเปนเจาคณะและคณะ

ของทานนน ผมเกยรตคณขจรขจายไปไดพากนทาการสงสมบญอนไพบลยแลวแล

๕๐ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๔๓ ๕๑ พระสงฆรกขตมหาเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๐๗. ๕๒ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๑๗.

๑๒๒

๑๙) อปรวตตะ๕๓ แปลวา คาถาวตรอนอก เปนมตตาฉนท เปนอทธสมคาถา

คาถาหนงม ๔ บาท ในบาทค (๑,๓) ม ๑๑ พยางค พยางคท ๑-๒-๓, ๔-๕-๖ ตองเปน น คณะ พยางคท ๗-๘-๙ เปน ร คณะ พบางคท ๑๐ เปนลห พยางคท ๑๑

เปนครหรอปาทนตคร ในบาทค (๒,๔) พยางคท ๑-๒-๓ ตองเปน น คณะ พยางคท ๔-๕-๖, ๗-๘-๙ เปน ช คณะ พยางคท ๑๐-๑๑-๑๒ เปน ร คณะ มโครงสรางตามแผนภมดงน

แผนภมท ๒.๑๙ โครงสรางคาถาอปรวตตะ

น น ร ลห คร (๑) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐ น ช ช ร

(๒) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) น น ร ลห คร (๓) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ๐ ๐

น ช ช ร (๔) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) (๐ ๐ ๐) ตวอยางคาถาอปรวตตะทพบในคมภรมหาวงส เชน

อต สจรตชาตมพภต สณย นโร มตมา สขตถโก อกสลปถโต ปรมมโข

กสลปเถภรเมยย สพพทา๕๔ แปลวา คนมปญญาปรารถนาสขฟงเรองสจรต (คอการไดทหาร) ทเกดขนอยาง

นาอศจรรยอยางนแลวพงแปรพกตรเสยจากอกศลกรรมบถอภรมยชมชนในกศลกรรมบถทก

เวลาเถด ฉนทและคาถาตาง ๆ ทยกมาเปนตวอยางเหลาน นอกจากจะมหลากหลายแลว

ยงประกอบดวยลกษณะการประพนธทถกตองตามหลกฉนทลกษณ มความสละสลวยไพเราะ แสดงถงความสามารถของกวผแตงคมภรมหาวงศ แมจะมการแตงเพมเตมในภายหลง แต

กวสวนใหญกยงคงรกษารปแบบการประพนธไดเปนอยางด

๕๓ พระสงฆรกขตมหาเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, หนา ๑๔๐. ๕๔ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๖๔

๑๒๓

๓.๑.๒ ลกษณะทางไวยากรณ

ลกษณะทางไวยากรณในคมภรมหาวงศ กวใชไวยากรณตามหลกภาษาบาลเหมอนคมภรพระไตรปฎก อรรถกถา และคมภรทปวงศเปนตน แตพบวา มการใช

ไวยากรณคลายกบไวยากรณสนสกฤตในทบางแหง แตลกษณะดงกลาวปรากฏไมมากนก และปรากฏเฉพาะการใชปฐมาวภตตในอรรถแหงสตตมวภตเทานน ซงมใชทงกบประธานของประโยคและวเสสนะของศพทนาม เชน

สตตปนนาสวสเส โส เอกวสสตตตเร

อโธตณเณ จเรเนว เสน เสน ถรตตน๕๕ คาทขดเสนใตใชปฐมาวภตในรปของสตตมวภต ซงเรยกวา สตตมปจจตถะ อยางไรกตาม ลกษณะเหลาน อาจไมใชลกษณะไวยากรณของสนสกฤต แต

เปนไวยากรณบาล เพราะเมอเปรยบเทยบกบพระบาลในพระไตรปฎกคมภรอตวตตกะแลวพบวามลกษณะคลายกนคอการใชปฐมาวภตตในอรรถแหงสตตมวภต

๓.๑.๓ อลงการในคมภรมหาวงศ

การศกษาอลงการในวรรณคดของพระพทธศาสนา โดยมากอาศยคมภรสโพธาลงการเปนหลกในการศกษา ดงนน ในงานวจยน ผวจยจะใชแนวทางททานกลาวไวในคมภรสโพธาลงการเปนแนวในการวเคราะห

อลงการ หมายถง การประดบตกแตงอรรถ๕๖ กสมา รกษมณ ใหความหมาย

วา อลงการคอการใชถอยคาทไพเราะและโวหารทมความหมายลกซงใหเปนประหนงอาภรณของบทประพนธ๕๗ ดงนน อลงการจงหมายถงการตกแตงถอยคาและความหมายใหไพเราะลกซง

คมภรสโพธาลงการกลาวถงอลงการ ๒ ประเภท ไดแก สททาลงการกบอตถาลงการ๕๘ การแบงอลงการเชนนเปนการแบงโดยอาศยศพทและความหมายของศพทเปนเกณฑ ในคมภรมหาวงศประกอบดวยอลงการทง ๒ อยาง ดงน

๑) สททาลงการ คอ การใชศพททมเสยงพองกน สททาลงการปรากฏอยทวไปในคมภรมหาวงศ

๑.๑) ยมก หมายถง การใชคาซากน ตวอยางการใชยมกเชน

๕๕ มหาวโส ทตโย ภาโค, หนา ๔๓๕ ๕๖ คมภรสโพธาลงการ, หนา ๙๘ ๕๗ กสมา รกษมณ, การวเคราะหวรรณคดไทยตามทฤษฎวรรณคดสนสกฤต, หนา ๒๖. ๕๘ พระสงฆรกขตมหาสามเถระ, พระคมภรสโพธาลงการ, หนา ๘

๑๒๔

อโถรยห มหานาคา มหานาคสมปโค เอวมาห มหานาโค มหานาคมนาควา๕๙

แปลวา พระราชาเสดจลงจากพระยามงคลหตถ(มหานาค) เสดจเขาไปใกลพญานาค (มหานาค) พระองคผประเสรฐยง(มหานาค) ผไมมบาป ตรสกบพญานาคอยางน

ในคาถานผแตงใชศพทวา มหานาค ซากน ๔ ครง โดยในบาทค (๑,๓) วาง

ไวในตาแหนงทายบาท สวนบาทค (๒,๔) วางไวในตาแหนงตนบาท และผแตงแสดงอตถาลงการโดยใชคาวา มหานาค แทนพระเจาแผนดน พระยามงคลหตถ และพญานาค

อกตวอยางหนง

อคคโพธนรนโท โส อคคโพธนมาทย อคคโพธ นหนต ต โรหณ สมปาวส๖๐ แปลวา พระเจาอคคโพธทรงพาพระอคคโพธอปราชเสดจเขาไปยงโรหณ

ประเทศเพอฆาเจาอคคโพธ ในคาถาน ผแตงใชศพท อคคโพธ ในตนบาทท ๑, ๒, ๓ และใชคาน

หมายถงบคคลทมชอตรงกน ๓ คน คอ พระเจาอคคโพธ พระอคคโพธอปราช และเจา

อคคโพธ อกตวอยางหนง มหานาคสส ปญตถ รโญ ตนามก อกา มหาเถรสส ตจาทา ราชา เตปฏกสส โส๖๑

แปลวา พระราชาโปรดใหสรางมหานาคราชวหาร พระราชทานวหารแกพระมหาเถระผทรงพระไตรปฎก เพอบาเพญบญ

ในคาถาน พยางคตนผแตงใชอกษร ม ในบาทค (๑,๓) และใชอกษร ร ใน

บาทค (๒,๔) อกตวอยางหนง ปวรคณคหตาเนกสามนตจตโต

สวธนตสปตโต ตกขเตโชภปตโต สกลภวนคพภวยาปสกกตตวตโต สมธวส ปร ต สนทราเนกวตโต๖๒

๕๙ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๗๙ ๖๐ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๖๐ ๖๑ เรองเดยวกน, หนา ๓๑๘ ๖๒ มหาวโส ทตโย ภาโค, หนา ๓๙

๑๒๕

แปลวา เจาชายปรกกมพาหท ๑ ประทบอยในจตใจของเหลาขาราชบรพารดวยพระคณอนประเสรฐ ทรงกาจดศตรจนหมดสน มพระเดชานภาพเกรยงไกร ทรงม

ทรพยคอพระเกยรตแผไพศาลครอบคลมไปถงหองแหงภพทงสน ทรงมพระจรยาวตรงดงามอเนกประการ ทรงปกครองบานเมองโดยชอบธรรม

ในคาถาน ผแตงขนตนบาทคาถาท ๒ – ๔ ดวยอกษร ส และลงทายทกบาท

คาถาดวยศพทพองเสยง (โต) ทงหมด ๒) อตถาลงการ คอ การใชคาศพทเพยงศพทเดยวแตมความหมายหลาย

ความหมาย อตถาลงการในคมภรมหาวงศ เชน

อโถรยห มหานาคา มหานาคสมปโค เอวมาห มหานาโค มหานาคมนาควา๖๓ แปลวา พระราชาเสดจลงจากพระยามงคลหตถ(มหานาค) เสดจเขาไปใกล

พญานาค (มหานาค) พระองคผประเสรฐยง(มหานาค) ผไมมบาป ตรสกบพญานาคอยางน ในคาถานผแตงใชศพทวา มหานาค ซากน ๔ ครง โดยในบาทค (๑,๓) วาง

ไวในตาแหนงทายบาท สวนบาทค (๒,๔) วางไวในตาแหนงตนบาท ซงเปนสททาลงการ

ดงกลาวมาแลว และผแตงไดแสดงอตถาลงการโดยใชคาวา มหานาค แทนพระเจาแผนดน พระยามงคลหตถ และพญานาค

อกตวอยางหนง อคคโพธนรนโท โส อคคโพธนมาทย

อคคโพธ นหนต ต โรหณ สมปาวส๖๔ แปลวา พระเจาอคคโพธทรงพาพระอคคโพธอปราชเสดจเขาไปยงโรหณ

ประเทศเพอฆาเจาอคคโพธ

ในคาถาน ผแตงใชศพท อคคโพธ ในตนบาทค (๑,๓) และใชคานหมายถงบคคลทมชอตรงกน ๓ คน คอ พระเจาอคคโพธ พระอคคโพธอปราช และเจาอคคโพธ

๖๓ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๗๙ ๖๔ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๖๐

๑๒๖

๓.๑.๔ การใชศพทและการบญญตศพทใหม

คมกฤษณ ศรวงษ ไดศกษาเชงวเคราะหเรองชนกาลมาลปกรณ๖๕ และแบงประเภทของการใชศพทและการบญญตศพทใหมไว ๓ ประเภท ไดแก (๑) ศพทบาลท

สรางขนโดยเลยนเสยงเดม (๒) ศพทบาลทสรางขนโดยแปลคาเดมเปนภาษาบาล (๓) ศพทบาลผสมกบคาในภาษาอนและเขยนรปภาษาบาล ดงนน ในงานวจยนจะอาศยแนวดงกลาวในการศกษา

ในคมภรมหาวงศภาค ๒ มอสาธารณนามซงเปนชอเฉพาะของชาวยโรปและ

สถานทตาง ๆ มากแหง เนองจากตนฉบบภาษาบาลทใชในการวจยมการชาระอกษรไมลงกนหลายแหง เมอตรวจสอบตนฉบบอกษรสงหฬและอกษรโรมนแลวพบวาบางแหง ตนฉบบกชาระไมลงกน เชน ควนตร/ควนนร, ปรงค/ผรงค (ฝรง), ปราทราชเสขร/ปร

ราชาทเสขร, ยาปน/ชาปน(ทานา) ศพทททานบญญตขนเปนชอเฉพาะ เชน คาทกลาวถงชนชาตฝรงชาตแรกทเขาไปศรลงกา คอ ชาวโปรตเกส ทานใชคาเรยกรวมวา “ปรงค” บาง “ผรงค” บาง และมคาอน ๆ อกจานวนมาก ในคมภรมหาวงศกวไดสรางศพทบาลขน

ใหมมรายละเอยดดงน ๑) ศพทบาลทสรางขนโดยเลยนเสยงเดมมจานวนมากทปรากฏในเนอหาคมภร

ทแตงขนในชวงหลง ราวพทธศตวรรษท ๒๑ – ๒๒ ศพทเหลาน สวนใหญเปนชอของบคคลและสถานท เชน

ลสพน กรงลสบอน (Lisbon) เมองหลวงของโปรตเกส โอลนทา๖๖ ชาวฮอลนดา องครส ชนชาตองกฤษ

โทนชวาน๖๗ ดองยวง เฑนมาก ประเทศเดนมารค รกขงค ประเทศมอญอารกน

อตลนตก มหาสมทรแอตแลนตก ปลป๖๘ พระเจาฟลป อสปาญเทส๖๙ ประเทศสเปน โทนปลป๗๐ ดอนฟลป (Don philip)

๖๕ คมกฤษณ ศรวงษ, การศกษาเชงวเคราะหเรองชนกาลมาลปกรณ, หนา ๕๖. ๖๖ มหาวโส ทตโย ภาโค, หนา ๔๕๒. ๖๗ เรองเดยวกน, หนา ๓๙๙. ๖๘ เรองเดยวกน, หนา ๔๑๕. ๖๙ เรองเดยวกน, หนา ๔๑๕.

๑๒๗

โทนกตรนา๗๑ ดอง ครสเตยน (ใชสาหรบสตร) มสลมา๗๒ ชาวมสลม

อปรกามหาทปา ทวปใหญชอแอฟรกา โทนโชชทอลพกากโก๗๓ โอรสชอโทนโชชทอลพกากกะ เหนรนาม๗๔ พระเจาเฮนร

เอมมานเวลนามโก๗๕ (ผรงโค มหปาโล) พระราชาฝรงพระนามวาเอมมานเวละ โลปโสรสทอลพรคเครยนามโก๗๖ (นาวโส) แมทพเรอชอโลปโสรสทอลพรคเครยะ

๒) ศพทบาลทสรางขนโดยแปลคาเดมเปนภาษาบาล มใชเพยงเลกนอย เชน

อโยชฌปร กรงศรอยธยา ปชก๗๗ บาทหลวง

ปตกาลา๗๘ ชาวตะวนตก วนทาก๗๙ ผไหว, ชาวครสต ยนตนาฬ๘๐ ปน

ปาจนโลก๘๑ โลกตะวนตก, ชาวตะวนตก ครฏฐานกทต๘๒ มชชนนาร อาเลข๘๓ แผนท

_____________________ ๗๐ เรองเดยวกน, หนา ๔๑๖,๔๑๘. ๗๑ เรองเดยวกน, หนา ๔๑๖. ๗๒ เรองเดยวกน, หนา ๓๙๒. ๗๓ เรองเดยวกน, หนา ๔๓๙. ๗๔ เรองเดยวกน, หนา ๔๑๕. ๗๕ เรองเดยวกน, หนา ๓๙๓. ๗๖ เรองเดยวกน, หนา ๓๘๙. ๗๗ มหาวโส ทตโย ภาโค, หนา ๓๙๙,๔๐๓,๔๑๒. ๗๘ เรองเดยวกน, หนา ๓๙๓. ๗๙ เรองเดยวกน, หนา ๓๙๐, ๓๙๓. ๘๐ เรองเดยวกน, หนา ๔๐๕. ๘๑ เรองเดยวกน, หนา ๔๕๑. ๘๒ เรองเดยวกน, หนา ๔๕๑. ๘๓ เรองเดยวกน, หนา ๔๔๐.

๑๒๘

๓) ศพทบาลผสมกบคาในภาษาอนและเขยนรปภาษาบาล เชน ตตยชาช, พระเจาชารท ๓

ตตยโชอาราช๘๔ พระเจาชารท ๓ กตตสมย๘๕ ครสตศาสนา กตตธมม๘๖ ครสตศาสนา

กตตลทธ๘๗ ครสตศาสนา ผรงคภปต๘๘ ผรงค+ภปต พระราชาฝรง ผรงคธรณส๘๙ ผรงค+ธรณส พระราชาฝรง ผรงคพล ผรงค+พล กองทพฝรง

นวนายธ๙๐ new+ อาวธ อาวธสมยใหม นตนายธ๙๑ นตน + อายธ อาวธสมยใหม ปลปราชโน๙๒ ปลป+ราชโน พระเจาฟลป

ปรนสสกนนกายก๙๓ ปรนสสกน+นกายกบาทหลวงนกายฟรานซสกน (โปรแตสแตนท) มสลมชาตกา๙๔ ชนชาตมสลม

๓.๒ คณคาของคมภรมหาวงศ

ในงานวจยนจะศกษาคณคาของคมภรมหาวงศประกอบดวยคณคาดานวรรณคด

คณคาดานความเชอของสงคม คณคาดานประวตศาสตร คณคาดานการเมองการปกครอง

และคณคาดานประเทองสตปญญา

๘๔ เรองเดยวกน, หนา ๓๙๘. ๘๕ เรองเดยวกน, หนา ๔๐๘. ๘๖ เรองเดยวกน, หนา ๔๐๓. ๘๗ เรองเดยวกน, หนา ๓๙๙,๔๐๓. ๘๘ เรองเดยวกน, หนา ๓๙๙ ๘๙ เรองเดยวกน, หนา ๓๙๙ ๙๐ เรองเดยวกน, หนา ๔๑๒ ๙๑ เรองเดยวกน, หนา ๓๙๓ ๙๒ เรองเดยวกน, หนา ๒๖ ๙๓ เรองเดยวกน, หนา ๓๙๙ ๙๔ เรองเดยวกน, หนา ๓๘๘

๑๒๙

๓.๒.๑ คณคาดานวรรณคด

การวเคราะหคณคาดานวรรณคดของคมภรมหาวงศ จะใชกรอบของคมภรสโพธาลงการในการวเคราะห เพราะคมภรสโพธาลงการไดกลาวถงโทษและคณของงาน

ประพนธไวเปนแนวทางในการศกษาวรรณคดบาล ตามแนวคมภรสโพธาลงการ กวชใหเหนวา การศกษาคณคาของวรรณคดจาเปนตองศกษาเรองโทษควบคไปกบคณของวรรณคดเพราะจะทาใหเหนคณคาไดชดเจนยงขน อนจะทาใหผศกษาเกดความรสกซาบซงในวรรณคดอนเปนสวนของรสแหงวรรณคด มรายละเอยดดงตอไปน

๑) โทษ หมายถง ลกษณะของคาหรอความทนามาใชในคาประพนธผดไป

ซงถอเปนขอบกพรองของการประพนธ ทาใหคาประพนธขาดความงาม ความไพเราะ แบง

ออกเปน ๓ ประการ คอ โทษของบท โทษของพากย และโทษของวากยตถะ โทษของบท หมายถง โทษของการใชบทนาม บทอาขยาต บทนบาต และบท

อปสรรค เปนการใชคาไมเหมาะสมในงานประพนธ ม ๘ ประการ คอ

(๑) วรทธตถนตระ มอรรถอนแยง (๒) อธยตถะ มอรรถเกน (๓) กลฏฐะ เศราหมอง (๔) วโรธ ผด

(๕) เนยยะ ยงมความอนทตองเตม (๖) วเสสนาเปกขะ เลงวเสสนะ (๗) หนกตถะ มอรรถทราม

(๘) อนตถกะ ไมมอรรถ๙๕ โทษของพากย หมายถง โทษทเกดกบการเรยบเรยงประโยคทมกรยาคม

พากย ม ๙ ประการ คอ

(๑) เอกตถะ มอรรถเดยว (๒) ภคครตกะ หกลาดบ (๓) พยากณณะ สนสน (๔) คมมะ ดาด ใชศพทพนเกนไป

(๕) ยตหนะ เวนวรรคผด (๖) กมจจตะ ลาดบคลาดเคลอน (๗) อตวตตะ พดเกนไป

(๘) อเปตตถะ ปราศจากอรรถ

๙๕ พระสงฆรกขตมหาเถระ, คมภรสโพธาลงการ, หนา ๑๑.

๑๓๐

(๙) สมพนธผรสะ สมพนธหยาบ เชอมความไมสนท๙๖ โทษของวายกตถะ หมายถง โทษของความหมายทเกดจากประโยค ม ๖

ประการ คอ (๑) อปกกมะ ปราศจากลาดบ ไมเรยงลาดบประโยคใหด (๒) โอจตยหนะ กลอนพาไป

(๓) ภคครต หกลาดบ (๔) สสงสยะ เคลอบคลม (๕) คมมะ ดาด ใชศพทพนเกนไป (๖) ทฏฐาลงกต ไมเกลยงเกลา๙๗

คมกฤษณ สรปโทษเปน ๒ ประการ คอ (๑) โทษของบท หมายถง โทษอนเกดจากการใชคาผด เชน การใชคาผดไวยากรณ ผดฉนทลกษณ เปนตน แมเนอความจะปรากฏชดแตกถอวาเปนโทษของการประพนธ (๒) โทษฝายความ หมายถง

โทษอนเกดจากความทใชผดไป เชน การรจนาขอความหนง ๆ เมอผอาน ๆ แลว เขาใจไปอกอยางหนง หรอเปนการลาดบเนอความสบสน ไมเปนไปตามลาดบ เปนตน๙๘

ในคมภรมหาวงศ ปรากฏโทษไมมากนก เพราะกวมความเชยวชาญในการ

ประพนธ ตามฉนทลกษณ แตกปรากฏโทษบางแหง เชน อปชาตคาถาชอรามาเนอความวา

เอว อนจจา วต สพพเทหโน สพพโนเปวมเปนต มจจ

ปหาย ตสมา ภวราคชาต พโธ สพทธ วภเว ภเวยย๙๙ คาถาน บาทคาถาท ๑ วา เอว อนจจา วต สพพเทหโน ม ๑๒ พยางค

ซงเปนลกษณะของคาถาอนทรวงศ ทจรงควรเปน ๑๑ พยางค ตามลกษณะคาถาอนทรวเชยรวา เอว อนจจา วต สพพเทห ขอนทาใหมโทษเกดขน

อกตวอยางหนง

สโฆ วโสธโต ยสมา ตสมา สโฆ อโปสถ กโรต ภนเต” อจเจว วตวา เถรสส ภปต๑๐๐

๙๖ เรองเดยวกน, หนา ๑๑. ๙๗ เรองเดยวกน, หนา ๑๑ ๙๘ คมกฤษณ ศรวงษ, “การศกษาเชงวเคราะหเรองชนกาลมาลปกรณ”, หนา ๖๒ ๙๙ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๗๗ ๑๐๐ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๔๖

๑๓๑

แปลวา พระเจาแผนดนจงตรสตอพระเถระอยางนวา “เพราะพระสงฆขาพเจาชาระใหบรสทธแลว ฉะนนขอพระสงฆจงกระทาอโบสถกนเถด พระคณเจาผเจรญ”

คาถาน ในบาทท ๓ พยางคท ๕ – ๖ – ๗ ควรเปน ย คณะ แตประพนธเปน ม คณะ

๒) คณ คอ ลกษณะของคาและความทนามาใชในคาประพนธแลวทาใหคาประพนธนน ๆ มความงาม ไพเราะ เปนคาประพนธทด คมภรสโพธาลงการไดแบงคณไว ๑๐ ประการ๑๐๑ คอ

ปสาทคณ หมายถงคณอนเกดจากบทสมพนธในคาประพนธนนวางอยใกลชด

กน โอชคณ หมายถง คณอนเกดจากการผกสมาสยาวๆ ซงมอรรถรสลกซงดมใจ มธรตาคณ หมายถง คณอนเกดจากความออนหวาน

สมตาคณ หมายถง คณอนเกดจากการใชคาสมาเสมอ สขมาลตาคณ หมายถง คณอนเกดจากอกษรธนตและสถลผสมกน แตไมใช

ธนตมากและไมใชสถลทงหมด

สเลสคณ หมายถง คณอนเกดจากการพรรณนาถงคณคาทนายนด โอฬารตาคณ หมายถง คณอนเกดจากการพรรณนาถงคณอนสงสงหรอการ

กระทาอนสงสง กนตคณ หมายถง คณอนเกดจากการพรรณนาถงสงททกคนปรารถนา

อตถพยตตคณ หมายถง คณอนเกดจากขอความทแสดงนนแจมแจงชดเจน เขาใจงาย

สมาธคณ หมายถง คณอนเกดจากการนาเอาคณสมบตหรอลกษณะหรอ

วธการใชของอยางหนงไปไวในของอกอยางหนง แตการนาเอาไปใชนนเปนไปโดยชอบ ไมผดไปจากทรจกกนในโลก๑๐๒

จากการศกษาวเคราะหคณในคมภรมหาวงศพบวามคณครบทง ๑๐ ประการ

ดงน

๑๐๑ พระสงฆรกขตมหาสามเถระ, คมภรสโพธาลงการ, แปลโดย นาวาอากาศเอกแยม

ประภศรทอง , (กรงเทพมหานคร: ประยรวงศ, ๒๕๐๔), หนา ๖๙. ๑๐๒ คมกฤษณ ศรวงษ, “การศกษาเชงวเคราะหเรองชนกาลมาลปกรณ”, หนา ๖๔,

และดประกอบ กสมา รกษมณ, การวเคราะหวรรณคดไทยตามทฤษฎวรรณคดสนสกฤต, พมพ

ครงท ๒, (กรงเทพฯ: โรงพมพ บรษท ธรรมสาร จากด, ๒๕๔๙), หนา ๑๐๗.

๑๓๒

๒.๑) ปสาทคณ คณอนเกดจากบทสมพนธในคาประพนธนนวางอยใกลชดกน เชน

๒ ๑ ๓ โส ปณฑกาภยมหปต สตตตส

๕ ๔ ๖ วสโสธคมม ธตมา ธรณปตตต ๑๐ ๑๕ ๙ ๑๑ รมเม อนนมนราธปเร สมทเธ

๑๔ ๑๓ ๗ ๘ ๑๒ วสสาน สตตต อการย รชชเมตถ๑๐๓ แปลวา พระเจาแผนดนปณฑกาภยพระองคนนทรงมพระปรชา ทรงมพระชน

มาย ๓๗ พรรษา กไดครองความเปนใหญเหนอแผนดน ไดเสวยราชสมบตในอนราธบรอนนารนรมยเจรญรงเรองน ๗๐ ปบรบรณ

ในคาประพนธเหลาน ตวเลขทอยเหนอคาแสดงความสนพนธของคาโดยลาดบ

ซงแตละคาอยใกลชดกนทาใหเขาใจงาย ผอานหรอผรบฟงเกดความเลอมใส คาเหลานมหนาทในประโยคตางกนดงน

คาเลขท ๑ ทาหนาทเปนประธานของประโยค คาเลขท ๒, ๓, ๔ ทาหนาทเปนคาขยายประธาน

คาเลขท ๕ ทาหนาทเปนกรยายอย คาเลขท ๖ ทาหนาทเปนตวขยายกรยายอย คาเลขท ๗ ทาหนาทเปนกรยาคมพากยหรอกรยาหลกของประโยค

คาเลขท ๘ ทาหนาทเปนกรรมของกรยาคมพากย คาเลขท ๙,๑๐,๑๑,๑๒ ทาหนาทเปนคาบอกสถานทและลกษณะสถานท คาเลขท ๑๓,๑๔ ทาหนาทบอกระยะเวลาสนสด

คาเลขท ๑๕ ทาหนาทบอกความพเศษของกรยาหลก ๒.๒) โอชคณ คณอนเกดจากการผกสมาสยาว ๆ ซงมอรรถรสลกซงดมใจ

เชน

สมนตายตวตถณณคมภรปรขายต๑๐๔

๑๐๓ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๗๗ ๑๐๔ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๔๓๗

๑๓๓

แปลวา ประกอบดวยคยาว กวาง ลก โดยรอบ มาจากคา สมนต+อายต+วตถณณ+คมภร+ปรขา+อายต เขาสมาสกนรวม ๖

คา โอชคณนถอเปนชวตของคาประพนธประเภทรอยแกว ไมมความสาคญนก

สาหรบคาประพนธประเภทปชชะหรอรอยกรอง แตถากวสามารถใชในคารอยกรองจะทาให

เกดความไพเราะจบใจได๑๐๕ ๒.๓) มธรตาคณ คณอนเกดจากความออนหวาน คอ การใชเสยงพองกน

การใชเสยงสระ และพยญชนะพองกน เกดเปนความไพเราะ เชน

เย เย สตตา ยทาหารา เตส ต ต ส ทาปย เย เย เยน สข โหนต เต เต เตน สขาปย๑๐๖ แปลวา ชนทงหลายตองการอาหารคราวใด พระองคพระราชทานอาหารนน ๆ

พวกเขามความสขดวยเหตใด ๆ จะทรงมอบความสขดวยเหตนน ๆ คาวา เย เย ซากนในบาทค (๑,๓) และมเสยงพองกบ เต เต คาวา เย เย เยน มเสยงพองกบ เต เต เตน

คาวา ทาปย ในบาทคมเสยงทายพองกบเสยง สขาปย อกตวอยางหนง มหารโญ มหาวรา มหาสรา มหพพลา มหาภฏา มหามานา รวเทวจลาทโย๑๐๗

แปลวา ขนพลใหญของพระราชา เปนมหาวรบรษ ผกลาหาญมาก เปนนายทหารผยงใหญ มความทระนง มขนพลรวเทวะและขนพลจละเปนตน

ในคาถาน ผแตงเลนคา โดยใชคาวา “มหา” นาหนาศพท ๖ ศพท

๒.๔) สมตาคณ คณอนเกดจากการใชคาสมาเสมอ คอ การใชอกษรทงสน

(มทวรรณะ) แขงทงสน(ผฏวณณะ) หรอผสมกนทงสองอยาง เชน

สพพธมมานปตโต เอกธมโม ห มาณว สพเพ ธมมา โอสรนต เอกธมเม ห โก น โส๑๐๘

๑๐๕ คมภรสโพธาลงการ, หนา ๗๑. ๑๐๖ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๕. ๑๐๗ เรองเดยวกน, หนา ๔๓๑. ๑๐๘ เรองเดยวกน, หนา ๓๒.

๑๓๔

แปลวา มาณพ จรงอย ธรรมอยางหนงทรวมลงในธรรมทงหมด และธรรมทงหมดกรวมลงในธรรมอยางหนง ธรรมนนไดแกอะไร

ในคาถาน กวแสดงสมตาคณดวยคาวา สพพธมมา กบคาวา สพเพ ธมมา คาวา เอกธมโม กบคาวา เอกธมเม คาวา สพพธมมา กบคาวา เอกธมโม คาวา สพเพ ธมมา กบคาวา เอกธมเม

๒.๕) สขมาลตาคณ คณอนเกดจากอกษรธนตและสถลผสมกน แตไมใชธนต

มากและไมใชสถลทงหมด พยญชนะสวนใหญเปนสถละ แตมครแทรกตามหลกฉนทลกษณ เชน

อต ปรหตมตตโน หตจ ปฏลภยสสรย กโรต ปโญ วปลมป กพทธ ลทธโภค

อภยหต น กโรต โภคลทโธ๑๐๙ แปลวา ผมปญญาบาเพญประโยชนผอนและประโยชนตน ครองความยงใหญ

สมกบทไดรบ (สวน) ผมปญญาทรามแมไดโภคทรพยอนไพบลยมวลมหลงโภคทรพยหาได

บาเพญประโยชนทง ๒ ไม คาถาน บาทท ๑,๓ มเสยงสถละ คอ พยางคท ๑ - ๖ บาทท ๒,๔ มเสยง

สถละ คอ พยางคท ๑ - ๔

๒.๖) สเลสคณ คณอนเกดจากการพรรณนาถงคณคาทนายนด ใชถอยคาสละสลวยและการเนนหนกในขอความทสาคญในคาประพนธ เชน

สา ภกขน จนทเลขา มหนโท ภกข สรโย

สมพทธสาสนากาส เต สทา โสภย ตทา๑๑๐ ภกษณสงฆมตตานนเปนประดจดวงจนทร พระมหนทภกษเปนประดจดวง

อาทตย ในเวลานน ทานทง ๒ รปนนสองอากาศคอพระพทธศาสนาใหงดงามอย

ตลอดเวลา คาประพนธบทนกลาวถงความประเสรฐของภกษณสงฆมตตาและพระมหนท

ภกษ ยกยองความสาคญอปมาดงดวงจนทรและดวงอาทตย จงถอวาคาประพนธนประกอบดวยสเลสคณ

๑๐๙ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๓๖ ๑๑๐ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๔๑

๑๓๕

๒.๗) โอฬารตาคณ คณอนเกดจากการพรรณนาถงคณอนสงสงหรอการกระทาอนสงสง เชน

ทวยาภเสกสชาโต ยวราชาถ กสสโป อาส ลทธาภเสโก โส ลงการชเช กมาคเต สทโธ อาคตมคโคว สาภโญ วย ปญวา

วตตา โสมรมนตว จาควา ธนโท วย พหสสโต ธมมกถ สพพสปปวสารโท ยตตายตตวจาราย นปโณ นยโกวโท อจโล อนทขโล จ ฐโต สคตสาสเน

ปรปปวาทวาเตห สพเพหป อกปปโย มายาสาเฐยยมานาท- ปาปานจ อโคจโร คณาน อากโร สพพ- รตนานว สาคโร๑๑๑

แปลวา เจาชายกสสปะพระยพราช(พระเจากสสปะท ๕) ทรงสมภพจากพระเทวผไดอภเษก ๒ ครงไดรบมรธาภเษกในราชสมบตลงกาสบพระราชสนตตวงศ ทรงมพระราชศรทธาดจผไดบรรลมรรค ทรงมพระปรชาดจผไดสาเรจอภญญา ตรสวาจาดจมนตร

ของเทวดา(พระพฤหสบด) ทรงบรจาคดจเทพผประทานทรพย(ทาวกเวร) ทรงเปนพหสต ทรงเปนธรรมกถก ทรงชานาญศลปศาสตร ทรงรอบคอบในการพจารณาอรรถคด ทรงฉลาดในรฐประศาสโนบาย ไมทรงหวนไหวดจเสาหลกเมอง ทรงมนคงในพระพทธศาสนา ไมทรงงอนแงนเพราะถอยคาของปรปวาท๑๑๒ ไมทรงเกยวของบาปธรรม ไดแก มายา (เจาเลห)

สาไถย (อวดด) มานะ (ถอด)เปนตน ทรงเปนบอเกดแหงพระคณดงสาครเปนบอเกดของรตนะทงปวง

คาถานกลาวยกยองพระเจากสสปะท ๕ ไวอยางสงสง แสดงถงโอฬารตาคณ

๒.๘) กนตคณ คณอนเกดจากการพรรณนาถงสงททกคนปรารถนา มงความ

งามแบบโลกยะ เชน

ธตา กนฏฐกา อาส ภททกจจานนามกา สพพลกขณสมปนนา สรปา อภปตถตา๑๑๓ แปลวา พระราชธดาพระองคเลกทรงพระนามวาภททกจจานาถงพรอมดวยพระ

ลกษณะทกประการ มพระรปโฉมงดงามนาปรารถนา

๑๑๑ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๔๐๐ ๑๑๒ ปรปวาท หมายถง เจาวาทะหรอเจาลทธตาง ๆ นอกพระพทธศาสนา ๑๑๓ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๖๔

๑๓๖

คาถาน ทกบาทมศพททแสดงถงกนตรส คอ บาทแรก คาวา กนฏฐกา แสดงถงความนาเอนด บาทท ๒ คาวา ภททกจจานนามกา แสดงชอทไพเราะ บาทท ๓ สพ

พลกขณสมปนนา แสดงถงลกษณะทงดงาม บาทท ๔ คาวา สรปา อภปตถตา แสดงถงรปงดงามเปนทนาปรารถนายงนก

๒.๙) อตถพยตตคณ คณอนเกดจากขอความทแสดงนนแจมแจงชดเจน เขาใจงาย เชน

กวาท สคโต ภนเต อต ปจฉ มหปต เต สสสตาทก ทฏฐ วยากรส ยถาสก

เต มจฉาทฏฐเก สพเพ ราชา อปปพพชาปย สพเพ สฏฐสหสสาน อาส อปปพพชาปตา อปจฉ ธมมเก ภกข กวาท สคโต อต

วภชชวาทตาหส ต เถร ปจฉ ภปต...๑๑๔ แปลวา พระเจาอโศกมพระราชดารสถามวา “พระสคตทรงมวาทะวาอยางไร

ทานผเจรญ” ภกษเหลานนกตอบทฏฐมสสสตทฏฐ (ความเหนวาเทยง) เปนตน ตามลทธ

ของตน พระเจาอโศกจงทรงมพระบญชาใหสกภกษพวกมจฉาทฏฐทงหมดนน ภกษท

ทรงบงคบใหสกทงหมดไดมจานวนถง ๖๐,๐๐๐ รป พระเจาอโศกไดมพระราชดารสถามภกษผทรงธรรมวา “พระสคตทรงมวาทะวา

อยางไร” ภกษเหลานนทลตอบวา “พระสคตทรงเปนวภชชวาท” พระเจาแผนดนจงตรสถามพระเถระ...

คาประพนธเหลานแมจะมรปแบบเปนคาถา มเนอความซบซอน มกฎบงคบตาม

หลกฉนทลกษณ แตกวสามารถบรรยายไดอยางชดเจน ไมคลมเครอจงจดเปนอตถพยตตคณ

๒.๑๐) สมาธคณ คณอนเกดจากการนาเอาคณสมบตหรอลกษณะหรอวธการ

ใชของอยางหนงไปไวในของอกอยางหนง แตการนาเอาไปใชนนเปนไปโดยชอบ ไมผดไปจากทรจกกนในโลก ในคมภรสโพธาลงการยกตวอยางการทดอกโกมทไมหลบนอน บนเทงเบกบานเมอประสบกบดวงจนทรคอพระอณาโลม ในตวอยางนดอกโกมทซงเปนสงไรชวต แสดงอาการไมหลบนอน บนเทงเบกบานเหมอนสงมชวต อยางนเรยกวาปาณธรรมสมาธคณ

๑๑๔ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๔๖

๑๓๗

นอกจากนยงมรปธรรมสมาธคณ สรสธรรมสมาธคณ ทารวยตธรรมสมาธคณ กตตธรรมสมาธคณ กฐนธรรมสมาธคณ๑๑๕ เชน

อมเตนาภสตโตว อห หฏโฐต ภปต สสโตถ คเหตวาน หตถกขนเธ ฐเปส ต๑๑๖ แปลวา พระเจาแผนดนทรงพระโสมนสอยางยงราวกบไดรบอภเษกดวยนา

อมฤต ลาดบนนจงทรงอญเชญผอบพระบรมสารรกธาตนนลงจากพระเศยรประดษฐานไวเหนอกระพองชาง

นาอมฤตเปนของเหลวถอเปนนาศกดสทธ ปกตใชสาหรบการดม แตในทนกวไดประพนธใหมการใชนาอมฤตสาหรบอภเษก(รด) จงเปนการนาเอาวธการใชอยางหนงไป

ใชอกวธหนง จดเปนสมาธคณ ๓) รส

รส คอ ลกษณะขอความในวรรณคดทผอานอานแลวมอารมณคลอยตาม จดประสงคของวรรณคดมงใหผอานซาบซงและมอารมณคลอยตาม คณลกษณะของวรรณคดทจะกอใหเกดผลดงกลาวนนถอวาเปนรสวรรณคด๑๑๗ กสมา รกษมณให

ความหมายวา รส คอ ปฏกรยาทางอารมณทเกดขนในใจของผอานเมอไดรบรอารมณทกวถายทอดไวในวรรณคด นกวรรณคดตามทฤษฎรสมความเหนวา วรรณคดเกดขนเมอกวมอารมณสะเทอนใจแลวถอดถายความรสกนนออกมาในบทประพนธ อารมณนนจะกระทบใจผอาน ทาใหเกดการรบรและเกดปฏกรยาทางอารมณเปนการตอบสนองสงทกวเสนอมา รส

จงเปนความรสกทเกดขนในใจของผอาน๑๑๘ คมภรสโพธาลงการไดจาแนกรสไว ๙ ประเภท๑๑๙ ดงน สงคารรส หมายถง รสแหงความรก

หสสรส หมายถง รสแหงการขาขน กรณารส หมายถง รสแหงความโศก รทธรส หมายถง รสแหงความโกรธ

๑๑๕ พระสงฆรกขตมหาสาม, คมภรสโพธาลงการ, กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬา

ลงกรณราวทยาลย, ๒๕๐๔), หนา ๘๘. ๑๑๖ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๒๐. ๑๑๗ คมกฤษณ ศรวงษ, “การศกษาเชงวเคราะหเรองชนกาลมาลปกรณ”, หนา ๗๒. ๑๑๘ กสมา รกษมณ, การวเคราะหวรรณคดไทยตามทฤษฎวรรณคดสนสกฤต, หนา

๒๔. ๑๑๙ คมภรสโพธาลงการ, หนา ๒๒๙.

๑๓๘

วรรส หมายถง รสแหงความกลาหาญ ภยานกรส หมายถง รสแหงความนากลว

วภจฉารส หมายถง รสแหงความนาเกลยด อพภตรส หมายถง รสแหงความนาอศจรรย สนตรส หมายถง รสแหงความสงบ

ในคมภรมหาวงศประกอบดวยรสแหงวรรณคดครบทง ๙ รส ดงน ๓.๑) สงคารรส รสแหงความรก ความชอบใจ โดยเฉพาะความรกระหวาง

ชายหนมกบหญงสาว สงคารรสแสดงออกโดยอาการยมแยม ยกคว และกลาวถอยคาอนเปนทรกเปนตน เชน

ทฆายสส กมารสส ตนโย ทฆคามณ สตวา อมมาทจตต ต ตสส ชาตกตหโล คนตวาปตสสคาม ต อปสส มนชาธป

อทา สโหปราเชน ราชปฏฐานมสสส โส ควกขาภมขฏฐาเน ต อเปจจ ฐต ต สา ทสวาน คามณ จตตา รตตจตตาห ทาสก

โก เอโสต ตโต สตวา มาตลสส สโต อต ทาส ตตถ นโยเชส สนธ กตวาน โส ตโต ควกขมห ฆสาเปตวา รตต กกกฏยนตก อารยห ฉนทยตวาน กวาฏ เตน ปาวส๑๒๐

แปลวา พระเจาทฆคามณเปนพระราชโอรสของพระเจาทฆายกมารสดบขาวพระนางอมมาทจตตานนเขา กทรงเกดความเรารอนพระทยรกใครพระนางอมมาทจตตานน จงเสดจไปยงอปตสสคามนนไดเขาเฝาพระเจาปณฑวาสเทพจอมนรชน พระองค

ทรงพระราชทานตาแหนงดแลพระราชากบพระอปราชแกทฆคามณราชกมารนน ฝายพระนางอมมาทจตตาทอดพระเนตรเหนพระทฆคามณราชกมารนนซงเสดจประทบยนอยใกลชองพระแกลกมพระทยรกใครจงตรสถามนางทาสวา “นนใคร” ครนทรงทราบวา

“เปนพระราชโอรสของพระมาตลา” จงทรงสงนางทาสไปในทนน ลาดบนน พระทฆคามณราชกมารจงทรงทาการตดตอ (ผานนางทาส) ตกกลางคนจงใหเอาเลอยยนตตดทชองพระแกลเสดจขนไปสปราสาท ตดบานประตแลวเสดจเขาไปทางชองนน ประทบคางคนอยกบพระนางอมมาทจตตา พอใกลสวางกเสดจออกไป ประทบอยทปราสาทนนอยางน

เปนประจากไมมใครทราบเพราะปราสาทนนไมปรากฏชอง

๑๒๐ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๖๖

๑๓๙

คาถาเหลานแสดงถงความเรารอนอนเกดจากความรกของหนมสาว ความรกทพระเจาทฆคามณมตอพระนางอมมาทจตตาทาใหพระองคดนดนเดนทางไปเฝารบใช

พระเจาปณฑวาสเทพ ฝายพระนางอมมาทจตตาแมจะอยบนปราสาทไมมประต แตความรกกมอานภาพทาใหทงสองตดตอกนบอกรกกนโดยผานสอคอนางทาส พระเจาทฆคามณแสวงหาวธทจะไดอยรวมกบพระนางอมมาทจตตาแสดงออกดวยการตดทชองพระ

แกลแลวแอบเขาสปราสาทจนไดอยรวมกน นอกจากนกวยงบรรยายบรรยากาศวาเปนยามคาคนซงชวนใหเกดสงคารรส

๓.๒) หสสรส รสแหงการขาขน แสดงออกโดยอาการเหนอวยวะทปกปด

ของหญง การถกตองถนของหญงเปนตน มการไหวมอและหวเราะอยางปรากฏชด เชน โทวารกสส ทตตสส ปตโต โทวารโก สย รโญ สทสรเปน อโหส สภนามวา

สภ พลตถ ต ราชา ราชภสาย ภสย นสทาปย ปลลงเก หาสตถ ยสฬาลโก สสโจล พลตถสส สสเส ปฏมจย

ยฏฐ คเหตวา หตเถน ทวารมเล ฐโต สย วนทนเตส อมจเจส นสนน อาสนมห ต ราชา หสต เอว โส กรเต อนตราตรา๑๒๑

แปลวา นายประตชอสภะเปนบตรของนายทตตะปลอมเปนพระราชา พระ

เจายสฬาลกะทรงตกแตงนายสภะดวยราชภษาใหเปนมหาดเลก(พลตถะ) นงบรรลงกเพอความสนกสนาน พระองคทรงโพกผาโพกศรษะของมหาดเลกไวบนพระเศยรประทบยนถอไมเทาเฝาทประต เมอพวกอามาตยถวายบงคมนายสภะผนงบนพระราชอาสน

พระราชาทรงขบขน พระองคทรงกระทาเชนนเนอง ๆ

คาถาเหลานผประพนธแสดงใหเหนวาการปลอมตวเปนเรองสนกอยางหนงของพระราชา กวไดใชคาวา กระทาเชนนเนอง ๆ เปนการยาหสสรสไดเปนอยางด

๓.๓) กรณารส รสแหงความกรณา ซงความกรณานเกดจากการประสบสง

ทไมนาปรารถนา การถกทาราย สญเสยสงทปรารถนา พลดพรากไปจากสงทรกหรอคนรก ปรารถนาสงใดไมไดสงนนแลวกรณา ปรากฏอาการมหลงนาตาและคราครวญเปนตน เชน

อท วตวา มหาราชา ตเร ปชลโก ฐโต

๑๒๑ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๕๐

๑๔๐

คจฉมาน มหาโพธ ปสส อสสน วตตย มจมาโน มหาโพธ- รกโข ทสพลสส โส

ชาล สรสรส ว คจฉต วต เร อต มหาโพธวโยเคน ธมมาโสโก สโสกวา กนทตวา ปรเทวตวา อคมาส สก ปร๑๒๒

พระเจาอโศกมหาราชครนทรงมพระดารสนแลวไดประทบยนประคองอญชลอยบนฝงพลางทอดพระเนตรดตนพระศรมหาโพธทกาลงจากไป ทรงหลงนาพระเนตรตรสวา

“ตนพระศรมหาโพธของพระทศพลนนเปลงประกายขายพระรศมดจรงษพระอาทตยกาลงจะจากไป” พระเจาธรรมาโศกทรงมความเศราโศกเพราะวปโยคพลดพรากจาก

ตนพระศรมหาโพธไดแตทรงพระกนแสงพไรราพนเสดจกลบไปยงพระบรของพระองค อกตวอยางหนง มหารชชวนาเสน วโยเคน จ สนโน

พนธนาคารวาเสน ทกขตมป นราธป๑๒๓ พระเจาธาตเสนะทรงไดรบทกขทรมานเพราะพระมหาราชสมบตพนาศ เพราะ

ทรงพลดพรากจากพระราชโอรส และเพราะถกจองจาในคก

ในคาถาน กวพรรณนาวาพระเจาธาตเสนะไดรบทกขเพราะการถกพระเจากสสปะท ๑ ซงเปนพระโอรสชงราชสมบต พระองคตองทรงสญเสยพระโอรส และตองถกจองจา แสดงถงกรณารส

๓.๔) รทธรส รสแหงความโกรธ รวมทงความอาฆาตแคนชงชงทกอให

เกดการกลาวกระทบกระทง การดาวา จนถงการกระทาทรนแรง แสดงออกโดยอาการนวหนา หนานวควขมวดเปนตน เชน

นาคราชาถ รฏโฐ โส ววธา ภสกากร วาตา มหนตา วายนต เมโฆ คชชต วสสต ผลนตยสนโย วชช นจฉรนต ตโต ตโต

มหรหา ปพพตาน กฏาน ปปตนต จ๑๒๔ แปลวา ครงนน พญานาคนนโกรธจงไดสาแดงสงทนาสะพงกลวตาง ๆ คอ ให

ลมพดอยางรนแรง ใหเมฆคาราม ฝนตก ฟาผา สายฟาแลบแปลบปลาบจากทนน ๆ ตนไมโคนลม และยอดเขากถลมลงมา

๑๒๒ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๓๑ ๑๒๓ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๙๙ ๑๒๔ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๘๒

๑๔๑

อกตวอยางหนง หส จาเลส สส โส ทสวา ต ชาน ภปต

นน มาเรต อชชาต ตทา สาหสโกป โส นคค กตวาน ราชาน สสงขลกพนธน ปรตถาภมข กตวา อนโต พนธย ภตตย

มตตกาย วลมเปส เอว ทสวาป ปณฑโต โก ห รชเชยย โภเคส ชวเตป ยเสป วา๑๒๕ แปลวา เสนาบดพระราชบตรเขยสนศรษะพลางหวเราะ พระเจาแผนดน

ทอดพระเนตรกรยาอาการนนทรงทราบวา “วนน ลกคนนคงฆาเราแน” ฝายเสนาบดผ

เคยดแคนแสนสาหส จบพระราชาเปลองพระภษาออกใหลามโซตรวนผนพระพกตรไปทางทศตะวนออกผกตดไวภายในฝา (หลม) ใหเอาดนกลบ (ฝงทงเปน) วญชนเหนเหตการณอยางน ใครจะยนดโภคทรพย ชวต กระทงยศถาบรรดาศกด

คาถานแสดงถงความโกรธแคนอยางหนกของเสนาบดและแสดงความแคนออกมาดวยการกระทา คอ การจบพระเจาธาตเสนะฝงทงเปน ผอานนอกจากจะรบรรทธรสแลวยงอาจเกดกรณารสตอผถกกระทา

๓.๕) วรรส รสแหงความกลาหาญ หมายรวมถงความกลาหาญในการ

รบ กลาหาญในการใหทาน กลาหาญทจะชวยเหลอผอน กลาเสยสละเพอผอน จนเปนทเลองลอของผพบเหน เชน

โมคคลลานพลา ราชา เฉตวา นกรเณน โส สส อกขปยากาส ฉรก โกสย ขป กตวาฬาหนกจจ โส ตสส กมเม ปสทย

สพพ โส ธนมาทาย อาคฉ นคร วร๑๒๖ แปลวา พระเจากสสปะทรงใชพระแสงดาบตดพระเศยรโยนขนอากาศแลวสอด

พระแสงดาบคนฝก เจาชายโมคคลลานราชกมารทรงชนชมวรกรรมของพระเจากสสปะจง

โปรดใหถวายพระเพลง (อยางสมพระเกยรต) ทรงขนทรพยสมบตเสดจมายงพระนคร ขอความตอนนแสดงความกลาหาญเยยงวรกษตรยทงหลาย ซงทาใหผประสบ

เกดอารมณและรสกเทดทนบชาเคารพ

๑๒๕ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๐๑ ๑๒๖ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๐๔

๑๔๒

๓.๖) ภยานกรส รสแหงความนากลว เชน เสยงฟารอง เสยงสตวราย อาการทปรากฏมเหงอไหลและเทาสนเปนตน เชน

รตตวาสมปาคมม ตตถ โส สปเน ตโต มารต วย เสนนท กมารสส นโยคโต ลทเทห สตถปาณห มารตถ สมนตโต

อตตาน โจปรทธว ทสวา มจจภยทสสโต วสสร วรวนโตถ เสยยโต ปตโต ภว สกยขคคฉตตาท- คาหเก จานเปกขย พลจ สกล หตวา สหายาต ตมตตนา

อสกโกนโต ววตถาน ทสานมป กาตเว ปวสตวา มหารญ มคคมฬโห ภม ตห ปจจสสม กาฬวาป- คามมคค วชานย

ตรโตว ตโต คนตวา สก คามมปาวส สณตวา ตสส เสนาป นชสาม ปลายต ตาณมญ น ปสสนต มหาภยวกมปตา

อายธานป ตตเถว ฐเปตวาน สเก สเก สสามโกว สมมฬหา จรตวาฏวย ตถา ปภาตสมเย ขปป กาฬวาปมปาคม๑๒๗ แปลวา เมอแมทพโคกณณะพกแรมคางคนอยทนนไดฝนเหนเสนาบดถกพระ

ราชกมารรบสงใหฆา เหนนายพรานถอศสตราวธลอมมาทกทศเพอฆาตนเขากระสบกระสาย เพราะกลวตาย ตะโกนดงลนพลดตกจากเตยงนอนลงทพน เขาไมสนใจกระทงคนถอดาบและถอฉตรของตน ทงกองทพทตดตามมาทงหมด หลงลมทศทางวงหลบหนพลดเขาปา

หลงทางวนเวยนอยในปานน รงเชาจงพบทางไปหมบานกาฬวาป จากนนรบเขาไปยงหมบานของตน ฝายพวกทหารของแมทพโคกณณะรวาแมทพของตนหนไป มองไมเหนทพงอยางอนตางหวาดกลวจนตวสน ทงอาวธไวในทของตน ๆ พลดหลงเขาดงเหมอนแมทพ

ของตน พอสวางรบพากนไปยงหมบานกาฬวาป คาถาเหลานกวพรรณนาความกลวของแมทพโคกณณะ แสดงออกโดยการ

ตะโกนดงลน พลดตกจากเตยง ทงทกอยาง หลงลมทศทาง วนเวยนอยในปา พวกทหารผตดตามทราบขาวกแสดงอาการหวาดกลวทงอาวธ วงหนพลดหลงเชนกน

๑๒๗ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๐

๑๔๓

๓.๗) วภจฉารส รสแหงความนาเกลยด ปรากฏจากการพบเหนสงปฏกลมเนอเนาเปนตน อาการทแสดงออกมการปดจมกเปนตน เชน

วรปรปา นาคา จ ภสาเปนต สมนตโต สย ธปายต ชลต อกโกสนโต อเนกธา๑๒๘ ซงมรปรางอนนาเกลยดนากลวกแสดงความนาสะพงกลวโดยรอบ พญานาคนน

บงหวนควนดวยตนเอง พนไฟขมขพระเถระโดยวธหลายประการ คาถานแสดงรปรางทนาเกลยดนากลวซงพวกนาคบนดาลขนหวงจะใหพระเถระ

เกลยดกลว แสดงถงวภจฉารส

๓.๘) อพภตรส รสแหงความนาอศจรรย นาพศวง ปรากฏจากการพบเหนสงนาอศจรรย เชนวมานและอทยานของเทวดามพระอนทรเปนตน ทาใหเกดอาการมปากอา ตาโพลง การกลาวสรรเสรญออกมา เปนตน เชน

อากาสา โอตรตวา สา อฏฐา ภปสส มทธน อตว หฏโฐ น ราชา ปตฏฐาเปส เจตเย ปตฏฐตาย ตสสา จ ธาตยา เจตเย ตทา

อห มหาภมจาโล อพภโต โลมหสโน เอว อจนตยา พทธา พทธธมมา อจนตยา อจนตเย ปสนนาน วปาโก โหต อจนตโย๑๒๙ แปลวา พระบรมธาตนนเสดจลงจากนภากาศไดประดษฐานเหนอพระเศยรแหง

พระเจาแผนดน พระราชา ทรงมพระทยยนดยงนกโปรดใหอญเชญพระบรมสารรกธาตนนประดษฐานไวในพระเจดย กในครงนน เมอพระบรมสารรกธาตนนประดษฐานในพระเจดยแลว ไดเกดอศจรรย แผนดนใหญไดไหวอยางรนแรงนาขนพองสยองเกลา พระพทธเจา

ทงหลายเปนอจนไตย พระธรรมของพระพทธเจาทงหลายเปนอจนไตย ผลวบากแหงบคคลทงหลายผเลอมใสในอจนไตย กเปนอจนไตย

คาถาเหลาน กวแสดงอพภตรสทเกดจากความอศจรรยของพระธาต อาการ

ปรากฏชดดวยการเกดแผนดนไหว ขนลกชชน อกตวอยางหนง ตตเย ทวเส สาย ควนนรมหาสเย ตทนตรกจจาน- วจารตรณนตเร

โยธานรนตรา อาส สมนตาขลปพพตา

๑๒๘ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๘๓ ๑๒๙ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๒๒

๑๔๔

เปกขส ภตตสตา ผรงคา วมหยากลา๑๓๐ แปลวา เยนวนท ๓ ขณะทผสาเรจราชการผมอธยาศยกวางขวางสาละวนกบ

การตรวจตราหนาทอยนน พวกทหารกรออกมาจากภเขาใหญรอบดาน ชาวตางชาตชะลาใจตกใจกลวตะลงลาน

คาถาเหลานแสดงความอศจรรยใจของชาวตางชาตทเหนทหารขาศกโผลออกมา

จากภเขา กวแสดงอพภตรสดวยคาวา ภตตสตา และ วมหยากลา ๓.๙) สนตรส รสแหงความสงบ ปรากฏจากการมความบนเทงเพราะได

พบอารมณทรก หรอไดพบเหนหนาคนรกเปนตน ผดมดาอยในสนตรสยอมแสดงอาการมการกลาวชอและถอยคาไพเราะเปนตน เชน

มหาโพธสมารฬหา นาวา ปกขนท โตยธ สมนตา โยชเน วจ สนนสท มหณณเว ปปผส ปจวณณาน ปทมาน สมนตโต

อนตลกเข ปวชชส อเนกตรยาน จ๑๓๑ เรออญเชญตนพระศรมหาโพธแลนลงสทะเล คลนในหวงมหาสมทรไกล ๑

โยชนโดยรอบสงบราบเรยบ ดอกบว ๕ สพากนเบงบานอยรอบดาน และดนตรหลายชนด

กบรรเลงประสานเสยงกองไปในหวงเวหา คาถาเหลาน กวแสดงถงความสงบของทองทะเล ซงปกตทองทะเลยอมจะม

คลน แตกวตองการสอใหผอานไดรบสนตรสจงบรรยายใหคลนทะเลสงบลงเหมอนไดตอนรบผทตนเคารพรก ดอกบว ๕ ส แสดงถงความเอบอาบชนบาน และเสยงดนตร

บรรเลงกองไปในหวงเวหาแสดงถงความวเวกอยางลาลก จากขอมลดงกลาวมาน แสดงวา คมภรมหาวงศมคณคาดานวรรณคดมากมาย

เพราะนอกจากตวอยางทยกมาน ยงมเนอหาทกวไดแสดงถงคณคาดานวรรณคดอกจานวน

มาก คมภรมหาวงศจงยอมจะมอทธพลตอผไดอานไดศกษาตลอดระยะเวลาทผานมาอยางยาวนาน

๓.๒.๒ คณคาดานความเชอของสงคม

วรรณคดยอมสะทอนคณคาดานสงคมเพราะวรรณคดเปนผลตผลทเกดจากการ

สรางสรรคแหงภมปญญาของบคคลในสงคม จากการศกษาวเคราะหเนอหาในคมภรมหาวงศพบวาคมภรนมคณคาตอสงคมโดยเฉพาะตอคานยมและความเชอของชาวลงกาเปนอยางยง และคณคาดงกลาวกอใหเกดการถายทอดทางวฒนธรรมประเพณตอชนชาตอน ๆ ในเอเชย

๑๓๐ มหาวโส ทตโย ภาโค, หนา ๔๔๓ ๑๓๑ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๓๑.

๑๔๕

อาคเนยทไดรบเอา พระพทธศาสนาจากลงกาไปเผยแผในประเทศของตน ในทนจะศกษาความเชอของสงคมทปรากฏในเนอหาของคมภรมหาวงศ ๔ ประการ ไดแก ๑) ความเชอ

เรองรอยพระพทธบาท ๒) ความเชอเรองการบชาพระสารรกธาต ๓) ความเชอเรองการบชาตนพระศรมหาโพธ และ ๔) ความเชอเรองพระศรอรยเมตไตรยโพธสตว

๑) ความเชอเรองรอยพระพทธบาท ชาวลงกามความเชอวา พระพทธเจาเสดจมาลงกา ๓ ครง ในครงท ๓

เสดจมาโปรดพญานาคและไดประดษฐานรอยพระพทธบาทไวทภเขาสมนกฏ ดงเนอความทปรากฏในคมภรบทท ๑ ขอ ๗๒ – ๗๗ วา

ในปท ๘ นบแตตรสร พระโลกนาถชนเจาประทบอย ณ พระเชตวน มภกษ ๕๐๐ รปแวดลอม ในวนท ๒ ตรงกบวนเพญเดอน ๖ (วสาขะ) อนงดงาม เมอพวกนาคกราบทลเวลากระทาภตกจแลว พระชนเจาจอมมนทรงหมผาสงฆาฏทรงบาตร ณ พระเชต

วนนนเสดจไปยงกลยาณประเทศอนเปนสถานทอยของพญานาคมณอกขกะนน พระองคเสดจเขาไปพรอมพระสงฆประทบนงบนบลลงกอนมคามากในมณฑปแกวทพญานาคสรางไว ณ กลยาณเจดยสถาน พญานาคพรอมหมนาคดใจองคาสพระชนเจาผธรรมราชาพรอมคณะ

สงฆดวยของขบฉนอนเปนทพยจนทรงอมหนา พระโลกนายกเจาผทรงเปนพระศาสดาผอนเคราะหสตวโลก ครนทรงแสดงพระธรรมเทศนาในทนนแลว ทรงเหาะขนไปแสดงรอยพระพทธบาททยอดภเขาสมนกฏ

หลงจากไดมการประดษฐานรอยพระพทธบาทแลว ไดมการบนทกเรองราว

เกยวกบรอยพระพทธบาทและการบชารอยพระพทธบาทในคมภรมหาวงศไวหลายครง คอ -พระเจาวชยพาหทรงสรางทางขนเขาสมนกฏเพอใหคนเดนทางไปนมสการรอย

พระพทธบาทไดสะดวกยงขน และทรงถวายบานสวยบชารอยพระพทธบาท๑๓๒

-พระเจาปรกกมพาหท ๑ ทรงเชอวาเกาะลงกาเปนสถานทศกดสทธ เพราะเปนทประดษฐานพระเกสธาต พระบรมสารรกธาตพระรากขวญและพระศอ พระธาตเขยวแกว บาตรธาต เจดยคอรอยพระบาทของพระศาสดาและกงพระศรมหาโพธ๑๓๓

-พระเจาปณฑตปรกกมะพาหท ๓ ทรงพรอมกบกองทพ ๔ เหลาเสดจไปสมนตกฏทมแกวมณผดจากยอดศลา ทรงกราบไหวรอยพระบาทของพระศาสดาทสมนตกฏซงเปนสถานทเทวดากราบไหว และพระราชทานขนเขาและชนบททมชายหญงหนาแนน

๑๓๒ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๔๔๒ ๑๓๓ มหาวโส ทตโย ภาโค, หนา ๘

๑๔๖

สมบรณดวยนานารตนะโดยรอบประมาณ ๑๐ คาวตแกรอยพระพทธบาทอนมสรดวยความเคารพเทดทนยงทรงบชารอยพระพทธบาทดวยรตนะและอาภรณอกหลายครง๑๓๔

-เมอ พ.ศ. ๒๐๘๕ พระเจาวรวกกมไดครองราชยสมบตลงกา พระองคไดเสดจไปสมนกฏดวยเวลาเพยงวนเดยว ทรงบชาดวยนามน ๑๐๐ หมอ ประทปมขนาดวดรอบ ๑๕ ศอก สง ๕ ศอก รบสงใหสรางบนไดดวยศลา ๗๘๐ แทงเพออานวยความ

สะดวกสาหรบคนสญจร๑๓๕

การทมความเชอเรองการบชารอยพระพทธบาทดงกลาวมาน เมอมการเผยแผพระพทธศาสนาไปในทตาง ๆ ยอมจะมการถายทอดเนอความทปรากฏในคมภรมหาวงศน ซงจะวเคราะหตอไปในตอนทเกยวกบอทธพลของคมภรมหาวงศ

๒) ความเชอเรองการบชาพระสารรกธาต ความเชอเรองการบชาพระสารรกธาตมมาตงแตหลงการปรนพพานของพระ

พทธเจาในประเทศอนเดย สวนในลงกา คมภรมหาวงศพรรณนาวา หลงพทธปรนพพานพระสรภศษยของพระสารบตรอญเชญพระบรมสารรกธาตไปบรรจไวทมหยงคณเจดย ดงปรากฏเนอความในคมภรมหาวงศวา

ปรนพพตมห สมพทเธ จตกาโต จ อทธยา อาทาย ชนควฏฐ เถโร สรภนามโก เถรสส สารปตตสส สสโส อานย เจตเย ตสมเยว ฐเปตวาน ภกขหปรวารโต

ฉาทาเปตวา เมทวณณ- ปาสาเณห มหทธโก ถป ทวาทสหตถจจ การาเปตวาน ปกกม.๑๓๖ ความเชอเรองการบชาพระบรมสารรกธาต เกดจากทรรศนะทวา การไดเหน

พระธาตเปนดจการไดเฝาพระพทธเจา ดงทพระมหนทเถระถวายพระพรพระเจาเทวานมปยตสสะวา “ธาตส ทฏเฐส ทฏโฐ โหต ชโน๑๓๗ แปลวา เมอไดเหนพระธาตทงหลาย กเปนอนไดเฝาพระพทธเจา” หลงจากทพระมหนทเถระไดนาพระพทธศาสนาจากอนเดยเขาส

ลงกาแลว ทานไดถวายคาแนะนาใหพระเจาเทวานมปยตสสะทรงสรางพระสถปเพอเปนทประดษฐานพระบรมสารรกธาต พระเจาเทวานมปยตสสะทรงสรางพระสถปถปารามเปน

๑๓๔ มหาวโส ทตโย ภาโค, หนา ๒๖๓ ๑๓๕

เรองเดยวกน, หนา ๓๐๙ ๑๓๖ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๔ ๑๓๗ เรองเดยวกน, หนา ๑๑๘.

๑๔๗

แหงแรก ดงปรากฏเนอความในคมภรมหาวงศบทท ๒๘ บทท ๒๙ บทท ๓๐ และบทท ๓๑ ในบทท ๓๑ นนพรรณนาวาเมอคราวบรรจพระสารรกธาต พระสงฆไดสงให

โสณตตรสามเณรไปอญเชญพระบรมสารรกธาตมาจากนาคภพ เมอไดพระธาตมาแลว พระเจาทฏฐคามณอภยโปรดใหมพธสมโภชเปนการใหญ ในพธนนทรงทลอญเชญพระบรมสารรกธาตไวเหนอพระเศยร พระบรมสารรกธาตไดแสดงปาฏหารย พระเจาทฏฐคามณทรง

เลอมใสมากไดทรงถวายราชสมบตลงกาแดพระบรมสารรกธาตถง ๓ ครง ดงเนอความในคมภรมหาวงศวา

ทพพ ฉตต มานส จ วมตตจฉตตเมว จ อต ตจฉตตธารสส โลกนาถสส สตถโน

ตกขตตเมว เม รชช ทมมต หฏฐมานโส ตกขตตเมว ธาตน ลงการชชมทาส โส.๑๓๘ แปลวา พระเจาเทวานมปยตสสะทรงมพระโสมนสตรสวา “เราจะถวายราช

สมบตแกพระบรมศาสดาผทรงเปนทพงของชาวโลกผทรงฉตร ๓ ประการ คอ ทพยฉตร มนษยฉตร และวมตตฉตร (ฉตรคอความหลดพนจากทกข) ใหครบ ๓ ครง” จงไดพระราชทานราชสมบตลงกาแกพระบรมสารรกธาตถง ๓ ครง

ในรชสมยของพระเจาทฏฐคามณอภยน พระองคทรงอญเชญพระธาตบางสวนบรรจไวในพระแสงหอกกอนทาสงครามเพอเปนการปองกนภย๑๓๙ ทาใหพระธาตไดรบความเชอถอวาเปนสงศกดสทธสาหรบปองกนภยอนตราย หลงจากรชสมยของพระเจาทฏฐคามณอภยไดมการสรางพระสถปอกจานวนมากทวลงกาแลวบรรจพระบรมสารรกธาตไวทก

แหง โดยไดแบงสวนพระสารรกธาตมาจากเจตยบรรพต ความเชอเรองการบชาพระสารรกธาตจงแพรไปในหมพทธศาสนกชนชาวลงกา

๓) ความเชอเรองการบชาตนพระศรมหาโพธ ความเชอเรองการบชาตนพระศรมหาโพธ เกดจากการทพระอานนทนาตนพระ

ศรมหาโพธจากพทธคยาไปปลกไวหนาวดเชตวนเรยกวาอานนทโพธ คมภรมหาวงศได

กลาวถงการรบเอาตนพระศรมหาโพธ และการมาลงกาของตนพระศรมหาโพธ ดงกลาวมาแลวในหวขอวาดวยเนอหายอของคมภรมหาวงศบทท ๑๘ และบทท ๑๙ จะเหนไดวา พระเจาอโศกมหาราชทรงมความเคารพตนพระศรมหาโพธเหมอนกบพระศาสดา และเหนวาเปนสงทไมควรตด การจะไดกงตนพระศรมหาโพธนนตองทาการอธษฐานใหขาดออกเอง

เมออญเชญตนพระศรมหาโพธลงเรอแลว พระองคทรงตดตามไปสงและทรงกรรแสง เมอ

๑๓๘ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๑๕. ๑๓๙ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๗๐.

๑๔๘

ตนโพธมาถงลงกาแลว พระเจาเทวานมปยตสสะไดทรงตอนรบอยางด และไดมการปลกตนพระศรมหาโพธในลงกาในสถานท ๘ แหง แหงละหนอ คอ (๑) ททานาชมพโกละ ตรง

สถานททตนพระศรมหาโพธประดษฐานอยในคราวอญเชญลงจากเรอ (๒) ทตวกกพราหมณคาม (๓) ทถปาราม (๔) ทอสสรสมณาราม (๕) ทเนนพระปฐมเจดย (๖) ทเจตยปพพตาราม (๗) ทกาชรคาม และ (๘) ทจนทนคาม นอกจากน ในคราว

เดยวกนนยงมหนอตนพระศรมหาโพธอกสวนหนงจานวน ๓๒ หนอ ไดรบการนาไปปลกไวในวหารตาง ๆ ในท ๑ โยชนโดยรอบ การปลกตนพระศรมหาโพธไวจานวนมากนเพอใหประชาชนไดเลอมใสโดยทวถงกน ดงทคมภรมหาวงศกลาววา “ตนพระศรมหาโพธเจาแหงตนไมประดษฐานอยเพอประโยชนเกอกลแกประชาชนชาวลงกาทวปเทานนดวยเดชของพระ

สมมาสมพทธเจา”๑๔๐ ๔) ความเชอเรองพระศรอรยเมตไตรยโพธสตว

ในคมภรพระไตรปฎก กลาวถงพระศรอรยเมตไตรยโพธสตวเพยง ๒ ครง คอ ในจกกวตตสตร ทฆนกาย ปาฏกวรรค และในคมภรพทธวงศเทานน แตความเชอความศรทธาในพระศรอรยเมตไตรยของชาวลงกามกลาวไวในคมภรมหาวงศบอยครง ดงน

กอนทพระเจาทฏฐคามณอภยจะสวรรคต ไดตรสกบพระอภยเถระวา เทวโลกชนไหนนารนรมย พระเถระถวายพระพรวา เทพบรชนดสตสตบรษสมมตกนวานารนรมย พระเมตไตรยโพธสตวผมความเออเฟอยงประทบอย ณ ดสตบรนน คอยเวลาเสดจมาอบตเปนพระพทธเจา ครนแลว พระมหาราชเจาทรงมองดพระมหาสถปทรงบรรทมจนหลบพระ

เนตรไป ครนทรงจต(เคลอน) ทนใดนน กายทพยพลนปรากฏประทบยนอยบนรถทมา จากสวรรคชนดสต มความเชอวาพระเจาทฏฐคามณอภยจะไดไปบงเกดเปนพระศรอรยเมตไตรยในอนาคต พระโอรสของพระเจาทฏฐคามณคอพระสาลราชกมารจกเปนพระโอรส

ของพระเมตไตรยพทธเจา๑๔๑ เมอพระพทธโฆสาจารยปรวรรตแตงคมภรวสทธมรรคเสรจแลวไดมอบให

พระสงฆลงกาตรวจสอบ คณะสงฆลงกาตรวจสอบแลวเหนความถกตองของคมภรตาง

ยอมรบวาพระพทธโฆสาจารยคงจะเปนพระศรอรยเมตไตรย ดงคาวา “คณะสงฆพงพอใจมากประกาศกกกองวา “ทานผนเปน พระเมตไตรยโพธสตว มตองสงสย”๑๔๒

๑๔๐ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๓๕. ๑๔๑ เรองเดยวกน, หนา ๒๒๕ ๑๔๒ เรองเดยวกน, หนา ๒๙๐

๑๔๙

ในรชกาลของพระเจาธาตเสนะโปรดใหสรางเครองประดบอยางราชปโภคถวายแกพระเมตไตรยโพธสตว๑๔๓

ในรชกาลพระเจาทปปละรบสงใหสรางพระเมตไตรยสคตเจาสง ๑๕ ศอก๑๔๔ ในรชกาลของพระเจากสสปะท ๕ ทรงมพระราชปฏปทาจนเปนทยอมรบวา

เหมอนพระเมตไตรยโลกนาถ

พระเจาปรกกมพาหมหาราชโปรดใหสรางรปพระศรอรยเมตไตรย ๓ องค๑๔๕ ในรชกาลของพระเจากตตสรราชสหะ โปรดใหสรางรปพระเมตไตรยโพธสตว

ปางประทบยนคกบพระวษณใกลเรอนพระพทธปฏมา๑๔๖ เรองราวความเชอเกยวกบพระศรอรยเมตไตรยปรากฏในลงกาในรชสมยพระเจา

ทฏฐคามณอภย(พ.ศ. ๓๘๓) ขอนเปนหลกฐานททาใหทราบวาชาวลงกามความเชอเรองนมานาน และไดรบการบอกเลาสบตอกนมาชานาน

การวเคราะหคณคาของคมภรมหาวงศในดานความเชอของสงคมดงกลาวมาน

ยอมสะทอนใหเหนการถายทอดวฒนธรรมความเชอผานวรรณคดบาลเรองน ซงจะสงอทธพลไปยงผทนบถอพระพทธศาสนาลทธลงกาวงศในประเทศไทยดงจะไดศกษาวเคราะหตอไป

๓.๒.๓ คณคาดานประวตศาสตร

การศกษาวเคราะหคณคาดานประวตศาสตรของคมภรมหาวงศในงานวจยน จะศกษาเฉพาะประวตของบคคลสาคญใน พระพทธศาสนาคอประวตของพระมหากษตรยพทธมามกะบางพระองคและประวตของพระเถระรปสาคญ เพราะคมภรมหาวงศเปนวรรณคด

ประเภทวงศทมงบนทกประวตของบคคลสาคญหรอผยงใหญ และจะศกษาวเคราะหประวตการสงคายนา และประวตการเผยแผพระพทธศาสนาระหวางลงกากบประเทศไทย ดงน

๑) ประวตของบคคลสาคญในพระพทธศาสนา ประวตของบคคลสาคญในทนผวจยจะกลาวถงพระราชประวตของ

พระมหากษตรยพทธมามกะทสาคญ และประวตพระมหาเถระรปสาคญซงมรายละเอยดดงน

๑.๑) ประวตพระมหากษตรยพทธมามกะทสาคญในคมภรมหาวงศ

๑๔๓ เรองเดยวกน, หนา ๒๙๗ ๑๔๔ เรองเดยวกน, หนา ๓๔๒ ๑๔๕ มหานามาท, มหาวโส ทตโย ภาโค, หนา ๒๒๓ ๑๔๖ เรองเดยวกน, หนา ๓๗๘.

๑๕๐

ในคมภรมหาวงศระบวา กษตรยลงกาทงหมดนบตงแตพระเจาวชยจนถงสนราชวงศลงกามจานวน ๑๗๙ พระองค มระยะเวลาการปกครองตงแต พ.ศ. ๑ จนถง

พ.ศ. ๒๓๔๐ ทกพระองคลวนทรงเปนพทธมามกะ ในทนจะศกษาประวตของพระมหากษตรยพทธมามกะบางพระองคผมบทบาทสาคญดานการเผยแผพระพทธศาสนา ไดแก พระเจาเทวานมปยตสสะ พระเจาทฏฐคามณอภย พระเจาวฏฏคามณอภย พระเจา

สรสงฆโพธ พระเจาปรกกมพาหมหาราชท ๑ พระเจาปรกกมะพาห และพระเจากตตสรราชสหะ

๑.๑.๑) พระเจาเทวานมปยตสสะ พระเจาเทวานมปยตสสะ ทรงเปนพระมหากษตรยทมบทบาทสาคญดานการ

เผยแผพระพทธศาสนา คอ ทรงเปนผรบเอาพระพทธศาสนาจากประเทศอนเดย โดยการเผยแผของพระมหนทเถระ ซงตรงกบรชสมยของพระเจาอโศกมหราช คมภรมหาวงศไดบนทกประวตการเผยแผพระพทธศาสนาจากอนเดยสลงกาไวโดยละเอยดในภาคแรกบทท

๑๑ ถง บทท ๒๐ รวม ๑๐ บท ทาใหมหลกฐานการเผยแผพระพทธศาสนาจากอนเดยสลงกา หลงการยอมรบนบถอพระพทธศาสนาของพระเจาเทวานมปยตสสะทาใหพระพทธ ศาสนาตงมนในลงกา พระองคทรงสรางพระสถปทถปาราม กรงอนราธประเปนแหงแรก

กอใหเกดรปแบบสถปเจดยแบบลงกา ทรงสรางมหาวหาร เจตยบรรพต ถปาราม ทรงปลกตนพระศรมหาโพธ ปรบปรงทศนยภาพรอบพระสถปประดบเสาหน ทรงสรางอสรสมณวหาร ตสสวาปวหาร ปฐมสถปหรอปฐมเจดย เวสสครวหาร และสานกภกษณ พระองคทรงมบทบาทมากในฐานะผวางรากฐานของพระพทธศาสนาในลงกา

๑.๑.๒) พระเจาทฏฐคามณอภย พระประวตของพระเจาทฏฐคามณอภยปรากฏในคมภรมหาวงศบทท ๒๒ ถง

บทท ๓๒ พระเจาทฏฐคามณทรงสบเชอสายจากพระเจาเทวานมปยตสสะมาตามลาดบ คอ

พระเจาเทวานมปยตสสะ พระเจามหานาคเปนพระอนชาพระเจาเทวานมปยตสสะ ปกครองอยทโรหณรฐ พระโอรสของพระเจามหานาคนนทรงพระนามวายฏฐาลยตสสะ ๆ มพระโอรสทรงพระนามวาโคฐาภย ๆ มพระโอรสทรงพระนามวากากวณณตสสะ ๆ ทรงม

พระโอรสคอพระคามณอภย ๆ ทรงมพระมารดาทรงพระนามวาวหารเทวเปนพระราชธดากษตรยผครองแควนกลยาณ คาวาคามณอภยมาจากคาวา คามณ ซงหมายถงเปนใหญในมหาคาม และคาวา อภย เปนพระปรมาภไธยของพระอยยกา ทรงมพระนามวาทฏฐคามณอภยเพราะทรงประทษรายพระราชบดา พระองคทรงมพระกนษฐารวมพระมารดา ๑

พระองคทรงพระนามวา ตสสะ ทรงตอสแยงชงราชสมบตกบเจาชายตสสะในทสดทรงชนะ ตอมา พระองคทรงทายทธหตถกบทมฬทยดเกาะลงกาภาคเหนอจนชนะขาศก เมอเสรจการสงครามแลว ทรงทานบารงพระพทธศาสนา ทรงสรางมรจวฏฏวหาร โลห

ปราสาท และทรงทานบารงพระพทธศาสนามาก

๑๕๑

๑.๑.๓) พระเจาวฏฏคามณอภย

พระประวตของพระเจาวฏฏคามณอภยปรากฏในคมภรมหาวงศบทท ๓๓ พระเจาวฏฏคามณอภยทรงเปนพระกนษฐาของพระเจาขลลาฏนาคะ ในรชกาลของพระองค ไดมสงครามกบพวกทมฬ ทรงแพสงครามและหลบภยอย ๑๔ ป ภายหลงไดขนครองราชย

สมบตอกครง ในรชกาลนมการบนทกพระไตรปฎกเปนลายลกษณอกษรเปนครงแรกทรงสรางอภยครวหารและนมนตพระมหาตสสะกบพระตสสะผพหสตมาพานก ในรชกาลของพระองคเกดการแตกแยกคณะสงฆออกเปนฝายมหาวหารกบฝายอภยครวหาร วหารทงสองแหงไดมบทบาทตอประวตศาสตรพระพทธศาสนาในลงกาอยางมาก

๑.๑.๔) พระเจาสรสงฆโพธ พระประวตของพระเจาสรสงฆโพธปรากฏในคมภรมหาวงศบทท ๓๖ พระเจา

สรสงฆโพธทรงเปนชาวลมพกรรณ เปนเสนาบดของพระเจาสงฆตสสะไดรบราชสมบตตอจากพระเจาสงฆตสสะ เสวยราชสมบตเพยง ๒ ป ในรชกาลนมยกษตาแดงเทยวหลอกหลอนประชาชนจงเกดธรรมเนยมการเซนพลยกษขน และมความเชอวาพระเจาสรสงฆโพธ

เปนพระโพธสตว หลกฐานในคมภรมหาวงศตอนนทาใหทราบวาธรรมเนยมการยกยองพระมหากษตรยเปนพระโพธสตวเกดขนในลงกาตงแตรชกาลน

๑.๑.๕) พระเจาปรกกมพาหมหาราชท ๑ พระประวตของพระเจาปรกกมพาหมหาราชท ๑ ปรากฏในคมภรมหาวงศบทท

๖๐ ถงบทท ๗๗ พระองคทรงเปนพระมหากษตรยททรงทานบารงพระพทธศาสนามาก ทรงครองราชยสมบต ๓๓ ป เหตการณทสาคญคอทรงรวมคณะสงฆ ๓ นกาย ใหปรองดองกนไดสาเรจ ทรงจดพธสมโภชพระสารรกธาตอยางยงใหญ ในรชกาลน เกดธรรม

เนยมการยกยองพระสารรกธาตวาเปนสญลกษณของกษตรย พระองคโปรดใหสรางพระวหาร ปราสาท เรอนพระปฏมา เรอนประดษฐานพระธาต เปนตนจานวนมาก วหารทสาคญและมขนาดใหญเกดขนในรชกาลน เชน เชตวนวหาร วหารอสปตนะ กสนาราวหาร

เวฬวนวหาร และกปลวหาร ๑.๑.๖) พระเจาปรกกมะพาห (ปณฑตปรกกมะพาหท ๓) พระประวตของพระเจาปรกกมะพาหหรอปณฑตปรกกมะพาห ปรากฏในคมภร

มหาวงศบทท ๗๙ ถงบทท ๘๕ พระองคทรงเปนโอรสของพระเจาวชยพาหท ๓ ทรงมพระราชปฏปทาคลายกบพระเจาปรกกมพาหมหาราชท ๑ ทรงทานบารงพระพทธศาสนามาก ในยคนเกดธรรมเนยมการสรางสะพาน ถนนหนทาง วหาร อาราม โรงธรรม หลาย

๑๕๒

แหง ธรรมเนยมการถวายผาพระกฐน การสรางจารกประกาศพระเกยรตคณของพระเจาแผนดน มการตงตาแหนงผดแลพระธาตซงถอวาเปนตาแหนงทสาคญทสดตาแหนงหนง

๑.๑.๗) พระเจากตตสรราชสหะ พระประวตของพระเจาพระเจากตตสรราชสหะปรากฏในคมภรมหาวงศบทท

๙๘ พระองคทรงเปนพระมหากษตรยทเลอมใสในพระพทธศาสนามาก พระราชกรณยกจทสาคญคอโปรดใหภกษจารกคมภรพระธรรมในแผนทองคา จารกคมภรพระไตรปฎก และแตงพระประวตของพระองค โปรดใหสอบทานคมภรมหาวงศและจลวงศเทยบกบตานานราชวงศ กษตรยลงกาทนามาจากประเทศสยามแลวแกไขสวนทบกพรอง โปรดใหนาพระพทธศาสนา

มาจากกรงศรอยธยา เปนตน ๑.๒) ประวตพระมหาเถระรปสาคญ

พระเถระรปสาคญในคมภรทจะนามาศกษาในทน ไดแก พระมหนทเถระ พระพทธโฆสาจารย พระวาจสสระ พระสรณงกร จากการศกษาเนอหาในคมภรพบวาทานเหลานมความสาคญตอการศกษาประวตพระพทธศาสนาเปนยางยง

๑.๒.๑) พระมหนทเถระ ทานเปนโอรสของพระเจาอโศกมหาราช หลงจากผนวช ทรงเปนพระธรรม

ทตนาพระพทธศาสนาไปเผยแผทลงกา ทาใหลงกาเปนทมนของพระพทธศาสนา ประวตของทานไดกลาวมาแลวในเนอหายอของคมภรมหาวงศบทท ๑๓ - ๒๐

๑.๒.๒) พระพทธโฆสาจารย ประวตพระพทธโฆสาจารยปรากฏในคมภรมหาวงศบทท ๓๗ กลาววา

ทานเปนชาวอนเดย เกดทตาบล พทธคยา ราว พ.ศ. ๙๐๐ เศษ สมยหนมทานเปน

พราหมณเปนผรวชาและศลปะเรยนจบไตรเพท ภายหลงทานไดพบกบพระเรวตเถระและไดโตวาทะกน เมอพายแพทานจงหนมานบถอพระพทธศาสนา หลงจากบวชไดไมนานทานไดเรมแตงคมภรอรรถกถาขน ขณะทกาลงแตงปรตตอรรถกถากไดรบการแนะนาจากพระเร

วตะวาทประเทศอนเดยมเพยงพระไตรปฎก แตทประเทศศรลงกามพระไตรปฎกพรอมทงอรรถกถา ควรไปศกษาอรรถกถาทลงกากอน ทานจงไดเดนทางไปทประเทศศรลงกาตรงกบรชกาลของพระเจามหานาม และไดพบวาทประเทศศรลงกานนมมลอรรถกถาหรออรรถกถาเกาอยแลว พระมหนทเถระนามาจาก อนเดยตงแตสงคายนาครงท ๓ นอกจากน ยงม

อรรถกถามหาปจจร อรรถกถากรนท และมหาอรรถกถา ทานจงไดนาอรรถกถาเหลานนมาเรยบเรยงเสยใหม ทมเนอหามากเกนจาเปนกตดทง ทมเนอหานอยกอธบายเพมเตม ดงปรากฏในคานาของอรรถกถา แตละเลมททานแตงขน นอกจากน ทานยงไดแตงคมภรว

๑๕๓

สทธมรรคไวดวย คมภรมหาวงศกลาววาผลงานของพระพทธโฆสาจารย เปนผลงานทไดรบการยอมรบเทยบเทากบพระบาล

๑.๒.๓) พระวาจสสระ ทานเปนพระเถระสาคญรปหนงในรชกาลของพระเจาปรกกมพาห เนอหาใน

คมภรมหาวงศบทท ๗๔ ระบนามของพระวาจสสระวา ในอดตกาล กอนรชสมยของพระเจาปรกกมพาหนน กษตรยลงกากบกษตรยรามญตางทรงมสมพนธไมตรตอกน ครนถงสมยพระเจาอะละอองสถเสดจขนครองราชย พระองคทรงใหเพมราคาชางทสงไปขายยงลงกา ทรงยกเลกชางบรรณาการอนเปนธรรมเนยมโบราณ จบทตลงกาแลวยดเงน ชาง

และเรอของลงกา ยกเลกการคาขายระหวางลงกากบรามญ และใหอาจารยวาจสสระกบบณฑตชอธรรมกตตโดยสารเรอรวขามทะเล แยงชงเจาหญงทพระเจาแผนดนลงกาสงไปถวายดนแดนกมโพชะพระองคจงทรงสงกองทพเรอไปยงประเทศรามญ แตกองทพเรอถก

พายกระหนา บางลาอบปางกลางทะเล บางลาพลดหลงไปทอน ลาหนงพลดไปขนเกาะกากะ กองทพลงกาไดจบกมชาวเกาะจานวนมากไปถวายพระเจาลงกา อก ๕ ลานาโดยแมทพนครครชอกตตยกพลขนททากสมะ(ในคมภรศาสนวงศ เรยกวา กสมะ คอ เมองพะสม

ตทพรามญแตกพาย อกกองหนงแมทพทมฬาธการชออาทจจะยกพลขนททาปปผาลมะของชาวรามญ จบชาวชนบทเปนเชลยแลวยกทพบกเขาตเมองอกกะมะละปลงพระชนมพระเจาแผนดนรามญ ชาวรามญจงเผดยงสงฆใหมสมพนธไมตรกบลงกาเชนเดม หลกฐานนทาใหทราบวาทานเปนบคคลสาคญรปหนงในการนาพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศเขามาเผยแผ

ในรามญ ทาใหเหนรองรอยของพระพทธศาสนาทเขามาในดนแดนสวรรณภม ๑.๒.๔) พระสรณงกร

ประวตของพระสรณงกรปรากฏในคมภรมหาวงศบทท ๙๕ ทานมชวตอยตงแตรชสมยของพระเจาสรวรปรกกมนรนทสหะ (พ.ศ. ๒๒๕๐) ยคนไมมพระสงฆในลงกาเพราะพระสงฆขาดวงศไป สามเณรสรณงกรไดรบการอาราธนาจากพระเจาสรวรปรกกมนรนท

สหะ ใหแตงคมภรสารตถสงคหะ แปลคมภรมหาโพธวงศและคมภรเภสชชมญชสาเปนภาษาสงหล ในรชกาลถดมาคอรชสมยของพระเจาสรวชยราชสหะ สามเณรสรณงกรกไดรบพระบรมราชปถมภเชนกน ตอมา ในรชสมยของพระเจากตตสรราชสหะทานจงไดรบการอปสมบทจากพระสงฆไทยทมพระอบาลเปนประธาน ทานไดรบการสถาปนาใหเปน

พระสงฆราชแหงลงกาในรชกาลนน จากการศกษาพระประวตของพระมหากษตรยทาใหทราบวาพระมหากษตรยผ

ทรงเปนพทธมามกะทกพระองคทรงทานบารงพระพทธศาสนาและสรางวดวาอารามตาง ๆ

ไวในลงกา ทาใหเกดความเจรญรงเรองทงอาณาจกรและศาสนจกร พระมหากษตรยไดม

๑๕๔

สวนสาคญในการกษาพระพทธศาสนาและการเผยแผพระพทธศาสนาไปในถนตาง ๆ ทาใหพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศแผไปทวเอเชยอาคเนย สวนประวตพระเถระทาใหเหนการ

รกษาพระพทธศาสนาและการนาพระพทธศาสนาลงกาวงศไปเผยแผในถนตาง ๆ ดวยเหตนพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศจงไดไปประดษฐานมนคงในเอเชยอาคเนย

๒) ประวตการสงคายนา คมภรมหาวงศพรรณนาการสงคายนาในอนเดย ๓ ครงไวในบทท ๓ บทท ๔

และบทท ๕ ซงการสงคายนาทง ๓ ครงนเปนทยอมรบกนทวไป นอกจากนคมภรมหาวงศยงไดระบถงการสงคายนาในลงกาอกหลายครง เปนทยอมรบกนทวไปในหม

พทธศาสนกชนกม เปนทยอมรบเฉพาะในลงกาเทานนกม คมภรสงคตยวงศไดนบการสงคายนาทกระทาในลงกา ๔ ครง คอ เหตการณ

ตอนทพระมหนทเถระไดนาพระพทธศาสนาไปเผยแผทลงกา นบเปนการสงคายนาครงท

๔๑๔๗ เหตการณตอนทภกษสงฆประชมกนสาธยายพระธรรมวนยและยกขนสใบลานในรชกาลพระเจาวฏฏคามณอภยนบเปนการสงคายนาครงท ๕๑๔๘ เหตการณตอนจารพระไตรปฎกลงในใบลาน พระพทธโฆสาจารยแปลธรรมทลงกา นบเปนการสงคายนาครง

ท ๖๑๔๙ และเหตการณตอนทกระทาอรรถวรรณนา นบเปนสงคายนาครงท ๗ ความจรง เนอหาในคมภรมหาวงศยงพรรณนาถงการสงคายนาหลายครงซง

คมภรสงคตวงศมไดระบไว คอ -ในรชกาลของพระเจาธาตเสนะ โปรดใหทาสงคายนาพระไตรปฎก ดจพระเจา

ธรรมาโศกราช -ในรชกาลของพระเจากมารธาตเสนะโอรสของพระเจาโมคคลลานะโปรดใหทา

สงคายนาพระธรรมวนยชาระเสยนหนามของพระศาสนา

ในรชกาลของพระเจากตตสรราชสหะโปรดใหมการเขยนภาพจตรกรรมระบสถานททาสงคายนา ๕ แหง ทาใหทราบวาถงรชกาลน การสงคายนาพระไตรปฎกในลงกามเพยง ๒ ครงเทานน เมอรวมกบการสงคายนาทอนเดย ๓ ครง จงเปน ๕ ครง

๓) ประวตการเผยแผพระพทธศาสนาระหวางลงกากบประเทศไทย

๑๔๗ ศลปากร,กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร, วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร

เลม ๓, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพดอกเบย, ๒๕๔๔), หนา ๔๘. ๑๔๘ เรองเดยวกน, หนา ๕๗. ๑๔๙ เรองเดยวกน, หนา ๖๒.

๑๕๕

ประวตการเผยแผพระพทธศาสนาระหวางลงกากบประเทศไทย พบวา ในรชกาลของพระเจาสรวชยราชสหะ ไดมการสงทตไปขอภกษจากประเทศเปค ประเทศรกขง

คะ(มอญ) และประเทศสามนทะ คอประเทศสยามหรอประเทศไทย ตรงกบรชสมยของพระเจาอยหวบรมโกษ แตยงไมทนทราชทตจะกลบไป กษตรยลงกาพระองคนกสวรรคตไปกอน ดงเนอความในคมภรมหาวงศวา

ภกขสฆสส ลาเภน ลงกาย ชนสาสเน ปรหนภาว ชานตวา กมปโต ธรณปต. ภกขสฆ นมนเตต จนเตตวา มนสาสน กตถ กตถ วตตตต วจาเรตวา อเนกธา

เปครกขงคสามนท- วสเยส ตห ตห วตตตต จ สตวาน โอลนทาน กถ สภ ตตรฏเฐ วจาเรต ปวตต มนสาสเน

มลภาสาย สนเทเส ลขาเปตวาน สาธก ทตวามจจาทโย ราชา เปเสตวา วส วส อโยชฌวสเย ตสม สาสน สวนมมล

สฏ สนทรภาเวน วตตตต กถ สโต นราธโป ตโต เอว ลงก เนต ชนตรเช ปณณากาเรห เนเกห ปโชปการณาทห สนเทสมป จ ทตวาว อมจเจ เปสย ตทา.๑๕๐

แปลวา พระเจาสรวชยราชสหะทรงทราบวาภกษสงฆในพระพทธศาสนาทลงกาเสอมลาภสกการะทรงหวนพระราชหฤทย ทรงพระราชดารเพอนมนตภกษสงฆ ทรงใครครวญวาพระพทธศาสนารงเรองอยทไหน ไดทรงสดบศภกถาของชาวฮอลนดาวา

พระพทธศาสนารงเรองในประเทศเปค ประเทศรกขงคะ(มอญ) และประเทศสามนทะ รบสงใหเขยนพระราชสาสนดวยมลภาษา สบเรองราวพระพทธศาสนาในประเทศนน ๆ ทรงมอบหมายอามาตยแลวทรงสงแยกยายกนไป ครนทรงทราบวาพระพทธศาสนาในอยธยา

บรสทธหมดจดยงนกจงพระราชทานสาสนพรอมดวยเครองราชบรรณาการเปนอนมากมเครองบชาเปนตน ทรงสงพวกอามาตยไปเพออาราธนาภกษจากอยธยามายงลงกา

ตอมา ในรชสมยของพระเจากตตสรราชสหะ (พ.ศ. ๒๒๙๐) จงไดมการสงทตมาขอพระสงฆจากประเทศไทยอกครง และกษตรยไทยไดสงพระสงฆไปลงกาเปนครงแรก

ดงเนอความวา มหาปโญ มหปาโล สาสนสส มเหสโน

๑๕๐ มหานามาท, มหาวโส ทตโย ภาโค, หนา ๓๓๖ – ๓๓๗.

๑๕๖

จรฏฐต ว อจฉนโต อาเนต ชนสนโว มนนทปรนพพานา ทวสหสสสตททเว

เตนวตวจฉเร ปตเต ปณณากาเรหเนกธา ปชาวตถหเนเกห ราชสนเทสมตตม ทตวา อมจเจ เปเสส อโยชฌปรมตตม.๑๕๑

แปลวาพระผทรงเปนอสระเหนอมนษยทรงมพระบญญาธการมากทรงปรารถนาความเจรญยงยนแกพระพทธศาสนา เมอถงป ๒,๒๙๓ นบแตการปรนพพานของพระจอมมน ไดประทานพระราชสาสนพรอมทงทรงสงพวกอามาตยไปยงกรงศรอยธยา พรอมเครองราชบรรณาการเปนอนมากและวตถบชาเพออาราธนาภกษทงหลาย

จากการศกษาคณคาดานประวตศาสตรของคมภรมหาวงศทาใหทราบวา คมภรมหาวงศไดบนทกประวตของบคคลสาคญในพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศ ประวตการสงคายนาอนเปนการรวบรวมหลกธรรมคาสอนสาคญของพระพทธศาสนา และบนทกการ

เผยแผพระพทธศาสนาระหวางลงกากบประเทศอน ๆ โดยเฉพาะประเทศไทย คมภรมหาวงศจงทรงคณคาในฐานะเปนบนทกทางประวตศาสตรของพระพทธศาสนาทสาคญยง

๓.๒.๔ คณคาดานการเมองการปกครอง

ในคมภรมหาวงศพบวาพระมหากษตรยผทรงเปนพทธมามกะทรงนาหลกธรรม

ในพระพทธศาสนามาเปนหลกในการปกครองบานเมองใหรมเยนเปนสข พระมหากษตรยผทรงเปนพทธมามกะจะทรงบาเพญพระราชปฏปทาเหมอนพระโพธสตว ดงกรณของพระเจาทฏฐคามณอภยทรงปรารถนาจะไปบงเกดในสวรรคชนดสต ซงเปนสวรรคชนทอยของพระ

โพธสตวมพระอรยเมตไตรยโพธสตวเปนตน๑๕๒ คมภรมหาวงศจงมคณคาดานการเมองการปกครอง จากการศกษาพบวาหลกธรรมสาคญทพระมหากษตรยลงกาทรงนามาใชในการปกครอง ไดแก พรหมวหาร สงคหวตถ ๔ ราชสงคหวตถ ๔ ทศพธราชธรรม และทศ

บารม ๑) พรหมวหาร (ธรรมเปนเครองอยของพรหม) ๔ ไดแก (๑) เมตตา (๒)

กรณา (๓) มทตา (๔) อเบกขา๑๕๓ ๒) สงคหวตถ (ธรรมเครองยดเหนยว) ๔ ไดแก (๑) ทาน การให (๒) ปย

วาจา วาจาเปนทรก (๓) อตถจรยา การประพฤตประโยชน และ (๔) สมานตตตา ประพฤตตนเสมอตนเสมอปลาย๑๕๔

๑๕๑ เรองเดยวกน, หนา ๓๖๐. ๑๕๒ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๒๕. ๑๕๓ ด ท.ม. (ไทย) ๑๐/๓๒๗/๒๕๖, ม.ม. (ไทย) ๑๓/๓๐๙/๓๗๓. เปนตน.

๑๕๗

๓) ราชสงคหวตถ(สงคหวตถของพระราชา) ๔ ไดแก (๑) สสสเมธะ ความฉลาดในการบารงพชพนธธญญาหาร สงเสรมการเกษตร (๒) ปรสเมธ ความฉลาดในการ

บารงขาราชการ รจกสงเสรมคนดมความสามารถ (๓) สมมาปาสะ ความรจกผกผสานรวมใจประชาชนดวยการสงเสรมอาชพ เชน ใหคนจนกยมทนไปสรางตว ในพาณชยกรรม (๔) วาชเปยะ ความมวาจาอนดดดมนาใจ รจกพดจาปราศย ไพเราะ นมนวล ประกอบดวย

เหตผล มประโยชน เปนทางแหงสามคค ทาใหเกดความเขาใจอนดและความนยมเชอถอ๑๕๕

๔) ทศพธราชธรรม คอ ธรรมของพระราชา ๑๐ ประการ ไดแก (๑) ทาน การให (๒) ศล ความประพฤตดงาม (๓) ปรจจาคะ การบรจาค (๔) อาชชวะ ความ

ซอตรง (๕) มททวะ ความออนโยน (๖) ตปะ ความทรงเดช (๗) อกโกธะ ความไมโกรธ (๘) อวหงสา ความไมเบยดเบยน (๙) ขนต ความอดทน (๑๐) อวโรธนะ ความไมคลาดธรรม๑๕๖

๕) ทศบารม (บารม ๑๐) ไดแก (๑) ทาน (๒) ศล (๓) เนกขมมะ (๔) ปญญา (๕) วรยะ (๖) ขนต (๗) สจจะ (๘) อธษฐาน (๙) เมตตา (๑๐) อเบกขา๑๕๗

ตวอยางเนอความทปรากฏหลกธรรมสาหรบการเมองการปกครอง เชน

-พระเจาอปตสสะท ๒ ทรงปกครองดวยทศพธราชธรรม และทศบารม ดงเนอความวา

ราชธมเม จ ปเรส ราชา ปารมตา ทส๑๕๘ แปลวา พระราชาทรงบาเพญทศพธราชธรรม และทศบารม

-ในรชกาลพระเจาพทธทาสผทรงเปนพระโอรสของพระเจาสรเมฆวรรณ ทรงปกครองดวยทศพธราชธรรม การละอคต และราชสงคหวตถ ดงความวา

ปญาปญคณเปโต วสทธกรณาลโย

ตถา ทสห ราชน ธมเมห สมปาคโต จตสโส อคต หตวา การยนโต วนจฉย ชน สงคหวตถห สงคเหส จตหป.๑๕๙

_____________________ ๑๕๔ ด ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๑๐/๑๗๐, อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๓๒/๕๐ ๑๕๕

ด ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๑๐/๑๗๐, ๓๑๓/๒๙๕, อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๓๒/๕๐, ๒๕๖/๓๗๓, อง. อฏก. (ไทย) ๒๓/๑/๑๕๙, ๒๔/๒๕๗, ๕/๔๔๐ เปนตน.

๑๕๖ด ข.ชา. (ไทย) ๒๘/๑๗๖/๑๑๒.

๑๕๗ ในพระไตรปฎกเปนบารม ๓๐ ประการ ด ข.อป. (ไทย) ๓๒/๕/๒, ๗๔/๑๑ เปน

ตน. ๑๕๘ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๘๕.

๑๕๘

แปลวา พระเจาพทธทาสทรงมพระปญญานภาพ พระปญญานภาพ พระคณานภาพ เปนทอาศยอยแหงพระกรณาอนบรสทธ ทรงกอปรดวยทศพธราชธรรม เมอจะให

ตดสนคด ทรงละอคต ๔ ทรงสงเคราะหประชาชนดวยสงคหวตถ ๔ -พระเจาโมคคลลานะทรงสงเคราะหมหาชนดวยสงคหวตถธรรม เชน ทาเนน ปยวาจาย อตถสส จรยาย จ

สมานตตสส ภาเวน สงคเหส มหาชน๑๖๐ แปลวา พระเจาโมคคลลานะทรงสงเคราะหมหาชนดวยทาน (การให) ปยวาจา

(การเจรจาทไพเราะ) อตถจรยา (การประพฤตสงทเปนประโยชน) และสมานตตตา (การวางตนเสมอตนเสมอปลาย)

ธรรมเนยมการนาหลกธรรมในพระพทธศาสนามาใชเปนหลกในการปกครองเปนพระราชจรยวตรทสาคญของกษตรยพทธมามกะทกพระองค พระมหากษตรยลงกาในยคตอมากทรงใชหลกธรรมเหลานในการปกครองบานเมองและยอมมอทธพลตอกษตรยพทธ

มามกะในประเทศทยอมรบนบถอพระพทธศาสนาลงกาวงศ ซงกสอดคลองกบงานวจยของวฒนนท กนทะเตยนทพบวาพระมหากษตรยไทยทรงใชหลกธรรม เชน ทศพธราชธรรม สงคหวตถธรรม ในการปกครอง

๓.๒.๕ คณคาดานประเทองสตปญญา

คมภรมหาวงศใหคณคาดานประเทองสตปญญาทพบชดเจน ไดแก วธการสรางสถปเจดย และวธการสรางพระพทธรป ดงน

๑) วธการสรางสถปเจดย วธการสรางพระสถปมการบรรยายโดยละเอยด ๒ ครง คอ การสรางสถป

แหงแรกในเมองอนราธประ ในรชสมยของพระเจาเทวานมปยตสสะ และการสรางพระมหา

สถปในสมยพระเจาทฏฐคามณอภยทานกลาวพรรณนาไวในบทท ๑๗ และบทท ๒๙ ของคมภรมหาวงศตามลาดบ

การสรางพระสถปในสมยพระเจาเทวานมปยะนน มวตถประสงคเพอเปนทประดษฐานพระบรมสารรกธาต ดงทพระเจาวฏฏคามณอภยตรสกบพระมหนทเถระวา

“วทโต โว อธปปาโย ถปสส กรเณ มยา กาเรสสาม อห ถป ตเมห ชานาถ ธาตโย”๑๖๑

_____________________ ๑๕๙

มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๗๙. ๑๖๐ เรองเดยวกน, หนา ๓๑๒. ๑๖๑ เรองเดยวกน, หนา ๑๑๘.

๑๕๙

แปลวา พระเจาเทวานมปยตสสะตรสวา โยมทราบความประสงคของทานทงหลายตงแตในคราวสรางพระสถปแลว โยมจกใหสรางพระสถป ขอใหพระคณเจา

ทงหลายจงรบภาระเรองพระธาต พระเจาเทวานมปยตสสะทรงสรางพระปฐมสถปในลงกาทมสสกบรรพตอนเปน

สถานททพระมหนทเถระมาสลงกาครงแรก ตงแตนนมาชาวลงกาจงเรยกมสสกบรรพตวา

เจตยบรรพต (ภเขาเจดย) การสรางพระสถปในระยะเรมแรกของลงกานนเปนพระสถปดนเหนยว พระเจาเทวานมปยตสสะโปรดใหขนดนเหนยวมาจากอภยวาปทเหอดแหงมากอสรางพระสถปสงเสมอกระพองชาง ทรงรบสงใหพวกพนกงานทาอฐจานวนมากเพอสรางพระสถป แตเมอพระเถระแนะนาจงทรงสรางพระสถปสงเพยงแขงเทานน พระสถปทพระ

เจาเทวานมปยตสสะทรงสรางนเปนพระสถปแหงแรกจงเรยกวาถปาราม ดงความวา ถปปพพงคม ราชา วหาร ตตถ การย ถปาราโมต เตเนส วหาโร วสสโต อห.๑๖๒

การสรางสถปในสมยของพระเจาทฏฐคามณอภย มรายละเอยดการสรางมากขน คมภรมหาวงศพรรณนาความไวในบทท ๒๙ วา เมอถงวนวสาขนกขตตฤกษในดถเพญเดอน ๖ พระเจาทฏฐคามณอภยทรงเรมกอสรางพระมหาสถป โปรดใหรอเสาศลาขน

รบสงใหขดสถานทสรางพระสถปในทนนลกประมาณ ๗ ศอก เพอปรบสถานทใหมนคง โปรดใหทหารนากอนหนมาวางไวในทนน ใหทบกอนหนดวยฆอนจนแหลกละเอยด ตอจากนน จงรบสงใหนาชางใหญทเอาหนงหมเทาไวมาเหยยบเพอปรบพนทใหแนน ใหเอาดนเหนยวละเอยดรองไวตรงสถานทนาฝนจะตกลงมาใหชมอยตลอดเวลา ในเนอทประมาณ

๓๐ โยชนรอบสถานทนน ดนเหนยวนนเรยกวา นวนตมตตกา มลกษณะเหมอนเนยขน เพราะเปนดนละเอยด รบสงใหปดนเหนยวลงบนทางทปแผนหนไว บนดนเหนยวใหปอฐ บนอฐใหเทปนหยาบ บนปนหยาบใหปหนเขยวหนมาน บนหนเขยวหนมานใหปขายเหลก

นบนขายเหลกใหลาดกอนแรหนซงมกลนหอมนามาจากปาหมพานต บนกอนแรหนใหปแกวผลก บนพนแกวผลกใหปหน ใชดนเหนยวนวนตะผสมในการงานทกอยาง บนหนพระองครบสงใหปแผนทองแดงหนา ๘ นว ดวยยางมะขวดซงผสมในนาเชอ บนแผน

ทองแดงนนใหปแผนเงนหนา ๗ นว โดยเอามโนศลาหรอดนแดงผสมกบยนามนงา๑๖๓ วธการสรางพระสถปทปรากฏในคมภรมหาวงศนสะทอนถงภมปญญาของการ

กอสรางสถาปตยกรรมของพระพทธศาสนาในยคตนไดเปนอยางด ภมปญญาเหลานคงจะไดรบการสบทอดตอ ๆ กนไปในกลมพทธศาสนกชน

๑๖๒ เรองเดยวกน, หนา ๑๒๓. ๑๖๓ ดรายละเอยดใน เรองเดยวกน, หนา ๑๙๒ - ๑๙๘.

๑๖๐

๒) วธการสรางพระพทธรป การสรางพระพทธรปในลงกายคแรก สนนษฐานวาจาลองแบบจากอนเดย

เพราะเนอหาของคมภรมหาวงศกลาวถงพระยานาคเนรมตพระพทธรปใหพระเจาอโศกทรงทอดพระเนตร พญานาคไดเนรมตพระพทธรปดงเนอความวา “

ทวตตสลกขณเปต อสตพยชนชชล

พยามปปภาปรกขตต เกตมาลาภโสภต นมมาส นาคราชา โส พทธรป มโนหร ต ทสวาตปสาทสส วมหยสส จ ปรโต...๑๖๔ แปลวา นาคราชนนจงเนรมตรพระพทธรปอนงดงามจบใจมพระลกษณะ ๓๒

ประการครบถวน รงเรองดวยพระอนพยญชนะ ๘๐ ประการ เปลงพระรศมแผออกไปประมาณ ๑ วา มพระเกตมาลางดงามยงนก พระเจาอโศกครนทรงเหนพระพทธรปแลวทรงเลอมใสเอบอมพระราชหฤทยยงนก...”

อยางไรกตาม การสรางพระพทธรปเรมปรากฏชดเจนในลงกาในรชสมยของพระเจาทฏฐคามณอภย พระองคโปรดใหสรางพระพทธรปไวในหองบรรจพระธาต ดงปรากฏความในคมภรมหาวงศวา

โพธปาจนปญตเต ปลลงเก โกฏอคฆเก โสวณณพทธปฏม นสทาเปส ภาสร...๑๖๕ แปลวา พระองครบสงใหตงพระพทธรปทองคามพระรศมสวางไสวบนบลลงก

อนมราคาตงโกฏ ตงอยทศตะวนออกแหงตนพระศรมหาโพธ พระสรราพยพนอยใหญแหง

พระปฏมาหลากสดวยรตนะงดงามยงนก พระพทธรปททรงสรางไวนเปนหลกฐานการสรางพระพทธรปทเกาแกมากของ

ลงกา เปนเหตใหตอมาในระยะหลงไดมการสรางพระพทธรปในลงกาเปนจานวนมาก

โดยเฉพาะพระพทธรปศลาในสมยพระเจาพทธทาส (พ.ศ. ๘๘๔) เปนพระพทธรปทไดรบความเคารพนบถอมาก และไดรบการซอมแซมในรชกาลของพระเจาธาตเสนะ ในรชกาลน พระองคโปรดใหสรางพระเนตรแกวมณทงคทมคามาก โปรดใหสรางพระรศมพระจฬามณ

ทรงทาเปลวเวยนรอบยอดพระเกศดวยแกวมณสเขยวหรอมรกตทงแทง สรางกรอบพระเกศทองคา พระอณณาโลมทองคา จวรทองคา ขายพระบาททองคา ปทมทองคา ประทปทองคา ถวายผาหลากส ทรงบชาพระพทธรปศลาองคนซงตงในอภยวหาร และมการสรางพระพทธรปศลาดาในยคนดวย ในสมยพระเจากตตสรราชสหะไดมพธเบกพระเนตร

พระพทธรปซงนาจะเปนธรรมเนยมการเบกพระเนตรพระพทธรปของพทธศาสนกชน

๑๖๔ เรองเดยวกน, หนา ๓๐. ๑๖๕ เรองเดยวกน, หนา ๒๐๔.

๑๖๑

คมภรมหาวงศประกอบดวยรปแบบการประพนธประเภทปชชะ และยงมลกษณะการประพนธแยกยอยไปอกตามรปแบบของฉนทลกษณจานวนมาก คมภรนจงม

คณคาทงดานวรรณคด คณคาดานสงคม คณคาดานประวตศาสตร คณคาดานการเมองการปกครอง และคณคาดานประเทองปญญาดงกลาวมา เมอพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศเผยแผไปทใด ผนาพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศไปเผยแผ ยอมนาเอาคณคาตาง ๆ ท

ไดรบการบนทกไวในคมภรมหาวงศไปเผยแผในทนน ๆ ดวย คมภรมหาวงสจงมอทธพลตอวรรณคดบาลอน ๆ เฉพาะในประเทศไทยซงไดรบการสบทอดพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศจากลงกาโดยตรง ปรากฏอทธพลของคมภรมหาวงศทงตอวรรณคดบาลทแตงในประเทศไทยและตอประเพณวฒนธรรมไทยรายละเอยดดงจะศกษาวเคราะหในบทตอไป

บทท ๔

วเคราะหอทธพลของคมภรมหาวงศ

บรรดาวรรณคดพระพทธศาสนาภาษาบาล นอกจากพระไตรปฎกทเขามาเผยแพรในประเทศไทยแลวนน อาจกลาวไดวา คมภรมหาวงศเปนวรรณคดภาษาบาลทมความสาคญ

อยางยงตอพระพทธศาสนา เปนทรจกแพรหลายในประเทศไทยมานานแลว และมอทธพลอยางมากตอวรรณคดพระพทธศาสนาในประเทศไทยทงทแตงเปนภาษาบาลและภาษาไทย เนอเรองของคมภรมหาวงศในสวนทมอทธพลตอวรรณคดพระพทธศาสนาภาษาบาลทแตงในประเทศ

ไทย คอ ตอนทวาดวย พทธประวตของพระศากยโคดมพทธเจา เรองของพระพทธเจาในอดต การประดษฐานพระพทธศาสนาในลงกาทวป การสงคายนาพระไตรปฎก ๓ ครง และประวตของโบราณสถานและโบราณวตถทสาคญในลงกาทวป เนอเรองเหลานจะปรากฏใหเหนไดบอยครงในคมภรตาง ๆ เชน คมภรชนกาลมาล คมภรสงคตยวงศ นอกจากจะมอทธพลตอ

คมภรวรรณคดบาลในประเทศไทยแลวยงมอทธพลตอวรรณคดบาลในภมภาคดวยเชน คมภรสทธมมสงคหะทพระธมมกตตมหาสาม แตงเมอ พ.ศ. ๒๐๐๐ แตงเปนรอยกรองผสมรอยแกว ในสวนทเปนรอยกรอง(คาถา)นน หลงจากทานกลาวนอบนอมพระรตนตรยแลวกเรมดวยคาถา

จากคมภรมหาวงศ เนอเรองของคมภรมหาวงศนอกจากจะมอทธพลโดยตรงตอวรรณคดพระพทธศาสนาภาษาบาลในประเทศไทยยงมอทธพลตอวรรณคดพระพทธศาสนาภาษาพนเมอง เชน ตานานมลศาสนา คมภรอรงคธาต เปนตน แนวการเขยนเนอหาของคมภร

มหาวงศทวาดวยการประดษฐานพระพทธศาสนาในลงกาทวป การเสดจมาถงของพระพทธเจา และการมพทธทานายวาดนแดนแหงนจะรงเรองไปดวยพระพทธศาสนาไปชวกาลนาน จะมวงศของพระเจาแผนดนทเปนองคอครศาสนปถมภกพระพทธศาสนาสบ ๆ ตอไป ไดมอทธพลตอการเขยนคมภรพระพทธศาสนาในเมองไทยทงสน นอกจากน อทธพลของคมภรมหาวงศยง

ปรากฏตอประเพณไทย ศลปะและวฒนธรรมไทยผานวรรณคดทเผยแพรไปยงสงคมไทย ในบทนจะศกษาอทธพลของคมภรมหาวงศใน ๓ ประเดนใหญ คอ อทธพลของคมภรมหาวงศตอวรรณคดบาลในประเทศไทย อทธพลของคมภรมหาวงศตอประเพณไทย และอทธพลของ

คมภรมหาวงศตอศลปะและวฒนธรรมไทย

๑๖๓

๔.๑ อทธพลของคมภรมหาวงศตอวรรณคดบาลในประเทศไทย วรรณคดบาลในประเทศไทยทจะศกษาในทน ไดแก คมภรชนกาลมาลปกรณ คมภรจกกวาฬทปน คมภรมงคลตถทปน คมภรสงคตยวงศ และคมภรปฐมสมโพธ คมภรเหลานไดรบอทธพลจากคมภรมหาวงศในเรองตาง ๆ ดงรายละเอยดตอไปน

๔.๑.๑ อทธพลตอคมภรชนกาลมาลปกรณ

คมภรชนกาลมาลแตงโดยพระรตนปญญาเถระ ชาวเชยงใหม แตงเมอ พ.ศ. ๒๐๖๐ คมภรชนกาลมาลปกรณ แปลวา ระเบยบกาลเวลาของพระชนเจา ตนฉบบเปนภาษามคธ แตงโดยพระรตนปญญาเถระ ชาวลานนาไทย เชยงใหม โดยไดแตงไวตงแต พ.ศ.

๒๐๖๐–๒๐๗๑ วาดวยตานานพระพทธศาสนาตงแตกาลกอนพระพทธศากยโคดมเสดจอบตขนในโลก แลวตงศาสนาในชมพทวป(อนเดย) แลวแผศาสนามาในลงกาทวป และเขามาประเทศไทย เผยแผพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศเขาไปในแควนลานนาไทยเชยงใหม ซงเมอกลาวถงพระพทธศาสนาแผเขาไปถงไหน กกลาวถงตานานและความเปนไปของบานเมองและบคคล

สาคญในทองทนน ๆ ไวดวย โดยเฉพาะกลาวถงประวตศาสตรของบานเมองในอาณาจกรภาคเหนอ เชน เชยงใหม เชยงราย เชยงแสน และลาพน เปนตน นบวาเปนหนงสอสาคญเปนประโยชนแกการคนควาทางประวตศาสตรของพระพทธศาสนา และความเปนไปของ

บานเมองเปนอยางด คมภรชนกาลมาลปกรณอางองเนอหาในคมภรมหาวงศจานวนมากอาจถอไดวาเปนวรรณคดบาลทเกดในประเทศไทยโดยไดรบอทธพลจากคมภรมหาวงศโดยตรง คมภรชนกาลมาลไดคดลอกขอความหลายตอนจากคมภรมหาวงศ ดงน

๑) การสงคายนา ๓ ครง ตรงกบเนอหาในคมภรมหาวงศ บทท ๓ บทท ๔ และบทท ๕

๒) พระมหนทเถระมาลงกาทวป ตรงกบเนอหาในคมภรมหาวงศ บทท ๑๓ ๓) การอญเชญตนพระศรมหาโพธมาลงกาทวป ตรงกบเนอหาในคมภรมหาวงศบทท

๑๘ - ๑๙ ๔) พระธาตรากขวญมาลงกาทวป ตรงกบเนอหาในคมภรมหาวงศ บทท ๑๗ ๕) การมาของพระธาตเขยวแกวเบองขวาและพระธาตนลาต ตรงกบเนอหาในคมภร

มหาวงศ เนอหาในคมภรมหาวงศบทท ๑๗ กลาววา ในรชสมยของพระเจาเทวานมปยตสสะ

พระมหนทเถระบญชาสมนสามเณรใหไปทลขอพระธาตรากขวญจากพระเจาอโศก ซงทรง

ครอบครองทงพระธาตรากขวญและพระธาตเขยวแกวไว โดยใหขอมาเฉพาะพระธาตรากขวญเทานนและไดนามาประดษฐานไวทเจตยบรรพต วดถปาราม ตอมา ในรชสมยของพระเจาสร

๑๖๔

เมฆวรรณ จงไดมนางพราหมณคนหนงนาพระธาตเขยวแกวจากแควนกาลงคะมายงลงกาทวป (บทท ๓๕/๙๒)

คมภรชนกาลมาลปกรณกลาวเนอความตรงกน ๖) การสรางมหยงคณเจดย มรจจเจดย โลหปราสาท และสวรรณมาลกเจดย คมภร

ชนกาลมาลปกรณกลาวไวตรงกบเนอหาในคมภรมหาวงศ

๔.๑.๒ อทธพลตอคมภรจกกวาฬทปน

คมภรจกกวาฬทปน แตงโดยพระสรมงคลาจารย นกปราชญแหงลานนา เมอมมะโรง โทศก จลศกราช ๘๘๒ ตรงกบพทธศกราช ๒๐๖๓ เนอหาเปนเรองในหมวดโลกศาสตร กลาวถงภมศาสตรและคตตางๆ ทเกยวกบโลกตามแนวทางพระพทธศาสนา เนอเรองม

ลกษณะคลายกบคมภรไตรภมพระรวง แตวธการแตงแตกตางกนเพราะผแตงไดเลอกเกบขอความมาจากพระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา และปกรณพเศษตาง ๆ มาเรยบเรยงเขาเปนเรองพรอมทงแสดงแนวคดของทานกากบไวบางในทนน ทสาคญคอมการอางองคมภรแลวระบ

ชอคมภรไวในทนนดวยทกแหง หนงสอจกกวาฬทปนมฉบบใบลานอยในหอสมดแหงชาตทงหมด ๑๗ ฉบบ๑ สาหรบฉบบทใชในงานวจยนเปนฉบบพมพครงท ๒ พ.ศ. ๒๕๔๘ โดยสานกหอสมดแหงชาต กรมศลปากร ซงเปนฉบบทมการตรวจสอบชาระแลวแปลไวอยางสมบรณ และไดจดพมพรวม

ไวทงภาคภาษาบาลและภาคภาษาไทย เนอหาในคมภรจกกวาฬทปนไดรบอทธพลของคมภรมหาวงศม ๓ เรอง ไดแก ๑) เรองสหลชนบท

คมภรจกกวาฬทปนเลาเรองพระเจาวงกะผครองวงกนคร แควนวงกะ ไดพระธดากษตรยแควนกาลงคะเปนพระอครมเหส ตอมามพระธดาพระนามวาสปปเทว ไดรบพยากรณวาจะไดราชสหเปนพระสวาม พระราชาและพระเทวจงทรงรงเกยจ เมอพระนางทรงเจรญวยขน

จงเนรเทศใหหนไป ระหวางทางพระนางสปปเทวพบกบราชสหและไดสมสกนจนมบตรแฝดเปนชายหนงหญงหนง บตรชายมมอและเทาเหมอนราชสหจงตงชอวาสหพาห สวนธดาตงชอวาสหสวล ภายหลงสหพาหพามารดาหนไปอาศยอยกบลงซงเปนเสนาบดของพระเจาวงกะ ราชสหบดาออกตามหาและฆาประชาชนจนเดอดรอนทวแควน พระราชาจงทรงออกประกาศ

หาผจะอาสาฆาราชสห ตอมา สหพาหไดรบอาสาฆาราชสหผเปนบดา และไดรบราชสมบตในวงกนคร สหพาหไดมอบสมบตนนแกลงและมารดาแลวไปสรางสหบรในลาฬรฐไดเปนพระราชาพระนามวาสหพาห เนอความตอนนคมภรจกกวาฬทปนไดอางองเนอหาจากคมภรมหาวงศและ

๑ ดรายละเอยดใน พระสรมงคลาจารย. จกกวาฬทปน, พมพครงท ๒, (กรงเทพฯ :

สานกหอสมดแหงชาต กรมศลปากร, ๒๕๔๘),หนา (๘)

๑๖๕

ฎกา (อยมตโถ สฏเก มหาวเส วตโต)๒ ซงมเนอความตรงกบเนอหาในคมภรมหาวงศบทท ๖๓ เปนแตในทนนามาเรยบเรยงเปนสานวนรอยแกว

๒) เรองทวปเลก คมภรจกกวาฬทปนกลาวถงทวปเลกวามประมาณ ๒,๐๐๐ ทวป มลงกาทวปเปนตน เรยกวา ปรตตทวป คอ ทวปเลก จากนนไดพรรณนาประวตของลงกาทวปโดยยกเอา

คาถาในคมภรมหาวงศมาอางวา “เตน วตต มหาวเส

ลงกาย วชยนามโก กมาโร โอตณโณ ถรมตตมพปณณเทเส

สาลาน ยมกคณานมนตรสม

นพพาต สยตทเน ตถาคตสสาต”

คาแปล ดวยเหตนน ในมหาวงศ จงไดกลาวไววา กมารนามวาวชยะไดลงสฝงทอตตามพปณณประเทศในลงกาทวป ณ

วนทพระตถาคตทรงบรรทมเพอนพพานในระหวางตนสาละทงค๔ คมภรจกกวาฬทปนไดนาเอาเนอหาทเปนคาถาในคมภรมหาวงศมาเรยบเรยงเปนสานวนรอยแกวกลาวถงประวตของพระเจาวชยะผเปนปฐมกษตรยลงกา ประวตคาวา ลงกา

ทวป และคาวา ตมพปณณทวป และยกคาถาในคมภรมหาวงศมาอางองอก ๒ คาถาวา

“วชยปปมขา สพเพ ต อเปจจ อปจฉส

อย โภ โก น ทโปต ลงกาทโปต โสพรวต” คาแปล “ดวยเหตนนทานจงกลาววา

คนทงปวงมพระวชยะเปนประมขไดเขาไปหาอปปลปกกเทวบตรแลวถามวา ทานผเจรญ เกาะนชออะไร เทวบตรนนไดตอบวา ชอลงกาทวป”๕ และอกคาถาหนงวา

๒ พระสรมงคลาจารย. จกกวาฬทปน, อางแลว, หนา ๙๐, หนา ๓๒๙ ๓ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, อางแลว, หนา ๔๘ - ๕๒ ๔ พระสรมงคลาจารย. จกกวาฬทปน, หนา ๙๗, หนา ๓๓๙, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม

ภาโค, หนา ๕๒, คาวา อตตามพปณณประเทศ ทแปลไวในคมภรจกกวาฬทปนนนเกดจากการแยกศพท

ผดจงแปลผดไปดวย คาวา ถรมต ใชเปนศพทวเศษณของคาวา กมาโร ทถกตองควรแปลวา พระวชย

กมารผมพระปรชาหนกแนนขามขนทลงกาอนเปนทอยของคนทมฝามอแดง ฎกามหาวงศอธบายวา ถรมตต

ทฬหปโญ อจลปโญ วา อตถรา วา. ด พระมหานามเถระ, วสตถปปกาสน มหาวสฏกา, (เอกสารอด

สาเนา), หนา ๑๘๑ ๕ พระสรมงคลาจารย, จกกวาฬทปน, หนา ๙๘, หนา ๓๓๙, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา

๕๓

๑๖๖

“นาวาย ภมโมตณณา วชยปปมขา ตทา

กลนตา ปาณนา ภม อาลมพย นสทส

ตตถ ภมรโชผฏฐา ตมพปณณ ยโต อห

โส เทโส เจว ทโป จ ตมพปณณ นามโต อหต” คาแปล “ดวยเหตนนทานจงกลาววา

ในกาลนน พวกมนษยลงจากเรอสแผนดน เหนดเหนอย นงเทาแผนดนดวย

ฝามอ ฝามออนละอองดนในทนนแปดเปอนเปนสแดง เพราะฉะนน ประเทศและเกาะนนจงปรากฏโดยชอวา ตามพปณณ (แปลวา มฝามอแดง)”๖

คาถาหลงน มบางคาแตกตางไปจากคมภรมหาวงศ คอ คาวา ตตถ ภมรโชผฏฐา คมภรมหาวงศเปน ตมพภมรโชผฏโฐ และบาทคาถาวา ตมพปณณ นามโต อห ใน

คมภรมหาวงศเปน เตน ตนนามโก อห สวนคมภรมหาวงศอกษรโรมนเปน ตมพปณณ ตโต อห แตโดยเนอหาไมแตกตางกน ๓) เรองมหลาทวป และนคคทวป

คมภรจกกวาฬทปนไดอางองคาถาในคมภรมหาวงศวา “เตน วตต นคคทโปต ญายตถ กมาโรกกนตทปโก

ภรโยกกนตทโป ต มหลาทปโก อตต คาแปล เกาะนอยทกมารลง ปรากฏชอวา นคคทวป สวนเกาะนอยทภรยาลง

ปรากฏชอวา มหลาทวป”๗ คาวา มหลาทปโก อต ในคมภรมหาวงศใชเปน มหนททปโก อต ชอทวปนใน

คมภรมหาวงศเรยกวา มหนททวป ในตอนทายของเรองคมภรจกกวาฬทปนไดกลาววาเรองนเปนเพยงประวตสงเขป

สวนรายละเอยดใหศกษาจากคมภรมหาวงศพรอมทงฎกา

๔.๑.๓ อทธพลตอคมภรมงคลตถทปน

คมภรมงคลตถทปนแตงโดยพระ ชาวเชยงใหม เมอ พ.ศ. ๒๐๖๗ เนอหาของคมภรเปนกาอธบายมงคลสตร ๓๘ ประการ คมภรมหาวงศมอทธพลตอคมภรมงคลตถทปน

ดงน

๖ พระสรมงคลาจารย, จกกวาฬทปน, หนา ๙๘, หนา ๓๔๐, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา

๕๗ ๗ พระสรมงคลาจารย, จกกวาฬทปน, หนา ๙๙, หนา ๓๔๐, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา

๕๒

๑๖๗

๑) คมภรมงคลตถทปนไดอางองเนอความในคมภรมหาวงศเมอกลาวถงพระราชประวตของกษตรยลงกาไวในขอ ๙๑ ไดแก พระเจามฏสวะ พระเจาเทวานมปยตสสะ พระ

เจาอตตยะ พระเจามหาสวะ พระเจาสระตสสะ พระเจาเสนะและคตตะ(เชอสายทมฬ) พระเจาอเสละ พระเจาเอฬารทมฬ พระเจาทฏฐคามณอภยซงเปนพระนดดาของพระเจาเทวานมปยตสสะและเปนพระโอรสของพระเจากากวณณตสสะ๘

๒) คมภรมงคลตถทปนกลาวถงพระราชประวตของพระเจาทฏฐคามณอภย ซงทรงครองราชยในกรงอนราธประ ทรงกาจดพระเจาเอฬารทมฬแลวขนครองราชย พ.ศ. ๓๗๒ โดยอางคมภรมหาวงศวา “มหาวเส อฏฐวสตมปรจเฉเท ทฏฐคามณราชวตถ”๙ แปลวา เรองพระเจาทฏฐคามณอภยมาปรเฉทท ๒๘ ในคมภรมหาวงศ๑๐

๓) คมภรมงคลตถทปน กลาวถงอดตชาตของพระเจาอโศกโดยอางคมภรมหาวงศวา “พอคานาผงนนไดเปนพระธรรมราชาทรงพระนามวาอโศก ประกอบดวยราชฤทธเหลาน เพราะการถวายนาผงเพอเภสช ดงพรรณนามาฉะนน นางกมภทาสแมนน ไดเปนอครมเหส

ของพระเจาอโสกนน พระนามวาอสนธมตตา ไดยนวา ขอพระหตถและพระบาท ของพระนางเกลยงเกลา ไมปรากฏในการอน นอกจากการคเขา เพราะผลแหงเวยยวจจมยบญกรยาวตถคอการชตลาด เพราะฉะนน พระนางจงทรงพระ นามอสนธมตตา เรองพระเจาอโศกมา

ในคมภรมหาวงศเปนตน (มหาวสาทส อโสกวตถ)๑๑ ๔) เรองพระเจาโจรนาค พระเจามหานาค เรองอามาตยทง ๔ ของพระเจาปตราช และเรองอภยโจร คมภรมงคลตถทปนอางวาเรองเหลานปรากฏพสดารในมหาอรรถกถา๑๒

หลกฐานในคมภรมงคลตถทปน ทาใหทราบวา เรองเหลานนอกจากจะปรากฏในคมภรมหาวงศแลวยงปรากฏในคมภรมหาอรรถกถาดวย

๘ มหามกฏราชวทยาลย, มงคลตถทปน (ปฐโม ภาโค), พมพครงท ๑๕, (กรงเทพฯ : โรง

พมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๙๗ – ๙๘. ๙ มหามกฏราชวทยาลย, มงคลตถทปน (ปฐโม ภาโค), พมพครงท ๑๕, (กรงเทพฯ : โรง

พมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๑๑๐ - ๑๑๑.,พระสรมงคลาจารย, มงคลตถทปน ปฐโม ภา

โค, พมพครงแรก, (กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑), หนา ๙๓

๑๐ มหามกฏราชวทยาลย, มงคลตถทปน แปล เลม ๑, พมพครงท ๑๕, (กรงเทพฯ : โรง

พมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๑๖๔. ๑๑ มหามกฏราชวทยาลย, มงคลตถทปน (ทตโย ภาโค), อางแลว, หนา ๓๔, มงคลตถ

ทปน แปล เลม ๓, อางแลว, หนา ๔๕ ๑๒ มหามกฏราชวทยาลย, มงคลตถทปน (ทตโย ภาโค), หนา ๒๐๖

๑๖๘

๕) เรองพระเจาวฏฏคามณอภย เรองทคมภรมงคลตถทปนอางองจากคมภรมหาวงศโดยตรงคอเรองพระเจาปตราชหรอพระเจาวฏฏคามณอภย โดยอางคาถาในคมภรมหาวงศบท

ท ๓๔ วา “เตน วตต มหาวสสส จตตตสมปรจเฉเท

กธกกลมหาตสสต- เถโร ทสวา ตห ต ต

ภตต ปาทา อนามฏฐ- ปณฑทาน ววชชยาต”๑๓ คาแปล เพราะเหตนน พระมหานามเถระจงกลาวคาเปนคาถาไวในปรเฉทท ๓๔ แหงคมภรมหาวงศวา

" กพระกธกกลมหาตสสเถระ ไดพบพระเจา ปตราช ในปาใกลเวสสครวหารนนแลว ไดเวน อนามฏฐบณฑบาตทานแลว ถวายพระกระยาหาร

( แดทาวเธอ )" ๑๔ เหตการณตอนพระเจาวฏฏคามณอภยทรงสรางอภยครวหารถวายแกพระกธกกลมหาตสสเถระ คมภรมงคลตถทปนระบปพทธศกราชไวชดเจนวา ตรงกบป พ.ศ. ๔๔๓ กบ ๑

เดอน คมภรมงคลตถทปนอางคมภรมหาวงศวา ”เตน วตต มหาวเส

ตมหาก ปฏสณฐาร- วเสนมเหห การเต วหาเร เทม ตมหาก อต วตวา อทส จ

เถโร สพพตถ วาเสส เต เต ภกข ยถารห อมจจาทส สงฆสส ววเธ สมณารเหต”๑๕

คาแปล

เพราะฉะนน พระมหานามเถรเจา จงกลาวคาเปนคาถาไวในคมภรมหา วงศวา "กอมาตยเหลานน เรยนวา ดวยอานาจปฏ-

สนถารของพระผเปนเจาทงหลาย พวกขาพเจา จงขอถวายวหารทพวกขาพเจาใหสรางแลวแกพระผ เปนเจาทงหลาย ดงนแลว กไดมอบถวาย, พระเถระ ใหภกษทงหลายนน ๆ อยในวหาร

๑๓ มหามกฏราชวทยาลย, มงคลตถทปน (ทตโย ภาโค), หนา ๒๐๙ ๑๔ มหามกฏราชวทยาลย, มงคลตถทปน แปล เลม ๔, หนา ๒๑ ๑๕ มหามกฏราชวทยาลย, มงคลตถทปน (ทตโย ภาโค), หนา ๒๑๑

๑๖๙

ทงหมดตามสมควรแลว, อมาตยทงหลายไดถวาย บรขารตาง ๆ อนควรแกสมณะแกพระสงฆแลว"๑๖

๖) เรองพระเจาโจรนาคโอรสของพระเจาวฏฏคามณอภย คมภรมงคลตถทปนไดอางคมภรมหาวงศบทท ๓๕ วา

“เตน วตต มหาวสสส ปจตตสมปรจเฉเท วฏฏคามณโน ปตโต โจรนาโคต วสสโต มหาจฬสส รชชมห โจโร หตวาจร ตทา มหาจเฬ อปรเต รชช กาเรส อาคโต

อตตโน โจรกาเล โส วนาส เยส นาลภ อฏฐารส วหาเร เต วทธสาเปส ทมมตต”๑๗

คาแปล

“เพราะเหตนน พระมหานามเถระ จงกลาวคาเปนคาถาไวใน ปรเฉทท ๓๕ แหงคมภรมหาวงศวา " ครงนน โอรสของพระเจาวฏฏคามณอภย

ไดประพฤตเปนโจร ในรชสมยแหงพระเจา มหาจฬกะ ปรากฏนามวา 'โจรนาค' เมอพระ เจามหาจฬกะทรงสละราชสมบตแลว, เสดจมา ครองราชสมบต, พระองคเปนกษตรยมพระ

ปญญาโฉดเขลา รบสงใหรอวหารทพระองคไม ไดประทบแรมในเวลาพระองคเปนโจรเสย ๑๘ ตาบล”๑๘

๗) เรองงเหลอม เปนเรองทไมไดมาในคมภรมหาวงศโดยตรง แตคมภรมงคลตถทปนไดอางวาปรากฏในคมภรฎกามหาวงศมเนอความยอวา ในกาลแหงพระกสสปสมมาสมพทธเจา งเหลอมตวหนงไดฟงเสยงทองอายตนกถาในคมภรอภธรรมของภกษ เมอตายแลวไดไปเกดใน

สวรรค ในสมยพระพทธเจาของเรา หลงจากทพระองคปรนพพานแลว ไดมาเกดเปนพราหมณ แลวบวชเปนอาชวกชอชนโสณะ ไดอยประจาตระกลของพระนางธรรมาซงเปนพระอครมเหสของพระเจาพนทสาร ขณะนน พระนางกาลงทรงพระครรภพระเจาอโศก เขาไดเปนผทานายพระลกษณะของพระกมารแดพระเจาพนทสารและพระนางธรรมาเทว ภายหลงเมอ

๑๖ มหามกฏราชวทยาลย, มงคลตถทปน แปล เลม ๔, หนา ๒๔. ๑๗ มหามกฏราชวทยาลย, มงคลตถทปน (ทตโย ภาโค), หนา ๒๑๒. ๑๘ มหามกฏราชวทยาลย, มงคลตถทปน แปล เลม ๔, หนา ๒๖.

๑๗๐

พระเจาอโศกไดเสวยราชสมบตไดทรงสกการะแกชนโสณะ เขาไดพบกบพระอสสคตตเถระและไดฟงอายตนกถาจงขอบวชแลวไดบรรลเปนพระอรหนต ในตอนทายเรอง คมภรมงคลตถทปน

กลาววา เรองงเหลอมมาในฎกาคมภรมหาวงศ (มหาวสฏกาย อชครวตถ)๑๙

๔.๑.๔ อทธพลตอคมภรสงคตยวงศ

คมภรสงคตยวงศ สงคตยวงศ แปลวา วงศแหงการสงคายนา สมเดจพระพนรตนวดพระเชตพนในรชกาลท ๑ (องคทเปนพระอาจารยสมเดจกรมพระปรมานชตชโนรส)

แตงขนเฉลมพระเกยรตยศ พระบาทสมเดจพระรามาธบด ศรสนทรมหาจกรบรมนารถ พระพทธยอดฟาจฬาโลก ตนฉบบแตงเปนภาษามคธ บอกเวลาในการแตงวา แตงเมอ พ.ศ. ๒๓๓๒ เนอหาวาดวยการสงคายนาพระธรรมวนย เรมแตปฐมสงคายนา สงคายนาครงท ๒-๓ จนถง

พระพทธศาสนาไดมาจากลงกามาประดษฐานมนคงอยในประเทศไทย และมเรองพระราชพงศาวดารททรงทะนบารงพระพทธศาสนาในลานนาไทย และในสยามประเทศตงแตกรงสโขทยเปนราชธาน จนถงกรงรตนโกสนทรเปนหนงสอแนวพทธศาสนประวตกบพงศาวดารบานเมอง

ประกอบกน มลกษณะการนาเสนอเนอหาหลายแหงอางองคมภรมหาวงศ สวนมากเปนการนาเนอความทเปนคาถามาเรยบเรยงเปนสานวนรอยแกวแลวยกคาถาบางแหงขนมาอางอง เชน กลาววา “เตน วตต มหาวเส....” แปลวา “เหตนน พระโบราณาจารยจงกลาวไวในคมภรมหาวงศวา...” เนอหาทคมภรสงคตยวงศไดนามาจากคมภรมหาวงศ มดงน

๑) เรองปฐมสงคตกถา ปฐมสงคตกถาวาดวยเรองพระมหากสสปเถระประชมพระสงฆ ๕๐๐ ทาสงคายนาครงแรก คมภรสงคตยวงศไดนาคาถาจากคมภรมหาวงศมาอางองหลายแหงวา

“เตน วตต มหาวเส สตตสตสหสสาน เตส ปาโมกขภกขโว เถโร มหากสสโป จ สงฆตเถโร ตทา อห

สรรธาตกจจาน สตถ เถโรป กรยาต คาแปล เหตนน พระโปราณาจารยเจากลาวไวในคมภรมหาวงศวา

กาลครงนน พระมหากสสปเถรเจาเปนสงฆเถระผเฒา เปนประธานแกภกษทงหลาย ๗ แสน พระเถระเจา

ไดทากจของพระสรระธาตแหงสมเดจพระศาสดาเจา”๒๐

๑๙ มหามกฏราชวทยาลย, มงคลตถทปน (ทตโย ภาโค), หนา ๓๑๔ ๒๐ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๓

สงคตยวงศ, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, ๒๕๔๔), หนา ๑๖, คาแปลของคมภร

๑๗๑

ในคาถาน สองบาทคาถาวา “สรรธาตกจจาน สตถ เถโรป กรยา” แตกตางจากเนอความในคมภรมหาวงศทใชเปน “สตถ สรรสารร- ธาตกจจาน การย”

อกแหงหนง “เตน วตต มหาวเส

อาสาฬหสกกปกขมห สกกปกขตถตตถกา

อปาคม ราชคห สมปณณจตปจจย

ตตเถว วสสปคตา เต มหากสสปาทโย เถรา ถรคณเปตา สมพทธปตถโกวทา วสสาน ปฐม มาส สพพเสนาสเนสป กาเรตวา ปฏสงขาร วตวา อชาตสตตโนต”

คาแปล เหตดงนนพระโปราณาจารยเจาจงกลาวไวในคมภรพระมหาวงศวา ในอาสาฬหศกลปกษ เปนศกลปกษดถ พระเถระทงหลาย พากนไปสเมองราชคฤหอนสมบรณดวยจตปจจย พระเถระเจา

ทงหลายพากนเขาวรรษาในเมองราชคฤห พระเถระเจาทงหลายนน พระมหากสสปเถระเจาเปนอาทเปนผทรงคณมนคง เปน ผฉลาด เปนองคทสมเดจพระสมพทธเจายกยองแลว ในฤดฝน

เดอนตนไดพากนทาการขวนขวายในเสนาสนะทงปวงแลทาการ ปฏสงขรณแลวกไดทลถวายพระพรแดสมเดจพระเจาอชาตสตตราช”๒๑

ในคาถานคาวา สมพทธปตถโกวทา ในคมภรมหาวงศเปน สมพทธมตโกวทา

สองบาทคาถาวา กาเรตวา ปฏสงขาร วตวา อชาตสตตโน ในคมภรมหาวงศเปน กาเรส

ปฏสงขาร วตวานาชาตสตตโน อกแหงหนง “เตน วตต มหาวเส

เถราน สปญตต อาส ตตถ มหารห

ตสม มณฑปมชฌมห ปรตถาภมขมตตม ธมมาสน สปญตต อโหส สคตารห ราชา โรจย เถราน กมม เม นฏฐต อต

คาแปล เหตดงนน พระโปราณาจารยเจากลาวไวในพระคมภรมหาวงศวา

ตาง ๆ ทนามาศกษาในงานวจยน ผวจยจะคงไวตามตนฉบบเดมทกฉบบ, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม

ภาโค, หนา ๑๒. ๒๑ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๓

สงคตยวงศ, อางแลว, หนา ๒๐, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๓.

๑๗๒

เถรอาสนอนจกแตงตงอยางงดงามเปนมหารหะ ไดประดษฐาน อยในทามกลางมณฑป เบองหนาตรงทศตะวนออกอนเปนอดมทศ

ธรรมาสนทจดแตงตงอยางงามควรเปนสคตารหะ พระราชาเจา ไดบอกแกพระมหาเถระทงหลายใหทราบแลววาการงานทโยมทา สาเรจแลว”๒๒

ในคาถานมแปลกกนเลกนอย คอ สองบาทคาถาวา ตสม มณฑปมชฌมหปรตถาภมขมตตม คมภรมหาวงศเปน ตสม มณฑปมชฌสม ปรตถามขมตตม และคาวา “กมม เม” ในคมภรมหาวงศเปน “กมม โน” อกแหงหนง

“เตนาห โปราณา

มหากสสตเถโร จ วนย ปจฉต สย

สมมนปาลตเถโร จ วสชเชต ตเถว จ

คาแปล เหตนน พระโปราณาจารยเจาจงกลาวคาถาวาพระมหากสสปเถระเจา ไดสมมตเพอจะถามพระวนยดวยตนเอง พระอบาลเถระเจาก

สมมตตนเพอจะวสชนาดวยตนเหมอนกน”๒๓ คาถานดดแปลงจากคาถาในคมภรมหาวงศวา

“มหาเถโร สกตตาน วนย ปจฉต สย

สมมนนปาลเถโร จ วสสชเชต ตเมว ต”

๒) เรองทตยสงคตกถา ทตยสงคตกถาวาดวยเรองพระยสเถระประชมพระอรหนต ๗๐๐ ทาสงคายนาครงท ๒ คมภรสงคตยวงศไดคดลอกคาถามาจากคมภรมหาวงศ ๑ แหงโดยเรยกผประพนธ

คมภรมหาวงศวาพระโบราณาจารย ดงน “เตนาห โปราณา

อตเต ทสเม วสเส กาลาโสกสส ราชโน

สมพทธปรนพพานา เอว วสสสต อห ตทา เวสาลกา ภกข อเนกา วชชปตตกา

ทส วตถน ทเปส กปปนตต อลชชโน”

๒๒ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๓

สงคตยวงศ, หนา ๒๐, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๔. ๒๓ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๓

สงคตยวงศ, หนา ๒๒, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๔.

๑๗๓

คาแปล เหตนน พระโบราณาจารยจงกลาวคาถาวา ในปท ๑๐ แหงรชกาลของพระเจากาลาโศกลวงแลว ตง

แตพระพทธองคปรนพพานมาได ๑๐๐ ปพอด ครงนนมภกษ ชาวเมองเวสาลเปนอนมากเปนชาตวชชบตรพวกอลชช ไดสาแดงวตถทงหลาย ๑๐ ทไมควรวาควร” ๒๔

คาถาทนามาอางองน ผประพนธคมภรสงคตยวงศไดนาคาถาในคมภรมหาวงศมาอาง แตไดตดเนอหาบางสวนเกยวกบรายละเอยดของวตถ ๑๐ ประการออกไป จงไมระบคาวา มหาวเส กากบไว ๓) เรองตตยสงคตกถา

เรองตตยสงคตกถาวาดวยเรองพระโมคคลลบตรตสสเถระประชมพระอรหนต ๑,๐๐๐ ทาสงคายนาครงท ๓ คมภรสงคตยวงศไดคดลอกคาถามาจากคมภรมหาวงศหลายแหง คอ

“เตนาห โปราณา

วนทสารปตตา อเหส สต เอโก ภวสสต

อโสโก อาส เตส ต ปญเตโช มหทธโก คาแปล เหตนนพระโปราณาจารยเจากลาวคาถาประพนธไวในคมภรพระมหาวงศ

วา พระราชบตรของพระเจาพนทสารม ๑๐๑ องค ครงนน พระเจาอโศกราชมบญทรงเดชทรงฤทธกวาพระกมารเหลานน”๒๕ อกแหงหนง ตอนพรรณนาคณของพระโมคคลลบตรตสสเถระ ผประพนธคมภร

สงคตยวงศไดยกคาถาบางสวนในคมภรมหาวงศมาอางองโดยปรบสานวนเลกนอยวา “เตนาห โปราณา

............................. .............................

............................. ............................. อคคว ปากโฏ อาส จนโทว สรโย จ โส โลโก ตสส วโจ มญ สมพทธสส วโจ วย”

๒๔ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๓

สงคตยวงศ, หนา ๒๖, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๖

๒๕ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร

เลม ๓ สงคตยวงศ, หนา ๒๙, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๓

๑๗๔

คาแปล เหตนนพระโปราณาจารยเจากลาวประพนธไวในคมภรพระมหาวงศวา ............................. .............................

............................. ............................. พระผเปนเจาปรากฏโพลงดงแสงเพลง ถามดงนนกดงพระจนทร พระอาทตย ชาวโลกจงมความสาคญมนหมายพากนนบถอ

ถอยคาของพระผเปนเจาราวกะวาพระพทธพจนฉะนน๒๖ ในคมภรมหาวงศมเนอความแตกตางกนเลกนอยวา “อตว ปากโฏ อาส

จนโทว สรโยว โส” อกแหงหนง คาถาวา

“สทธ ภกขสหสเสน รกขยา โสกราชโน อย นวห มาเสนห ธมมสงคต นฏฐตา

คาแปล การทาสงคตครงนไดพระเจาอโศกเปนอารกขา ภกษทงพน

๙ เดอนสาเรจบรบรณ”๒๗ ในบาทแรกของคาถาน คมภรมหาวงศใชเปน “เอว ภกขสหสเสน” จะเหนไดวาผแตงคมภรสงคตยวงศไดเปลยนสานวนเพยงเลกนอย

ตอนทพระโมคคลลบตรตสสเถระสงพระสมณทตไปเผยแผพระพทธศาสนาในประเทศตาง ๆ และประวตพระมหนทเถระ คมภรสงคตยวงศไดอางองคมภรมหาวงศ ๑๑ แหง โดยใชคาวา “เตน วตต มหาวเส” บาง “วตตป เจต มหาวเส” บาง โดยคดลอกคาถามาจากบทท ๑๒ และบทท ๑๓ ของคมภรมหาวงศประมาณ ๖๘ คาถา๒๘ ซงเปนตอนทม

การอางองคาถาในคมภรมหาวงศมากทสด ผแตงคมภรสงคตยวงศไดแกไขสานวนคาถาบางแหงใหสนลงบางแหงปรบแกเพยงเลกนอยแลวแตงสานวนรอยแกวสลบไปมากบคาถาทยกมาอางองจนกระทงจบตอน ตวอยางเชน

“เตน วตต มหาวเส เถโร โมคคลลปตโต โส ชนสาสนโชตโก นฏฐาเปตวาน สงคต เปกขมาโน อนาคต

๒๖ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร

เลม ๓ สงคตยวงศ, หนา ๓๐ - ๓๑, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๖

๒๗ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร

เลม ๓ สงคตยวงศ, หนา ๓๔, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๔๗

๒๘ ดรายละเอยดใน ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรม

สมยรตนโกสนทร เลม ๓ สงคตยวงศ, หนา ๓๕ – ๔๗, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา

๘๑ - ๘๘

๑๗๕

สาสนสส ปตฏฐาน ปจจนเตส อเปกขย เปเสส กตตเก มาเส เต เต เถเร ตห ตห

เถร กสมรคนธาร มชฌนตกมเปสย ปตฏฐาเปห ตตเถว รฏฐสม สาสน อต”๒๙ ในคาถาเหลาน คมภรมหาวงศไดกลาวถงรายชอพระสมณทตครบทงหมด แต

ผแตงคมภรสงคตยวงศไดตดรายชอพระสมณทตองคอน ๆ ออกไปแลวเพมสองบาทคาถาสดทายเขามาแทน ๔) เรองจตตถสงคตกถา

เรองจตตถสงคตกถาวาดวยพระมหนทเถระประชมพระอรหนตทงหลายทาสงคายนาครงท ๔ คมภรสงคตยวงศอางคมภรมหาวงศโดยใชคาวา “เตน วตต มหาวเส” จานวน ๔ แหง และไดคดลอกคาถามาจากคมภรมหาวงศโดยแกไขสานวนเลกนอย เชน

“เตน วตต มหาวเส ตมตถ จนตต รญา เถโร ญตวา ตมพรว สโณห มย มหาราช ธมมราชสส สาวกา

ตเวว อนกมปาย ชมพทปา อธาคตา คาแปล เหตนนพระโปราณาจารยเจาจงกลาวไวในคมภรพระมหาวงศวา เมอพระราชาคานงเหตการณอย พระเถระเจาครนทราบแลว กถวายพระพรวา ขาแตพระมหาราชเจา ขอพระองคจงทราบเถดวา

อาตมาเปนสาวกของพระเจาธรรมราชแล อาตมภาพมาจากชมพทวป เพอจะใหสาเรจความประสงคของพระองค”๓๐ ในคาถาน สองบาทคาถาแรกไมปรากฏในคมภรมหาวงศ แตผแตงคมภรสงคต

ยวงศไดสรปความในคมภรมหาวงศแลวแตงขนใหม และคาวา “สโณห มย” ในคมภรมหาวงศเปน “สมณา มย”

๕) เรองปญจมสงคตกถา

ปญจมสงคตกถาวาดวยพระภกษสงฆประชมกนสาธยายพระธรรมวนยแลยกขนสใบลานเปนสงคายนาครงท ๕ คมภรสงคตยวงศไดคดลอกคาถามาจากคมภรมหาวงศบางแหง และมการแกไขเลกนอย ดงน

๒๙ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๓

สงคตยวงศ, หนา ๓๕, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๘๑ - ๘๒ ๓๐ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๓

สงคตยวงศ, หนา ๔๙ - ๕๐, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๘๙

๑๗๖

“ปฏกตตยปาลจ ตสส อฏฐกถจ ต

มขปาเฐน อาเนส สพเพ ภกข มหามต

คาแปล ภกษทงปวงลวนเปนมหามตมความรมาก

ไดพากนทรงจาและนาพระบาลปฎกไตร และพระ อรรถกถามาแลวโดยมขปาฐ”๓๑ คาถานในคมภรมหาวงศแตกตางกนเลกนอยดงคาถาวา

“ปฏกตตยปาฬจ ตสสา อฏฐกถาป จ

มขปาเฐน อาเนส ปพเพ ภกข มหามต

อกแหงหนงวา “วฏฏคามณ อภโย ลงการชช อการย

อต ทวาทสวสสาน ปจ วสสาน อานโต คาแปล ฝายพระยาวฏฏคามณอภยไดเสวยราชยในลงกาทวป ได ๑๒ ป ดงน ไดนาคอบารงพระศาสนามา ๕ ป”๓๒

ในคมภรมหาวงศกลาวไววา

“วฏฏคามณ อภโย ราชา รชชมการย อต ทวาทสวสสาน ปจมาเสส อาทโต”

คาแปล ฝายพระยาวฏฏคามณอภยเสวยราชยได ๑๒ ป กบ ๕ เดอน

นบแตครงแรก” จะเหนไดวาเนอความในคมภรสงคตยวงศกบคมภรมหาวงศขดแยงกน ตามคมภรสงคตยวงศพระยาวฏฏคามณอภยเสวยราชยได ๑๒ ป ไดบารงพระพทธศาสนา ๕ ป สวน

ในคมภรมหาวงศพระองคเสวยได ๑๒ ป กบ ๕ เดอน เมอตรวจสอบกบคมภรวงสตถปปกาสน มหาวงสฎกา ทานอธบายวา อต ทวาทสวสสาน ปจมาเสส อาทโตต เอว วตตปปกาเรน โส ราชา ทตยอภเษกโต โอร ทวาทส วสสาน จ อาทโต ปจส มาเสส จ รชช การยต อตโถ” แปลอธบายความไดวา พระราชานนทรงเสวยราชย ๑๒ ป นบแตการอภเษก

ครงท ๒ และ ๕ เดอน (ททรงเสวยราชย) นบแตครงแรก ดงนน ความหมายของคาถานในทงสองคมภรจงแตกตางกนมาก

๓๑ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๓

สงคตยวงศ, หนา ๕๙, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๓๕

๓๒ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม

๓ สงคตยวงศ, หนา ๕๙, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๓๖

๑๗๗

๖) เรองปฏกตตยเลขนา

เรองการจารพระไตรปฎกลงในใบลานเปนสงคายนาครงท ๖ พระพทธโฆษาแปลธรรมลงกา คมภรสงคตยวงศไดคดลอกคาถามาจากคมภรมหาวงศแหงเดยวความวา

“เตนาห โปราณา

โพธมณฆลสมปมห ชาโต พราหมณมาณโว วชชาสปปกลาทห ตส เวเทส ปารค อปสมปาทยตวา โส อคคณห ปฏกตตย อคคว ปากโต อาส จนโทว สรโยว โส

พทธสส วย คมภร โฆสตตาน วยากร พทธโฆโสต โส โหต พทโธ วย มหตเล

คาแปล เหตนน พระโบราณาจารยเจาจงกลาวเปนคาถาไววา

โพธมณฑลสมปมห เปนอาทวา มพรหมณมาณพไดเกดแลว ในสถานทใกลแตพระโพธมณฑล ไดคมภรไตรเพท รจบ มวชาศลปะกลเปนตน ฯลฯ พระผเปนเจานนทรงอาการอนกกกอง

ลกซงราวกบสมเดจพระพทธเจาซงปรากฏคณนามวาพระพทธโฆสะ ดงนราวกบองคสมเดจพระชนสหพทธเจา (ครงเสดจอย)ในพนแผนดน กปานกน”๓๓

คาถาท ๑ และท ๓ ทานไดนามาจากคมภรมหาวงศบทท ๓๗ ขอ ๒๑๕ และขอ ๒๒๔ โดยไดแกไขเลกนอยดงเนอความคาถาในคมภรมหาวงศวา

“โพธมณฆลสมปมห ชาโต พราหมณมาณโว

วชชาสปปกลาเวท ตส เวเทส ปารค ............................. ............................. ............................. .............................

พทธสส วย คมภร- โฆสตตา น วยากร

พทธโฆโสต โฆโส ห พทโธ วย มหตเล”๓๔ คาแปล พราหมณหนมคนหนงเกดในสถานทใกลกบโพธมณฑล

เปนผรวชา รศลปะ และวชากล เรยนจบไตรเพท

๓๓ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๓

สงคตยวงศ, หนา ๖๒ - ๖๓, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๘๘ -๒๘๙

๓๔ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๘๘ -๒๘๙

๑๗๘

............................. .............................

............................. .............................

เพราะทานประกาศธรรมไดลกซงดจการประกาศธรรมของพระพทธเจา มวลปราชญจงขนานนามทานวา พทธโฆสะ แทจรง พทธโฆสะ เปนประดจพระพทธเจายงประทบอยบนพนแผนดนทเดยว

๗) เรองสตตมธมมวนยสงคหะ เรองนวาดวยการกระทาอรรถวรรณนา คอแตงคมภรฎกาอธบายเนอความอรรถกถานบเปนสงคายนาครงท ๗ คมภรสงคตยวงศไดเรยบเรยงเนอหาจากคมภรมหาวงศบทท

๗๖ โดยกลาวถงพระเจาปรกกมพาหโปรดใหพระมหากสสปเถระทาอรรถวรรณนาพระไตรปฎก และการแตงคมภรฎกา๓๕ แตมขอทควรสงเกตคอ พระเจาปรกกมพาหองคทโปรดใหเขยนคมภรอรรถกถาและคมภรฎกานนทรงครองราชยประมาณ ป ๑๙๕๓๓๖

๘) เรองลงกาทปราชวงศ เรองนคมภรสงคตยวงศพรรณนาความไวในปรเฉทท ๓ ลงกาทปราชวงศวาดวย

การประดษฐานพระพทธศาสนาในลงกาทวป พรรณนาความตงแตพระมหนทเถระใหสามเณรสมนะไปเชญพระรากขวญเบองขวาจากดาวดงสมาสลงกาทวป พระสงฆมตตาเถรเชญพระโพธพฤกษมาสลงกา พระมหนทเถระเขาสพระนพพาน เรองประดษฐานพระทนตธาตเบองขวา เรองพระนลาฏเสดจมาลงกา เรองสรางหมยงคณสถป เรองสรางพระมรจจเจดย เรองสราง

โลหปราสาท เรองสรางพระสวรรณมาลกเจดย เรองโปฏฐการฬหสงคตคอพระอรหนต ๗๐๐ องคจารพระพทธวจนะขนสใบลาน และเรองราชวงศกถาและประดษฐานพระศาสนา เรองเหลานคมภรสงคตยวงศไดนาเอาคาถาในคมภรมหาวงศมาเรยบเรยงดวยสานวนรอยแกวแลว

ยกคาถาบางบทขนมาอางเปนระยะสลบกนไปตลอดปรเฉท บางคาถากมการปรบเปลยนเลกนอย เชน “ตสสจจเยน กนฏโฐ โส อตตโย อต วสสโต

มฏฏสวสส ภปสส ปตโต รชชมการย คาแปล เมอพระราชาเทวานมปยดสเสดจลวงลบไปแลวนน

พระกนษฐาปรากฏพระนามวาอตตยะเปนราชบตร

๓๕ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๓

สงคตยวงศ, หนา ๗๕, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๐๗ ๓๖ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๓๐๖

๑๗๙

พระภปมฏฏสวะไดเสวยราชย๓๗ ในคมภรมหาวงศเปน

“ตสสจจเย ต กนฏโฐ อตตโย อต วสสโต ราชปตโต อปตต ต รชช กาเรส สาธก”๓๘ คาแปล เมอพระเจาเทวานมปยตสสะนนสวรรคต

พระราชโอรสทรงพระนามวาอตตยะผเปนพระกนฏฐภาดาของพระองค ไดเสวยราชสมบตซงปราศจากพระราชโอรส (สบทอด) นนอยางด จากนนไดเรยบเรยงเปนรอยแกววา “ในปท ๘ แหงการมชยของพระราชาอ

ตตยราชนน พระเถระเจามหามหนทผทาเกาะลงกาใหเจรญสานกอย ณ เจตยบรรพต

ภายในพรรษา เสดจปรนพพาน ณ วนดถท ๘ ศกรปกษของเดอนอสสยชมาส อนประกอบดวยฤกษอสสยช”๓๙ เหตการณนเรยบเรยงจากบทท ๒๐ แหงคมภรมหาวงศ เรองการสรางปราสาทไดอางองคมภรมหาวงศวา “มหาวสาทส วตต”๔๐ แปลวา เรองนมกลาวไวใน

คมภรทงหลายมคมภรมหาวงศเปนตน เรองอน ๆ ไดมการเกบความจากคาถาในคมภรมหาวงศมาเรยบเรยงจนจบปรจเฉท

๙) เรองพระพทธทนตธาตไปประดษฐานในประเทศตาง ๆ กลาวถงพระวามทนตธาตไปประดษฐานในลงกาทวป ในคมภรมหาวงศกลาวแตเพยงวา “ในปท ๙ แหงรชสมยของพระเจาสรเมฆวรรณ โอรสของพระเจามหาเสนะ มนางพราหมณคนหนงนาพระธาตเขยวแกวของพระพทธเจาจากแควนกาลงคะมาไวทลงกาทวป

พระเจาแผนดนทรงรบพระธาตเขยวแกวตามวธททานบรรยายไวในทาฐาธาตวงศ”๔๑ คมภรสงคตวงศไดกลาวอนปพพกถา เลาความเปนมาของพระทนตธาตแตเรมตน และกลาวถงทนตกมารพระโอรสของพระเจาคหสวะผครองทนตปรนคร หนภยสงครามพรอมกบพระชายานา

พระทนตธาตไปยงลงกาทวป แตคมภรสงคตยวงศเรยกพระนามกษตรยลงกาวา กตตสรเมฆ ซงเปนพระนามทไมตรงกนความวา ”ตถา กร มหาเสนรโญ ปตโต กตตสรเมโฆ นาม

๓๗ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๓

สงคตยวงศ, หนา ๘๕, มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๔๐. ๓๘ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๔๐.

๓๙ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม

๓ สงคตยวงศ, หนา ๘๕. ๔๐ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๓

สงคตยวงศ, หนา ๑๐๑. ๔๑ มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๗๘.

๑๘๐

ราชา นวพพสสาภเสโก อโหส ครงนน พระราชาทรงพระนามวากตตสรเมฆ พระราชบตรของพระมหาเสนราชอภเษกได ๙ ป”๔๒

๑๐) เรองพระพทธทตตะกบพระพทธโฆษาจารย กลาวถงประวตพระพทธทตตะและพระพทธโฆษาจารยวาเปนผมชอเสยงขนชอลอชาในชมพทวป และวาในพระเถระทง ๒ องคนน พระพทธทตตาจารยไดไปลงกาทวป ได

รอยกรองพระคมภร ๓ คมภร คอชนาลงการ ๑ ทนตธาตนทาน ๑ โพธวงศ ๑ แลวกกลบ ขณะพระพทธโฆษเถระเดนทางไปแปลสหลภาษาทเกาะลงกาแลวนาพระธาตมาประดษฐานไวในชมพทวป๔๓มาก เมอทานมาในชมพทวปไดทาคมภรคออภธรรมาวตาร ๑ กบอตตรวนจฉย ๑ มธรตถวลาสน ๑ อรรถกถาพทธวงศ ๑ สวนพระพทธโฆษาจารยเมอไปเกาะลงกาเพอ

แปลคาพระพทธศาสนาจากสงหลภาษาไดพบกบพทธทตตาจารยในกลางทะเล และทานไดแปลคาสอนทพระหนทเถระเจาไดรวบรวมกลาวไวในสงหลภาษามาเปนภาษามคธดงปรากฏในพทธโฆษาจรยนทานสบ ๆ กนมา๔๔ ในคมภรมหาวงศกลาวถงกาเนดพระพทธโฆษาจารยไว

มากกวาคมภรสงคตยวงศแตไมมประวตพระพทธทตตะ คมภรสงคตยงศคงจะนามาจากคมภรชนาลงการซงเปนผลงานของพระพทธทตตะ

๔.๑.๕ อทธพลตอคมภรปฐมสมโพธ

คมภรพระปฐมสมโพธกถา เปนหนงสอแสดงประวตพระพทธเจาโดยละเอยด พระปฐม

สมโพธกถา ม ๒ สานวน คอ สานวนท ๑ ม ๒๒ ปรจเฉท ไมปรากฏชอผแตง สถานทแตง และเวลาทแตง เปนสานวนเกา สานวนท ๒ ม ๒๙ ปรจเฉท แตผแตงบอกไวทายเรองวาม ๓๐ ปรจเฉท ในฉบบอกษรไทยไมไดแบงเปนภาคจงลดเหลอ ๒๙ ปรจเฉท

สานวนท ๒ น สมเดจพระมหาสมณะเจา กรมพระปรมานชตชโนรสทรงนพนธโดยอาศยปฐมสมโพธภาษาบาลเกาสมยกรงศรอยธยาเปนแนว เมอ พ.ศ. ๒๓๘๗ ทรงพระนพนธตามคาอาราธนาของกรมหมนไกรสรวชต แตครงยงเปนกรมหมนนชตชโนรส และสาเรจบรบรณในวน

แรม ๔ คา เดอน ๗ ปมะเสง พ.ศ. ๒๓๘๘๔๕

๔๒ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๓

สงคตยวงศ, หนา ๑๒๔, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๗๔, หนา ๒๗๘. ๔๓ ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๓

สงคตยวงศ, หนา ๑๒๔, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๗๔, หนา ๒๗๘. ๔๔ ด ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร. วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม

๓ สงคตยวงศ, หนา ๑๒๗, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๘๘. ๔๕ สนท ตงทว, วรรณคดและวรรณกรรมศาสนา, (กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, ๒๕๒๗),

หนา ๒๐๑.

๑๘๑

การลาดบเนอหาของเรองเรมแตการววาหะของกษตรยศากยวงศ พระโพธสตวจตจากสวรรคชนดสต การประสตจากพระครรภ การทานายพระลกษณะ การไดรบราชาภเษก การ

เสดจออกบรรพชา การบาเพญทกกรกรยา นางสชาดาถวายขาวมธปายาส การผจญมาร การตรสร เปนตน จนถงการเสดจดบขนธปรนพพานและการอนตรธานของพระพทธศาสนา คมภรพระปฐมสมโพธกถามเนอหาหลายตอนทไดรบอทธพลจากคมภรมหาวงศโดยเฉพาะการ

ลาดบเรองในแตละปรจเฉทมลกษณะคลายกบเนอหาในคมภรมหาวงศปรจเฉทท ๓๐ ตอนสรางหองพระบรมสารรกธาต คมภรมหาวงศบรรยายหองพระบรมสารรกธาตไววา ในหองพระธาตนน พระเจาทฏฐคามณอภยทรงประดษฐานภาพตนพระศรมหาโพธไวตรงกลาง ตงพระพทธรปทองคาไว

ทศตะวนออกแหงตนพระศรมหาโพธ มรปทาวมหาพรหมประทบยนถอฉตรเงน ทาวสกกะประทบยนประทานนาอภเษกดวยสงขวชยตระ ปญจสขเทพบตรยนถอพณ กาฬนาคมนางนาคฟอนราหอมลอม มารมมอ ๑,๐๐๐ มอขชางพรอมดวยบรวาร ทศทเหลอ ๓ ทศ ตง

บลลงกมลคาอยางละโกฏเหมอนบลลงกทศตะวนออก ทรงปลาดพระแทนบรรทมมมลคา ๑ โกฏประดบดวยแกวนานาชนด ใหตนพระศรมหาโพธอยดานหวพระแทนบรรทม แลวรบสงใหสรางสถานททพระพทธเจาประทบ ๗ สปดาห ๗ แหง ในตาแหนงตาง ๆ โปรดใหสรางรปทาว

มหาพรหมทลอาราธนา การแสดงพระธรรมจกกปปวตตนสตร ยสกลบตรบรรพชา ภททวคคยบรรพชา การทรมานชฎล พระเจาพมพสารเสดจเขาเฝา การเสดจเขาสกรงราชคฤห การรบพระเวฬวน พระอสตมหาสาวก การเสดจไปกรงกบลพสด จงกรมแกวในกรงกบลพสด พระราหลกมารและพระนนทกมารบรรพชา การรบวดพระเชตวน ยมกปาฏหารยทโคนตน

มะมวง การแสดงอภธรรมในสวรรคชนดาวดงส ปาฏหารยเสดจลงจากเทวโลก สมาคมถามปญหาพระเถระ มหาสมยสตร ราหโลวาทสตร มหามงคลสตร สมาคมชางธนบาล การทรมานอาฬวกยกษ การทรมานองคลมาล การทรมานอปลาลนาคราช สมาคมปารายนกพราหมณ

การปลงพระชนมายสงขาร การรบสกรมททวะ การรบคผาสงควรรณ การเสวยนาใสสะอาด การเสดจดบขนธปรนพพาน เทวดาและมนษยพราราพน พระเถระถวายบงคมพระบาท การถวายพระเพลง พระเพลงดบ การถวายสกการะในสถานทถวายพระเพลง โทณพราหมณแบง

พระธาต รบสงใหสรางชาดกทชวนใหเกดความเลอมใสหลายชาดก โปรดใหสรางเวสสนดรชาดกไวอยางวจตรพสดาร ตงแตเมองสวรรคชนดสตจนถงโพธมณฑ ทาวมหาราช ๔ พระองค ประจาอย ๔ ทศ เทพบตร ๓๓ องค กมาร ๓๒ องค เสนาบดยกษ ๒๘ ตน บนเสนาบดยกษ ๒๘ ตน รปเทวดายนประนมมอ เทวดายนถอดอกไม เทวดายนถอหมอนาเตม

ถดนน เทวดาฟอนรา เทวดาประโคมดนตร เทวดายนถอกระจก เทวดายนถอกงดอกไม เทวดายนถอดอกประทมเปนตน เทวดาอกจานวนมาก กลมแหงรตนะทลาคา และแถวธรรมจกร แถวเทวดาถอพระขรรค เทวดาถอถาด บนเศยรเทวดามถาดนาหอมประมาณ ๕

ศอก

๑๘๒

แถวตะเกยงไสผาชนดสวางไสวอยตลอดเวลา บนมม ๔ มมททาดวยแกวผลกลาคา แตละมมมแกวมณขนาดใหญมม ๔ มม รบสงใหตงกองทอง กองแกวมณ กองไขมกและกองเพชรเปลง

ประกายสวางไสว บนฝาผนงแผนหนสมนขน รบสงใหประดบสายฟา๔๖สวางไสวไวทหองพระบรมธาต รบสงใหสรางรปทงปวงในหองพระบรมธาตอนงดงามนดวยทองบเปนแทง พระอนทคตตมหาเถระผไดอภญญา ๖ มปญญามากเปนประธานการกอสราง การลาดบเรองดงกลาวใน

คมภรสงคตยวงศและเนอหาในบทท ๓๐ ของคมภรมหาวงศมลาดบทอาจเทยบไดดงตารางตอไปน

ตารางท ๔.๑ เปรยบเทยบการลาดบเรองในคมภรสงคตยวงศกบคมภรมหาวงศ

ลาดบท มหาวงศ สงคตยวงศ

๑ ไมปรากฏ ววาหมงคลปรวรรต

๒ มรปทาวมหาพรหมประทบยนถอฉตรเงน ทาวสกกะประทบยนประทานนา

อภเษกดวยสงขวชยตระ

ดสตปรวรรต

๓ ไมปรากฏ คพภานกขมนปรวรรต

๔ ไมปรากฏ ลกขณปรคคาหกปรวรรค

๕ ไมปรากฏ ราชาภเษกปรวรรต

๖ ไมปรากฏ มหาภนกขมนปรวรรต

๗ ไมปรากฏ ทกรกรยาปรวรรต

๘ ไมปรากฏ พทธบชาปรวรรต

๙ มารมมอ ๑,๐๐๐ มอขชางพรอมดวย

บรวาร

มารวชยปรวรรต

๑๐ สถานททพระพทธเจาประทบ ๗ สปดาห ๗ แหง

อภสมโพธปรวรรต

๑๑ สถานททพระพทธเจาประทบ ๗ สปดาห ๗ แหง

โพธสพพญปรวรรต

๑๒ ทาวมหาพรหมทลอาราธนา พรหมชเฌสนปรวรรต

๑๓ การแสดงพระธรรมจกกปปวตตนสตร ธมมจกกปรวรรต

๑๔ ยสกลบตรบรรพชา ยสบรรพชาปรวรรต

๔๖ วสฏฐปปกาสน มหาวสฏกา อธบายวา หมายถง วชชกมาร.

๑๘๓

๑๕ ภททวคคยบรรพชา การทรมานชฎล

อรเวลคมนปรวรรต

๑๖ พระเจาพมพสารเสดจเขาเฝา การเสดจเขาสกรงราชคฤห การรบพระเวฬวน

อครสาวกบรรพชาปรวรรต

๑๗ การเสดจไปกรงกบลพสด กปลวตถคมนปรวรรต

๑๘ จงกรมแกวในกรงกบลพสด พมพาพลาปรวรรต

๑๙ พระราหลกมารและพระนนทกมาร

บรรพชา

สกยบรรพชาปรวรรต

๒๐ ไมปรากฏ เมตไตยพยากรณปรวรรต

๒๑ ไมปรากฏ พทธปตนพพานปรวรรต

๒๒ ยมกปาฏหารยทโคนตนมะมวง ยมกปาฏหารยปรวรรต

๒๓ การแสดงอภธรรมในสวรรคชนดาวดงส เทศนาปรวรรต

๒๔ ปาฏหารยเสดจลงจากเทวโลก เทโวโรหนปรวรรต

๒๕ ไมปรากฏ อครสาวกนพพานปรวรรต

๒๖ การปลงพระชนมายสงขาร การรบส

กรมททวะ การรบคผาสงควรรณ การเสวยนาใสสะอาด การเสดจดบขนธปรนพพาน เทวดาและมนษยพราราพน

พระเถระถวายบงคมพระบาท การถวายพระเพลง พระเพลงดบ การถวายสกการะในสถานทถวายพระเพลง

มหานพพานสตรปรวรรต

๒๗ โทณพราหมณแบงพระธาต ธาตวภชนปรวรรต

๒๘ พระอนทคตตมหาเถระผไดอภญญา ๖ มปญญามากเปนประธานการกอสราง

มารพนธปรวรรต

๒๙ ไมปรากฏ อนตรธานปรวรรต

จากตารางดงกลาวจะเหนไดวา การลาดบภาพและระบชอภาพเกยวกบพทธประวต

ไวในรชสมยของพระเจาทฏฐคามณอภยอนปรากฏในคมภรมหาวงศ สามารถใชเปนแนวทางในการสรางสรรคงานวรรณคดไดโดยงายโดยเฉพาะการผกโครงเรอง ดงนน การตงชอปรเฉทในสงคตยวงศจงไดรบอทธพลจากเนอหาของคมภรมหาวงศ

๑๘๔

๔.๒ อทธพลของคมภรมหาวงศตอประเพณไทย ในคมภรมหาวงศกษตรยลงกาไดทรงตงประเพณไวหลายอยาง บางอยางไดรบการเผยแพรมาถงสงคมไทยซงนบถอพระพทธศาสนาโดยผานคมภรสาคญตาง ๆ ของพระพทธศาสนา เมอไมมการศกษาคนควายอมไมสามารถสบทราบไดวาประเพณเหลานนม

ความเปนมาอยางไร ในทนจะศกษาประเพณทสนนษฐานวาไดรบอทธพลจากคมภรมหาวงศ โดยกาหนดขอบเขตเกยวกบประเพณบางอยางเฉพาะทพบในคมภรมหาวงศเทานน ไดแก (๔.๒.๑) ประเพณวนสาคญของพระพทธศาสนา (๔.๒.๒) ประเพณการสวดมนต (๔.๒.๓)

ประเพณการบชาพระสถปเจดย และ (๔.๒.๔) ประเพณการบชารอยพระพทธบาทดงจะศกษาตอไป

๔.๒.๑ ประเพณวนสาคญของพระพทธศาสนา

วนสาคญของพระพทธศาสนาเปนวนทพทธศาสนกชนกาหนดใหมกจกรรมทาง

ศาสนาเพอราลกถงเหตการณสาคญอนเนองดวยพระพทธศาสนา ไดแกวนมาฆบชา วนวสาขบชา วนอฏฐมบชา และวนอาสาฬหบชา วนมาฆบชานนไมพบหลกฐานในคมภรมหาวงศ และเปนททราบกนวาเพงเกดขนในแผนดนพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว๔๗ และวนอฏฐม

บชา ซงเปนวนคลายวนถวายพระเพลงพระพทธเจาในวนแรม ๘ คา เดอน ๖ กไมปรากฏวาเปนวนสาคญในคมภรมหาวงศ สวนวนสาคญทถอปฏบตสบมาชานานซงปรากฏในคมภรมหาวงศนน ไดแก วนวสาขบชา และวนอาสาฬหบชา

๑) วนวสาขบชา วนวสาขบชา คอ วนเพญเดอน ๖ พระจนทรเสวยวสาขฤกษ จดเปนวนคลายวน

ประสต ตรสร และปรนพพานของพระพทธเจา เนอหาในคมภรมหาวงศกลาววา “พระชนเจาผมพระเนตร ๕ ดวง ทรงประกาศพระศาสนาตลอด ๔๕ ปไมมใครเสมอเหมอน ทรงบาเพญ

กจทงปวงเพอสตวโลกจนครบถวน พระองคผทรงเปนดจประทปแกวของชาวโลกเสดจดบขนธปรนพพานในวนเพญเดอน ๖ (วสาขะ) ระหวางตนสาละทงคอนประเสรฐ ใกลกรงกสนารา”๔๘ เชอวาไดรบอทธพลจากคมภรมหาวงศ ซงในคมภรมหาวงศนนปรากฏหลกฐานวาม

การบชาเนองในวนวสาขบชามาตงแตรชสมยของพระเจาทฏฐคามณอภย และไดรบการปฏบตเปนพธสบเนองในหมพทธศาสนกชนตลอดมา

๔๗ พระบาทสมเดจพระจลจอมเหลาเจาอยหว, พระราชพธสบสองเดอน เลม ๑, พมพครงท

๑๙, (กรงเทพมหานคร : องคการคาของ สกสค., ๒๕๕๐), หนา ๑๒๓ – ๑๒๔. ๔๘ พระมหานามเถระ, คมภรมหาวงศ ภาค ๑, แปลโดย สเทพ พรมเลศ,

(พระนครศรอยธยา : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓), หนา ๑๙.

๑๘๕

เนอหาในคมภรมหาวงศกลาวถงการตรสรของพระพทธเจาวา “พระมหามนโคตมพทธเจานนทรงบรรลพระสมโพธญาณอนสงสดในวนเพญเดอน ๖ (พระจนทรเสวยวสาขฤกษ) ณ

โคนตนพระศรมหาโพธ ตาบลอรเวลา แควนมคธ๔๙ เหตการณสาคญทนาจะเปนเหตใหเกดเปนวนสาคญทางพระพทธศาสนาขนในประเทศศรลงกานนนาจะเปนเพราะเกดเหตการณสาคญขนหลายครงในวนเพญเดอน ๖ นบตงแตพระพทธศาสนาเขาไปประดษฐานหยงรากลงใน

ประเทศศรลงกา ซงคมภรมหาวงศกลาววา พระพทธเจาเสดจไปของโปรดพญานาคชอมณอกขะ ทแมนากลยาณประเทศศรลงกา ตรงกบวนเพญเดอน ๖๕๐ ในวนเพญเดอน ๖ (วสาขะ) เชนกนทพระเจาเทวานมปยตสสะ พระสหายของพระเจาอโศกทรง ทรงอภเษกพระองคเองเปนครงท ๒ ทามกลางมหรสพเฉลมฉลองทวทกแหงในลงกา๕๑ ครนถงรชกาล

ของพระเจาทฏฐคามณ วนวสาขบชาไดกลายเปนวนนกขตตฤกษ ดงความในคมภรมหาวงศวา “ถงวนวสาขนกขตตฤกษในดถเพญเดอน ๖ พระเจาทฏฐคามณอภยทรงเรมกอสรางพระมหาสถป”๕๒ และในรชกาลนเองทรงจดพธวสาขบชาเปนพธใหญ ๒๔ ครง เทากบปทไดทรง

ครองราชสมบตลงกา๕๓ ตอมา ในรชกาลของพระเจาภาตกาภยหรอภาตกราช พระองคโปรดใหจดพธวสาขบชาเปนการใหญ ๒๘ ครงเทากบปททรงครองราชย ๕๔ ในรชกาลของพระเจาวสภะ ทรงจดพธวสาขบชา ๔๔ ครงเทากบปททรงครองราชย๕๕ ในรชกาลอน ๆ ตอมาทม

การจดพธวสาขบชาไดแก รชกาลของพระเจาโวหารตสสราช รชกาลของพระเจาเมฆวณณาภย รชกาลของพระเจาเชฏฐตสสะ ครนถงรชกาลของพระเจาโมคคลลานะท ๓ วนวสาขบชายงคงถอเปนจารตราชประเพณ ในรชกาลของพระเจาเสนะท ๒ โปรดใหเขยนพระราชพธเปนจารตประจาป และทรงเลนวสาขกฬารวมกบคนยากจน ทาใหวนวสาขบชากลายเปนประเพณ

พนเมองของชาวลงกา วนวสาขบชาทปรากกฏเปนวนสาคญทางศาสนาในประเทศไทยปรากฏความในพระพระราชนพนธราชพธสบสองเดอน ในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหววา

กการทถอวาพระจนทรเพญเสวยฤกษวสาขะเปนนกขตฤกษทควรประกอบการบชาใหญในพระรตนตรยซงถอกนอยในเมองทนบถอพระพทธศาสนามาแตโบราณนน จะใหไดความชดวาตงแตพระพทธศาสนาไดมาประดษฐานในแผนดนสยามแลว คนทงปวงไดทาการบชานนมา

๔๙ พระมหานามเถระ, คมภรมหาวงศ ภาค ๑, แปลโดย สเทพ พรมเลศ,

(พระนครศรอยธยา : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓), หนา ๓. ๕๐ เรองเดยวกน, หนา ๑๒. ๕๑ เรองเดยวกน, หนา ๑๐๘. ๕๒ เรองเดยวกน, หนา ๒๕๐. ๕๓ เรองเดยวกน, หนา ๒๘๕. ๕๔ เรองเดยวกน, หนา ๓๐๙. ๕๕ เรองเดยวกน, หนา ๓๒๕.

๑๘๖

แตเดมหรอไมไดทากไมมปรากฏชดเจนในทแหงใด จนถงกรงสโขทย จงไดความตามหนงสอทนางนพมาศแตงนนวา “ครนถงวสาขบชา สมเดจพระเจาแผนดนและราชบรรกษฝายหนาฝายใน

ทงอาณาประชาราษฎรทวทกนคมคามชนบทกประดบพระนครและพระราชวงขางหนาขางในจวนตาแหนงทาวพระยา พระ หลวง เศรษฐชพราหมณ บานเรอน โรงราน พวงแพ ชนประชาชนชายหญงลวนแตงโคมประทปชวาลาสวางไสวหอยยอยพวงบปผชาต ประพรมเครองส

คนธรสอทศ บชาพระรตนตรยสนสามทวาราตร ... และมคาสรรเสรญวา “อนพระนครสโขทยราชธานถงวนวสาขนกขตฤกษครงใด กสวางไสวไปดวยแสงประทปเทยนดอกไมเพลง แลสลางสลอนดวยธงชายธงประดากไสวไปดวยพวงดวงดอกไมกรองรอยหวยแขวนหอมตลบไปดวยกลนสคนธรส รวยรน เสนาะสาเนยงพณพาทย ฆองกลองทงทวาราตร มหาชนชายหญงพา

กนกระทากองการกศล เสมอนจะเผยซงทวารพมานฟาทกชอชน” กลาวไวเปนการสนกสนานยงใหญเหมอนอยางในหนงสอโบราณกอน ๆ ขนไปทไดกลาวถงวนวสาขบชาดงน๕๖ จากหนงสอพระราชนพนธดงกลาว ทาใหทราบวาวนวสาขบชานนไดมการจดขน

ตงแตสมยสโขทย และเนอความทพรรณนาการละเลนในวนวสาขะอนเปนนกขตฤกษนน เปนไปเหมอนอยางในหนงสอโบราณกอน ๆ หนงสอโบราณทตรสถงนนเขาใจวาเปนคมภรมหาวงศ ซงเปนพงศาวดารลงกา เนองจากพอขนรามคาแหงทรงอาราธนาพระสงฆลงกาวงศ

มาจากนครศรธรรมราชใหมาเผยแพรพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศในอาณาจกรสโขทย เมอพระพทธศาสนาไดรบการเผยแพรในทใดกจะนาเอาธรรมเนยมประเพณทางพระพทธศาสนาไปเผยแพรดวย พธวสาขบชาจงไดเปนทแพรหลายในกรงสโขทยตามทนางนพมาศบรรยายไว เรองนเปนธรรมเนยมเกาทมมาตงแตสมยกรงสโขทย ในสมยกรงศรอยธยาเปนราชธานของ

ไทยกไมปรากฏวามการจดพธวสาขบชา ในสมยกรงรตนโกสนทรจงเกดมขนเปนครงแรกในสมยรชกาลท ๒ ดงความในหนงสอพระราชพธสบสองเดอนวา

ตลอดมาจนปฉล นพศก จลศกราช ๑๑๗๙ (พ.ศ. ๒๓๖๐) รตนโกสนทรศก เปนปท ๓๖

ในรชกาลท ๒ สมเดจพระสงฆราชม ซงมาแตวดราษฏรบรณถวายพระพรใหทรงธรรม วสาขบชาเปนครงแรก๕๗

การจดพธวสาขบชาในสมยรชกาลท ๒ นน เนองจากเปนครงแรก ไมใชวนสาคญ

ทประชาชนทวไปรบร จงยงไมทราบวาควรทาอยางไร ดงพระราชวจารณในหนงสอพระราชพธสบสองเดอนวา

การททานนถงวาในหมายอางวาเปนมหายณบชาใหญกจรง แตการทจดนนดเหมอนหนงจะตองถามกนวาจะใหทาอยางไรจะควร ทานพระสงฆราชนนจะตองถวายพระพรอธบาย

๕๖ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, พระราชพธสบสองเดอน เลม ๒, พมพครงท

๓ (ฉบบปรบปรงและเพมเตม), (กรงเทพมหานคร: องคการคาของครสภา, ๒๕๔๑), หนา ๗๘-๗๙. ๕๗ เรองเดยวกน, หนา ๘๐.

๑๘๗

วาททากนมาแตกอนนน คอ จดโคมตามประทปบชาทงในพระอารามและตามบานเรอนทงปวง จงโปรดใหทาโคมปดกระดาษเสาไมไผยอดผกฉตรกระดาษ เหมอนกบโคม

บรวารการพระราพธจองเปรยง แปลกแตเสาทาปนขาวเสย เหมอนโคมชย โคมประเทยบ ใหไปปกตามพระอารามหลวง ... เมอจะดเทยบกนกบจดหมายนางนพมาศกเกอบจะมการบชาทกอยางเตมตามทจดหมายไวเปนแตอาการททานนคนละอยาง ในจดหมายนาง

นพมาศดเปนการครกครนพรอมเพรยงกน ทงพระเจาแผนดนและราษฎร เปนนกขตฤกษทรทวกน เปนทรนเรงทวกน ในการทจดขนชนหลงตามแบบเกาดเปนแตการสงเขปยอ ๆ พออยาใหเสยโบราณ หรอคดจะจดใหเปนการครกครนจรง แตหากคนทงปวงไมไดประพฤตมาแตกอน พากนเนอย ๆ เฉย ๆ ไปเสยกเลยจดจางไป๕๘

อยางไรกตาม การจดงานวนวสาขบชาทมมาตงแตสมยรชกาลท ๒ นน เรมปรากฏการไดรบอทธพลจากคมภรมหาวงศชดเจนเมอกลาวถงการจดสถานทประกอบพธวสาขบชาซงมเนอหาตรงกบเนอหาของคมภรมหาวงศ ดงความในหนงสอพระราชพธสบ

สองเดอนวา การวสาขบชาททามาแตในรชกาลท ๒ เปนตน ตลอดจนรชกาลท ๓ กเปนการคงยนทอย คอ มการพระราชกศลเชนไดพรรณนามาแลวขางตน แตในทายรชกาลท ๓

เมอทรงสรางวดสทศนะเทพวรารามโปรดใหทาเกยขนสาหรบตงพระสตตมหาสถานรอบพระอโบสถ และวสาขบชากใหเชญพระพทธรปออกตงแลวมเทศนาปฐมสมโพธ ใหสปปรษทายกไปฟงและเทยวนมสการพระพทธรป๕๙

การจดสถานทประกอบพธดงกลาวมานสนนษฐานวาไดรบอทธพลจากคมภร

มหาวงศทมการแปลไวตงแตสมยรชกาลท ๑ เพราะเนอหาสอดคลองกน กลาวคอ ตอนทสรางสตตมหาสถาน พบในคมภรมหาวงศวา เมอพระเจาทฏฐคามณอภยโปรดใหสรางหองพระธาต โปรดใหประดษฐานตนพระศรมหาโพธไวตรงกลาง ตงพระปฎมาไวใกลตนพระศรมหาโพธ

รบสงใหสรางสถานททพระพทธเจาประทบ ๗ สปดาห ๗ แหง ทเรยกวา สตตมหาสถาน และไดสรางรปปนแสดงพทธประวตไวในหองพระธาต เชน รปทาวมหาพรหมทลอาราธนาใหแสดงธรรม การแสดงพระธมมจกกปปวตตนสตร จนถงการเสดจดบขนธปรนพพาน๖๐ จะเหน

ไดวา การแสดงพระธรรมเทศนาในการวสาขบชาตามทปรากฏในพระราชนพนธพระราชพธสบสองเดอนวา วนแรกตงแตประสตจนถงพรรณนาดวยมหาปรสลกขณ วนทสองตงแตเสดจออกมหาภเนษกรมณ จนตรสรพระอนตรสมมาสมโพธญาณ วนทสามตงแตเทศนาธรรมจกรจนถง

๕๘ เรองเดยวกน, หนา ๘๑. ๕๙ เรองเดยวกน, หนา ๘๖. ๖๐ พระมหานามเถระ, คมภรมหาวงศ, หนา ๒๖๔-๒๖๕.

๑๘๘

ปรนพพาน๖๑ นน มเนอหาทสอดคลองกบเนอหาในคมภรมหาวง และเนองจากไมมเอกสารทางประวตศาสตรอนทกลาวถงการจดพธในลกษณะนทเกากวาคมภรมหาวงศจงสนนษฐานได

วาไดเคาความมาจากคมภรมหาวงศหรออาจไดรบอทธพลจากหนงสออนทไดรบอทธพลจากคมภรมหาวงศอกชนหนงดงทกลาวมาแลวในหวขอวาดวยอทธพลของคมภรมหาวงศทมตอวรรณคดบาลไทย

๒) วนอาสาฬบชา วนอาสาฬหบชา คอ วนบชาในวนเพญเดอน ๘ เหตทจดเปนวนสาคญทางพระพทธศาสนาเพราะเปนวนคลายกบวนทพระพทธเจาทรงแสดงปฐมเทศนา พธบชาวน

อาสาฬหบชา ปรากฏในประเทศศรลงกาครงแรกในรชสมยของพระเจาทฏฐคามณอภย ดงความในคมภรมหาวงศวา “พอถงเดอน ๘ (อาสาฬหะ) วนขน ๑๔ คา กใหนมนตภกษสงฆไประชมพรอมกน (พระเจาทฏฐคามณอภย)ตรสดงนวา “ทานผเจรญทงหลาย โยมจะวางอฐมงคล

ฤกษเพอกอสรางพระมหาเจดย ในวนพรงน ขอพระสงฆทงปวงของพวกโยม จงมาประชมกน ณ สถานทน ขอใหมหาชนผปรารถนาประโยชนเกอกลแกมหาชน จงสมาทานอโบสถศล ถอเอาของหอมและดอกไมเปนตน ไปสสถานทประดษฐานองคพระมหาสถปเพอประกอบพธพทธ

บชาในวนพรงน(ขน ๑๕ คา)”๖๒ การจดพธพทธบชาในชวงน ดเหมอนจะยงไมเปนพธสาคญเนองในวนสาคญทางศาสนา เปนแตเพยงการจดพธเนองในการวางศลาฤกษสรางพระเจดยเทานน เปนทนาสงเกตวาการเลอกวนวางศลาฤกษนตรงกบเหตการณการรบเจตยบรรพตวหารทพระเจาเทวานมปยตสสะถวายแกพระมหนทเถระ ตอมา ในรชกาลของพระเจาปณฑตปรก

กมพาหท ๓ เนองจากทรงนบถอทงพระพทธศาสนาและลทธอนจงโปรดใหสรางทงวดวาอารามและเทวาลยจานวนมาก ในรชสมยนไดเกดมพธมงคลเดอน ๘ ถวายการบชาแกอบลวรรณเทพ(พระศวะ)และทาวสกกเทวราชในเทวนครซงเปนสถานทแสวงบญสาคญในสมยของ

พระองค จงเกดพธมงคลในเดอน ๘ ขนทกป ขณะเดยวกนในกรงสรวฑฒนนครอนเปนเมองหลวง พระองคกไดโปรดใหมการจดพธพทธบชาอยางยงใหญฉลองพระบรมสารรกธาต๖๓ ในรชกาลของพระเจากตตสรราชสหะ โปรดใหจดพธอาสาฬหบชาเปนพธประจาทกป๖๔ และใน

รชกาลนไดมการนมนตภกษสงฆจากประเทศมอญ โปรดใหภกษจารกคมภรพระธรรมในแผนทองคา คมภรพระไตรปฎก และแตงพระประวตของพระองค และทสาคญคอทรงสอบทานคมภรมหาวงศและจลวงศเทยบกบตานานราชวงศกษตรยลงกาทนามาจากประเทศสยาม(กรง

๖๑ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, พระราชพธสบสองเดอน เลม ๒, หนา ๙๗. ๖๒ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๙๓. ๖๓ พระมหานามเถระ, คมภรมหาวงศ ภาค ๒, หนา ๒๗๔. ๖๔ เรองเดยวกน, หนา ๓๖๖.

๑๘๙

ศรอยธยา)แลวแกไขสวนทบกพรอง เหตการณชวงนนบวามการตดตอกนอยางใกลชดระหวางประเทศสยามกบประเทศศรลงกา จงเปนเหตใหพธกรรมทางศาสนาของทงสองประเทศเกด

ปฏสมพนธกน ในหนงสอนางนพมาศทแตงในสมยสโขทยกลาวถงพธอาสาฬหบชาไวดงน

ครนถงเดอน ๘ นกขตฤกษบชาใหญ การพระราชพธอาษาฒมาส พระวรบตรพทธ

ชโนรสในพระศาสนาจะจาพรรษาเปนมหาสนนบาตทกพระอาราม ฝายพราหมณาจารยกจะเขาพรตสมาทานศล บรโภคกระยาบวชบชาคณ (หรอกณฑ) พธกงเดอนสมเดจพระเจาอยหวจงดารสสงนายนกการใหจดแจงตกแตงเสนาสนะทกพระอารามหลวงแลวกทรงถวายบรขารสมณะเปนตนวาเตยงตงทนงนอนเสอสาดลาดปเปนสงฆทานและผาวสส

กพตร สาลกภต คลานภต ทงประทปเทยนจานาพรรษา บชาพระบรมธาต พระพทธปฏมากร พระปรยตธรรมสนไตรมาส ถวายธปเทยนชวาลานามนตามไสประทปแดพระภกษสงฆ บรรดาจาพรรษาในพระอารามหลวง ทงในกรงนอกกรงทวถงกนตามลาดบ

ประการหนงทรงพระราชอทศเครองกระยาสงเวยพลกรรม พระเทวรปในเทวสถานหลวงทกสถาน ทงสกการะหมพราหมณาจารยซงจาพรต อานอศวรเวทเพทางคศาสตร บชาพระเปนเจาดวยเศวตพสตราภรณและเครองกระยาบวช ทงประทปธปเทยนวเลปนใหบชา

คณ (หรอกณฑ) โดยทรงพระราชศรทธาในพระพทธศาสนาและไสยศาสตรเจอกน”๖๕ จะเหนไดวา พธอาสาฬหบชาทนางนพมาศกลาวถงนนเปนคตความศรทธาในพระพทธศาสนาเจอกบไสยศาสตร ซงกสอดคลองกบคตความเชอในรชสมยของพระเจาปณฑตปรกกมพาหท ๓ (พ.ศ. ๑๗๘๑) ทมการสรางทงวดและเทวาลยทวพระ

ราชอาณาจกร จะตางกเพยงคตพระพทธศาสนาของชาวลงกานนไมไดนบถอพระศวะเทานน แตนบถอทาวสกกะควบคไปดวย และเนองจากในสมยนประเทศศรลงกามสมพนธไมตรกบประเทศมอญ และมพระสงฆจากประเทศมอญ สยาม และกมพชานยมไปบวชแปลงเปนลทธ

ลงกาวงศจานวนมาก ทาใหรบเอา ศาสนพธเขามาดวย ในชวงน พระสงฆลงกาวงศจากประเทศศรลงกาไดเขามาพานกอยทเมองมอญ และนครศรธรรมราชของไทย เพอเผยแผพระพทธศาสนาลงกาวงศ ตอมา พอขนรามคาแหงไดอาราธนาพระสงฆลงกาวงศจาก

นครศรธรรมราชไปเผยแผพระพทธศาสนาทกรงสโขทย พธอาสาฬหบชาจงนาจะเขามามอทธพลในกรงสโขทยในชวงน

๖๕ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, พระราชพธสบสองเดอน เลม ๒, หนา ๑๓๐ –

๑๓๑.

๑๙๐

๔.๒.๒ ประเพณการสวดมนต

ในงานวจยนจะศกษาประเพณการสวดมนตโดยแบงออกเปน ๒ หวขอยอยคอประเพณการสวดพระปรตรและประเพณการสวดพระอภธรรม

๑) การสวดมนตพระปรตร การสวดพระปรตรมมาตงแตสมยพทธกาล เปนทนยมในหมภกษณ มการบญญต

สกขาบทหามไมใหภกษเรยนตรจฉานวชา ภกษณรปใดเรยนตรจฉานวชา ตองอาบตปาจตตย แตมขอยกเวนคอเรยนพระปรตรเพอสวดคมครองตนไมเปนอาบต๖๖ ในโมรชาดก มเนอความ

วานกยงโพธสตวเจรญพระปรตรแลวจงเทยวหาอาหาร ทาใหปลอดภย๖๗ ในขนธชาดกซงเปนตานานของขนธปรตร ระบวาการเจรญเมตตาปองกนสตวรายตาง ๆ ได๖๘ คมภรวสทธมรรคอธบายอานภาพพระปรตรวาเกยวของกบพทธเขต (เขตแดนของพระพทธเจา ๓ ประการ คอ

(๑) ชาตเขต อาณาเขต วสยเขต ชาตเขตมขอบเขตหนงหมนจกรวาลจะเกดการหวนไหวทวถงกนในคราวพระพทธเจาถอปฏสนธเปนตน (๒) อาณาเขตมขอบเขตถงหนงแสนโกฏจกรวาล เปนสถานททอานภาพแหงพระปรตรแผไปถง (๓) วสยเขตไมมขอบเขตทจะกาหนด

ได๖๙ ในคมภรมหาวงศเลาถงอานภาพพระปรตรไววา เมอคราวพระเจาวชยไปขนทเกาะ

ลงกานน นางกเวณยกษณผรกษาเกาะจะเคยวกนอามาตยของพระเจาวชย แตไมสามารถเคยวกนไดเพราะอานาจของการสวดพระปรตรและเสนดาย๗๐ ในรชสมยพระเจาสรสงฆาทโพธ

พระองคทรงพบภกษทไหนจะอาราธนาใหสวดพระปรตรอนเปนคาสอนของพระพทธศาสนา๗๑ ในรชกาลของพระเจาเสนะท ๒ ทรงอาราธนาใหภกษสงฆสวดพระปรตรตามราชประเพณ โปรดใหมการรดนาพระพทธมนตเพอทาใหประชาชนปราศจากความทกข ทรงถอเปนพระรา

โชบายในการขจดโรคภยในประเทศ๗๒ จะเหนไดวามาถงรชกาลน การสวดพระปรตรไดกลายเปนพระราชประเพณแลว และในรชกาลของพระเจากสสปะท ๕ รบสงใหภกษ ๓ นกายสวดพระปรตรในพระนครเพอกาจดปดเปาโรคภยและทพภกขภยของพสกนกร๗๓ ดงนน

อทธพลของคมภรมหาวงศทมตอความเชอในประเพณการสวดมนตพระปรตรจงมการถายทอด

๖๖ ว.ภกขน. (ไทย) ๓/๑๐๑๖/๒๖๑. ๖๗ ด ข.ชา. (ไทย) ๒๗/๑๗/๖๗. ๖๘

ด ข.ชา. (ไทย) ๒๗/๑๐๕/๙๒. ๖๙ วสทธ. (บาล) ๒/๔๙-๕๐.

๗๐ พระมหานามเถระ, คมภรมหาวงศ ภาค ๑, หนา ๗๒.

๗๑ เรองเดยวกน, หนา ๔๓๖.

๗๒ เรองเดยวกน, หนา ๔๙๑.

๗๓ เรองเดยวกน, หนา ๕๐๖.

๑๙๑

ไปสประเทศทนบถอพระพทธศาสนาเหมอนกบอทธพลเกยวกบพธทางศาสนาอน ๆ ทกลาวมาแลว

๒) การสวดพระอภธรรม ประเพณการสวดพระอภธรรมในคมภรมหาวงศกลาวถงการแสดงอภธรรมใน

สวรรคชนดาวดงส ในรชสมยของพระเจาเชฏฐตสสะท ๒ ขณะทพระองคทรงทาสงครามกลางสนานรบทรงเหนวาจะพายแพขาศกจงทรงสงพระราชสาสนไปมอบพระมเหส ขอรองใหผนวชทองจาอาคม(คมภร) บรรยายพระอภธรรม แผสวนกศลแกพระองค เมอพระเทวทราบขาวกทรงบรรพชาสาธยายพระอภธรรม๗๔ เรองนแสดงถงความเชอในการสวดพระอภธรรมวา

สามารถอทศสวนกศลใหแกผตายได ในรชกาลของพระเจากสสปะท ๒ ทรงอาราธนาใหภกษบรรยายพระอภธรรมพรอมทงอรรถกถา ๗๕ ในรชสมยของพระเจามหนทะท ๒ และพระเจาเสนะท ๒ กมการอาราธนาใหภกษบรรยายพระอภธรรม ครนถงรชกาลพระเจากสสปะท ๕

ทรงบรรยายพระอภธรรมดวยพระองคเอง ดงเนอความในคมภรมหาวงศกลาววา “ทรงแวดลอมดวยชาวพระนครและภกษสงฆทรงแสดงพระอภธรรมเทศนาดวยพระพทธลลา โปรดใหเขยนพระอภธรรมปฎกลงในพระสพรรณบฏ ทรงสรางคมภรพระธรรมสงคณ ประดบ(ปกหรอ

กลองคมภร) ดวยนานารตนะ รบสงใหสรางหองดงามกลางพระนคร ประดษฐานพระคมภรไวในหอนน โปรดใหดแลรกษา ประทานตาแหนงสกกเสนาบดแกพระโอรส ทรงแตงตงพระโอรสเปนเจาหนาทดแลคมภรพระธรรมทหอพระคมภร”๗๖ การสวดพระปรตรดงกลาวคงเขามาประเทศไทยพรอมกบศาสนพธอน ๆ

๔.๒.๓ ประเพณการบชาพระสถปเจดย

ประเพณการบชาพระสถปเจดย นอกจากจะไดรบอทธพลจากคมภรทาฐาวงศ ธาตวงศ ถปวงศแลว เรองราวเกยวกบการนบถอบชาพระธาตเขยวแกวอนปรากฏในคมภร

มหาวงศยอมมอทธพลตอผนบถอพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศ ทาใหเกดประเพณการบชาพระสถปเจดยขน ซงความจรงกเปนประเพณเกาแกนบถอมาตงแตสมยพทธกาล ดงทพระพทธเจาทรงโปรดใหสรางพระเจดยบรรจอฐธาตของพระสารบตรและพระโมคคลานะ พระอครสาวกทงค และตอมา กอนทจะปรนพพานพระองคตรสไวในมหาปรนพพานสตรวา

ถปารหบคคลคอผควรยกยองเชดชดวยการสรางพระสถปเจดยม ๔ จาพวก ดงทตรสวา “ถปารหบคคล (ผควรสรางสถปถวาย) ๔ จาพวกน ถปารหบคคล ๔ จาพวกไหน

๗๔ พระมหานามเถระ, คมภรมหาวงศ ภาค ๑, หนา ๔๒๒. ๗๕ เรอวเดยวกน, หนา ๔๒๖. ๗๖ เรองเดยวกน, หนา ๕๐๒.

๑๙๒

บาง คอ (๑) พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาเปนถปารหบคคล (๒) พระปจเจกสมพทธเจาเปนถปารหบคคล (๓) พระสาวกของพระตถาคตเปนถปารหบคคล (๔) พระเจา

จกรพรรดเปนถปารหบคคล”๗๗ เมอพระพทธศาสนาเขาไปประดษฐานอยในประเทศศรลงกา การบชาพระบรมสารรกธาตเปนดจการไดเขาเฝาพระพทธเจา ดงทพระมหนทรเถระทลสนทนากบพระเจา

เทวานมปยตสสะ ซงคมภรมหาวงศเลาวา “ในวนเพญเดอน ๑๒ (เสวยกตตกาฤกษ) พระ มหนทเถระไดถวายพระพรพระมหาราชเจาดงนวา มหาบพตร เนองดวยอาตมภาพทงหลายไดเขาเฝาพระศาสดาสมมาสมพทธเจานานแลว อยอยางไมมทพง ไมมสงบชาสาหรบอาตมภาพทงหลายในทน พระเจาเทวานมปยตสสะตรสถามวา “พระคณเจาผเจรญ ทานทงหลาย

บอกโยมวาพระพทธเจาปรนพพานแลวมใชหรอ” พระเถระทลตอบวา “เมอไดเหนพระธาตทงหลายกเปนอนไดเฝาพระชนเจา” พระราชาตรสวา “โยมทราบความประสงคของทานทงหลายตงแตในคราวสรางพระสถปแลว โยมจกใหสรางพระสถป ขอใหพระคณเจาทงหลายจงรบภาระ

เรองพระธาต”๗๘ พระเจาเทวานมปยตสสะจงโปรดใหสรางถปารามขนเปนพระสถปแหงแรกในประเทศศรลงกา เปนการยนยนวา การสรางพระสถปเจดยในศรลงกายคแรกไดเรมเปนแบบอยางของพระพทธศาสนาลทธลงกาวงศ และเกดขนตงแตการเรมประกาศพระพทธศาสนา

ในลงกาครงแรก ตอมาเมอลทธลงกาวงศเผยแผไปทใดกจะมการสรางพระสถปขนเปนทสกการะบชา เมอพระพทธศาสนาลงกาวงศเขามาเผยแผในประเทศไทยตงแตราวพทธศตวรรษท ๑๖ - ๒๐ นน จงพบวา วดทคณะสงฆลงกาเกาหรอลงกาใหมเขาไปพานกจะมการสรางพระมหาธาตอยทกแหง เชน วดมหาธาต จงหวดนครศรธรรมราช วดมหาธาต กรงสโขทย

วดมหาธาต จงหวดพระนครศรอยธยาเปนตน

๔.๒.๔ ประเพณการบชารอยพระพทธบาท

ประเพณการบชารอยพระพทธบาท ปรากฏในคมภรมหาวงศวาไดรบความนยมมาตงแตกษตรยลงกานบถอพระพทธศาสนา รอยพระพทธบาททลงกานนพบทภเขาสมนกฏ ท

ปจจบนเรยกวา Adam’s Peak คมภรมหาวงศเลาวา หลงจากพระพทธเจาเสดจไปยงแมนากลยาณเพอโปรดพญานาคแลว ทรงเหาะขนไปแสดงรอยพระพทธบาททยอดภเขาสมนกฏ๗๙ ในรชกาลของพระเจาวชยพาหโปรดใหสรางทางขนภเขาสมนกฏ พรอมทงอทศหมบานสวยสาหรบเกบคาใชจายในการดแลรอยพระพทธบาท๘๐ ในรชสมยของพระเจาปณฑตปรกกมพาห

๗๗ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๐๖/๑๕๓. ๗๘ พระมหานามเถระ, คมภรมหาวงศ ภาค ๑, หนา ๑๕๘. ๗๙ เรองเดยวกน, หนา ๑๒. ๘๐ เรองเดยวกน, หนา ๕๕๓.

๑๙๓

ท ๓ ทรงพรอมกบกองทพ ๔ เหลาเสดจไปกราบไหวรอยพระพทธบาท ทรงพระราชทานขนเขาและชนบททมชายหญงหนาแนนสมบรณดวยนานารตนะโดยรอบประมาณ ๑๐ คาวตแก

รอยพระพทธบาทดวยความเคารพเทดทนยง ทรงบชารอยพระพทธบาทดวยรตนะและอาภรณหลายครง และโปรดใหถางทางขนเขาสมนตกฏ โปรดใหอามาตยทานหนงสรางรอยพระพทธบาท สรางพระมณฑปครอบพระพทธบาทแลวกอกาแพงลอมรอบพระมณฑป๘๑ ในรชสมยของ

พระเจาวมลธมมสรยะ ทรงทราบวาการบชารอยพระพทธบาทเปนบญใหญจงเสดจไปเขาสมนกฏทรงจดพธบชายงใหญดวยรตนะมแกวมณและแกวมกดาเปนตน ถวายทองคา รตนะ และผานานาชนด ประทบอยทนน ๗ วน ทรงยกฉตรเงนใหญกนรอยพระพทธบาทซงประดษฐานอยบนยอดเขาสมนตกฏ(สมนกฏ)ทรงจดพธเฉลมฉลองยงใหญ๘๒

สาหรบในประเทศไทย ประเพณการบชารอยพระพทธบาทไดเรมปรากฏตงแตสมยทวารวด แตพบรอยพระพทธบาทเพยงแหงเดยว คอ รอยพระบาทคทโบราณสถานสระมรกต เมองศรมโหสถ จงหวดปราจนบร๘๓ ซงแสดงถงความนยมนบถอทยงไมแพรหลาย การนบถอ

รอยพระพทธบาทเรมไดรบความนยมแพรหลายในสมยสโขทยดวยอทธพลของพระพทธศาสนาลทธลงกาวงศดงปรากฏการแผยแผพระพทธศาสนาลงกาวงศในคมภรชนกาลมาลปกรณ๘๔ หลกฐานดานโบราณคดไดพบการสรางรอยพระพทธบาทวดศรชม มจารกอกษรขอมสโขทย

ภาษาบาล พทธศตวรรษท ๒๐ กลาวถงพรหม ๑๖ ชน๘๕ ซงวดศรชมเปนศนยกลางของพระพทธศาสนาลทธลงกาวงศแหงหนง ตอมา ในสมยกรงศรอยธยา พบจารกรอยพระพทธบาทวดชมภเวก อกษรขอมอยธยา ภาษาบาล อายราวพทธศตวรรษท ๒๐๘๖ และจารกมงคลบนรอยพระพทธบาท พทธศตวรรษท ๒๐๘๗ เปนตน รอยพระพทธบาททมผศรทธาเลอมใส

๘๑ เรองเดยวกน, หนา ๒๗๖ – ๒๗๗, ๒๗๙. ๘๒ เรองเดยวกน, หนา ๓๔๐. ๘๓ บณฑต ลวชยชาญ และคณะ, รายงานผลการวจยเรอง การประดษฐาน

พระพทธศาสนาจากลงกาทวปในดนแดนประเทศไทยสมยวฒนธรรมทวารวด, (กรงเทพฯ : บรษท

สานกพมพสมาพนธ จากด, ๒๕๕๓), หนา ๖๒. ๘๔ ดรายละเอยดใน พระรตนปญญาเถระ, วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๔ ชนกาล

มาลปกรณ, พมพโดยเสดจพระราชกศลในการออกเมรพระราชทานเพลงศพ พระพรหมคณาภรณ (ด. เจยม

จรปโญ กลละวณชย), (กรงเทพหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๒๙๒,

๓๐๐, ๓๐๒, และหนา ๓๓๓. ๘๕ หอสมดแหงชาต กรมศลปากร, จารกในประเทศไทย เลม ๕ อกษรขอม อกษรธรรม

และอกษรไทยพทธศตวรรษท ๑๙-๒๔, (กรงเทพมหานคร: หอสมดแหงชาต กรมศลปากร, ๒๕๒๙), หนา

๔๓. ๘๖ เรองเดยวกน, หนา ๑๑๓. ๘๗ เรองเดยวกน, หนา ๑๒๐.

๑๙๔

มากทสดคอรอยพระพทธบาทจงหวดสระบร ประวตรอยพระพทธบาทจงหวดสระบรพบในพระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขาวา

ศกราช ๙๘๖ ปมะเมย อฐศก ทรงพระกรณาใหพนดนหนาพระวหารแกลบไวเปนทสาหรบถวายพระเพลง ในปนน เมองสระบรบอกมาวา พรานบญพบรอยเทาอนใหญบนไหลเขาเหนประหลาด สมเดจพระเจาอยหวดพระทย เสดจดวยพระทนงเรอชยพยหบา

ตราพรอมดวยเรอทาวพระยาสามนตราชดาษดาโดยชลมารคนทธาร ประทบทาเรอ รงขน เสดจทรงพระทนงสวรรณปฤษฎางค พรอมดวยคเชนทรเสนางคนกรเปนอนมาก ครงนนยงมไดมทางสถลมารค พรานบญเปนมคคเทศกนาลดตดดงไปถงเชงเขา สมเดจพระเจาอยหวตรสทอดพระเนตรเหนแทเปนรอยพระบรมพทธบาท มลายลกษณกงจกร

ประกอบดวยอฏตรสตมหามงคลรอยแปดประการ สมดวยพระบาลแลวตองกบเมองลงกาบอกเขามาวา กรงศรอยธยามรอยพระพทธบาทอยเหนอยอดเขาสวรรณบรรพต กทรงพระโสมนสปรดาปราโมทยถวายทศนขเหนอพระอตมางคศโรตมดวยเบญจางคประดษฐ

เปนหลายครา กระทาสกการบชาดวยธปเทยนคนธรสจะนบมได ทงทาวพระยาเสนาบดกระวราชนกปราชญบณฑตยชาตทงหลาย กถวายวนทนประณามนอมเกลาดวยเบญจางประดษฐ ตางคนมจตโสมนสปราโมทยยงนกกระทาสกการบชา สมเดจพระเจาอยหวอทศ

ถวายวนาสณฑเปนบรเวณออกไปโยชนหนงโดยรอบ แลวทรงพระกรณาตรสสงใหชางจดการสถาปนาเปนมณฑปสวมพระบรมพทธบาท และสรางพระอโบสถพระวหารการเปรยญตกกวานกฎสงฆเปนอเนกประการ แลวใหฝรงสองกลองตดทางสถลมารคกวางสบวาตรงตลอดถงทาเรอใหแผวถางทบปราบใหรนราบเปนถนนหลวงเสรจ สมเดจพระ

เจาอยหวเสดจกลบถงทาเรอทรงพระกรณาสงใหตงพระราชนเวศนตาหนกฟากตะวนออก ใหชอพระตาหนกทาเจาสนก ขณะนนฝพายเอาดอกเลาปกปถวเรอชย ทอดพระเนตรเหนตรสวางามดอย ครนเสดจกลบถงกรงสงใหแปลงปถวเรอชยเปนเรอกง ทรงพระ

กรณาเรงรดใหชางสรางมณฑปพระพทธบาทและอาวาสบรเวณทงปวงสปจงสาเรจ สมเดจพระเจาอยหวเสดจขนไปกระทาการฉลอง มงานมหรสพสมโภชเจดวน๘๘ จะเหนไดวา เมอพระเจาทรงธรรมไดทรงพบพระพทธบาทนนทรงเกดศรทธาเพราะ

ตองกบเมองลงกาบอกเขามาวา กรงศรอยธยามรอยพระพทธบาทอยเหนอยอดเขาสวรรณบรรพต ประเดนนกลาวไดวา ประเพณการนบถอรอยพระบาททประเทศศรลงกานนมอทธพลตอประเพณการนบถอรอยพระพทธบาทในประเทศไทย และประเพณการนบถอรอยพระพทธบาทนนไดมอทธพลมาตงแตสมยสโขทยในชวงพทธศตวรรษท ๑๘ - ๒๐ หลงจากท

พระเจาทรงธรรมทรงพบรอยพระพทธบาทแลว กทรงกระทาการบชาดวยการถวายวนาสณฑ

๘๘ พระราชพงศาวดาร, พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา เลม ๒,

(กรงเทพมหานคร: สานกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร, ๒๕๔๘), หนา ๒.

๑๙๕

เปนบรเวณออกไปโยชนหนงโดยรอบ การสถาปนาเปนมณฑปสวมพระบรมพทธบาท การสรางพระอโบสถพระวหารการเปรยญตกกวานกฎสงฆ การตดทางสถลมารคกวางสบวาตรง

ตลอดถงทาเรอใหแผวถางทบปราบใหรนราบเปนถนนหลวง ซงเปนวธการบชาเชนกบทกลาวไวในคมภรมหาวงศ การเกดประเพณบชารอยพระพทธบาทกลาวไดวาเปนประเพณทไดรบอทธพลจาก

ประเทศศรลงกา และหลกฐานการเกดขนของประเพณนกปรากฏอยมากในคมภรมหาวงศ จงถอไดวาคมภรมหาวงศมอทธพลตอประเพณการบชารอยพระพทธบาทในประเทศไทย

๔.๓ อทธพลของคมภรมหาวงศตอศลปะและวฒนธรรมไทย ดานอทธพลตอศลปะและวฒนธรรมไทย คมภรมหาวงศมอทธพลตอศลปะและวฒนธรรมไทยอยางยงทงดานสถาปตยกรรมไทย ประตมากรรมไทย และจตรกรรมไทย โดยเฉพาะการสรางวดวาอาราม การสรางพระเจดย การสรางพระพทธรปปางตาง ๆ และการสรางจตรกรรมภาพฝาผนงในพระอโบสถและพระวหาร เปนตน ซงมรายละเอยดทจะศกษา

ดงน

๔.๓.๑ อทธพลตอสถาปตยกรรมไทย

สถาปตยกรรม หมายถง ศลปะและวทยาเกยวกบงานกอสรางทประกอบดวยศลป

ลกษณะ อทธพลของคมภรมหาวงศทมตอสถาปตยกรรมไทย ปรากฏหลกฐานทางโบราณคดหลายแหงทสามารกาหนดไดชดเจนไดแก ๑) การสรางวดโพธารามหรอวดเจดยอด ๒) การสรางวดชางลอม ๓) การสรางวดมเหยงค ๔) การสรางวดมหาธาต มรายละเอยดดงน

๑) การสรางวดโพธารามหรอวดเจดยอด

วดโพธารามหรอวดเจดยอดสรางขนในสมยของพระเจาตโลกราช พระองคโปรดใหผกพทธสมาโรงพระอโบสถในวดมหาโพธารามซงพระเจาตลกพระราชปยกาทรงสรางไว๘๙ สนต เลกสขมกลาววา โดยสวนรวมรปแบบวหารคงไดแรงบนดาลใจจากวหารมหาโพธทเมอง

พกาม ซงมตนแบบจากมหาวหารทพทธคยาในรฐพหาร ประเทศอนเดยอกทอดหนง๙๐ ๒) การสรางวดชางลอม คมภรมหาวงศกลาววาในสมยของพระเจาทฏฐคามณอภย ไดมการสรางรวนเวล

เจดยสรางเสรจในสมยของพระเจาสทธาตสสะพระกนฏฐาของพระองค พระเจาสทธาตสสะ

๘๙พระรตนปญญาเถระ, วรรณกรรมรตนโกสนทร เลม ๔ ชนกาลมาลปกรณ, หนา ๓๒๓. ๙๐ สนต เลกสขม, ศลปะภาคเหนอ : หรภญชย – ลานนา, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหา

นคร : เมองโบราณ, ๒๕๔๙) หนา ๕๕.

๑๙๖

โปรดใหสรางเศวตฉตร โบกฉาบปน และสรางกาแพงชางลอมถวายพระมหาสถป๙๑ พระเจามหานาคโปรดใหโบกฉาบปนทพระมหาเจดยทง ๓ องค แลวใหสรางเทรดบนยอดพระมหา

เจดย และใหสรางระเบยงชางลอมขน๙๒ นอกจากนมตตเสนะอามาตยผสาเรจราชการ(วหโจร)กไดสรางกาแพงชางลอมรอบพระมหาเจดย ๓ ชน เมอพจารณาจากลกษณะของพระมหาสถปรวลเวลซงเปนสถปขนาดใหญ พบวา ปฏมากรรมปนปนรปชางแบก มลกษณะแบบโผล

ออกมาเพยงสวนหวและขาคหนา สวนลาตวถดไปซอนภายในฐานลานประทกษณในลกษณะแบก๙๓ ลกษณะการสรางชางลอมพระเจดยดงกลาวเปนเอกลกษณเฉพาะอยางหนงของศลปะแบบลงกา และศลปะดงกลาวกปรากฏอยในศลปะวดชางลอม

๓) การสรางวดมเหยงคณ

ในคมภรมหาวงศ มพระเจดยชอมหยงคณเจดย พระเจดยองคนสรางไว ณ สถานททพระพทธเจาเสดจมาลงกาแลวทรงประทบยนอยในอากาศเหนอศรษะพวกยกษ คมภรมหาวงศพรรณนาวา หลงพทธปรนพพาน พระสรภเถระศษยของพระสารบตรเถระนาเอาพระ

สารรกธาตสวนพระศอของพระพทธเจามาจากจตกาธารดวยฤทธ ประดษฐานไวทพระเจดยนน ทานไดรวมกบภกษใหเอาแผนหนออนกอสรางเปนพระสถปสง ๑๒ ศอก ตอมา พระอทธจฬาภยราชกมารพระกนษฐาของพระเจาเทวานมปยตสสะ โปรดใหกอพระเจดยครอบสง ๓๐

ศอก พระเจาทฏฐคามณอภยรบสงใหสรางพระเจดยครอบอกสง ๘๐ ศอก พระเจดยนจงมชอวามหยงคณสถป๙๔ เนองจากชอของวดมเหยงคเปนวดทพานกของพระสงฆลทธลงกาวงศจงสนนษฐานวาไดมการนาเอาชอของพระเจดยทปรากฏในคมภรมหาวงศมาตงเปนชอวด

ทจงหวดนครศรธรรมราช มวดแหงหนงชอวดมเหยงค ในบรเวณวดนพบจารก

อกษรปลลวะ ภาษาสนสกฤต พทธศตวรรษท ๑๒ กลาวถงระเบยงและหองอาหารกบอโบสถาคาร อาหารสาหรบคณะสงฆและบคคลตาง ๆ เปนตน๙๕

ในพระราชพงศาวดารกรงเกาฉบบหลวงประเสรฐอกษรนตระบวา ศกราช ๘๐๐

มะเมยศก (พ.ศ. ๑๙๘๑) ครงสมเดจพระบรมราชาธราชเจาสรางวดมะเหยงคณ เสวยราช

๙๑ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๒๙๑. ๙๒ พระมหานามเถระ, คมภรมหาวงศ ภาค ๑, หนา ๔๐๓. ๙๓ บณฑต ลวชยชาญ และคณะ, รายงานผลการวจยเรอง การประดษฐาน

พระพทธศาสนาจากลงกาทวปในดนแดนประเทศไทยสมยวฒนธรรมทวารวด, หนา ๑๑๓. ๙๔

พระมหานามเถระ, คมภรมหาวงศ ภาค ๑, หนา ๗ – ๘. ๙๕ พระราชพงศาวดาร, พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา เลม ๒, หนา ๔๔ –

๔๗.

๑๙๗

สมบต และสมเดจพระราเมศวร (เจาผเปน) พระราชกมาร ทานเสดจไปเมองพษณโลกครงนน เหนนาพระเนตรพระพทธเจาพระชนราชตกออกมาเปนโลหต๙๖

วดมเหยงคทมชอปรากฏในพระราชพงศาวดารนน เปนชอทพองกบชอมหยงคณเจดย ชใหเหนวาวดมเหยงคเปนสถานทสาคญของพระพทธศาสนาลงกาวงศ

๔) การสรางวดมหาธาต วดทคณะสงฆลงกาเกาหรอลงกาใหมเขาไปพานกจะมการสรางพระมหาธาตอยทก

แหง เชน วดมหาธาต จงหวดนครศรธรรมราช วดมหาธาต กรงสโขทย วดมหาธาต จงหวดพระนครศรอยธยา วดมหาธาต จงหวดชยนาทเปนตน ซงเปนขอทนาสงเกตวา การ

สรางวดมหาธาตนาจะเกยวของกบประเพณการบชาพระบรมสารรกธาต โดยถอวา วดจะตองมพระมหาธาตอนเปนทรองรบพระบรมสารรกธาตถอเปนตวแทนของพระพทธเจาดงทพระมหนท เถระเคยถวายคาแนะนาแดพระเจาเทวานมปยตสสะ๙๗

๔.๓.๒ อทธพลตอประตมากรรมไทย

ประตมากรรม ในทน หมายถง งานสรางพระปฏมาอนเปนรปเปรยบหรอรปแทนองคพระพทธเจา คอ พระพทธรป พระพทธปฏมา หรอพระพทธปฏมากร หลกฐานในคมภรมหาวงศกลาวถงการสรางพระพทธรปไวจานวนมาก นบตงแตเรองนาคราชเนรมตรพระพทธรป

อนงดงามมพระลกษณะ ๓๒ ประการครบถวน รงเรองดวยพระอนพยญชนะ ๘๐ ประการ เปลงพระรศมแผออกไปประมาณ ๑ วา มพระเกตมาลา งดงามยงนก เพอใหพระเจาอโศกไดทอดพระเนตร๙๘ พระเจาทฏฐคามณอภย(พ.ศ. ๓๘๓) โปรดใหสรางพระพทธรปทองคาบน

บลลงกอนมคามากประดษฐานไวดานทศตะวนออกของตนพระศรมหาโพธ ทถปาราม๙๙ พระเจาวสภะโปรดใหสรางพระพทธปฏมา ๔ องค๑๐๐ พระเจาเชฏฐตสสะทรงนาพระพทธปฏมาหนออนงดงามทพระเจาเทวานมปยตสสะใหประดษฐานไวทถปารามมาจากถปาราม โปรดให

ประดษฐานไวทอารามปาจนตสสบรรพต๑๐๑ จากหลกฐานนแสดงวาพระพทธรปทลงกาไดมการสรางขนตงแตรชสมยของพระเจาเทวานมปยตสสะ (พ.ศ. ๒๓๗) ตอมา ในรชสมยของพระเจา

๙๖ หลวงประเสรฐอกษรนต, พระราชพงศาวดารกรงเกา, (กรงเทพฯ: แสงดาว, ๒๕๔๔),

หนา ๑๕. ๙๗ มหานามาท, มหาวโส ปฐโม ภาโค, หนา ๑๙๓. ๙๘ พระมหานามเถระ, คมภรมหาวงศ ภาค ๑, หนา ๔๓. ๙๙ เรองเดยวกน, หนา ๒๖๓. ๑๐๐ เรองเดยวกน, หนา ๓๒๓. ๑๐๑ เรองเดยวกน, หนา ๓๔๑.

๑๙๘

ธาตเสนะ(พ.ศ. ๑๐๐๔) โปรดใหสรางพระพทธลกษณะของพระพทธรปทมรายละเอยดยงขน คอ พระรศม พระจฬามณ เปลวเวยนรอบยอดพระเกศแกวมณสเขยว กรอบพระเกศทองคา พระ

อณณาโลมทองคา จวรทองคา ขายพระบาททองคา ปทมทองคา ประทปทองคา ถวายผาหลากสบชาพระพทธรปทองคา ทรงสรางพระพทธรปสลาดาชอพระอปสมภโลกนาถ พระพทธาภเษก พระพทธรปศลา เปนตน๑๐๒ และนบจากนน การสรางพระพทธรปแบบลงกาคงจะไดม

อทธพลตอประตมากรรมพระพทธรปในประเทศไทยตามการเผยแผพระพทธศาสนาลทธลงกาวงศ

ในประเทศไทย พบพระพทธรปอนเดยรนเกา เปนตนวาพระพทธรปแบบอมราวดหรอแบบอนราธประ(ลงกาตอนตน) ซงเจรญแพรหลายทางอนเดยตอนใตหรอในเกาะลงกา

ระหวางพทธศตวรรษท ๘ - ๙๑๐๓ แสดงวาการสรางพระพทธรปแบบลงกาไดเขามามอทธพลในประเทศไทยซงตรงกบสมยทวารวด แตอทธพลการสรางพระพทธรปยอมจะเกดขนและเสอมไปเปนระยะ เมอคณะสงฆลงกาวงศเขามาเผยแผพระพทธศาสนา๑๐๔ในชวงพทธศตวรรษท ๑๖ –

๒๐ เปนชวงทการสรางพระพทธรปแบบลงกาเขามามอทธพลในประเทศไทยมากยงขน ดงจะเหนไดจากคมภรชนกาลมาลปกรณทกลาวถงเรองพระสหลปฏมาหรอพระพทธสหงควา เมอราว พ.ศ. ๗๐๐ พระเจาสหลตองการจะทอดพระเนตรรปของพระพทธเจาจงเสดจไปวหารตรสถาม

พระสงฆเถระวามผไดเคยเหนพระพทธเจาไหม ดวยอานภาพของพระขณาสพ ราชาแหงนาคไดเนรมตตนเปนพระพทธรปเปลองความสงสยของพระเจาสหล ตอมา เมอ พ.ศ. ๑๘๐๐ จลศกราช ๖๑๘ พระรวงไดครองราชสมบตอยในเมองสโขทยประเทศสยาม พระองคไดทรงนาพระพทธสหงคมาจากนครศรธรรมราช ตอมา พระเจามหาพรหมไดอญเชญพระสหลปฏมาไป

ประดษฐานไวทวหารหลวงเมองเชยงใหม จากนนทรงอญเชญไปเชยงรายเพอเอาไปเปนแบบสรางอกองคหนงดวยทองสมฤทธ หลงจากหลอพระพทธปฏมาองคใหมเสรจแลวโปรดใหมพธฉลอง๑๐๕ เรองในคมภรชนกาลมาลปกรณแสดงความเชอมโยงประวตศาสตรเกยวกบความนยม

ในการสรางพระพทธรปแบบสหลในอาณาจกรสโขทยและอาณาจกรลานนา ซงเขามาพรอมกบพระพทธศาสนาแบบลงกาวงศ

๑๐๒

เรองเดยวกน, หนา ๓๘๐. ๑๐๓ สภทรดศ ดศกล, ม.จ., ศลปะในประเทศไทย. พมพครงท ๑๓, กรงเทพมหานคร : มต

ชน, ๒๕๕๐. หนา ๑๘. ๑๐๔ ด ดารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา, ตานานพระพทธเจดย,

กรงเทพมหานคร : มตชน, ๒๕๔๕), หนา ๑๗๗. ๑๐๕ ดรายละเอยดใน พระรตนปญญาเถระ, วรรณกรรมรตนโกสนทร เลม ๔ ชนกาลมาล

ปกรณ, หนา ๒๙๒ - ๒๙๙

๑๙๙

๔.๓.๓ อทธพลตอจตรกรรมไทย

จตรกรรม หมายถง ศลปะประเภทหนงในทศนศลปเกยวกบการเขยนภาพวาดภาพ เปนรปภาพทเขยนหรอวาดขน ในทน หมายถงจตรกรรมไทยทไดรบอทธพลจากคมภร

มหาวงศ ในทนจะศกษาเฉพาะภาพจตรกรรมฝาผนงทแสดงพทธประวตเทานน จตรกรรมฝาผนงเกยวกบพทธประวตนาจะไดรบอทธพลจากคมภรมหาวงศ โดยเฉพาะตอนทวาดวยพระเจาทฏฐคามณอภยทรงสรางหองพระธาต เพอใหเหนรายละเอยดททานไดระบไวอยางครบถวน จะยกเนอหาในคมภรมหาวงศมาพจารณาดงน

พระราชารบสงใหทาตนโพธแกวมลกษณะงดงามไวกลางหองพระบรมธาต ตนโพธลาตนสง ๑๘ ศอก มกง ๕ กง รากทาดวยแกวประพาฬตงอยบนแกวอนทนล (มรกต) ลาตนทาดวยเงนบรสทธงดงามดวยใบ (ออน) ทาดวยแกวมณ (ทบทม) ใบแกและผลทา

ดวยทองคา หนอทาดวยแกวประพาฬ บนลาตนพระศรมหาโพธมรปมงคล ๘ ประการ เครอเถาดอกไม รปสตวสเทาเรยงเปนแถว รปหงสเรยงรายงดงาม ดานบน(หองพระบรมธาต) ทขอบเพดานทองคาม ขายกระดงไขมก กระดงทองคาจดไวเปนระเบยบ และ

พวงดอกไมในทนน ๆ มมเพดานทง ๔ ดาน มพวงดอกไมไขมก มลคา ๙๐๐,๐๐๐ แขวนไวมมละพวง รปดวงอาทตย ดวงจนทร ดวงดาว ดอกประทมทาดวยแกวตดบนเพดาน ผาหลากชนดหลากสราคาแพง ๑,๐๐๘ ผนแขวนอยบนเพดาน พระราชาไดทรงทาลกกรงแกวลอมตนพระศรมหาโพธ เครองลาดทาดวยไขมกโตขนาดมะขามปอมผล

ใหญในระหวางลกกรงแกว ทโคนตนพระศรมหาโพธทรงตงหมอเตมดวยดอกไมแกวตาง ๆ และนาหอม ๔ ชนดอยางเปนระเบยบ รบสงใหตงพระพทธรปทองคามพระรศมสวางไสวบนบลลงกอนมราคาตงโกฏ ตงอยทศตะวนออกแหงตนพระศรมหาโพธ พระ

สรราพยพนอยใหญแหงพระปฏมาหลากสดวยรตนะงดงามยงนก รปทาวมหาพรหมประทบยนถอฉตรเงน ทาวสกกะประทบยนประทานนาอภเษกดวยสงขวชยตระ ปญจสขเทพบตรยนถอพณ กาฬนาคมนางนาคฟอนราหอมลอมยนสงบ มารมมอ ๑,๐๐๐ มอข

ชางพรอมดวยบรวาร ทศทเหลอ ๓ ทศ พระราชารบสงใหตงบลลงกมลคาอยางละโกฏเหมอนบลลงกทศตะวนออก ทรงปลาดพระแทนบรรทมมมลคา ๑ โกฏประดบดวยแกวนานาชนด ใหตนพระศรมหาโพธอยดานหวพระแทนบรรทม รบสงใหสรางสถานททพระพทธเจาประทบ ๗ สปดาห ๗ แหง ในตาแหนงตาง ๆ โปรดใหสรางรปทาว

มหาพรหมทลอาราธนา การแสดงพระธรรมจกกปปวตตนสตร ยสกลบตรบรรพชา ภททวคคยบรรพชา การทรมานชฎล พระเจาพมพสารเสดจเขาเฝา การเสดจเขาสกรงราชคฤห การรบพระเวฬวน พระอสตมหาสาวก การเสดจไปกรงกบลพสด จงกรมแกว

ในกรงกบลพสด พระราหลกมารและพระนนทกมารบรรพชา การรบวดพระเชตวน ยมกปาฏหารยทโคนตนมะมวง การแสดงอภธรรมในสวรรคชนดาวดงส ปาฏหารยเสดจลงจากเทวโลก สมาคมถามปญหาพระเถระ มหาสมยสตร ราหโลวาทสตร มหามงคล

๒๐๐

สตร สมาคมชางธนบาล การทรมานอาฬวกยกษ การทรมานองคลมาล การทรมานอปลาลนาคราช สมาคมปารายนกพราหมณ การปลงพระชนมายสงขาร การรบส

กรมททวะ การรบคผาสงควรรณ การเสวยนาใสสะอาด การเสดจดบขนธปรนพพาน เทวดาและมนษยพราราพน พระเถระถวายบงคมพระบาท การถวายพระเพลง พระเพลงดบ การถวายสกการะในสถานทถวายพระเพลง โทณพราหมณแบงพระธาต รบสง

ใหสรางชาดกทชวนใหเกดความเลอมใสหลายชาดก โปรดใหสรางเวสสนดรชาดก ไวอยางวจตรพสดาร ตงแตเมองสวรรคชนดสตจนถงโพธมณฑ ทาวมหาราช ๔ พระองค ประจาอย ๔ ทศ เทพบตร ๓๓ องค กมาร ๓๒ องค เสนาบดยกษ ๒๘ ตน บนเสนาบดยกษ ๒๘ ตน รปเทวดายนประนมมอ เทวดายนถอดอกไม เทวดายนถอหมอ

นาเตม ถดนน เทวดาฟอนรา เทวดาประโคมดนตร เทวดายนถอกระจก เทวดายนถอกงดอกไม เทวดายนถอดอกประทมเปนตน เทวดาอกจานวนมาก กลมแหงรตนะทลาคา และแถวธรรมจกร แถวเทวดาถอพระขรรค เทวดาถอถาด บนเศยรเทวดามถาด

นาหอมประมาณ ๕ ศอก แถวตะเกยงไสผาชนดสวางไสวอยตลอดเวลา บนมม ๔ มมททาดวยแกวผลกลาคา แตละมมมแกวมณขนาดใหญ มม ๔ มม รบสงใหตงกองทอง กองแกวมณ กองไขมกและกองเพชรเปลงประกายสวางไสว บนฝาผนงแผนหนสมนขน

รบสงใหประดบสายฟา สวางไสวไวทหองพระบรมธาต รบสงใหสรางรปทงปวงในหองพระบรมธาตอนงดงามนดวยทองบเปนแทง๑๐๖

เนองจากจตกรรมฝาผนงไดรบอทธพลรวมกบศลปะและวฒนธรรมไทยดานอนๆ โดยเฉพาะสถาปตยกรรม เชน การสรางวด การสรางวหาร ดงนนเมอพจารณาดานจตรกรรมก

ยอมจะมความสมพนธกน ดงท สนต เลกสขม ไดศกษาจตรกรรมของแควนลานนาพบวามความสมพนธกบจตรกรรมฝาผนงของกรงศรอยธยา การวางองคประกอบทาเปนแถวมอยในจตรกรรมฝาผนงของศลปะสโขทย ดงทวดเจดยเจดแถว เมองศรสชนาลย มรปแบบทปรากฏ

อยในจตรกรรมฝาผนงคหาปรางคประจามมพระมหาธาตของวดมหาธาต จงหวดพระนครศรอยธยา และกลาววา “ความนยมเรองนาอดตพระพทธเจามาเขยนเปนภาพจตรกรรมมอยกอนในศลปะพกาม คงแพรหลายเขามาทลานนา สโขทย และกรงศรอยธยา

และอาจสนนษฐานไดจากการทมการเขยนลวดลายประดบเฉพาะทนยมในศลปะของกรงศรอยธยาวา ศลปะอยธยาอาจแพรหลายขนมาทลานนา หลกฐานดานเอกสารกลาววา อยางชาในราวกลางพทธศตวรรษท ๒๐ เชน ในชวง พ.ศ. ๑๙๖๘ – ๑๙๗๔ พระภกษหมหนงมพระ

๑๐๖

พระมหานามเถระ, คมภรมหาวงศ ภาค ๑, หนา ๒๖๓ – ๒๖๗.

๒๐๑

มหาธมมคมภรเถระเปนตนกลบจากลงกามาพานกทกรงศรอยธยาระยะหนงกอนทจะขนมาเมองเชยงใหม”๑๐๗

จตรกรรมไทยเกยวกบพทธประวตทอาศยคมภรปฐมสมโพธเปนแนวในการลาดบภาพ กไดรบอทธพลจากคมภรมหาวงศ เพราะคมภรมหาวงศไดมอทธพลตอคมภรปฐมสมโพธดงกลาวมาแลว

จากการศกษาวเคราะหคมภรมหาวงศทมอทธพลตอวรรณคดบาลไทย ประเพณไทย ศลปะและวฒนธรรมไทย สรปไดวา คมภรมหาวงศมอทธพลตอวรรณคดบาลไทยไดแก การมอทธพลตอคมภรชนกาลมาลปกรณ คมภรจกกวาฬทปน คมภรมงคลตถทปน คมภรสงคตยวงศ และคมภรปฐมสมโพธ โดยเนอหาทมอทธพลมากทสด คอ การเผยแผ

พระพทธศาสนาในลงกาทวป สาหรบอทธพลของคมภรมหาวงศตอประเพณไทยไดแกการมอทธพลตอประเพณวนสาคญทางศาสนา คอวนวสาขบชาและวนมาฆบชา ประเพณการสวดมนตพระปรตรและการสวดพระอภธรรม ประเพณการบชาพระสถปเจดย ประเพณการบชา

รอยพระพทธบาท สวนอทธพลของคมภรมหาวงศตอศลปะและวฒนธรรมไทยนนพบวา ศลปะและวฒนธรรมไทยดานสถาปตยกรรมไทย คมภรมหาวงศมอทธพลตอการสรางวดหลายแหง เชน วดโพธารามหรอวดเจดยอด การสรางวดชางลอม การสรางวดมเหยงค การสรางวด

มหาธาต ดานประตมากรรมไทยไดรบอทธพลเรองการสรางพระพทธรป โดยเฉพาะในชวงพทธศตวรรษท ๑๖ – ๒๐ เปนชวงทการสรางพระพทธรปแบบลงกาเขามามอทธพลในประเทศไทยดงจะเหนไดจากคมภรชนกาลมาลปกรณทกลาวถงเรองพระสหลปฏมาหรอพระพทธสหงคเปนตน และดานจตรกรรมไทยไดรบอทธพลเรองจตรกรรมเกยวกบพทธประวต

โดยเฉพาะการวางองคประกอบของจตรกรรมฝาผนง

๑๐๗

ด สนต เลกสขม, ศลปะภาคเหนอ : หรภญชย – ลานนา, สนต เลกสขม, หนา ๑๕๘

– ๑๖๐.

บทท ๕

บทสรปและขอเสนอแนะ

๕.๑ บทสรป

งานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาประวต ความเปนมาและเนอหาของคมภรมหาวงศ และ เพอศกษาวเคราะหคมภรมหาวงศในดานลกษณะการประพนธคมภร คณคาของคมภร และอทธพลของคมภรมหาวงศทมตอวรรณคดบาลไทย ประเพณ ศลปะและ

วฒนธรรมไทย ผลการศกษาสรปไดดงน ดานประวตผแตง พบวาคมภรมหาวงศบทท ๑ – ๓๘ แตงโดยพระมหานาม

เถระ พระเถระชาวลงกา เมอราว พ.ศ. ๑๐๐๐ ในรชสมยของพระเจาธาตเสนะหรออาจ

แตงในรชสมยของพระเจาโมคคลลานะท ๑ กลาวถงการประดษฐานพระพทธศาสนาในลงกาทวป สวนนเรยกวามหาวงศ สวนทเหลอ คอตงแตบทท ๓๙ ถงบทท ๙๙ และภาคผนวก มผแตงเพมขนภายหลง และเรยกวาจลวงศ อยางไรกตามปจจบนอาจเรยกรวมทงสองภาคเขาดวยกนเปนมหาวงศกได

ดานลกษณะการประพนธ พบวา คมภรมหาวงศมรปแบบการประพนธโดยใชคาถามฉนทลกษณเปนหลก มเพยงแหงเดยวคอตอนทอางพทธพจนเทานนทแตงเปนรอยแกว นอกนนแตงเปนคาถาประพนธทงหมด คาถาทพบโดยมากเปนฉนทวรรณพฤต

คาถาทพบมากทสด ไดแก คาถาปฐยาวตร แสดงถงความนยมของกววาในแตละยคทแตงคมภรมหาวงศยงคงนยมใชฉนทวรรณพฤตเปนหลกในการรอยกรองวรรณกรรม และใชคาถาปฐยาวตรเปนสวนใหญ ทงนคงเปนเพราะการรอยกรองวรรณคดประเภทฉนทดวย

ฉนทวรรณพฤต มกฎและขอจากดนอย แตงไดงายกวาฉนทมาตราพฤต และมความไพเราะสละสลวย คมภรมหาวงศนมทงคาถาประเภทวสมคาถา ประกอบดวยลกษณะฉนทกลมอนฏภฉนท คอฉนททมบาทละ ๘ พยางค ทนบไดจานวน ๙,๘๗๘ คาถา และประกอบดวยคาถาประเภทสมคาถา คอ วสนตดลก สทธรา อนทรวเชยร อเปนทรว

เชยร อนทรวงศ วงสฏฐะ สวนทเหลอประดบดวยคาถาประเภทอทธสมคาถา กลาวคอ ฝายมาตราพฤต ไดแก โอปจฉนทสกคาถา ฝายวรรณพฤตไดแกอปชาตคาถาบางอยาง มรายชอคาถาทใชทงหมด ๑๙ คาถา คอ ปฐยาวตร วสนตดลก สทธรา อนทรวเชยร

อเปนทรวเชยร อนทรวงศ วงสฏฐะ โอปจฉนทสกะ อปชาต(กตต มาลา อททา ภททา รามา อทธ และพทธ) มาลน โตฏกะ มนทกกนตา มตตมยระ ปหสสณ เวสสเทว สททลวกกฬตะ โทธกะ อปรวตตะ

๒๐๓

ลกษณะทางไวยากรณในคมภรมหาวงศ กวใชไวยากรณตามหลกภาษาบาลเหมอนพระไตรปฎก อรรถกถา และคมภรทปวงศเปนตน แตพบวา มการใชไวยากรณคลายกบไวยากรณสนสกฤตในทบางแหง แตลกษณะดงกลาวปรากฏไมมากนก และ

ปรากฏเฉพาะการใชปฐมาวภตตในอรรถแหงสตตมวภตเทานน ซงมใชทงกบประธานของประโยคและวเสสนะของศพทนามลกษณะทางไวยากรณในคมภรมหาวงศ กวใชไวยากรณตามหลกภาษาบาลเหมอนพระไตรปฎก อรรถกถา และคมภรทปวงศเปนตน แตพบวา ม

การใชไวยากรณคลายกบไวยากรณสนสกฤตในทบางแหง แตลกษณะดงกลาวปรากฏไมมากนก และปรากฏเฉพาะการใชปฐมาวภตตในอรรถแหงสตตมวภตเทานน ซงมใชทงกบประธานของประโยคและวเสสนะของศพทนาม อลงการในคมภรมหาวงศ พบวา

ประกอบดวยอลงการทง ๒ อยาง คอ ใชทงสททาลงการ เชนการใชยมก และอตถาลงการ การใชและการบญญตศพทใหม พบวา มการใช ๓ ประเภท ไดแก (๑) ศพทบาลทสรางขนโดยเลยนเสยงเดม เชน ลสพน กรงลสบอน (Lisbon) เมองหลวงของโปรตเกส โอลนทา ชาวฮอลนดา (๒) ศพทบาลทสรางขนโดยแปลคาเดมเปนภาษาบาล

เชน อโยชฌปร กรงศรอยธยา ปชก บาทหลวง (๓) ศพทบาลผสมกบคาในภาษาอนและเขยนรปภาษาบาล เชน ตตยชาช พระเจาชารท ๓ กตตสมย ครสตศาสนา

เมอพจารณาคณคาของคมภรมหาวงศ พบวา คณคาดานวรรณคด คมภร

มหาวงศ มโทษคอขอบกพรองนอย มคณคอลกษณะของคาและความทนามาใชในคาประพนธแลวทาใหคาประพนธนน ๆ มความงาม ไพเราะมาก มครบทง ๑๐ ประการ คอ ทงปสาทคณ คณอนเกดจากบทสมพนธในคาประพนธนนวางอยใกลชดกน โอชคณ

คณอนเกดจากการผกสมาสยาว ๆ ซงมอรรถรสลกซงดมใจ มธรตาคณ คอคณอนเกดจากความออนหวาน คอ การใชเสยงพองกน การใชเสยงสระ และพยญชนะพองกน สมตาคณ คณอนเกดจากการใชคาสมาเสมอ คอ การใชอกษรทงสน(มทวรรณะ) แขงทงสน(ผฏวณณะ) หรอผสมกนทงสองอยาง สขมาลตาคณ คณอนเกดจากอกษรธนตและสถล

ผสมกน แตไมใชธนตมากและไมใชสถลทงหมด พยญชนะสวนใหญเปนสถละ แตมครแทรกตามหลกฉนทลกษณ สเลสคณ คณอนเกดจากการพรรณนาถงคณคาทนายนด ใชถอยคาสละสลวยและการเนนหนกในขอความทสาคญในคาประพนธ โอฬารตาคณ คณ

อนเกดจากการพรรณนาถงคณอนสงสงหรอการกระทาอนสงสง กนตคณ คณอนเกดจากการพรรณนาถงสงททกคนปรารถนา มงความงามแบบโลกยะ อตถพยตตคณ คณอนเกดจากขอความทแสดงนนแจมแจงชดเจน เขาใจงาย สมาธคณ คณอนเกดจากการนาเอา

คณสมบตหรอลกษณะหรอวธการใชของอยางหนงไปไวในของอกอยางหนง แตการนาเอาไปใชนนเปนไปโดยชอบ ไมผดไปจากทรจกกนในโลก วาโดยรสคมภรมหาวงศประกอบดวยรสทง ๙ รส คอ สงคารรส รสแหงความรก หสสรส รสแหงการขาขน

๒๐๔

กรณารส รสแหงความโศก รทธรส รสแหงความโกรธ วรรส รสแหงความกลาหาญ ภยานกรส รสแหงความนากลว วภจฉารส รสแหงความนาเกลยด อพภตรส รสแหงความนาอศจรรย และสนตรส รสแหงความสงบ

พจารณาคณคาดานความเชอของสงคม คมภรมหาวงศมคณคาตอความเชอเรองรอยพระพทธบาท ความเชอเรองการบชาพระสารรกธาต ความเชอเรองการบชาตนพระศรมหาโพธ ความเชอเรองพระศรอรยเมตไตรยโพธสตว คณคาดานประวตศาสตร

ทาใหทราบประวตศาสตรของบคคลสาคญในพทธศาสนาทงกษตรย เชนพระเจาเทวานมปยตสสะ พระเจาทฏฐคามณอภย พระเจาวฏฏคามณอภย และประวตพระมหาเถระรปสาคญ คอ พระมหนทะ พระพทธโฆสาจารย พระวาจสสระ พระสรณงกร ประวตการ

สงคายนา ตลอดทงประวตการเผยแผพระพทธศาสนาระหวางลงกากบประเทศไทย คณคาดานการเมองการปกครอง มหลกการปกครองของกษตรยทสาคญ ไดแก

ทศบารม พรหมวหาร ทสพธราชธรรม ราชสงคหวตถ ๔ คณคาดานประเทองสตปญญา คอ ทาใหทราบวธการสรางสถปเจดย วธการ

สรางพระพทธรป คมภรมหาวงศมอทธพลตอวรรณคดบาลไทยไดแก การมอทธพลตอคมภรชน

กาลมาลปกรณ คมภรจกกวาฬทปน คมภรมงคลตถทปน คมภรสงคตยวงศ คมภร

ปฐมสมโพธ โดยเนอหาทมอทธพลมากทสด คอ การเผยแผพระพทธศาสนาในลงกาทวป สาหรบอทธพลของคมภรมหาวงศตอประเพณไทยไดแกการมอทธพลตอประเพณวนสาคญทางศาสนา คอวนวสาขบชาและวนอาสาฬหบชา ประเพณการสวดมนตพระปรตรและการ

สวดพระอภธรรม ประเพณการบชาพระสถปเจดย ประเพณการบชารอยพระพทธบาท สวนอทธพลของคมภรมหาวงศตอวฒนธรรมไทยนนพบวา วฒนธรรมไทยดานสถาปตยกรรมไทย คมภรมหาวงศมอทธพลตอการสรางวดหลายแหง เชน วดโพธารามหรอวดเจดยอด การสรางวดชางลอม การสรางวดมเหยงค การสรางวดมหาธาต ดาน

ประตมากรรมไทยไดรบอทธพลเรองการสรางพระพทธรป โดยเฉพาะในชวงพทธศตวรรษท ๑๖ – ๒๐ เปนชวงทการสรางพระพทธรปแบบลงกาเขามามอทธพลในประเทศไทยดงจะเหนไดจากคมภรชนกาลมาลปกรณทกลาวถงเรองพระสหลปฏมาหรอพระพทธสหงคเปน

ตน และดานจตรกรรมไทยไดรบอทธพลเรองจตรกรรมเกยวกบพทธประวต โดยเฉพาะการวางองคประกอบของจตรกรรมฝาผนง

๒๐๕

๕.๒ ขอเสนอแนะ

๕.๒.๑ จากการศกษาเชงวเคราะหคมภรมหาวงศพบวา คมภรหรอหนงสอทเกยวกบประวตศาสตรพทธศาสนาในประเทศไทยมหลายเรอง เชน ศาสนวงศ สงคตยวงศ ตานานมลศาสนา และศลาจารกตาง ๆ ทมเนอหาเกยวของกบพระพทธศาสนามอยจานวน

มาก และเนอหาของประวตศาสตรพทธศาสนากระจดกระจายอยทวไป ทาใหไมสามารถมองภาพรวมของคลนอทธพลของพทธศาสนาในประเทศไทยไดดเทาทควร ดงนน จงควรมการศกษาเชอมโยงขอมลทางประวตศาสตรเหลานนพรอมกบขอมลดานโบราณคดใหเกด

ความเปนเอกภาพ ๕.๒.๒ จากประเดนการศกษาอทธพลของคมภรมหาวงศทมตอวฒนธรรมไทย

พบวา อทธพลบางอยางอาจมทมาจากหลายแหลง เชน อทธพลตอประตมากรรมไทยใน

การสรางพระพทธรป แมวาคมภรมหาวงศจะมเนอหาเกยวกบการสรางพระพทธรปแบบลงกาอยางละเอยดตงแตยคแรก และมการกาหนดรายละเอยดพทธลกษณะของพระพทธรปไวดวย แตกอาจเปนไปไดทการสรางพระพทธรปอาจมาจากอทธพลของศลปะรวมสมยอน เชน ศลปะของประเทศอนเดย ศลปะของประเทศมอญหรอพมา ศลปะของประเทศ

กมพชาเปนตน สงทควรตงขอสงเกตกคอศลปะยอมจะเขามามอทธพลพรอมกบผทนามา งานวจยนเสนอเฉพาะอทธพลในขอบเขตของคมภรมหาวงศซงมพระสงฆลงกาวงศนาเขามาเผยแพรเทานน หากศลปะจากประเทศอนมศลปะแบบอมราวดของอนเดยเปนตนเขามา

มอทธพลในประเทศไทย เปนเรองทตองศกษาตอไปวาใครคอผทจะนาศลปะของพทธศาสนามาจากประเทศอนเดย

บรรณานกรม

๑. ภาษาไทย - บาล

ก. ขอมลปฐมภม

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. มหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๕.

_________มหาจฬาอฏกถา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๓๒. _________.มหาจฬาฏกา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๓๙.

__________.มหาวโส (ปฐโม ภาโค). กรงเทพมหานคร: โรงพมพวญญาณ,๒๕๔๐.

มหานามาท, มหาวโส (ทตโย ภาโค). กรงเทพมหานคร : โรงพมพวญญาณ, ๒๕๔๑.

__________.มหาวสฏกา. (เอกสารเยบเลม) .

พระพทธโฆสาจารย. วสทธมคคสส นาม ปกรณวเสสสส ปโม ภาโค, ทตโย ภาโค,

ตตโย ภาโค. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๐.

_________. ธมมปทฏกถา ปโม ภาโค, ทตโย ภาโค, ตตโยภาโค. กรงเทพ

มหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๐.

พระมหากจจายนเถระ. เนตต-เปฏโกปเทสปกรณ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

วญญาณ, ๒๕๔๐.

_________.กจจายนพยากรณ. กรงเทพมหานคร : วรยพฒนาโรงพมพ. ๒๕๔๐.

_________. เปฏโกปเทสปกรณ ฉบบภมพโลภกข. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มลนธภมพโลภกข. ๒๕๒๕. _________. เนตตปกรณ ฉบบภมพโลภกข. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมลนธ

ภมพโลภกข. ๒๕๒๕. พระมหานามเถระ, คมภรมหาวงศ ภาค ๑ - ๒, แปลโดย สเทพ พรมเลศ,พระนครศร

อยธยา : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓. _________. วสตถปปกาสน มหาวสฏกา. เอกสารอดสาเนา.

พระรตนปญญาเถระ. วรรณกรรมรตนโกสนทร เลม ๔ ชนกาลมาลปกรณ. พมพครง

ท ๒.กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๔๐.

พระวาจสสรเถระ, พระคมภรถปวงศ ตานานวาดวยการสรางพระสถปเจดย, แปลโดย

นายปย แสงฉาย, พมพเปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพนางอน ทองไขมกต, กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจากดนนทชย, ๒๕๑๑.

๒๐๗

พระวสทธาจารมหาเถระ, ฉนโทมชร. ลาปาง : วดทามะโอ, ๒๕๒๘.

พระสงฆรกขตมหาสามเถระ, คมภรวตโตทยปกรณ, แปลโดย คนธสารภกข,

กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๒๙. _________. คมภรสโพธาลงการ ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, แปลโดย

นาวาเอก แยม ประภศรทอง, กรงเทพมหานคร: โรงพมพประยรวงศ, ๒๕๐๔. พระสทธารถพทธรกขต, สยามปทสมปทา, แปลและเรยบเรยงโดย นนทา สตกล, พมพ

ครงท ๒ ในงานหลอพระประธานและงานทาบญอาย ๖ รอบ พระอบาล คณป

มาจารย (ปณณโก ธร ป.ธ. ๙), กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจากด

ศวกร, ๒๕๑๑. พระสรมงคลาจารย, มงคลตถทปน ปฐโม ภาโค, กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑.

_________.มงคลตถทปน ปโม –ทตโย ภาโค. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๕.

_________.จกกวาฬทปน. พมพครงท ๒, กรงเทพมหานคร : สานกหอสมด

แหงชาต กรมศลปากร, ๒๕๔๘ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, มหาวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย, ๒๕๓๙. มหามกฏราชวทยาลย. พระไตรปฎกพรอมอรรถกถาแปล ชด ๙๑ เลม. กรงเทพ

มหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๕. มหาวส. พระมหานามะ. นามสบพระมหาวงษ. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๘

ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล – ไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา.

ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๗๐๗๔/๓-๒๐. มหาวส. พระมหานามะ. พระบาลมหาวงส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๔ ผก.

อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๒๔๑/๑-๑๔.

มหาวส. พระมหานามะ. พระบาลมหาวงสปปกาสณพสดาร. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบ

ลาน ๑๔ ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๒๔/๑-๑๔.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวงส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๓๕๔/๑-๑๓.

๒๐๘

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๒๙๖/๑-๒, ๕-๘ : ๘ก., ๙ : ๙ก.,๑๐-๑๓.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป.

เลขท ๒๒๐๔/๑-๑๓. มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๒๘๗/๑-๑๓.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป.

เลขท ๒๒๙๒/๑-๑๓. มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๓๔๖/๑-๑๓.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๓๕๐/๑-๑๓.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๔ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๒๙๔/๑-๑๔.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. มฉลากหนงบอกชอคมภร ๑ แผน พระราชวรยาภรณ วดกลางวรวหาร จงหวดสมทรปราการ มอบให เมอวนท ๓๐ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๒๕. เลขท ๑๒๐๖๕/

๑-๑๓. มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๔ ผก. อกษรขอม.

ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. หอสมดแหงชาตมผก ๑ – ๑๓ รวมอยกบเลขท ๑๑๙๙๐ มลปณณาสกปาล. พระราชวรยาภรณ วดกลางวรวหาร จงหวดสมทรปราการ มอบให เมอวนท

๓๐ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๒๕. เลขท ๑๑๙๙๓/๑๐-๑๓. มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบทาชาด. ม.ป.ส., ม.ป.ป.

๒๐๙

มฉลากบอกชอหนงสอ ๑ แผน พระราชวรยาภรณ วดกลางวรวหาร จงหวดสมทรปราการ มอบให เมอวนท ๓๐ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๒๕. เลขท ๑๑๗๖๗/๑-๑๓.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. มฉลากบอกชอหนงสอ ๑ แผน พระราชวรยาภรณ วดกลางวรวหาร จงหวดสมทรปราการ มอบให เมอวนท ๓๐ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๒๕. เลขท ๑๑๘๘๐/

๑-๑๓. มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๔ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบทานามน. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๓๔๙/๑-๑๔.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๕ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป.

เลขท ๒๓๕๓/๑-๑๕. มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๕ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๓๗/๑-๓, ๑ก – ๓ก, ๕ – ๙, ๑๓: ๑๓ก, ๑๔,๒๒.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๖ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมมไมประกบ. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๓๘/๑ - ๕, ๗ - ๘: ๘ก, ๙ – ๑๐, ๑๓: ๑๓ก, ๑๔: ๑๔ก, -๑๔ ช, ๑๕.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๗ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล – ไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส.,

ม.ป.ป. เลขท ๒๔๔๒/๑, ๒-๓: ๒ ก –ตก, ๔-๖: ๖ก, ๗-๑๐, ๑๓, ๑๕- ๑๗. มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๕ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๓๗/๑-๓:๑ก – ๓ก, ๕ – ๙, ๑๓:๑๓ก, ๑๔, ๒๒.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๘ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบรดนาดา. ม.ป.ส.,

ม.ป.ป. เลขท ๒๔๔๘/๑ – ๑๗, ๒๐. มหาวส. ม.ป.ต. พระมหาวงส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑ ผก. อกษรขอม. ภาษา

บาล. เสนจาร. ฉบบลองรก ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๒๙๔/๑-๑๔. รวมอยกบเลขท ๘๘๓๗/ก สารสงคห.

๒๑๐

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส (แปลยกศพท). หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓

ผก. อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ทานยายองสราง, ม.ป.ป. มฉลากบอกชอหนงสอ ๑ แผน พระราชวรยาภรณ วดกลางวรวหาร จงหวดสมทรปราการ มอบให เมอวนท ๓๐ กรกฎาคม พ.ศ.

๒๕๒๕. เลขท ๑๑๘๘๗/๑-๑๓. มหาวส. ม.ป.ต. พระมหาวส (เผดจ). หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑ ผก. อกษรขอม.

ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๑๑๕๐๑/ฌ/๒. หอม ๒ ผกรวมอยกบเลขท ๑๑๕๐๑/ก ปจพลกถา.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส (เผดจ). หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๒๖ ผก.

อกษรขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., พ.ศ. ๒๔๒๕. มฉลากถงผาขางในใสใบลาน บอกชอคมภร ๑ แผน พระราชวรยาภรณ วดกลางวรวหาร จงหวดสมทรปราการ มอบให เมอวนท ๓๐ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๒๕.เลขท ๑๒๑๗๑/๑-๔, ๖ – ๒๗.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส (เผดจ). หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๐ ผก.

อกษรขอม. ภาษาไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๓๔/๒ – ๓, ๗ – ๑๒, ๑๔, ๑๙.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๖ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส.,

ม.ป.ป. เจาอธการคลง ธมมรกขโต วดสวรรณคร อาเภอเมอง จงหวดสงขลา มอบให เมอวนท ๒๘ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๒๘. เลขท ๑๓๑๔๗/๑ – ๒, ๕ – ๖: ๖ก, ๗ – ๘, ๑๐ – ๑๑, ๑๓, ๑๗ – ๒๒.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส (เผดจ). หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๕ ผก.

อกษรขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.

ป.ส., ม.ป.ป. เจาอธการคลง ธมมรกขโต วดสวรรณคร อาเภอเมอง จงหวดสงขลา มอบให เมอวนท ๒๘ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๒๘. เลขท ๑๓๑๕๑/๙ – ๑๒, ๑๔ – ๒๒, ๒๕ – ๒๖.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๗๒๓๔/๑ – ๑๓.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๒๓/๑-๑๓.

๒๑๑

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๓๐.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป.

เลขท ๒๒๔๓. มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. พระมหาบญจนทรสราง พ.ศ. ๒๓๒๘. เลขท ๒๒๘๐/ ๑ – ๑๓

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๓ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. อบาสกาแหวน,

ปาน สราง พ.ศ. ๒๓๓๔. เลขท ๒๔๑๒/ ๑ – ๑๓. มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๔ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. พระยาพศาลสภผลสราง พ.ศ. ๒๔๑๑. เลขท ๒๔๒๘/ ๑ – ๑๔.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๔ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. เลขท ๒๔๒๙/ ๑ – ๑๔.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวสปกรณ . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๕ ผก.

อกษรขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบทาชาดเขยนลายทอง. พระยาศรสหเทพ (เพง) สราง พ.ศ. ๒๓๕๖.(ร. ๒) เลขท ๒๓๕๒/ ๑ –

๑๕. มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวส . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑๖ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมประกบธรรมดา. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๒๔๐๒/ ๑ – ๑๖.

มหาวส. พระมหานามะ. พระมหาวงส (เผดจ) . หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๒๓ ผก.

อกษรขอม. ภาษาบาล - ไทย. เสนจาร. ฉบบทองทบ ไมประกบธรรมดา. ประสกเกด สกานวน, ตาแกว ยายแกว, อบาสกเสก – สกาเมน และอบาสกาโจสราง. ม.ป.ป. เลขท ๔๓๕๗/ ๑ – ๒๓.

มหาวสฏกา. ม.ป.ต. ฎกามหาวงส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๑ ผก. อกษรขอม.

ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมมไมประกบ. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท

๑๑๕๖๐/ญ/๑๐ รวมอยกบเลขท ๑๑๕๖๐/ก ปจสลานสสกถา.

๒๑๒

มหาวสปปกาสน. ม.ป.ต. พระมหาวงส. หอสมดแหงชาต. หนงสอใบลาน ๒ ผก. อกษร

ขอม. ภาษาบาล. เสนจาร. ฉบบลองชาด ไมมไมประกบ. ม.ป.ส., ม.ป.ป. เลขท ๖๒๖๔/ญ/๑ – ๒ รวมอยกบเลขท ๖๒๖๔/ก รตนพมพวส.

ศลปากร, กรม, กองวรรณกรรมและประวตศาสตร, วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร เลม ๓,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพดอกเบย, ๒๕๔๔),

_________. พระคมภรมหาวงศภาค ๑ วรรณกรรมรตนโกสนทรอนดบท ๔.

มปป. สมเดจพระวนรต. สงคตยวงศ พงศาวดาร เรองสงคายนาพระธรรมวนย. ทรงพระ

กรณาโปรดเกลาฯ ใหพมพพระราชทานในงานพระราชทานเพลงศพสมเดจพระ พฒาจารย(วน ฐตญาณมหาเถร). กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๒๑.

สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส. พระปฐมสมโพธกถา, กรงเทพ

มหานคร : โรงพมพเลยงเชยง, ๒๕๒๕ _________. พระปฐมสมโพธ. กรงเทพมหานคร: คณะสงฆวดพระเชตพน,๒๕๕๑.

หลวงประเสรฐอกษรนต, พระราชพงศาวดารกรงเกา, กรงเทพมหานคร : แสงดาว, ๒๕๔๔.

ไมปรากฏผแตง, พระคมภรทปวงศ, แปลโดย แสง มนวทร, พมพเปนอนสรณในงาน

พระราชทานเพลงศพพระครธรรโมภาษผดงกจ, กรงเทพมหานคร : กอง

วรรณคดและประวตศาสตร, ๒๕๒๖”

ข. ขอมลทตยภม

(๑) หนงสอ

กสมา รกษมณ, การวเคราะหวรรณคดไทยตามทฤษฎวรรณคดสนสกฤต. พมพครงท

๒. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ บรษทธรรมสารจากด, ๒๕๔๙. คณะสงฆอาเภอพระพทธบาท. มงคล ๑๐๘ ในรอยพระพทธบาท (อรรถกถา พทธปาท

ลกขณ). กาญจนบร: สานกพมพธรรมเมธ – สหายพฒนาการพมพ, ๒๕๔๘.

จ. เปรยญ. ประเพณพธมงคลของไทย. กรงเทพมหานคร : อานายสาสน, ม.ป.ป. จนทร ไพจตร. พธมงคลไทย. กรงเทพมหานคร : เลยงเซยงจงเจรญ, ม.ป.ป.

จตกานต. ตานานปางพระพทธรป. กรงเทพมหานคร : บานหนงสอ, ๒๕๔๘.

เจนจบ ยงสมล. พระพทธรปสาคญในเมองไทย. กรงเทพมหานคร : สานกพมพประพนธ

สาสนจากด, ๒๕๔๕. จานงค ทองประเสรฐ. ประวตศาสตรพระพทธศาสนาในลงกา. พมพครงท ๓,

กรงเทพมหานคร : โรงพมพบรษท สหธรรมกจากด, ๒๕๔๗.

๒๑๓

ฉลาด บญลอย. ประวตวรรณคดบาล ตอนท ๒. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๐๖. ฉตรสมาลย กบลสงห (ภกษณธมมนนทา). คมภรทปวงศ. กรงเทพมหานคร : บรษทสอง

ศยาม จากด, ๒๕๕๓. ธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) พระ, พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓.

_________. พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลธรรม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓. น.ณ ปากนา. ศาสนาและศลปะในสยามประเทศและแหลมอนโนจนสมยโบราณ.

กรงเทพมหานคร : ห.จ.ก. สนทรการพมพ, ๒๕๑๗. บาเพญ ระวน, บรรณาธการ. ตานานวดปาแดง เอกสารวชาการรวมสมโภช ๗๐๐ ป

เชยงใหม อนดบท ๕. เชยงใหม : โรงพมพมงเมอง, ๒๕๓๘.

ประเสรฐ ณ นคร. ประวตศาสตรเบดเตลด. กรงเทพมหานคร : มตชน,๒๕๔๙.

_________.สารนพนธ ประเสรฐ ณ นคร. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร,

๒๕๔๑. ผาสข อนทราวธ. สวรรณภม จากหลกฐานโบราณคด. กรงเทพมหานคร : ภาควชา

โบราณคด คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๘. พญาลไท. ไตรภมพระรวง หรอ ไตรภมกถา. กรงเทพมหานคร : สานกพมพบรรณาคาร,

๒๕๔๓.

พระครกลยาณสทธวฒน. พทธประวตตามแนวปฐมสมโพธ. พมพครงท ๘. กรงเทพ

มหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗. พระเทพเมธาจารย (เชา ฐตปโญ). แบบเรยนวรรณคดบาล ประเภทคมภรบาล

ไวยากรณ. นครสวรรค : วดโพธาราม, ๒๕๐๓.

พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต). อานภาพพระปรตร. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหา

จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๘. พระธรรมโกศาจารย (เงอม อนทปโญ). พทธประวตจากหนสลก / พทธทาสภกข

บรรยาย. กรงเทพมหานคร : อมรนทรธรรมะ, ๒๕๕๒.

พระนนทปญญาจารย. จฬคนถวงศ ประวตยอคมภรทางพระพทธศาสนา. แปลโดย

สร เพชรไชย. กรงเทพมหานคร : บรษทธนาเพรส แอนด กราฟฟค จากด, ๒๕๔๖.

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, พระราชพธสบสองเดอน เลม ๑-๓,

กรงเทพมหานคร : ครสภา, ๒๕๕๐.

๒๑๔

พระปญญาสาม, ศาสนวงศหรอประวตศาสนา, แปลและเรยบเรยงโดย แสง มนวทร,

พมพในงานพระราชทานเพลงศพเจาประคณสมเดจพระพฒาจารย (โสม ฉนนม

หาเถระ) วดสทศนเทพวราราม, กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๐๗.

พระพรหมโมล (สมศกด อปสโม), งานวจยการศกษาเชงวเคราะหพระคาถาธรรมบท,

นครปฐม : วทยาเขตบาฬศกษาพทธโฆส, ๒๕๔๕.

พระโพธรงส, เรองจามเทววงศ พงศาวดารเมองหรภญไชย ทงภาษาบาฬแลคาแปล,

พมพครงแรก เจาดารารศมพระราชชายา พมพในงานปลงศพ เจาทพเนตร อนทวโรรสสรยวงศ, โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๖๓.

พระยาประชากจกรจกร (แชม บนนาค). พงศาวดารโยนก,พมพครงท ๗, กรงเทพ

มหานคร : บรนทรการพมพ, ๒๕๑๖. พระราชพงศาวดาร. พระราชพงศาวดาร ฉบบพระราชหตถเลขา เลม ๑ - ๒. กรงเทพ

มหานคร: สานกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร, ๒๕๔๘.

พระอปตสสเถระ. วมตตมรรค. ฉบบภาษาองกฤษของพระเอฮารา พระโสมเถระ และพระ

เขมนทเถระ แปลโดย พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต) และคณะ. กรงเทพมหานคร : สานกพมพศยาม บรษทเคลดไทย จากด, ๒๕๓๘.

พเศษ เจยจนทรพงษ. ศาสนาและการเมองในประวตศาสตรสโขทย – อยธยา.

กรงเทพมหานคร : มตชน, ๒๕๔๕. พระพงศ สขแกว. สนทรยศาสตรบนฝาผนง : อลงการแหงจตรกรรมไทย.

กรงเทพมหานคร : ปราชญสยาม, ๒๕๔๙.

มปต. รามญสมณะวงศ. แปลโดย พระมหาวชาธรรม (เรอง เปรยญ), (กรงเทพมหานคร:

โสภณการพมพ, มปป.). มหามกฏราชวทยาลย. พทธศาสนประวตระหวาง ๒๕๐๐ ปทลวงแลว. พมพครงท ๒

กรงเทพมหานคร : หางหนสวนจากด โรงพมพสรวฒน, ๒๕๓๗. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒.

กรงเทพมหานคร : นานมบคพบลเคชนส, ๒๕๔๖. รงโรจน ธรรมรงเรอง. ประวต แนวความคดและวธคนควาวชาประวตศาสตร ศลปะ

ไทย. กรงเทพมหานคร : เมองโบราณ, ๒๕๕๑.

วรภทร เครอสวรรณ. พระพทธรป. กรงเทพมหานคร : คอมแพคทพรนท จากด, ๒๕๔๒.

๒๑๕

วดพระพทธบาท. หนงสอทระลกงานเทศกาลนมสการพระพทธบาท สระบร. สระบร :

โอ.เอส. พรนทตงเฮาส, ๒๕๕๒. วนวลต. พงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบวนวลต พ.ศ. ๒๑๘๒. กรงเทพมหานคร : มตชน,

๒๕๔๘. วนย พงศศรเพยร, บรรณาธการ. นตปรชญาไทย. กรงเทพมหานคร : ๒๕๔๙.

ศลปากร, กรม. จารกกลยาณ เรองพงศาวดารสมณงศนกายฝายใต คาจารกภาษามคธ

กบคาแปลภาษาไทย, พมพในงานพระราชทานเพลงศพ หมอมสภาพ กฤดากร

ณ อยธยา ต.จ., กรงเทพมหานคร : โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๖๗.

_________. คาแปลจามเทววงศ พงศาวดารเมองหรปญไชย, พมพครงท ๔,

กรงเทพมหานคร: โรงพมพรงวฒนา, ๒๕๑๖.

_________. จารกในประเทศไทย เลม ๑ อกษรปลลวะ หลงปลลวะ พทธศตวรรษท ๑๒

– ๑๔. กรงเทพมหานคร : หอสมดแหงชาต กรมศลปากร, ๒๕๒๙.

_________. จารกในประเทศไทย เลม ๒ อกษรปลลวะ อกษรมอญ พทธศตวรรษท ๑๒

– ๒๑. กรงเทพมหานคร : หอสมดแหงชาต กรมศลปากร, ๒๕๒๙.

_________. จารกในประเทศไทย เลม ๓ อกษรขอม พทธศตวรรษท ๑๕ – ๑๖.

กรงเทพมหานคร : หอสมดแหงชาต กรมศลปากร, ๒๕๒๙.

_________. จารกในประเทศไทย เลม ๔ อกษรขอม พทธศตวรรษท ๑๗ – ๑๘.

กรงเทพมหานคร : หอสมดแหงชาต กรมศลปากร, ๒๕๒๙. _________. จารกในประเทศไทย เลม ๕ อกษรขอม อกษรธรรมและอกษรไทย พทธ

ศตวรรษท ๑๙ – ๒๔. กรงเทพมหานคร : หอสมดแหงชาต กรมศลปากร,

๒๕๒๙. ส. ศวลกษณ. ความเขาใจในเรองพระเจาอโศกและอโศกาวทาน. พมพครงท ๔.

กรงเทพมหานคร : สองศยาม, ๒๕๕๒. สมชย ใจด. ประเพณและวฒนธรรมไทย. พมพครงท ๘, กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนา

พานช จากด, ๒๕๓๘.

สมเดจกรมพระปรมานชตชโนรส. พระปฐมสมโพธกถา พสดาร ๒๙ ปรจเฉท.

กรงเทพมหานคร: เลยงเซยงจงเจรญ, มปป. สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ. ตานานพระพทธเจดย.

กรงเทพมหานคร : มตชน, ๒๕๔๕. สมเดจพระพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร), . คมภรวสทธมรรค ๑๐๐ ป สมเดจพระ

พฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร แปลและเรยบเรยง), กรงเทพมหานคร :

บรษทประยรวงศพรนทตง จากด , ๒๕๔๖.

๒๑๖

สมเดจพระสงฆราช (ปสสเทว). ปฐมสมโพธ. พมพครงท ๒๕, กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๒. สนต เลกสขม, ศลปะภาคเหนอ : หรภญชย – ลานนา, พมพครงท ๒, กรงเทพมหานคร:

เมองโบราณ, ๒๕๔๙. สรวฒน คาวนสา. ประวตพระพทธศาสนาในประเทศไทย. กรงเทพมหานคร :

สหธรรมก จากด, ๒๕๔๑.

สทโธ. พทธปฏมา. กรงเทพมหานคร: ไพลน, ๒๕๕๒.

สภทรดศ ดศกล, ม.จ..ศลปะในประเทศไทย. พมพครงท ๑๓. กรงเทพมหานคร : มตชน,

๒๕๕๐. สภาพรรณ ณ บางชาง. ประวตวรรณคดบาลในอนเดยและลงกา. กรงเทพมหานคร:

สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๖. _________. ววฒนาการวรรณคดบาลสายพระสตตนตปฎกทแตงในประเทศไทย,

กรงเทพมหานคร: สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๖. เสฐยรโกเศศ. ประเพณเบดเตลด. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร : ศยาม, ๒๕๔๖.

เสฐยร โพธนนทะ. ประวตศาสตรพระพทธศาสนาฉบบมขปาฐะ ภาค ๑.

กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๗.

_________.ประวตศาสตรพระพทธศาสนาฉบบมขปาฐะ ภาค ๒. กรงเทพมหานคร: โรง

พมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๗.

อดม เชยกวงศ. ประวตเจดยและโบราณสถาน. กรงเทพมหานคร : สานกพมพภม

ปญญา, ๒๕๔๗. เอเดรยน สนอดกราส. สญลกษณแหงพระสถป. แปลโดย ภทรพร สรกาญจน.

กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๗.

(๒) วทยานพนธและงานวจย

บณฑต ลวชยชาญ และคณะ, รายงานผลการวจยเรอง การประดษฐานพระพทธ

ศาสนาจากลงกาทวปในดนแดนประเทศไทยสมยวฒนธรรมทวารวด,

กรงเทพมหานคร : บรษทสานกพมพสมาพนธ จากด, ๒๕๕๓.

พระมหาสนธ สนตกโร (เกษมญาต). “การศกษาบทบาทของพระมหากจจายนเถระในการ เผยแผพระพทธศาสนา”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชา

พระพทธศาสนา : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๔.

๒๑๗

คมกฤษณ ศรวงษ, “การศกษาเชงวเคราะหเรองชนกาลมาลปกรณ”. วทยานพนธ

อกษรศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาภาษาตะวนออก : จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, ๒๕๒๓. พระมหาอดม ปญาโภ (อรรถศาสตรศร). “การศกษาวเคราะหพทธศลปเชงสนทรยศาสตร :

กรณศกษาเฉพาะพระพทธรปสมยอยธยา” วทยานพนธพทธศาสตรหาบณฑต,

สาขาวชาปรชญา : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗.

๒. ภาษาองกฤษ

Buddhadatta. A.P. Jinaklamli. London : Luzac & Company Ltd., 1962.

_________. The Mahvam sa. Edited by The Ven. A.P. Buddhadatta, Pali

Text Together some later additions, 1st Edition, Colombo: M.D. Gunasena & Co. Ltd.,

1959.

GeiGer Wilhelm, The MAHVASA. London : Luzac & Company Ltd, 1958.

_________. Cül avam sa, Being the More Recent Part of the Mahvam sa,

Translated by Wilhelm Geiger. 1st Indian Edition, Delhi: Motilal Banarsidass Publishers

Private Limited, 1996.

_________. Pli Literature and Language. Delhi : Oriental Books Reprint

Corporation, 1968 Norman, Kenneth .Roy. Pli Literature : inel. The canon. Literature in Prakit and

Sanskrit of all the Hinayna schools of Buddhism/ Kenneth Roy

Norman, Wiesbaden : Harrassowitz, 1983.

Malalasekera, G.P.. Dictionary of Pli Proper Names, 1 Vol. Boston : Routledge &

Kegan Paul Ltd, 1974. _________. The Pli Literature of Ceylon. Colombo : M.D. Gunasena & Co.,

Ltd. 1958

๒๑๘

Mahanama, Vam satthappakAsinI. London : Pali Text Society, Oxford University Press,

1908.

Phramaha Thiap Malai, “Kaccyana – Vykarana : A critical Study” Vol. 1,

Ph.D. thesis (Pali), Department of sanskrit and Prakrit Language,University of Pune, University of Pune Press, 1997.

Phramaha Chanya Wasanapitranont, A Critical Study Of The Jinaklamli,

Thesis submitted to the university of delhi for the degree of Doctor of philosophy, University of Delhi, University of Delhi Press, 1985.

Rhys Davids. T.W.. and Stede. William (ed). The pli Text Society’ Pali – English

Dictionary. London : The pli Text Society, 1959.

สารบญตาราง

หนา

ตารางท ๔.๑ เปรยบเทยบการลาดบเรองในคมภรสงคตยวงศกบคมภรมหาวงศ ๑๘๑

ประวตผวจย

ชอ สเทพ นามสกล พรมเลศ

เกด ๗ สงหาคม ๒๕๑๔

ทอยปจจบน ๓๖/๕๕๗ หมท ๖ ต. บางรกพฒนา อ. บางบวทอง จ. นนทบร

การศกษา ป.ธ.๙, พธ.บ. (เกยรตนยม), ศศม. (จารกภาษาไทย)

ประวตการทางาน

-กรรมการและเลขานการชาระพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบ มจร. แปลและเขยนบทนาพระไตรปฎกเลม ๑๓,๑๔,๑๕, ๑๗, ๑๘, ๑๙, ๓๗ พ.ศ. ๒๕๔๐-๒๕๔๔

-เจาหนาทตาราวชาการ กองวชาการ ๒๕๔๒ -อาจารยพเศษ มหาวทยาลยสถาบนราชภฏเทพสตร ๒๕๔๒-๒๕๔๘ -กรรมการสภาวชาการ มจร. ๒๕๔๗-๒๕๔๙, ๒๕๕๒ - ปจจบน

ตาแหนงปจจบน

-อาจารยประจาคณะพทธศาสตร มจร. ๒๕๔๒-๒๕๔๕, ๒๕๔๕-ปจจบน -กรรมการควบคมวทยานพนธบณฑตวทยาลย มจร.

-กรรมการบรหารโครงการขยายหองเรยน จ. กาญจนบร ๒๕๔๕-ปจจบน ตาแหนงทางวชาการ

-ผชวยศาสตราจารย สาขาวชาพระพทธศาสนา ผลงานทางวชาการ

-บทนาพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

เลม ๑๓,๑๔,๑๕, ๑๗, ๑๘, ๑๙, ๓๗ -หนงสอประกอบการเรยนการสอนพระพทธศาสนา ตามหลกสตรกระทรวงศกษาธการ พทธศกราช ๒๕๔๔ เลม ๒ พระธรรม. นนทบร : เกรท เอดดเคชน, ๒๕๔๗, ๑๔๔ หนา.

-อกษรจารกพระไตรปฎก, กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐, ๒๖๘ หนา -พระไตรปฎกศกษา, กรงเทพฯ: ไทยรายวนการพมพ, ๒๕๕๒, ๓๒๒ หนา

-นามานกรมพระสตร, จรลสนทวงศการพมพ, ๒๕๕๐, ๒๓๐ หนา -คมภรมหาวงศ ภาค ๑ - ๒, พระนครศรอยธยา : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓, (ผแปล)