1

7 October 2009 1Respiratory System

Heä hoâ haáp

7 October 2009 2

Chương 6. HỆ HÔ HẤPI. CẤU TRÚC CỦA HỆ HÔ HẤP• 1. Bề mặt hô hấp• 2. Mang• 3. Ống khí• 4. Phổi

– a. Phổi của người– b. Sự thông khí ở phổi

II. SỰ TRAO ĐỔI KHÍ• 1. Sự trao đổi khí ở phổi• 2. Sự trao đổi khí ở mô

– a. Sắc tố hô hấp và sự trao đổi O2– b. Sự chuyên chở CO2

III. SỰ ĐIỀU HÒA HÔ HẤP

7 October 2009 3

Thuaät ngöõ Hoâ haáp beân ngoaøi (External Respiration): söï

trao ñoåi khí xaûy ra giöõa maùu vaø caùc pheá nang Hoâ haáp beân trong (Internal Respiration): Söï

trao ñoåi khoâng khí xaûy ra giöõa doøng maùu vaøcaùc teá baøo cuûa moâ

Hoâ haáp teá baøo (Cellular Respiration): xaûy ratrong ty theå (Mitochondria) laø phaûn öùng bieándöôõng söû duïng O2 vaø phoùng thích CO2 trongsuoát quaù trình toång hôïp ATP

7 October 2009 4

Söï hoâ haápSöï hoâ haáp laø quaù trình ñoäng vaät trao

ñoåi khí vôùi moâi tröôøng.Hoâ haáp goàm söï thu nhaän O2, vaän

chuyeån vaø cung caáp O2 cho caùc teábaøo, söï vaän chuyeån vaø thaûi CO2.

Caàn phaân bieät vaø khoâng bò laãn loängiöõa söï hoâ haáp cuûa cô theå vaø quaùtrình hoâ haáp teá baøo

7 October 2009 5

Caùc hình thöùc cuûa hoâ haáp• (a) Khoâng khí ñöôïc khueách taùn tröïc tieáp qua beà

maët cuûa caùc sinh vaät ñôn baøo.• (b) Löôõng cö vaø nhieàu loaøi ñoäng vaät hoâ haáp qua

da cuûa chuùng.• (c) Da gai coù moät nhuù nhoâ ra, giuùp laøm gia

taêng beà maët hoâ haáp.• (d)Hoâ haáp ôû coân truøng thoâng qua heä thoáng oáng

khí thoâng ra ngoaøi.• (e) Mang cuûa caù cung caáp moät beà maët lôùn vaø

taïo ra doøng ngöôïc ñeå trao ñoåi khoâng khí.• (f) Pheá nang cuûa ñoäng vaät coù vuù cung caáp moät

beà maët lôùn ñeå hoâ haáp, nhöng khoâng cho pheùptrao ñoåi doøng ngöôïc. 7 October 2009 6

Caùc hình thöùc cuûa hoâ haáp

2

7 October 2009 7

Caùc hình thöùc cuûa hoâ haáp• 1. Beà maët hoâ haáp

– ÔÛ ñoäng vaät ñôn baøo vaø ña baøo baäc thaáp(giun deïp nhoû) khí O2 vaø CO2 laø söï khueáchtaùn tröïc tieáp qua maøng teá baøo.

– ÔÛ giun ñaát vaø eách nhaùi, O2 khueách tan quabeà maët aåm öôùt vaø vaøo trong caùc mao maïchnaèm döôùi da vaø CO2 khueách taùn theo chieàungöôïc laïi.

– Toác ñoä trao ñoåi khí chaäm

7 October 2009 8

2. MangÔÛ moâi tröôøng nöôùc cô quan hoâ haáp laømang, quaù trình trao ñoåi khí ñöôïc thöïchieän khi nöôùc ñöôïc eùp qua caùc laù mang.Mang caù coù ñaëc ñieåm laø nöôùc vaø doøngmaùu chaûy theo caùc höôùng ngöôïc nhau doñoù caûi tieán vieäc thu nhaän O2.

7 October 2009 9

ÔÛ ñaèng sau khoang mieäng, trong haàu nöôùc ñi qua bôø beântreân beà maët trao ñoåi khoâng khí cuûa mang, ñoàng thôøi maùutrong caùc maïng mao maïch ôû mang chaûy theo höôùngngöôïc laïi goïi laø trao ñoåi doøng ngöôïc

Khoâng coù doøng ngöôïc veà lyù thuyeát caù chæ thu nhaän ñöôïc50% oxy hoøa tan trong nöôùc, coøn vôùi trao ñoåi doøngngöôïc nhau moät vaøi loaøi caù coù theå thu nhaän tôùi 85% oxyhoøa tan trong nöôùc.

7 October 2009 10

3. OÁng khíMoâi tröôøng caïn ôû coân truøng laø oáng khí, caùcoáng naøy môû ra ngoaøi qua loã thôû. Caùc oángroãng chöùa ñaày khoâng khí phaân nhaùnh trongmoät heä thoáng caùc ñöôøng oáng daãn khoâng khíraát nhoû xuyeân saâu vaøo trong cô theå ñoängvaät.

7 October 2009 11

4. PhoåiÔÛ löôõng theâ – boøsaùt – chim – thuù laøphoåi. Phoåi khaùcnhau veà hình daïngvaø caáu truùc: ÔÛ eáchnhaùi phoåi laø nhöõngtuùi nhoû, thaønhnhaún, beà maët töôngñoái nhoû.Boø saùt coù phoåiphöùc taïp hôn, vôùibeà maët roäng hôn.Chim vaø ñoäng vaätcoù vuù coù nhieàu pheánang nhoû laøm taêngdieän tích tieáp xuùc.

7 October 2009 12

Phoåi cuûa löôõng cö

EÁch nhaùi, kyø gioâng vaø caù phoåi coù nhöõngtuùi gioáng traùi banh , thaønh nhaün vôùi beàmaët töông ñoái nhoû ñeå trao ñoåi khí

3

7 October 2009 13

Chim hoâ haáp nhö theá naøo?• Khoâng khí di chuyeån doïc theo nhöõng keânh nhoû trong

phoåi, heä thoáng mao maïch naèm vuoâng goùc vôùi höôùng dichuyeån cuûa khoâng khí neân giuùp cho vieäc trao ñoåi khí ôûchim dieãn ra raát hieäu quaû Chim coù moät heä thoáng caùc tuùikhí, chia thaønh moät nhoùm caùc tuùi tröôùc vaø moät nhoùmcaùc tuùi sau, phoåi naèm giöõa vaø bò eùp saùt trong coät soáng.Quaù trình hoâ haáp cuûa chim goàm hai chu kì.– Chu khì 1: Khí hít vaøo ñöôïc daãn thaúng töø khí quaûn ra

caùc tuùi sau vaø sau ñoù ñi ñeán phoåi.– Chu kì 2: Khoâng khí ñöôïc daãn töø phoåi ra caùc tuùi

khoâng khí tröôùc vaø sau ñoù ñöôïc thôû ra ngoaøi thoângqua khí quaûn.

• Ñöôøng ñi cuûa khoâng khí ñi qua phoåi luoân luoântheo moät höôùng, töø caùc tuùi sau ra caùc tuùi tröôùcroài ra ngoaøi. Do ñoù söï trao ñoåi O2 vaø CO2 xaûyra ôû caùc maïch khoâng khí nhoû cuûa phoåi caû trongluùc hít vaøo vaø thôû ra. 7 October 2009 14

(a)Hình caét ngang cuûaphoåi gaø nhaø(75×).

7 October 2009 15

Caùc saéc toá hoâ haáp: vaän chuyeån khí• O2 coù ñoä hoøa tan thaáp trong nöôùc (~0,5 ml/100ml nöôùc),

do ñoù huyeát töông trong maùu khoâng theå mang ñuû O2thoõa maõn cho toång nhu caàu cuûa caùc teá baøo trong cô theå,neáu söï trao ñoåi chaát xaûy ra ôû möùc cao. Ñeå giaûi quyeát vaánñeà naøy caùc saéc toá hoâ haáp ñaëc bieät chöùa trong caùc teá baøomaùu. Nhöõng phaân töû naøy lieân keát vôùi O2 moät caùch thuaännghòch.

• Vaän chuyeån oxy• Hemocyanin: tìm thaáy ôû huyeát töông• cuûa ñoäng vaät chaân ñoát vaø thaân meàm (Cu)• Hemoglobin: ÔÛ ñoäng vaät coù xöông soáng (Fe)• Vaän chuyeån carbon dioxid• Huyeát thanh (7%)• Hemoglobin (23%)• Bicarbonate ion (70%)• Myoglobin: döï tröõ oxy ôû cô

7 October 2009 16

Heä hoâ haáp ôû ngöôøi• Bao goàm: Phoåi(lung) vaø moät heä thoáng oáng daãn khí

keát noái caùc caáu truùc trao ñoåi khí vôùi moâi tröôøng beânngoaøi.

7 October 2009 17

Cô quan hoâ haáp ôû ngöôøiHeä hoâ haáp chia thaønh hai phaànchính:

Phaàn daãn khí (conductingportion) goàm: khoang muõi,muõi hoïng, thanh quaûn, khíquaûn, pheá quaûn, caùc tieåu pheáquaûn vaø tieåu pheá quaûn taän.

Phaàn hoâ haáp (respiratoryportion) goàm: caùc tieåu pheáquaûn hoâ haáp, caùc oáng pheánang vaø pheá nang.

7 October 2009 18

Khoang muõi

4

7 October 2009 19

Khoang muõi

Xoaêntreân, xoaêngiöõa vaøxoaên döôùi

Loã muõitröôùc

Voøi nhóñang môû

7 October 2009 20

Khoang muõi

Khoang muõi khaù roäng ñöôïc caáu taïo baèngxöông vaø suïn.

Khoang muõi ñöôïc loùt bôûi lôùp maøng nhaàycoù lôùp thöôïng bì ôû phía treân.

Veà maët chöùc naêng: vuøng treân coù chöùcnaêng khöùu giaùc, vuøng döôùi coù chöùc naênghoâ haáp.

7 October 2009 21

Xoaên muõi• Moãi thaønh beân hoá muõi

coù 3 giaûi nhoâ ra, coùcaáu truùc xöông beântrong, ñöôïc goïi laø caùcxoaên muõi. Trong soácaùc xoaên muõi, chæ coùxoaên muõi giöõa vaø döôùilaø coù bieåu moâ hoâ haáp,xoaên muõi treân coù bieåumoâ khöùu giaùc.

7 October 2009 22

7 October 2009 23

Caùc amidan

Caùcamidanhaàu(haïch)

Amidan voømmieäng

Amidanlöôõi

7 October 2009 24

Caùc amidan

• Amidan: caùc moâbaïch huyeát.

Amidanvoømmieäng

Amidanhaàu

5

7 October 2009 25

Haàu (pharynx)• Noái khoang muõi vaø khoang mieäng ñeán

thanh quaûn (larynx) vaø thöïc quaûn(esophagus)

• Ñöôïc chia thaønh ba ñoaïn:• Muõi – haàu (Nasopharynx)• Mieäng – haàu (Oropharynx)• Thanh quaûn – haàu (Laryngopharynx)

7 October 2009 26

(bieåu moâ giaû taàng)

(bieåu moâ deït taàng)

(bieåu moâ deït taàng)

7 October 2009 27

Thanh quaûn (larynx)

• Hình oáng khoâng ñeàu, noái haàu vôùi khí quaûn.Beân trong lôùp ñeäm coù moät soá suïn thanh quaûn.Caùc suïn lôùn (suïn giaùp, suïn nhaãn vaø phaàn lôùnsuïn pheãu) laø moâ suïn trong; caùc suïn nhoû (naépthanh thieät, suïn cheâm, suïn söøng vaø choùp suïnpheãu) laø moâ suïn ñaøn hoài.

• Ngoaøi vai troø naâng ñôõ ( duy trì oáng daãn khí,caùc suïn noùi treân coøn coù vai troø van ngaên thöùcaên hoaëc dòch ñi vaøo khí quaûn, ngoaøi ra chuùngcoøn tham gia hoaït ñoäng phaùt aâm

• Naép thanh thieät (Epiglottis): xuaát phaùt töø bôøthanh quaûn, keùo daøi ñeán haàu.

7 October 2009 28

Thanh quaûn (larynx)• Nieâm maïc loùt trong thanh quaûn coù nhieàu

tuyeán chuøm tieát dòch. Treân lôùp teá baøo thöôïngbì, coù loâng thòt laøm rung ñoäng theo höôùng töøbeân trong ra beân ngoaøi ñeå ñaåy caùc vaät laïkhoâng cho rôi vaøo khí quaûn.

• Nieâm maïc thanh quaûn raát nhaïy caûm, khi coùvaät laï tieáp xuùc seõ gaây ra caùc phaûn xaï ho ñeåñaåy vaät laï ra ngoaøi.

• Trong thanh quaûn coù caùc daây aâm thanh. Phaùtaâm laø do khi thôû ra, luoàng khoâng khí vöôïtqua khe thanh moân laøm rung giaây aâm thanh.Söï phaùt aâm coøn coù söï tham gia cuûa maù,löôõi, moâi.

7 October 2009 29

Thanhquaûn

Suïn giaùp traïng

Suïn thanh quaûn

Suïn khí quaûn

Naép thanh thieät Maøngtuyeángiaùp

Daây chaèng suïnthanh quaûn

Xöôngmoùng

7 October 2009 30

Phía trong thanh quaûn• Neáp gaáp tieàn ñình: neáp gaáp cuûa nieâm maïc

– Caëp neáp gaáp ôû phía treân taïo ra daây thanh aâm giaû– Caëp neáp gaáp ôû phía döôùi taïo neân daây thanh aâm

thaät• Caùc boù sôïi chun chaïy song song vôùi nhau

taïo neân daây chaèng aâm thanh naèm beân trongneáp gaáp thanh aâm, coù bieåu moâ laø bieåu moâ laùttaàng khoâng söøng

• Thanh moân: daây thanh aâm vaø khoaûng giöõacaùc neáp gaáp

6

7 October 2009 31

Phía trong thanh quaûn

7 October 2009 32

Phía trong thanh quaûnXöông moùng

Amidan

Naép thanh thieät

Daâythanh aâmthaät

Khe thanhmoân

Thanh moân

7 October 2009 33

Thanh moân

7 October 2009 34

Khí quaûn

• Tieáp theo suïn nhaãn cuûa thanh quaûnlaø oáng khí quaûn daøi khoaûng 10 cm,ñöôøng kính 2 cm, naèm phaùi tröôùcthöïc quaûn. Loùt trong khí quaûn laømaøng nhaày. Treân lôùp teá baøo thöôïngbì cuõng coù nhieàu loâng rung ñoäng ñeåqueùt ra ngoaøi dòch nhaày do caùctuyeán nhaày tieát ra. Khi quaûn laø moätoáng daøi daãn tôùi phoåi

7 October 2009 35

Khí quaûn goàm ba lôùp

Nhaày: ñöôïc taïo bôûi caùc teá baøo hình cheùn bieåu moâgiaû truï taàng coù loâng rungDöôùi nhaày: goàm caùc moâ lieân keátMoâ ngoaøi: laø lôùp ngoaøi cuøng, laø suïn trong coùdaïng hình chöõ C 7 October 2009 36

Bieåu moâ truï giaûtaàng

Taàng döôùinhaày vôùi caùcteá baøo tieátdòch loaõng

Suïn trong

Khí quaûn

7

7 October 2009 37

Khí quaûn (Trachea)

7 October 2009 38

Tuyeán tieát dòch loaõng(Khí quaûn)

7 October 2009 39

Pheá quaûn• Khí quaûn xuoáng ñeán ngang ñoát soáng ngöïc IV-V

thì chia ñoâi thaønh pheá quaûn traùi vaø phaûi.• Moãi pheá quaûn daøi khoaûng 3 cm, pheá quaûn traùi

daøi vaø heïp hôn pheá quaûn phaûi. Ñeán roán phoåipheá quaûn phaûi laïi chia 3, chaïy vaøo 3 thuøyphoåi. Pheá quaûn traùi chia 2, chaïy vaøo hai thuøyphoåi.

• ÔÛ thuøy phoåi caùc pheá quaûn laïi phaân nhaùnh nhoûchaïy vaøo caùc tieåu thuøy phoåi goïi laø caùc tieåu pheáquaûn. Caùc tieåu pheá quaûn laïi phaân nhaùnh vaøocaùc pheá nang

7 October 2009 40

Pheá quaûn

7 October 2009 41

Bieåu moâ truï ñôn

Bronchiole Histology

7 October 2009 42

Ñöôøng ñi cuûakhoâng khí Khí quaûn

Thanh quaûn

Pheá quaûn caáp I traùiPheá quaûn caáp I phaûi

Pheá quaûnthuøy

Pheá quaûnthuøy

8

7 October 2009 43 7 October 2009 44

Phoåi (Lung)• Goàm hai laù traùi vaø phaûi. Phoåi coù hình

choùp, ñaùy roäng vaø hôi loõm theo chieàucong cuûa cô hoaønh, phaàn ñænh heïp vaø nhoâleân phía treân xöông ñoøn.

• Hai laù phoåi meàm, xoáp vaø ñaøn hoài, laø taäphôïp cuûa caùc pheá nang vaø pheá quaûn. Moåi laùphoåi naëng khoaûng 400g.

7 October 2009 45

Phoåiphaûitreân

Phoåiphaûidöôùi

Phoåitraùitreân

Phoåitraùidöôùi

Taùchxieân

Taùch ngang Taùch

xieân

Veát

khuy

eát

Ñænh

Ñaùy

Roánphoåi

Phoåi phaûi coù 3 thuøy, phoåi traùi coù 2 thuøy 7 October 2009 46

7 October 2009 47 7 October 2009 48

Laù phoåi traùi beù hôn laù phoåi phaûi do cung ñoängmaïch chuû voøng qua beân traùi vaø tim cuõng naèmleäch vaà phía beân traùi.

9

7 October 2009 49

Phoåi: nhìn ôû giöõa

7 October 2009 50

Maøng phoåi

• Moãi laù phoåi ñöôïc boïc kín bôûi moätmaøng sô caáp, phaàn naèm saùt maët phoåigoïi laø laù taïng, phaàn laùt maët trong cuûaloàng ngöïc goïi laø laù thaønh.

• Giöõa hai laù laø khoang gian maøng,trong khoang coù chöùa caùc dòch laømtrôn, giaûm ma saùt khi maøng tröôït leânnhau trong cöû ñoäng hoâ haáp

7 October 2009 51 7 October 2009 52

Söï phaân nhaùnh cuûa caây pheá quaûn

Khí quaûn

Pheá quaûn caáp I

Pheá quaûn caáp II

Pheá quaûn caáp III

Tieåu pheá quaûn

Pheá quaûn taän

7 October 2009 53

Pheá nang (Bronchiole)• Pheá nang hoâ haáp :

Ñöôïc phaân ra töø pheáquaûn laø nôi xaûy ra quaùtrình trao ñoåi khí thoângqua quaù trình khueáchtaùn ñôn giaûn.

• Pheá nang coù ñöôøngkính khoaûng 100 -300m. Hai phoåi coùkhoaûng 700 trieäu pheánang. 7 October 2009 54

Pheá nang hoâ haápOÁng pheá nang Tuùi pheá nang

10

7 October 2009 55

• Tuùi pheá nang coù caáu truùc gioáng nhöchuøm nho

Tuùi pheá nang Pheá nang

7 October 2009 56

7 October 2009 57

Alveoli Histology

7 October 2009 58

Pheá baøo I Pneumocyteslaø caùc teá baøo cöïcmoûng, loùt beà maët pheánang, chieám 97%

Pheá baøo IIPneumocytes coùdaïng hình caàu vaøtaïo ra surfactant,chieám 3%

7 October 2009 59 7 October 2009 60

11

7 October 2009 61

Ñöôøng ñi cuûa khoâng khí• Khi khoâng khí vaøo trong cô theå ngöôøi, noù

ñöôïc loïc, laøm aåm vaø söôûi aám do caùc boä phaänkhaùc nhau cuûa ñöôøng hoâ haáp. Loã muõi, choåmôû cuûa muõi daãn vaøo trong muõi ñöôïc loùt baèngcaùc loâng nhoû. Nhöõng loâng naøy hoaït ñoäng nhömoät maøy loïc ngaên caûn nhöõng vaät lôùn trongkhoâng khí khoûi loït vaøo heä hoâ haáp. Khoangmuõi söôûi aám, laøm aåm khoâng khí vaø thu thaäpcaùc vaät trong khoâng khí treân moät lôùp nhaày.

7 October 2009 62

Hít vaøo/Thôû ra• Hít vaøo: Taêng kích thöôùc khoang ngöïc• Caùc cô tham gia hít vaøo

– Caùc cô lieân söôøn ngoaøi (naâng loàng ngöïc leân)– Cô hoaønh (Diaphragm) (Trôû neân baèng)

• Thôû ra :Laøm giaûm kích thöôùc khoang ngöïc• Caùc cô tham gia thôû ra

– Söï thaû loûng cuûa caùc cô tham gia vaøo quaù trìnhhít vaøo (quaù trình thuï ñoäng)

– Cô lieân söôøn trong & caùc cô thuoäc phaàn buïngchæ ñöôïc duøng ñeå thôû ra

7 October 2009 63

Söï thôû

7 October 2009 64

Khi hít vaøo• Theå tích loàng ngöïc taêng leân theo ba chieàu.

Chieàu treân-döôùi taêng leân nhôø cô hoaønh co.Khi hít vaøo, theå tích loàng ngöïc taêng, buïngphình ra do caùc cô quan trong buïng bò doànneùn. Dieän tích cô hoaønh khoaûng 250 cm2.Cô hoaønh co cuõng aûnh höôûng ñeán xöôngsöôøn vaø xöông öùc.

• Khi hít vaøo theo nhòp bình thöôøng, caùc côtham gia goàm coù: cô söôøn, cô baäc thang, côraêng cöa sau vaø treân.

• Khi hít vaøo coá söùc, caùc cô tham gia goàm coù:cô öùc – ñoøn – chuõm naâng xöông öùc, cô raêngcöa lôùn, cô ngöïc lôùn, cô ngöïc beù

7 October 2009 65

Khi thôû ra• Caùc cô hít vaøo giaõn ra, loàng ngöïc trôû laïi theá

nghæ ngôi ban ñaàu. Theå tích loàng ngöïc giaûmlaøm cho phoåi xeïp xuoáng, ñaåy khoâng khí rangoaøi. Söï giaûm theå tích phoåi coøn do tính ñaønhoài cuûa chính noù.

• Khi thôû ra gaéng söùc moät soá cô laøm haï thaáptheâm xöông söôøn vaø ñaåy cô hoaønh leân caohôn. Caùc cô tham gia goàm coù: cô raêng cöa beùtröôùc – sau, cô tam giaùc cuûa xöông öùc, côvuoâng thaét löng, caùc cô thaønh buïng nhô côtreùo to, treùo beù, cô ngang, cô thaúng to.

7 October 2009 66

12

7 October 2009 67 7 October 2009 68

Maøng hoâ haáp• Laø nôi xaåy ra quaù trình trao ñoåi khí

giöõa maùu vaø khoâng khí, hay coøn goïi laøhaøng raøo khoâng khí - maùu, coù beà daøykhoaûng 0.2 – 2.0 m.

• Noù laø söï keát hôïp cuûa pheá nang vaø vaùchmao maïch (goàm 3 lôùp)

1. Bieåu moâ pheá nang:2. Maøng ñaùy hôïp nhaát3. Bieåu moâ mao maïch

7 October 2009 69

Maøng hoâ haáp

7 October 2009 70

Maøng hoâ haáp• Qua pheá nang coù thaønh moûng O2 ñöôïc

phaân phoái vaøo maùu vaø CO2 ñöôïc thaûi rakhoûi maùu. Trong pheá nang O2 khueách taùntôùi maùu trong mao maïch, muoán tôùi ñöôïchuyeát töông maùu O2 phaûi ñi qua:– Moät lôùp chaát dòch moûng coù chöùa surfactant,

laøm giaûm söùc caêng beà maët cuûa chaát dòch vaøgiuùp pheá nang khoâng bò xeïp

– Lôùp moûng cuûa caùc teá baøo bieåu bì pheá nang– Teá baøo noäi bì cuûa thaønh mao maïch

7 October 2009 71 7 October 2009 72

Söï thoâng khí ôû phoåi• Nhòp thôû:• Nhòp thôû (laàn/phuùt) cuûa ngöôøi Vieät

Nam: Nam 16 ±3, nöõ 17 ±3.• Nhòp thôû thay ñoåi theo traïng thaùi

hoaït ñoäng. Nhòp thôû nhanh thay ñoåitheo traïng thaùi sinh lyù.

13

7 October 2009 73

Theå tích hoâ haáp• Khí löu thoâng (Tidal Volume TV)

– Theå tích khí löu thoâng vaøo hoaëc ra khoûi phoåi trongñieàu kieän thôû bình thöôøng ôû ngöôøi tröôûng thaønhkhoaûng 500 mL.

• Khí döï tröõ hít vaøo (Inspiratory Reserve Volume IRV)– Sau moät laàn hít vaøo bình thöôøng (chöa thôû ra) ngöôøi

tröôûng thaønh cuõng coù theå hít theâm coá söùc vôùi theåtích khoaûng 2500mL.

• Khí döï tröõ thôû ra (Expiratory Reserve Volume ERV)– Sau moät laàn thôû ra bình thöôøng (chöa hít vaøo) ngöôøi

tröôûng thaønh cuõng coù theå thôû ra theâm vôùi theå tíchkhoaûng 1500mL.

7 October 2009 74

Theå tích hoâ haáp• Theå tích khí caën (Residual Volume RV )

– Theå tích khí toàn ñoïng trong phoåi ôû moïi thôøi ñieåmlaø 1200 mL.

• Dung tích soáng (Vital Capacity VC)– Laø theå tích khí lôùn nhaát ñöôïc theå ra sau khi coù

gaéng hít vaøo heát söùcVC = TV + IRV + ERV

• Toång dung löôïng phoåi (Total Lung Capacity TLC)– Toång theå tích khí maø phoåi coù theå chöùa.

TLC = VC + RV

7 October 2009 75 7 October 2009 76

Söï trao ñoåi khí ôû phoåi vaø moâ

7 October 2009 77

5,0-5,218-20Khí trong maùu rôøi phoåi

5,5-5,710-12Khí trong maùu ñeán phoåi

6,274,53,615,7Khí thôû ra

6,274,95,313,6Khí pheá nang

0,578,620,0420,84Khí trôøi

H2ON2CO2O2

Tæ leä phaàn traêm caùc loaïi khí ôû töøng vò trí khaùc nhau

7 October 2009 78

Söï trao ñoåi khí ôû phoåi• Söï trao ñoåi khí ôû phoåi goïi laø hoâ haáp

ngoaøi. Ñoù laø quaù trình trao ñoåi khí ôû caùcpheá nang va maùu trong heä thoáng maomaïch phaân boá daøy ñaëc treân maøng cuûacaùc pheá nang ñoù. Söï trao ñoåi khí naøythöïc hieän theo nguyeân taéc khueách taùn.Chieàu khueách taùn phuï thuoäc vaøo aùpsuaát rieâng phaàn cuûa caùc loaïi khí, chuùngñi töø nôi coù aùp suaát cao ñeán nôi coù aùpsuaát thaáp hôn

14

7 October 2009 79

• Moät chaát khí ôû theå töï do hay hoøa tan trongmoät chaát dòch ñeàu coù aùp suaát rieâng goïi laøphaân aùp, noàng ñoä khí caøng ñaäm thì phaânaùp caøng cao.

• Chaát khí luoân khueách taùn tôùi nôi coù phaânaùp cao sang nôi coù phaân aùp thaáp.

• Trong khoâng khí ñeán pheá nang– PO2 = 104 mmHg– PCO2 = 40 mmHg

• Trong maùu ñeán phoåi– PO2 = 40 mmHg– PCO2 = 46 mmHg

• Söï cheânh leäch aùp suaát rieâng phaàn– ΔPO2 = 104 – 40 = 64 mmHg– Δ PCO2 = 46 – 40 = 4 mmHg 7 October 2009 80

Söï trao ñoåi khí ôû moâ• Nhôø tim co boùp, maùu ñöôïc chuyeån ñeán moâ. ÔÛ ñaây laïi

xaûy ra söï trao ñoåi khí giöõa maùu trong mao maïch vaø moâ.Quaù trình trao ñoåi cuõng theo nguyeân taéc khueách taùndöïa vaøo söï phaân aùp cuûa hai loaïi khí O2 vaø CO2 trongmaùu vaø moâ.

• Caùc phaûn öùng sinh hoïc xaûy ra caàn raát nhieàu O2, ñoàngthôøi thaûi ra raát nhieàu CO2, laøm cho phaân aùp khí O2 giaûmthaáp, chæ coøn khoaûng 40 mmHg, coøn phaân aùp khí CO2ñaït tôùi 45 – 46 mmHg. Trong khi

• Trong maùu ñeán caùc moâ– PO2 = 102 mmHg– PCO2 = 40 mmHg

• Trong moâ– PO2 = 40 mmHg– PCO2 = 46 mmHg

• Do vaäy khí O2 khueách taùn töø maùu vaøo moâ vaø khí CO2khueách taùn theo chieàu ngöôïc laïi

7 October 2009 81 7 October 2009 82

Söï vaän chuyeån khí O2 vaø CO2 cuûa maùu

• Söï vaän chuyeån O2 vaø CO2 trong maùu thoâng qua hai daïnglaø hoøa tan vaø keát hôïp.

• Daïng hoøa tan:• Khaû naêng hoøa tan cuûa O2 (2 - 3%)vaø CO2 trong huyeát

töông laø raát nhoû. Trong 100 ml maùu coù khoaûng 0,18 mlO2 vaø 0,2 ml CO2 hoøa tan.

• Daïng keát hôïp:• Oxy ñöôïc vaän chuyeån trong maùu ôû daïng keát hôïp vôùi

hemoglobin ñeå taïo thaønh oxyhemoglobin (HbO2) (97 –98%), 100 ml maùu keát hôïp ñöôïc 20 ml O2.

• CO2 coù theå keát hôïp vôùi H2O cuûa huyeát töông, vôùi H2Ocuûa hoàng caàu, nhöng quan troïng nhaát laø keát hôïp vôùihemoglobin ñeå taïo thaønh carboxyhemoglobin (HbCO2),100 ml maùu keát hôïp ñöôïc 1,5 ml CO2.

7 October 2009 83 7 October 2009 84

• Chu kyø thôû theo nhòp bình thöôøngôû ngöôøi laø töï ñoäng. Nhöng coù moätcô cheá ñieàu hoøa chu kyø ñoù.

Söï ñieàu hoøa hoâ haáp

15

7 October 2009 85

Caùc trung khu hoâ haáp• Trung khu ôû tuûy soáng:

– Söøng xaùm tuûy soáng cuûa ñoát coå 3-4 phaùt caùc daây ñieàukhieån cô hoaønh.

– Söøng xaùm tuûy soáng ôû ñoaïn ngöïc phaùt caùc daây ñieàukhieån cô lieân söôøn

• Trung khu ôû haønh tuûy vaø caàu Varol• coù 4 trung khu hoâ haáp:

– Trung khu hít vaøo vaø thôû ra naèm ôû ñaùy cuûa naõo thaátthöù 4, beân caïnh phaàn buùt loâng cuûa haønh tuûy

– Trung khu ñieàu hoøa hoâ haáp naèm ôû caàu Varol

7 October 2009 86

Söï ñieàu hoøa theå dòch• Söï ñieàu hoøa theå dòch ñoái vôùi hoâ haáp chuû

yeáu thoâng qua aùp suaát rieâng phaàn cuûa O2vaø CO2.

• Cô cheá naøy ñieàu hoøa thoâng qua caùc teábaøo thuï caûm hoùa hoïc taïi cung ñoäng maïchchuû, xoang ñoâng maïch caûnh vaø tronghaønh tuûy coù trung taâm nhaïy caûm hoùa hoïctieáp nhaän caùc xung töø caùc teá baøo thuï caûmhoùa hoïc veà.

7 October 2009 87

Bình thöôøng caùc teá baøo hít vaøo cuûa trung khuhoâ haáp höng phaán moät caùch töï ñoäng, caùc xungtöø ñaây göûi xuoáng tuûy soáng kích thích caùc côhít vaøo, gaây ra taùc ñoäng hít vaøo.Ñoàng thôøi göûi ñeán trung khu thôû ra vaø trungkhu pneumotaxic ôû caàu Varol. Phoåi caêng leânvaø kích thích caùc thuï quan naèm trong phoåi, töøñaây caùc xung höôùng taâm theo daây soá X veàtrung khu thôû ra.

Vai troø cuûa thaàn kinh pheá vò

7 October 2009 88

Vai troø cuûa thaàn kinh pheá vò

Khi tieáp nhaän xung cuûa trung khu hítvaøo, trung khu thôû ra chuyeån daàn sangtraïng thaùi höng phaán, ñeán khi nhaäntieáp xung töø phoåi thì trung khu thôû rañöôïc höng phaán hoaøn toaøn vaø gaây rataùc ñoäng thôû ra. Ñoàng thôøi cuõng gôûixung sang trung khu hít vaøo ñeå öùccheá. Ñoäng taùc hít vaøo chaám döùt.

7 October 2009 89

Caùc yeáu toá khaùc aûnh höôûngñeán hoâ haáp

• Huyeát aùp: Khi huyeát aùp taêng thì hoâ haáp giaûm vaø ngöôïclaïi.

• Caûm giaùc ñau: coù theå gaây ra thôû nhanh, thôû chaäm hoaëcngöøng thôû phuï thuoäc vaøo tính chaát, cöôøng ñoä, nguyeânnhaân, thôøi gian cuûa caûm giaùc ñau.

• Nhieät ñoä: nhieät ñoä cao gaây thôû nhanh. Laïnh ñoät ngoätlaøm ngöøng thôû moät thôøi gian ngaén roài sau ñoù thôû nhanhmoät thôøi gian.

• Ho vaø haét hôi: maøng nhaày khí quaûn, pheá quaûn bò kíchthích laøm ñaåy maïnh khoâng khí ra ngoaøi luùc thanh quaûnñang ñoùng laïi gaây ra phaûn xaï ho. Khi maøng nhaày khoangmuõi bò kích thích, seõ gaây phaûn xaï co pheá quaûn, hít vaøosaâu vaø chaäm nhöng tieáp ngay sau laø ñoäng taùc thôû ranhanh vaø maïnh gaây ra phaûn xaï haét hôi

7 October 2009 90

Moâ phoåi ngöôøi bình thöôøng

Moâ phoåi ngöôøi huùt thuoác laù