รศ. ดร. วโรจน สารรตนะ

หลกสตรศกษาศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาการบรหารการศกษา

มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย 2556

การวจยเชงคณภาพ...สรางทฤษฎการวจยเชงปรมาณ....ทดสอบทฤษฎ

การวจยทฤษฎฐานราก ...

การวจยทฤษฎฐานราก (Grounded Theory Study) เปนปฏบตการเชงคณภาพอยางเปนระบบของการรวบรวมขอมล การจาแนกขอมลออกเ ปนหมวด (categories/ themes) และการเช�อมโยงหมวดเหลาน�น เพ�อนาเสนอเปนทฤษฎ (theory) ท� เปนกรอบแนวคดกวางๆ อธบายกระบวนการของเหตการณ (events) กจกรรม (activities) การกระทา (actions) หรอการมปฏสมพนธ (interactions) ในประเดนท�วจย

ทฤษฎท�เปนผลจากการวจยทฤษฎฐานรากจงเปน “ทฤษฎเชงกระบวนการ” (process theory) ท�อธบายถงกระบวนการของเหตการณ กจกรรม การกระทา หรอการมปฏสมพนธท�เกดข�น

Grounded Theory Study

Theory Building

ใชเม�อ.....

.....นกวจยตองการทราบทฤษฎหรอคาอธบายอยางกวางๆ ท�จะนามาอธบายกระบวนการน�นๆไดอยางเหมาะสมและอยางสอดคลองกบบรบทจากขอมลฐานราก ไมเปนทฤษฎท�หยบยมมาจากเอกสารตารา แตเปนทฤษฎท�สอดคลองกบสถานการณ กบการปฏบตจรง กบความรสกนกคดของคนในท�ทางาน และครอบคลมถงขอเทจจรงท�สลบซบซอน ซ� งสามารถนาไปอางอง (generalizable) ไดในระดบหน�ง เปนทฤษฎในระดบกลาง (middle range theory) แมไมเทยบเทากบทฤษฎใหญ (grand theory) อ�นๆ เชน ทฤษฎพฤตกรรมนยมของ Skinner ทฤษฎ X ทฤษฎ Y ทฤษฎการจงใจของ Maslow เปนตน

รปแบบ...

การวจยทฤษฎฐานรากน�นมหลากหลาย แลวแตใครจะยดถอรปแบบใด แตสามารถจาแนกได 3 รปแบบดงน� คอ

1) รปแบบเชงระบบของ Strauss and Corbin

2) รปแบบเกดข�นใหมของ Glaser

3) รปแบบการสรางของ Charmaz

Barney Glaser

Anselm Strauss

Kathy Charmaz

Creswell (2008) กลาววา การเลอกใชรปแบบสามรปแบบดงกลาวขางตน มขอควรพจารณาหลายประการ เชน ตองการเนนกระบวนการเชงระบบมากนอยเพยงใด ตองการกาหนดหมวดเพ�อการวเคราะหขอมลหรอไม สถานะของนกวจยเปนอยางไร วธการท�ใชในการสรปผลการวจยจะเปนการต �งคาถามท �งไวหลวมๆ หรอจะใหเปนขอสมมตฐานท�เฉพาะเจาะจง เปนตน

แตอยางไรกตาม นกวจยหนาใหมสวนมากมกนยมใชรปแบบเชงระบบของ Strauss and Corbin เน�องจากมความชดเจนในกระบวนการทาวจย

รปแบบเชงระบบของ Strauss and Corbin

เปนรปแบบท�พฒนาเพ�มข�นจากแนวคดท� Strauss and Glaser ซ� งเปนผรเร�มการวจยทฤษฎฐานรากไดพฒนาข�นในป 1967 เปนรปแบบท�ถกนาไปใชอยางแพรหลายในการวจยทางการศกษา ท�เนนข�นตอนของการวเคราะหขอมลใน 4 ข�นตอน ดงน�

○ การเปดรหส (open coding)

○ การหาแกนของรหส (axial coding)

○ การเลอกรหส (selective coding)

○ การพฒนารปแบบความสมพนธเชงเหตผลหรอแผนภาพของทฤษฎ (development of a logic paradigm or a visual picture of the theory generated)

การเปดรหส (open coding)

เปนการนาเอาขอมลท�รวบรวมไดจากแหลงตางๆ เชน การสมภาษณ การสงเกต การบนทก อนทน และการสนทนากลม เปนตน มาจาแนกเปน “หมวด” (category/theme) รวมกนใหเปนกลมท�มความหมาย (meaningful groups) โดยท�วไปจะประกอบดวย “หมวดหลกและหมวดยอย” (core categories & subcategories) ในข�นตอนน�นกวจยจะสามารถกาหนดหมวดหลกและหมวดยอยไดหลายหมวดหลกและหลายหมวดยอย ในระดบหมวดยอยอาจประกอบดวย “คณลกษณะ” (attributes or characteristics) ดวยกได

การเปดรหสดงกลาว เปนไปตามหลกการเชงอปมาน (inductive) ของการวจยเชงคณภาพ (จากลกษณะเฉพาะไปสลกษณะท�วไป) โดยเร�มจากการลงภาคสนามเพ�อใหไดขอมลดบท�จะนาไปสกระบวนการตามลาดบดงน� “ขอมลดบ –คณลกษณะ/ตวบงช� – รหส/มโนทศน – หมวด” หากหลายๆ “หมวด” จดใหเช�อมโยงกนกจะเปน “ขอเสนอเชงทฤษฎ” ท�ไดจากการวจย

การหาแกนของรหส (axial coding) เปนการเลอก (select) หมวดหลก จากหมวดใดหมวดหน�งท�กาหนดไดในข�นตอนการเปดรหส (one open coding category) เพ�อกาหนดใหเปน “ปรากฏการณหลก” (core phenomenon) ของ “กระบวนการ” ในเร�องท�วจย จากน�นเปนการกาหนดความสมพนธของหมวดหลกอ�นท�เหลอเขากบปรากฏการณหลกท�กาหนดน�น โดยหมวดหลกอ�นเหลาน�น บางหมวดเปนเง�อนไขเชงสาเหต (causal conditions) ท�สงผลตอปรากฏการณหลก บางหมวดเปนยทธศาสตร (strategies) ท�นามาใช หรอเปนการกระทา(action) หรอมปฏสมพนธ (interaction) ท�เกดข�น อนเปนผลจากปรากฏการณหลกน�น บางหมวดเปนเง�อนไขเชงสถานการณท�มอทธพลตอการใชยทธศาสตร/การกระทา/ปฏสมพนธ โดยจาแนกออกเปนเง�อนไขเชงบรบท (contextual conditions) ท�มความเฉพาะเจาะจง และเง�อนไขสอดแทรก (intervening conditions) ท�มลกษณะกวางข�น และบางหมวดเปนผลสบเน�องท�เกดข�น (consequences) จากการใชยทธศาสตร/การกระทา/ปฏสมพนธ

ทายสดจะได “รปแบบความสมพนธเชงเหตผลหรอแผนภาพของทฤษฎ” (development of a logic paradigm or a visual picture of the theory generated) เปนรปแบบความสมพนธเชงเหตผล (logic) ระหวางเง�อนไขเชงสาเหต ปรากฏการณหลก ยทธศาสตร เง�อนไขเชงบรบท เง�อนไขสอดแทรก และผลสบเน�องท�เกดข�น ซ� งถอเปน “รปแบบเชงทฤษฎ” (theoretical model)

การเลอกรหส และการพฒนารปแบบความสมพนธเชงเหตผลหรอแผนภาพของทฤษฎ

การเลอกรหส (selective coding) และการพฒนารปแบบความสมพนธเชงเหตผลหรอแผนภาพของทฤษฎ (development of a logic paradigm or a visual picture of the theory generated)… เปนการ “เขยนทฤษฎ” จากรปแบบความสมพนธเชงเหตผลหรอแผนภาพของทฤษฎ หรอรปแบบความสมพนธเชงเหตผลระหวางเง�อนไขเชงสาเหต ปรากฏการณหลก ยทธศาสตร/การกระทา/ปฏสมพนธ เง�อนไขเชงบรบท เง�อนไขสอดแทรก และผลสบเน�องท�เกดข�น ท�จดทาไดในข�นตอนการหาแกนของรหส (axial coding)

เปนการเขยนทฤษฎในลกษณะท�อธบายถง “กระบวนการ” ในประเดนการวจย โดยใชเทคนค story line และใชบนทก สวนตว (personal memos) ท�บนทกไวเปนขอมลประกอบการเขยน โดยนกวจยจะตองตรวจสอบความสมพนธเชงเหตผล (logic) ระหวางเง�อนไขเชงสาเหต ปรากฏการณหลก ยทธศาสตร/การกระทา/ปฏสมพนธ เง�อนไขเชงบรบท เง�อนไขสอดแทรก และผลสบเน�องท�เกดข�นอยตลอดเวลาดวย ซ� งการดาเนนงานตามข�นตอนดงกลาว จะทาใหได “ทฤษฎ” (theory) ท�เกดจากรปแบบความสมพนธเชงเหตผลหรอแผนภาพของทฤษฎท�มความชดแจง (explicit)

ดภาพหนาถดไป

รปแบบความสมพนธเชงเหตผลหรอแผนภาพของทฤษฎ---- ผลจากการวจย

ลกษณะสาคญของการวจยทฤษฎฐานราก

1. เปนวธการเชงกระบวนการ (process approach) 2. เปนการเลอกตวอยางเชงทฤษฎ (theoretical sampling) 3. เปนการวเคราะหขอมลเชงเปรยบเทยบอยางตอเน�อง (constant

comparative data analysis) 4. มหมวดหลก 1 หมวด (a core category) 5. กอใหเกดทฤษฎ (theory generation) 6. มการบนทก (memos)

1. เปนวธการเชงกระบวนการ (process approach) .... เน�องจากโลกทางสงคมเปนเร� องของผคนท�มปฏสมพนธตอกน

เปนปฏสมพนธท�นกวจยทฤษฎฐานรากตองการทาความเขาใจถง “กระบวนการ” ของผคนเหลาน�นกบหวขอการวจยท�กาหนด ดงน�น กระบวนการในการวจยทฤษฎฐานรากจงหมายถงลาดบเหตการณของการกระทาและการมปฏสมพนธกนของบคคลและเหตการณท�เก�ยวของกบหวขอการวจย

2. เปนการเลอกตวอยางเชงทฤษฎ (theoretical sampling) ........... ในการเลอกตวอยางบคคลเพ�อ

การสมภาษณหรอการสงเกต หรออ�นๆ เพ�อการเกบรวบรวมขอมลในการวจยทฤษฎฐานรากน�นจะแตกตางจากการวจยเชงคณภาพอ�นๆ เปนการเลอกตวอยางเชงทฤษฎ (theoretical sampling) โดยจะมงไปท�บคคลท�จะทาใหไดขอมลท�จะกอใหเกดทฤษฎเปนสาคญ เชน ในการศกษากระบวนการเลอกเพ�อการเรยนตอในโรงเรยน บคคลท�จะใหขอมลไดดท�สด คอ นกเรยนและผปกครอง สาหรบบคคลอ�น เชน ผบรหาร ครผสอน เปนตน จะมความสาคญรองลงไป ดงน�น ในการวจยเร�องน� นกวจยจะเร�มตนเกบขอมลจากนกเรยนและผปกครองกอนเปนลาดบแรก

การรวบรวมขอมล ซ� งในการวจยน�น นกวจยอาจใชวธการสงเกต การสนทนา การสมภาษณ การบนทกสาธารณะ บนทกประจาวนหรออนทนของผใหขอมล รวมท�งบนทกความเหนสวนตวของผวจยเอง (personal reflections) ซ� งในบรรดาวธการเหลาน�น นกวจยทฤษฎฐานรากดจะใหความสาคญกบ “การสมภาษณ” วาจะชวยใหไดขอเทจจรงจากผใหขอมลไดดกวา

ในการรวบรวมขอมลเพ�อกอใหเกดทฤษฎน�น อาจนาแนวคดเก�ยวกบกระบวนการเกบรวบรวมขอมลจากรปแบบเกดข�นใหมของ Glaser มาใชได เรยกวา “วธการยอนไปมา” (zigzag approach) เปนกระบวนการท�นกวจยไดรวบรวมขอมล และมการวเคราะหขอมลในทนท ไมรอจนกวาจะรวบรวมขอมลไดท�งหมด ซ� งการเกบรวมรวบขอมลในลกษณะน� จะทาใหเกดการตดสนใจไดวาจะเกบขอมลอะไรอก จากใครอก ซ� งจะทาใหมการกล�นกรองและปรบแก “หมวด” (categories) ท�กาหนดเปนระยะๆ ยอนกลบไปกลบมา จนเหนวาถง “จดอ�มตว” (saturation) ท�ไมมขอมลใหมเพ�มข�นอก หรอไมมใครจะใหขอมลน�นเพ�มเตมอก

3. เปนการวเคราะหขอมลเชงเปรยบเทยบอยางตอเน�อง (constant comparative data analysis) .......ในการวจยทฤษฎฐานราก นกวจยจะเก�ยวของในกระบวนการเกบรวบรวมขอมล การจดกระทากบขอมลเพ�อ

จาแนกเปน “หมวดๆ” การเกบสารสนเทศเพ�มเตม และการเปรยบเทยบสารสนเทศใหมท�ไดกบ “หมวดตางๆ” ท�กาลงเกดข�น เปนกระบวนการพฒนา “หมวด” ท�เปนปฏบตการเชงเปรยบเทยบอยางตอเน�อง (constant comparison) ซ� งถอเปนกระบวนการวเคราะหขอมลเชงอปมาน (inductive) จากกรณเฉพาะใหเปนกรณท�กวางข�น (from specific to broad) เปนการเปรยบเทยบขอมลระหวางเหตการณกบเหตการณ (incidents) เหตการณกบหมวด (categories) และหมวดกบหมวด เพ�อใหได “หมวด” ท�มฐานราก (ground) จากขอมลท�ไดมาในลกษณะเปนตวบงช� (indicators) จากหลากหลายแหลง แลวนามาจดกลม (grouping) เปนรหส (codes) ไดหลายรหส (เชน รหส 1 - รหส 2 - รหส 3 เปนตน) โดยกระบวนการเปรยบเทยบน� นกวจยจะตองเปรยบเทยบตวบงช�กบตวบงช� รหสกบรหส และหมวดกบหมวด อยางตอเน�องตลอดระยะเวลาของการวจย เพ�อขจดการมมากเกนไป (redundancy)

4. มหมวดหลก 1 หมวด (a core category) .....ในบรรดา “หมวด” ตางๆ ท�กาหนดไดจากขอมลท�

รวบรวมมา นกวจยจะเลอกหมวดหลก 1 หมวด (a core category) เปน “ปรากฏการณหลก” สาหรบเสนอทฤษฎฐานราก น�นคอ หลงจากกาหนด “หมวด” ไดจานวนหน� ง (8-10 หมวด ข�นกบฐานขอมลท�ไดมา) นกวจยจะเลอกหมวดหลก 1 หมวดเพ�อเปนพ�นฐานในการเขยนทฤษฎ โดยมปจจยหลายประการท�เก�ยวของกบการเลอก เชน ความสมพนธกบหมวดอ�น ความถ�ในการเกดข�น การถงจดอ�มตวไวและงาย และมความชดเจนท�จะพฒนาเปนทฤษฎ เปนตน

5. การกอใหเกดทฤษฎ (theory generation) .......กระบวนการวจยทกข�นตอนจะนาไปสการ

กอใหเกดทฤษฎจากฐานขอมลท�นกวจยรวบรวมมาได โดย “ทฤษฎ” จากการวจยทฤษฎฐานรากน� จะเปนการอธบายอยางกวางๆ ตอ “กระบวนการ” ในหวขอท�วจย โดยทฤษฎจากการวจยทฤษฎฐานราก มแนวทางการนาเสนอท�เปนไปได 3 แนวทาง คอ

นาเสนอเปนรปแบบความสมพนธเชงเหตผลหรอแผนภาพของทฤษฎ (development of a logic paradigm or a visual coding paradigm)

นาเสนอเปนสมมตฐานหรอขอเสนอเชงทฤษฎ (theoretical hypotheses/propositions)

นาเสนอเปนเร�องเลาเชงบรรยาย (narrative form)

6. มการบนทกของนกวจย (memos) .......โดย

ตลอดระยะเวลาของการวจย นกวจยจะตองบนทกขอมล ใหความคด ความเหน รวมท� งความสงหรณใจท�มตอขอมล และตอ “หมวด” ท�จาแนกไว ซ� งจะเปนประโยชนตอการไดแนวคดท�จะเกบขอมลเพ�มเตม หรอกาหนดแหลงขอมลใหมหรอไมอยางไร ตลอดจนการปรบขอมลเพ�อมใหเกดสภาพ “ภเขาขอมล” (mountains of data) นอกจากน�น ยงใชเปนเคร�องมอท�จะไดเสวนากนเก�ยวกบทฤษฎท�จะกอใหเกดข�น อยางไรกตาม ในการวจยทฤษฎฐานรากมกจะไมนาเอา “บนทก” น� มาเปนสวนหน�งของรายงานการวจยดวย

การตรวจสอบความตรง (validation)

ทฤษฎ (theory) ท�ไดจากกระบวนการวจยทฤษฎฐานราก ควรไดรบการตรวจสอบความตรง (validation) ซ� ง Creswell (2008) Willis (2007) Locke (2001) Leedy and Ormrod (2001) ตางมทศนะตรงกนวา เปนสวนหน� งของการวจยทฤษฎฐานรากท�สาคญ ซ� งอาจกระทาไดดงน� เชน

การตรวจสอบจากผมสวนรวมในการวจยในลกษณะท�เรยกวา member checks

การนาไปเปรยบเทยบกบทฤษฎท�ศกษาคนควาเปนวรรณกรรมท�เก�ยวของในบทท� 2 วาสอดคลองหรอแยงกนหรอไม อยางไร เปนตน

การต�งคาถามการวจย กรณใชรปแบบการวจยทฤษฎฐานรากเชงระบบของ Strauss and Corbin

การต�งคาถามการวจยกรณใชรปแบบการวจยทฤษฎฐานรากเชงระบบของ Strauss and Corbin จะใหแนวคดท�ชดเจนเก�ยวกบการต�งคาถามการวจยในเชงเหตผลสมพนธตอกนดงน�วา ปรากฏการณหลกมลกษณะเปนอยางไร (core phenomenon) เกดจากสาเหตอะไร

(causal conditions) ปรากฏการณหลก (core phenomenon) มอทธพลใหเกดการใชยทธศาสตรอะไร/

เกดการกระทาอะไร/มปฏสมพนธกนอยางไร (strategies/action/ interaction) โดยมเง�อนไขเชงบรบท (contextual conditions) และเง�อนไขสอดแทรก (intervening conditions) อะไรท�มอทธพลตอการใชยทธศาสตร/การกระทา/ปฏสมพนธ (strategies/action/interaction) น�นดวย

การใชยทธศาสตร/การกระทา/ปฏสมพนธ (strategies/action/interaction) ไดกอใหเกดผลสบเน�อง (consequences) อะไรข�นมา

ตอบคาถามการวจย กรณใชรปแบบการวจยทฤษฎฐานรากเชงระบบของ Strauss and Corbin

การหาคาตอบเพ�อตอบคาถามการวจย รปแบบการวจยทฤษฎฐานรากเชงระบบของ Strauss and Corbin กจะใหแนวคดการสรปหรอนาเสนอผลการวจยท� เปน “ทฤษฎเชงกระบวนการ” (process theory) ท�มองคประกอบของทฤษฎตามคาถามการวจยน�น คอ

ลกษณะของปรากฏการณหลก (core phenomenon) และสาเหตท�ทาใหเกดปรากฏการณหลก (causal conditions)

ยทธศาสตร/การกระทา/ปฏสมพนธท�เกดข�นจากอทธพลของปรากฏการณหลก (strategies) เง�อนไขเชงบรบท (contextual conditions) และเง�อนไขสอดแทรก (intervening conditions)

ผลสบเน�องท�เกดข�น (consequences) จากการใชยทธศาสตร/การกระทา/ปฏสมพนธ

เม�อไดคาตอบมาครบถวน นกวจยจะไดผลสรปเปน “ทฤษฎเชงกระบวนการ” ในลกษณะท�เปนรปแบบเชงทฤษฎเชงส า เห ตแ ละ ผล ส บ เ น� อ ง ท� เ ก ด ข� น ( causal-consequence theoretical framework) หรอรปแบบความสมพนธเชงเหตผลหรอแผนภาพของทฤษฎ หรอรปแบบความสมพนธเชงเหตผลระหวางเง�อนไขเชงสาเหต ปรากฏการณหลก ยทธศาสตร/การกระทา/ปฏสมพนธ เง�อนไขเชงบรบท เง�อนไขสอดแทรก และผลสบเน�องท�เกดข�น

หากตดสนใจ...หากสนใจการทาวจยทฤษฎฐานราก ควรศกษาระเบยบวธวจยน� ใหละเอยด อยางใชความคด อยางถ�ถวน รวมท�งกรณตวอยางงานวจย หากตดสนใจแนนอน ควรเร� ม review หลกการ แนวคด ทฤษฎ ในประเดนท�วจย กาหนดไวในบทท� 2 เพ�อใหมความไวเชงทฤษฎในชวงลงภาคสนาม การกาหนดกรอบแนวคดในการวจย รวมท� งเพ�อนาไปอางองในการอภปรายผลการวจยจากภาคสนามจรง

และ... ควรเขารบการอบรมเทคนคการเกบขอมลเชงคณภาพ และการวเคราะหขอมลเชงคณภาพดวยโปรแกรม Atlas/ti

...และศกษากรณตวอยาง

กรณศกษา

กญญา โพธวฒน (2549) เร�องทมผนาการเปล�ยนแปลงในโรงเรยนประถมศกษา: การศกษาเพ�อสรางทฤษฎฐานราก

http://ednet.kku.ac.th/~edad/OLD/Dissertation_Pdf/Kanya.pdf

สพจน ประไพเพชร (2551) เร�องเง�อนไขความสาเรจของการบรหารท�มประสทธผลในโรงเรยนชาวไทยภเขา

http://ednet.kku.ac.th/~edad/OLD/Dissertation_Pdf/Supot.pdf

อภสทธ� บญยา (2553) เร�องการมสวนรวมของชมในโรงเรยนดเดนขนาดเลก: การวจยทฤษฎฐานราก

http://ednet.kku.ac.th/~edad/OLD/Apisit.pdf

การวจยทฤษฎฐานราก...ผวจย

เปนนกวจยเชงคณภาพ (qualitative researcher)

เปนผสรางทฤษฎ (theory builder)

เปนนกแปลความ (interpretation)

เปนนกสงเกต (observer)

เปนนกสมภาษณ (interviewer)

เปนนกบนทกเหตการณ (event recorder)

เปนนกสรางสรรค (creator)

เปนนกนวตกรรม (innovator)

………………………