Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
~ 1 ~
ส ำหรบเกษตรกร ผเพำะเลยงไสเดอนดน
คณะเกษตรศำสตร มหำวทยำลยรำชภฏอตรดตถ และเทศบำลต ำบลหำดกรวด
พฒนา สมนยาม 0819559185 [email protected]
~ 2 ~
ควำมเปนมำ
การเพาะเลยงไสเดอนดน (Vermiculture) เปนการประยกตใชประโยชนจากไสเดอนดน โดยเฉพาะผลผลตทไดคอปยหมกมลไสเดอน (vermicomposting) เปนการน าวสดกลบมาใชใหมหรอเปนการจดการท าใหสภาพแวดลอมในระบบนเวศเพอกาวไปสความเปนเกษตรกรรมทยงยน การใชไสเดอนเปนตวหลกในการจดการเศษของเสยเพอเปลยนใหเปนวสดท มสารอาหารพชสงและพรอมทจะเปนประโยชนตอพช โดยใสลงในพนทการเกษตรเพอเปนการปรบปรงโครงสรางของดนใหมความอดมสมบรณ หรอเพอเปนการเพมคณคาทางการคาเปนวสดในการปลกไมดอกไมกระถางหรอเปนวสดส าหรบปลกพชอนๆอยางหลากหลาย
หลกกำรเพำะเลยงไสเดอนดน
การเลยงไสเดอนมหลายรปแบบขนอยกบความเหมาะสมของผเลยง ตงแตแบบงายๆ ใชวสดในทองถน ลงทนนอย ไปจนถงการท าโรงเรอนผลตในระดบอตสาหกรรมทลงทนสง เชน เลยงบนพนดนโดยท ากองเลยงใหสงจากพนเลกนอย หรอ ขดรอง เปนแปลงลงบนพนดนปกต หรอ กออฐฉาบปนเปนบลอกเลยงกได หรอถาผลตปยขนาดใหญ อาจสรางโรงเรอนถาวร มระบบการเลยงทเปนระบบตงแตการใหอาหารไปจนถงการเกบปย ส าหรบ หลงคากนแดด หรอฝน อาจท าดวยวสดงายๆ เชน มงดวยหญาคา ใบจาก หรอ ตาขายพรางแสง(ซาแรน) ไปจนถงการใชหลงคาทมโครงสรางแขงแรงอายใชงานไดนาน นอกจากนยงสามารถเลยงดวยอปกรณขนาดเลก ในครวเรอน ซงอาจประยกตใชวสดทมอยทวไปมาใชกได เชน กะละมง ถงพลาสตก ยางรถยนต วงบอปนซเมนต เปนตน
การเลยงไสเดอนแบบกองบนดนธรรมดา การเลยงไสเดอนโดยท ารองบนพนปน
การเลยงในกระบะอยางงาย การขดรองลกลงในดนบดวยพลาสตก
~ 3 ~
การกออฐฉาบปน ท าเปนบลอกเลยงแบบตางๆ
การเลยงแบบเปนกองในโรงเรอน
การเลยงในบลอกภายในโรงเรอนแบบงายๆ
การเลยงแบบบลอกกลางแจง
~ 4 ~
การเลยงในโรงเรอนแบบถาวร ขนาดกลางและขนาดใหญ
ชดอปกรณการเลยงขนาดเลก การเลยงในกระบะพลาสตก
การเลยงในยางรถยนตเกา การเลยงในกะละมงพลาสตก
การเลยงในวงบอซเมนต การเลยงในลนชกพลาสตก
~ 5 ~
ขนตอนกำรเลยงไสเดอนโดยทวไป อำจปฏบตได ดงน 1. เลอกพนทเรยบหรอไมมหนหรอเศษแกวทเปนอนตราย น าดนรวนปพนกวางประมาณ 1 เมตร สง 0.30
เมตร ความยาวขนอยกบความเหมาะสมของพนทและปรมาณของขยะหรอของเสย 2. ใหความชนกบพนวสดใหพอชนไมตองแฉะ 3. น ามลววหรอเศษอนทรยวตถ โรยทบใหหนาประมาณ 15 เซนตเมตร แลวรดน าให ความชนอกครง 4. น าไสเดอนทองถนมาปลอยในกอง 5. รดน ากองไสเดอนทกวน 6. ไสเดอนจะกนเศษอาหารและมลววแลวถายมลเปนขยบนกองเลยง เกบมลทกๆสปดาหแลวน ามาตากในรม
ไสเดอน 1 กโลกรม จะผลตขยไดประมาณ 10 กโลกรม ภายใน 45-60 วน 7. เมอวสดเพาะเลยงหมดใหน าวสดเพาะเลยงมาใสใหมเหมอนขนตอนแรก 8. โกยขยไสเดอนออกมากองขางๆกองเดมและเมอกองวสดเพาะเลยงเดมเรมแหง ไสเดอนจะยายไปอยดานใตของกอง 9. เกบสวนบนของกอง 3 ใน 4 สวนของกอง แยกไสเดอนแลวใสไสเดอนกลบไปในกองใหม 10. ควรเปลยนกองทงหมดภายใน 6 เดอน ทงนเมอกองเพาะเลยงเรมแนน ไสเดอนไมสามารถชอนไชได 11. การเลยงเพอใหสามารถเกบขอมลไดทงป ควรมการสรางกองไวหลายๆกองและเกบขอมลสลบกนไปไดทงป สงทควรค ำนง
1. กองเพาะเลยงหรอกระบะตองท าในทรมเพอปองกนแสงแดดและฝน 2. จะตองรดน าอยางสม าเสมอ 3. ไมควรใชปยคอกใหม 4. มลววควรตากใหแหงและควรบดกอนน ามาใช 5. การใชมลสตวชนดอนๆ ควรมการผสมกบมลววกอน 6. ไสเดอน 1 กโลกรม มจ านวนประมาณ 1,000 ตว 7. ไสเดอน 1 กโลกรมจะกนอาหารได 5 กโลกรมตอวน 8. ไสเดอน 10 กโลกรม จะกนอาหารได 1 ตนตอเดอน 9. ไสเดอน 1,000 ตว สามารถเลยงในพนทขนาด 1 ตารางเมตร 10. ควรใชไสเดอนสเขมทพบบรเวณผวหนาดนถงลก 25 ซม. ส าหรบเลยงท าปยมลไสเดอน 11. ระหวางฝนตกใหน ามลวววางตามยาวของกองเพาะเลยงปองกนไสเดอนหลบหน
~ 6 ~
รปแบบกำรเลยงไสเดอนดวยภำชนะแบบตำงๆ (อำนฐ ตนโช, 2551)
1 การเพาะเลยงในถงนาหรออางพลาสตก
1.) เลอกถงน าหรองอางพลาสตก ส าหรบเพาะเลยงไสเดอน ควรมขนาดเสนผาศนยกลางมากกวา 12 นว พรอมหาอางส าหรบรองกนถงหรออางเลยง
2.) เจาะรทกนภาชนะเพอระบายน ามลไสเดอนและเจาะฝาปดภาชนะเพอระบายอากาศ
3.) น าเศษอฐหรอกอนหนเลกๆใสในตาขายไนลอนมดเปนตมแบนๆวางไวทกนถง เพอใหน าระบายไดสะดวกและไมอดรทกนภาชนะ
4.) ท าพนเลยงโดยผสมดนรวนกบมลวว อตราสวน 4:1 แลวรดน าใหความชน 80-90 เปอรเซนต
5.) น าวสดพนเลยงทผสมแลวใสลงในภาชนะใหมความหนาจากกนภาชนะอยางนอย 3 นว
6.) น าไสเดอนมาปลอยลงหนาแนนประมาณ 1 กโลกรมตอตารางเมตร (โดยพจารณาจากปากภาชนะ เสนผาศนยกลาง 1 เมตร ใชไสเดอน 1 กรม)
7.) ใสมลววตรงกลาง 1 กอง เพอเปนอาหารไสเดอนและปองกนไสเดอนหนจากสภาพแวดลอมใหมทไมคนเคย
8.) น าน ายาลางจานหรอสบมาทาทบรเวณปากภาชนะ เพอปองกนการเลอยหนออกจากภาชนะเลยงในระยะแรก
9.) ปดฝาภาชนะเพอรกษาความชนและกนแมลง หรอสตวศตรอนๆ
10.) น าภาชนะไปตงไวบรเวณทรม ทอากาศถายเทสะดวก ไมโดนแดดหรอฝน
11.) น าเศษอาหารหรอขยะอนทรยใหไสเดอนยอยสลาย โดยใหบางๆ ปองกนความรอนจากการหมกหากไสเดอนยอยไมทน ไสเดอนอาจหนออกจากภาชนะได
~ 7 ~
ขนตอนกำรเลยงไสเดอนในถงพลำสตก
1. เลอกถงน าพลาสตก 2. เจาะรทกนถง 3. เจาะรทฝาถง
4. เลอกกอนกรวด 5. ใสกอนกรวดในตาขายไนลอน 6. น าตาขายกอนกรวดรองกนถง
7. ผสมดนรวนกบมลวว(ชน 80-90 %) 8. น าดนผสมมาใสลงในถงเลยง 9. ปลอยไสเดอน
10. .ใสขยะอนทรย 11. เกบถงเลยงไวทรม 12. เตมอาหารเมอไสเดอนยอยหมด
~ 8 ~
2 การเพาะเลยงในตลนชกพลาสตก
1.) ลนชกพลาสตกแบบ 4 ชน 2.) เจาะรระบายอากาศในชนบนสดของลนชก 3.) เจาะรทลนชกชนท 2 3 และ 4 ยกเวนชนลางสดไมตองเจาะ เพอใชส าหรบรองรบน ามลไสเดอน 4.) ใสพนเลยงลนชกชนท 2 3 และ 4 หนาประมาณ 1ใน 4 ของความสงชนลนชก 5.) รดน าใหความชน 80-90 เปอรเซนต 6.) น าไสเดอนมาปลอยชนท 2 3 และ 4 ชนละประมาณ 100 ตว 7.) ทาน ายาลางจานหรอสบบรเวณปากลนชก 8.) น าลนชกไปไวในรม อากาศถายเทสะดวก ไมโดนแดด หรอฝน 9.) ดแลเตมเศษอาหารอยางสม าเสมอ แตไมควรเตมหนาเกนไปโดยสงเกตการยอยของไสเดอนดวย 3 การเลยงไสเดอนในวงบอซเมนต 1.) หาวงบอปนซเมนตทมพนและรระบายน า 2.) น าวงบอไปไวในบรเวณทรม ไมโดนแดดหรอฝน อากาศถายเทสะดวก 3.) ลางวงบอดวยน าสะอาด 2-3 รอบ แลวแชดวยตนกลวยทงไว 3-5 วน เพอลดความเคมของปนซเมนต 4.) น ากอนอฐหรอกอนกรวดใสตาขายไนลอนมดเปนตมวางไวอดบรเวณรระบายน าดานในวงบอ 5.) ใสพนเลยง (ดนรวนผสมมลววอตรา 4 ตอ 1) ใสในวงบอหนา 3 นว 6.) ใสไสเดอน 100 ตว ตอเสนผาศนยกลางวงบอซเมนต 1 เมตร 7.) ทาสบหรอน ายาลางจานบรเวณขอบบอเปนแถบกวาง 1-2 นว ปองกนไสเดอนหน 8.) เตมมลววและเศษขยะอนทรยบางๆ อยาใหเกดความรอนจากการหมก 9.) ปดฝาบอดวยวสดแผนเรยบทหาไดในพนท เชน ไมอด ฟวเจอรบอรด ทเจาะรระบายอากาศ บรเวณฝา 10.) คอยสงเกตพฤตกรรมการกนอาหารของไสเดอนและอาจเตมขยะอนทรย ใหมปรมาณเหมาะสมกบการยอยของไสเดอน
~ 9 ~
ขนตอนกำรเลยงไสเดอนในลนชกพลำสตก
1.เลอกลนชกพลาสตก(3-4ชน) 2. เจาะฝาดานบนและกนชนอนๆยกเวนชนลางสด
3. ใสดนผสมมลววหนา 3 นว
4. ปลอยไสเดอน 5. ใสขยะอนทรย 6. ใสอาหารทกชนยกเวนชนลาง
7. ชนลางสดเปนน ามลไสเดอน 8. ไสเดอนก าลงยอยอาหาร 9. เตมขยะอนทรยเมอยอยหมดแลว
10.เกบน ามลบรรจขวดส าหรบใช 11.มลไสเดอนบรรจถง 12. น าไปใชเปนวสดปลกพช
~ 10 ~
ขนตอนกำรเลยงไสเดอนในวงบอซเมนต
1.แชวงบอทงไวเพอลดความเคมของปนซเมนต
2. ผสมดนรวนกบมลวว 4:1 3. ใหดนมความชน 80-90%
4. ใสดนผสมลงพนบอหนาประมาณ 3 นว 5. ปลอยไสเดอน 6. เตมเศษอาหารอนทรย
7. น าไปเกบทรมและปดฝา 8. เมอไสเดอนยอยอาหารหมด เกบขยไสเดอนไปใช
9. น าขยไสเดอนไปผสมดนเพอปลกพช
~ 11 ~
กำรใชปยหมกมลไสเดอนกบพชชนดตำงๆ
อตราการใชปยหมกมลไสเดอนดนในการปลกพชชนดตางๆ (อานฐ ตนโช, 2550)
ประเภทพช อตรำและวธกำรใช พชสวนประดบ ไมดอกประดบ เชน กหลาบ เบญจมาศ มะล ดาวเรอง ผเสอ บโกเนย เปนตน ไมใบประดบ เชน เดหล บอนส คลา เฟรน เปนตน
กระถำง - ใสปยหมกไสเดอนดนรอบโคนตนพชในกระถางอตรา 200-300 กรม/กระถาง ทก 7-15 วนรวมกบน ามลไสเดอนทเจอจาง 5 เทา แปลง- ใสปยหมกมลไสเดอนดนรอบผวหนาดน หรอผสมรองกนระหวางเตรยมแปลง อตรา 1.5-2 กโลกรม/ตารางเมตร แลวคลมดวยฟางขาว ใชรวมกบน าหมกมลไสเดอนดนโดยเจอจางน า 5 เทา รด ทก 7 วน
พชผก เชน ผกกาด ผกคะนา ผกบง ผกกวางตง กะหล าปล แตงกวา ถวฝกยาว ผกกาดหว หอม กระเทยม มนฝรง เปนตน
แปลง - ใสปยหมกไสเดอนดนบรเวณผวหนาดนหรอผสมดนระหวางการเตรยมแปลง อตรา 1-1.5 กโลกรม/ตารางเมตร แลวคลมดวยฟางขาว ใชรวมกบน าหมกมลไสเดอนดนโดยเจอจางน า 5 เทา รด ทก 7 วน
ไมผล เชน มะมวง ลนจ ล าไย ทเรยน สม สมโอ องน พทรา ชมพ เปนตน
ขนำดทรงพมตน นอยกวา 1 เมตร – พรวนดนรอบทรงตนแลวใสปยหมกมลไสเดอนดนรอบโคนตน อตรา 1-2 กโลกรม /ตน ทรงพม 1-5 เมตร - พรวนดนรอบทรงพมแลวใสปยหมกมลไสเดอนดนรอบโคนตน อตรา 5-15 กโลกรมตอตน ทรงพมมากกวา 5 เมตร – พรวนดนรอบทรงตนแลวใสปยหมกมลไสเดอนดนรอบโคนตน อตรา 15-20 กโลกรม /ตน ทกอตราสวน ใสซ าทก 4 เดอน หรอในชวงสรางตาดอก ใชรวมกบน าหมกมลไสเดอนดน โดยเจอจางน า 2 เทา รดรอบโคนตนทกเดอน
พชไร เชน ขาวโพด ถวเหลอง ถวเขยว ออย มนส าปะหลง ขาวฟาง เปนตน
ใสปยหมกมลไสเดอนดนในระหวางไถพรวนดนอตรา 500 กโลกรมตอไร หรอโรยแถวปลกในอตราครงถง 1 กโลกรมตอตารางเมตร ใส 1 ครงตอการปลกพช 1 รอบ ใชรวมกบน าหมกมลไสเดอน โดยเจอจางน า 2 เทา แลว รด 2 ครง ตอการปลกพช 1รอบ
นำขำว ใสในนาขาวระหวางการเตรยมเทอกกอนหวานกลา อตรา 1 ตนตอไร และใสอกครงกอนขาวออกดอก โดยใชปยหมกมลไสเดอนครงตนตอไรผสมกบน าหมกมลไสเดอนเขมขน ครงลตร ตอตารางเมตร
กลวยไม ใชปยหมกมลไสเดอนดนผสมกบวสดปลก 1:10 ใชรวมกบน าหมกมลไสเดอนดนเจอจาง 10 เทา ฉดพนทางใบ หรอกรณกลวยไมระบบรากอากาศใชน าหมกมลไสเดอนดนเจอจาง 10 เทา ฉดพนทางใบ
หมำยเหต พชผกบางชนดทมใบออน เชน โหระพา คนไช กะเพรา ผกกาด ผกกาดหอม เปนตน ควรใชปรมาณนอยๆแตบอยครง หากใชมากอาจท าใหเกดอาการ ใบไหมได