e-mail: milosao2005@yahoo.com

Redakto

r: B

en

An

don

i; G

rafi

ka A

rtan

B

uca 2

39

Në këtë numër: Fridrih Niçe me Zarathustrën (vijim i sjellë nga Lluka Qafoku); Bardhyl Demiraj;Në këtë numër: Fridrih Niçe me Zarathustrën (vijim i sjellë nga Lluka Qafoku); Bardhyl Demiraj;Në këtë numër: Fridrih Niçe me Zarathustrën (vijim i sjellë nga Lluka Qafoku); Bardhyl Demiraj;Në këtë numër: Fridrih Niçe me Zarathustrën (vijim i sjellë nga Lluka Qafoku); Bardhyl Demiraj;Në këtë numër: Fridrih Niçe me Zarathustrën (vijim i sjellë nga Lluka Qafoku); Bardhyl Demiraj;

Intervistë me Niels Hav; Nasho Jorgaqi; Bahri Myftari; Reshida Çoba etj...Intervistë me Niels Hav; Nasho Jorgaqi; Bahri Myftari; Reshida Çoba etj...Intervistë me Niels Hav; Nasho Jorgaqi; Bahri Myftari; Reshida Çoba etj...Intervistë me Niels Hav; Nasho Jorgaqi; Bahri Myftari; Reshida Çoba etj...Intervistë me Niels Hav; Nasho Jorgaqi; Bahri Myftari; Reshida Çoba etj...

E DIEL

26 Qershor

2016

Vijon në faqen 16

NGA BARDHYL DEMIRAJ*

Të duash të shfletoshbotimin e dytë tëFjalor EnciklopedikShqiptar (= FESH II,

bl. I-III, Tiranë 2008/9) e përmë tepër të konsultosh diçkanë të që lidhet në një mënyrëa një tjetër me atë fushë oseato fusha, në të cilat fitonbukën e gojës, duhet të jeshvërtet i regjur me vaj e meuthull në jetën e sotme intele-ktuale shqiptare, e kjo jothjesht dhe vetëm falë dhunt-ive të karakterit profesional,por edhe, madje sidomos, tëkesh e të zotërosh sa e siçduhet – thënë me lezet (!!!) – jomë pak se tri palë mend nëkokë: a) një palë me qëmtuarme qetësi ato të reja pozitiveqë sjell vërtet ky botim i dytënë përqasje me botimin e tijtë parë (FESH Tiranë 1985,1246 + XVI f. ); b) një palë mepikasur se çfarë mungonende, përkatësisht çfarëmund a duhej të mungontevërtet në të, duke i përcjellëkëto ‘mungesa’ e ‘teprica’ sitë tilla e me dashamirësi edhete lexuesi sqimatar“Milosao”-s; e së fundi, c) një

palë vetëm me luajtur mendsh,meqë edhe në këtë ribotim ase ar-nojë të dorës së dytë në plot trivëllime e me plot 3061 faqe (+ Par-athënie f. I-XXVI) përballemi jorrallë me maksimën tipike intele-ktuale-shqiptare të kohës sonë:“Më rrove, të rrova – brisku i ber-berit është!”

Në këtë shkrim modest – me tëcilin vështirë të bëjmë a të sh-tojmë dikur ndonjë koleg a mikmë shumë, edhe pse jemi më se tëndërgjegjshëm për gjithë çka sh-kruajmë e kumtojmë – sigurishtqë jemi rrekur t’i shtëmangemi sadhe si kemi mundur pikërishtpalës së fundit, si i vetmi opsionqë nuk i sjell dobi kujt e aq mëpak shkruesit të këtyre radhëve.Për të vënë në lëvizje palën e parëmjafton gjithsesi të ballafaqojmë

dy botimet e derisotme të FESH-itme njëri-tjetrin, duke ruajturgjithherë orientimin në koncep-sionin e ri shkencor-intelektualndaj trashëgimisë historike-kul-turore – qoftë kjo materiale aseshpirtërore – të botës shqiptarenë gurrën dhe rrjedhën e gjallesëssë saj në kohë e hapësirë. E sigur-isht që edhe në këtë rast do të ish-te mirë që sekush të zbresë vetëdrejt e në tekstet e këtyre dy bot-imeve e të përqasë po vetëpërzgjedhjen, tipin dhe mënyrëne kompilimit të zërave të veçantëme kumtin enciklopedik për-katës, sepse, po qe se u referohe-mi thjesht dhe vetëm par-athënieve të tyre, sigurisht qëaskush prej nesh nuk do ta ketëtë vështirë t’i mbushë mendjen(vetëm ?) vetes që Enciklopedia

Shqiptare gjëllin ndërkohë në Ko-pshtin e Edenit po-Shqiptar, kunuk piqen ende vetëm bananetdhe marakuja, “molla e ndal-ueme” jo-se-jo.

Asgjëmangut vijmë kështunatyrshëm në mbyllje të prologuttonë hyrës, duke iu referuar asajpale tjetër mendsh që cekëm mëlart (pika b), bash pikasjes së ‘mu-ngesave’, përkatësisht ‘tepricave’që na shfaqen me bollëk në njërinapo tjetrin botim e që në njëmënyrë a një tjetër mund a duanmarrë parasysh dikur në ribot-imet e radhës së këtij fjalori, nëvarësi kjo të plotë mepërzgjedhjen sqimatare të borditredaksional të FESH-it. E për t’ubërë tash disi më konkretë, poshpejtojmë t’i kumtojmë lexues-it se fillimisht jemi fokusuar në

A është i dështuar FjaloriEnciklopedik Shqiptar?!

këtë shkrim kryesisht në emrat eatyre persona(litete)ve dhe fig-urave të historisë kombëtare qëna shfaqen si të tillë e si zëra tëveçantë në njërin apo tjetrin bot-im të FESH-it, në vijim me tëmirat dhe të metat që bartin me-toda dhe mënyra e përzgjedhjes,përkatësisht ajo e pasqyrimit tëtyre në këto botime, duke ilustru-ar më pas natyrshëm ndonjëdukuri pas gjase tejet negative qëfeks me kohë e sidomos ndërkohënë jetën kulturore të hapësirëskompakte shqipfolëse, bash nënjërën qendër kryesore urbane tësaj, Tiranën, e cila mëton jo kotdhe jo rastësisht rolin e epiqen-drës së diskursit intelektual e sh-kencor-albanologjik.

“Harta e ferrit”, Sandro Botiçeli

E diel, 26 Qershor 20162 - BOTIME

AANALIZAShqipëria duket se e ka luks krijimin e një Enciklopedie, e cila mbart shumë probleme, sipas autorit. Përmes kësajanalize të gjatë, që do të botohet në dy numra, keni një shtjellë kritike të punonjësit shkencor, lidhur me problema-tikën që shtjellon botimi i Enciklopedisë shqiptare të pak viteve më parë...

NGA BARDHYL DEMIRAJ

(LMU/München)(LMU/München)(LMU/München)(LMU/München)(LMU/München)

1. Dy fjalë h1. Dy fjalë h1. Dy fjalë h1. Dy fjalë h1. Dy fjalë hyrëseyrëseyrëseyrëseyrëse

VVVVVijon ngijon ngijon ngijon ngijon nga Fa Fa Fa Fa Faqja 1aqja 1aqja 1aqja 1aqja 1

Prashtu bëjmë fjalë këtu për dy dukuri që tingëllojnë në fakt sikundërthënëse: damnatio memoriae (= ‘dënimi’ si shpëlarje e

kujtesës) dhe laudatio funebris (= ‘lëvdata’si fjalë mortore), por që nuk shkaktojnëthuajse aspak përplasje me njëra-tjetrën,sepse e para ka të bëjë kryesisht me shuar-je/shpëlarje të (pa)vetëdijshme të kujtesëshistorike si masë dënimi dikur e pashkru-ar për shumë e shumë prurje në ose përbotën e kulturës shqiptare, ndërsa e dytapërcjell katapultimin e tipit masovik qoftëedhe – madje sidomos!!! – për së gjalli tëshumë e shumë persona(litete)ve drejt atijpiedestali zulmëmadh që në rastin tonëkonkret pritet normalisht të identifikojënë mos të simbolizojë thelbin e të qenit pjesëe trashëgimisë së vyer e të patundshmekulturore-historike të botës shqiptare nëkohë dhe hapësirë. Për fat të keq dukuria eparë gjëllin në latencën e saj prej gjysmëssë dytë të shek. XX, dhe ka rrokur atëtrashëgimi kulturore të përftuar sidomospara shpalljes së pavarësisë të shtetit të parëshqiptar (28 nëntor 1912), ndërsa e dyta kamarrë revan bash në kohën tonë, që vjenme thënë pas përmbysjes së regjimit dikta-torial në Shqipëri, pra në një periudhë, kur,krahas rropatjeve për konsolidim të jetësdemokratike në këtë vend dhe kapërcim tëfazës së dhimbshme të ‘tranzicionit’ sho-qëror, jeta intelektuale shqiptare përjetonedhe realizimin e botimit të dytë të FESH-it(Tiranë 2008/9).

Parë nga këto dy perspektiva, është thua-jse e vetëkuptueshme që botimi i parë iFESH-it (Tiranë 1985) nuk mund të merretpër çdo rast si sinor orientues ose faktorpërqasës, sidomos sa i përket ‘dënimit’ tëpashkruar si shpëlarje e kujtesës, përkatë-sisht ‘lëvdatës’ së (para)shkruar si fjalëmortore për zëra të atyre persona(litete)veqë kanë ndërruar jetë pas vitit 1985, për-katësisht për sosh, të cilët kemi ende fatint’i shohim, lexojmë e përjetojmë sot e gjithëditën për së gjalli mes nesh.

Së fundi lejohemi të shtojmë edhe dy kufi-zime të karakterit metodik, që e bëjnë tëvuajë natyrshëm këtë shkrim:

· Shkruesi i këtyre radhëve – siç edhepritet! – nuk zotëron aspak aftësinë dhemundësinë të realizojë analiza induktivedhe deduktive ekzakte në të gjitha ato fushaqë mbulon FESH II, e për të cilat kanë punu-ar (me aq përkushtim) 168 forca të kuali-fikuara, të shpërndara në plot 21 redaksi,të kryesuara prej një bordi redaksional tëpërgjithshëm me 47 specialistë sqimatarë,përkatësisht prej një këshilli botues tëpërkorë me shtatë anëtarë e të organizuaraprej Qendrës së Enciklopedisë Shqiptare megjashtë redaktorë shkencorë sikurse lastbut not least – bash në vend të hudhrës! –me redaktor të përgjithshëm filologun tash-më në pension, prof. (dr. ?) Emil Lafen doravetë. Andaj është më se e kuptueshme qëpër analiza të rastit jemi mjaftuar tëpërqendrohemi thjesht dhe vetëm në ato

fusha, ku e ndjejmë veten më se të sigurt,siç janë gjuhësia, letërsia, besimi dhepërgjithësisht kultura popullore;

· Shkruesi i këtyre radhëve – siç edhepritet! – nuk kishte gjithashtu në dispozi-cion kapacitet njerëzore e teknike për të bërëkrehjen dhe klasifikimin e nevojshëm të tëgjithë materialit enciklope-dik, të ngërthyer në të dyjabotimet e FESH-it me gjithë-gjithë 4349 faqe (= I: 1246 +XVI + II: 3061 + XXVI), aqmë tepër që i mungonteqoftë fjalësi ashtu edhe plat-forma e projektit të njëritapo tjetrit botim të FjaloritEnciklopedik Shqiptar, epër të cilat nuk ka fituarende informacion, nëse janëbotuar dikur e gjëkundi.Andaj për arsye thjeshtpraktike kemi kaluar nëanalizë deri diku të deta-juar vetëm vëllimin e parëtë botimit të dytë (Tiranë2008: shkronjat A – Gj = 872

f.), i cili korrespondon me 355 faqet e paratë botimit të parë të FESH-it (Tiranë 1985).Këmbëngulim fort në këtë kufizim të kar-akterit praktik-metodik, meqë nuk më-tojmë assesi që rezultatet e analizave tonatë përcjellin vërtetësi absolute për gjithëmaterialin në shqyrtim, edhe pse jemi më

se të bindur se shifrat, fak-tet dhe rezultatet që janëpërftuar në analizat e kësajpjese janë më sedomethënëse për të gjithëmaterialin enciklopedik qëpërfshihet në të dyja bot-imet.

2. Të dhëna të2. Të dhëna të2. Të dhëna të2. Të dhëna të2. Të dhëna tëpërgjithshmepërgjithshmepërgjithshmepërgjithshmepërgjithshmea) ... lidhur me FESH I

(Tiranë 1985)Një lexim sado i përciptë

i parathënies, përpos njëshfletimi po aq të përciptëtë botimit të parë të FESH-it, mjafton për të mësuarshpejt se kemi të bëjmë me

një arritje aspak të vogël në kulturën dheshkencën shqiptare në kohën, me kohëndhe për kohën, në të cilën u përftua: me tëmirat, të këqijat e jo më pak me ato të ligamizore që bartte vetiu ky botim si produktintelektual i përftuar nën dhunën struktur-ore, përkatësisht i kufizuar brenda një ko-rnize ideologjike që e kish paracaktuar dhepërcaktuar politika vrastare e sistemit nëfuqi ndaj kulturës dhe kërkimit shkencoralbanologjik. Gjithsesi, në rast se i anash-kalojmë qoftë edhe përkohësisht (!!!) këtijkufizimi dhe rrekemi të shfletojmë e të lex-ojmë midis rreshtash, askush prej nesh nukdo ta ketë të vështirë të kuptojë e të bindetse ky fjalor për nga mënyra e konceptimittë së tërës, aparati metodik, por edhe reali-zimi faktik i zërave të veçantë nuk bën ass-esi ndonjë hap të madh prapa kundrejt njëfjalori enciklopedik ase enciklopedie ko-mbëtare të paktën në Europën e fundshek-ullit të 20-të. Për më tepër, të bien në sy –edhe pse jo gjithmonë vetëm për mirë (!!!) –përpjesëtimet organike brendapër-brendamaterialit enciklopedik që sendërton nërreth 5000 zëra një kuadër deri diku tëkënaqshëm të trashëgimisë dhe gjallesës sëbotës shqiptare në kohë e hapësirë e nëfusha të ndryshme të jetës së saj materialee shpirtërore.

Së fundmi, lejohemi të shtojmë – e kjo katë bëjë drejtpërsëdrejti me objektin e këtijshkrimi – se edhe ata zëra enciklopedikë qëjanë parashikuar në këtë fjalor për person-alitete dhe figura të historisë kombëtareshqiptare (aty rreth 700 në numër), ështëbërë përpjekje – sikurse gjithkund në bot-imet enciklopedike moderne të kohës sonë– që të bëhet kujdes i veçantë sidomos me tëgjallët, madje edhe me syresh që kanë ndër-ruar jetë rishtas, duke i pasqyruar ata memasën dhe kutin e nevojshëm, anipse tëpashkruar të moralit qytetar-intelektual,në kuptimin që askush s’ka ndërmend sotpër sot t’i mbyllë dikur dyert kujt që i meri-ton të hapura si të tilla, por Alfa dhe Ome-ga si detyrim sublim dhe i patjetërsueshëmi një fjalori enciklopedik ase enciklopedie,qofshin këto edhe kombëtare, është me ipërcjellë lexuesit të interesuar trashëgim-inë e patundshme kulturore-historike, tësanksionuar njëherë e për-gjithmonë si tëmirëqenë në atë mjedis shoqëror, në të cilinai mëton të ketë a të gjejë rrënjët e veta,përkatësisht të jetë i dëshiruar për të më-suar e ditur shumë më shumë për to, dukefituar kështu po vetë të drejtën me pjesë-marrë në debate të ndryshme të nivelit in-telektual në mjedisin në fjalë. Parë nga kjoperspektivë, siç do të kemi rast ta hetojmë

dy shfaqje të ‘tranzicionit’intelektual në Enciklopedinë

Shqiptare

Damnatio memoriae vs. laudatio funebris,

Vallë mundej të bëhej kaq shpejt?!Dikush mund të shtrojë tash me të drejtë pyetjen: Sa ishte e përgatitur vallë Enciklo-pedia Shqiptare, në mos vetë inteligjenca shqiptare dhe shkencat albanologjike merrjetin infrastrukturor përkatës për t’u përballur me këtë imperativ të kohës (?),ndërkohë që duhej të përballeshin edhe probleme të tjera jo pak thelbësore, siç ishinp.sh. a) rrëgjimi rrënqethës i statusit social të intelektualit shqiptar dhe përgjithësishtai i punonjësit shkencor albanolog e për pasojë edhe b) largimi masiv i trurit ku tëmundte dhe si të mundte prej dheut “ku na ka rënurë koka” (çajupi).

Bardhyl Demiraj

E diel, 26 Qershor 2016 - 3MEA CULPA

e qartësojmë në detaj edhe më poshtë – edhepse me kufizimet më se të dënueshme tërastit (!!!) – botimi i parë i FESH-it mëton pakurrfarë mëdyshje shembullin-model tëmoralit qytetar dhe intelektual po-shqiptarnë kohën, me kohën dhe për kohën kur uhodh në letër.

b) ... lidhur me FESH II (Tiranë 2008/9) Ditë e re – nafakë e re: Kështu lejohemi

ta përkufizojmë nismën e ripunimit të atijbotimi të parë të FESH-it, të cilit fatmirë-sisht iu zbardhën e i ranë flokët shpejt, dukestimuluar ribotimin e tij të dytë si një im-perativ i kohës, të cilin e diktuan rretha-nat krejt të reja shoqërore e historike qëpërjetoi në një hark kohor lumturisht tëshkurtër e gjithë hapësira jetike shqiptarenë Ballkan, ku thyerja e kornizës së hek-urt politike-ideologjike në Shqipëri u pasuame procesin fatlum shtetformues në Kos-ovën martire e vijimisht të martirizuar, për-katësisht me ngadhënjimin e një statusi tëri e deri diku të pranueshëm politik-ko-mbëtar në pjesë të tjera – po aq të martiri-zuara, pra aspak të dorës së dytë – të kësajhapësire.

Dikush mund të shtrojë tash me të drejtëpyetjen: Sa ishte e përgatitur vallë Enciklo-pedia Shqiptare, në mos vetë inteligjencashqiptare dhe shkencat alba-nologjike merrjetin infrastrukturor përkatës për t’upërballur me këtë imperativ të kohës (?),ndërkohë që duhej të përballeshin edheprobleme të tjera jo pak thelbësore, siç ish-in p.sh. a) rrëgjimi rrënqethës i statusit so-cial të intelektualit shqiptar dhe përgjithë-sisht ai i punonjësit shkencor albanolog epër pasojë edhe b) largimi masiv i trurit kutë mundte dhe si të mundte prej dheut “kuna ka rënurë koka” (Çajupi). Në par-athënien e botimit të dytë të FESH-it qëmbulon gjithë-gjithë 150 rreshta – të shpërn-dara ashtu lirshëm e pa ndonjë shijë tëveçantë formatimi teknik-kompiuterik nëplot gjashtë faqe (f. XV-XX) – nuk mësojmëdiçka konkrete në këtë pikë, madje nukekzagjerojmë aspak, në rast se pas një ana-lize të mirëfilltë të tekstit dikush do të vintenatyrshëm në përfundimin, se në pjesë tëtëra të saj, kemi të bëjmë pak a shumë menjë lloj shformësimi sa ngazëllues, aq edhetë pakripë të tekstit të parathënies së bot-imit të parë, duke u mënjanur për hall e jopër mall (vetëm) direktivat dhe udhëzimete dikurshme me karakter ideologjik e par-tiak për ide, pllane, realizime, tejkalime dhefitorje të rastit. Të vetmin ‘dallim’, në dukjethjesht lëndor, të botimit të dytë kundrejttë parit mëtojmë ta kemi qëmtuar në f. XVIItë botimit të ri, ku kumtohet shprehimishtse:

“Tipar dallues i FESH të ri është pasqyri-mi i gjerë i personaliteteve e i figurave tëhistorisë kombëtare. Janë përfshirë si zëratë veçantë persona që kanë dhënë ndihme-sa të çmuara në fushën e historisë e të jetëspolitike, në fushën ushtarake, në degët endryshme të ekonomisë, në fushën e shën-detësisë, të arsimit, të shkencës, të kulturëse të artit kombëtar, të fesë, të sportit etj., nëtë kaluarën dhe sot [...]”

Siç kumtuam edhe në hyrje të këtij sh-krimi, në vijim do të përqendrohemi pikër-isht në këtë ‘tipar dallues’, duke hetuar mënga afër se çfarë kuptohet me “person-

alitete dhe figura të historisë kombëtare”,sa vend zë kjo masë në fjalor, çfarë peri-udhash përfaqëson ky ‘tipar dallues’ nëpërgjithësi dhe se çfarë ndihmesash tëçmuara të një rëndësie kombëtare sendër-ton aktiviteti social dhe intelektual i njëritapo tjetrit person(alitet) që ka zënë vendose është lënë jashtë botimit të dytë.

3. Shifra dhe fakte3. Shifra dhe fakte3. Shifra dhe fakte3. Shifra dhe fakte3. Shifra dhe faktea) ... të marra të gatshme prej par-

athënies së FESH IINë parathënien e botimit të dytë më-

sojmë gjithashtu një bilanc paraprak tëinventarit shtesë të zërave enciklopedikë sëbashku me spastrimet e rastit, sikurse edheme mënyrën e ripunimit të atyre ekzistuesnë botimin e parë të FESH-it. Kështu më-sojmë që:

“Fjalori i ri enciklopedik përmban mbi7200 zëra, ndër të cilët mbi 2300 zëra perso-na, në krahasim me rreth 5000 zëra (ndër tëcilët rreth 700 zëra persona) të FESH të botu-ar më 1985. [...] Në këtë proces një numërzërash u gjykuan si të panevojshëm dhe ulanë jashtë, kryesisht ngjarje [...] si dhe disapersona pa ndonjë vlerë reale ose veprim-tari të spikatur, por që ishin përfshirë përshkak të emërtesave të kohës.” (f. XVIII v.)

Një përllogaritje e thjeshtë e shifrave tëdhëna në këtë pasazh të gjatë na lejon tëkonfirmojmë paraprakisht që numri i per-sonave të përfshirë në FESH II e kapërcenshifrën 2300, më saktë 2360 (shih E. Lafe: <//alpa.mali - i t .eu/journal/aktet/vol/vol5[...]>), të cilën lejohemi ta përkthejmëndryshe me kuotën 32,55% të të gjithë in-ventarit të zërave në këtë fjalor (= 7250),kundrejt shifrës 700, që vjen me thënë 14%e gjithë inventarit përkatës në FESH I (=5000). Sqarimi i bërë lidhur me fshirjet dhespastrimet e ndërmarra prej inventarit tëzërave të personave në FESH I e bën gjith-sesi më se të qartë, se shtesa e emrave tëpersona(litete)ve në FESH II e tejkalon sh-tesën fiktive prej 1660 zërash që e mësojmëshpejt prej zbritjes së thjeshtë matematikendërmjet dy madhësive të dhëna (= FESHII: 2360 - FESH I: 700). Të njëjtën rrethanëmund dhe duhet të përjetojmë edhe me sh-tesën po-fiktive prej 12%, d.m.th. prej 590zërash (= FESH II: 4890 – FESH I: 4300) qëmësojmë me ndihmën e një makine llog-aritëse për pjesën tjetër të kategorive tëzërave enciklopedikë shtesë, të marrë sëbashku në botimin e dytë. Përndryshepërqasja e këtyre shifrave, sado fiktive, le-jon të fitojmë një përshtypje të parë lidhurme proporcionet ndërmjet kategorive tëzërave në shtesat që janë ndërmarrë nëfjalësin e ri të FESH-it II, ku inventari ipersona(litete)ve rezulton të ketë gllabëru-ar bash pjesën e luanit me kuotën mbi 80%.

b) ... të hetuara prej nesh në tekstet e dybotimeve të FESH-it

Të nxitur nga kjo rrethanë e përshkru-ar më sipër, në të cilën feksin kryesisht“zërat për personalitete e figura historikeose të fushave të ndryshme të kulturës, ar-tit, shkencës, sportit etj.”, le të përqendro-hemi tash në një hap të dytë, shi në sistem-atizimin e tyre sipas periudhave/fazave his-torike që ka përshkuar në kohë dhe hapë-sirë matriksi i kulturës etnike të etnosit,sikurse e gjithë rrjedha e zhvillimit kultur-

or-historik të popullit dhe kombit shqiptar.Bëjmë fjalë këtu për periudha kohore (shihtabelat), të njohura pak a shumë si të tillaedhe në FESH I/II e që mundësojnë një klas-ifikim më të mirë të materialit enciklope-dik që ofron njëri apo tjetri botim. Poziciontë veçantë zënë këtu dy fazat e fundit mecaqe kohore vitet 1984 dhe 2008 si mote, kurmbyllen përgatitjet për shtyp të FESH I dheFESH II.

Për arsye thjesht praktike, në klasifikimështë mbajtur gjithashtu parasysh si cakkohor viti kur ka ndërruar jetë, përkatë-sisht nëse ende jeton(te) njëri apo tjetriperson(alitet) gjatë periudhës kur kishteshkuar ndërkohë në shtyp njëri apo tjetribotim: FESH I = 1984 ~ FESH II = 2008.

Tabela e mëposhtme pasqyron me gju-hën e shifrave inventarin e zërave të per-sonave të regjistruar ne FESH I (f. 1-335)dhe II (bl. 1: f. 1-872), si vijon:

3.1. Vëzhgime paraprake- Radha 7 (-2008 15): Bëhet fjalë për

zërat e atyre personave që gëzonin (apo gë-zojnë edhe sot kësaj dite) shëndet të plotënë vitin 1984, d.m.th. pas dërgimit të FESH-it si botim i parë në shtyp, të tillë si: a) per-sonalitete të letërsisë, artit shqiptar dhe tëshkencave albanologjike, p.sh.: Dritëro Ag-olli, Abdurrahim Buza, Aleks Buda;sikurse b) anëtarët aktualë të Byrosë Poli-tike e të Komitetit Qëndror të Partisë sëPunës së Shqipërisë e veprimtarë komu-nistë që nuk kishin rënë (ende) nga fiku evishnin në shumësinë e tyre edhe poste tëorganeve ligjvënëse dhe syresh ekzekutiveqeveritare, si p.sh. (Shkronjat A – GJ) : Ram-iz Alia, Muho Asllani, Besnik Bekteshi,Foto Çami, Adil Çarçani, Hajredin Çeliku,Vangjel Çerava, Lenka Çuko, Petro Dode,Llambi Gegprifti, Emine Guri.

- Inventari i zërave të personave përshkronjat A-GJ shënon me kuotën epërgjithshme 742 në FESH II, kundrejt 220në FESH I, d.m.th. një rritje në numër jo mepak se 337%. Përqindja reale rezulton të jetësigurisht edhe më e lartë, në rast se do tëmbajmë parasysh këtu fshirjet dhe spastri-met që janë bërë në FESH II prej inventaritpërkatës në FESH I për ata “persona pandonjë vlerë reale ose veprimtari të spika-tur, por që ishin përfshirë për shkak të

emërtesave të kohës.”- Inventari i zërave enciklopedikë në

FESH II për ato “personalitete e figura his-torike” që janë përfshirë në dy fazat e fun-dit (nr. 7: 1984-2008, nr. 8: 2008-), pra ata qëjetonin e (një pjesë) jetojnë sot e gjithëditën, ngërthen plot 387 zëra, d.m.th. 52% tëtë gjithë inventarit prej 742 zërash për shk-ronjat A-GJ të FESH II, përkatësisht 74%të gjithë zërave të shtuar në këtë ble, çkarezulton prej diferencës së shifrave për-katëse ndërmjet dy botimeve (522 = FESHII: 742 – FESH I: 220). Sigurisht që edhe kjopërqindje thjesht matematikore nuk ështëaspak reale, përkundrazi ka tendencë tëpërmirësohet me kuota edhe më të larta epër rrjedhojë edhe më habitëse, në rast sembajmë parasysh këtu fshirjet dhe spastri-met që janë bërë në inventarin e zërave për-katës të FESH I (p.sh. Muho Asllani, LenkaÇuko etj.)

- Sa i përket fazës prijëse (nr. 6: 1945-1984) që përkon me periudhën e përfundim-it të Luftës Antifashiste Nacional-Çlir-imtare (= LANÇ) dhe të vendosjes së regjim-it komunist në Shqipëri deri në fund të vitit1984, d.m.th. me përmbylljen e fazës përgati-tore për botim të FESH-it në botimin e tij tëparë, numri i zërave të regjistruar për këta40 vjet rrudhet mjaft – gjithë-gjithë 132 syr-esh – në përqasje me atë të dy periudhave tëfundit me plot 387 në thuajse 24 vjet (tëFESH II: shih më lart). Gjithsesi, në rast semarrim si gjymtyrë krahasimi periudhënpërkatëse në FESH I me 48 zëra gjithsej,kemi në këtë rast një rritje aspak të vogëlprej 275% (në FESH II), një rritje edhe kjopo-fiktive që ka prirje drejt ngjitjes, në qoftëse mbajmë parasysh censurën, d.m.th. fshir-jet dhe spastrimet e vetëdijshme që janëndërmarrë në regjistrin e zërave të FESH Isi “persona pa ndonjë vlerë reale ose vep-rimtari të spikatur”. Ndër ta bëjnë pjesë:

o Syresh që kanë mbështetur LANÇ-in, si p.sh. Hatixhe Farka (Nënë Ija: 1898-1982 – FESH I 256),

o Një numër Heronjsh të Punës Social-iste, që mund a duhet të kenë humbur jetëndikur, duke ushtruar ose për të ushtruardetyrën, të tillë si Ylli Blushi (1961-1979,Krujë – FESH I 105: saldator), Ismet Bruçaj(1949-1968, Guci e Re e rrethit të Shkodrës –FESH I 123: mësues), ose syresh të bërë dikurmodel si përkrahës së frymës së re që podepërtonte kur, ku dhe si të mundte në Sh-qipërinë e Pasçlirimit, siç është p.sh. rasti iPjetër Nik Dedës (1939-1952, Mali Kolaj/Sh-kodër – FESH I 173: bari) apo ai i ShkurteSkurraj Carrës (1925-1949 – FESH I 140: vep-rimtare e shquar shoqërore), së cilës nëFESH II i transportohet emri në zërin e për-bashkët <Heroinat e Mirditës>. Edhe ndon-jë personazh epik, apo hero, që i ka shpëtu-ar fshesës, siç është p.sh. rasti i Ilia Dashit(1956-1976, lindi në fshatin Poro të Myzeqesë– FESH I 171: marinar), gjëllin si model i njëzëri enciklopedik liliput me gjithë-gjithë 7rreshta e pa fotografi bardh-e-zi.

o Sa i përket shtesave të ndërmarra përkëtë fazë, hyjnë këtu sigurisht, përpos njënumri emrash të konsideruar më parë sipersona non grata: ndër ta kundërshtarëtë ish-regjimit komunist, qofshin këta të

...NGA NUMRI I SHKUAR“Pse duhet ta kuptosh çdo gjë në art sesi

punon piktori, apo sesi kompozon dikush apomënyrën sesi shkruan një shkrimtar. Mundohuta ndjesh si duhet një vepër arti dhe mjafton”.Donatella Baglievo, 70-vjeçare, kineaste meeksperiencë ishte në Tiranë në aktivitetin e TIFFdokument 2016. Redaktori pati mundësi që tëfliste me të, por pa arritur të bënte intervistë tëgjatë për shkak të mosnjohje së mirë të ital-ishtes. Ndërsa regjisorja nuk fliste gjuhë tjetërveç italishtes, një gjë jo aq e rrallë për fqinjëttanë. Redaktori dëgjoi shumë gjëra për Tark-ovskin por pa mundur të penetrojë për një in-tervistë, që do ishte shumë e këndshme.Megjithatë në fund konkludoi se pak e njihnin

Tarkovskin në Shqipëri, por edhe ata që e njo-hin flasin për artin e tij, sikur është ...një gjë ezakonshme. Shqipëri hesapi!

Niçe edhe në këtë numër ishte i këndshëm,por redaktori mendon se mungesa e feedbacktregon se nuk është se njerëzit po e lexojnëshumë. Megjithatë Lluka Qafoku vazhdon tapërkthejë me shpresën e botimit këtë pjesë tëZarathustrës, të prëmbledhur. Ndoshta po tëdinim këtë gjatësi do të ishim disi më prag-matikë.

Parathënia e “Miscellanea”-s XII të MoikmZeqos ishte botuar me disa poezi të tij. Tënjëjtat autori i botoi edhe në numrin e sapo-dalë të revistës “Poeteka”...

Iskra Thoma, një kritike e hershme letërsie,na kish sjellë një vështrim për punën e DautGumenit, tepër interesante në përzgjedhjen esaj me “Milosao”-n.

Dhe, shkrimtari kosovar, miku i kaher-shëm i “Milosao”-s, Bajram Sefaj na kishardhur me shënimet e tij karakteristike kupërzihen këndshëm gjinitë, paçka se këtëherë i kishte sistemuar në shënime udhëti-mi.

Kujtim Dashi kishte sjellë në kujtimet e tijpoetin që e adhuron dhe i ka kushtuar shumëNdoc Gjetjen. Pak e tepruar mënyra e tra-jtimit, sepse e bën të ndjerin si të jetë ora-kull, por me shumë dashuri nga autori.

Një numër bajagi patetik, por që redaktorie kish thyer disi me skicat, që megjithatë nukja heqin tisin e lodhshëm. Fotoja e faqes sëparë ishte e mrekullueshme dhe paraqistenjë skenë xhirimi të Tarkovskit dhe atë, vetë,me ekipin e tij. Të shohim këtë numër tëardhshëm sesi do të jemi..

Vijon në faqen 22

Nr Periudha Inventari i

zërave

FESH

I

FESH

II

1 - 1400

e.j

17 28

2 - 1700 24 31

3 - 1800 8 8

4 - 1912 42 47

5 - 1944 66 109

6 - 1984 48 132

7 - 2008 15 163

8 2008 - 224

Shuma 220 742