Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा
www.sahjanandvarnishastra.org - 1 - www.jainkosh.org
सहजातदशासतरमाला
समाधितनतरवचन चत
[चतथ भा ा ]
रचयिता
अधिातमिाो ी, नतिािती भा, ससदधानततनतिािसाहहतिशासतरी
पजिशरीकषथ०मताोहरजी रीभा‘‘सहजातनतद’’ महाराज
वचनकाशक
शरीमारकचदहीरालालदद मबरजतपारमार भाकनतिास ािीत र,इनतदा र
Online Version : 002
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा
www.sahjanandvarnishastra.org - 2 - www.jainkosh.org
वचनकाशकीि
वचनसतथत पसतक ‘समाधितनतर वचन चत चत थ भा ा ’ अधिातमिाो ी नतिािती भा प जिशरीमताोहरजी रीभाकीसरलशबदाो यि हािरकशल मोररचतपसतकहव सामानतिशराोतापपाठककाोशीघरगराहयहाोजातीह।शरीसहजातनतदशासरमाला सदरमोरठाारापजि रीभाजीको साहहतिवचनकाशत का ततरकािभाककिा िाह। समाधितनतर अाचािभा प जिपादााराररचतअाधिाततमकगरनत ह.इसपरपजि रीभाजीााराअतिनततसरल ाषामोवचन चतककिो िो ह।वचनसतथतगरनत मोसमाधितनतरगरनत को ोाोक76सो105तकको वचन चतसकरलतह। िोगरनत क िमोसद उपलबिरहो त पीी अािितकतमतकतीकककमिटर रअाददकको माधिमसोइसो पी समझ सको इस होतथ उकत गरनत सहहत पजि रीभाजी को अनति गरनत ाो काोhttp://www.sahjanandvarnishastra.org/ ोबसाइड पररखा िाह।िददकाो महात ा इसगरनत काोपत:वचनकाशशतकराताचाहताह,ताो हिहकिटर रकाॉपीवचनापतकरतोहोतथसपकभा करो| इसीगरनत कीPDF फाइलhttp://is.gd/varniji परवचनापतकीजासकतीह।
इसकािभाकाोसमपाददत करतोमोशरी मारकचद हीरालाल दद मबर जत प ारमार भाक नत िास ा िीत रइनतदारकापरभासहिाो वचनात आअाह।गरनत को टर करकािभामोशरीमती मता ोरमाजी, ा िीत रव वचनकफ करतोहोतथशरीशा ितलालजीबड जातिा ,इनतदारकासहिाो रहाह—हमइतको अा ारीह। सथिीजत इसो पी कर इसमो िददकाो अशथदधदध रह हाो ताो हमोसरचतकरो ताककअ लोससकररक जभातकमोतरहटर कापिरमाजभातककिाजासको ।
विनीत वि कास छाबडा
35 ,गोराहम ज गराहलड ौद नइह (ग ०पर०)
Phone-0731-2410880
www.jainkosh.org
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा
www.sahjanandvarnishastra.org - 3 - www.jainkosh.org
शानततमितभानतिािती भा पजि शरीमताोहरजी रीभा‘‘सहजातनतद’’ महाराज ाारा ररचत
आतगकीरता
र स वर र िा ल िाष कागज ञातारा ष टा आरगहागजजटरकजज
ग वर र जल र भमवाा ,जल ग र वर र भमवााज तद रह ार रपह जाा ,वर ावहाम ार हाम ावरााजज
गग स वरपप र िसध सगाा ,तिगर निनर सख ञाताा िातााज कद रख आनावन लाा ञाताा ,बाा िभाह िापट तजााजज
सख न खः नारा कलई ा आा ,गलर हाम रपः न खः की ााज
िाज कल िाज पह कल पह जाा ,।ह न खः का ार लरन िानााजज
िजा िनव ई वह रहगा हाग ,ावष िख बखध र ह िजसकर ाागज हाम त ाा म परख िाजताग ,आ कखलरा का ।ह न ाा कागजज
रलरा स वा जमर प हिाग ,ग जम का कहरा न ाा कागज
न ह रटल पहकर प हिाग’ ,सरजााद न’ हर तिभहागजज
तहर सा पहगलतगत
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा
www.sahjanandvarnishastra.org - 4 - www.jainkosh.org
आतममम
ग ननताञाताास वरपप र ,ग सरजााद नस वरपप र जजटरकजज
र ञाताागार पहभावन द ा ,र सरज ञातााहा स वा प ितज र सत ा सरज आाद नताग ,ग ननता ० ,ग सरजाा न०जज१जज
र खन का र करात भलन रा ,पह गन गरहा कख छ काग ार ज पह का ा परवरन ा काात ारा ,ग ननता ० ,ग सरजा०जज२जज
आर उररप हग ल िाज गन ,िाज की िाज गन न खावता र न ााज िाज ताखभव हस सर सरज रज र ,ग ननता ० ,ग सरजा०जज३जज
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा
www.sahjanandvarnishastra.org - 5 - www.jainkosh.org
समाधितनतरवचन चत
वचन कता:
अधिा तमिा ो ीनत िािती भाप जिशरी१०५कषथललकमता ोहरजी री भा ‘सहजातनत द’महाराज
वचनबनति—समपाद—
बजता जत,सदसिसहजातनतदशासतरमाला
िाद ारबड तला,सहारतपर
वचनकाशक–
मतरी.सहजातनतदशासरमाला १८५वररजीतप री ,सदरम ोरठ
मदरक—साहहतिवचनोस, सहारतपर
सत१९६७]स ाभाधिकार सथरसकषत [नतिाोछावा र१1कर.
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा
www.sahjanandvarnishastra.org - 6 - www.jainkosh.org
सहजाननदमनन-मनन
मझोमातरजञातात चाहहिो।ता !अापअपतोजञातस तपमोपरभातपसोसमािोआवहाो,साोअापककततोसथनतदरहाो।अापताोअपतोमोसमा वसाोअापकता भा हाो।अापमोक कलपहीतही,बाहरकछावहाोता रहाो,उससोअबअापकाोकिाआअापपरभाशानततहाोअारअापको जञातमोसाराक वचनित ातहाोरहाहिहअतथल सहजमोपड ाआअाहअापमो।
म ीताोअाप जसाचोततपदा भा ह ।ता !म जञातात पािो कबतातउठ ाअब।मझोजञातात को सस ािअनतिकछावतहीचाहहिो।जञातात को सस ािअनतििजतती ीस ितिाह,चाहोइनतदरपतोको सथखहाो,किासारह हा ीआदोक िाोमोरमकर,उतकादासबतकर,आकमतकरतोकाकषाो मचाकर,अतोकसकलपाो-क कलपाो मोफ सकर हा ी कलोश ाो ाजाता ह,स ा सोक मख हाोकररमथिाहीताो रहतापड ता ह।अहाो, ह ीमहाकलोशह।वकहीितरभािहमोरा–मझोजञातात को सस ािअनतिकछावतहीचाहहिो।
ता !किामोराउदधारतहीहाो ाआकिाोतही हकीलितकलजातीह ो सोवकदम,िजससोक कार-फाोड ो का वकदमशमत हाोजाि।जञातात ही हवकमशकहिजससोवचनोिरतहाोकरक कारको ल ा कीजमीआ कीलितकलकफकजाती ह।क कारका क ताश हाो िा,कफरकाो कामता हीतहीरहती,काो क पदा हीतही रहती,कफरकलोशकातामहीतही।परभासमदधपिररितहजञातात ितकीपिररित।
होितजता !दशभातदाो,वरतवचनितमा मोसा रक दयालिको सरस ती तको िजतालिमोजसोचार-पाच ददतल ातार दपहरकीसामायिक मोजञातात काअमतपात करािा ा साहीअत दाो।माताककमअनति ाचला,अतोकअनतिानतिपदा ाोो म ो उलझा,परषधटियिाअतोकश:की,ककनततथ हसबक ा हीताो ा,आअा,हाो िा,अबकिा तभामातपड ाआअाह हवचन भाततआवकसमिमोवकहीताोपिररितचलती ह।अबअापको ितकटर अातोकाोअितउतसथकहताो हकलथषताअबताोतहीह।हा,मातीजासकती ह ासता, साो ासताकाउचछावोद ीताोजञातात ितकी तियोिाोसोआअाकरतीह।होअक कारजञातस ा !अाअाो,अबमोरोउपिाो मोक राजाो।जबमझोअापको सस ािअनतिकीिततहीहताोअापको तअातोकीताोकाो अब जहहीतहीरही,अ ररही ीताोकाो जरासी जह ताो हअापको अातोहीतथरनतत दरहाोजाि ी।जरा-जरा-सीकसररहतोपर ी ताोअापअातमरससकाोको उपिाो मोअाजािाकरतोहाो।
मजञातवचनकाशमातर ह,वचनित ासमातरह,जञातमातरह,जञातकाोहीकरताह,जञातकाोही ाो ताह,मजञातमातरह। कसाजञातआजञात,जातत।कसाजाततआजातत,वोसाजातत,जाततमातरहीहम।अरो,िहअनतिकलपताकिाोउठय,िहक कार ा किाोअािाआहटर ाो!अचछावा,अािा ा, ह ीजञातकाकािभा ा। ोदषधटियसोक कारजञातकाकािभातही,ककनततथजबअ ोदषधटियसोितरभािहाो िा,अातमाजञातमातर हताोअबइसअाोरसो ीतको जाोपिररमत हाोता ह हइसजञातमातरअातमा काहाोता
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा
www.sahjanandvarnishastra.org - 7 - www.jainkosh.org
ह।क कलपउठा,क चारउठा,कलपताआ , ह ीताोजञातहीइसतपसोबतकरपिररमरहाह।िहा ीमतोजञातकाोककिाअारजञातकाो ाो ा,लोककतवोसो ाो मोमतो पािाकछावतही,खाोिाहीह।अत:कलपताअाो!हटर ाो
ॐअहा,िहमजञातमातर हको लजाततस तप,जाततमातर,वचनित ासस तप।इसकीउपासताकीबात बसी रहो,वतद भामझोदाोबातो क शोषकरतीह–क१कअाखोबनतदककिोआवबठारह,लोटर ारह,ककसीखासकािभाको रलवजसोचलता,शाोिता, खाता, कबमबदशभात, स ाधिाि, क शशटर सािमीभाबनतिसोअा िकबाोलताअाददवोसोखासकािाोो को समिअाखखाोल,कफरबदकरल,बदककिोरह।क२किहक चारबराबरचलािोरहमको लजाततमातर ह,वचनित ासस तप ह,िहमजाततस तपह,जाततसोअितिरकतकछावतही,िहजाततमातरह,इतताहीह।ॐशथदधरचदातसम।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा
www.sahjanandvarnishastra.org - 8 - www.jainkosh.org
Table of Contents वचनकाशकीि ................................................................................................................................................... 2
आतगकीरता ................................................................................................................................................. 3
आत ग हगि................................................................................................................................................. 4
सरजााद न गइा-गाा .................................................................................................................................. 6
लाोक-76.................................................................................................................................................... 1
लाोक-77.................................................................................................................................................... 6
लाोक-78.................................................................................................................................................... 9
लाोक-79...................................................................................................................................................13
लाोक-80...................................................................................................................................................17
लाोक-81...................................................................................................................................................21
लाोक-82...................................................................................................................................................26
लाोक-83...................................................................................................................................................30
लाोक-84...................................................................................................................................................34
लाोक-85...................................................................................................................................................38
लाोक-86...................................................................................................................................................42
लाोक-87...................................................................................................................................................46
लाोक-88...................................................................................................................................................50
लाोक-89...................................................................................................................................................54
लाोक-90...................................................................................................................................................58
लाोक-91...................................................................................................................................................62
लाोक-92...................................................................................................................................................66
लाोक-93...................................................................................................................................................67
लाोक-94...................................................................................................................................................71
लाोक-95...................................................................................................................................................74
लाोक-96...................................................................................................................................................78
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा
www.sahjanandvarnishastra.org - 9 - www.jainkosh.org
लाोक-97...................................................................................................................................................82
लाोक-98...................................................................................................................................................86
लाोक-99...................................................................................................................................................90
लाोक-100 ................................................................................................................................................94
लाोक-101 ................................................................................................................................................97
लाोक-102 .............................................................................................................................................. 101
लाोक-103,104 ...................................................................................................................................... 105
लाोक-105 .............................................................................................................................................. 109
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा
www.sahjanandvarnishastra.org - 1 - www.jainkosh.org
समाधितनतरवचन चत
[चतथ भा ा ] वचन कता—अधिा तमिा ो ीनत िािती भाप जिशरी१०५ कषथललकमता ोहरजी री भा
"शरीमत सहजातनत द"महाराज
िोतातमाऽबबदधितातम परत ोत चापरम। अकषिातनततबाोिाितसमससदधातमतोतम:
लाोक-76 षी ातपबदधदधदोभाहादा तपिनतताशमातमत: । रमतराददर क भािाो चक ोितमरराद शम ७६
अजञाती का मरर ि –समाधि ा मोहीस ािोपरमसहजअातनतदह।समाधिकाअाशरिहसहजअनततसतततव ।इसकािजतकाोपिरचितहीह,उनतहोजी तमो मररमो ाोरसकटर सहतोपड तो ह।शरीराददक पदा ाोो म ोिजतकीबदधदध षी हाोरहीह,वोसोबहहरातमाजबमररकालकाोदोखतोह,उससमि ोमररसोबआतअधिकडरतोह।अातमावकस ततर पदा भा हअारशरीरअतोकपरमारअाोकापज ह।जबशरीरसोइसअातमाकाक िाो हाोताहउससमिदोखताचाहहिोककजसोफटर ो-परातोकपड ोकाोउतारकरकाो त ीत सर पहहतरहाह,ताोउसमोदःखकीकिाबातहआइसीतरहपरातो-जीरभाशरीरकाोतिा करत ीत शरीरिाररकरतोकाो हताो उसमोदःखतहाोताचाहहिो।ककनततथजबअातमामोजञाततहीहताोमाोहकीतीवरताको कारर हशरीरकाोअातमासमझलोताह।अत:जबमररकालअाताह,उससमििहसमझताहककमोराक ताशहाोरहाह,वोसाजातकरमररसोअतिधिकडरताह।
मरर ि को कारर तअहङकारअा रममकार– िा!इसपिाभािमगिजी काोशरीरसोनतिाराअपतोअातमाकास तप ताोसमझमोअािातही ।मअातमाइसशरीरसोजदाह,वोसाताोउसको धिातमोह
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-76
www.sahjanandvarnishastra.org - 2 - www.jainkosh.org
तही,साोजाोशरीरहसाो हीमह,वोसामाततोपरशरीरको ताशमोअपताताशसमझताह,वकबातताोिहहकलोशको कारराोमो।दसरीबात िहहाोती हककरमतराददक अ ाजाोितकमािा, ह सबछटर तोकाोह।छटर ाजारहाह,वोसा ीदोखतोह,साो िजसतोबड ाशरमकरको ितकमाकररकखाहाोअारितवकदमछटर रहाहाोताोउसकाकलोशअाि ा।इसीजी तमोकाो १००र.कातकसातहाोजािताोककतता दःखमातता हिहजी ।१०र. य रजािोताोउसका कलोश हीहाोता ह। लाजबसारीिजनतद ी रकीकमा छावाोड ोजारहाह,कटर थमबछटर ाजारहाह,वोसादोखतोआवमोइसमाोहीमरतो ालोकाोबड ाकलोशहाो ाही। समा म का अादया ोपानतत प िररामकलोश– िा!सचसमझाोककजाोकछावकमािाजारहाह, हसबअपतोअापअपतोकलोशकासाितजटर ािाजारहाह।कमातोजा ाो,कमातोजा ाो,परककसीददतताोइससोजदाहाोता हीह।मरर-कालमोसबछटर जातोकाोह,उससमिइसको रचोमोककततासकलोशपिरराम हाो ा । िजसतो िजनतद ीमो कछावकमािातही,अपती िजनतद ीअारामसो ित ािी, िजततीअा िकता ीउतता कमािा,अबमरतोसमिउसकाो हसकलोशकहासोहाो ाककहािमतोलाखाोकाितकमािाअबिाोहीछटर ाजारहाह।इसित ाहसोदोखाोताोित-समपदा,िहकमािाआअाित,सबमहातकलोशको रलवहाोतोह।
रा ी-जी त म ो क कटर समसिा–वकताोिहीवचनाकितकक कटर समसिाहककिहमतषिजनतमताहताोपहहलोताोरहताहबचचा,कफरहाोताहज ातअारकफरहाोताहिहबी ा।इसतोअारामको रलवबड ोसाितजटर ािो,सबचीजोइकटठ कीअारअतमोअा िाबी ापा, शरीर क िा,बी ाजातकरपिर ारको लाो कछावकफकर ीतहीकरतो,कछावहमारोकरसकतोलािकताोरहातही,अबउसकीकातखबररकखो।िजनतद ी रअारामकीमशासोबड ो-बड ो शरम ककिो,बआत ितजाोड ा,सबकछावककिापरअतनततमस ितवोसीअातीहवचनाकितककक हवचनाि:कटर को रलवहाोतीह।काो ितीहाोअार हबी ाहाोजाि,राो ीहाोजाि,ताो उसका हितउसको वचनार ात को रलिोहाोताह।िजसकासमबनतिउसितको सा हिाहाो ािािजसोअधिकाररमलो ा, हकिा िहचाहता हककिहअारिजनतदा बता रहो। ोहीसारीचीजो उसको रलिोअत भाको काररहाोती ह,परयिामाोही परष इस ातमोल ारहताहककिजतताअधिकसचिहाोजाि, िजतताअधिकजाोड लो,िजततीबड अपतीशातबतजाि,हमसबसोबड ोितपितपरषह,िजततीबड इजजतितको काररहाोसको करलो,िाोक कलपरहताह।िहतहीसझताककअातखर हकतलपतसथखसबकीसबइकटठ कसरितकाललो ा,वकदममहातकटर काकाररबतो ा।
फटट दो ी ऊ टर प जारी – िा!सबकटर ाोकाकाररशरीरमोअातमबदधदधकरताह,लाो मझोसमझोककिोबआत बड ोपरष ह।ककतलाो ाोमोिहचाहाजारहाहआजाोमाोही ह,मरलतह,अजञातीह,िजतकाोअपती ीसथि-बि तहीह,वोसोलाो ाोमोमोरातामफलोिहसाोचाजारहाह।वोसोपरषाोमोतामफलतोकीबात हीसाोचसकता हजाोखथदमरलत ह,माोही ह,शरीरकाोहीअातमामातताह।साो हाजसो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-76
www.sahjanandvarnishastra.org - 3 - www.jainkosh.org
वककहा त हकक‘फटट दो ीऊ टर पजारी’ वोसीहालत हाोरहीह।ककसीज हपरवकफटर ापत रपड ाआअा ा, ह बत िादो ताअारउसको पजतो ालोऊ टर बत िो।वोसाहालइतमाोही-माोहहिाोकाह,ककतमो तामचाहतो हआिोमाोही माोहहिाोमोहीतामचाहतो ह।मोरातामहाो,इसमो‘मोरा’शबदकहतोसोककसकाोलकषिमोरलिाहआइसशरीरकाो,िददइसचतनतिस तपअातमाकाोलकषिमोरलिाहाोताककइसमोरोका ताम हाोताो हतामकीबाततसाोचकरिाोसाोचताककमोराशथदधक कासवचन को जञातमोदीखाआअाहाो। सकलोश का म ल कारर अ ोदािास –िहअजञातीजी तीवरमाोहको उदि श इसशरीरकाोहीअातमासमझलोताह।जबशरीरसमबनतिी सरी-पतर,रमतराददकइतपरपदा ाोो काोमातताहककिोमोरोह,ताोजबउतको मररकासमिअाताहताोअपताताशसमझलोताह—हािममरा,हािमरमटर ा!अारउसकालमोअपतोरमतरकाक िाो दोखताह,िजससोबड सलाहोल ,िजसकाोअपतोवचनाराोकीतरहदोखा,िजसमोबड ाखथलकर, त रहकरसबवचनकारकायि हार ककिा,वोसोपरषजबछटर रहोह,उतकाोछावाोड करजबिहजारहाहताोउससमिइसोबड ा कलोश हाोता ह।िोसारोकलोश तबतहाोजबअपतोजी तमोइतसबपरपदा ाोो सोमर नतत ह,वोसीअपती र नततता काअिासककिाहाोताअारककसी ीअ स ामोरा -ाोषतकरतोकािततककिाहाोता,धिातबतािाहाोताताोउतको मररकालमोकलोशतहाोता। ोदक जञात सो ही क लोशक ताश की स ता–स ीजी जाोजनतमतोह, ोमरतोअ िह।िजतको अािकाउदिह,उतकीअािकाकषिअ िहाो ा ।अािको कषिको बादअािकाउदिरमलोिातरमलो,दाोताो हीबातोसमभ ह,जसो१४ ो रस ातको अतमोअािकाकषिहाोहीजाताह,उसको बादकफरअािकाउदितहीरमलता ह,ससदधहाोजाताहताोिहस हककअािको कषिको बादत ीतअाितरमलोपरअाि,परअािरमल हअािका उदिहताोउसको बादअािकाकषिअ िहाो ा।अबसथख,साता,अातनतदताो ोदक जञातमो हही,इसजी तमोही ोदक जञातकरो,ितसमपदासोमाोहतरखो,इसोअपतास भास तसमझो।इसमोमाोह-ममताकरतोसोताोबआतबड ाऋरचकातापड ो ा,बड ाकलोश हाो ा।वचन म ताोइसजी तमोहीकलोशहाो ा,क ीकछावरमटर िाताोउसोदोखकरशाोककरताहाो ा।अारमरर-समिपरताोबड ो कलोशकाअ सरहीअा िासमतझिो,सबकछाववकदमछटर तादीखरहाह।
वचनाकरदधरक शशकषा –इस ाताभा सोहमोकिा शशकषालोतीहककहमअपतोजी तमोइसबातका ोदािासबतािो ककमोराअातमाइसशरीरसो ीनतिाराह,अनतिपदा ाोो सोताोनतिाराअपतोअापहीबआतपहहलोह,चोततअारअचोतत िोसमसतसमा ममोरोसथखको रलिोतहीहाोसकतो,जबिोरमलोहतब ीसथखको रलवतही ह।क िाो हाोतोपरताो दःखकाअातखरीक सतार हाोजाताहपरिजततोकालिोरमलोह,उततोकाल ीइतसोसथखतहीह।सतरी,पतर, ,कछावहाोककसीसोसथखतहीह। सरी समा म म ोशो श –सरी िददकतपा हताो उसको कतपपतोकाोदोखकरिहसदामतमोज सा बतािो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-76
www.sahjanandvarnishastra.org - 4 - www.jainkosh.org
रहताहअारदःखीरहताह।सरी िददसथतपा हताो तातावचनकारकीशङकाविहपरषमतमोरखताहअार यि भा का ही कछाव रमम बतािो रहता ह िजससो रचो मो अशातनतत बती रहती ह । सरी िददअाजञाकािररीतहीहताोउसकाकटर ाो ताहअारिददअाजञाकािररीहताोउसमो ीअधिककटर ाो ता ह,कफरताोज ह-ज हअपती सरीको र ातोपड तो ह,मोरीजसीसरीदितिामोकहीतहीहाोसकती।वोसाहीस ीलाो वचनाि:साोचतोरहतोह।ककतताकटर ह–सथनतदरसमा मरमलोताोउसकाकटर अारअमताोजञसमा मरमलोताोउसकाकटर । प तराददसमा म म ो क लो श –सरी हीकिा, पतरकी ीिहीबात ह। लापतर हाोताोकिा आअाआ ततसमबनतिीरा की ासताजाोरचोमोबतीरहतीहउसकीमदीचाोटर सोइसोितरनततरकपसतापड ताहअारकफरअचछावोपतरको हाोतोसोजाोमतमोरा बसािा ह,उसरा ा कीपकड को काररइसकाोअातमात काअ काश तही रमलता ह।शथदधअातनतद िजसस ित मोह,िजसअत ितमोहउसस ितको इसोदशभात ी तहीहाोतोह,ताोकात-सापदा भावोसाहजाोइसजी को रलवसथखकाकाररहाो,ककनततथिहमाोहीशरीरकाो ीअपतामातताहअार बाहयचोतत-अचोततकाो ीअपतासमझताहअारइसीकाररअतनततमसमिमोइसोबड ोकलोश ाो तोपड तोह। का ोी म ोखाज –दोखाो िा!िजनतद ी रताोिमभाककिा,िजनतद ी रशरमककिा,दातककिा,दिाकी,पराोपकार ककिा,तामकमािा, हसाराकासारािशकासथखमररकालमोइसकीकसरितकालरहाह।िहासकलोश हाोता हमररमो।वचन म ताोजबिहजी इसशरीरसोितकलतोकाोहाोताह,ताोिहबतातो हककजसोचादी कातारखीचतोकािनतरिजसो तीकहतोह,हाोता हता,उससोजसोतारखीचाजाताहताोउसतारपरकिा जरतीह,जाो जरतीह हउसीपर जरतीह, हताोअचोततहअत तहीकरताह परइसही ाितइसशरीरसोजबजी ितकलताह ताो उततोकटर प भाकितकलता ह।वचन म ताो हहीवकसमसिा हकफरदसरीबातशरीरकाोमात रलिाहककिहमअातमाह ताो दःखसहसर राहाोजाताह।िजसको िहक ोकज रहाहाोककिहशरीरशरीरह,िहमअातमा ह,िोताो दा ोपदा भा पहहलोसोही ो,िहमअमरह।िहमितकलरहाह,परअपतोस तपमोबराबरबताआअाहवोसीिजसकीबदधदधआ मररकालकाकटर उसको अतिनततहलकाहाोजाताह,परमररका ीकटर हअारसा हीशरीरमोअातमबदधदध ीबतीहताोजसोवककहा तहकककाोी मोखाज;पहहलो ताो कलोश ाकाोी का,अबउसीज हखथजल ीहाो िी।ताोशरीरसोजी को ितकलतोमोबड ाकलोशहअारवोसोशरीरमोअातमबदधदधहाो िीताोउसकाकटर सहसर राहाो िा। मररकाल म ो फा ोकटर त तीिकारर–मररकालमोिहउददणडजी फाोकटर कीतीसरीबातिह ीदोखरहाह,साोचरहाहककमतोअपतोजी तमोकसोकटर उठाकरलाखाोकाितजाोड कररखा ा,कसोकसोलाो ाोकाोसताकरअपतोअापको अारामकाो ीबरबादकरको िहइतताित, ,समपदाजाोड रकखी ी, अबिहसाराकासाराछटर रहाह,तीसरीबातिहदोखरहाह।ताोिो३वचनकारको कटर वकसा मररको समिपरअाजातोहअारिहअजञातीजी मररको समिमोदःखीहाोजाताह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-76
www.sahjanandvarnishastra.org - 5 - www.jainkosh.org
मरर िहारी रचनततत – िा !जबमररको सबफदोअापड तोहतबकतभायिकिाहआमररताोसबपरअाि ाककसाराकासाराछावाोड करजातापड ो ाता,ताोअ ीसोसमभलजािोअारअपताकतभायिपरखोताोसमझाोकककछावअपती ला ह,समहालताकिाहआ हीवकबातकरलाो।किाआ ोदक जञात।अपतोस तप कीषधटियकरलाो,िददक जञात वचनबल हाो ाताोकलोशतहीहाोसकताह।िहजञातीताोिहसमझहीरहाहककअातनतदस तप हीमोराह।मकहाककसीपरसोअातनतदकीअाशाल ाऊ ,ककसीपरसोमझोअातनतद तही रमलता, तरमला हअारतरमलसको ा।अातनतद ताोमोरास तप हीह।महीअपतोअातनतदस तपकाो लकरबाहरीकषोतरमोउपिाो ल ाताहताोदःखीहाोजाताह।मझोबाहरजाततोसोकछावकामतहीपड ाह।बाहयितरमोसोमोरोजञातकाक राम ीतहीहाोताह।मस िजञातमि ह।जबअपतोजञातस तप काोजातताोजञातकाउसमोक कासह।वोसामोस त:ससदधसताततचोततह।मररहीकहाहआ
अातमा को मरर का अत काश –वचनाराो को क िाो काताममररह।मोरोवचनार हजञातअारदशभात।पदा भाकाजाोअर नततस तपहिजसको रमटर जातोपरपदा भारमटर जाि ा,उसकाोवचनारकहाकरतोहजसोअयिका वचनारह रमी। रमीतरहजािताोअयिरमटर जािाकरतीह,वोसोहीमझअातमाकावचनारहजञात-दशभात ।स ा मोरोमोसोितकलजाि ाताोमोरोवचनार तरहो ो।मोरोवचनारहजञातअारदशभात।िोवचनारमोरोसोितरकाल ी दरतहीहाोसकतो। हहीमोरास तपह।तबकफरमरराचीजहआिहजञाती परष ताोितशङक रहताआअाअपतोअापमोअपतोजञातातनतदस तपकाोअत ताआअावकरचनतमातरको अत तप हीपिररमता रहताह।िोशारीिरककलोश अजञातीकाोल तोह,जञातीतोअमतपातककिाहउसकाोकाो कटर तहाो ाअारउसकाक ी क ताश तहाो ा।अमतहजञात।जाोतमरोउसोअमतकहतोहत‘मत इितअमतम’ वोसाकातसातततव हजाोमरतातहीह,ज तमोजाोकछावददखरहाह,फलहाो,फलहाोिाकाो पातकहाोिोसबमािातपह,रमटर जातो ाल चीजोह,जाोरमटर सकतोह,रमटर जातो ह ोदसरोकाोअमरकसोकरो ोआअमतताोजञातस ा ह,स ा क ीतहीमरताह,इसअमतअमरजञातस ा काजाोजञाताारारसपातकरताह हअमरह,अ ी ीअमरह,शरीरसोनतिाराहाोरहाह,ककनततथ हअमरह,किाोककउसकीषधटियमोअमरह,वोसा ल ाितसमािाह।
अक ोक अा र क ोक म ो ला अला –िहअजञातीिजसशरीराददकमोअातम-बदधदधकीषी तालारहाह,िहमहअारजबकलपता मोकछावदसराबत िाहसाोशरीरको पातोकाोअपताजनतमसमझताहअारशरीरसोजदाहाोतोकाोमररसमझता ह।‘ततउपजतअपती उपजजात, तततसतअापकाोताशमात।’इसकबदधदधसोििभासबखाोददिा,अत:अिीरताप भाकउसतोसमि जाराहत ामररकालअातोपरबआतसोबिकरको अ लो मोखाोटर ितपाकरदःखीरहताह।सबकाइलाजहवक— ोदक जञातकरता—िहमजञातमातरह,वोसोहीलकषिपरजमजा ो, हीषधटियमोरहो,इसको अितिरकतअनतिसबसमा माो काोर नतत,अहहत,मािामिसमझाोताोजी तसथखसोपिरपरभारहो ाअारमररकालमो ीतकाो िहाो ाअारतकाो शङकारहो ी।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-77
www.sahjanandvarnishastra.org - 6 - www.jainkosh.org
लाोक-77 अातमनतिो ातमिीरनतिा शरीर ितमातमत: । मनतितो ित भाितिकत ा सर सरानततरगरहम ७७
ि ा भा ोद ा ता म ो ित भािता –अातमस तप मोहीिजसकी षी तासोअातमाकी वचनतीित ह,वोसाअनततरातमापरषशरीरकीअ स ाकाो—चाहोबालपत, दधपत,ि ापतअ ामररअाददककसी ीवचनकारकीअ स ा हाो,उसअ स ा काोअपतोसोर नतत मातताहअारइसवचनकारमररको अ सरपरित भािहाोताआअाअपतालकषिबतावह।उससमि हिाोसमझताहककजसोकाो परषवक सरकाोछावाोड करत ीत सरगरहरकरलोता हउसमो हकछाव ितहीमातता ह।इसीवचनकार िहअातमा वकशरीरकाोछावाोड करत ीतशरीरगरहरकरलोताह।िजततो ीकलोशह ोसबपर सतथअाोको ल ा सोह।रा -ाोष ा को समात,अजञात-माोह ा को समातअनतिकाो शतरतहीह,िहहीवकशतरहदसराकाो शतरतहीह। चोतत तततव का अनत ि च ोतत तततव को सा ितरमोतरमतियोक समबनति का अ ा –दोखाो िा,क रचतरबातककअचोततको सा ताोमोराितरमोतरमतियोक समबनति हाोजाता ह,परचोततको सा ितरमोतरमतियोकसमबनति ीतहीहाोसकता।काो कहोककउपदोशदोरहो हअारउसोसथतकरलाो चोतजातोह,सा िातहाोजातो हताोउतशराोताअाोको उपकारको रलिो,सा िातीको रलिो,जञात-क कासको रलिो,िह कताकाअातमा ितरमो आअाता आखब धिातसोितचिकरलाोअपता ितरमो तही आअा।उसशराोता तो कताको अातमासोकछावतहीरलिा,शराोतरइतनतदरि ाारा ाषा भाराकापिररमत गरहरककिा,शराोताकीसा िातीमोितरमो चतआव, कताकाअातमातही।हा,उस चतको रलिो कताकाअातमाितरमोह,हरवकअातमाको रलवदसराअातमाितरमोतहीहाोरहाह।खबपरखलाोक रचतरता–कककसीउलटर ाबहा जारहीह,वकजी का दसरोजी को सा ितरमोतरमतियोक समब नति तकताोहाोतातहीअारमातरहोहअपतासबकछावकटर थमबअारिरतोदारअाददकाो।शराोता ाोतोजाोअपतासथिारककिाउतको इससथिारमोजाोसतर-उपदोश को चत ितरमो आव,ताो दोखाोवकजी को उपकारमोिो चतअचोततितरमोहाो िोअार कताको चतितकलोताोउत चताोमोिह कताकाजी ितरमोआअा।ताोअचोततकाचोततसोताोकदारचतककसी तपमोितरमो-तरमतियोक समबनति ह,परचोततकाचोततको सा समबनतितहीह,लोककतमाोहीजी इसतथिकाो लकरककसी ीचोततको वचनितअपतामाोह-पिरराम,ममता- ा ल ािोरहतोह।
उतकटर –सबसोउतकटर हि ा भाजञात;ित,समपदा तहीह,िोताोमाोहकीतीदमोिजत-िजतकाोस तिोअारहो हउतकीिहपरसपरबड पतकीबातह। ताो हहजाोशातनतत,सताोष उतपनतत करो,िही ासतक क अमीरी ह।जाोइसअमीरीकाोलासको उसोउतकटर कहतोह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-77
www.sahjanandvarnishastra.org - 7 - www.jainkosh.org
िहसामथिभाि ा भाजञातमोह।िाोय राजसािजतज लमोअको लोक चरतोह।उनतहाोतोराजपाटर छावाोड ा,अारामछावाोड ाअार ोज लमोअको लोरहतोह,उनतहो हासताोषरमला।ित,समपदाजबतकसा ीतब तकअशातनतत रही,अारित,समपदामोउतहाोतोसताोष तपािा, उसकापिरतिा करको अको लोितजभात तमोअपतोअापसोजाोरमलतहाोरहाहउससोउनतहोशातनततरमल ।उतकटर ि ा भाजञातह।
अजञात म ोसनत ता ोषकाअ ा –अजञातमोसताोषहाोहीतहीसकताह।पर सतथको समबनतिकीबदधदधरखकरकछाव ीकरततकाो करोउतसबकरतताोमोइसको ीतरमाोहपड ाआअाह,पर सतथको सा समबनतिमाततोकीवचनतीितपड आ ह,समबनतिहतहीअारमातरहोह।काो परषककसी ीदसरोकीसरीकाोअपतामातताकफरोअारअपतीजसायि हारकरोताोउसकाकिाफलहाो ाआदडरमलो ा,ठथका -कपटर ा हाो ी, वोसोहीकाो ी परषइतपर सतथअाो का ो,ित, , र,शरीरअादद दसरीचीजाोकाोअपतीमातताकफरोअारउतको सा अपतीजसायि हारकरोताोउसकाफलकिाहाो ाआदड।म रइसदडकाोदोतो ालाइसलाोकमोकाो तहीह,वचनकितदडदोतीह।वचनकितकाअ भाहकमभाकमाोभादिइसकादणडदोदोताह।लाोकमोअनतिािकहीतही।जाोलाो इसजी तमोअनतिािकरको कछावसमपदावचनातकरलोतो हअ ाइजजतवचनातकरलोतो ह ोअनतिािकरको तहीवचनातकरपातो,उतका प भाकत ा सा ा, तभामात मोपणिका उदिहजाोउत ा ाो सोबाि रलिा िा ाउसउदिमोिहसबहाोरहाह,अनतिाितहीहाोरहाह।
पिररमता ो म ो क धिक रदधतातप अनत िाि का अ ा – िा !िहप भाकीकमािी हजाो तभामात मोरमलरहीह।अबइसकमािी काोपाकर,इससमपदाकाोवचनातकर खाोटर ा ा करो,अनतिािकरोताोिह ीककसीवचनकारको कमाोभादिकीवचनकितकाफलह,िह ीअनतिाितहीहअारइसअतीितको पिररामसोजाोकमभाबिा उसकाफलअा ोरमलो ा, हा ीअनतिाितहीह,ितरमो-तरमतियोक ा प भाककािभाहाोरहोहइसकाररअनतिाितहीकहताचाहहव ।सबनतिािससर हाोरहाह।िह सतथ-पिररमतकीअाोरसोकहाजारहाह,यि हारमा भामोतहीकहाजारहाह।यि हारमा भामोताोअबको इसअाचररकाोअनतिािकहाहीजाता हअार हाकाततअार यि स ाबतािी हीजातीहपरितरमो-तरमतियोक ा काउललङघतकहीतही हाोता ह।इसषधटियसोककसी ी पिरस ित काोअनतिाितहीकहसकतोह,हाोरहाहवोसा।जाोपरषशरीरमोअातमबदधदधकरता ह,शरीरकीअ स ाकाोअपतीअ स ामातता हउसकाोमतकाोतरचतो ाल अ स ा को हाोतोपरखोदहाो ाही,ककनततथजाोशरीरकीअ स ाकाोअपतोअातमासोर नततमातताह,वोसापरषित भािरहताह।कछाव ीपिरस ितहाो रकी,समपदाकी,पिरजतकी,िहताो हाजञाता-षटर ा रहताहिहताोअपतोजञातत - ा मोअातनतदरलिाकरताह,कहीकछावहाो,कर ी किासकता हिहदसरोमो।िहस तपषधटियसोकहाजारहाह।इसकाररिहजञातीसदाअपतोअापमोवचनसनततरहाकरताह।
पिरराम परला -अला की ित भारता – िा, खाोटर ोपिरराम हाोताइसजी परवकक कपोहअारकाो दसरीक पतियो तही ह। रीबीअाजाि,दसरोलाो ीसतातोल ो;लाो क ास ात करजािोजाोकाो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-77
www.sahjanandvarnishastra.org - 8 - www.jainkosh.org
जाोकछावकरजाि हउतकी वचन तियो ह,ककनततथखाोटर ापिररामउतपनतततहाो,ककसीकाअहहतकरतोकी ा ता तज ो,हहततप ा ता हाोताो हाकाो तकसात तहीह। लोहीकाो ितलटर लोजाि,छावीतलोजाि,टर ाोटर ापाड दो,िाोकादोकरतकसातकरजाि,जाोचाहोहाोजाि,अपतोपिररामाोमो,अपतोअाशिमोिदददटर ता तहीअातीताोसमझल िजवककअपताकछावतकसाततहीह,अारपिररामाोमोखाोटर ाअाशिअाजाि,दसरोकाोतथचछावमातरलिाजाि,अपतीबड ा करतोको रलिो,अपतािशरखतोको रलिोदसरोकीइजजतउतारती पड ो,कछावखाोटर ा ा करको िहअपतािशबी ािोिासमपदाबी ािो,ताोकछावतहीबी ािा, ाटर ोमोहीरहा।
पिरराम परला -अला की ित भारता पर ष टर ानतत –जसोमहातशरतजञात उतपनततकरतोको रलिोिहमतिअधिित कर-करको शरतजञात उतपनतत तही कर सकता, पी कर, िादकर, रटर कर अधिित करको िहशरतको ल तहीबतसकता,शरतको ल ताो वकअातिरक तपसिाको बलपरहाोता ह,शरतको ल समिगषधटियपरष हाोता ह, हपरमा भाजी -स ा काो,अतसतततव काोषधटियमोरखकरउसकी उपासता मोल ताहतबउसस ा मोको तनतदरत ककिो िोउपिाो को काररशरतजञात इतताक सतत हाोजाताह।वोसोहीिहिशहिाअनतिसथखह।िोसब ीवचनिततसो,शरमसोतहीककिोजासकतो;ककनततथ दिा,दात,उपकार,मनतदकषाि, रकतअाददसोमनतदकषािाोको काररजाोवचनकितबनतिआअाहउसवचनकितको उदिहाोतोपरिोलाककक-लाोकाोोर सबस िउपस तहाोजातोह।
ि ा भा जञात की महतीिता –सबसो उतकटर हताोि ा भाजञातहअारसबसोउतकटर यि सािहताोि ा भाजञातकरताह।जाोजी वकितरभािकरको को लजञाताजभातको रलवहीउतातहाोतोह,इसजञातको समकष,इसजञाताजभातको समकष ककसी ीजड ित-समपदाकामलितहीअाकता ह,वोसोजञाताजभात कीित ाला परष,जञाताजभात करको वकउतकटर वचनापतकरताह,िहीअतनततमपरषा भाह।वोसोजञातीतोअपतोअातमस तपकाो पकड ा,सहजशथदध,सहजबदधइसअनततसतततव काकसोगरहरककिाउसोिहददखता हजसोकपड ोको ीतरपरषशरीरह, हअल ह।कपड ो मोरहकर ीकपड ोको स तपमोतहीह,अपतो स तपमोह।वोसोहीइसदोहको ीतररहकर ीिहमइसदोहतपतहीह,तमझतपदोहह।वोसोदोहसोसपटर प कितजअातमतततव काोगरहरकरतो ालोजञातीजी ककसी ीअनतिपदा भाकीअ स ासोअपतोकाोउसतपतहीदोखतो ह।खाोटर ापिररामहाोताोउसोजञातीहाितसमझताह।क शथदध पिररामज ोताोउसोिहला समझता ह।इसको समकषजड ित-समपदा काकाो मलितहीह।
परपिररित को ि ा भा जञाता को तखनततताकाअ ा –जसोजीरभा सतथकाोछावाोड करत ीत सरकाोिाररकरतोमोकाो परष कलोश तहीमातता ह।वोसोहीवचन तभामातशरीरछावाोड करत ीतशरीरकाोगरहरकरतोमोककसी ीजञाती तोखोदतहीमाता,अटर कतहीमाता ह,इसीकारर हित भािहाोता आअाअातमस तपकाोदोखता-मातता रहताह।अनततिाभामीपरषस अारपरको ोदकाि ा भाजञातीहाोताह,इसकारर
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-77
www.sahjanandvarnishastra.org - 9 - www.jainkosh.org
पद लकाकाो -सा ीपिररमत हाोउत पिररमताोकाोदोखकरखोदतखनतततही हाोता ह।अजञातीजी ताोमकातकीवकइो टर तखसकजािताोउसको रचोमो ीकछावतखसकउतपनततहाोजातीह।
ित ा ोद की क ािद का अिास–अजञातीजी ककसीचोततपरइततामाोहकरलोताहकक हउसको सथखमोअपतोकाोसथखीसमझता हअारउसको दःखमोअपतोकाोदःखीसमझता हिाोकहल िजिोककउसकी ासमोइसकी ासह।ठयककररहाहिहअजञाती,किाोककइस काोछावाोड करअा ोित ाोद पिाभािरमलो ीताो ित ाोद पिाभािमोिहीकामकरतापड ो ा ता, हावक ासमोस ीकी ासह,वकजी जनतमता हताोअतनतत ित ाोदजनतमतो ह,वकजी मरताहताोअतनततजी मरतोह।शरीरवकह,स ामी जी अतोकहवोसीस ित हाोती हित ाोदमो।साोित ाोदमोजाि ा ताो हािहक ािदकरतीपड ो ीकक ासमो ासरमलो,जनतममोजनतमरमलो,मररमोमरररमलोसाोिहअिासिहअजञातीपरषकररहाह।अपताइटर मातो ासरीपतरपिरजतकाो।उतको सथखमोसथखीह,उतको दःखमोदःखीह।िोसबक ािदोित ाोदमोकरतीपड ो ीउसकाहीअिासहाोरहाह।
जञातीकाजञात त –जञातीजी ताोअपतोपािोआवशरीरसो ीअपतोकाोनतिाराितरखरहाह।कसाक शथदधगरहरहजञातीका।जसोबआतसीरमल आ चीजाोमोसोचमबककीस लाोहोकीस िाोकाोसमोटर लोतीह,इो टर अाददसबटर थकड ोपड ो रहजातोह,वोसोहीिदयकपिहासबकछाव रापड ाह,परिहजञातीअपतो ा तपीउपिाो -षधटियको चमबकसोइतसबमोसोको लस तपकाोगरहरकरलोताह।वोसीिजसकीषी स तप-षधटियह हमररकालमो ी ितहीकरताहअारित भािरहताआअाजञातादरटर ारहताह।
लाोक-78 यि हारोसथषताो ि:सजा तिाभातम ाोचरो । जा ितभा यि हारोऽबतसमतसथषतचातम ाोचरो ७८
य ि हारसथषिपत म ोअातमजा ित –जाोजी यि हारमोसाोिाआअाह हअातमाको समबनतिमोजा तरहताहअारजाोअातमाको क षिमोसाोिा आअाह हयि हारमोजा तरहताह।िहासाोतोकामतलबहबोखबर; कछावतकरतो ाला ।जाोजी यि हारमोबोखबरह,यि हारसोउदासीतह,यि हारकीवचन तियो-ित तियोतप चोटर ाअाो म ोजाोतहीफ सता ह,अतासकतरहताह,यि हारकावचनितततहीकरताह हअातमाको समबनतिमोसा िात,जा तरहताह;ककनततथजाोअातमाको समबनतिमोसाोिाआअाहिजसोअातमतततव कीकछाव ीसथितही ह,मकिा हअपतोसहजस तपकारच ी ाततहीहवोसोअातमाको समबनतिमो,बोखबरसाोिाआअाजी यि हारमोज ताह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-78
www.sahjanandvarnishastra.org - 10 - www.jainkosh.org
सथष िपत अा र जा ित का क लोषर –ककसीज हसाोतोकाोअचछावामाताहअारज तोकाोबरामाताह।जसोतीत स ितिा बतािी िीह–जा ित,सथषिपतअारअत:वचनजञ।िह ोदातदशभातमोह।जा ितताोबरीचीज ह,सथषिपत उससोअचछावीचीजमातीहअारअत:वचनजञउससोउतकटर अ स ाह,उसससदधातमोिहषधटियरखीहककजाोबआतवचनिततकरताहचोटर ाकरताह हताोज तो ालाहअारजाोसाोिोआवकी ाित समािा आअाह,ससमटर ा आअाह ह हजञातीपरष अारजाोस भाजञहाोजाताह हहअत:वचनजञ।बातमोकछावअनततरतहीअािा।जबक ीसाोिोआवकाअ भाबोखबरलो,कछावपतातहीह,कछावसहीकामहीतहीकरसकताहताोउसकातामहसथषिपत, हआ ज नतिअ स ा ,अारजाोक ोकशीलहजा ताह,सा िातह हस ितआ जा ित,िहहजञातकीअ स ा।अार,जहाितदाोभाषस भाजञहाोजाताह हहअलाकककअ स ा।इसलाोकमोसाोतोकाअारजा तोकाकाो वकअ भातहीबािा िाह।यि हारमोसाोिाआअाहिहहरातीकी स ित अारअातमाको समबनतिमोसाोिाआअाहिहहअजञातीकीस ित।िाोकहलाोअ ािाोकहलाोककजाोअातमामोज ाआअाह हताोहजञातीकीस ित,जाोअातमामोसाोिाआअाह हहअजञातीकीस ित।
य ि हारजा ित म ो अा तमसथषिपत –जाो प रष बाहय पिरगरहाोकातिा करको ीतत,मत, चत कीचोटर ा ाो म ोहीिमभासमसिाकासथझा समझतोह,िाोबठतािाोअतव िोवरतअाददकयि हारकी तियोिासहजहाोती ह,ककततथअजञाती ताो उततत,मत, चतकीवचन तियोिाोकाोित ाकरिहसताोषकरताहककहमतोमितवरतपालरलिाअ ाअपतािमभापराित ारलिावोसासताोषकरताह,साोिहयि हारमोज ाआअाकहलाताहअारअातमाको क षिमोसाोिाआअाह। ितचि य ि हार म ोम िता ा रता –जसोवक ाोजतकाहीवचनकररलोलाो।अाहारशथदधबतातोमोदाोशथदधदधचलती ह–वकताो ाोजतकीशथदधदध– ाोजत ितदाोभाषजी बािारहहत मिाभाददत हाोताचाहहव–िहताोह ाोजतकीशथदधदध।अार,दसरीशथदधदधहचाका, कपड ो बतातो ाला,िोसबबआतशथदधहाोतोचाहहिो।परको लोपसोरहहतकाो छतसको इसतरहकाहाोताचाहहिो।ठयकहकफर ीवचनतिोकपरषको इतदाोमोककसी वकपरवचनिात षधटियहाोती हअारवकपर ारषधटियहाोतीह।जसोइतमोअनततरह, सोहीअजञातीको ितचिअारयि हारमोअनततरह।िजसकीवचनिात षधटिय रषधटियकीह,अातमक कासकीह,अातमाोनतमखता कीह हयि हारमोसाोिाआअाह। लोहीस भावचन तियोिाअा मातकलहाोरहीह,परसहजहाोजाती हअ ाभातउसमो वोसीिाोगितापड हककअिाोगिवचन तियोिातहीहाोतीह।जञातषधटिय ालापरष ाक षि-कषािाो मोफ सतो ाल वचन तियोिाकरो ाआतहीकरसकताह,ताोसीिोसहजहीउसको अा मातकल तियोिाचलो ीअारजाोयि हारमोहीज ाआअाह,जाोकछावअाखाोसोददखताहिहसचह,िहशरा कहहमसाि ह,हमकाोइसतरहसोचलताचाहहिोतबताोहमसािह,इतशरा काोसोहमारा क शशटर पदह,हमवचनितमा ाो सो ीअारऊपरकाअाचरररखतो ालो ह,हमारी ककरिा ाो म ोकाो कमी तहीरहताचाहहिो तहीताो इतशरा काो मोकफरिमभाकीअवचन ा ताहाोजाि ी।कसीिमभाकीितह,म रिोसबितबाहरी ितह।इतमोअानततिरकममभाका सपशभा तहीह।वोसीहीबातसहजतपसो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-78
www.sahjanandvarnishastra.org - 11 - www.jainkosh.org
जञातीसाि ाोकी ीहाोजातीह,परसाराफकभा मिताकाअार ारताकाह। अाशि ोदको अनततर–जसोकाो परषजीतोको रलवखािाकरतोहअारकाो परषखातोको रलवहीिजिाकरतोह।वककाधिात हककजीताजतरीह,किाोककअातमहहतकाकामबआतपड ाहइसरलवखाता हीचाहहव ।वकखाकर ी उददोििमभाका बतािो हअत:उसको पणिबि ह।वकपरषसाोचताहककखबखाअाो-कपिाो माज उड ाअाो, इसीरलवताोमति ह।कीड ो–मकाोड ो, पशथ-पकषी इतकाोकहातसीबह,अ रआव हमतिअाररमलो हअचछावोहा -पर,अचछावोसाितरमलो ह:अब ीतखािो,तबही िासाित बतािो ता ोमखभाता ह,कछाववोसा ीसाोचतो ालोह।इतदाोताो तोखािाताोसही,वचन तियोताोसमातह,िह ीखारहाह, ह ीखारहाह,परअाशिको उतको ोदसोअनततरमोबड ाअनततरहाो िाह।
परसपर क रदध ा ा ो का वकतर अ ा –जसो वकमिातमोदाोतल ारतहीसमासकती हअ ावकसथ कपड ोकाो दाोताोतरफतहीसीसकतीहअ ावकसा दाोददशा ाोमोतहीचलाजासकताह।कातपर ीजाता हअारजस तत र ीजाता हताो वकसा दाोताोज हहाोअा ोवोसा तहीहाोसकताह।वोसोहीवकअातमामो ी दाोक रदधपिररितिातहीहाोसकतीह।िाताोयि हारमोअासरकतरहोिाअातमषधटियबतािो।यि हारको काममो ीरचोल ािोरहोअारजञातषधटिय ीबतीरहोिोदाोताोबातोवकसा तहीहाोसकतीह।
रा ो ा ो की त च ा ोटर ो –इसरा ा मोजाोकको इतता तबतकररहाकरताहकाो -काो परषअपतीमालमात मोवोसासमझतो हककमझोकाो झझटर हीतही हअारतककसीमोहमोरा हताोषह,हमोसबवकह, रमोरहरहोहकामसबकररहोहअारवोसा ीमालमात-साहाोरहाहककमोरोकाोतबचचोसोरा हिाअनतिककसीसोह,तककसीसोाोषह,लोककत ीतरमोरा बराबरल ाआअाचलाजारहाह।तहाोता रा ताोअातमात बता रहताखब;परअातमात को दशभाततहीहाोतो।िहवकवचनमारहककहमारोअनततरमोरा ा बराबरपड ाआअारहताह। रा ससकारा ो को दश भात का साित –क ी-क ीरा ाोको क षिाोकीय तती ीतहीमालमपड पातीह।काममोल ो ह,काो वककामिजसकाोिजसकीितहमिबत िाह,काममोल ो ह,अ ाअाजीक का का हीकाोइभाकाम ह,ितसचिकीहीवकितबतीहताोयिापारमोल ोह,ककसीकाममोल ो हउससमिवोसाल ताहककमझोककसकारा ह।पतरका,रमतरका,सरीका,पाोजीशतकाककसीमो ीताोरा तहीह।ल ताहवोसा,ककनततथरा ककततोपड ोआवहइसकासथ मतासोदशभातकरताह,ताो उसकासीिोदशभातकरतोको साित दाोह,वकताोसामायिकअारवकस त।हमारो ीतरमोककतता रा पड ा हउसकीमालमात सामायिक मोपड जाती ह।काो दकातमोल रहोहताोककततारा ह,इसकीकछावखबरतहीह,परजापलोकरको पाल ीमारकरजरासामायिकमोबठताोजाअाोअ ा पदमासत करको हा परहा रखकरसामायिक मोबठाो ताोककततीज हददलजाता ह,कहा-कहा
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-78
www.sahjanandvarnishastra.org - 12 - www.jainkosh.org
कीकलपताव उठती ह,किा-किा षिददखतोहजरासीदोरमोकहाउड िो,कहाजारहोह। ोसारीय तितिाकछाव-कछावसामायिकमोय तलाोककहमाराइततीज हरा ह।
रा ससकारा ो को दश भात का हातीि साित –रा को क षिाोकीक क िताका,जबकाो स तअाजािताोउसस त सो ीअदाजकरलाो।जसा रचोहाो ा सास तमोअाि ा।स तमोबता टर तहीचलसकती ह,इसको रलवो ही ा वचनतिकषहाोजाि ािजस ा मो तभारहो ोपहहलो ।काो मािाचारी परषह हज तोआवमोताोमािाचारकरलोअ ाभातअनततरको ा ककसीदसरोकाोवचनकटर हीतहाोतोदो।ऊपरसोखबहा जाोड रहोह,बड ोतमर चतबाोलरहोह,मतकीबातवचनकटर तहीहाोतोदोतोह,ज तोआवमोकरतोजाअाोमािाचार,परस तमोताोजसाददिह साहीपिररमतददखजाि ा।कफरसमझलोताककककततारा बसाआअाह।
अत भा का सरा ोत –िहसबरा अपती बरबादी को रलवह।सा ताोकछावजाि ातही,शरीरतक ीतजाि ा;को लअको ला,जञात ात िहजी ातसतकािउदि शकहीपआचजाि ा,परिहदोहजरा ीतजाि ी।ित,समपदाकीताोकहातीहीकिाह।िहसबठाठिहीपड ारहजाि ा।ककतताितजाोड तोको रलिोअनतिािकापिरराम ककिाजारहाह।जड िाबआतकछावताोवकबारमोहीछावाोड करजारहो ह,तततव ाितकलाआककतताअसहािहिहज त।िहाजी त- रशरमककिा,ितसचिककिा,अबअचातक हीसबकछावछावाोड करजाता ह।ला किा आअाआकदारचतिहसाोचाोककहम लो हीछावाोड करजारहोह,ठयक,म रहमअपतो बचचाोको रलवताोछावाोड करजारहोह।अातमत!तोराकहाकात बचचा ह,कातहतोराआइसरमम तोहीताोतथझोबरबाद ककिाह।ज तमोिजततोजी हसबवकसमातअपतोसोअतिनततजदो ह,रच ीसमबनतितहीह,परकछावताोअपतीकमजाोरीअारकछावदसरोजी ाोसोमतिसो,सरीसो,पतरसोकछावरा रीबातअारचोटर ािोरमल इससोिहमाोहकासमबनतित ड ाहाोताचलाजारहाह।
अातमसा िाती का अत रा ोि –िह रा -अशजबतकरहताहतब तकिहजी अातमात कापातरतहीहाोसकता ह।रा -ाोष ा काकािभाहीअाकलताकाोउतपनततकरताह।जाोइस ा मोज ताह हअातमाको क षिमोबोसथि ह।ताो िोदाोताोबातो,किाककअातमाकीउपासताहाोजािअारयि हारको क षिाो को िोसथख ी तछटर ो ,मइसमािामिी दितिामोअपताताम ीकरजाऊ अारपरमा भाक शथदधितराकलताकाअातनतद ीलोल—िोदाोिततवकसा तही हा ोसकतोह।अबजरादसरीबातिह ीदोतखिो ककयि हारकीताम रीकाोछावाोड तािाोइसदितिाको रलवमकछावतरहा,अारअातमाकाल ा छावाोड करइसयि हारको स राोमोहील तोहताोमजञाितिाो को रलवअारअपतोरलवकछावतरहा।परिहताोसाोचाोककमअपतोरलवअपतीषधटियमोअ ाजञातीसनतताोकीषधटियमोबराबतारहिहतकसातदोह हिाइसमािामिी दितिाकीित ाहमोमतजचिहतकसातदोहह।ददखतीआ दितिामोअपतोरलवकछावतहीह।िहा ककनतहीलाो ाोमोमोरािशहाो,ककनतहीलाो ाोको रचोमोमोरोरलव रहाोताोइससोकही पर तसथिरजाि ा,अ ाइसलाोकको ीसकटर तरमटर जा ो ो।सकटर ताोकही
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-78
www.sahjanandvarnishastra.org - 13 - www.jainkosh.org
बाहरहहीतही।जसामतसोहमसाोचोउसको अतकलसथखअ ादःखहाोजािाकरतोह। परमा भाजा ररकाितत– िा!हमअपतोमोज ो,अपतोमोवचनकाशपािो।अातमवचनकाशसोहमारासमसत ा ी अतनततकाल वचनकाशमि रहो ा,अातनतदमि रहो ाअारअपतोबोसथिपतोसोइसमािामिीदितिामोउपिाो को रमातोसोहमजनतममररको सकटर हीपातोरहो ो।इसकाररअपतोअापमोज ताअारयि हारसोबोसथि रहतािहहकलिारकामा भा।यि हारमोअादरतकरतोआव,अासरकततरखतोआवहमबआत-बआतकालको लजञातस तपकाअत तकरको शथदधअातनतदसोततरहाकरोइसमोहीअातनतदहअार ला ह।
लाोक-79 अातमातमनततरो षटवा षटवा दोहाददकबहह:।
तिाोनततरक जञातादिासादचिताो ोत ७९
अपतोअातमामोअपतोअातमाकाोदोखकरअारबाहरमोदोहाददककाोदोखकरउतदाोताोमो ोदक जञातकरतोसोअारउसजञातको अिाससोिहजी वोसीअ स ाकाोवचनातहाोताहककजहासोकफरिहचिततहीहाोता।
य िामा ोह को सम ल क ताश को उपािकरमा ो म ो वचन म पिा भाि जञाततपउपाि–इसजी काोअताददकालसोपिाभािका बाोिह;पिाभािकापिाभाितपसोबाोितही, ककनततथ पिाभािकाोअातमस तप माततोको तपसोबाोिहवोसा इसपिाभािमगिजी काोइसपिाभाियिामाोह को तभासोबचातोकाकिाउपािह हउपािकरमसोसथितिो।वचन म ताो उसहीवचनकारको पिाभािकाजञात बततोदीिजवजाोकररातिाो मोमा भारा ाोको स ातबतािो ह, ित,इतनतदरि,काि,िाो , ोद,कषाि,जञात,सिम,दशभात,लोिा, यित ,समिकत ,सदधजञत अारअाहारकइतकाजाो ोदक सतारकहाह ोसबपिाभािो ह।पिाभािाोकाखबजञातकीिजव,पिाभािोअधरथ हाोतीहअ ाभातअताददअतनतततहीहाोतीह,क ीआ हअारक ीरमटर जातीह। य िज त पिा भािा ो का प िरजञात –जसो तरक ित,िहजी बदध पिाभाि ह।तरक ितवचनारमभसोहीजी मोतहीह,अारतककसीको अतनततकालतकरहो ी।िहतरक ितपिाभािहितिभाचग ित ीवचनारमभसोतहीह।मति ितअारदो ित ीइसीवचनकारअधरथ ह, ितरहहतअ स ािदयकपअतनततकालतकरहो ीिातीससदधहाोतोको बादससदधकफरससारीतहीबतता, हससदधहीरहाकरो ा,लोककतिह ितरहहतअ स ाइसजी मोवचनारमभसोत ी,ककसीददतवचनकटर आइभाहइसकाररिह ीपिाभािह; ितरहहतशथदधयिज तपिाभाि ह,इसकाररइसमोवचनितसमि त ीत-त ीत अ स ाअाो का बतता तही क ददतहाोताह। रपिा भािा ो का जञात –जञात ीवक रहअारउसकी पिाभाि८ह।मित,शरत,अ धि,मत:पिभाि,को ल
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-79
www.sahjanandvarnishastra.org - 14 - www.jainkosh.org
अारकमित,कशरत,कअ धि।इतमोसोकछावपिाभािताोबआतजलदीसमझमोअाती हककिहआिीअाररमटर िी।अ ीमितजञात हाोअार ाोड दोरमोरमटर जाि,शरतजञात हाो िा,अ धिजञातहाो िाहअारजलदीबदलकरकफरदसरोहाोजातोह।समझमोअाताह,परको लजञातको बारोमोिहसाोचताजराकदठतहाोजाताहककको लजञातआअाअारकफरकिाको लजञातरमटर िाआको लजञातहाोतोको बादकफर हजञातरमटर तातहीह,लोककत हजञात रकीपिाभािहसकषमषधटियसोदोखाोताोजसोको लजञातपिररमतसोइससमिसारोक काोजाताताोइसको बाददसरोसमिमोजाोसारोक काजाततआअा हदसराको लजञात ह।वोसोहीवचनितसमि त ीत-त ीतको लजञातकाउदिहाोरहाह,ककनततथजातताह साजसाककपहहलोजातता ा।
षटर ानतत प भाक को लजञात की त भाताकासम भात–जसोवकपरषससरपरवकमतकाबाोझरखोआिोखड ाहजिाोकातिाो,जरा ी तहीहहलता-डथलता, अाि टर ोबराबरखड ाआअाह।अबमाोटर ोतपमोताोिाोददखता हककइसअातमा तोकाो दसराकाम तही ककिा, हीकामअाि टर ोसोजिाोका तिाोकररहाहखमभासाखड ाआअा। साका साही हीवककामह,तिादसराकामकछावतहीकररहा, पर उसपरषमो वचनितसोको नतड तिा-तिाकामहाो रहा ह, त ीत-त ीतशरकतखचभा हाो रही ह,वचनितसमिताकतल ािोचलाजारहाह।िददशरकतकावचनतिोककषरपिररमतहाोरहाहताो हा ीतिाहीतिाकामकररहाह।चाहो साका सा हाोककनततथकाम ताोतिा हीतिाहाोरहाह।वोसोहीको लजञात त ीत-त ीत वचनकटर हाोरहाहको लजञात हीजञात।क सषशजञाततही हाोता ह।लोककतजाततावचनितसमितिाहीतिाहाोरहाह,जातता हीह।
पिा भािा ो को सरा ोत त र का प िरजञात – िा !पहहलोपिाभािकाखबजञातकरताचाहहिो,कफरिहसमझाोकक िजतती ी दशािो ह ोसबदशािो वकशा त रकीआअाकरतीह।वकअ स ासोदसरीअ स ािोआ ताो ोतालोको ककतारोजसीअल -अल तही हउतदाोताोको मधिमोवकतततव हजाोपहहलोककसी दसरीअ स ा तप ा,अबककसीदसरीअ स ातपहाो िा।जसोअाममोर बआतबदलतोह।जबबआतछावाोटर ाअामहतबउसमोकालार हाोताह,जबकछावबड ाहाोताहताोतीलारङगहाोजाताहअारबड ाआअाताोहरारङगहाो िा;अारबी तोपरपीलाहाो िा,खबपकतोपरलालहाो िा,अारजबसड तोल ताहतबसफो दबतजाता ह।अाममोसबरङग अाजातोहकरम-करमसो,परतीलोको बाद हरारङग अािाहताोतीलाअारहरादाोस ततरअल चीजो तहीह।जाोतपतील अ स ामो ा हीतपअबहरीअ स ामोहाो िा।तप र हीह।
रा ो का अ ोद वकत – रवकशरकतकातामहजाोरचरकालरहताह,ककनततथ रकीजाोअ स ाह हपिाभािह, हहाोती हअाररमटर जाती ह,ताोपहहलोपिाभािाोकाअधिितआअाकफरिहपिाभािककस र-शरकतकीहवोसीशरकतिाोकाअधिितआअा,कफरिहजातताचाहहवककिोसबशरकतिाकबखरोआवतततव तहीह,ककनततथ हापदा भाताो,सतताोकछाववकहीह,उससतकीिहक शोषताजाती िीह।उससतमोअतनतत वचनकारकीशरकतिाह।इसवचनकारको रको पिरजञातको बादकफरदरयिकाोजाताो,
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-79
www.sahjanandvarnishastra.org - 15 - www.jainkosh.org
इसतरहजसोअपतोदरयि रपिाभािकाोजाता,वोसोहीबाहयमोअनतिपदा ाोो को दरयि रपिाभािकाोजाताो।
चोतत की क क कतता –जञात मोिजतताजाोकछावबतो ा हसबचतनतिस ा काो यिापकरको बतो ा,कहीपद लको पिररमततप तहाोजाि ा।पद ल ीजाोकछावबतो ा हपद लको राोकाोतला करउत राोकाोहीयिापकर पिाभाि बतो ा ।िाोिहचोततचतनतिातमकताकाोयिापकरहीपिररमताहअारिोषिमातअचोततपदा भाअचोतत स तपकाो यिापकरहीअपतापिररमतकरतो ह,िहताोहअारअचोततको ोदको ा कीबात ।मचोततबाकी समसतअतनततचोततको स तपमोयिापकर तपिररमताआअाउतसबसोक क कतरहकरको लचतनतिस तपकाोहीयिापकरपिररमताहवोसादोहाददकमोअारअातमामोसपटिय ोदजाताोअारवकदरयिकादसरोदरयिमोअतिनतता ा हवोसोहीजञाताबतोरहाोिजससोअातमामोक कलप हाोतोकाअ काश हीतअािो।िाो ोदक जञातको अिाससोअारपचातअ ोदस तपको जञातको अिाससोिहजी ससारपिाभािकाोछावाोड करमकतहाोजाताह। अरमानतत दशा म ोश थदध क लास – िा !जबतकरमम रहताहतब तकजञातकी ितअारककसमसोचलतीह।जहारममखतमआअाताोजञातकी ितअारककसमसोचलतोल तीह।राज ाितभाकमोवकषटर ानततददिाहककवकपरष यिर चारी ा, ककसीअनतिसरीकाअतरा ी ाअारपरषकीमा, ह ीककसीअनतिपरषकीअतराय री ी ।इसमोरममकाउदाहररददिाजारहाककरमममोकसी तियो हाोजातीहअारसमिगजञातका ी उदाहररददिाजारहाहककजञातकीझलकअातोपरकसाितरभािहाोजाताहअारकसाखथदकावचन तभात हाोता ह।दाोताो र नतत-र नतत समिाोमोराितरकाो रछावाोड करकहीजारहो ो।इिरसो हलड काजारहा ा।सामतो सोमाअारही ी ।राितरकासमि,अिोरीराितर,मातरकाो हइतताहीददखता ा । हापतर तोिहसमझा कक हहमारीअतराय रीसरीहअारमातोसमझाककिहहीअतरा ी परषह।साोइसरममसोउतका रचो,उतकी तियोमोद ाभा हाोतोकाो रहा ा ।इततोमोकबजल चमकी, वकदप ककारा-साआअाअारकछावदरसोहीदाोताोतोदाोताोकाोपहहचातरलिा।अबइसको बाद वोसोशथदधजञातकावचनकाशज ाकक ोदाोताोपछावता ाकरको दरहटर िो।रमममोरममजसीवचन तियोहाोतीहअारजञातहाोतोपरजञातजसीवचन तियोहीहाोतीपड तीह।
षटर ानततप भाक अरमानतत दशा म ो िीरता का क रर– िा!अबअार ीषटर ानततलाोसामतोरससीपड हउसमोसापकारममहाो िा।अपतोइसरममको हाोतोपरउसरममीपरषकाो सीहीअाकलताहाो ीजसीसापसो िकरतो ालोकाोहाोती ह।कछावदोरबादलकषरसोपहहचाता,क शोषतोजउजालाककिाअारजात िाककिहताोरससीहीह,ताोरससीकाजञातकरतोको बादकफरदोखलाोउसको ीतरकीजञात- तियोवकदमपलटर जातीह,सारीअाकलतादरहाोजातीह।अचछावा ,अपतीहीबातदोखाो,जबसाोतोमोकाो स त अारहाहाो,शोरअा िाह,मोरोसमीपअारहाह,महबािोचलाअारहाह,अबिहखातोकाोहीह,वोसा स तअारहाहाोताोककततारजहाोताह,अारउससमि ाोड तीदकमहाोजाि,कछावज तोजसीहालतहाोजाि,कछावज तासाहअारहहममतबताताह,अरो!मताोकमरोमो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-79
www.sahjanandvarnishastra.org - 16 - www.jainkosh.org
पड ाआअाह,कहाहज ल,कहाहशोरआउसोखथशीहाोजातीह।चककरमममोद:खी ा,स पन मोकलोश ा,इसकाररस त रमटर जातोपरकलोश रमटर िाअारउसतो बड ाअातनतदमाता।अाोह!मत ाशोरको पास ।मताोसथरसकषतह।ककततो हीषटर ानतत लाो,रममकीहालतमोजाोपिररितहाोतीहरममरमटर जातोपर,जञातवचनकाशहाोतोपरउसकीरचो तियोहीपलटर जातीह।
जञाती का अलाककक अातनतद –जब इसजी तोअपतोअातमामोअपतो ासतक क अातमस तप काो दोखाताोवकअद तअलाकककअातनतदकाअत त ककिाजाोतइतनतदरिको अिीतह,तककसीपरको अिीतह।सहजअपतोअापमोवचनकटर आ हअताकलता ह,उसअातनतदकाअत तकरलोतोपरउसकी तियोअबक षिाोमोतहीजमतीह।जसोस ाददटर रमठा को लाो ीकाोस ाददटर रमठा खालोतोपरउसोतखी-सखीदाल-राोटर मोरसतहीमालमहाोताह,वोसोहीितरपम,सति,स ािीतअातनतदकाअत करलोतो ालोजञाती परषकाोइतनतदरिको क षिाोमोअतरा तहीज ताह,उसमोअातनतदकीकलपता ीतहीकरता।जञातीपरषताोलखपितअारकराोड पितकीहालतपरदिाकरताह,मतमोउतको दिाउतपनन हाोती हककदोखाोकछाव ीताोतततव तहीहइतजड ाोमो,कछाव ीताोसारतहीह,अटट-सटटिाोहीरमल िा।िोबाहय पदा भा ह,ितरमो पणिकाउदिह,रमल िोहलोककत हउससमा ममोअपतीबदधदधफ साकरबड ादःखीह।जञातीजी बाहय मोररचरखतो ालोजञातीपरषपरदिाकरताह। िजसकाोजञातज जाता हअारशथदधस ािीत अातनतद काअत हाोजाता ह,उसोकफरबाहयक षिाोमोररचतहीहाोती।उसकीषधटियअतभातमखहाोजातीह।
अचित अातनतदात की क धि म ो तथि प िरचि की वचन ा रमकता – िा, अातनतद पालोताअापको अपतोहा कीबात ह,परउसपदधितसोचलोताोअातनतद रमलो ।िहाको माोही,मरलत,अजञाती परषाोमोअपताकछावसममात, िश-कीितभा चाहतोकीबातबतालोता,िहताोसरासरक पदाह।स तको समिमोकिाकाो जातता हककमझोिहस त अारहाहआ ह तासाकषात टर ता समझता ह।वोसोहीमाोहकीतीदकािहसबवकस त ह।इसस तमोिहतहीमालमपड सकताककिहसरासररमथिाह,यि भाह।उसोताोसबकछाविहातथिहीददखरहाह।इतलाो ाोतोिददमोरीबड ा करदीताोमोराजी तहतहीताोमरतोकीहीहालतसमतझिो।ताोजहािोकाो क षि तहीह,वकअातमाको ााराअातमस ा हीअत त हाोरहाहवोसोशथदधअमतपातको बादइसजी काोबाहयक षिाोमोररचतहीहाोती,उसकीपिररितअनततमभाखी हाोजाती ह । हक षिाोमोतफ सकरअातमाकीअारािताकीअाोरल ताह,अातमधिातकाो बी ाता हअारजञातमातर महवोसी ा ताकाोषी ,अत ातमककरको इसको शथदधक कासकाोपालोताह।इसको बाद कफरइसउोमपदसोपतत तहीहाोता ह।िाोिहजी ीक जञातको बलसोअचितअ स ाकाोवचनातहाोताह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-80
www.sahjanandvarnishastra.org - 17 - www.jainkosh.org
लाोक-80 प भा षटर ातमतततव सि क ातिनतमो जज त। स िसतातमधिि: पचातकाठपाषार तप त ८०
िजसअातमा तोपहलोहीपहलोअातमतततव काोदोखाहउसोिहज तपा लाोकीतरहचोटर ाकरतो ालाददखता ह,ककनततथ ही परषजबअातमजञातमोषी अिसतहाोजाताहतबिहहीज तकाटर -पाषारकीतरहचोटर ारहहतमालमहाोतोल ताह।
हहत को वचन ारमभ म ो िजजञासा कास ात– िा!अातमाकाक कासहाोतोको रलवस भावचन मजाोहहतकावचनारमभहाोताह हिजजञासासोहाोताह।सबसोपहहलोइसजी मोि ा भाजञातपातोकीइचछावाहाोतीचाहहव ।िजजञासाको रलव ीक ोक अारवचनित ा चाहहव ।जबतकिजजञासातहीहाोतीह, ासतक कताकिा हमकात ह,िहससारकिाह,मोराससारसोकिासमबनतिह,मइसज तकाकिाकरसकताह,मकिाकरताहइतिाददबातोजाततोकीिजसोइचछावाहीतहीह हिमभामा भामोकदमहीकिाबी ािो ा ।जाोजी क षि- ाो ाो मोअतिधिकअासकत ह,परदरयिाोको माोहमोअधिकरलतरहतोहउनतहोि ा भाजञात करतोकी इचछावातही उतपनतत हाोती ।उनतहो ता ोक षिचाहहव, क षिाोको साितचाहहव,जञातसोकिावचनिाोजतआताोस भावचन मइसहहतमा भामोचलतोको रलवजी मोिजजञासाज तीचाहहव। हहतमा भा म ोजञातािास का स ात –िहअातमा िजसककसी ीवचनकार िजजञासथबत िाताो उसोजञातािासीहाोताचाहहव ।जाो ी उपाि हाो, रसोपी ता, पाठ िादकरता,चचाभामोशारमलहाोता,स ाधिािकरताअ ा दसराोकाोउपदोश दोतोल ता,हरवकसमभ बातसोजञातकाअिासबी ाता चाहहव।हमसीखोककपदा भाकास तपकिाह।इसजी तोइसदितिामोअतोकवचनकारसोक षिाोको सथख ाो ोअारउतका हीिततककिा, ककनततथ हसथखहटर कतहीसका,बतलक उससोक रोदखाोकाोजटर ाकर हसथखरमटर िा।अबजराजञातका ीताोअातनतदचतखिो।हम सतथको बारोमोजबतथिकीबात,ि ा भाबातजाततो हताो उसशथदधजाततोको फलमोककतती वचनसनततता हाोतीहअारककतताहमवचनकाश ातहाोतोहइसकावकअनतदाजकरलाो।क षि-सथखाोमोअारि ा भाजञातको अातनतदमोबआत-साअनततरह।अनततरकिा, क षि-सथख ताोकछावअातनतद हीतही ह, हताोमाोहकीकलपताहअारक डमबता ाोका रह।िजजञासथपरषकाोअपतातत,मत,ित, चतसबकछावनतिाोछावा रकरको ि ा भाजञातकाअिासीहाोताचाहहव ।जञातको अिासको ककततोहीउपाि ह।उतसबमोसोसीिा उपाि ह रमखसोअधिितकरता,अारकफरइसको सा हीसा शोष ीउपािकरता।जसोस िपी ता,िादकरता,दसराोकाोबताता,उतसोपछावता,चचाभाकरताअारजातकारीबी ातोको रलव ाद-क ादकरता—िोसबजञातकाअिासबी ातो ालोउपािह।उतउपािाोकाोकरको जञातािासीहाोताचाहहव।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-80
www.sahjanandvarnishastra.org - 18 - www.jainkosh.org
हहतमा भा म ो ि ा भाजञात का अमा ो सहिा ो –इसजञातािास को वचनताप सो सतथअाोकाि ा भाजञातहाोजाताह।ि ा भाजञात सािाररअारअसािारर रको माधिमसोआअाकरता ह।हमलाोकमो ीककनतहीपदा ाोो काोदोखतो हताोक बाताोमोिोपदा भावक-सोतजरअातोहअारकछावबाताोमोिोपदा भावकदसरोसोनतिारोतजरअातोह।िजतबाताोमोपदा भानतिारोतजरअातोह ोहअसािारर रअारिजतबाताो म ोपदा भा वक-सो तजरअातोह ोहसािारर र।जसोजी ,पद ल,िमभा,अिमभा,अाकाशअारकालिोस ीदरयिककनतहीबाताोमोवक-सोतजरअारहोह।जसोसततव ,स ीकासततव ह,स ीह,हकीअपोकषासोस ीपदा भासमातह। ोसबअपतोहीस तपसोताोहपरको स तपसोतहीहअारइसीकाररउतपदा ाोो मोअ भाककरिाहाोतीह।िहबातसबपदा ाोो मोसमातह।जी पिररमताह,ितरनततरपिररमता हताोकिाअारशोषदरयितही पिररमतो ह। ो ीितरनततरपिररमतोह,पिररमतकीषतटर सोसबदरयिसमात ह।िहाजी अपतोमोहीपिररमताह,अपतोकाोहीपिररमाताहदसरोसोअसपकतरहताह,दसरोकाोतही पिररमाता ह,किा िहबातशोषदरयिाोमोतहीह।स ीपदा भाअपतो-अपतोमोपिररमतो ह,ककसी दसरोकाोतही पिररमातो ह।ताोवोसोककततोही रहिजतकीषधटियसोसबवक-समाततजरअातो ह ।अब सतथमोकछावअा ोकीबातदोतखिो। सतथमोकछाव रवोसो हककिजतसो ोदतजरअाता ह।जसोजी काचतनति र।लाो,इसषधटियसोसबपदा ाोो सोनतिारा इसजी काोबताददिा।चतनतिअनतिपदा भामो हहीतही।ताोिाोसािाररअारअसािारर रकापिरचिकरता—िहवकि ा भाजञातह।इसकाबआतक सतारह।
हहतसािक ोदक जञात –िहासकषोपमोइतताहीजाताोककिहपरषपहहलोिजजञासथबतताह,पीछावोजञातािासी हाोता हअारपीछावोि ा भाजञाताबतताह।जाोजसाहउसो सासमझता,इसि ा भाजञातको वचनतापसोइसको ोद-क जञातवचनकटर हाोतोह।िाोिह ोदक जञातीबता,जी सबसोनतिाराहअारिहमजी सबसोअारसबजी ाो सोनतिारा ह।कछावलोता- दोतातही,कछावसमबनतितही,कछावपतातही, ाोड दोरकासमा मह।ककसीजी काोमातरलिाककिहमोरापतरह,िहमोराकटर थमबी ह,अारहसबजी वकसमात, िहताोइसजी कामाोह-तीदकासपताह।िहसबकछाविाोतपहहलो ा,तिहअा ोरहो ा,स ीझठयबातोह।मसबसोनतिाराको लअपतोस तपमातरह।माोहीलाो िहकलपताकरको हीदःखीहाोजातो ह,हाि!मोरो रको काो जी जदातहाोजाव,काो मोराइटर जरतजाि,मोरीसमपदा क टर तजाव,कम तहाोजाव, कलोशहीकलोशकररहाह।अरो!जबसमपदा ह,पिरजतहतब ी िहजी को लअपतो स तपमातरहअारजबसमपदा,पिरजत,इटर जत ीतहाो ोतब ीिहजी उतताकाहीउतता हिजतता ककबआतबड समपदा ाोको बीचमो ा।तजरा ीअबकमआअाअारतजरा ीपहहलोबी ा ।िहताोअपतोस तपमातरहीह।िहजी ि ा भाजञातको वचनतापसो ोदक जञातीहाोजाताह। जञात अा र अजञात कावचनसाद– िा! ोदक जञातहीअमतह।िजततो ीअबतकमहातपरषआवहअ ापरमातमाआवह,ससदधबतोह ोसबवक ोदक जञातको वचनतापसोबतोह,ककनततथिहमाोहीजी
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-80
www.sahjanandvarnishastra.org - 19 - www.jainkosh.org
ोदक जञात कीचचाभाकाो ीअस तसमझताह।किाकहाजारहाहममोरीसरीतहीहकिाआिहमोरापतरतहीहकिाआिहकाो कहोजराककतथमतोजी तपािाहताोवकददतजतरमरजा ाो ो।वोसीबात सथततोहीमाोहीजी काो ाल -सी ल तीह।किािहसतितहीकहाजारहाहआजबहमतोजी त पािा हताोकिामरो ोतही आपरकाो कहताो दोककतथमक ीमरजा ाो ो ।माोही वचनारीकाोमरतोकातामअखरताह। बातसतिहम रमाोहमोसथतातहीजाताह।िहित,समपदाक टर जाि ी।अरो!क टर ता ताो हही,हमारोजी त र ीरहोताोमरकरचलोजािो ोिाोक टर जाि ीअ ाजी तमोहीक टर जाि ा।िोसारी ोदक जञात की बातो ह,परमाोहीकाोअस तअार ाल मालम पड ती ह।पर,जबतकअपतोकाोस भापरदरयिाो सोर नतत ितजस तपमातरतहीमातरलिाजाि ातबतकशातनततमो िततहीहाोसकतीह।िहपरषअपतोि ा भाजञातको बलसो ोदक जञातीबतताह। तततव जञाता – ोदक जञात काफलकिा हआअ ोदजाोितजअनततसतततव हउसकाछावककरदशभातकरतोरहता।लाोकमोअातनतद हीको लवकितजस तप को ि ा भादशभातमोह।िह षयिकसथख,िोज तकीबातोजबरचोकाोस रहीतही रहतोदोतीताो उससोसथखशातनतत कीअाशाकरताताोकबलकलयि भाह।वकअातमाकावकत अपतोअापको स तपकाजञातअारउसमो ीजाोमोरासहजस तपह,शा तह,स ा हस त:ससदधह,उसस ा कापताकरलोता,उसतथिकापिरचिहाोजातािहतततव जञाताबआतबड ितधिह। अातनतद कामातक– िा!ित-समपदाको अतपातसोअातनतदकालोखा-जाोखातहील ािाजाताह,ककनततथजञातकीस चछावता को अतपात सोअातनतदका ठयक-ठयकलोखाजाोखाल ािाजाताह।ककततोहीपरष ह,कराोड ा ोकीसमपदा ह, रमोलड ा बती रहतीह,सरीअारपितकामततही रमलता, पतरअारकपताकामततही रमलता, रात-ददत दःखीहाोतोरहतोह,अारवकदसरोको क रदधताता षड िनतर रचतोकीसाोचतोरहतोह।ितसोसथखकहाआअाआजाोक ोकीपरषह ोितसोशनतिहाोकर ीअातनतदमगतरहतोह।पराराोमोवोसीअतोकबातो ह।शरी राम,सीतासबकछावछावाोड कर तमोरहो,परकछावउनतहोकाो कलोश ा किा आशातनततकाअतपात ित-समपदा सोतहील ािाजासकताह।अातनतदकालोखा-जाोखाजञातकीकलापरताोल ािाजासकताह,परबाहय मोतही।महरसमिजाततस तपमातर ह,उतता हीह।तित-समपदा मोमबी िा ाअारतसमपदाको रमटर तोसोमकछाव टर िाह।रहीइसदितिाकीइजजतकी बात,साोदितिामोताो पापी, मरलतमाोही, अजञाती परषाोकासमहह।जञाती,सनतत ताोकबरलोहीह।िोअजञाती,माोही जाोस िअशररह,जाोस िससारमो टर कतो ालोह, ोस ा भा शकछाववचनशसाकी ीबातबाोलदोताोउससोइसोकिारमल िाआि ा भातततव जञातीहाोताोशातनतत-ला हाोसकताह।
वचनितपनतततततव की प िरस ित –िह परषपहहलोिजजञासथ आअा,पीछावोजञातािासी बता ।उसको फलमोि ा भाजञाती आअा, ोदक जञाती बता अार अब िह तततव जञाता आअा । अपतो अापमो सहज सतातत जाोशथदधरचतस ा ह उसकाइसोपिरचिरमला।अबि ा भातततव काजञातपातोको बादअबिहजी
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-80
www.sahjanandvarnishastra.org - 20 - www.jainkosh.org
ितजतततव को जञातकाो बतािो रहतोकाअिासकररहाह।ककनतही ीपरपदा ाोो मोिह रमतजाि,क चरलत तहाोजाि,िहितजशथदधजञातस तप काोहीजाततारहोवोसावचनिततजबककिाजारहाहताोउसोकहतोहिाो ािासी ।जञातस तप मोअपतोउपिाो कािाो करता,जाोड ताइसोकहतोहिाो ािास।िजसतोवचन महीवचन मइसअनततसतततव काोजाता,इसअातमतथिकाोपहहचातावोसोपरषाोकाोिहषिमातज तउनतमोकीतरहवचनितकषरक रदधचोटर ातजरअारहाह।इसकाकाररिहहककइसतोअपतोअापमो िहपहहचाता हककपरमा भा त िहमअातमतततव जञातमातर ितचोटर ह।िहताोम ा वचनिातपदा भा हअारवोसोहीिोसबजी ा वचनिातपदा भाहककनततथमाोहरा शिोकसािततकररहोहिहइतकीउनतमोचोटर ाह। मा ोही की उनतमो च ोटर ा का दश भात –जसोकाो पा लपरष ाोड दोरमोककसीकाोअपता बतादो, ाोड दोरमोककसीकाोअपता बता दोवोसोहीिहमाोही परषमति मोअािाताोककनतहीकाोअपताबताददिाअारमरकरदो ितमोअा िाताोककनतहीकाोअपताबताददिा।ितिभाचग ितमोअािाताोककनतहीकाोअपता बता ददिा।िह ीमाोहीपा लाोकीतरहककनतही-ककनतहीकाोअपताबताताकफरताह,अार पिर तभातकी हीबात तहीहककनततथ इसवकहीमति मोजबतककषािसोकषािरमलतीरहीतबतकअपता-अपता ाता रहाअारजबकषाि तरमलतोदोखीताो उसतोअपता तमाता, रमाततोल ा।िाोिहमाोहीकषािको अा ो सोअटट-सटट अपतीकलपतावअारमानतितावबताताह,वोसाहीताोददखरहाह।अबबाहरमोिहज तउनतमोकीतरहचोटर ा ाततजरअारहाहइसिाो ािासीकाो। ितपनतत िा ो की स ित–अबिहपरषजबइसअातमतततव को जञातमोअिसतहाोजाताह,जञातमातरतततव हीक शदषी तासोअत तहाोतोल ताहइसो,ताोबाहर ीिाोददखरहाहकककातचलरहाहिहातचलताहाो ाजाोकाोइभाचलताहाोककनततथ िोअातमा ताोसबितचोटर ह।अनतिअातमा ाो म ो ीिहितचलितकाम अातमतततव ददखरहाह, हताोजसाहतसाहीह,िाोदोखकरउसोताोिोसबकाठपाषार कीतरहितचोटर तजरअातोह।िाोिजसतोअातमतततव काो वचन महीवचन मदोखाहउसोिहज तउनतमोकी तरहल ताहपचातजबिहितजजञातिाो मोितरात हाोजाता ह,अिसतहाोजाता हताोजबस िकी ही तियोबाहय अ भामोतहीजाती,बाहयक षिाोमोतहीजातीताोउसमोवकउदासीत ा िहाितचल,ितकाम,सहजस ा कादशभातहाोताहतबिहीस भातरददखताह,वचनकटर हाोताह।
उदासीतता का अ भा म ाहातमि –उदासीत काअ भाहउतमाितो उतकटर स ित अारअासीतमाितो उसमोबठजाता।उदासीतकाअ भाराोतीसकललोकरपड जातोकातामतहीह,ककनततथअपतोअापमोजाोउतकटर पदह,जञातत -षतटर त जाोस ा हउसस ा मोअासीत हाोजाता, बठजाता, स त हाोजाताइसकाताम हउदासीत हाोता ।िहउसितचलपरमपाररारमक ा मोअासीत हाो िाह,इसीकाररअनतिजी ाोमो ीवोसाितचलदोखरहाहतबिोसबकाठपत रकीतरहितचोटर जातपड तोह।िहसब ोदक जञात काअार ोदक जञातसोपहहचातोितजअनततसतततव को उपिाो कीस रताको अिासकामाहातमिह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-80
www.sahjanandvarnishastra.org - 21 - www.jainkosh.org
अनततसतततव को जञात की उपादोिता– िा!िोजी जबतकबाहरहीबाहरअपतीषधटियरखो ोतबतकइनतहोशातनतत तरमलो ी।जबअपतोअापमो स त:ससदधिहीतततव षटर हाो ातबइनतहोशातनततप रमलो ा।हमारा ीकतभायि हककस भावचनितताोप भाक अपतोअापको ि ा भास तपका ातबतािोरहो।इसअ सरमोपहहलोताोअप भास तपदशभात काअ सरहाोतोसोस तप रकतमोअातथरता ररचहाो ी।इसीकाररशथ -अशथ क कलपाो अारचोटर ाअाो कीअतिनततअसारता क ददत हाो ी।तब िहसकलप-क कलपाो मोउलझाआअाज तउनतमो कीतरहक रदधताता क कलपाो सोमो ददखो ा।पचात जबितपनतत िाो कीअ स ाहाो ीतब ितचलअातमस ा काअत हाोतोसो,ससारक षिकरचनतताकाअ ा हाोतोसोिहज त काठ-पत रकीतरहितचोटर क ददत हाोता ह।कातचलरहाह,चतनतिचलता तही, हताो ितचोटर ह।अचोततसकनतिस िचलोकसोआअहा,इसितचोटर ात मोसहजअातनतदह।इसकीवचनािपतको अ भारचदातनतदस ा अनततसतततव का ातबतािोरहतावकमातरअपताकतभायिह।
लाोक-81 शरर नततिनतित: काम दनततकप कलो रात। तातमात ा िोदर नतत िा ोा नतत माोकष ाक ८१
मा ोकष अा र म ा ोकष को ितत का ितदोभाश –अशातनतत सोछटर कारापातोकाताम हमाोकष।माोकषशबदकाशबदा भाहछटर कारा पाता ।ससारमोअतनततकटर ह।जनतमका,मररका,शारीिरक यिाधििाोकाअारसमबनतिको हषभा-क षादका,सिाो -क िाो का,िशतामकीितभाकीचाहका,सममातअपमातको अाददअतोकसकटर ह।उतसबसकटर ाोसोछटर काराहाोतोकाताममाोकषह।ककसी ीचीजसोछटर कारातबहाो ाजबिहशरदधा हाोककइसचीजसोमोराछटर काराहाोसकता ह।िजसोछटर काराहाोतोकीशरदधाहीतहीह हकसोछटर सकताह।छटर काराहाोतोकी ीशरदधातबहाोसकतीहजबपरसोछटर ाआअाअपतास तपदोखरलिाजाि।स ा परसोछटर ाआअाह,इसमोअनतिउपदर ाोकावचन ोशहीतहीहवोसीशरदधाहाोताोसकटर ाोसोछटर काराहाोतोकीशरदधाबतसकतीह।सकटर हीस ा मोबसोआवहवोसीबदधदधबतीहाोताोसकटर ाोसोछटर तोकीशरदधातहीहाोसकतीहअारतउपािबतसकतोह। मरकत को उपािा ो म ो ोदक जञात की वचन ितषठा –इसहीसमसत उपािकाोससकषतशबदाोमोअाचािाोो तोबतािाह ोदक जञात।शरीरसोिहमचतनतिस तपर नततह। चताोसो ीिहमरचतस तपर नन हअारमातससक जाोसकलप-क कलप हाोतोह,क चार-तर ो हा ोती हउतसो ीमर नतत ह।िाोसमसतअतातमतततव ाोसोअातमाकाोप कजातता ोदक जञातह।इसीवचनकारस भापरपदा ाोो सोक क कतितजस तपमातरअातमतततव कापिरचिहाोता ोदक जञात काफलह।इसतततव काोउपाधिािाोसो,अाचािाोो सो, र ाोसो,
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-81
www.sahjanandvarnishastra.org - 22 - www.jainkosh.org
कता ाोसोखबसथता ीताो ीसथततोमातरसोशातनततला तहीहाोसकताहककनततथअपतोअापमोअपतीपिररितमोउसोउतारोअारअपतोमोवचनकाशदोखसको ताोमरकतकीपातरताहाोतीह। तततव का म लिाकत – िा !तततव की बातसथतकरउसकाममभातउताराताोइसोलाो लाोकाोरकतमोकहतोहककइसकातसोसथताअारदसरोकातसोितकालददिा।वकवोसाहीक ातकचलाअाताहककककसी स रभाकारतोपीतलकीिातथकीकाो दाोपतरलिाबतािी।उतदाोताोपतरलिाोकीशकल,सरत,अाकार, वचनकार कबलकल वक-सा ा ।काो ीअनततरउतदाोताो पतरलिाो मो त ददखता ा । हराजदरबारमोउतदाोताोपतरलिाोकाोलोकरपआचाअारबाोला–महाराज!मोरोपासिोदाोपतरलिाह,इतमोसोवककीकीमत ताो२रपिाहअारवककीकीमत२लाखरपिाह।लाो सथतकरअाशरचिभामोअा िो ।सबतोदोखाककदाोताोवकसीपतरलिा ह,इतताअनततरकहासोअा िाआबआतक चारककिा,परपरखतसको ।तब राजातोकहा–वोस रभाकार !तथमहीबताअाो ककदाोताो प तरलिाोकीकीमतमोइतताअनततरकिाो हआतब उसतोबतािा ककइसपतल कीकीमत ह२क,किाोकक दोखाोमइसको कातमोिहिा ा डालता हताोदसरोकातसोितकलजाि ा।अारइसपतल कीकीमत२लाखर.ह,इसको कातमोिा ाडालताहिहिा ापोटर को अनतदरपआचजाि ा।ताोवकपतल िहशशकषादोतीहकककछावमतिहहतकीबातोइसकातसोसथततोहअारदसरोकातसोितकालदोतोहउनतहोअपतोददलमोउतारतोकाितनतहीकरतोह ोइसससारमो टर कतोरहतोह,अारदसरीपतल िहशशकषादोतीहकककछावमति हहतकी बातोसथततोहअारउनतहोअपतोददलमोउतारतोकािततकरतोह, ोशा तअातनतदकीउपलबिकरलोतोह।वोसोजी ाोकीहीहमअापपजाअारउपासताकरतोह।
जी पर अजञात सकटर –इसजी परसबसोमहातसकटर हताोअजञातका,रमथिात का।क षि-सथखको लकलपतामातर रमिह।िोक षि-सथखजी को हहततप तही ह।अतोकसकटर ाोसोिोक षि-सथख रोआवह,ककनततथस कीिशथदधअातनतदकापिरचितहाोतोसोइसअजञातीजी को क षिाोमो,क षिाोकीसाितामोहीररचबती रहतीह।अारपरपदा ाोो म ोजबतकल ा रखाताोउतकाक िाो हाो ाही।इसजी कीकलपता ाो सोकहीक िाो रकतजाव ाअ ासिाो हाोतजाि ातब िहअजञातीजी दःखीहाोता ह।जाोअपतो स ात सोअपताअातनतद स ािीत हाोकररलिाकरतोहउतकाोकही ी क ततहीह।िजतका पराशशरत ा ह,परकीअाोरिजतकाल ा ह ोसदासकशटर रहाकरतोह,िहसबअजञातका वचनसादह।इसजी तोहहतकी बातसथतीतक ी तही,पिरचिमोअाताताोउसको बादकीकहातीहअारअत मोउतरजातािहताोस ाोभातकटर क ितह। य िामा ोह को कारर स ि म ो स ि का अदश भात –िहा िहकहरहोहककवोसोतततव काोको लसथततोमातरसो ीमाोकषकी वचनािपत तहीहाोतीह।सथतो ीअारमखसोखबबाोलो ी,सबकाोसथतािो ी,चचाभा ीकरो,वोसीचचाभा करोककदसरोताोअपता हहतकरजािोपरस िउतारोतही ताोइसोशाित तही रमल ।सथतोताो ीअारबाोलो ताो ी उससोकािभाससदधदधतही हजबतकककइसर नतत अातमाकाोर नतततपसोस ित ालो,ककसकाो ाताह,ककसकाोलकषिमोलोताहआ हहताोस ि,परक षि-कषािाोको पिररामाोमो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-81
www.sahjanandvarnishastra.org - 23 - www.jainkosh.org
उपिाो जबर ीलाहाोजाता हताोस िकीहीशकलस िकाहीस तप, स िकाो तहीददखताह,इसपरहीककततोर ची ोआवह। बाहयक षिक अानततिरकरङग–वचन मताोबाहरमोइसजड ित-समपदामोजाोममताबतीआ हिहर ची ा आअाह।हसबअतिनततर नतत पदा भा ।तजनतमतोसा अािोहअारतमरतोपरसा जािो ोअारजी त तक ी रहोअािोपास इसका ीकाो ितरभाितहीह,कफरिहमातरहाहककमोरािहमकात,पिर ार,रमतरजत,सबकछावह।इतसबकाोजाोककअतिनततर नततह,इसको स कषोतरमो ीअ ाहहततही ह,उनतहो ीमातताहककिोमोरोह।खर,क ीबाहयपदा ाोो काो ीर नततकहतोकीअादतबतजावताो िहशरीरतपहीअपतोकाोमातलोताह,िहहीताोमह।शरीरसोर नततमकाो शा त तततव हइसअाोरषधटियतहील ाताह।
अानततिरक रङग–कदारचतशरीरसो ीनतिाराकछावसाोचतोकीउमङग अािोताोिहातकउमङग रहतीह,िहातकहीउसकीजातकारी रहतीहककिहम हहजाोबाोलता ह,सथतता ह,क चारता ह,वचनोमकरताह,कषाि क षि-सथख ाो तो ालाजाोकछावहसाो हीमह।िहातकउसकीबदधदधरमजातीहलोककतकिामिोक चार क तकभा कषाि ह,मरमटर जातो ाला तही ह,िजसतततव को अािारपरिोरा रङगाोकासराोत त जाोकछाववकमलपदा भा ह हमह।मरा ाददकतपतही हवोसा धिातकरताचाहहव।वोसा ी धिातककिाअारकछावस ा क कासकीअाोर ीषधटियदीताोिहअटर कहाोजातीहककवकशथदधजाततदोखतह,जञातवचनकाशह हशथदधजञातवचनकाशमह।िदयकपिहस ा को अततपक कासहलोककतशथदधजाततहार ताोमवचनारमभसोतरहाअािा ।जाोक ीआअापहहलोत ा हमतहीह। हमोराशथदधक कासह,उसक कासको अनततरमो ीजाोसराोततपशा तस ा ह हमह। वचन तभामात स ित – िा !परमक क कत इसअनततसतततव की ा ता जबतकत ािीजाििहजी मरकतकापातर तही हा ोता ।समझल िजवककहमोशातनततला लोतोको रलवकहाउपिाो लोजाता उसको क तदधहमककतताबाहरबाहरमोफ सोआवहअारितसपर ीसबसोबड क डमबतािहहककहमबाहरीपदा ाोो म ोउपिाो ल ािोरहतोहअारउसहीमोअपतीचतथरा समझतोह, लती- लतीतपसोसमझमोअािोताो ला ह,पर लतीकरको उसहीमोअपतीचतथरा मातलोतोह।ताोजाो लतीकाोचतथरा मातोउसकी लतीक ीटर टर तहीसकतीह।
वचनस स ोहटर कर ित:सङग म ोअाता– िा,तिाककिाजाि,ज तमोवोसाहीस ह,वोसाहीवचनस ह,िहमाोहीजी ाो सो राआअाह,िहािजनतहो दोखतोह ही क षिकषािाोमोफ सोआवह।उतकी तियोकाोदोखकरखथदमो ीिह ा ताज तीह, ासताबततीहककमबतबड ा,बाहयपदा ाोो काकरोसचि,लोककतलाोकमोअपता िशलटर ो,कीितभा उतपनतत करो।लोककतकीितभा उतपनततकरतोसोउतपनतततहीहाोतीह,बता टर करतोसोकीितभातहीआअाकरतीहअारहाो ीजािककसी ीवचनकारताोइसकीितभाको काररकीितभा ात काोकछावला तहीहाोता ह।ला तही हाोताह।ला को माितोशातनतत ।इसमतिकाो,इसजी काोअपतोसतअाचार को काररसतशरदधाअारजञातको काररशाितहाोसकतीह,बाहयको सचि
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-81
www.sahjanandvarnishastra.org - 24 - www.jainkosh.org
पर,बाहय को उपिाो परशाितकीित भारतातहीह।जसो-जसोइसकाोवचनातक षि ीअहहतकरल तोल तोह,अररचकरहाोजातो हअार सोही सोइसको अनततसतततव मोषी ताहाोतीजातीहअारजसोहीजसोइसको शथदधजञातवचनकाश मो षी ताहाोतीजाती हताो िोसथ मवचनात क षि ीअररचकरहाोतोजातोह। अातमा की हरशीलता –वचनतिोक परषकीिहचाह रहतीहककमवोसायिापार कत वोसाकामकत जाोमजबत हाोअारसदाित ता रहो। ाोड ा ला हाो,अधरथ ला हाोइसको बादकफरउससो ी िोबीतोहाोजािोवोसीबातकाोकाोइभापसदतहीकरताह।वचनकित हबी तोरहतो बी ोआवरहतोकीइसकी।इसकाताम बरहमहजाोअपतो राोसोबी तोकास ा रखता हाोउसोबरहमकहतोह।तबितरभािकराोककवोसाकात-सा काम हिजसकािभासोहमोवोसीअटर टर ,अरमटर शाित रमलोककिजसकीसीमा ीतहीअारक ीअत ीतही ।परािीतसथखइसशाितकाोउतपनतत तहीकरसकता ह। हताो परािीत ह,माता आअाह।िहमानतिता हीस िअस रहअारिजसकाअाशरिपाकरिहसथखहाोताह ह ीअस रहअारिो ाो तो ालो पिररमत ी अस र ह । हम अाप इस दितिा सो ित ो हाोकर वक अलाकककवकत स तप अपतोअापमो पआचो,िहमअको लाअपतोअापसोहीबात-चीतकरको सतथटर रहसक ,वोसीस ितबतसको ताोशाितकीपातरताह। वकानतत म ो अजञाती की ऊब अा र जञाती की तियो –अजञात मोताोलाो अको लोरहतोमो ी बराहटर माततो ह,रचो तहील ताह,अको लोह,ककससोबातकरो,कबता बातचततहीरमलतीह।काो त ीहाोताो ीअपतोपासपड ाोसकाोअपतोअापको तजदीकको बतातोकािततकरतोह,ददलताोल ारहो,समिताोकटर ोपरवोसासमिकटर तोमोकाो सथक िा कामारलकअनततरतहीअाताहकिाोकक ोसबपरािीतबातोह।िजसको जञातातनतदस तप ितजअतसतततव काितरभािहअारउसमोहीसताोष माताह। ोक ीऊबतोतही हककहमअको लोरह िोताोअबककससोबातोकरो।जबअजञातअ स ाअातीहतबहीऊबउतपनतत हाोती हककअबकिाकरो।जबरा काताो उदिअािोअाररा काक षि तकाो तरमलोताोबचोती उतपनतत हाोती ह।िहक कारकावकस ा हपरजाोअनततरजञातीपरषह,अपतोि ा भास तपकादशीभा हउसोअको लोमोहीअातनतदबरषताह,अपतोसोहीबातकरताह,अपतोकाोहीदोखतारहताह,अारजहाअपतोकाोदोखतो-जाततो सोचितआअाताोउसकीय ततीससारीवचनादधरिाोमो,बहहभामखजी ाोमोहाो िी।अबताोउसो सा हीर चाहहव िजसर मोससारीजतअपतोकाोसथखीमातसको ।इसअनततसतततव कीतबतक ा ता ािोजबतकिहजञािकस तपितजजञातस तपमोहीवचनितधषठततहाोजािोिजसोकहतोहठयककफटर बठजाता। कािभा की वचनिा ो साधिता – िा, शातनततकाहमकरोितत,क फलतहाोतोपरहमपत:ितततकरोताोकसोहमशाितको सराोतकाोपासकतोह।वकबालक ा,दसराोकाोतालाबमोतरतोदोखअािा ाता,साोमासोबाोलामा रीमा,मझो ीतरता ससखादो।हाबोटर ा तरताससखाद ी।कफरबाोलताहबचचा ,मातरताताो ससखादोपरपाती काोछतोसोमझोडरल ताह,पातीतछतापड ो अारतरताअाजाि।ताोमाकहतीहबोटर ािहताोक ी तहीहाोसकता ह। िा, लोहीककताबमोपी करतरतोकीसबक धििा
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-81
www.sahjanandvarnishastra.org - 25 - www.jainkosh.org
िादकरलो,अबताो हरवकचीजकीककताब बत िीह,वोसोअािोपातीमोपड जा ाो,दाोताोहा ाोसोपाती काोइसतरहसमोटर तो आवचला ाो ।पाती काोअपतीअाोरसमोटर तोआवसोपरफटर कताचाहहव।खबससखा दीिजवअारअ र६महीतोकाकाोसभा हाोताोउसकाोखबपी ा ददिा।पी िोबचचो ।अबकहोकक६माह बादतथमहारी परीकषा हाो ी।तालाब को पासचलाो- त-टर -थरी कहकरपाती मोपटर कदोताो ोबचचोतालाबमोडबजािो ो। अनतत:ससदधदध की अनतत:वचनिा ो साधिता–को लअकषरीक दयासोकामतहीचलताह,िजसकािभाकीससदधदधकरताहउसकावचनिाो कराो।जसोराोटर बताताह,राोज-राोजदोखतोहवोसोअाटर ा ा,लाो ाोलकी,बोलतोपरबोला,वोसोराोटर बतािी, वोसाबीसाो षाोो सोदोखतोचलोअारहोह,अारककसीददतअापसोकहददिाजािककबताअाो रा ोटर ,अ रअापतोक ी राोटर तबता हाो ीताोअापबता तहीसकतोह। हताोवचनिाो साधि बात ह, पाोसोकाम तहीचलता।वोसोहीअातमाको अत कीबात वचनिाो साधि ह, चताोसोतहीजातीजातीह,उपदोशाोसोहीतहीवचनातहाोतीहउसोताोवकातमोबठकर तही,ककसीसोजताता तही ह,अपतोअापमोहीअनतत ाभा ता करको जञातमातर ितजस तप की ा ता ाता रहोताोइसो हअतसतत पिरचिमोअाजाि ा।िददअनततरमोितततकरो, ीतरमो सात टर ािो,सथतरलिाककस भासोनतिारािहमचोततह,परजबतकउसचोततकाोवोसाितरखतोकाउदयमतकरो,हताोमजञातमातर अारिोस भाजड हअाददजाोकछावसथतरकखा हउसतपअपतोअापमोअपतोकाो त टर ािा, ताोअातमात कीचीजतहीवचनातहाोसकतीह।
अातमा ोपिा ो वचनिा ो कबता अा तमा ोपलबि काअ ा –दसरोकाोदोखतोरहोककिहवोसोहीअगरोजीरलखताह,इसतरहकी हहनतदी रलखताह।बीसाो षाोो तकवोसोहीदोखतोरहोताोउसतरह हअगरोजीकापाठरलखता वचनिाो ककिोकबताअाताो तहीजाि ा।िहरलखताताो वचनिाो साधि बात ह।उसोस ि वचनिाो मोलािो,सीखोताोअासकतीह,वोसोहीिहजी क षि-सथखाोसोित ोहाोकरअपतोअापमोितदाोभाषरहतोकीक धिबतािोताोइसोअपतोजञातातनतदकाितिातिहअातमवचन ददखसकताहपरनततथवचनिाो तकरो,वोसारचोमोतिारोताोउसोदशभाततहीहाोतो।इसीबातकाोइसवचनसङग मोपजिपादस ामीकहरहोहककसथत ीरलिा,बाोल ीरलिाककनततथउसवचनकारउसक क कतजञातातनतदस तपमातरअपतोअापकी ा ता तबताव, सा हीअपतोअापमोवकागररचोहाोकरतितरखोताोउसअातमतततव कीउपलबितहीहाोसकती ह।जी अारपद लको स तपकाोसथतकरताोतोकीतरहरटर लोतोसोिादसरोकाोसथतादोतोसोमाोकषकीवचनातत तहीहाोती ह।ताोतोकाोखबताो रटर ातोह,चाहोजाोकछावससखादाो,चाहोरमाोकारमतरससखादाो,उसो ीताोतोरटर लो ो,परिहसीखलोतोसोताोतोको ददिमोताोतहीउतरताह।
मातर ता ोतारटर नतत स ो ा की अससदधदधपर वक ष टर ानतत –ककसी ज हहल ा को रमोकपजड ोमोवकताोतारहता ा।उसोहल ा तोससखारकखा ा–"इसमोकिाशक"।वकबारकाो क ाातबराहमरअािा,ताोतोकातप,रङग अचछावा ा, उसतोहल ा सोपछावाककिहताोताबोचाो ोआबाोलाहाबोचो ो।ककततोमोदाो ोआ१००र.मो!अरो,१०० र.कीइसमोकातसीबात हआअाठ-अाठअातोको ताोबाजारमोकबकतो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-81
www.sahjanandvarnishastra.org - 26 - www.jainkosh.org
ह!हल ा तोकहाककइसताोतोसोहीपछावलाोककतथमहारी १००ककीमत हकिा आताो बराहमरपछावताह–वो ताोतो !किातथमहारी १००ककीमत हआताोताोताबाोला"इसमोाशक"।उसतोताोठयक हीबाोलददिाउसतोजाोसीखा ा ।बराहमर तोसमझाककिहताो बड ासमझदारताोता मालम हाोताह,उसतोउसोखरीदरलिादाोचारददतबादबराहमर रामािरलोकरउसोसथतातो ब ठ िा,अारकहा बाोलाो ताोतो रामराम!ताोताोतोतोकिाकहाआइसमोकिाशक।बराहमरतोसाोचाककिहताोताइससो ीबड काो बातजातताह,ताो हरामचिरतसथतातोल ा।ताोताबाोलाइसमोकिाशक।कफर हबराहमरअातमाकास तपकहतोल ा।साोताोताबाोलाइसमोकिाशक।कफरबराहमरअातमबरहमकापरमा भास तपबतातोल ाताोताोता बाोला इसमोकिाशक।अबताो बराहमरकाो ीशकहाो िाककिहकछावजाततातहीह।साोपछावता ह–ताोकिाताोतोमोरो१००र.पातीमोचलो िोआताोताोताबाोलाइसमोकिाशक।ताोउसताोतोकाोको लवकहीबातिाद ी,ददिमोकछावउसको उतरातही। सदामकत की अारािता स ोम रकत –इसी तरहजबतकअनततरमोिहअनततसतततव तहीउतरताहताोसथतकर ीवोसाल ताहककिहसथततोकीअारकहतोकीबातह।इसकीसथततोसोअारकहतोसोलाोक -वचनितठा बी ती ह,इततीहीसीमा रहतीह। िा!ककतता हीसथताो, ककतता हीबाोलाो,जबतकअनततरमोइसर नततअातमतततव की ा तात ािोतबतकपरमा भा तशातनततवचनाततहीहाोसकतीह।अत:तततव काोसथततोअारचरचभातकरतोसोअा ोि ा भा ा तातपवचनिततकरताचाहहिो।सदामकतसहजससदधजञािकस तप कीउपासता सोजञािकस तपको क लासकाक सतारहाोताहउसीमोस भा ामरकतवचनातहाोतीह।िहअनततसतततव सदापरस तपसोमकतहइसकाररिहसदामकतह।िहरचतस ा सदाशश स तप ह, कलिारमि ह इस कारर िह सदाशश ह । िह रचतत परमरचहालासस तपकािभासमिसार का परमा भा कारर ह इस कारर िह कारर समिसार ह ।इसचतनतिमहावचन कीअक चलउपिाो तपकी इभाअ ोदउपासतामरकतकासम भाकाररह।
लाोक-82 त ा िोददोहादयिा तिातमातमातमातमित । ि ातपतरातमात दोहोस तोऽबकप िाोजिोत ८२
अ ीकषर जञात ा ता का ितदोभाश –माोकषा ीभा यि परषकाकतभायि हकक हदोहसोअातमाकाोर नततअत करको अातमामोहीअातमतपसो ा ता करो।ककसी ीवचनकारसोकफरस त मो ीशरीरमोअातमाकाोतल ािो।वकबार ि ा भा पिरचिकरतोसोशरीरकाअारअातमाकार नतत-र नतत पिरजञात हाो िा।अब क िमोिहबात लकरकहीकफरदोहमोअातमतततव काोतमाततोल ो,इसको रलवअारमाोकषमा भाअबािचलतारहोइसको रलवअातमामोअातमाकाोअातमातपसोितरखतोरहतोकी तियोबतािोरहता
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-82
www.sahjanandvarnishastra.org - 27 - www.jainkosh.org
चाहहव। स त द ा भा म ो ी दा ोष का अतसतत –िददकाो स तमो ीिहिालकरलोककमिहह,अपतोशरीरकाोधिातमोलोकरउसको वचनित िहमहवोसीस त मो ीकलपता उठजािताोइसो ीदाोषकहा िाह,किाोककस तमो ीजाोरमथिात तपकलपताआ ह,उसकाकाररिहहककपहलोज ीआ हालतमो ीससकाररहोअािोहतब ताोस त मोरमथिाबदधदध आ ।स त खाोटर ाअाजाि,खाोटर ाअाचररकरतोका स तअाजािउसका ीवचनाितचत लोतापड ता ह। हािहतहीसाोचाजाताहकक हताोस त कीबात ी ।उसमोबराकामकहाककिा ।मताोसाोरहाह,स त मोवोसाषिदोखाजाता ह।स त मो ीमतचलाखाोटर ोकामको रलवताोअातखर हइसवचनकारको ससकाराोकीसचताहीताोदोताह।स तमो ीदराचारको ा अािोताो ह ीदाोषहअारउसकावचनाितचतरलिाजाताह। स त स ोससकार की स चता–िहापजिपादअाचािभाकहरहोहककशरीरसोअातमाकाोजदाकरददिाह,र नततअत कररलिाह,कफर ीदोहसोर नततजञातमातरितजअनततसतततव काधिातबतािोरहताचाहहव ताकक क िमोक ीस तमो ीशरीरमोअातमाकीबदधदधतहाो,इसशरीरकाोहीअातमातजातता रहो।इसीबातकीषी तावचनकटर हाोतोको रलवकहाकरतोहककिहबात ताो स तमो ी तहीहाोसकती ह।काो कहोककतथम हमाराक राोिकरताचाहतो ोकिाआतथमहमाराकछावकाटर करताचाहतो ोकिा आताो हउोरदोताहककतथमहारोक राोिकीबात ताोमझसोस त मो ीतही हा ोसकती।उससोददिकीसचता आ ।िजसकाो स त कछाव लोकामको अातो ह,ती भा िातराकरतोजारहोह, ातको दशभातकररहो ह,पजाकररहोह,ककसीकाोअाहारदोरहोहवोसोककसीवचनकारको िमभासमबनतिीस तअािोताोसमझाोककउसकी ा तापक तरह,तबस तमोवोसीबातज ीह।
स त ा ता का अत त भात–काो कहोककराितरकाोसाोरहोह,स तअारहाहअारककसीसािकाोअाहारदोरहोहताोिहताो दा ोषकीबातहाो ी।अरो,उसस त ालोकाोरातकहापताहआिजसकाोस त अारहाहाोउसोकिािह ातहककिहरातहआउसकाोताोखबतोजिपददखरहीह।बड ाददतची ा ह, रमीह,िहसबउसकीषतटर मोह।िददिहसाोचकरअाहारस तमोदोककहमराितरको समिअाहारदोताो हअशथ ा ह।उसोकहाइसकापताह।ताोजबशथ स तअाताहिारमभाकतासो राआअाताोजातताचाहहवककमोराददििारमभाकतासो राआअाह,इसीरलविहस पन अािा ।क ीबरा लास तअािा,अनतिवचनकारको खाोटर ोअाचररद ा,छावल,मािाचार,ककसीकाोसताता,वोोसोस तअािाकरोताोउसकाअ भािहहककइसकाददिअपक तरह। वचनकित का क शशटर अत मात–जसोककसीमतिको ददलका,ददमा कापिरचिलोताहाोताो हजहाअपताबआत-सासमियितीतकरताहाो,काो वोसीउसको अारामकीज हहाोजहा हबआतकालबठताहाोउसस ातपरजािअार हाकिाचीजरकखीहउतचीजाोकाोदोखकरउसकीवचनकितकाअनतदाजकरसकतोहककउसका ददिकसाह। हाअचछावासाहहतिरकखाहाो,िमभाकी ककताबो,शासरअाददरकखोहाोताो वोसाितरभािकरताचाहहव ककिहयिरकत िमभासिकतरहताह ।िदद दो उपनतिास रकखो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-82
www.sahjanandvarnishastra.org - 28 - www.jainkosh.org
हाो,अािितक उपनतिास िापरातत उपनतिासअादद रखोहाोताोमलमोसमझाोककिहयिरकतिारमभाकतासोकछावय रीआ अादतकाह।जसोककसीको रहतो,उठतो-बठतोको स ातपररकखीआ चीजाोसोवचनकितकाअदाजहाोजाताहककजसा हदोखोउसको अतकलइसका ा हिहससदधहाोजाताह।जाोपरषइसजञािकस तपितजअातमतततव कीबआत-बआतकाल ा ताबतािोरहतोहउतकाोउसको क रदधरमथिापिररामस तपस तक ीतहीअातोह। समिकत को रकषर की सा िाती –जी वकबारसमिकत पदाकरको कफरसमिकत काोतटर करदोताहताोअधिकसोअधिककछावकमअदधभापद लपिर तभातकालतक हससारमोरममरकरसकताह।इसकाररसमिकत वचनात हाोतोपरस चछावनतदतहीहाोताचाहहव।इतती लतीसो,इततीस चछावनतदतासोिददपािो आवअमलिरततका,समिकत काक ात हाोजािताोकफररङकसरीखीकफरस ितअाजाि ी।इसीकाररजाोअातमतततव ददखाह,िजसकापिरजञातआअाहअबउसअातमतततव को उपिाो मोहमोितरनततररहताचाहहव ।बारबार ा ता करता इसजी कीअादतमोशथमारह।काो खाोटर ा पिररामहाो,खाोटर अादतहाोताोखाोटर ही ा ता रात-ददत बसािो रहताहअारउसमो हीकलिारसमझता ह।उोमपिररमतहाोताोउसको िाोगिउोम ा ताबतािोरहताह। ददखा टर ा ता स ोअातमहहत की अससदधदध – िा !ददखा टर ा तासोकामसफलतहीहाोताह। हवकक डमबता कातपरखताह।तउससोस िकाोला हअारतदसराोकाोला ह।बातिजततीहाो, हसीिीसचचीहाो।हम ीतरमोबरोहताोबाहरमो लोजचतोकावचनितततकरो।वोसाकपटर करतािाोखारहो ा।अपती लतीदधछावपाकरलाो ाोकीषधटियमोिमाभातमाबतकररहतोकापिरराम लातहीितकलता ह।अपतीकमी,अपतीतरहटर अपतोकाोददखतोमोअातीरहोताोक ीउसकासथिारकरसकतोहपरबता टर ऊ चीमदराददखाताउोमतहीह। बता टर ब ात स ो वचनिा ोजत को ित ा को अ ा का वक ष टर ानतत –वक कहाती हककवकपरषससथरालजारहा ा ।उसकाो रातमोतददखता ा ।रातमोतददखतोकाोकहतोहरताि।सािको समिससथरालको ा को ितकटर पआचाताोरतािअा िी।उसो ाोड ा- ाोड ाददखो।साोचा,अबकिाकरो।िहापड ोरहताताोठयकतही हरातमोतकल फ हाो ीपरददखो ातहीताोजािो ोकहा,साो हबछावड ाचररहा ाजाोबछावड ा दहोजमोददिा ा ।साोझटर समझमोअािाककपछावपकड लोताो िहबछावड ा रपआचादो ा।कफरसाोचाककलाो बो कफकहो ोककइसतरहिोलालाजीअािोह।तबवकिरकतसमझमोअा िी।वकरटर तल ाल मझोताोबछावड ोकाअफसाोसह। हबछावड ाकछावदबलाहाो िाहाो ा।खरककसीतरहसोबछावड ोकीपछावपकड करससथरालको रपआच िा।लाो पछावतो हककलालाजीकबअािोआउोरमोबस ही वकबात हकहता हमझोताो बछावड ोकाअफसाोस। इसबात काो हदधछावपाताचाहता ाककरातकाोमझोददखतातहीह।को लइततीबातदधछावपातोको रलव हिहीबातकहोककमझोबछावड ोकाअफसाोस।अरो!ताोहा -परिाोअाो,कललाकराो।मझोताोबछावड ोकाअफसाोस।काो कछावकहोउसकी वकरटर त। ोरातको खातो ालोहाो ो, ाोजततिारहाो िा,साोकहाचलाोलालाजी
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-82
www.sahjanandvarnishastra.org - 29 - www.jainkosh.org
ाोजतकरतोचलाो ।अबलालाजी उठोकसोजबददखता हाोतबताो उठो।ताो उसकाो पकड करजबरदसतीखातो लो व अार कहाअरो ! बछावड ोकाोखब तखलािो ो, कफर माोटर ा हाोजाि ामझो ताो बछावड ोकाअफसाोस। हताोचाहताही ाकककाो हा पकड करलोजािोताो ाोजतकरल। बता टर ब ात स ोअनतत म ो ारी क डमबता –अब रताधििालालाजी पआच िोरसाो रमो।सासतोचीजोपराोसदीअारसाोचा ककदालमोखब रम ीडालताचाहहवअारइतता रम ीडालाजािककदालमोछत-छतकीअा ाज हाो;त ी दालकबी िाल तीह।साोबआततोज रम ीदालमोडाला—छतछतकीअा ाज आिीसाोलालाजीतोसमझाकककाो कबलिाअाकर ाल मोखातोल ीहसाोवक पड मारा । ीकीकटर ाोरी दरजाकर य री । वोब दधछावपातोको रलवकहताजाि ककमझो ताो बछावड ोकाअफसाोसह।उसो ाोड दोरबादबड सरमल ीककखबवोबदधछावपािापरखथलतोही ालाह।साोसरमको मारो रसोितकल िाअारबाहरजाकरवक डढोमोय र िा।ददखताताो ातही।अबबड ोसथबहसासपआचीकपड ोिाोतोउसीतालोको ाटर पर, हकपड ोिाोतोल ी, हासासतोदोखाककिहाताोलालाजी पड ोआवह,बाोल ककतथमिहाकसोपड ोहाो–रातकाोिहा- हाी ी तोकफरोसबलाो ककलालाजीकहा िो।उसोसासतोउठािा ताो हबाोलामझोताो बछावड ोकाअफसाोस ।अरो!बता टर बातकहातकदधछावपती।अातखरमोउसोकहताहीपड ाककमझोरातकाोददखतातहीहइसरलवदाोषबचातोको रलवकहतारहाककमझोबछावड ोकाअफसाोस। अातमदश भात को हहत म ो ला – िा!पर ाहककसबातकीकरो।हमबरोहताोबाहरमोबराददखतोदो,दाोष ी ाकतोकीकाोशशश तकरो,जसीबातमतमोहाो सी ही चतअारकािभाकीवचन तियो हाोतीचाहहव।उससोअपती ा तासरलहाोतीहअारक ीअ सरपाकरिमभाकीअाोरझथका ीहाोजाताह।अचछावोक चार ह,अचछावोपिरराम हइसकीपहहचातिहहककक ीखाोटर ास ततअािो।स तमो ीशरीरमोिहमअातमाहवोसािालतजाि।इततीतिारीको रलवअनततरातमाकाोचाहहवकक हशरीरसोअातमाकाोअतिनतत जदाअत करको कफरअातमामो वोसा ही दशभात ककिाकरो,वोसाहीउपिाो बतािाकरोककिहअातमतततव मोरोउपिाो मोषी हाोजाितबरचरकालसो राआअाअजञात-ससकारअातमासोितकलजाताहमाोहदरहाोजाताहकफरइसजी कीक ीस तमो ीशरीरमोअातमाकीबदधदधतही हाोतीह।वोसोससकारकाोदरकरतोको रलव ोदक जञातकीितरनततर ा ताकरतीचाहहिो।अतचछावनततिारावचन ाह,तटर टर ोजञातिारा।वोसीरीितसोस भापरपदा ाोो सोक क कत,पर ा ाोसोप क,जञातातनतदस तपमातर ितजअातमतततव की ा ताको वचनसादसो,जञातमिउपिाो सोिहअातनतदका ाजतहाो ा। ितज म ो प र का सदा अ ा – िा!िहकसाहीउपिाो करोअनतिकाो इसकाकछावबततहीजाताह,िहताोउपिाो मातर हीरहताह।लाखाोकराोड ा ोकीजािदादमोअपती बदधदधल ािोकफरोताोवोसा ीउपिाो दोतोसोवकपसा ीक ीअपतातहीहाोसकताहताोिहअनतिकषोतरस लाोक- ताोअपताकसोहाो।अपता ताोकछावहाोता तही,को लवक ा ता करको अपतोकाोकलथकषतकरलोता,पाकपटर बता
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-82
www.sahjanandvarnishastra.org - 30 - www.jainkosh.org
लोताअारउसपाप वचनािपतको फलमोअाकलताकाो ाो ता—िहक डमबतामफतखड हाोजातीह।िहजी परपदा ाोो का ोअपतामातोताो ोअपतोतहीहाोतो,तअपतोमातोताोअपतोतहीहाोतोकफरकिाोिहमाोहीवचनारीअपतीबरबादीको रलवपरपदा ाोो काोअपतामातताचलाअारहाह।िजसोरमथिा बदधदधउतपनतत आ ह ोअपती तरहटर काोतरहटर तहीसमझसकतोह। ोताोउस लतीकाोअपतीचतथरा समझतोह। अ ीकषर जञात ा ता की अा िकता–अहाो,इसरमथिात पिररामकाोककवआवइसजी काोककततासमि जर िा आअतनततकाल ! िजसकालकाकाो अतहीतहीह।इततोकालका राआअाअजञात-ससकारमलसो रमटर जािवोसा ितदाोभाष हाोतोको रलवहमकाोसािाररितततहीकरताहाो ा,ितरनततरइससदामकतसहजशथदधअातमतततव की ा ताबतातीपड ो ीतबअातमकलिारहाोसको ा।इसशश मिअातनतदस ितको रलवहमोचाहहवककदोहसोर नततइसअातमतततव कीितरनततर ा ताकरो।अतनततकालकाबताआअाअजञात-ससकारितरनततरजञात ा ताकापरषा भाककवकबतासमाततहीहाोसकता ह ।अपतोकाो िहवचनतीितताोषी करताहककमजञातमातरह,जञातस ा को अितिरकतअनतितपमतही ह,अ ाअनतिका ीिालतकरताितषोिमखसो ी,ककनततथको लजसास त:ससदधिहमह सीितरनततर ा ताकरताहइस ा ताको वचनसादसोसहजपरमअातनतदवचनकटर हाोताह।
लाोक-83 अपणिमवरत:पणिवरतमाोभाकषसतदयिि:। अवरताती माोकषा ीभावरतानतिकपततसतिजोत ८३
प णिपाप म ोअकलत की स ित प णिपाप को अ ा म ो म रकत – हहसा,झठ,चाोरी,कशील,पिरगरहइत५वचनकारको पापाो को पिररामसोपाप काबिहाोता ह,अारअहहसा,सति,अचािभा,बरहमचिभा,पिरगरहतिा इत५वचनकारको वरतको ा ाोसोपणिकाबिहाोताह,ककनततथमाोकषतामहपणिअारपापदाोताोको क तटर हाोतोका।इसकाररमाोकषकाअर लाषी यिअातमा पाप कीतरह,अवरतकीतरहवरताोकाो ीछावाोड दोतो ह।वकपदमोकहाह–"पाप-पणिरमलदाोिपाितबोड डारी,ततकारागरहमाहहमाोहददिाोदःख ारी"।पापअारपणििोदाोबोदड िाह।जसोइसजी काोपापकाउदिपरततरकरदोताहइसीवचनकारपणिकाउदि ीजी काोपरततरकरसकता ह। पापको उदिमोवचनितकल टर तावअातीहिजतसो हदःखीरहताह।ककनततथ प णिको उदिमोमतको अतकल टर तावअाती हिजतसोिहजी रा ककिाकरताह। हािहरा ीअनततरङग मोबड पीड ाकाअत करताह। रा का क श ोष ब नतित – िा!बनतितताोरा काक कटर ह।बनतितअसलमोरा काहीह।ाोषमोताोअल ा रहताहसथहातातही ह,अाकषभारतही रहता ह, क मखहाोताचाहता ह ककनततथ रा मोअाकषभार हाोता हउसकीअारल ताचाहता ह।ताो ब ित ताोक कटर रा काहीह।िोपापअारपणि
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-83
www.sahjanandvarnishastra.org - 31 - www.jainkosh.org
दाोताोबोदड िा हअारिहशरीरकारा ारह।जोलखातोकासीकचाह।जसोसीकचोमोबदपड ाआअाकदीपरततररहताहइसीतरहशरीरको सीकचोमोबदपड ाआअािहजी परततररहताह।कहाताोइसजी कीस ततरसोासरचिददातदस तप हअारकहा िहशरीरका क कटर बनतित !िहसबपापअारपणिको काररशरीरकाकारागरहल ाआअाह।जसोकदीकाोचाहोस रभाकीबोड डालदीजाि,चाहोलाोहोकीबोड डालदीजाि,परततरता को काररताोदाोताो हीवचनकारकीबोदड िा ह।इसीवचनकारइसजी को समीप पणिको ठाठरहोअ ा पापको उदिकीस ितिा रहो,बनतितअारअाकलतादाोताोमोसमातह।पापको उदि ालोितिभाततासो,दिरदरतासोदःखीरहतो हअारपणिको उदिमोिोअजञातीजी तरासोअारसमपदासोअपतोकाोबड पतमाततोकी ासतासोमरलतरहतोह,सकशटर रहतोह।िोदाोताोहीइसजी काोससारको काररह। मा ोकषा ी भा की तियो –माोकषअवरतअारवरत दाोताोको अ ा सोहाोताह,इसहीकाररमाोकषकाअर लाषीपरषजसोपापका पिरतिा करताहताो पापकापिरतिा करको वरताोकाोगरहरकरताताोहपरउसको लकषिमोपाप-पणि रहहत,अवरतवरत रहहतवकशानतत ितकषाि स ितरहतीह।इसकाररजञातीपरषकाो,माोकषा ीभा यिजी काोअवरताोको तिा कीतरहवरताोका ीपिरतिा करताचाहहव। कमभामातर को समपकभा की ह ोिता –ती ो कर वचनकितकाबिसमिगषधटियपरषकरताह,रमथिाषधटिय ताोकरतहीसकता ।अार,लाो जाततोहककती ो करवचनकित को उदिमोती ो करबतताह, ातस भाजञबतताह,स ी तीताोलाोकको स ीक शशटर जी इनतदरअाददअाकरचरराोमोतमसकारकरतोह,बड ाअिदिहाोताहककततथ ती ो कर वचनकितको स ित बनति ाल पदधित वकरहसिवचनकटर कररहीहककती ो कर वचनकितकाअधिकस ित मोबनतिसकलोश पिररामाोमोहाोता हअारती ो कर वचनकितकी ाोड स ित काबनति क शथदधपिररामाोमोहाोताह।समिगषधटियको िाोगििजतताअधिकसोअधिकसशो शपिररामहाोसकताहउसपिरराममोकदारचतती ो करवचनकितकाबिककिाजारहाहाोताोउतकटर स ितकाबिपड ो ाअारक शथदध पिरराममोकमस ित कीती ो करवचनकित बिो ी।सथततोमो ाोड ा अटर पटर ासाल रहाहाो ाककती ो करजसीपणि-वचनकित कीउतकटर स ित सकलोश पिरराम ाला हीबािसकताहिहकिा बात हआइसकाममभािहहककती ो करवचनकित ीपणि-वचनकितह,ठयकह,ककनततथकमभामातरकाबआतददताोतकजी को सा बतारहता ल बातहकिाआती ो करपणि-वचनकितह।ककनततथउसकीउतकटर स ितबाितोकाअ भािहहककिहजी कमाोो सोरलतबआतकालतकरहो ाकिाोककस ितअधिकबिीहता,ताोअधिककालतकससारमोबतारहोवोसाउपािसशो शपिरराममोहाो ािाक शथदधपिरराममोहाो ाआ
प णि अा र प ाप वचनकितिा ो की क ततपता – िा!पणिवचनकित ीइसजी को हहतमोक तस तपह,पाप वचनकित ी क तस तप ह।जसोकारा ारमोलाोहोकीबोड अारसाोतोकीबोड दाोताोवकसमातह,दाोताो हीवचनकारकी बोदड िाोकाअ ा हाोताोअाजादीसमझीजाती ह।इसीवचनकारपणिपाप दाोताोकमाोो काअ ा हाो,अवरतअारवरत दाोताोशथ अशथ ा ाोकाअ ा हाोताोमरकतहाोसकतीह। हमाोकष
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-83
www.sahjanandvarnishastra.org - 32 - www.jainkosh.org
मा भाका पिरराम वरतअारतपसिासो ीउतकटर पिररामह।शारीिरकतपसिाअारसमिकापालतइसो ीउतकटर ा हसमिगदशभात,समिगजञात,समिकचािरतरको अ ोदतपकाअत ।माोकषा ीभापरषइसहीशथदधतततव काोलकषिमोलोरहाह।करताउसोिदयकपिहपड रहाहककपहहलोपापाोकाोछावाोड करपणिकीबाताो का गरहरकरो।लोककत हपणिकागरहरकरको ीपणिको छावाोड तोको िततमोरहताह।िाोिहजी पाप, पणिदाोताोसोक क कतअारपणिको कारर तशथ अशथ ा ाो सोक क कतअतसतततव कीअारािताकरता हअारइसको फलमोसथख-दःखदाोताोसोरहहतजाोसहजअातनतद हउसअातनतदकाो ाो ाकरताह। अातमशशकषर – िा!इसलाोकमोिहशशकषा रीआ हककपणिको फलकी ाञछावातकराोअारपणि-फलकीइचछावासोककसी वचनकारका िमभाकािभातकराो।ककनततथ,वकशथदधसहजअातनतदकीपितभाको रलवअ ाजञाता-षटर ा इसका स ा ह,अत:सति–सतिबातकीजातकारीको रलवजाततहाररहाो।ित,समपदा, इतकीतरा मोशाित तहीह।अारअबताोअाजको जमातोमोिितक भाकहासथखीह।ककततीरचतावससरपरलदीआ ह, ोसबितको सचिको हठकापिररामह।मतिजी तरमलाहताोितजाोड तोको रलवतहीककनततथसतििमभाकादशभातकरको वोसाफलवचनातकरलोककजाोअनतितरकही तरमलसको इसको रलवमतिजी तह।अारअाजकासमिदोखाजािताोिहसमििमभाको साितको रलव ीबआत वचनोरराकरताहलोककत यिामाोह वोसा पड ा हककचाहो ककतता हीकटर हाो,ककततोहीअतिाचारकरतोपड ो,बलोकमाकोभा टर करतापड ोअ ाअनतिवचनकारको ककततोहीअनतिािकरतोपड ो,परककसीवचनकारसोित-समपदाअधिकबी जाि,िहतरारहतीह। रा स ोस भादा अला –अरो िा!ित-समपदा बी ाकरकिा ककिाजाि ा आअबताोसरकारकाोददिाजाि ा,िहसमिअातो ाला ह।जबवकितिमबतजाव ाशहरीसमपदाकाकककाो मतिइततोसोअधिकसमपदातही रखसकताह ताो उससोअधिककाअार किा ककिाजाि ाआशरमककिा,क कलप ककिा,सारीबातोकी,उसकाकटर हीअापको पासहाो ा ।अ ारहा ीअािोितपासमोताो ीउससोकिाहहतहआचाोरसतािो ो,कटर थमबीजत,िरतोदार,पड ाोसको लाो स ी ा ीबतो ो।चतकहाह।अ ाजाोड तो ीजािोताोरा ा हीताोककिाजाि ा।रा वकअिकारह।जहारा ा बी रहाह हािहअातमबरहमतहीसझताह।जहािहअातमवचन तहीददखसकताह हाताोसारीक पतियोह ।िहज त वक अिोरत रीह।तितक-सीदोरमोकछावसोकछावकिाहाोजाििहकाो ितचि तहीकरसकता ह।जसोजमातोमोकही ितरपरािअादमीबड तकल फपािोसरकारको च लमोफ सकरअारकहीअपरािी परषमाज उड ािो,कछाव ीतहीकहाजासकताह।अबताोिहदितिासपटर ददखतीहककअिोरत रीह। अिोर त री का म ाज – वकक ातकहककवक रअारशशिवकअिोरत रीमोपआचो।शशिकाो ोजा कछावपसा दोकर ककजा ाो कछावअचछावीसामागरीलोअा ाो, शशि िा।पहहलोताोकाोिलोकीजतरत ी, पछावाकाोिला किा ा ददिाआकाोिला ालाबाोला—टर को सोर।अाटर ो ालोको िहापआचा,
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-83
www.sahjanandvarnishastra.org - 33 - www.jainkosh.org
पछावा किा ा हअाटर ा आ ह ीबाोला टर को सोर।हल ा को िहापआचा पछावा,िोरस ललो किा ा आ ह ी बाोलाटर को सोर।खबलोअािारस ललो अार रपोटर खािा।कफरशशि रसोकहताहककमहाराज िहा६महीतोतकठहरजा ाो ता ोखबत ड ोहाोजािो ो,िहाहरवकचीजटर को सोरह। रतोकहािहामतठहराो,िहस ात ठहरतोलािकतहीह।शशिबाोला—महाराजवकबारताोकहतामातहीलाो,ठहर िो,चार-पाचमाहमोशशिताोखबमाोटर ाहाो िा।
अिोरत री का फसला–अबइसको बादवक टर ताकिा टर तीहककवकबाबसाहबसड कको वकदसरोककतारोसोजारहो ोताो१८फटर दरसड कको दसरोककतारोको वकबितिोको मकातसोदाोइो टर ोतखसक िी।ताो बाबसाहब तोउस रको मारलकपरनतिािालिमोराजिको पासमकदमादािरकरददिाककउसतोवोसी ीत किाो बत ा ककइो टर य र िी।मिददइस रको ककतारोसोहाोकरजाता ताोइो टर मोरोल तीककतल तीआराजातोसाोचािहठयककहरहाह।राजातोबितिोकाोबलािा,पछावाअबोबितिो !ततोवोसीकमजाोरदी ाल किाोबत ािी ककउससोइो टर इतबाबजीको ल जातीताोआ हबितिा बाोला—महाराज !इसमोमोराकिा दाोष ह।इसमोताो रमटट ील करतो ालोकाकसरह।उसतोपाती जिादाडाल ददिा । रमटट ील हाो िी,इसीसोइो टर तखसक िी।य ला करतो ालोकाोबलाकरपछावा-ततो रमटट मो पातीकिाोजिादाडालददिाककरमटट ील हाो अारदी ालसोइो टर तखसक । हबाोला—महाराज !मोराकिाकसर।इसमोताोमसकबतातो ालोकाकसरह,उसतोवोसीबड मसककिाो बतािी ककपाती जिादाय र िा।मसकबतातो ालोकाो ब लाकरपछावाताोउसतोकहामहाराज !मोराकिाकसर,इसमोताो पशथबोचतो ालोकासाराकसरह, हइतताबड ापशथबोचतोकिाोअािाआउसोबलािा किाो ब ोतबड ा पशथ ब ोचतो ा ोलािािहाउसको पासकाो उोरतही ा।ताोराजातोफसलाददिाककइसपशथबोचतो ालोकाोफासीदीजाि।इससबकीजड िहीह। अिोरत री की क डमबता –फासीको ततोपरउसोखड ाकरददिा।ताो हदबला-पतलाअादमी ा फासीकाफदाबड ा ा।उसको लोमो हफदाकफटर तबठो।ताोफासीदोतो ालोचाडाललाो राजासोबाोलतो हककमहाराज!इसकाताो लाइततापतलाहककफासीको फदोमोतहीअाताह।ताोराजाकहताहअबोताोककसीमाोटर ो लो ालोकाोपकड ला ाो।फासीकामहतभाितकलाजारहाह।चाडाललाो दाड ोमाोटर ो लो ालोकीखाोजमो।साोमाोटर ो लो ालो हीशशिमहाराजरमलोिजसतो५महीतो तकखबटर कासोरकी पक ातरमठा कीचीजोखािी ीउसकाोपकड करलोजातोल ोताो हशशि पछावता हककबात किाहजाोपकड ोरलवजातोहाो। ोचाडाललाो बाोलो–अबो!बातकिाह,फासी दोताह,महतभाितकलाजारहाह।ताोशशि तोकहा—अचछावा,पहहलो रजीको परताोछअा ो।हा,छअा ाो । रजीसोकहामहाराज!अबताोहममरोसारीबातबतािी। रतोबतािाककबचतोकावकउपाि हककफासी परची तोको रलवहमतथमदाोताोलड ोककपहहलोहमची ो ो।ठयकह।जबिहशशिफासीपरची ािाजातोल ािाो रउससोझ ड तोल ापहहलोहमची ो ोफासीपर।जबझ ड ासा हाोता दोखाताो राजातोकहा—साि महाराज!तथमकिाोलड तोहाोआताो हसािकहताह—हो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-83
www.sahjanandvarnishastra.org - 34 - www.jainkosh.org
राजत!तथमचप बठाो।तथमहोकछावपता ीह,िहवोसामहतभाहककजाोइससमिफासीको ततोपरची ो ा हसीिाबकणठजाि ा।ताो राजाबाोला ककअचछावातथमदाोताो तची ाो, पहहलोहमोची ा ाो।कफरकिाआअाहमतहीजाततो। अिोर द ितिा स ो बचत ो का ितत -—जसो अिोरत रीकाकाो हहसाब-ककताब हीतही।अपरािी-ितरपरािीसबवकसमात हवोसोहीइसदितिामोसबवकसमात दःखीह।पणि ाला हाोताो,पाप ालाहाोताो।शातनततकाउपािताोसमिगजञातह।सही-सहीशथदधजसा सतथकाअपतास तपहउसस तपकीपहहचातहाोताोशातनततहाोसकतीहअनति ाशातनततहहीतही।साोचतोरहाोहमारोइततो रह,इततोलड को ह,इततीबआव ह,इततीबोहटर िा ह,साोचतोरहाोअार ीतरमोअा जलरहीहउसमोजलरहोह।सताोषअारशातनततशथदधजञातको कबताक ी हाोहीतहीसकती।माोकषा ीभा प रष जसोअवरत -पिररामाो कातिा करता हइसीवचनकार वरत-पिररामाो का ी तिा करता हहाइततीकलाअ िहककपहहलोपापकाोछावाोड ो ा, पीछावोपणिकाो ीछावाोड ो ा ।तही ता ोिहबड सरलबातल तीहककपणिकाोपहहलोछावाोड दो, पापतछटर ो तसही, परिहक धितहीह।वचन मताोपापाोकापिरतिा हाो,पचातपणिकापिरतिा हाो। जञाती अा र अजञाती को समिकाउपिा ो –सथख-दःखदाोताोसोरहहत,पणि-पापदाोताोसोरहहतको लजञातस तप को अत तपशथदधअातनतदकाअत जञाती परष हीकरसकता ह,अजञाती ताोमाोहको तीदकीस ताो म ो बसाआअाअमलिजी त जाररहाह।जसोससरकाखथजलाअारअनतिाककसीत रमोवचन ोशकरताचाहो,िजसत रमोमातलाोवकहीदर ाजाहाोअारपराकाोटर ध राआअाहाो। हकाोटर छकरचलरहाहिहसाोचकरककजहादर ाजा रमलो ा हासोत रमोवचन ोश करजाि ाककनततथजबदर ाजाअाता हताोकाोटर काोछावाोड करससरखथजलातोल ताह,परकाचलताजारीरखताह,दर ाजाितकल िा । अबकाोटर परहा िरकर कफरचलावोसो हीससारमो रममरकरतो-करतोअाजिहमति काााररमलाहिजससोहमअातमत रीमोपआचसकतोह,परिहक षिाोकाखथजलाइसमति मोक षिाो कीखाजखथजातोल ताह।िाोइसजी तकाो ीयि भा ादोताह।जञातीपरषपापाोकाताोवचन महीपिरतिा करताहककनततथवरत-पिररामका ीतिा करको शथदधजञातस तपकाअत करताह।
लाोक-84 अवरताित पिरतिजिवरतोष पिरितधषठत: । तिजोोानतिकपसवचनाि परमपदमातमत: ८४
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-84
www.sahjanandvarnishastra.org - 35 - www.jainkosh.org
अवरत वरत ा को प िरतिा की अा िकता का कारर करम–प भालाोकमोिहकहा िा ाककअवरत ा सोपापहाोताहअारवरत ा सोपणिहाोताह,ककनततथमाोकषअवरतअारवरतदाोताोवचनकारको पिररामाो को अ ा सोहाोता ह।इसकाररमाोकषार लाषीपरषकाोअवरत ा अारवरत ा दाोताोकापिरतिा करताचाहहव ।इसक षिमोिहािहसपटर कररहो हककपापअारपणिदाोताोकाोअटर पटर तछावाोड ाजाि ा,ककसी ससलससलोसोछावाोड ाजाि ा।अवरत ा अारवरत ा इतदाोताोकाोकहीकरम सोतछावाोड ाजाि ाउसकाकरमहअार हकरमिहीहककअवरतकापिरतिा करको वचन मताोवरत ा सोितठा ात, रहो;वरत ा का ल वचनकारसोपालतहार बतो,कफरअातमाको उतकटर स ातकाोपाकरउतवरत-पिररामाोका ीपिरतिा करदो ो। अवरत अा र वरत ा को प िरतिा को करमकाक रर–सबसोपहहलोताोहहसा,झठ,चाोरी,कशील,पिरगरहइत५पापाो तपअशथ वचन तियोिाो का ोछावाोड ताचाहहव, कफरअहहसाअाददकवरताो को करतोतपशथ वचन तियोिाो काो ल वचनकार करको , दकषहाोकरअपतालकषिशथदधाोपिाो कीअाोर रखताचाहहव ।जबशथदधाोपिाो की वचनबलता हाोजाि,क कलपाो काअ ा हाोजाि,क षिकषािाो कालोशतरहोवोसोउतकटर पदकीवचनािपतहाोजाितबइतवरताोकाो ीछावाोड दोताचाहहव। वरत म ो ला – वरतिाररकरतोको रलवकाो बाटर तजाोहताचाहहव।जसोककिहसाोचाोककमोरोकाोसमिकत हाोजाितब कफरमवरत िाररकत ा।५पापाोकाोछावाोड तोमोताोपदमाकफो कसदाही लाह,िजसोसमिगदशभाततही आअावोसोपरष ीवरताोकाोिाररकरोताोकिाउसकावरतिाररकरतापाप- ासता सो ीअधिकबराह।पापको पिररामाोकातिा करताअारवरतको पिरराममोअातािहताोअवरतकीअपोकषाला करहही।हा,रहीमाोकषमा भा कीबात ।माोकषमा भा मो ीवरतको पिररामकीअाोरअाककषभात हाोतोसोसहिाो हीरमलता ह।माोकषमा भातबतकवचनकटर तहीहाोताजबतकिजसस तपसोमकतहाोता हअारमकतहाोतोकी स ितजसीकहलातीहउतदाोताोतततव ाोसोपिररचततहाोजािो।वरतिाररकरताअचछावाहककनततथ िहामाोकषमा भाकीबातकहीजारहीहककवरतहीिाररकरतोरहताइसजञातीकालकषितहीहककनततथअवरतअारवरतदाोताो पिररामाो सोरहहतसहजशानतत ितजक लास मोहीरहतोकाउसकालकषिह। असिम सोसिम म ो पआ च –सिममा भाराको ८ ोदकहो वह।उतमोसबसोपहहलोअसिमहाोताह।असिम- ा रमथिात अ स ामो ीहाोताह,समिकत छटर कररमथिात कीअाोरअातावोसीसासादतअ स ामो ी हाोता ह,समिकत अार रमथिात दाोताोको रमशररतपततीि रस ातमो ीहअारसमिकत हाोजातोपर ीजबतकअवचनतिािाता ररकषािकाउदिरहताहतबतकिहअसिमहाोता हइसअसिमकापिरतिा करको िहजी सिमासिममोपआचताहजहाकछावसिमहकछावअसिमह।तरसजी ाोका ाततकरतोतपताोसिमहअारस ा रजी ाोका ाततछावाोड सकतोतपअसिमह।इसको ऊपरसामायिकअारछावोदाोपस ापतासिमहाोतोह। पिरहारक श थदधदध की क शशटर सिमतपता–पिरहारक शथदधदधताोवकक शोषबातह,ककसीमितको हाो।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-84
www.sahjanandvarnishastra.org - 36 - www.jainkosh.org
ककसीको तहाोिहजतरीतहीहककपिरहारक शथदधदधसिम६ठोअार७ ो रस ातमोितिमसोहाो।िजसको पिरहारक शथदधदधतामकऋदधदध ससदधआ हाोउसको पिरहारक शथदधदधचािरतरहाोताह।पिरहारक शथदधदधचािरतर उपशमसमिकत मो तहीहाोता, पिरहारक शथदधदध चािरतरसरी ोद अारतपसक ोद को ा ाोमोतहीहाोता।िहपिरहारक शथदधदध ीवकमहातऋदधदधह।इसऋदधदध ालोको मत:पििभाजञातकीऋदधदधतहीहाोतीहकिाोककिहस िमोवकबड ऋदधदधह।इसीवचनकारपिरहारक शथदधदधऋदधदधकीससदधदध ालोको अाहारकशरीरकी ीऋदधदधतहीहाोती।िहपिरहारक शथदधदधककसी-ककसीमितको हाोतीह। सामायिक छावोदा ोपस ापताकीस ित–स भासािाररमा भामोऊ चीअ स ामोिहसामायिकअारछावोदाोपस ापतासिमहाोताह,इसमोकषरकषरको बादसामायिकअारछावोदाोपस ापताबदलतीरहतीह।सामायिक ताम हरा -ाोषतकरको समता-पिररामबतािोरहतोका।जबसािउससमतापिररामसोजरा ीरच ताहताोकफरअपताउदयाो ,अपतािततसमतापिररामबतातोकाकरताह।िहीआ छावोदाोपस ापता।िोदाोताोकषरकषरमोचलतोरहतोह,अपतीअपतीपद ीकीसीमामो। ि ािात स िम म ोसिम की प िरसमािपत –सामयिक छावोदाोपस ापता सिमका ीअ ा हाोताहजबसकषमचािरतरवचनकटर हाोताह।जहाको लसज लतसकषमलाो हीरह िाहअारउसलाो को ीपिरहारकरतोको रलवचािरतर हाोरहाहउसोसकषम-सामपराि चािरतरकहतोह।िहातकसकषािजी ह,िहातकवरतका िाररकहा िाह,िदयकप६ठो रस ातसोलोकर१० ो रस ात तकबीच मोइतवरताोकीतर ाोका ी हीताधिक ा हाोतारहताह।जसोककऊपरको रस ातमोिहजी चलताहताोवरतसमबिीक कलप उससोकमहाोतोह,लोककतस भा ा क कलपाो का रमटर ताि ािातचािरतरमोहाोताह,िहा वरत ा का पिरतिा हाो िा ।िाो िहजी असिमकापिरहारकरको करमश:सिमासिम,सामायिक,छावोदाोपस ापताअारसकषम-सामपरािचािरतरको पचाति ािातचािरतरमोपआचताह। सिम तियो सो उतकटर स ित – इसको पचात जबससार-अ स ा तही रहतीह,ससदधत वचनकटर हाोजाताहताोइतसाताोको साताो काअ ा हाोजाताह,उससमिसिम,असिमअारसिमासिमइततीताोसोरहहतस ितहाोतीह।इसवचनकारको करमसोिहजी अवरतकापिरतिा करको वरताोमोपिरितधषठतहाोकर कफरवरताोका ीपिरतिा करो, वोसी शशकषाइस लाोकमोकही िीह।जबतक ीतरा अ स ावचनकटर तहाो,सकलप-क कलपकाअ ा तहाोतबतकवरताोकाअ लमबतताोरखताचाहहविजससोअशथ कीअाोरवचन तियोतहाोसको परवरताोकागरहरकरको ीइससोउतकटर स ितकालकषिअारिततबतािो रहताचाहहव ।िहकरमहअवरत ा , वरत ा अारअत ि ा को अाशरिको हाोतोका। वरतिारर म ो बहात ो की अकररीिता –काो जी स चछावनतद हाोकरसमिकत कीचचाभाकीअाड लोकरकहाकरोककअ ीसमिकत पदाकरताह,जबसमिकत हाोजाि ातबवरतकाोगरहरकरतोकीबातकीजाि ी,ताो वोसीचचाभाकरतो-करतोजी त जरजाताह।उतसोपछावाोककअ ीसमिकत आअािातही,समिकत आअाहाोताताोवरतगरहरकरतोकीउतसथकताहाोतीअारिददसमिकत तहीताोरमथिात मोहीिहससारलमबाककिोजारहाह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-84
www.sahjanandvarnishastra.org - 37 - www.jainkosh.org
वरत अा र अवरत ा ा ो म ो त भामात अनततर –जसोदाोपरष ककसी ा को रलिोचलोअारउतदाोताोपरषाोसोककसीअारसा ीका ािदा हाोककहम ीिहासोसा चलो ो।ककसीस ातपरउतदाोताोमोसोवकपरष ताोपोड को तीचो ब ठकरछावािामोरहकरअपतोसा ीकीबाटर जाोहरहाहअारदसरापरषसताप री मीभामो,िपमोबठकरअपतोसा ीकीबाटर जाोहरहाहाोसाोबता ाोककउतदाोताोपरषाोमोकातसापरषक ोकीहआबाटर जाोहतोकाकाम ोदाोताोकररहोहपरवकपरषछावािामोबठाआअाबाटर जाोहरहाहअारवकपरषसताप रीिपमोखड ा हाोकरबाटर जाोहरहाह,जसोउतदाोताोमोअनततरहइसीवचनकारअवरतीअारवरती को ा ाो म ोअनततरह।वरती पणिकीछावािामोरहकरअसीमअातनतदको प मोल तोकी बाटर जाोहरहाहअारअजञातीजी माोहको सतापमोरहकरअपतोकतलपतसथख-सािताोकीबाटर जाोहरहाह।अचछावाताोवरत ा मोरहतो ालाह।हमोचाहहवककअपतीशरकतकाोतदधछावपाकरअवरत ा ाोकापिरतिा करको वरत ा ाोमोल ो। शथ -अशथ - ा को प िरहार म ोकरम को क समररकाअता रचति– िा!तीसरीजाोअ स ाह,जहाअवरतअारवरतदाोताोही ा तही ह। हतीसरीअ स ाअवरत ा को बादवचनकटर तहीहाोती, हवरत ा को बाद वचनकटर हाोती ह।दाोताो होिह,वोसासथतकरमतचरलततहीकरता हककजबदाोताो होिहताोकफरपणि ीहोिह,इसपणिकाोाोककिाजािआइतवरताोकाोकिाोककिाजािआअरो!जबअवरततहीछटर रहाह,पाप तहीछटर रहाहवोसीस ित मोपणिको छावाोड तोकाो लामातलोताोउसकीकिा ितहाो ीआपहहलोअवरत ा ाो का पिरतिा करोअारकफरवरत ा ाोकाोगरहरकरो,वरताोमो हदकषहाोजाि,ितधषठत हाोजािकफरशथदधाोपिाो काअालमबतलोकरइतबाताो का ी तिा करदो।जहावरताोकीअाोरउतसाहतहीह हाउनततितकीअाशाकरतायि भाह।
रा ितर ा ोजत-पिरहार का सािाररितिम– िा!कछाव ाोड ोबआतितिमताोहाोतोहीचाहहिो।छावाोटर ोसोछावाोटर ोितिमकीबातकहीजारहीह।राितरकाो ाोजतकरताहहोसासो राआअावचन तभातह।मकखी,मचछावर,पित ोअाददअतोकजी ाोजतमोअाजातोह।दधछावपकल अाददक ष रोजात रपड जातोह।ककततो हीलाो ताो इससोमरर ीकरजातोह।अारकफरददतमो ीखािो,राितरमो ीखािोताोकछाविमभारचनतततको रलिोसमि ीअल रहताहकिाआ ाोजतकरतोरहतोकी ासताहाोताो ीिमभाकावचन ोशतहीहाोताह।इसीरलविजत ा ाोमोिहपदधितचल अािीहककसथबह ाोजतकररलिाताोउसको बाद६ टर ोको रलिो,८ टर ोको रलिोजसासमिदोखतोह,बलदोखतोह,अाहारकातिा करदोतो ह।मतमोतिा कीबाततसमािीहाोताोउसतिा तोसोकिाला आकातचलातारहताहददत रअपतामह,लोककत ासता बसी हताो उसको पापल ताहीह।सामतोसोकाो चाटर ाला ितकलपड ोताोददलहाोहीजाताह;ज हतहाोपोटर मोताो ी ाोड बआत ञनजाइशताोितकालहीलोताह,ितरनततरअाहारकी ासता बती रहोताो उसमोिमभाका वचन ोश तहीहाोता।राितरकाखाताताोककततीहीषधटियिाोसोहाितकारकह।इससमिमोकमसोकमइततीताोहरवककाो ित ासकताहककपातीअारअाषधि को सस ािकाो चीजगरहरतहीकरता।बताअाो,इसमोकातसीमसीबतहआबीमारहाो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-84
www.sahjanandvarnishastra.org - 38 - www.jainkosh.org
वताोअाषधिरखीआ ह,िासल ोताोपातीरखाआअाह।अार, ीकछावितिमजसोबाजारकीबती आ पड ,सा ,पराठो,अाददतखाता।ितिमचलतोअारतचलतोकीबातताोअपतोमतको ही ला अारषी तापरित भारह।
वरतपालत की अा िकताअा रउतकष भाक धि–ताोअसिम ा कापिरतिा ककसीवचनकारकरताहीचाहहव ।तिा वरत ितफलक ीतहीजाता ।समिकत रहहतअ स ा मो ीवरत हाोताो ह ी ि ािाोगिसद ितकाकाररहाोताह।समिकत -सहहतवरतहाोताो हसद ितको सा -सा माोकषमा भाकाअारकमभा-ितजभाराका ीि ापदकािभाकरजाता ह ।अवरताोकापिरतिा करको वरताोकापालतकरताअा िक हअारवरताो म ोदकषतापाकरपरमपदकाोपातोआववरताोका ीतिा करताचाहहव।िहहउतकटर पातोकीक धि।
लाोक-85 िदनततजभालपसपकतमतवचनोकषाजालअातमत: । मलद:खसितनतताशो शशटर रमटर परपदम ८५
परमपद की वचन ािपत को उपाि को वचनस म ो – प भा लाोकमोिहकहा ा ककमाोकषा ीभा प रषकाोसबसोपहहलो अवरताोकातिा करताचाहहिोअारवरताोकाोगरहरकरको उसमोितपरहाोताचाहहव।पचातपरमपदकाोवचनात करको वरताो का ो ीछावाोड दोताचाहहव ।परमपदकी वचनािपत हाोतो परवरत ीछटर जािाकरतोह।जसोकाो कहोककऊपरजातोको रलवितचलोस ातकाोछावाोड ताचाहहवअारसीही िाोकाोगरहरकरताचाहहवअारऊपरीमिजलपरपआचकरसीही िाोकाो ीछावाोड दोताचाहहव।ताोसीही िाोकाोकिाछावाोड ताचाहहवआऊपरपआचतोपरसीही िा ताोअपतोअापछटर ही िी।वोसोहीजब ीतरा ितक भाकलपअातमस ित हाोती हताो हावरताोकापिरतिा हाोहीजाताह।िजसपरमपदकीवचनाततहाोतोपरवरताोका ी तिा हाोता ह, हपरमपदककसवचनकारवचनातहाोताहइसहीक षिमोअबइसलाोकमोमलतथिकहाजारहाहिजसउपािको कबताशातनततसमभ हीतहीह।
कलोशा ो का म ल कलपता-जाल–अतर मो चतालापको रलवआवजाोअतोकवचनकारकीकलपताअाोकासमहह ही ताोअातमाको द;खाोकामलह।उसका ताश हाोतो परअ ाभातकलपताजालको दरहाोतोपरिहइटर परमपदस िमो वचनात हाोता ह।जी काोकलोशको लकलपता काह।बाहय पदा भा कहीकसोहीपिररमो,काो कछावकहाकरो,अपतोमोकलपतादःखको िाोगितहाोताोदःखतहीहाोसकताह।काो परष ाल दोरहाहअारकछाववोसोशबदाो सोदोरहाहककअ भािहल ािाजासकताहककमझोकहरहाहताोलाो,इततीकलपता हाोतोहीदःखहाो िा।वकशासरस ा कीबातह–काो पदडतजीशासर पी रहो ो,शासरसमात हाो िाताोशासर समािपतको बादकाो जत ी बाोलाजाताहताोवक
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-85
www.sahjanandvarnishastra.org - 39 - www.jainkosh.org
शराोता तो जतबाोला िजसकी टर ोक ी–दोखोहबआतोरोपदडत...... अादद ।कछाववोसाही ाककऊपरसो रागिकीबातोबाोलतोहअार ीतरमोकषािाोकीछरीचलतीह। ह जतही ा।उसशराोतातोपदडतजीकाोलकषिकरको जततही बाोला ा,अबपदडतजीदःखीहाोरहो ह।शासरस ाजिाोहीसमातआ ,शासरक राजमातकरददिा िा,लाो जातोल ोताोपदडतजीतोउसोपकड करतीत-चारतमाचोल ािोककमहीरमला ातथमहोिह जतबाोलतोको रलव। कलपता की ब ाहर उद ित – िा !दशलाकषरीको ददताोमोहरीतहीखािाकरतोह,बचचो ीतहीखातोह,वोसा िर ाजबनतदोलखणड मोअब ीह।काो बालकछावाोटर ो ीहाोताो दशलाकषरीको ददताोमोहरीतहीखातोह।ककसीकीइचछावाहाोताोचाोरीसोखालोतोह।अबबचचो हीताोठहरो।जहादश-पाचबचचोबठोहताो उतमो वकदाोवोसो ी ितकलतोहजाोछपकरको हरीखालोतोह।बठोहाोअारअचातकहीकहदोकाो वोसाकछावयिापक इशाराकरको ककउतस ीबचचाो म ोहरबचचा िहीसमझोमोरीअाोरइशाराकरको कहरहाह,कहदोकाो ककदोखाोमहमोकिा बीजसाल ाह,ताो िजसबचचो तोकछावककड अाददकाो ी हरीखािी हाो ी हझटर दोखतोल ो ाकककहाल ाह।लाोपतापड िा।अरो!कहतो ालोतोकहाउससोकलोश तहीआअाककनततथ ीतरमोजाोअपतीकलपताबतािीउससोकलोशआअा।अ ीककसीबचचो तो कछावचरािा हाोअारसबबचचोबठोहाोअारकाो कहोककदोखाोबचचाो!सही-सहीबतलाअाोककसतोचाोरीकी,बतादाो ोताोमाफकरददिाजाि ा।अचछावा ,तहीबतलातोताोदोखाोअ ीहममतरपी तो हअारमतरपी तोको बादजिाोहीमतरपरापी ाजाि ाअारहमाराहा ऊ चोकाोउठो ातिाोहीचाोरीकरतो ालोकीचाोटर खड हाोजाि ी।जहा हझठ-मठकामतरपी करअपताहा उठाि ाककतहाहीचाोरीकरतो ाला बालकअपती चाोटर काोदोखतोकीकाोशशशकरो ा,कहीखड ताोतहीहाो िीहचाोटर ।ताो ीतरमोकलपतापदाहाोतीहइससोिोसारीक डमबतावबततीह। य ि भा का द ःख – िा! सतथत:साोचाो,दःखककसकाोहबता ाोआअारदःखसबकाोह।दःखतामकीबात तही ह,परहस ी दःखी।वोसातहीआअा,िाोहाो िा। रमोितबआत ा, ाोड ाितकल िाताोाहाो िातथमहारा आअ ासिाो —क िाो ताोदितिामोल ोहीरहतोह।काो इटर काक िाो हाो िाताोिहताोससारकीपदधितह,तथमहाराकिाहाो िाआतथमताोदोहसो ीनतिारोको लअपतोस तपमातर हाो ।तथमहारोस तपमोसोकात-सीबातकीकमीहाो िीआकिाोकलपताबतारहोहाोयि भाकीकलपताव ताो दोखाो,इसमाोही, मरलत,पापीजी लाोकमोमति-समहाोमोकसीिहअपतीइचछावारखताहककमइतमोकछावबड ा कहलाऊ ।अरो!िजतमोबड ाकहलाताचाहतोहाोिोकाो तरहो ोकछाव षाोो बाद,अ ा ककसी तोबड पत का चतकह ी ददिाकछावताोउनतहाोतोअपतोस ा भा शहीकहाह।ककसीकाकाो जी कछावल तातहीह।सबकाोअपतो-अपतोवचनिाोजतकीपड ह,कषाि- ोदताकीशातनतत कीपड ह,वोसीसबजी चोटर ावकरतोह।िहजी यि भाहीअपतीकलपतावबी ाकरकलोश ाो रहाह।परमपदकसोरमलोआयि भाकीबात, दीबात, तीची बात, स तपक तदध बातताोिहजी कररहाहअारपरमपदको स तदोखताचाहोताोिहकसोहाोसकताह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-85
www.sahjanandvarnishastra.org - 40 - www.jainkosh.org
षधटियकला की िजमम ोदारी – िा!दाोतरहको सथखह–वकशथदधरचोचमतकारमातरअातमतततव को अ लमबतसोउतपनन स कीिअातमीिसथखअारवकमाोहहिाोमोहाोतो ाला कतलपत क षिाोकासथख।अबदोतखवषधटियाारादाोताो हीसथखरमलसकतो ह,चाहोअातमीिसथखपालाोअारचाहो षयिकसथखपालाो,दाोताोमोहीवचनतापअपतीषधटियकाह।करताअारकछावतहीह,को ल ीतरका ा हीबताताह।शथदधस तपकीषधटियका ा बतोताोअातमीिअातनतदरमलो ाअारबहहभामखषधटियकरको क षिाोसोबड ाबड पत ह,सथखहवोसो ा बताव ताो हाकतलपतमाजह।उस षयिकसथखको समि ीक हवलताह,उससोपहहलो ीक हवलताह ाो तोको बाद ीक हवलतारहतीह।परनततथ ,अातमीिअातनतदपातोसोपहहलो ीसमताअारशाितरहती,अातमीिअातनतद ाो तोको समि ीसमताअारशाितरहती,अारअातमीिअातनतदअत करतोको बाद ीशाित अारसताोष रहता।िोदाोताो हीबातो को लषधटियसोरमलजािाकरतीह,अबककसअाोरषधटियकरताचाहहविहहमअारअापकाितरभािजसाहाो साह,परसथक िासबह।
षधटियकला की िजमम ोदारी का वक ष टर ानतत –जसोककसीपरषको अा ोवकअाोरताोखलकाटर थकड ारखददिाजािअारवकअाोररततरखददिाजािकफरउससोकहोककदोखाो ा !तजाोमा ो ा,जाोचाहो ा हीरमलजाि ा।अब हअ रखल काटर थकड ाचाहोताोउसोकाो क ोकीकहो ामइसीवचनकारजबको लषतटर - र दोतोसोअातमीिअातनतद रमलसकता हअार षयिक सथख ीरमलसकताहजाोककदःखस तपह,ताोअबिहषधटियकरोउत षयिकसथखाो ककताोइसोक ोकताोतहीकहाजासकता ह।षतटर करोताोउसअातनतदितधि ितक भाकलप अातमस तप की िजसको वचनतापसोशा तअातनतदवचनातहाोताह। जी की क मी दशा – िहाताोजी कीवोसीदशाहककदःखीहाोताजाताहिजसको कारर,उसीसोरा करताजाता ।िहहालतहमाोहमोककिजसको काररदरदरपरकलोश ाो ता पड ता हउसीकाोहीिहमाोहीअपताता जाताह,रा करताजाताहजसो रको बी ोबाबाकाोछावाोटर ो-छावाोटर ोताती-पाोतोपीटर तोजातोह,ससरपर ीची तोजातोह, हदःखी ी हाोजाता हकफर ीउत पाोताोसोरा हीकरताजाताह।जसोिजसरमचभाको खातोसोसी-सीकरतोजातो ह,अास ीय रतोजातोह,कार ीमतकलसो टर काजाताह,कफर ीलालरमचभाअारचाहहवअारचाहहवमा तोजातोह।वोसोहीमाोहीमाोहकरकरको दःखीहाोतोह।इसमाोहमोकछावदसराउपािसझताहीतहीहसाोउसीमाोहकीचीजकाोहीअपतातोरहतोह।जहावोसीक रदधकलपताज तीह हापरमपदकसोवचनातहाोसकताह। त रा की च ा ोटर –िहजी शथदधरचदातनतदस तपअातमतततव काो लाआअाह।िहअातमतततव इतनतदरिको ाोचरतहीहाोतो ।िहमाोही वचनारी इतनतदरिसोपरोअतीतनतदरिितक भाकलप सहजतततव ीकछावह,इसकीशरदधाइसकाोतहीह।साोिहयिामाोहीजी अातमस तपकाो लकरबाहयक षिाोमोउलझरहाह।कसीउलझतल ीह,लाखाोकाितहअारवकहजाररपिा हीकमहाो िा,य र विादोददिािाकाो छड ालो िा, ककतताकटर अत करताह।जबबआतछावाोटर स ित ी,हजारदाोहजारकीही
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-85
www.sahjanandvarnishastra.org - 41 - www.jainkosh.org
समपतियोपासमो ीतबइततोकटर काअत तकरता ा।अाजताोउससो१०० रीसमपतियोहककनततथकरो किाआ तभामातसमपदापरसताोषकसोअािो,ाोककजाोतहीरमलाआअाहअारिजसकीअाशाल ावआवहउसकीअवचनािपतका ताोदःखमचा आअाह।वोसीतराको शहाोकरिहजी बचीआ समपदाका ीसथखतही लटर सकताह।इतसबदखाोकामलकाररिोअतर को सकलप-क कलप-जाल ह।तरा बी तहीहाोती ह,खथदबी ोहाोजातोह।तरातहीमरती,खथदमरजातोह।कसाहिहतराकाराो जाोइसरचदातनतदस तप, अमतभा,ितलोभाप,जञातवचनकाश, स भाशरोठअातमापरलदाआअाह। अजञाती का हलला – पिािभामगिजी इतचमड ोकीअाखाोसोबाहरजाोकछावदोखताहउसोसतिसमझताह।अरो!िजतताजाोकछावअाखाोसोददखता ह हसबझठह,तसचबताताह।किाददखताहआिहअाकार।िोरमटर जातो ाल चीजोह,िोपरमा भा तहीह।किाददखताहअाखाोसोआतपर ।िोसबरमटर जातो ाल पिािभाह,स ततरचीजतहीह।अारअाखाोददखोकीबातकिा,इतपचोतनतदरिसोअारसकलपकरतो ालोमतसोिजतता जाोकछावजाताजाता ह हसबकासबमािा ह। ात ीइसतरहतहीजातता िजसतरहहमअापजाताकरतोह। ात िहतहीजातता ककिहअमकवचनसाद कामकातहकिाोककिदद ातवोसाजातजािताोकफरअमकचनतदकामकात, हकबलकलपककाहाो िा,अबरमटर ोकसोआ ाततोजातरलिािहासरकारमोकीआ रिजसटर र हाोजाि ी,पर ातकाजञात ताोफो लतहीहाोता पककी रिजसटर र हाो िीिदद ातजातजािककिहअमककामकातह। ात तहीजातता हिाो,परिहमाोही जी जातता हककिहमोरामकातह,िहइतकामकातह,िह ात सो ी बी करजञाती बतताचाहता ह।जाो ी बड ा बततोकािततकरताह हिाोखाखाताह। ात सबपदा ाोो काोजातता ह।जसाहतसाजातताह,ताो हअसतकाोकसोजातजािआअसलमोहमअापकाो परस ारमत क षिक िहजञात तहीह,सबअजञात ह। ातको अजञाततहीह।अजञातताोमाोहहिाोमोह। कलपताम ो ब च ोती –अजञातीवचनारीककततीकलपतावबताताह,िजतकापारतही।काो खथशीकासमाचार रमलजािताो उसकीकलपतामोरात रिहतीदतहीलोता।ककततीकलपता ाोकीदाड ल िी;ककतता िहअचछावाआअा।काो बड ोदताकासमाचाररमलजािताोिहकलपतावकरको रात-ददततीदतलो ा;कटर काअत करो ा।हकछावतही;परइसतोअपतीकलपतामोसारोक काोअपतािा हिाअपताता चाहता ह। िा!कलपता-जाल रमटर ोकबता ीतरा परमपदकीवचनािपतहाोतहीसकती।िहमाोहीवचनारीमतहीमतमोकछाव त तातारहताह,जसोकहतो हताककह ासोबातोकरताह।जबतकिहकलपता ाो म ो गरसतहतब तकइसोसति,शातनततकापदवचनात तहीहाोसकता। कलपताजाल रमटर तो का उपाि –िहकलपताजालकसोछटर ो ा,इसकाउपाििहहककस भाकलपताअाोसोरहहतजञातमातरमझअातमाकास तपह,इसोशरदधामोलािोताोकलपतादरहाोसकतीह।सबउपदोशाोकाितचाोड इतताह।जबतककलपता-तर उठतीरहो ीतबतकशािततहीरमलो ी।अार
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-85
www.sahjanandvarnishastra.org - 42 - www.jainkosh.org
कलपता-तर ाो का उठतातब हीबदहाो ाजबअपतावोसास तपक ददतहाोकककलपताजालाोसोरहहतको ल शथदध चतनतिमातर ह । जब िह वोसा ही उपिाो बताता ह अ ाभात उपिाो मोको लजातत,जञातवचनकाश ही रहो,रा ाोषकीतर तरहोतब इसजी काो हपरमपदरमलताहिजसपरमपदसोस भावचनकारको कटर तटर हाोजातोह।उसको रलवको लवकहीधिातरखताहककमअपतोअापकाोवोसाअत ककमदोहसो ी नतिारा,रा ाददकसो ीनतिाराको लचतनतिवचनकाशमातरह।वोसीशथदधषधटियबताताह,कफरइसषधटियसोपरमा भाअातमीिअातनतदअ िवचनकटर हाो ा।
लाोक-86 अवरतीवरतमादािवरतीजञातपरािर:। परातमजञातसमपनतत:स िमो परवरजोत ८६
किाकरमरहताह,उसकरमका इसलाोकमो रभातह।िहजी अताददसोहीअवरत- ा ाोमोतनतमिचलाअारहाह।अजञाती ीहअारअवरती ीह।वचन मताोसमिकत बािकवचनकितिाोकाउपशमअाददकवचनातकरको िातोउसकाितरमोपाकरअातमतततव कीि ा भाशरदधाहाो,शथदधअातमस तपकाअ लाोकतहाो,इसतरहताोअजञात-अिकारकाोदरकरो,अजञात-अिकारकाोदरकरतो ालािहजञातीपरषअवरत ा कापिरतिा करो,अवरतीजी वरतका गरहरकरोअारवरतीजी कफरजञात ा ता मोल तहाोकरवरत-अ स ाको क कलपाोकातिा करो।कफरिहजञातपरािरपरषको लजञातसोसमपनततहाोताह,अारको लजञातसोसमपनततहाोकरकफरस भादास ाोभातकटर ससदधपदकाोवचनातकरताह।
क कास को पचग पद अा र वचन ारमभकक कासकाउदयम– िा!पहलोसमिकत हाोता,कफरवरतगरहरकरता,कफरजञात ा तामोल तहाोता,कफरको लजञातसोसमपनततहाोता,कफरइसमति काोपारकरको स भाकमाोो सोक मकत हाोकरससदधपदवचनात करता,िाोइसलाोकमोपचपदाोकासको तककिा िाह ।इतपचपदाोकीवचनािपतसो पहहलो उसकीवचनातीको रलव क शोषउदयमतपपिररामहाोता ह ।उतकषभामा भामो चलतो ाला ीस भावचन मसमिकत काोवचनातकरताहताोिहाअि:करर,अप भाकरर,अित तियोकरर पिररामकीवचनािपत हाोती ह।िोतीतपिररामाोको तामह, रस ाताोको तामतहीह।िोरमथिात अ स ा मो तीतकररहाोतो ह ।जाोजी साितशि रमथिाषधटिय ह,अब ितकटर कालमो हीसमिकत काोवचनात करतो ालाहउसको अि:करर,अप भाकररअारअित तियोकररपिररामहाोतोह।िोआवसमिकत कीवचनािपतको रलवतीतकररतपपिरराम। हातीि क कासपदकाउदयम–समिकत पातोको बाददसराकदमहवरतगरहरकरता।वरतगरहरको
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-86
www.sahjanandvarnishastra.org - 43 - www.jainkosh.org
रलिोअि:कररअारअप भाकररइतदाो पिररामाोकीवचनािपतहाोती ह ।वरतिाररकरतोको रलिोतीतपिररामतहीहाोतोह।इससोिह ीअदाजकरल िजवककिजसकािभाको रलवतीतपिररामहाोतोह हकािभासषशहाोताह,अित ोहाोताह,उसमोनतिताधिकतास ातानततरतपसोतहीपािीजातीह।समिकत हाोतो मो तीतपिररामआव,ताोसमिकत मोनतिताधिकताकिाआसमिकत को तीत ोदह–उपशमसमिकत ,कषािाोपशरमकसमिकत अारकषायिकसमिकत ।इसमोउपशमसमिकत वचनातकरतोको रलवतीतकररहाोतोह,ककनततथ कषािाोपशरमक समिकत पातोको रलवदाोकररहाोतोह।िहीकाररहकककषािाोपशरमक समिकत मोचल,मरलत,अ ाी दाोषको काररकछावक क ितारहतीह।ककसीजी काकषािाोपशरमक समिकत ककसीसोअधिकितमभालहककसीसोकमितमभालहिहक क ितातप हाोसकतीह।काोइभािहावरतगरहरकरोअ ाअरवरतगरहरकरो हा ीदाोकरराोकीअा कताह,किाोककउतअतोक तियोिाोमो ीवरताोको पालतोमोकमीबोशीआअाकरतीह। ततीि, चत थ भा अा र पचगम क कासपद – वरत गरहरकरतोको बादअबिहजञातपरािरहाोताह।जबपरमपदधितसोजञातपरािरहाोताहताोउसीकातामहशरोदधरिाोपरची ता।साोइससतम रस ातमोअि:करर,अटर ममोअप भाकररअारत ममोअित तियोकरर पिरराम हाोता ह।इतपिररामाोको फलमोकछावहीसमिबादकषीरमाोहहाोकरको लजञातीबतजाताह।िहीहपरमातमजञात।परमातमजञातसोसमपनतत हाोकरअनततभाबाहय स भा ा ितलोभापशथदधहाोतोको रलव,स भा ाअबदधहाोतोको रलवसकषम ककरिावचनितपाती तियो चलती ह । को ल समद ात ी इस ही कमभाकषि को रलव परक ह । १४ ो रस ात मो इतकमभावचनकितिाो काकषिहाोकरकफरपरमदशा वचनात हाोती ह।िाोिहजी तअजञातअ स ा सोउठकरससदधअ स ा तकपआचतोको रलविहकरमपाता ह।इसकरमकाकही तहीहाोताह।हाइतताताोहाोजाि,कदारचत ककसमिकत अारवरतइतदाोताोकावकसा गरहरहाोजाि,इसीरलवइसलाोकमोअवरतीशबददोकरअजञातअ स ाकाअारअवरत ा कादाोताोकाइसमोअतिाभातकरददिाह। कलोशमल इनत दरजाला ो स ोअातम क मा ोचत–प भालाोकमोिहकहा िा ाककइसजी काोकलोशाोमोजाोड तोकाकाररकलपता-जाल ह।िहकलपता ाोसोहीअपताकलोशजालपरताह,लाो कहतोहककिोसबइनतदरजालसरीखोमािामिषिह। हइनतदरजालकिाोकहलाताहआइनतदरमाितोहअातमाकाअार जाल का अ भा ह अि ा भामािामि क पिररमत ।जबिहअातमारममको शहाोकरअपतीक डमबताव फलाता हताो उतसबक डमबताअाो काताम हइनतदरजाल।कलपताजाल,इनतदरजाल,मािाजालिोसबजी ाो को कलोशाो को काररह। उतक कलपजालाो सोहटर करितक भाकलप ससदधपदकाोवचनातकरोताोउसका िहकरमहककअवरती सोताोवरती बतोअारवरतीसोकफरजञात- ा ता मोल त हाोअारजञात ा तामोल तहाोकरको लजञातकाोवचनातकरो,अारको लजञातसोसमपनततहाोकरससदधपदहाो ाही। कलपतापिरहार स ो क कास की उद ित – इसवचनस मोअवरत ा काो ी तिा ो,अारवरतकाो ी तिा ोिहकहा िाह।साो वरतकाोतिा तोकामतलब हउतकटर जञात ा ता मोल तहाोकरवरतका ीक कलपतिा ो।वरत तिा तोकामतलबकहीिहतही हककअहहसावरत रलिा ाताोअहहसावरतकाोछावाोड दाोिासतिअाददकवरत रलिा ाताोसतिअाददवरताोकाोछावाोड दाो,ककनततथअहहसाको पालतकरतोमोजाो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-86
www.sahjanandvarnishastra.org - 44 - www.jainkosh.org
क कलप चलरहा ा,सतिवरतको पालतकरतोमोजाोक कलपअारवचन तियोचलरही ीउसक कलपकापिरतिा करदाो,िहउसका ा ह।अवरत ा ५हाोतोह–हहसा,झठ,चाोरी,कशीलअारपिरगरह।उतपापाो म ोजाोअतरा ीहवोसोजी ाोकाोकहतोहअवरती ।िोजी वचनकतिाअताददसोअवरत पिरराममोअतरा ीहाोतोचलोअारहोह।अबिोकिाकरो,अवरतकाोछावाोड दो,वरतकाोगरहरकरलो। हा ी िहअ भालोताहककअवरतसमबनतिीजाोक कलपकररहो ोउसक कलपकाोतिा करदो। ा ातमक जी की ा ात मक पिररित – िहजी ा ातमक ह।इसको हा परअाददकछावअ ताो हतही।इसको तप,रस,अाकार,वचनकार ताोहतही।िहककसीसोदधछावड ता ह,तदधछावदताह,तर दताह,तजलताह,तडबता ह,तउड ता ह। िहताोवकशथदधजञातातनतदस तप चतनति तततव ह।िह ा ातमकह,अपतो ा करताह–चाहो हकलपतातप ा हाोअारचाहोजञाताषटर ा रहतोतप ा हाो। ा को सस ािअारिहजी करकिासकताहआअवरतअ स ामोइसजी तोअवरतसमबनतिीक कलपाोकाोककिाअारउनतही क कलपाो को काररइसजी काोपाप काबिआअाचकक वोसाक ीहाोतहीसकताककिहजी अवरतसमबनतिी क कलप तकरोअारजी काोसतातारहो,इसीकाररजी ाोकाोमारता-पीटर ता,सताता इसोबराकहा िाह।ममभा हा िहपड ा आअाहककसीजी काोमारतोपीटर तो क षिकजाोइसजी को कलपता ज ीह हकलपता पाप ह,ककसीपर सतथको पिररमतसोपाप तहीहाोता।मातलाो,ककसीकीपीठपरअापतोमकका ालददिाताो हापद लपद लकाहीताोस ातआअा। हापापकसोल ाआ हा पाप िाोल ाककमककामारतािजसअातमाको ा काितरमोपाकरआअाउसजी तोअपतोमोकलपता मचािी, क कलप-जाल ककिा हक कलप-जाल पापतप हसाोपाप काबिआअा।ताोअवरती जी अवरतक षिक कलपता ाो काो ककिाकरता ह ।उतकलपता ाोकापिरतिा करतासाोअवरत ा कापिरहारकरताकहलाताह।
हहतमा भा म ोजञात ा को अाशरि कावचनसार–अबिहाजी को वरतकीकलपतावअा िी।अबशथ ा दिा,दात,सिमजी रकषाअाददअतोकशथ ा ाोको क कलपअा िो।अबिहजी अा ोकाउतकषभापातोको रलवउतवरतअाददकशथ क कलपाोका ीपिरहारकरोअारवकशथदधजञात ा तामोपरािरहाो।िहािहबातक शोषजाततोकीहककजञातस ा कीषधटियकबताताोमाोकषमा भाहीतहीचलता ह,वरत ीतही हाोता हअवरतकापिरहारतहीकरसकताह,साोउसअवरतपिरहाराोदयमीतोजञातकीझलकपाल हवोसी स ित ितकटर प भा ीअबवरतिाररकरको उसतोबआतसोदक भाकलपाोकाअ ा करडाला।असित,अवरत,अत भाक कलपाोकापिरतिा ककिा,अबउसतोवोसाअ सरपािा।अबितजजञातस ा कीअधिकाधिक उपासता करडाल ।अबउसोजञात ा ताकाअ सरवचनात आअा,साोवरती बतकरवरतका ी क कलप ताोड करको लशथदधजञात ा की ा तामोल तरहताह।इसमोवचन मदाोशथकल धिातकीअ स ाअाती ह,कफरजञातपरािर हाोकरिहजी स िमो हीपरातमजञातसमपनततहाोताह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-86
www.sahjanandvarnishastra.org - 45 - www.jainkosh.org
शथ क कलपमि अा र ितक भाकलप उदयम – िा!जहातकरा ा ा हा तकहहतको कािभामोइसकीजात-बझकर वचन तियो हाोती ी।अवरतसोवरतअ स ामोअािाअारवरतअ स ासोजञातपरािरहाोतोकाउदयम ककिा,िहातकताोक कलप मदददोरहा ाककनततथ अबजञातपरािरअ स ा मोक कलप तहीरहा।अबजाोकािभाहाो ा हकबतािततककव,समतझिोस िहाो ा।जञातपरािरिहजी परमातमजञातसोिकतहाोता हइसजञातकाताम हको लजञात ।को लजञातकाअ भाहजहाको लजञात ह;जञातरहो,काो रा ाोषअाददकककसी ीतर कालोशमातर ीतरहो,ससकार ीतरहो।वोसोपर ा सोस भा ामकतजञात ा रह िा।जबिहपर ा सोमकतहाोता हताोजञातमोवोसा स ा पड ा हकक हतीतलाोक,तीतकालको समसतपदा ाोो काो सपटर जातलोता ह।िहआ इसकीस भाजञअ स ा।इसअ स ाकाोहजाराोतामाो सोपकारा िाह।िहको लजञाती परष स ि हाोताह,जाोकछावआअा हस िहाोताह,ककसीदसरोपदा भाकाअाशरिकरको तहीहाोताह।इसतोताोक शथदधितजस तपकी ा ताकी,उसजञात ा ताको वचनसादसोिहितदाोभाषअ स ावचनकटर आ ह। ोदक जञात अा र जञातक लास – इसजञात ा ता की वचनािपतको रलव ोदक जञात कीवचन मअा िकताह।मसमसत क सोनतिाराह,को लितजस तपमातर ह,ितरनततरपिररमता रहताह।मोराककसी ीअनतिपदा भाको सा रचसमबनति तहीह।मअपतोअापकाो हीकरताह,ककसी परपदा भा काोतहीकरताह।मअपतोअापको ााराअपतोअापकाहीपिररमतकराताह,ककसीअनतिपदा भाकाोमवचनोररातहीददिाकरताह।महजञातस तपअारसा हीपिररमतशील।िहपिररमतारहताहजञात ा तपसोअारउसीजञातकास ा जाततका ह,साोउसीपिररमतकाोजात ीरहाह।पिररमताअारजाततािोदाोताो वकसा इसअातमपदा भा मोहीहाोसकतोह।इसीकाररइसअातमाकातामसमिकहा िाह।िदयकपसमिशबदस ी दरयिाोकास तप बतातो को रलव ी ह।जाोअपतोअापको वकत तपमोरहकरपिररमतकाोवचनात ककिाकरोउसोसमिकहतोह।समउपस भा हअारअििातथ ह।स ी पदा भाअपतोअापको वकत स तपमोरहकरपिररमतोरहतो ह।िहअातमपदा भा ीअपतोस तपमोवकत तपसोरहकरितरनततरपिररमतारहताह।िाोताोसमिशबदको पहहलोअ भामोस ीदरयिाोकासमाततपसोगरहरह,परदसराअ भासमिातोपिररमतको सा हीसा जाोअपतोकाोजातताहउसकाोसमिकहतोह। समिकीस समिता–िहअातमाितरनततरपिररमतारहताहअारइसहीकाोअ ोदतपसो तभाकरजातता रहताह। हापिररमतअारजातता इतदाोताोकाकसो ोदककिाजािआजाोकछावहाोताहसाोहाोरहाह।उसकाो परखतो ालाजञातीजी समिकत काोवचनकटर करताह।साोिहपरषपहहलोअवरतको क कलपाोकापिरतिा करको वरत ा काोगरहरकरो,कफरवरतसमबनतिीक कलपाोका ीपिरहारकरको जञात ा तामोपरािरहाोअारकफरउसशथदधजञातकीअ ोदउपासताको वचनसादसोस िहीको लजञातहाो ाअारको लजञातसमपनततताको बाद स िहीिहससदधपदकाोवचनातकरो ािाोिहजी अजञात-अिकारसोउठकरइसक धिसोउतकषभाकरताआअापरमाोतकटर शथदधससदधपदकाोवचनातकरताह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-87
www.sahjanandvarnishastra.org - 46 - www.jainkosh.org
लाोक-87 रलङग दोहाशशरत षटर दोहव ातमताो : । तमचिनततो ाोसमाोो िोरलङगकतागराहा: ८७
रलङग को अागरह म ो म रकत का अ ा –जसोअवरतअारवरत ा मोिजतकाक कलपल ाआअा ाउतकाोमाोकषकामा भातही रमला;उतक कलपाो सोमाोकषतहीरमलसका,इसीवचनकारजाोदोहाशशरतरलङग ह, ोषहउतमोिजतकाअागरहल ाआअाह,क कलपल ाआअाहउतकाो ीससारसोमरकततहीहाोतीह।जसोसािअाोको ोषलाोकमोदोखोजातोह,काो जटर ािाररकरलोताहकाो शरीरमो समरमाताहताोकाो तगत ोषरखताह।काो ी ोषहाो,चाहोजटर ा ाला हाोचाहो सम ालाहाोअारचाहोतगततपहाो,अातखरहताोिोसबदोहको अाशरि।अार,दोहहीससारह;दोहको अाशशरतहीिोरचहतह,रचहताोको तातोसोमरकतकामा भातरमलो ा।िहबातदसरीह ककिजतजी ाोकाोमाोकषकामा भारमलताह उतको जञातअार रागिइततावचनबलहाोताहककउनतहोबाहयपिरगरहसोकछाववचनिाोजततही,अतव ोसबपिरगरहछटर जातोह।जबसबपिरगरहछटर वताोतगततपताोस िहीबतजाताह,ठयकह,परजाोसाितगततपरखकरमसािह,इससोमझोमरकतरमलो ी उसतितप ोषमोक कलपबतावरहोताो ीमाोकषतहीहाोताह। क कलपा ो को अागरह म ोसमिकत का ी अ ा –जाोको लबाहय ोषकाोहीमाोकषकाकाररमातताह हरमथिाषधटिय ह,दोहातमषधटियह,उसोमरकततहीवचनातहाोतीह। िा!अपतोअापको रमलतमोककततीबीचमोअटर को ह,काो इस ोषकाोहीमातलोककमरकतरमलो ी,मसािबत िाह,मझोतपसिाकरताचाहहव,अाददक कलपबतावताोउसतोताोि ा भा‘म’काोजाताहीतही।उसोक कलपसोमरकततहीहाोती ह,जाोजी वरतअारतपकाोिाररकरको मअहहसामहावरत पालताह,मशथदधअचािभाअाददमहावरत पालता ह,मठयकसरमितप भाकरह ा,सािकाोतोरहवचनकारको चािरतरपालतोचाहहव,मउतकापालतकररहाहिाोसाोचोउसकाो ताोअ ीसमिकत हीतहीज ाह। िा !ककततोममभाकीबातह। हीकामसमिगषधटियकरताहताोउसोसफलतारमलजाती हअारबाहयमो हीकामअजञातीरमथिाषधटियकरताहताोउसोसफलतातहीरमलतीह। अजञाती ाारा की आ ब ाहय तकल सोअला पर वक ष टर ा नतत–काो चतथरयिापारीयिापारको कामसोककसी िातको रमलपर िा।उसको सा वक रीबबो कफ ील िाककदोखोसोठजीकिाकरतोह।जाोसोठजीकरो ोसाोहीहमकरो ोताोहमारो ीलकषमीअाि ी ।यिापारी तोकिाककिा कक१०-२० ाड िातखरीदा । हदोखरहाहककिहकिाखरीदरहाह।तप,र ,अाकारसबसमझरलिा।यिापारी खरीदकरअा िा।अबिहदाोचारददतबादइिर-उिरसोरपिोउिारलोकरउसीरमलपर
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-87
www.sahjanandvarnishastra.org - 47 - www.jainkosh.org
िा।ताोअाजकलताो वोसोबड ोरमलचल वहचा ल ितकालतोको ,ककदधछावलकामोसोचा लितकलअाताहअारदधछावलकाजिाोकातिाो ददखतारहताह।वकतरफसोवोसाचा लितकलअाताहककदधछावलका साका सा हीबतारहताह।चा लितकलतोको बादउसकादधछावदरबदहाोजाताह।दोखाकक ादड िाोमो हीचीजपड आ ह।रमल ालोसोपछावककिहचीजहम१० ाड खरीदताचाहतोह,किा ा दाो ोआइततीबातसथतकररमलयि स ापक कीसमझमोअा िाककअाज ाततोककसीबो कफकाो ोजा ह,साोमतमाता ा बाोलकरउसोबोचददिा।जबउसोखरीदकर हबाजारमोबोचतोलो िाताोककसी तोतपछावा।लाो,उसकीसारीरकमचल िी।ताोचतथरअादमीकी तकलबो कफ,पणिहीतकरताहताोकिाउसोसफलतारमलतीहआ
अजञाती ाारा की आ जञाती की तियो की ब ाहय तकल म ो ला का अला – क ोकीयिापारीकीतरहबड ो परषजञातीसत,माोकषमा ीभा सािजत किाकरतोहउतकीककरिा ाोकाोदोखकरकाो रसाो िा,बलहाकतो ाला, पाती रतो ाला ककसीकाररसोदोखकरसाोचोककजाोिहकरताहसाोहमोकरताचाहहिो।इसक धिसोहमद:खाोसोछटर जािो ो।अारकरलो हीकाम,मितबतकर,तगततपरखकरअपतोमोअहकाररखकरककमसािह,अबमझोसािवरत रमला ह,अबचिाभाकाो इसतरहउठाताचाहहव, इततीित ाहरखताचाहहिो,अारजाोरलखा ीतहाो ह ीबी ा ाकरोताोककतताही हइसवरतसोरहो,पर अतर मोताोअ ीसमिकत ीतहीज ाह।िहरलङग माितोिह ोष,िहरचहतताोदोहको अाशशरत हउसरचहतसो,उस ोषसोहीमाोकषमा भामातोताोइसकािहअ भाआअाककइसशरीरकाोहीमाोकषमा भा मात रलिा।जाो ोषमोअागरहबताता ह हपरष ीससारसोमकततहीहाोसकताह।इस ोषकाअािारदोहहअारदोहहीइसअातमाकाससारह।दोहकाअ ा हाोताोससारतहीह।जबतकदोहहतबतकससारह।ताो दोहसमबनतिी इतक कलपाो काोकरताआअािहशातनततचाहो,मरकतचाहोताोकहासोरमलसकतीहआ
समसत वबा ो का म ल दोहका ल ा – िा,सारोवोबाोकीजड इसदोहकाल ा ह।काो ाल सथता िाताोबराकिाोल िाआइसदोहकाल ा ह,इसकाररिोक कलपउठरहोह,इसतोमझोिाोकिाोकहददिाआअबउतक कलपाोको काररसबबातअपतोऊपर टर ाताअारदःखीहाोताह,दोहमोल ा हतबताोसरी,पतर, र,समपदाइतकाोिाोमातताहककिोमोरोह।दोहरहहतअमतभाअातमतततव काोमातो ककिहमहताो हिहतहीशरदधाकरसकता हककिोपतरी,सरीमोरोह,िजसतोअपतोअनततरमोस त‘म’काोपहहचाताहउसकाोबाहयमोममतातहीज सकतीह।सारोकलोशाोकामलकाररइसदोहमोअातमबदधदध ह।लाो शातनतत को रलवरात-ददतअ कवचनिततकरतोह।इतताकामकरलो,परशातनतततहीरमलपातीह।क पिररितमोशातनततकी ीकछावपदधिततहीह,कसोशातनततरमलो। क ा को प िरहारसोहीमहततव -—कलपताकराोककिजतताअापको पासितहाोउससोद ताित ताचा ताहाोजािताोकातसीबड क शोषताअतमोवचनातहाोजाि ी।अाज ाोड ाक कलपह, ाोड ाितहाोतोसो ाोड कफकरह,रकषाअासातीसोहाोतीह।ितअधिकहाो िाताोक कलपअार
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-87
www.sahjanandvarnishastra.org - 48 - www.jainkosh.org
अधिकबी व।कात-साला पािाआअरो!हहममतकरको इसित-समपदाकाोपणिपरित भारकरदाो,इसलकषमीकीअटर कीहाोताोमोरो रअािो,तअटर कीहाोताोतअािो।हमपराराोमोबड ोअादशभाचिरतरसथततोह,अमकमहापरष तोवोसोसकटर ाो ो।िजसतोसकटर ाो ाउतकाहीताोचिरतरपराराोमोरलखाहकक ाो क षि-सािताो मोजाोजी त र रलत रहो,उनतही सािताोमोमर वउतका ीचिरतरकहीअादररीिआअाहआकहीतही रलखाह।अ ररलखा ी हककनतहीमरलत पापी परषाोकाचिरतरपराराोमो,िजततोअनतिाि ककिाअ ाजी त- र क षि-सािताो मोरहोताो ककसीक शशटर परषको पणिचिरतरकामकाबला ददखातोको रलवरलखाह,उसको रलिोतहीरलखाह,अ ावोसाखाोटर ाचिरतरहाोकर ीकफरअपतोजी तमोक ीसथिर िाताोउसकाचिरतररलखा िाह। को ल ा सोशातनतत का अ ा – िा!किाहाोताहसमपदासोआिजततािततकरको दसराोसोअाशाकरतोमोसमि ातो ह,ित-समपदा कीरकषारचताअारस िमोसमि ातोहउसकाकछाव ीअशिददजञातािासमो,अातमस तप कीित ाहमोबतातोमो,धिातमो,रचततमो,सतसङग मोकबतािाजािताो उससोशाित रमलसको ी ।शातनततसमपदा ाोसोतहीरमलतीह।अातखरसमपदाछावाोड ताोस ीजािो ो,अा ोकी ीशाितकाअ सरतहीरहाअार तभामातमो ीकछाव रा ितहाोतोसो,तराकीबदधदधहाोतोसोशािततहीरमल ताोिहमात -जी तककसरलिोपािा िाह।सबवबाोकामलइसशरीरमोअातमबदधदधकरता ह।जाोजी इसदोहमोअागरहीह,इसदोहको ोषमोअागरहीह,िजसतोइस ोषकाोहीमरकतकाकाररमाता ह,जाोससारकाोअपताव आवह हमरकत तहीपासकताह,कफरताोबता ाो जाोक षि- ाो ाो को अागरही ह,जाोपिरगरह,तराको अागरही ह,ितबी ोताो उसीमोहीजाोअपताबड पत समझतो हउतकी किा ितहाो ी, ोससारसोकिासथलटर तोलािकहआजड हीजड उपिाो मोबसािोआवह,चतनतिताोबसाहीतहीह। स त को क लोश –अहाो!माोह-तीद का ककतता क कटर स त ह।जसोस तमोककसीतोकाो दःख री टर तादोखीताो हताोदःखीहीह।उसको दःखकाोदसराकातमोटर सकताह।जसोमातलाोअापअपतोअचछावोकमरोमो,हालमोपड ो आवह,जहा ददीत कीअचछावीकबदधछाव आ ह,जाड ोको ददतह,अचछावोकक ाड ील ोह,कबजल सो रमककिा आअाह।बड ोअारामसोसाोिोआवह,रच ीकटर तहीह।अारकदारचत स त अाजािअापकाो चलाोजीसरकरतोचलो,वकसमदरकीसरकरो,बामबोचलोअारअापको रको स ीलाो अागरहकरोककहमो ीबमब ददखला ाो।लाो,सब रबामबोपआच िा, रको ाारपरखबमजबततालोल ाददिो,समदरकीसरकरतोचलोस त कीबातसथता रहोह।अापपड ो हअपतोहालमोकफरस तवोसाअाजािककसपिर ारअापसमदरकीशरकरतो िो।ता मोबठ व, वकमीलतकजहाजअचछावीतरह िा।ककनततथअब हाबड रउठ िी।जहाजउसमोचककरखातोल ा।डबतो ाला हाोताोअाप य ड य ड ा रहोहउसता खोतो ालोसो।अरो ा !ककसीतरहसोबचादाो,तथमहो५हजारदो ो,१०हजारदो ो। हकहताहककमारलकतथमताोदिालथहाो,िहजहाजतहीबचसकताह,िहडबो ा,हमोछटट दाो,हमताोछावला मारकरतरकरपारहाोजािो ो।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-87
www.sahjanandvarnishastra.org - 49 - www.jainkosh.org
स त को क लोश रमटर त ो का उपाि –दोखाो िा!पड ोहअापअपतोअचछावोहालमोअारस तअारहाहवोसाबरा ।अरो!म ीमरा,मोरापिर ार ी िा,वोसासाोचकर हककततादःखीहाोरहाह।अरो!िजसकास भास डब रहा हाो उसको दःखकाकिादठकाताआअबअापको इसदःखकाोकातमोटर ोआताकर-चाकर ी कफररहोह,दाोसत ी बठोआवहककसोठजीज ोताोदाोचार पो हा ो,रचोवचनसनततकरो,सारो हासाित ह,परसोठजीकाताोहालबराह।स त मो हवोसादब िाहककमहासकटर उसपरछावािाआअाह।उसदःखकाो दसराकातमोटर ो।उसदःखको रमटर तोकाको लवकहीउपािहककउसकी तीदखथलजाि।लाो,सारोदःखरमटर िो।उसतीदमोपड ा आअाजाोस त ददखरहाहउसकाहीताो िहसाराकलोश ा।तीद रमटर , दोखाककहमताोबड ोअचछावोहालमोपड ोह,बड ोी सोह,सारीअपतीसमपदाकाोदोखरहोह,सारादःखरमटर िा।
मा ोहतीद को क कलप स त को क लोश अा र उसको रमटर तोकाउपाि– िा!जसोतीदमोस तअािाउसमोकलोश आअाताो उसदःखकाोरमटर ातो मोसम भाितदराका ह,इसीवचनकारमाोहकीकलपता मोजाोिोसारोकलोश यि भाको अा वह–मोराताोमोरािहतत ीतहीहअनतिकछावताोकिाहाो ामोराकफर ी बाहय पदा ाोो म ोिहकलपता बसािीहमोरीसमपदाह,मोरापिर ारह,मोरोरमतरह,मोरीइजजतह।िोस तदोखोजारहो ह,म–म,मोरा-मोराकररहो हअारिोपरपदा भाहमअापकीइचछावाको अतकलपिररमतकरतहीसकतो, हा ताोजाोहाो ासाोहाो ा ।अबउनतहीकलपता ाो को सहारोिोरचतावउतपनततहाो िीह–हाि!िोमोराकाो कहतातहीमाततो,िोसबवचनितकलहाो विाोदःखीहाोतोरहतोह।इसदःखकाोकातदसरामोटर ोआइसदःखकाोमोटर तोकाउपािको लवकहीह,िहमाोहकीितदराटर टर जाि; सतथका ि ा भाजञातहाोजाि,वचनतिोकपदा भाकीजाोस ततरता ह हजञातहाोजाि।ककसीपदा भाकाककसी पदा भामोकाो वचन ोश तहीह,अतिनतता ा हितरमोतरमतियोक ा मो ीितरमो तअ भाबाहरबाहरहीरहताह, ीतरइसकावचन ोशतहीह।इततीअाजादीधिातमोअािोताोममताटर टर ो,अहकाररमटर ो;तब हाइसजी काोशातनततकामा भारमलसकताह।
बाहय ितरमो पा ोजीशता ो म ो ी अजञात का सामि –अजञातको तातोसोसबअजञातीसमात ह।वक हस अजञाती हजाोितसचिमो,पाोजीशतबतातोमो,इजजतरखतोमोअपतीितबतािोआवहअारवकतगत ोषी,जटर ा ाला सम ोषी िाअनतिकाो वचनकारको स तपकाअजञाती हाोताो िहअपतीकलपता ककवआिोचािरतरमोितल ािोआिोह।मझोिाोकरताह।ताोिह ीदोहातमषधटियबतकरअजञातीहीरहा।कमाोो कीितजभाराशरीरकीककरिािो ितरखकरतहीहाोती। हाताोउसवचनकारकापिररामअातमाकाहाोताचाहहिो िजसकाितरमो पाकरकमभाितजभारा आअाकरतीह।िो ोषको अागरहीपरष ीदोहमोअागरहीह,ससारको अागरहीह,इतकाो ीससारसोमरकतवचनाततहीहाोतीह।
दोहरलङग को अागरह को प िरहारकाअतरा ोि– िा!जसोवरत-पालतको क कलपहाोतोसनततोमाोकषतहीरमलता हवोसोहीइसशरीरको ोषको रखतोमो ीमाोकषतही रमलता ह।वरतकाक कलप ताोशथ ा ीह हताोकछावला कारी ीह,परदोहका ोषबताकरिहमसािह,िाोदोहाशशरत तियोकरको
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-87
www.sahjanandvarnishastra.org - 50 - www.jainkosh.org
उसमोमगतरहाकरोताो हाताो ा ीशथदधतहीरहपाताह। ीतरअजञात ा हइसकाररइसरलङग को अागरहकाो ीछावाोड करजञातमातरअपतादशभातकरो।िहअातमदशभातहीषी हाोकरमाोकषकासाकषातकाररहाोताह।
लाोक-88 जाितदोभाहाशशरता षटर ा दोहव ातमताो : । तमचिनततो ाोसमाोो िोजाितकतागरह: ८८
जाित को अागरह म ोम रकत का अ ा –जसोअवरतको क कलप; वरतको क कलप अाररलङग को अ ाभातसाि ोषको क कलप मरकतमोबािक हइसहीवचनकारजाितसमबिीक कलप ीमरकतको बािक ह।जाित दोहको अाशशरतदोखी िीह।बराहमर,कषितरि, िअारशथदरिोचारवचनकारकीजाितिा ह।िोदोहको अाशशरतहीताो ह।दोहसोहीताोबराहमर,कषितरिअाददककीकलपतावहाोतीह,मातरचतनतिस तपमोजाितिाोकीकलपतातहीहिोताोजाितिादोहको अाशशरतह,दोहहीअातमाकाससारह,इसकाररजाोजी जाितमोअागरहपकड ोआवहककमअमकजाितकाह,मझोमरकतताोितिमसोहाो ीअ ामोरीजाितसोहीमरकतहिाोजाितमोहीअागरहककवआवह ह ीससारसोमरकततहीवचनातकरसकताह। जाितिा ो को वचनकार अा र जा ितयि स ा को प हहलो का समि –वचनाचीतपदधितमोचारवचनकारकीजाितिाह–बराहमर,कषितरि, िअारशदर।िोचारजाितिा उतको अपतोकतभायिाोको अािारपरबती ीअारइतकतभायिाोकाोकरतोरहतोसोउसहीजाितको उसहीवचनकारको ा आअाकरतो ह,इसकाररिोचारजाितिासथषी हाो िीह।इसअािभाखणडमोजहाहमअापबसरहोहअारवचनाचीतसमिमोिजसकाकककछावकम वककाोड ा-काोड सा र जर िाहिहा ाो रम ी । ाो रम मोजी ाोकाो,मतिाोकाोकाो राोज ार,अारमभतहीकरतापड ता ा ।लाकककसथतखिाजी त ा,जहापित-पतनीस छावनतदक चरतो ो।दाोददतमो,तीतददतमोिजससमि खल ती ी,अलपाहार ा,कलप कषउससमिकाफीसिामो ोसाोउतकाजाोइटर ाोजत ा हउतकलप कषाो सोवचनात हाोता ा।इसीवचनकारजाोकछाव ीशाकको साित ो, सरहाो,स ीतकीचीजोहाो,िजततो ीशाकको साितहाोतो ह ो ीकलप कषसोवचनात हाोजातो ो।उतकालाोकषधटियमोबड ासथतखिाजी त ा।लोककतसमिजसो जरातसोहीसथखमोकमीअातोल ी।उतकरमिाोको समि१४मतउतपनततआव। ा ो रम अा र कम भा रम को सनतिकाल म ो मत अा ो का अिदि – िा!१४मतताोअनतिलाो ीमाततोह।मतको हीसतातकाताममतजह।मतजताममतिकाह।उतमत ाोको उससमिजाो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-88
www.sahjanandvarnishastra.org - 51 - www.jainkosh.org
क डमबताव अाती ीअपतोअ धिजञातादद बलसोसाोचसमझकर ो वचनजाकाोउपदोशकरतो ो, ोबतातो ोककइसतरहसोचलाोताोजी तसथखमिरहो ा। ाो रमको समिमोससह,हहरर,मतििोस ीरहतो ो।डरककसीकाोककसीसोत ा ।उतमोकररतात ी। ोमास कषीत ो,परजसोही ाो रमकाअतहाोचलाताो ससहअाददकजात र राभातोल ो,बरीित ाहसोदोखतोल ो।लाो ाोकाोबड ा िआअा,ककसीमततोउतका िरमटर ािा।सिभाचनतदरिोददखातकरतो ो। हास िहीइतताबड ाउजोलारहता ािजसउजोलोको काररसिभाचनतदर तददखतो ो,अबकलप कष कावचनकाश कमहाो िा,सिभाचनतदरददखतोल ोताो इसकाहीबड ा डरहाो िा।िोकिादाो ाोल- ाोलसोससरपरमी ोआवह,कहीय रतजािो,इसडरकाोरमटर ािा।उससमितकसतातज रलिाहाोतो ोबचचाअारबचची,अारसतातको हाोतोहीमा-बाप जरजातो ो।माता-कपता को रहतो-सतो ी ोसतातरहतोल ो,उतका िह ीवकबड ाअचरज ा ककिहकिाझमोलाहाो िाआिोदाोकिाटर टर पड ो।ककततीहीक डमबतावअािी,सबकामतअाोतोित ाररककिा। अितम मत –अितममतआवहतार राज ।िोऋष दो को कपता ो,लाो वोसाकहाकरतो हककक रकीतार मोसोकमलितकला, उसमोपदा आव।अ भािह ाककतार सोपदाआव।अापकाोमालमहककऋष दो जबस भादशीभा हा ो वताो उतमो इतताअितशिहाो िाककसम शररको चाराोअाोरबठोआवमति,ितिभाचग,दो ,दोक िासबकाो ातकामखददखता ा।परमादािरकशरीर ा,चाराोअाोरसोमखददखता ा।तबउतकीवचनससदधदधचतथभामखतपकीआ ।चतथभामखअरहत ातआिोह।सा हीउससमिवकिमभाकीसधटियकीअार ाो रमरमटर तोको बादकमभा रमकीत -त बातोबतािी।वकत ीत सधटियजसी बात आ इसरलिो हसधटियबरहमाकीकहलाती ीअार ोआवतार राजा सोउतपनन ।ताोतार काो राजा ोिहबातताोछावाोड दीअारतार सोउतपनततआिोिहअ भावचनससदधहाो िा।खर,तार राज१४ ोिातोअतनततमकलकर ो। अतनततम मत को काल म ो त ीत जा ितिा ो का क ाजत – तार रािमतको समिमोखातो-पीतोकीबआतबड समसिा सामतोअािी, कसोखािो-कपिो ।कलप कषसोसब कछाव रमलताबदहाो िाताो उससमितार राजतोवचना भातामोअािोआिोवचनजाजताोकाोऋष दो को पास ोजाताोउनतहाोतोअसस,मसस,ककष,क दया, ादधरजि, शशलपी-सो ा—िोसब६वचनकारको कमभाबतािो।इतसो जाराकराो,यिापारखोतीसो जाराकराो,शशलपकला-सो ासो जाराकराो,रलखतो-पी तोमतीमीस ीबातोबतािीअारशासकाोको रलवससपाहहिाो-रकषकाो काोअसस,तल ारअाददकहर िाराोका ी वचनिाो ससखािा ।उससमितीत राोो की स ापताऋष दो तोकी—कषितरि, िअारशदर।जाोरकषाकाकामकरोउनतहोताोकषितरिकहा,उतकाअससवचनिात कािभारहा।जाोशशलप-सो ा करतोमोचतथरहाोवोसोपरषशदरकहलािोअारमसस,ककष, ादधरजिइतकािाोो को करतो ालो िकहलािो।िोतीतवचनकारबआतसमितकचलतोरहो। रतचकरी ाारा बर ाहमरा ो की ि स ा अास ा – वकबार रतचकर तीभातोक ोकजाततोको रलवअपतोिहाअामतरर ककिाअारअा तमोकछाविातबाोददिा।अकरउतपनततहाो िो।सबलाो अािो,उतमो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-88
www.sahjanandvarnishastra.org - 52 - www.jainkosh.org
जाोक ोकीपरष ो ोिाताोको अकराोकाोबचाकरकछावरासता ोरकरअािोअचछावोरासतोसोअारजाोक ोकहीत ो ोउतअकराोकाोकचलतोआवजलदीपआचतोकी रजसो,कातचककरकाटर ो,सीिोपआच िो।उससमि रतजीतोउतक ोकीपरषाोकाोबराहमरबतािा,िोजी काोपहहचाततोह;बरहमकाोजाततो ह।‘बरहमजातातीित बराहमर:’जञातीकहाो,बराहमरकहाो,सिमीकहाोवकहीअ भाह,उनतहोबराहमरकीसजञादी।शोष तीत ताो ोही। उतमोजाोक ोकशाल ोउतकाो बराहमर ठहरािा।उतका बड ासतकारककिा।वोसोबदधदधमात,वोसोक ोकशीलमहा ा परषाोकाअादरकरताउरचतही ा।तबसोिोचारजाितिाअ ीतकककसीतककसीतपमोचल अारहीह।
समिित भामत म ो ि ा सर अत ोक जाितिा ो का बता ा–बराहमर,कषितरि, िअारशदरइतचारजाितिाोमोअबिीरो-िीरोक ाह-परमपराशथतहाो िी ी।वकिमभापदधितरखतोको रलिोअपतोकटर थतमबिाोमोक ाह करतोकीवचन ा त ी,उसीकाोकहतोह ाोतर ।जाोअपतोपिर ारको लाो हाोचाहो दस,बीस पीी परातोहाो ोसबअपतोकटर थमबको लाो ह,िहकसोजातोआताोिह ाोतरसोजाताजाता ा।क ाहपरमपरामो ाोतरमालमककिाजाता ा,लोककतिीरो-िीरोकछावअारवोसो त ा जीउतपनततआिोजाोअपतीबड ा स ाकपतकरतोको रलिोकछावअारउपजाितिाबताबठो –खडोल ाल,पर ार,जस ाल,अगर ाल, ाोलालारो, ाोलाससिारोजाोककसी ा को कारर,ककसीसमहको कारर ोदपड िा।अबिह ोदकाक सतार बी ता िाअारउत ोदअारजाितिाोको तामपरक स ाद ीबी िा।िोसबकफरअारजाितिाबत सोताोवचनाचीतजाितिा४हीहबराहमर,कषितरि, िअारशदर। जाितकत अागरह –अबसमि जरतोको अतसारकछावजाितिाोको यिरकतिाोकाोअहकारहाो िा।उचचकलमोह,िमभाकरतोकाहमकाो हीअधिकारह,साोवोसाआअाकरताहाो ा ।अधि सािबत िाकक ोिहजाततोल ोककमअमकजाितकाह।मझकाो हीमाोकष हाोता हजाितमोअागरहकरबठो। लोहीिहबातसमभ हककजाोउचचकलमोउतपनन हाो,उचचजाितमोउतपनततहाोउसकाहीपिररामवोसाितमभालहाो ाककजाोमरकतवचनातकरसको ।लोककतइतताहाोतोपर ीजाोजाितिाोमोअागरहकरबठोउसोमाोकष तहीहाोताह।जसो जर ष ताराचसहततको कबतामरकततहीरमलती,िजसकाशरीरइतताषी हाोताहकक जरकीहीहडडी, जरकीहीबठतअार जरकीहीकीरलिाहाो,इततासथषी जाोहाो ही परषमाोकषजाताह।ठयकह,ककनततथ जर ष ताराचसहततीहाोकरजाोअपतोशरीरमोअागरहकरबठोउसको ताोमरकत तहीहाोसकती ह,िाोहीजाोउचचकलको अर मातीह,अागरहीह,इससोहीमरकतहाोतीह,वोसीषधटियजाोल ािोहउतकीकहासोमरकतहाो ी, ोताोक कलपाोमोहीउलझ िोह। ससारतरच म ोससारमरकत की अस ता –जसोप भा लाोकमोबतािाहककदोहको रलङग को ,सािअाोको ोष िोमरकतको काररतहीह,दोहहीअातमाकाससारह।इसीवचनकारइसलाोकमो ीिहबतािाजारहाहककजाितदोहको अाशशरतह।दोहअातमाकाससारह,जाोइसदोहमो,इसजाितमोमरकतपातोकाअागरहककवआिोहउतकाोससार-सकटर ाोसोमरकततही रमलती ह।जाितक षिक अागरहहाोतासाोताोससारहीह।ससारकीररचकरको ससारकाोकसोछावाोड ाजासकताह।िजसकीिजसमोररचह
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-88
www.sahjanandvarnishastra.org - 53 - www.jainkosh.org
उसकासमबनतिताो षी बतो ा,छटर कारा कसो हाो ाम िजनतहोससार-सकटर ाोसोछटर कारापाताहउतहहता ीभा जताोकाोससारसकटर ाोसोररचताोहाोता हीतचाहहिो ।िजनतहोदोहसोमरकतचाहहवउनतहोजबदोहमातरका ी क समरर हाोजाि,अपतो इतनतदरिमतक षिकजाो ीसाितहउतसबका क समरर हाोजाि,िाोकहाोककसबकछावपरतततव ाोकाक समररहाोजािताोइसको जञात ा क कससतहाोताह;ितक भाकलपशथदधअतसतततव कीउपलबिहाोतीह। उतवचन ोकषाजाल की अकलिारतपता – िा!स भाहीवचनकारको क कलपजालछटर ोताोअातमाकाकलिारह।इसवचनस मोकछावलाोकाोसोिहबात ददखािीजारहीहककससारको कटर ाोकामलकाररउतवचनोकषा-जालहअ ाभातकलपता-समह ह।कलपतािो हीताोकलोश ह।कलपताअाो कबता कलोशाो काअारकिातपहाोसकता ह।ककसी ीवचनकारकीकलपता तहाोताो हाकाो कलोश हीतहीरहसकताह।अब हकलपता ककनतहीको कतभायिक षिकह,ककनतहीको अवरत ा क षिकहअारककनतहीको वरत ा क षिक ीकलपतािो हा ोजाती ह,ककनतहीको साि ोषक षिककलपतावहाोजातीह।मअमकह,बाहयपदा ाोो काोअपताकर उसहीतपअहकाक ासी काो रहतोह।इसवचनस मोिहबतािा जारहाहककककनतहीकाोजाितक षिककलपतामाोहमोआ ।
मा ोह म ोजाित का य िामा ोह – दोखाो िा!माोहकाताच ककजाोिजस ितमोउतपनततआअाह हअपतीजाितकाो ीतरकीशरदधासोशोषलाो ाोसोऊ चामातताह,िहवचनाकितकबातहाो िीह।जसोबराहमरसोपछावाो ताो ह िहक ास रखताहककहमबराहमरहीस ाोभापिरह, िाोसोपछावाोताो ोिहीक ासरखतोहककचतथरअारक ोकी उचच ताोहमह।इसीवचनकारअनतिसो ीपछावाो ताोिहहीउोररमलता ह।अारक शोषतामोजाअाोताोवकिमभाको हीमाततहारहाोतोपर ीअगर ाल,लबोच, ाोलालारोअाददककतती हीउपजाितिा ह,उतसोपछावाो ता ोिजसजाितमोजाोपदाआवहउतकाोिहक ासहककजाितताोशथदधपक तर वकिहहीमोरीह,वोसाकछाववचनाकितक यिामाोह पड ा आअाह।जाोजाितमोअपताअागरहबताव आिोह,मताोअमकहउतकाो ब दधदधमोवकअटर कअा िीहइसीकारर ोितपकषजिाोितस तपअातमतततव को दशभाततहीकरसकतोह।
ितक भाकलपतततव की षधटिय ाारा क कलप प िरहारकाअतरा ोि–जाोजी जाितको अागरहको पिरतिा ीहउतको हीमरकतसमभ ह।मरकतको माितो हितक भाकलप दशा ।ितक भाकलप दशा ितक भाकलप हाोतोकाहीताोतामहितक भाकलपताकीवचनािपतहमक कलपाोकाअागरहकरको करलोताोिहक ीहाोतहीसकताह।क कलपाो को अागरह मो क कलपाो की ही सतात बी ो ी अार ितक भाकलप अतसतततव को अागरह मोितक भाकलपस तपकअत हाो ाइसकाररहोममकषथपरषाो!स भावचनकारकीजाित,रलङग, ोष,वरत,अवरत,तपसिा,स भाहीवचनकारको अहकारतपक कलपाोकाोतिा करवकइसितक भाकलपअतसतततव मोवचनीितकराो।इसशथदधचतनति वचन को अ लमबतसोहीसहजअातनतदकास ादअाि ा। िोरा ाददक ा ताोइसअातमतततव मोहहीतही;उतकीपकड उतकाअागरहताोक हवलताकाहीकाररह।इसकारर
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-88
www.sahjanandvarnishastra.org - 54 - www.jainkosh.org
समसतपरतततव ाोमोअागरहकाोतिा करवकितरागरह,ितक भाकलप,शथदधअातमस तपकीहीसो ाकराो।
लाोक-89 जाितरलङगक कलिोत िोषाचसमिागरह:। तोऽबकप तवचनात नततिो परम पदमातमत: ८९
दोहागरह को रलिो अा मागरह रखतो ाला ोको ीम रकतकाअ ा –िजतजी ाोको जाितअार ोषको क कलप को माधिमसोअा मकाअागरहहाो िाह ोपरष ीअातमाको परमपदकाोवचनाततहीकरसकतोह।अा ममोरलखाहककतगत ोषसोहीमरकतहाोती ह,इसीरलवहमतोतगत ोष िाररककिाह।इसतगत ोषसोमरकत हाो ीवोसा िजसकाअा ममोशप खाकरअागरहहताो,अारअा मकीशप तलोकर ीअागरहह।िदयकपशासराो म ोरलखाह हठयकह,तगत ोष िाररककिोकबता सी ितमभालतातहीज ती ह।उससोमरकतहाोती हककनततथ इसअागरहमोताोउसतततव को रलिो ाोड ा ीतहीक चाराहवोसा,ककनततथअपतीहठकाोमजबतबतातोको रलिोशासतरकीअाड ल हअार हअपतोक कलपाोकाअागरहषी कररहाह।इसकारर हा ीमाोहह,अ ाककसी ीजाितका,ककसी ी ोषकाससकाररखकरअारवोसा ा रखकरककहमइसिमभाको माततो ालोह,हमकाोताोमरकतहाो ी।िहसबअागरहअजञातकीवचनोरराकाह। जत मजहब को अागरह सो ी अससदधदध – हमजतह,जतिमभासोहीमरकतहवोसािजतको अागरहहउतको ीअ ीबाहयमोहीबदधदधअटर की ह।जतिमभाकहाहआशासतराो मोह,ककपाोर िाो म ोह,ककमददरमोह,ककिजसजतिमभासोमरकतकही िीह।ककसज हअपतीित ाहरखकरकहरहाहिहककजतिमभासोहीमरकतहाोती हआिहबाहरमोित ाहरखकरकहरहाहताोअजञातह।अातमाकाजाोस ा काोपहहचातकर िोरा ाददक क षिकषािअाददशतरजीतोजातोह,जाोइतपरक जिवचनातकरलोताहउसकाोक जिीकहतो ह,उसकाोिजतकहल िजव।वोसोक जिीपरषतोजाोमा भाबतािाहउसोजतमा भाकहतो ह।इसकाोसथतकर ीिजततोबाहरीककरिा ाोमो,क कलपाोमोिजतमा भाखाोजतोकीबदधदधल ािीह ोअ ीबाहरमो टर करहोह। हजतिमभा, हजतमा भाअनतितरतहीह।मोराजतमा भामोरोस तपमोहअारिजसस तपसोह हस तपमाोकषकामा भाह। िमभा को त ात ो को अागरह म ो ी म रकत का अ ा –िमभाकातामकररकरतोसोमहततव टर जाता हमरकतकाकाररिमभाहउसिमभाकाकछावतामताोबतादीिजव,बसपकषहाोजाि ा।जतिमभाकाो मजहबहकिा आजसोअनतिजाितिा,अनतिमजहबअनतििमभाहइसतरहकाो जतिमभाहकिा आहाअबहाो िावकजतिमभा।जसोअारिमभाह सोहीअबजतिमभाहाो िाह।कब हाो िाआजबहमउसको ताम
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-89
www.sahjanandvarnishastra.org - 55 - www.jainkosh.org
को पकषमो पड िो ।तही ताोजाोअातमाकास ा ह,अातमाकातततव ह,सहज ा हउसकाअालमबत ह हिमभाह,परकरोकिा, यि हारमोकछावतामिरताहीपड ताह।रखल िजवताम,परउसताममोजाोअागरहरखताह हअजञाती हउसकाोमरकततही हअारिजसकातामरखा िाह,जाोउसकाो तकता ह हजञाती ह।जसोबकाोमोरपिालाो जमाकरतोहताोखजाचीयिरकतकाोकछावतहीदोखताह हताोतामको अकषराोकाोदोखताह,अकषररमल वताोठयकह।काो लाो वोसो ीहाोतोहजाोतीतचारतरहसोदसतखतककिाकरतोह।ताोदसतखत िददतरमलो ोताोरपिो ीतरमलो ो। हयिरकतकाो तहीदोखता ह, हताोअकषराोकाोदोखो ा।उसोताोतामकाअागरहह,यिरकतकाअागरहतहीह। लोहीवोसामोलहकक सा हीताम, सोहीदसतखत हीका हीकरपाताह,परउसोयिरकतसोवचनिाोजत तही ह;तामसोवचनिाोजत ह।िाोही यि हारीजी तोतामसोवचनिाोजतरखाह,िजसको रलवतामरखा िाहउसपरइसयिामाोहीकीषधटियतहीह।
दोहाशशरत िम भा को अागरह म ो म रकत का अ ा –िमभाताो हहकककाो ीअातमाउसकीित ाहकरलो ताोितिमसोसताोष, तततपाि ा।अपतािहदलभा मात जी तसफलकरो ा;परवोसोिमभाकीषतटर कबरलो ा काोवचनात हाोतीह।जसोकाो अपतोअापमोिहशरदधारखोककम र ह,हहनतद ह, सा ह,मसलमात ह,ककसीवचनकारकीअातमीितारखो,मािातपमोअागरहकरोताोउसोतततव -ममभातहीददखसकता ।िाोहीमजतहिाोवचनतीित मोरहोताो उसोतततव -ममभा को दशभाततहीहाोसकतोकिाोककइसतोउसतामको माधिमसोअपतोस ा काोितराोहहतकरददिाहअारउसतामकाकछावअाकार-वचनकारसाजातकरबाहयकीअारषधटियल ाल ह।मकछावतहीह;िजततो ीयि हारको तपकहउतसबकाितषोिकरदाो।अरो!जबममतिहीतहीहताोमति-दोहको तातोसोजाित, ोष,मजहब, ाोठय, ाता रर िोसब ी किामोरोहआमताो वकजाततहारपदा भाह,वोसा ा ातमकिजसकाोदशभातहउसोहसतिकाअागरह।जाोलाो जाितकातामरखकरअारवचनमारदोकरककदोखाोताशासरमोरलखाहककबराहमर,कषितरि, िवोसीउचचजाितिाोकाोमाोकषहाोताह,रलखाहताठयकह,मउचचजाितकाह,मझोमाोकषहाो ा,वोसातामरखकर भाकरतोहउनतहोमरकतकसोहाो ी।अरो!इसषधटियतोताोतथझोससारमो टर कारखाह।इतक कलपाोकाोतकरको क धिप भाकअपतोमाोकषमा भाकीितमोल ोरहोताोसफलतारमलो ी। अजञाती का दोहागरह को रलिो श ासर का द रपिा ो – िा!िहयिामाोहीिमभाको तामपरकरता ीकामहअारकरको तहीजातताहताोयि भाकाशरमसहा।िजतकावोसाअागरहहककअमकजाित ालो,अमक ोष िाररकरोतब हीमरकतकीवचनातत हाोती हवोसाशासराो म ो ीरलखाह।वोसाशासराोका ीअागरहकरोताोअ ी हताम ताोिमभारखरहाहपरबाहयतततव ाोकीअाोरक कलपमोफ साआअाह, ह ीमरकतकाोवचनात तही हा ोसकताह,किाोककजाितअाररलङग दाोताोहीदोहको हअाशशरतह,िहदोहहता,तब ताोजाितकाताम पड ा।िहदोहहतातबताोकछाव ोषकातामपड ा।अारदोहको अाशशरतजाित, रलङग काअागरहककिाअारउसको हीसम भातकालकषिरखकरशासर काताम रलिा,वोसीस ित
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-89
www.sahjanandvarnishastra.org - 56 - www.jainkosh.org
मोउसतोक कलपाोकाहीअागरहककिा। हइसससारकसोछटर सकताह। िमभा का स ि वचनकाश –काो परषकछाववचनतीित तकरोिाोककमअमक रभाकाह,अमकमजहबकाह,अमकिमभाकामाततो ाला ह,अमकपाोजीशत काह,इसदोहमातरका ीक कलपतकरको को लवकजञातवचनकाशमातर अपतोअापकाो ितहारताजािताो उसोस ि हीितरपमअत हाो ाजाो ासतक क अातनतदकाोरलवआिोह।उसअत को बादउसोस िखबरहाोजाि ीककिमभाकहाह।इसतरहकीहीजञाता-षटर ातपपिररितकरतासाोिमभाह। य िामा ोह महासकटर – िा!ककतताबड ासकटर इसजी परछावािाहककहताोिहस िसहजजञातातनतद स तपसमसत परपदा ाोो सोनतिारा,अपतो स तपसतरमातर, ककनततथमातरखाहइसतोअपतािहसब अारिोसबकटर थमबअारिोरमतर-मडलककिोहीमोरोसबकछावह।वोसीजाोइसमोक कलप -तर उठयहिहक कलप वकबड ा बाोझहअारबड द ीह।इसतोहीइसजी काो टर कारखाह।ि ा भाशरदधात तहीहाोपाताइसीकाररककसी ीकषर ासतक कशातनततकाअत तहीहाोपाता।क षिाो को ीसाितरमलो ताोिोमाोही उतसािताोमोमाजमाततो ताोह,म रअनततरमोपीदड तरहाकरतोह।अाकलताअाो सो राआअा हमाजह।तामहीउसकामाजह।माजमोकिाअ भा राह,माोअारअाोजरमला ाोताोमाजबतजाताहजहाअाोजतहीरहताहउसोकहतोहमाज।अातमाकाअाोज,अातमाकाबल,जञात,वो िभा,काित,अातमाको जञात,चमक िोसबजहातहीरहतोहउसकातामहमाज।
मा ज उपताम बरबादी–जहािहजी माजसमझताह हइसकीबरबादीह।िजततादःखमोिहजी साहसीबतसकताहउततािह षयिकसथखमोसाहसीतहीबतसकताह।िजतती ीरता, मभीरता, उदारता,दिादःखमोआअाकरतीहउतती षयिक सथखमोिहजी कछावतहीकरसकताह।ककततीहीषधटियिाोसोदोखाोताोिहसासािरकसथख िाबीताह। सतथत:सासािरकसथखअारदःखदाोताोमोहीसमातअाकलताव ह;अारइतमोअजञातता पड आ ह।किाकरो,जबकबदधदधअातीह,मितउलटर हाोजातीहताोअपतीहीकरततसोअपतीहीबरबादीकरताहअारखथशहाोताआअाअपतीबरबादीकरतारहताह। क क कतता की वचनतीित म ो म रकत की ददशा – इसदोहको क कलपमो,जाित-रलङग को क कलपमोअारबाहरीतपसोिमभा-मजहबको अागरहमो ीमरकतकामा भातही ह।मरकतकामा भाउसोहीरमलताहजाोअपतोकाोइसदितिाको रलिोमराआअासासमझलो।मझोदितिासोकछावतचाहहव ।ममह,मोराकिादितिासो ासता ह।अनतिपदा भाइसमझमोकिाकरसकतोह।जबतकइतताक क कततहाोजाि,अपतोकाोअको लातअत करलोइसकाोमाोकषमा भातहीरमलसकताह।अतमोइसजी काोअपतावकत दशभात हीइसकारकषकह,िजतताचाहो टर कल िजव,िजसककसी ीददतशातनततकारासतारमलो ाउससब टर कतोकातिा करको हीरमलो ा। मा ोहक षकाक षि–अहाो!जबतकमाोहकाउदिहतबतकिहजी अपतोमाोहकाक षिताो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-89
www.sahjanandvarnishastra.org - 57 - www.jainkosh.org
बदलता रहताहककनततथमाोह-क ष काोछावाोड तहीसकता ह।जबछावाोटर ा बालक हताोउसको माोहकाक षिअारकछावी काह,जबिहकछावबड ाताोउसको माोहकाक षिकफरसरीअाददकबतजातोह,जबकछावअारबड ाआअाताोमाोहकाक षिपतर,समपतियो,लाोक,इजजतअाददकबतजातोह,कदारचतिहिमभाकाप ी गरहरकरो,वरती बतो,उदासीत शरा कबतो,सािबतोताोिददवोसीअजञातअ स ाहताोमाोहताो हाहाो ाही।अबिहमाोहकाक षिकछावअारबतालोताह।मसबसोअचछावाकामकररहाह,मवरतीह,इतसबसोतबतोवोसामशरोठकािभाकररहाह।वोसी ा तारखरहाह,उसको बाहयकीही तियोह,अपतोकाोउसतोककसीअनतिपिािभातपमातरलिा। अजञात वचन ा की समातता – िा!लाोकाोरकतमोकहतोहताकक‘जसोता ता सोसापता ।'अ ा‘जसोउद सो ात, तइतको चटर तउतको कात।'चाहोिह रमोरहताहाोचाहो रछावाोड करतगतसाि ोष रख रलिाहाोजबतक अतर सोमाोहक षदरतही हाोता, इसपिाभािसो ीक रकतको लजञातवचनकाशमातर अपतो वचन कादशभात तहीहाोता तबतकदाोताोहीअजञातीह। रमोरहरहाह हअार रछावाोड करबड -बड कदठत तपसिाकरकटर सहरहाह ह।अनततरमोअजञातदाोताोज हह,जहादोहका हठह,दोहको अाशशरत हाोतो ालोकािभाकाहठह,दोहाशशरतक ा ाोकाहठह हाताोअजञातहीह।
करा ोिा ददकसोअ तितकाअतमात – िा!बता ाोताोजरा, लािजसतोस भापदा ाोो सोक क कतचतनतिमातरितजतततव कादशभातककिाहउसोकिाोकराोिअाताचाहहिोआहउदि,कषािकीपिररितिाहाोती हपरजरा-जरासी बाताो परकराोिअातोल ता,कराोिबता रहता,रच-रचबातपरक कटर ससाकरलोता,िहताोकछावमातरचािरतरमाोहकीपिरस ित ाल बातताोतहील ती।किाोहाोताहइतताकराोिसाफउोरह –अजञातहाोतोसो ।जबकषािरहहतशथदधजञातमातरितजतततव काोहीदोखाहाोताोइसमािामिी दितिामोमोराअपमात आअा,िोलाो किासमझो,वोसीदबभादधदधकिाो हा ोती हआतही हाोताचाहहवता,परहाोतीह।ताोजसो हस अजञातीह सोही ोषरखकर ीिहअजञातीबताआअाह।काो परष िमभामो,तिा मोऊ चा बी ता हताोउसको मातकषाि बी ती हिाउतता अधिकतमरहाोजाताह।जाो िमभामा भामो िजतताऊ चा बी ता ह हउतताअधिकतमरहाोजाि ािाउतताअधिकमात-कषाि ाला हाोजाि ाआतमरहाोताचाहहिो ।मादभा िमभाअाताचाहहिो ।ककनततथजिाो-जिाोिमभामोऊ चोबी ो तिाो-तिाोवोसीबदधदधबतालोतो हककमइततोऊ चोसतरकातिा ीहाो िाहअारिोशरा कजतह।इतमोमझोइसतरहकीबड पाोजीशतसोरहताचाहहिो।अ रकछावमातकषािबी तीहताोिहिमभाकिामात बदधदधकाकाररहिामादभा बदधदधकाकाररहमहाोती हकछावमातकीबदधदधताोसपटर समझल िजवता ककजाोअजञात ह,स जताो मोह हीअजञातिह ोष रखकर ी बता आअाह।िाोहीबआतसीबातोह।
सबको रलव शा तनतत कावकउपाि–जाोलाो िमभाका,रल का, ोषका,मजहबका,इतकाअागरहकरको अपतोअापकाोतत,तथटर ,कतकतिमातलोतोह ोअागरहीपरषह।इतक कलपाोसो ीमरकत
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-89
www.sahjanandvarnishastra.org - 58 - www.jainkosh.org
तहीहाोती ह।वोसोक कलपकरतो ालोलाो अातमाको परमपदकाोवचनात तहीकरसकतो।काो ीहाो, हस हाोिासािहाो,शातनततरमलतोकाी सबकाोवकसाबतािाह।क कलपछावाोड करितक भाकलपअतसतततव को ितकटर पआचीिो,शातनततरमलो ी।स भाउपािकरको िहीशथदध ा वचनातकरतोिाोगिह।
लाोक-90 िततविा ािित तभानततो ाो ोिाो िद ाततिो । वचनीित ततर क भातनतत ाोषमनतितरमाोहहत: ९०
तिा कावचनिा ोजत–प भाको तीत-चारलाोकमोिहबतािा िा ाककजाितअाररलङग,िोदोहको अाशशरत हअारदोहहीअातमाकाससारह,ताोदोहसोररचकरतोकाअ भाहससारसोररचकरताअारदोहाशशरतजाितमोअागरहकरतोकाअ भाहससारसोररचकरता,अार ोषमो ीकलिारको अागरहको करतोकाताम ीहससारमोररचकरता,तबकलिारको ासतोिहअा िकहककजाितकी, ोषकी,अार दोहकीममताकापिरतिा करोअारवतद भाहीअापमोक राजमातजाोपरमबरहमस तपहउसकी वचनाततकरो।इस ा काोलोकरहीक ोकी परष ाो ाोकापिरतिा करतोहकिाोककपचइतनतदरिको ाो ाोमोजबतकवचन तियो रहतीहतब तकइसबरहमचतनतिस तपकीवचनािपततहीहाोतीह।अार,इसितजसहजस तप को ताम कबता दोहअारदोहाशशरत ोषव जाितकीममतातहीछटर सकतीह।इसससारकीररचछावाोड तोको रलविहवकउपाि हकक ाो सािताोकापिरतिा करदो।साोकछावकबरलोपरष ाो ाोसो ीहटर जातोह। बाहय तिा कर च कत ो पर ी म ा ोह का अाकरमर– िा रछावाोड ददिा,ितकातिा करददिा,ज लमोरहतोह;िाोबआतकछावतिा ीकरददिालोककतमाोहकीवोसी क रचतरल लाहककममताकातिा करतोको रलिो ाो ाोकापिरतिा ककिा िाह परकछावसमिबादजबमाोहअपताबलददखाताह,दबाआअामाोहउखड ताहताोपत:इसीदोहमो,जाितमोरलङग, ोषमोवचनीितकरतोल ताह।इसमोअजञातअ स ािो टर तो ाल वचनाकितक टर ता ीददखादी िीह।काो परषबड ोअचछावो ा सोसबकछावपिरतिा करको सािवरतअ ीकारकरताह,परकछावददतसािवरतमोरहतोको बादअपतोदोहमो,अपतोदोहाशशरत ककरिामो,अपतीजाितमो, ोषमोअहकारहाोजाताह।िाोिहअजञातीदोहकाोलकषिकरको िहमहअारमझोिाोकरताचाहहिो इसवचनकारउसदोहमोहीवचनीित करतोल ताहिजसदोहकीममताको तिा को रलव ाो ाोकाोछावाोड ाह। िमभा ोष म ोममता का ी – दोखाो िा!िमभा ोषमो ीइसअजञातीको ममताकाी बदल िाहपर
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-90
www.sahjanandvarnishastra.org - 59 - www.jainkosh.org
ममतातही रमटर ।पहहलोिहमाोहपिर ारसोकरता ा,ित-समपदासोमाोहकरता ा,अबबाहयपिरगरहाोका तिा करतोको बाद,सािवरतअ ीकारकरतोको बाद इसकामाोहअपतो ोषमोबत िातबदोहकाो ितरखकरसािताकाअहकारकरतोमो,क शशटर ता का ा बतातो मोककइतलाो ाोमोक शशटर ह,िहमाोहकावचनसारचलतोल ा।इसहीबातपरअाचािभादो खोदवचनकटर करतोहककदोखाोताोमाोहकील लाककिजसममताको तिा को रलिोसबकछावपिरतिा ककिा िाह, ाो ाोको साित ीछावाोड ो वह,ठड- रमी ीसहतकरतोहअारकफर ीउसदोहमोहीवचनीितकाोकरतोह।पहहलोताोम हस ह,िितकह,वोसो ा करको अचछावोशाकसोरहताइसवचनकारकीमाोहकीवचन तियो चलती ी।अबहमसािह, हमकाो इसतरहसो बठता,िाो उठता, दोहकाो ितरखकरसािताका भाअाता;अनतिपकषाोकाोदोखकर, कताोकाोदोखकरवोसाितरभािकरोककठयकहवोसाहीहाोताचाहहिो,मसािह,अपती पाोजीशतका ा अातािोसबदोहकीहीममताह।अबइसतपमोदोहमोवचनीितकीजातोल ीह।रा काक षिअबमाोहमोइसवचनकारबदल िाह,अबिमभाकषोतरमो,सािवरतमोअातोपरकछावसमिताोजञातकीबातसथहाती रहीपरिजसको माोहकीवचनबलताहाोजातीहताोकछावसमिबादसामायिकमोअ ािारमोभाकककरिाअाोमो,जञातािासमोरा ाोषतकरको समतापिररामबतािोरहतोकी तियोमोशइतसबबाताोमोाोषहाोतोल ताह,उपोकषाहाोतोल तीह।अबसमिहाो िाहसामायिकका,धिातका,करताचाहहिो,करतापड ताहताोवचनीिततहीरही। रमामक मा ोहल ला –माोहकील लािहाददखा जारहीहककिहमाोहकहातकइसजी काोपरोशातककिाकरता ह।इसतो ाो ाोकाोछावाोड ा ा ताोशरीरसोममताहटर ातोको रलिोहीताोछावाोड ा ा।साज-शर ारकासाित,अचछावो रकारहता,अचछावोकपड ोपहहताता,मतमाताअचछावाबत ाकरखातािोसारीचीजोछावाोड िी ी ोदोहको ममताकातिा करतोको रलवहीताोछावाोड िी ी।िोसिमइसदोहकीममताको तिा को रलवहीताोहलोककतिहजी कफरइसीदोहमोवचनीितकरतोल ताहिािाोसमतझिोकक ा कता जबवचन मअातीहताोबड ोपिरषहसहता,बड ोमचछावरकाटर रहोहताो ीहहममतबताकरअदड बठोरहता,बड -बड सािताअाो को रलिोददलल ता ा,ददलचाहता ा,पठतहाोता ापरउससािता काितिमरलवकछावददतमास जर िोताोकफरही ला अातोल तीह ।िहदोहकीममताकाहीताोकािभाह।अबदसरीअाोरदोतखिो,स भाकछावइसतोतिा ककिाताोककसरलवआकक ीतरा ा की वचनािपत हाो,उसको रलवहीसिमकाअाशरिरलिा।अबकछावसमिबाद ीतरा ताकीजाोपदधितह,स ितिाह,क धििाहउतसोउपोकषाहाोतोल तीहअ ााोषहाोतोल ताह। अातमसा िाती की अा िकता– िा!वोसीहालतमोमाोह ा परक जिवचनातकरतोको रलवबड सा िाती रखती पड ती ह,अारिहसा िाती तब हीबतसकतीहजबककइससािककीषधटियशथदधहाोआजसोती पककी हरीपटर रदीजािताोउसपरमकातक मिजलकाबतालाोताोिाोखातहीहाोता हअारकबता ती ही रोसीिाजमीत परकछावउठाददिाजािताोउसको ी हतोकािाोखाहाोताह।वोसोही ोदजञातकाअिासआवकबता,अातमतततव काअत ककवकबता,माोकषमा भााहइसका
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-90
www.sahjanandvarnishastra.org - 60 - www.jainkosh.org
क शद वचनित ास आवकबता, ा कता मोअाकरअ ाककनतहीस ा भा ा ाोकाोलोकरजाोसिमगरहरककिाजाता ह हकछावददताोतकताोबाहयतपमोी सोित ताह,पचातकफर हसबवकबाोझसाल तोल ताहअारउत तियोिाोमोाोषहाोतोल ताह;अारिजतकीषधटियशथदधबत हाो,िजसकीती पककीहाो िीहाोवोसाअिसतजञाती परषअपतोजञातअार रागिको अतसार तियोरकखो ासाोउसकी तियोमोकफरिाोखातहीरहसकताह। अजञाती अा र जञाती का प िररमत – वचन तियो, तियो, पिररमतताो ब दधदधअतसारहीहाोसको ो।अजञातीपरषकीपिररितअजञातमिहाोतीहअारजञातीपरषकीपिररितजञातमिहाोतीह।स रभासोजाोकछाव ीचीजबता हस रभामिबतो ीअारलाोहोसोजाोकछावचीजबता हलाोहामिबतो ी।अजञातीकीचकमहाटर ,कराित,बाहय तियोिमभामा भामोबआतवचन ितशीलतजरअातीह,ककनततथ हसबवचन ितकछावहीसमिबादइसरलिोठड हाोजातीहककजञातकीजड परउसकािहयि हारतहीहककनततथरा को काररअजञातकीजड परउसकी पिररित हाोरही ी, परनततथजञातीजी कीपिररित िाोखोरहहतहाोतीह।जञाती परष यि हारातमक बाहय वचन तभातकरताउतताहिजतताककउसको पासजञातअार रागिह हजातता हककककसोददखाता,काहोकी बता टर करता, हददखा टर ,बता टर ,सजा टर सोपरोरहताह।इसीकाररिहजञातीजी ककनतही ी, पिरस ितिाो म ोअािाआअाहाो,उसको तीचो ा तहीउतपनततहाोतो। अजञाती अा र जञाती की प िररमत पदधित का उदाहरर प भाक सम भात – िा!जसोस रभाककतता हीकीचड मोपड ा आअाहाो,परउतमोज तहीची तीअारलाोहा ाोड ा ीसदभापािोताोउसमोज ची जातीह।वोसोहीजञातीजी ककसी ी पिरस ितमोहाोउसको मरलतपिररामतहीहाोतो;अारअजञातीजी क ीसामािजकपिरस ितको काररिाअनतिकाररकछाविमभाकातोतत ीकरलोताहाो,पर हाउसकाअाशिसतितहीरहताह।अपती इसमािामिी दितिामोइजजतचाहतोको रलवउसकीिोिमभाकषोतरकी तियोिाहाोतीह,इसकाररअनततरमो ासतक कजञातअार रागिकाोअपताउपकारीतहीमातपातािजसकाअ भािहहककअपकारीमातताह।वोसाषधटियदाोषइसअजञातीमोपड ाआअाह।इसीकाररलाोकमोिहबातवचनससदधहककपदडतताोबरी ीहाोतब ी लाहककनततथमखभारमतर लातहीह,किाोककमखभाअपती िाोगितामाकफक जाो तियोबतािो ा,चाहो हमारलककारमतर ीहाोअार ीतरमोहहत ीचाहताहाो,ताो ीउसकीपिररितरमतरको अहहतमोितरमोपड सकतीह,जबककक ोकी,जञाती, पदडत ककसीकारर श उपोकषाकरताहाो,जसोलाोककहतोहककबररखताहाो,िािाोकहलाोकक हबरी ी हाोताो ी हअहहतअारअपकारतहीकरसकता किाोकक, उसकाजञाततीच तियोतहीकरतोदोताह।मखभापरषअसमिमो,अत सरमोरमतरकीबी ा करदोताो हीबी ा रमतरको अपिशको रलवहाोसकतीहिाअनतिकछाव ीहहतकीचाहसोमखभाउदयमकरोताो हअहहतकाकाररबतसकताह।मखभाताअारपशथता,दाोताोमोकक जतअनततरतहीमाततोह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-90
www.sahjanandvarnishastra.org - 61 - www.jainkosh.org
मखभा रमतर सोअरमतर प दडत की शर ोठता–वकवोसाक ातकहककवकपदडतकक दिरदरतासोपरोशातहाोकरसाोचतोल ाककअबकसो जाराहाोकटर थमबका,सबलाो खोपड ोरहतोह,चलोकहीचाोरीकरो।पिरस ित तोउसकक काोचाोरीको रलववचनोिरतकरददिा ।साोचा, ककसकीचाोरीकरो,ककसी रीबकीचाोरीकरतोसोताोउसका बड ा तकसात हाो ा ।राजाकीकरोचाोरीअार ाोड करोिजततीककजतरतह,िजततोसोकटर थमबकासो तहाो।राजमहलमोककसीवचनकार पआच िा,राितरकासमि ा।कछावअाहटर रमल ताो ीतमोदधछावप िाराजाबड ोकमरोमोसाोरहा ा।राजाको पहरोको रलववकमखभाबदरजाोससखािा आअा ातल ार रलवआवपहरा दोरहा ा,चाराोतरफिहा- हादोखोअारराजकीरकषाकरो।वकमकखीराजाकीताकपरबठ िीताोबदरतोउसमकखीकाोउड ाददिा।परमकखीकीकछावअादतवोसी हाोती हककिददककसीकी ताकउसोपसदअािी ताो हबारबारउसीज हपरबठतीह।साोक बारबदरतोमकखीकाो उड ािाअार हबारबार बठो।ताो ब दरकाोकराोिअा िाअारसाोचा ककिजसताकपरमकखी बठतीहउसोउड ाददिाजािताोकफर हमकखीकहाबठो ी।जाोतल ारउठाकरताक उड ातो ही ाला ा कककक पदडततोदोखरलिा। हइसअनतिािकाोतदोखसका,साोलपककरउसतोबदरकाहा पकड रलिा।
अरमतर क ोकी स ोअहहत की अस ा ता –अबताोबदरमोअारउसपदडतमोझपटर ा-झपटर हाोतोल ी।राजाज िा।ताोराजाकाो उसकक पदडत तोसब ोानततबतािाअारकहाककअापतोअपतीरकषाको रलिोइसमखभाबदरकाो ततात ककिा,िददमहा तपकड लोताताोअाजअापकीमतिहाोजाती।राजातोउसका बड ा उपकारमाताअारजातताचाहा पछावाककपदडतजीमहाराज!अापिहाककसवचनकारपिार िो।अापका पिारता ताोहमारोरलवबड ाहहतकारीआअा।ताोपदडततोबताददिाअपतीसारीबात ककमहाराज!मदिरदरतासोपीदड त ा,कलको रलवखातोकासोजात ासाोमतोअापको िहाहीचाोरीकरतोकीसाोची ी।इसरलवअापको िहाहीमअा िक ितकीचाोरीकरतोअा िापरबदरको ााराककवजातो ालोअनतिािकाोमतदोखसकाइसीसोइसबदरसोझपटर हाो िी।इसक ातकसोवचनिाोजत इततालोताहककमखभारमतर ीहाोताो ी लातहीहअारजञाती,पदडत,क ो कीकदारचत ाोड ाक मख ीहाोजािताो ी ह लाह। क ोक प ा ोषर का अत रा ोि – िजसपरष तोअपताक ोकपटर तहीबतािाह हपरषिमभाको तामपरककतताहीशरमकरो,साितबताव कफर ीअजञातताको कारर हािमभातहीहटर कसकताह।िाोअाचािभादो इसबातपरखोदवचनकटर करतो हकककाो दोहममताको तिा को धिोिसोतिा ीकरलोलोककतमाोहकील लाइततीक रचतर हकक हकफरदोहसोवचनीितकरतोल ताहअारिजसअातम स तपकीवचनािपत को रलिोतिा ककिाहउसहीअातमकलिारकी तियोसोाोषकरतोल ताह।इसरलिोबड सा िाती कीजतरतह,अार हसा िातीहअपतीषधटियकाितमभालबताता।अपतीषधटियकाोितमभालबताकरहीहमिमभामा भामोअबाधितवचन ितकरसकतोह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-91
www.sahjanandvarnishastra.org - 62 - www.jainkosh.org
लाोक-91 अतनततरजञ:सिोोषधटियपङगाोिभा ानतिको । सिाो ाषधटियमङो ऽबकप सिोोतादातमत: ९१
अक ोकी प रषा ो का अारा ोप –जाोअनततरतहीजातता हवोसापरषजसोसिाो को काररल ड ोकीषधटियमोअिोकाोअाराोकपतकरताह सोहीअातमाअारदोहमोअनततरकाोतजाततो ालाअातमाकीषधटियकाोशरीरमोअाराोकपतकरताह।काो ल ड ाअारअिापरषजलतोआवज लको बीचहाोताोल ड ाताोदोखताआअा ी उसअा सोतही बचसकताअारअिाचलतोकीसाम भाि रखताआअा ीअा सोतहीबचसकता।िददल ड ाअिोको किोपरबठजािअार हददशाबताताजािअारअिाचलताजािताो दो दाोताो बचसकतो ह इसतरहकाकहीअिोअारल ड ोकायिापारचलरहाहाोताोलाो उसोदोखकरजाोअतरतहीजाततो ोसीिािाोसमझबठतो हककदोखाोिहपरषसा िातीसोचलाजारहाह।षधटियताोहल ड ोकीअारअिोमोलाो अाराोकपतकरतोह,इसहीवचनकारिहजाोज मज तहिहाषधटियताोहअातमाकीअारलाो शरीरमोल ािोकफरतोह। अजञाितिा ो को मािा म ो ि ा भाता का वचन तिि –अजञाती वचनारीसमझतोहककिहशरीरहीदोखताजातताह,इतताहीतही ककनततथिाा-तााककरिातमकजातकर,किाहकछावितरभाितकरको इसषिमातशरीरकाोहीलकषिमोलोकरअतनततरजञमी वचनारीजातता ह‘िहदोखताह’इसवचनकारकायि हारकरताह,दरसोअपिररचतअादमीकाो दोखोउसअिोअारल ड ोको साझोको कािभाकाोताो हिाोहीजातताहककदोखाो,िहअिाकसाजलदीसा िाती सोसाफ-साफ जारहाह,वोसोहीजाोयिामाोहीपरषह ोहीइसतरसअारस ा रतप पिािभाकाो ितरखकर‘िाोहीसबजनतमतो हमरतोह,खातो ह, ासता बतािा करतोह’िाोसमझता ह,परजाोअनततरजाततो ाला जञातीह हजसो हािहसपटर जातरहाहककदोखतो ालाताोिहल ड ाहअारउसल ड ोकीवचनोरराकाोपाकरल ड ोकीबतािोआिोददशाकाअाशरिपाकरिहअिाचलाजाता ह।इसीतरहइतपिाभािाोमो ीदोखतो-जाततो ाला ताोजी हअारउसजी की वचनोररापाकरिहशरीरचलताह,बठताह,अतोककामकरताह। क पिा भासबदधदधका कारर – इसलाोकमोिहबात बतािी िीहककमाोहीजी ाोकाोइसशरीरमोजञाताषटर ापत जसाक पिाभास िाोहाोजाता हककि ा भास तप का बाोितहाोतोसोउनतहो ोदक जञाततहीआअा।इसशरीरकाअारअातमाका तभामात मो ीवककषोतरा ाहसमबनतिह,जहा-जहाशरीरको अ हउस-उसकषोतरमोिहअातमा ीह;वकताोिहकाररआअाक पिाभासको रलिो,दसरािहकाररहककजी ताोअमितभाक हददखतोमोअातो ालािहशरीरह,शरीरअारशरीरकीचोटर ावददखरहीहइसकाररवोसोहीसीिारममहाोजाताहककिहहीसबचलता,उठता,बठताह,जाततासमझताह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-91
www.sahjanandvarnishastra.org - 63 - www.jainkosh.org
अज म की ज मत ोिता –जसोअज ममाोटर रज मको ााराचलािीजातीहइसीवचनकारिहअज मशरीरअातमाको ााराचलािाजारहाह।िददअनतदरसोइचछावाका,जञातकाकाो वचन ा तहाोताोशरीरचलतहीसकता,जसोककमदाभाशरीरतहीचलताहजसाहतसाहीअ स तरहताह।इतककरिा ाोमोवोसा ोदकरसको ,काो डालसको ताो हसही-सहीअनततरकाोजाततो ालाह।
पदा ा ोो म ो स कीि ा ककरिातमकता–िजततो ीपदा भाह,सबमो ा तीशरकतहाोतीह।पदा भा६जाितको हजी ,पद ल,िमभा,अिमभा,अाकाशअारकाल।छावहाोवचनकारको पदा ाोो मो ा तीशरकतहअ ाभातवचनतिोक पदा भा ा ात ह,को लजी अारपद लइतदाोपदा ाोो म ोककरिा ती शरकत ीहाोती ह।ताोवकज हसोदसरीज हचलसको वोसीबातवकजी अारपद लमोरमलो ी।िहशरीर ीचलतोमोसामथिभारखताह,िदयकपहअचोततकफर ीजाोस िचलतोकीसामथिभातरकखोउसोदसराकाो ककततीहीवचनोररादो हचलतहीसकता।जाोस िकछावसामथिभातहीरखताउसपरककततोहीितरमोअाजटर ोककरिातही हा ोसकती।िजसअताजमो, तसपितमोपकतोकीताकतह हअयिका, रमजलकासिाो हाोताहताोपकजाताह,जाोचीजतहीपकतो ाल हउसोककतताहीपकाअाो,ककतता हीअा अारपातीका ितरमोजटर ाअाो पर हतही पकसकतीह।वोसोहीइसपद लमोवककषोतरसोदसरोकषोतरमोजातोकीसामथिभाह।सकिाोमोकमचलतोकीसामथिभाहअारिजतताहलकापरमार,सकिहाोताजाि ाताोउसमोअद त ितहाोतीजािो ी।वकपरमारवकसमिमो१४राज मतकरसकता हिहपद लमोस िसामथिभापड आ हसाोइसशरीर-सकिमो ीचलतोकीसामथिभाह,अबितरमो जटर ाह,जी कासिाो ,जी की इचछावाजी काजञात ।ताोजसीिहइचछावाअारजञातकरताहउसवचनकारसोइसशरीरका ीचलता-उठताआअाकरताह। िा!िदयकपजी पद लदाोताोमो ककरिा तीशरकतहकफर ी हािहअनततरडालसकताककिहजी कीककरिाहअारिहपद लकीककरिाह।िह ोदक जञातसोहीहाोसकताह।
मा ोही जी की पर म ोअपताित –माोहकावककाररिह ीहककस तपकाअपिरचिहाोतोसोहमिहािहअनततरतहीडालसकतोहअारइसीकाररजाोमतहीहउसोममातबठताह।िहशरीरमतहीहपरअनततरतमालमहाोतोसोिहमहवोसाइसकाोक ासरहताह।जसोलाो कहतोहककमोरीबाततहीरही,इतकीबातरह िी। लाउसबातकास तपताोबता ाोजाोबातरह िी।अापकीकलपताकीहठ रह िीइसीको माितो बात रह िी ।िहमाोहीजी इसबातकाो ीअपताता ह।मोरीबात तहीरहीताोमिजनतदा हीकसोरहसकताह।बातकाो ी िहमातता हककिहमह।बात माितोरा ाोष-क कलप कलपता; क तकभा क चार ।िह ी परमा भात:मतही ह।जाोमतहीहउसोमातलोतािहअनततरजञातकावचनतापहअ ाभात ोदक जञाततहाोतोसो हवोसासमझताहअारइसीको काररसारोकलोशह। तततव जञात अा र दोह का परसपर क रा ोि –जी काोकलोश किा हआिहस िजञातस तप ह,अातनतदमि ह,कहाइसमोकटियपड ा आअाह,परअपतोस तपकावचनितबाोितहाोतोसोबाहयपदा ाोो मोइसकासथखको
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-91
www.sahjanandvarnishastra.org - 64 - www.jainkosh.org
रलिोअाकषभार आअा, ोरहतोहतहीअपतोमतमाकफक ताोहमउतकीक रदधपिररितितरखकरअनततरमोदःखीरहाकरतो ह।िाोिहजी अातमाकीषतटर काोशरीरमोल ािोकफरताहअारइसीकाररइसकाोइसशरीरको सािताोसोवचनीित हाो िीह।शरीरको साितहक षि ाो ,उतमोइसोअतरा हाो िाह,अारजाोशरीरको सािततही ह,उतसोाोषहाो िाह।शरीरको दमतहजञातअार रागि।जञातअार रागिहाोताोशरीरकामलसोितकटर क िमोताशहाोजाताह।माततो हअपतोकाोशरीरतपअारइसशरीरकादमत हतततव जञात अार रागि।साोजाोशरीरकायिामाोही हउसोजञातसोअररचहाोती ह।जञातकीउपोकषाकरता,जञातमो बराहटर हाोतािहताोवचनाकितकहीबातह।अत:जाोशरीरको साित ह;खाता-पीता अारकतलपतसथखको साित,पचोतनतदरिको क षि मतकाक षिउतमोउसकीवचनीितउतपनन हाोतीह।
मम का य िामा ोह–जसोि ा भाबातसोअपिररचतपरषल ड ोकीषधटियकाोअिोमोल ाताहवोसोहीि ा भाममभासोअपिररचतपरष,यिामाोहीजी इसअातमाकीसारीककरिा ाोकाोशरीरमोल ाताह।काो स ासाोसाइटर मोिाककसीअनतिअ सरमोजबककसीकाोददलासादोताहाोतीहताोअपतीछावातीठाोककरकहताहककजबतकमहतथमहोकिा कफकरह। बराअाो तही,िहमअािा। िहककसकाोमबाोलताहआअातमािददकछावक चारो ाताोअातमाको रलिोक चारो ा।अपती-अपतीकबरादरीमोरहतास ी पसदकरतोह,पकषी-पकषी अपती कबरादरीको पसकषिाोमोबठो ो।अातमाकाजाोकछावरचततहाो ा हअातमाको बारोमोहाो ासाो ी हा िहपरअातमा हअारमउसकाक चारकत वोसातहीह,ककनततथअातमस तप मोवोसाक चाररखो ािजससोस अारपरकाकाो लकषितहाो।िहअजञातीजी छावातीठाोककरममिजसोकहता ह हकहता हइसषिमातशरीरकाोलकषिमोलोकरअार,िजसदसराोकाोबचातोका ा करताह हदसरा ीशरीरतपहीइसको लकषिमोहकिाोककशरीरकाअारजी काइसतोकछावअनततरतहीसमझा। जञात जञोि म ोरमशरर का अक ोक– िा!परको अाकषभारमोकामताोचककजी काकबलकलबतो ातहीअारजञोिमोहउसका रा ,ताोजञोिसाोजञात,दाोताो म ोरमलाकरिहकरताहकामककनततथजञातकीषधटियकाोताोकबलकलछावाोड दोता हिहअजञातीजी अारजञोिकीषधटियहीवचनमखरखताह।माोहीपरषककसी बाहय सतथकाोजातरहाहताो उसमोकिाको लबाहय सतथकीहीकलाहआिहजञातिददबाहयजञोिकाोक षि तकरोताो किा िहजातत हाोजाि ा।िहमाोहीकाजाोजाततबत रहाह हजञातबतरहाह, हजञातअारजञोिकारमशररतपहाोरहाह,किाोककउसउपिाो मोताोजञोिबसाहअारजातरहाहिहउपिाो ही।परयिामाोही परष उसजाततको समबनतिमोसाझोदारी तक ीतहीमातसकताककइससोमझजञातका ीजञात ह,अारिोजञोिक षि हकिाोकक को लजञोिकाोवचनमखतादीहइसतो। रमशरर पर हसती का ष टर ानतत – िहयिामाोही परष वकहसतीकीतरहक ोक तहीकरपाता ।जसोहा ीको अा ोहलथ ाअार ास दाोताो रखदाोताोउसकी वोसी तियोतहाो ीककइससमि ाोड ाहलथ ाकाहीस ादलोलो, ासछावाोड दो। ह हलथ ाअार ास दाोताोकाोवकसा लपोटर करखाजाताह।जसो ह
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-91
www.sahjanandvarnishastra.org - 65 - www.jainkosh.org
कछाव ीक ोकतहीकरसकताहिाोहीिहमोवचनारीजञातअारजञोिमोक ोकतहीकरपाताह,रमशशरत स ाद रलिाकरताह।िाोअातमाअारशरीरको ोदकाोठयक-ठयकतसमझतो ालामाोहीवचनारीइसवचनकाररममकाशशकारहाोरहाह।
रममका क कटर सकटर –इसजी पररममकाक कटर सकटर ह।अापको रलवजसोहमहतसोहीअापको रमोबसोआवलाो ह।कछाव ी ताोअनततरतही ह।हमअापसो उततोहीर नतत हिजततो र नततअापको रको लाो ह।स तपकाककलासबकाषी बताआअाह।ककसीको स तपमोककसीअनतिकावचन ोश तहीह।माोहकर-करको माोहीजतवचनातकिाकरलोतोहआकछावक ररकरको ताोबता ाो।उसकटर थमबसोासथखपालोतोह,किाशातनततसताोष अ ाजञातपालोतोहआकिापातोहसाोक ररकरको ताोददखा ाोआअरो!जबिहमाोहीकटर थमबसोमाोहकरसकताहआअातमाकाोक षिबताकरअपतोअापकीषधटियरमममोपाड करमाोहतपपिररामाोसोर ाकरताह। हकटर थतमबिाोसोमाोहतहीकरताह। हताोअपतोअापमोहीकलपताबताकर त ताहटर करको वकमाोहकार -र ीलाबतातोजाता ह,दसराोपरकिाकरसकता हआजबिहदसराोमोमाोहकरहीतहीसकता ह,वचनोम हीतहीकरसकताहताोदसराोसोइसोरमलो ाहीकिाआ
वक की द सरो म ो ककरिा का अ ा – िा !क ा को काररिहअपतोकषोतरमोपड ा-पड ा दःखीहाोता ह।कटर थमबीजतअपतोकषोतरमोपड ो-पड ो दःखीहाोतो ह।जसोदाोपरष परसपरमोलड ोताोलड तो ालोवकदसरोकाकिा कब ाड करलोतोहआजसोकाो लड ा वोसीहाोती हकक ोअपतोही रको दर ाजोपरहीखड ो -खड ोकराोिकररहोहअारदाोताो हीअापसमोबआतजिादाबाताोसोलड रहोहपर ोलड हीतहीरहोह। ोअपतो दर ाजोपरखड ो-खड ोअपतोमोअपता यिािाम कररहोह,कसरतकररहोह।दाोताोहीइसमोवकदसरोकााकरहआकदारचत ोदाोताोपासमोअाकरर ड जािोताोर ड जातोपर ी ोवकदसरोमोकछावतहीकरतो,िहअनततरजञातीपरषहीपहचातसकताह।दोखतो ालोलाो ताोवचनाि:िहकहदो ोकक ाह !इसतोइसकाोपीटर ा ह;िहकसोकहतोककवकतोदसरोकाकछावतही ककिा।ककनततथ िा!अातमस तपिजतताहउततोकाोलकषिमोलोकरबता ाोताोसहीककिहअातमाअपतीइचछावा,अपताजञातअारअपतोवचनदोशकाकमपत इततीत बाताो को सस ािअारकछावकर ीरहाहकिाआ लो हीइततीतबाताोकाितरमोपाकरिहशरीरचलउठोअारइसको उसवचनकारकाचलतपाकरदसरोशरीरमोकछाववचन ा बतािोलोककतइसअातमातोताोिजसशरीरमोिहरकाआअाहउसशरीरमो ीकछावतही ककिा, दसरोकाताोकरो ाहीकिाआवोसाममभास तपजञातीपरषहीजातसकतो हअारस तपसोअतर जञजतताोिाोहीदोखाकरतोहककिहबाोला,िहचला,इसतोजाता,उसतोसमझा।जाोषिमातशरीरहउतशरीराोकाोहीलकषिमोलोकरवोसाबखातककिाकरताहमाोहीजी ।
अजञाती अा र जञाती को क रर की सनति – िहािहबतािा िाहककिहजी रममसोशरीर काोअातमामातता हअारउससोसमबनतिबी ाताहअारदःखीरहाकरताह।अबइसको क परीतिहबतािो ोकक
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-91
www.sahjanandvarnishastra.org - 66 - www.jainkosh.org
िजसो ोदक जञातहाोजाताह हजञातीपरषकिाककिाकरताहआ
लाोक-92 षटर ोदाो ि ा षधटियपङगाोरनतिो तिाोजिोत। त ा तिाोजिोददोहोषटर ातमा षतटर मातमत: ९२
जञाती को वक की ककरिा का अनत ि म ोअतारा ोप–िजसतो ोददोखाहवोसापरषसिाो ाल बातमो ीवककीपिररित दसरोमोतहील ताह।अिोपरषको किोपरबठकरउसोददशाबताताजािककअबअा ोचलाो,बािीअाोरमड ा ो,अबदाहहतीअाोरमड ा ो,इसतरह हअिापरषअचछावीतरहचलाजारहाह।इसवचनस मोिजसतो ोददोखाह हजातताहककल ड ोकाकामदोखताहअारअिोकाकामपराोसोचलताह,िहअिादोखकरतहीचलरहाह।वोसोहीिजतपरषाोतोअातमाअारशरीरका ोदजाताह ोपरषअातमाकीषधटियकाो,अातमाको जाततकाोशरीरमोतहील ातोह। िा!जसोककअजञातीजी ककसी ीपिाभाि ालोकाोितरखकर,पशथ–पकषी,मतिअाददककाोदोखकरिाोकहतोहककइसतोजाता, इसतोदोखा,वोसाजञातीजी क ासतहीकरतोह। ोजाततोहककजातत-दोखतहारताोइसमोअातमाहअारिोजड ,अचोततपाद रलकसकिह,िोजाततो-दोखतोतहीह। सिकतदशाम ो ीजञातीका क ोक –िहािहवचनस चलरहाहककसासािरकसमसतस ितिासिाो तपह।को लवकत मो,अको लोदरयिमोससारतहीबतता।िहषि ीतहीबतताहसाोवोसोसिाो ाल अ स ा मो ीसमझदारपरषरमममोतहीपड तो ह।अपतोकाो ी हावचनतिोकदरयिमोउत-उतको पिररमताो काोसमझता ह।जसोउसअिोअारल ड ोको वचनस मोअिोकाोषधटियहीतअारल ड ोकाोषधटिय ाला क ोकी परषजातताहइसीवचनकारइसअ स ामो ीिहजञातीपरषशरीरकाोचतनतिरहहतअारअातमाकाोचतनतिस तप समझता ह। हशरीरमोअातमाकीकलपता तहीकरताह।िहषटर ानततजञातीअारअजञातीको क ोककाोसमझातोको रलवकहा िाह। अनति-प को ष टर ा नत तकाअनतिक षि–इसषटर ानततकावचनिाो समिकत अारचािरतरकीसफलतावचनदशशभातकरतोको रलिो ीबतािा िाहराज ाितभाकअाददगरनत ाोमो।जसोअिोअारल ड ोिोदाोताोअल -अल रहोताोतअिाचलसकता हअारतल ड ाचलसकताह।िोदाोताोरमलजािताोकामबतजाता ह।जलतोआवज लमोअिाअारल ड ािोदाोताोफ स वअार ोजदो-जदोरहोताो ोदाोताोहीमरजािो ो।िदद ोरमतरताकरलो,प अिोको किोपरबठकरददशाबतािोअार हअिाचलता
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-92
www.sahjanandvarnishastra.org - 67 - www.jainkosh.org
जािताोदाोताो बचजातोहइसीतरहजञातअारचािरतर िोअल -अल पड ोरहो,काो परषजञात-जञातहीकहता रहो,चािरतर तपालोअारकाो परषमातर बाहयचािरतर हीपालता रहो,छ ाछत,तहाता -िाोता,दिा,सो ासबकछावतपसिािो ीकरतारहोककनततथ सतथस तपकाजञाततकरोताोइससोउतदाोताोकीससदधदधतहीह।जसोअिोअारल ड ोरमलजािताोससदधदधहाोतीहवोसोहीजञातअारचािरतरवकज हरमलजािोअ ाभातपरष जञाती बतोअारचािरतर ातबतोताोउसोमाोकषमा भामोसफलतारमलो ी।ककततासथनतदरषटर ानततहवकरतततरिकीवकताकाोबतातोको रलिो,ककनततथउसषटर ानततकािहावचनिाो तीसरोचा ोपरषाोकीषधटियबतातोको रलिोककिा िाह। अजञाती अा र जञातीकीम लसमझ–अपिररचतमखभाजतल ड ोकीषधटियकाोअिोमोजाोड दोतोहअारक ोकीजत ल ड ोकीषधटियकाोल ड ोमोहीसमझतोह,वोसोहीमाोहीजतअातमाकीकलाकाो,जञातदशभातकाोजाततो-दोखतो काोशरीरमोजाोड तो-कफरतो ह,अातमाकीताोउनतहोकछावखबरहीतही हकककाो क क कतचतनतितततव हककनततथजञातीजी स ीस ितिाोमोअातमाकीषधटियकाोअातमामोजाोड तोह,शरीरमोतहीजाोड तो ह।इसतरहिहातकरमाित कीअाररमाितरहहत स ितिाो कीबातकही िीहस ततर-स ततरतपअबिहबतलािो ो ककबहहरातमा परषकाोकातसीअ स ावताोरममतपल तीहअारजञातीपरषकाोकातसीस ितिारममतपल तीह।
लाोक-93 सथताोनतमोादय स क रममाोऽबतातमदशशभाता । क रममाोऽबकषीरदाोषसि स ाभा स ातमदशशभात: ९३
अतातमदशी भा अा र अा तमदशी भा रममपिरजञातकाक षि–जाोअातमदशीभातहीह,अतातमतततव मोहीिहमअातमा ह, वोसा ही िजनतहो पिरचिहउतको रलिोताोसाोतोआवअारपा लाोजसीअ स ाहीरममतपमालम पड ती ह,ककनततथजाोअातमदशीभा प रष ह,िजनतहाोतो अातमात कररलिाहवोसोजञाती परषाोकाोइसबहहरातमाको माोहसोध रोआव,दाोषाोसो रोआवजी कीसारीहीअ स ावरममतपमालमहाोतीह,अजञातीजतताोसाोतो आवकाो दोखकरिाोकहो ोककिहबोहाोशहिाककसीपा लददमा ालोकाोदोखकरिहकहो ोककिहबोहाोशह,ककनततथजञातीिहाज तोआवकाो ीिहकहो ाककिहबोहाोशह। रममपिरचि –लाो अपतोकतलपतस ा भाकीपितभाको रलिोककततोमािाचारकरतोह,ककततापा लपत,ककतताअनतिािकरतोह,ककतता िाोखादोतोह।क ास ातकरतोह,अारवोसाकरतोआव ोअपतोकाोबड ाचतथरसमझतो ह,मतो बड चतथरा कीजाो मतो इतता दसरोका लटर रलिा ।इसो हचतथरा समझता हअारवोसाजातताहककमझजसाहाोशशिार,सा िात,हाोश ालादसराकाो तहीह।हर
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-93
www.sahjanandvarnishastra.org - 68 - www.jainkosh.org
जञाती परष उसोबोहाोश दोखरहाह,िाोदोखरहाककइसमी परषकाोअपतोअापका कछावहाोश तहीह।इसबोहाोशी मोहीिहअपतीचतथरा खोलरहाह।मखभापरष ताोको लसाोतो आवमोहीबोहाोशीदोखतोहिाकछावददमा िजसोकहतोहकरो कहाो िापा लउसोबोहाोशकहतोहककनततथइसजञातीकाोताोससारकीस भाअ स ावहीबोहाोशतपददखतीह।यिामाोहीवचनारीबड ाशरमकररहाह,यिािामकररहाह,बड ताकतल ारहाह,कटर थतमबिाोको बीचमोअपती बड कीितभा तभा रहाहअारिाोकरको मातताहककमबड ाचतथरह।अरो!चतथरताो हहजाोअातमाकाोसमझतोकाकामकरलो। चतथरा म ो ठ ा – िा!इतबाहरीपदा ाोो काोअधिकजाोड रलिाताोइततोसोइसकाकातसापरापड ताहआजाोअिासकरताह हपरष लोहीिहसमझोककहमइततोला काकामकररहोहककनततथउससोजाोपापकाबिहाोताह,अशथ पिररामबतताहउसकाउदिअातोपर क िमो हखतरोमोपड ो ा, द ितभाकाोवचनात हाो ा ।दाोवचनकारको परषहाोतो ह–वकठ तो ालोअारवकठ ोजातो ालो ।तकसातमोकातरहाआजराइसकाितरभािकराो।ठ तो ालातकसातमोरहािाजाोठ ा िा हतकसातमोरहाआलाो ताो िाोकहो ोककजाोठ ा िा हतकसातमोरहा,इतताउसकापसाकमहाो िाअारिजसतोठ ाह हला मोरहा,ककनततथबातहकबलकलउलटर ।ठ तो ालातकसातमोहअारजाोठ ा िाह हतकसातमोतही ह।उसठ तो ालोतोठ करकातसाला पािाआउसोताो हला रमलता ही,अचछावोपिररामाो सोरहताताो हरमलता,ठ तोकाकामककिाताो ीरमला।जाोउसकीकलथषताव आइो ,जाोअाशिमोमरलतताआ ,पाप-बिआअा,क कारबी ाउसको कारर तभामातमो ीउसकीबदधदधकब ड जातोसोककसीवचनकारको तकसातमो हअा िाअारतअासकामातलाोितकटर क िमोतकसातमोताोबादमोतकसातअािोकबताबचतातहीह। पिरराम का प िरराम–काो परष तपापकररहाहाो,उसको ककवजातो ालोपापकािाोो काोकाो जाततही रहा हलोककतबादमो हिादरखताहककमतोइततासमिअपतोजी तकायि भाहीकबतािाअारइसकाररिहफल ाो तापड ा।बोकारतहीजाताहअचछावापिररामकरताअारबरापिररामकरता।चाहोफलदोरमोरमलोपरअचछावोअारबरोदाोताोपिररामाोकाफलअ िरमलताह।
दोर ह अनतिोर तही – वकपरषपतर रहहत ा ।लाो ाोतोउसोकछाव रमा ददिाककतथमककसीदसरोलड को कीअमकदो ी परबरलची ा दाोताोपतर हाोजा ो ा ।उसतोवोसाहीककिाअारप भाकत ागिकी बात हककउसको सतात ी आ ,ित ी बी ा,जमीदारी हाो िी,सबकछावहाो िा,लोककतकछावहीसमिबादकरमश: हसबकछावरमटर तोल ा।जमीदारी ीरमटर ,महल ीसबकबक िो,अारअार ीसबकछावकबक िा,सरी तक ी जर िी,अको लारह िा।उसका ददमा अबरमानततहाो िाताो हज ह-ज हरचललाता कफरो—दोरहअिोरतही ।लाो पा लसमझकरउपोकषा करजाि,ककनततथ वकजजतोिहसाोचा ककिहवकहीबात कहताहपा लताोतहीमालमहाोता।काो बातह।उसतोउसोकछावददतअपतो ररकखाअारिीरो-िीरोसोपछावा ताोउसतोसब ोानतत सथतािा ।जाोपापककिाउसको फलमोदोरताोहककनततथअिोरतहीहककउसकाफलवचनाततहाो।िाोहीजाताोककजाोलाो दसराोपरअनतिाि
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-93
www.sahjanandvarnishastra.org - 69 - www.jainkosh.org
करतोहफलमोउनतहो कलोश हीरमलता ह। ि!चतथरा पािीकाो कलापािीचलापािा, क ास ातककिाताोइतपिररामाोको फलमोचाहोदोरहाोजािपरअिोरतहीह। अजञात च ोटर ा का वचन तिि –काो परषअपिशको कामकरोककनततथकरो तही त,ताोकरतारहो तही तपरउसको वोसोकमाोो काउदिअ िअाि ा ककअपिशहाोताहीरहो ा।काो मतििशकाकामकरताह,करताह ह तहाोकर। लोही ह तही त िशकाकामकरो,तवचनकटर हाोतोदोअपतो र,ककनततथ वोसासमिअ िअाि ाककउसकािशवचनकटर हाो ा।ताोजञातीपरषकाोिोशरीरअ स ाव सबरममतपमालम हाोती ह।अारकीताो बात किा,जञाती परषिमभाको सबकामकररहाह,पजामोखड ाआअापजाकररहाह,अबजापमोबठा ह,सामायिककररहाह;सबकछावकरताहपररचोमोिहबातबसीआ हककिहसबहमअजञातमोकररहोह।िोमोरीसारीककरिावअजञातमिककरिाव ह।उसोसमिकत ज ाहताोसमिकत ज तोपरहीताो िाोसाोच रहाह हककिो ककरिाव किाजञाततततव कीककरिाव हआिोकरतीपड ती ह।क षिकषािाो काउपदर ह,कलपता ाोकाितर-ततरल तोकाउपदर ह,उतसोकछावितकासपातोको रलविोसबककरिावकीताोजारहीह,परिोअजञातचोटर ावहाोरहीह। जञातच ोटर ा – िा!जञात रीचोटर ाव ताो ोहजाोसबजञाितिाोको हाोती हाोअारजञाितिाो म ोजाोस ाोभातकटर जञातीहससदध ात,अरहतदो उतकी ीजाोचोटर ावहाोतीहाो ोहजञातमिचोटर ाव।िोसबउनतमोचोटर ाव ह,कषािाोकी िजतती ीककरिाव ह ोसबउनतमाद ह।िाोजञातीकाोसारीअ स ावरममतपहीददखरहीह,त ीताोिमभाकािभाकरतोआव ीजञातीकरताोरहाहहा परसोिोिमभाक षिकककरिाव,ककनततथरचोहउसकावकशथदधजञातवचनकाशमातरह,मइतककरिा ाो ालातहीह।उसोिोसारीस ितिारममतप ददखती ह।अापसथतरहोहिह ी किा उनतमोचोटर ा तहीहआिहपा लाोकीचोटर ाह।हमबाोल रहो हिह ी उनतमोचोटर ा ह।किा िहसथततोरहताअातमाकािमभाहआअातमाकािमभाशथदधजञातकाअत करतोरहताह।जहाकाो क कलपतही, ोदतही हजञातवचनकाशहीअातमाकािमभाह।किा इससथततोमोजञातकाअत हाोरहाहआ लोहीकछाविहमतमोितक भाकलपतततव कीअाोरझाकरहाहाो,परअत ताोतही ह।वोसा हीबाोलतोमोपद रभासहहत बाोलोजातोमोकिाजञातकाअत हआ लोहीबाोलतोसमििहमतउसितक भाकलप जञाततततव कीअाोरझाकरहाहाो,परजञातकाअत ताोतहीह।जहाजञातकाअत तहीह ोसमसतककरिावउनतमोचोटर ावकही िीह।
मा ोही की ातकता –माोहको लदशभातका ातक हीतहीहाोता ह,चािरतरका ी ातकहाोताहअ ाभात दशभातकाो ी ातता ह।अारचािरतरकाो ी ातता हजबतकदशभातअारचािरतरकाक ात हतबतकिहजी ितदाोभाष तही ह।अपतोकाोसदावोसामाततोताोरहताचाहहिोककम रमोरहताहताोदकातकरताह;िा र ालाोसोबड नतिाितीितसोबाोलता हताोसमाजमोबड सथनतदरचालचलतसोरहताहताो,अारकीताोकहाती हीकिाकहो,हमअपतो रलिोकािकलोश,पजत,सामायिक, रकत,सो ा-सथशरषा
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-93
www.sahjanandvarnishastra.org - 70 - www.jainkosh.org
िजतती ीतत,मत, चतकीचोटर ावकरतो ह ोसबहमारीउनतमोचोटर ावह,ि ा भाकामतहीह,लोककतबड ोअि ा भाजञातसोबचतोको रलवकमअि ा भाकाम ककिाजािताो ीलाो लासमझतोह।
अानततिरकररच –जसोककसीअपरािमोककसीयिापारीकाोवकहजाररपिादडककिा िाहाोताोयिापारी िहकाोशशश करताहककमोरादणडकमहाोजाि,अारककनतहीकाोशशशको बादहजारकीज हपर५०ही रपिादडरह िाताो हकछावचतमातता ह,खथशहाोताह,परउसकाो ीतरसोपछावाोा ह५०रपिो ीदोतोकीररचरखताहआअरो! ह५०रपिो ीतहीदोताचाहता,ककनततथउसहजारको तकसातसोबचा ह,उसको मकाबलोमोइसोअचछावामातताह।इसीतरहअवरतअाददकअशथ ा ाोकीअपोकषा वरतअाददकशथ ा ाोकाो लामातता हपर सतथत: इतदाोताो ा ाो म ोिहजञातीपरषररचतहीरखताह। हताोशथदधजञातको अत मोहीवचनसनततरहाकरताह। अातमदशश भािा ो को रमानतत दशाअा ो का अ ा –जाोअातमदशीभापरषहउतकाोसाो आ अ ापा लाोजसीअ स ाव ीरममतप तहीहाोती ह,िातोअातमदशीभापरषवोसोअातमजञातकाअिासीहककउसकारचोअातमरससो ी ा रहताहअार हअपतीस तपवचनतीितसोक ीचिततहीहाोताह।कदारचतइतनतदरिकीशशर लता अाजाििाराो अाददकी जहसोक ीमछावाभाअाजािताो ीउसकाअातमससकारतहीछटर ताह।जसोमररको समिमोिददबाोल कजाििाबोहाोशी हाोजािताो हामररकब ड जाताहकिाआमररकाकब ड ताससकारसोसमबिरखताह।िददकाो जञातीपरषह,तततव जञातकाषी तरअिासीह,िजसतोअातमस तप काबार-बार अ लाोकत ककिाह,जञातअार रागििजसका वचनबलहउसपरषको क ी राो मोबोहाोशी हाोजािताोअनततरमोजञातिारा हीचलतीह।बोहाोशी हाो िीताोलाो ाोकाोअब ददखतातहीहककिहकािभाकररहाह,तहा चलाताह,तअाखचलाता,तबाोलताह,तइशाराकरसकता ह,िाोहीपड ा आअासाो आिीजसीहालतमोह।उससमि ीतरमोमतकािभाकररहाह।
सथ त अ स ा म ोमता ो तियो –जसोसाोती आिीहालतमोजबस त तअारहाहाोउससमिकिामतकछावकाम तहीकरताआमत ीकाम तकरोताोपजासोकबी िाताोसाोताआअािोतप,वरत,सिमपालतोहउससोकबी िासाोता आअा,ितदरालोताआअा।लाो ताोसाोचो ोककखबसाोिो,पड ोरहोताोउससोकमभातहीबिो ो,लोककतवोसातही ह,साोती आिीअ स ा मोजा ती आिीअ स ासो ीअधिककमभाबितो ह। हा ीमत ीतरकािभाकरता ह।उससाोिोआवपरषकाोवोसातहीमालमपड ताककमकछावसाोचरहाहिाकछावकररहाह।लाो जा तोपरइतताताोकहदोतोहककहमअाजबड ोमाजमोसाोिो।अरो!बड ोमाजमोसाोतोकाअत उसकाोवचनितसोको णडरहाअािाह। ब ोहा ोशी म ोअनतत: स सकार –ताोजसोसाोिीआिीहालतमोअपतोअापकाो ीअपतीखबरतहीहताो ी ततपसोमतकािभाकररहाह।िाोहीराो की जहसोबोहाोशीहाोजािताो ीपरषकाजञातअतर मोकामकररहाह,उसकाअातमात तपससकारतहीछटर ता।जञातीबोहाोश ीहाोजािताोमररतहीकब ड ताअारअजञातीपरषहाोशमो ीमररकरो;जसोटर .बी.को मरीजबोहाोशहाोकरतही
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-93
www.sahjanandvarnishastra.org - 71 - www.jainkosh.org
मरतोह, ोबाोलतो-बाोलतो मरतोह।जसोउतको बाोलमोजिाोही ाोड मदीअािीबसउसको बादबाोलताबदआअाककवचनारात हाो िा। वोसो ीमररआअाकरतोहताोिाोमरतोसोकहीअजञातीकाोला तही हाो िा,अारबोहाोश हाोजातो पर ीजञाती परषकाकहीतकसात तहीहाो िा।िोताोशरीरको िमभाह।हाोश रहोशरीरको ताोकिा, बोहाोश रहोताो किा आजसाजञातससकार िाअजञातससकार हाो ाउसको अतसारउसोला अला हाो ा। ब ोहा ोशी की कलपता का य ि भा ि –बआतसोलाो ताोदसराोकामररदोखकरिजसमररमोवचनाि:मरतोसोपहहलोबोहाोशीहाोहीजातीहकाो हीकबरलाहाोशमोबाोलताआअामरताह।ककसीकाो टर ा रपहहलोककसीकाो२ टर ापहहलोबोहाोशी हाोती हउसकाोदोखकरदोखतो ालो बराजातोह,हाि!वोसीहीहमपरबीतो ी। ोबड ोरचिततहाोजातोह।मररकब ड जाि ा।अरो!मररकब ड ताहअजञातसोअारसथिरताहजञातसो।िजसतोअपतोजी त रजञातकीसािताकीहाो हपरषबोहाोशहाोकर ीअतर मोजञातससकारबतावरहताह।
अजञाती का हा ोश ी ब ोहा ोशी – िा!जाोअातमदशीभा प रषहउतकाोसाो आ अ स ा मो ीरममतपतहीहअारउतकाो ब ोहाोशी कीअ स ारममतपतहीह,ककनततथजाोअजञातीजी ह,बहहरातमाहउतकाोसाो आ अ स ा ताोरममतप हही;बोहाोश, उनतमो दशा ीरममतप हककनततथज तीआ हालतमो ीजाोकछाविहकरताह हसबरममतप ह। त ाजाोबालपत, ज ाती अाददकिजतती ीअ स ावतपिहअपतोकाोअत ताह हसबरममतपह।काो वोसासाोचरहाहाोककमइततो काितीह,इततोमकातह,वोसालोतो-दोतह,दोखाठयकहहसाबहककतही, लतीितकालदी,िहराोकड तहीरमल ,इसमो २पसोकाफकभा ह,अचछावाकफरदोखडालो ो।हा,आ तबड चतथरा ,आअातबड ाहाोशककअचछावाहहसाबकररलिा,अचछावीयि स ाबतालाो।अरो!तहीअजञातदशामोिोसब,िजनतहोिहहाोशकहताह, हसबरममह।वकपरमा भास तपअातमतततव को दशभातमोरममतहीह।उसको रलिोसारीअ स ाअाोमोकाो रममतहीहाोताह।अबजञातषधटियहीतशासर ोददिाोकीबातदोतखिो।लाोकमोकछावलाो वोसा क ोक ककिाकरतो हककिजसतोअधिकपी रलिा हजञातीपरषह;िजसकाोबआतसी ाषाव िादह,जाोतीित का,िमभाशासतरकाबड ायिािातदोताह, हजञातीपरषह, हताोमकतहाोजाि ावोसीलाो ाोकीिारराबती रहतीह।उसको समबनतिमोसमािातदोतोआवपजिपादअाचािभाकहतोह–
लाोक-94 क ददताशोषशासराोऽबकप तजागरदकपमचितो। दोहातमषधटियजञाभातातमा सथताोनतमोाोऽबकप मचितो ९४
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-94
www.sahjanandvarnishastra.org - 72 - www.jainkosh.org
अजञाती का जा रर ी अशर ोिसकर – िजसतोसबशासराो का ोजातरलिाहाोवोसा ीपरषिददशरीरमोअातमबदधदधरखतो ाला ह,इसशरीरकाोलकषिमोरखकरककिहहीमहवोसािजसकाक ासबताहाो हअाखाोसोजा ता आअा ी हाोअारलाोक-यि स ा मोबड सा िाती बतािोरखताहाोअ ाकछाविमभाको ताम परयि हार ीिारमभाक करताहाो,ककनततथ िजसकीमलमोही लह,अ ाभातिजसतो शरीरकाोहीअातमामाताह हजा ताआअा ीमकततहीहाोता।
ा हीत चता ोसोअला –काो पी -रलखी ोिाहाोअार हयिािातदोसदाचारका,शीलका,बरहमचिभाकाताोकिादोतहीसकतीह,ककनततथअतर मोताोउसको कछावअसरहतही।काो यिसतीपरष, सरी ामी परषबरहमचिभाकायिाखिात दोताो किा बही िा यिािात दोतहीसकताहआदोसकताहककनततथअतर मोउसको कछावउतरातही;ताोलाोकजञात ाषाजञातिोसबअलपचीजो हअारअनततरमोक ास हाोताअातमहहतकीरलसा हाोतािहअल बातह।अजञातीपरष हीकहलाताह,िजसकाोशथदधअातमीिअातनतदकाअत तहीहाोताह।िजसकाोपर-पदा ाोो सोउदासीततातहीअािीह,जाोितजकाोितज,परकाोपरतहीजातसकताहवोसाअजञातीपरषलाोक ाषाको तामसोजञाती ीहाोजािताो ी हमाोकषकामा भातहीपासकताह। अनततरातमा का स र ा – िा!जञाती परष िजसतोअातमस तप काोदोहसोनतिाराअत कररलिाहवोसाअनततरातमा परषसाोिा आअा ीहाो ताो ीइसको ४१वचनकितिाोकास रबतारहताह।चा ो रस ात ालो जी ी४१वचनकितिाोकास रककिोआवह।वरत तहाोसाोिाहाो,ककनतही ाो ाोमो ील रहाहाो ताो ीसमिगषधटियपरष४१वचनकितिाो कास रबतावरहताह।ताोउत४१सोताोछटर ाआअाहीहता,िजतकाबितहीहाोरहाह।ताोजञातीपरषसाोिाआअा ीमकतह,ककनततथस भाशासराोकाो ीकाो जातलोअारहरकाममोबड ाजा तकरहो,सा िात रहो,लाोकयि हारकीककरिा ाोमोअ सरपरकिाकरताचाहहव इसमो ीबड ाचतथररहोताो ी िजसो ोदक जञात तहीह,िजसकाो दोहसोर नततअातमाकाोपरखतोकीररचतहीहउसोमरकतवचनाततहीहाोसकतीह। िा!छटर तािजसकाोहउसको वचनितिहक ासहीतहाोककिहछटर ोआवस ा ालाहताोछटर तोकामा भाकसोवचनापतकरसकताह। ता ोता रटर त –जाोपिाभािबदधदध ालो जी ह,दोहमोअातमाकाक ास करतो ालोहउतकाशासरजञातताोतोकीरटर तकीतरहह।जसोकपजड ोमोपलाआअाताोताउसोजाोससखा ाो हीरटर तारहताह।ताोतोकाोससखादाोककअिताोतो!तरलतीपरतहीबठता,तरलतीपरबठ ीजाताताोदातोच तोको रलवतझथकता, दातोच तोकाोझथक ीजाता ताोउलटर तजाता, उलटर ीजाता ताोछावाोड करउड जाता।इतताससखाददिा।हताोिहजरालमबा ाकि,म रइतता ीसीखसकताह।सीख िा। हताोताउततोशबदबाोललोताह।सीख िाहता,साोददत रमोदसबीस बारबाोलता ह।अबबड ािाराहाो िा हताोता ।मारलककाोबड ाक ासहाो िा।जबक ासहाोजाताहताोकपजड ोकादर ाजाबदककिा तककिा, जिादाधिात तहीरखाजाता ।ताोवकबारकपजड ोकादर ाजाखाोलकरचला िा,
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-94
www.sahjanandvarnishastra.org - 73 - www.jainkosh.org
माकापाकरताोताउड िा,अारउड कर ह हीपआचाजहापरतरलतीलटर करही ी। करततकाफल –दोखाो िा,ताोताउसतरलतीपरबठ िाअार हीपाठरटर रहाह–वोताोतो!तरलती परतहीबठता, बठ ीजाता ताो दातोतच ता,दातोच ताताोउलटर तजाता,उलटर ीजाताताोछावाोड करउड जाता ।इततापाठ हपी ता जारहाह।दातोकीअाोर हझथक िा,तरलतीपर ीअािालटर क िा।अबअािालटर कतोको बाद ताोतोकाोिहडरहकककहीछावाोड दोतोसोहमय रकरतमरजािोसाोउसोअपती उड तोकीकलापरक ास हीउससमितही रहताककइसोछावाोड दोताो उड कर ा सकतोह।लटर क िाअािा, पाठपड रहाहउतता हीअारडररहाह,शशकारीअािाअारउसतोताोतोकाोपकड रलिा। ा ीता सत त – िा,ताोता रटर तक दया सोकही क पदाछटर तहीसकती ह।हमारीिहपजा,क तती,पाठअाददताोता रटर तसोहाो वह।क तती शथतसोपी तोह,पता हीतहीपड ता कककबकिा पड ाअारककतती दोरमोखतम हाो िा।क ी ा ील ालो,परिजसको िमभाकीररचतहीहअारइभामातदारीको सा वचन रकत मोतहीअािा ह,लाोकरीितसोअ ा रकीखथशशिाल को रलिोअािाह,उसकी हवचन रकतताोतहीकहलाती।अरो!उससोताोअचछावाहककतथमबाोल-चालमो ातको र ा ाो।ककसीको बताव आव जतकासहारालोकरजराअपती बाोलचाल मोबाोललाो। ाततथमअतनततजञातीहाो,ितदाोभाष हाो,इसशरीरकीअाफतसो ीछटर वहाो,हमकसीअाफतमोपड ो ह।हमपरमाोहल ाहतथमहारोमाोह तहीह,जाोमतअावसाोअपतीबाोलचाल ातसोबाोललाो।वोसाबाोलतोमोतथमहाराददलमदददो ा।जाोमतमोहाो ासाोकहाो ो। हहाददभाकसतथितह।जाोपदयमिक ततीहपजाह,जसीराोज-राोजकहतोरहो सोहीअाज ी रटर आिीकहतोजातोह,माोहमोरचो रहताहसाोकिाकहा,पता ी तहीपड ता ।इसको माितो िहतहीहककउतसतथितिाोकाो तपी ो, तपी ो ता ोकरोकिाआउतकाोपी कर ीककसीददतमतल ताहपरइतरचताअाोको पी तोमोअाि टर ासमिल ातोहाोताोवकरमतटर ीअपती बाोलचालमो ातसोबाोललाो।िहकामराोज-राोजकारखलाोताोउसकीअपोकषाइसकावचन ा क शोषबतो ा। ा ासीकीक शद तियो–जसोताोतोतोरटर ककिा,पर ा ासतातहीआ ।मकिाकहरहाह,इसका किा मतलब ह िह उस ताोतो काो जसो तही मालमह वोसो हीशासतर-जञातकरलोतो पर ी ा ासतािददतहीअातीहताोउससोअातमहहतकीसाितातहीहाोतीह।अाजअापतोकाो तिाताकर रखाहाो, उससोकह ददिा कक हाजाता हिाोकहकरअा ाो ।अबउसोकछावपतातहीह टर ता ाो काकककिामामला ह,इससोमारलककाकिासमबनतिह,उसोताोिजततीबातकहदीउततीहीबातपकड ल अारउससोकहतोको रलवपआच िा।उसो ा ासतातहीहककमामलाकिाहअारवकपराताकाो ताकरहाोउसो ा ासताह,जरा -साइशाराकरददिाकक हाचलोजा ाो,िहबातकहअा ाो ।लाो, ाोड ोसोही हसारी बातसमझ िा।अबकाो वचनत ीकरो ाताो हउोरदोकरको अाि ा। ा ासता अारऊपरीजञातइतदाोताोमोबड ाअनततरहाोता ह।ताो उसताोतोकाो हसब
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-94
www.sahjanandvarnishastra.org - 74 - www.jainkosh.org
रटर तोआव ी ा ासतातहीह।वोसोहीिजसशासरजञातीक ाातपदडतकाो ा ासतातहीह हबाोलकर ीअातमहहतकासािततहीकरसकता। ा रहहत की क परीत तियो – िा !अकषरक जञाोका ा ासता ताोरहाो,वोसाशासतरजञातीपरषबाोलतोको बादजबरमतराोमोबठाहताोअपतोमहसोखथलासाकहताहकक हताोशासरकीबात ी, हाताोयिािात मोिाोकहता पड ता ह।राितरको समिउतकायिािातरखदीिजवककराितर- ाोजत-तिा परबाोलता ह,राितर- ाोजत-तिा परखबबही िा बाोल दो ो।इससोस ासथिका तकसात ह,िमभाकातकसातह,परोशाती ह,सबबाोलदो ो।शासर समातआअाकक ाोड हीदोरमोपोड ालोअाइव,दिलोअाइव।अरोअबकिाहाो िा।अरो! हताोवकजञात ा,उसकीकलाददखादीहककलाो सथतकरदहलजािोककराितर ाोजतबरीचीजह।
ा रहहत की क परीत तियो पर वक ष टर ानतत –इसपरवकक ातक ी वचनससदधह–कहतोहता कक ा जीको टर ा।वक ा जी ोवकददतउतकाशासर-यिािात आअा।ताोयिािातमो टर ाअ कषिहइसक षि परबाोला ।किादाोषहआइसमोवोसीपतभाहाोतीहककदाो-दाोअ लकीछावोद ीकरदाोताो ीकीड ाककसीज हछपारहसकताह। टर ोमोसबसोबड ावोबिहह,अार ीदाोषबतािा,अारकहाककइसोतखाताचाहहव।इस टर ोकाताोिजनतद ी रको रलवतिा करताचाहहिो।उस ा साहबकाोउत ा साहबकीसरी ीसथतरही ी।साोउसतोसाोचा ककजलदी रपआचो,उत टर ाोकाोफो कदोतही ता ो ा जीअािो ोताोताराज हाो ोकिाोककइनतहाोतोअाज टर ातिा कीबातकहीह। हझटर रपआचीअारउत टर ाोकाोउठाकरताल मोडालददिा । ा जीअािोताोसरीतोसबखाताताोपराोसा, पर टर ा तपराोसा ।ताो ा जीकहतोहककअाज टर ातहीबतािाहकिाआसरीबाोल कक टर ा बतािा ताो ापरअापका उपदोश सथताताो िहाअाकर टर ाोकाोउसताल मोफो कददिा।ताो ा जीबाोलोअरो! हताोदसराोको रलवबाोला ा,अपतोरलव ाोड ोहीबाोला ा,जाऊपर-ऊपरको टर ोउठाला।ताोशासरजञात सोकमभामरकत तही हा ोतीह। ा ासताहाोताोमरकतहाोतीह।िाोिहअजञातीपरष बड ो-बड ो शासराो काजञातरखताहाो,बड ासा िात रहताहाोलोककततततव ासता तही हा ोतोसोकमाोो सो हमकततहीहाोताह।
लाोक-95 ितर ाहहतिी: पस:शरदधाततर जाितो। ितर जाितोशरदधारचोततर ल ितो ९५
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-95
www.sahjanandvarnishastra.org - 75 - www.jainkosh.org
रचो की ल तता कास ात–िजसककसी ीक षिमोपरषकीबदधदधल जातीहउसहीक षिमोउसकाोशरदधाआअाकरतीहअारिजसहीक षिमोउसोशरदधाहाो,ररचहाोउसहीक षिमोमतल तहाोजाताह।िजसककसीकाोिहअा िकहाोककमोरामतअातमस तपको धिातमोल तहाोताोउसोअा िक हककपहहलोअातमस तप मोउपादोिताको तपमोशरदधातहाो।इसअातमस तपमोउपादोिताको तपमोशरदधातहाो,इसको रलवअा िकहककउसअातमस तपकीअाोरहीअपतीबदधदधल ातोह,िजसअाोरबदधदधल ातोरहो ोउसअाोरहीशरदधाबतो ीउसमोहीरचोल तहाो ा। जञातीकी रचो तियो –जञातीपरषअपतोजी त रइसजञातसाितामोहीउपिाो ल ािोरहताहताोउसकारचोउसअाोरहील तहाोताहउसजञातीपरषको ितदरा ीअािोताोितदरामो ीपहहलोिजसअाोरउसकारचोल ाहउसकी हबातस तमो ददखतीह।साोतीआ अ स ामो ी हकामकरो ा;जसोकामकाइसमतसोपहहलोससकारबतािा ा।वोसोहीकदारचत काो बोहाोशीहाोजािउसमोबड बड ातो ल तोह,बक ादकरतोह,ताो िजसअाोरपहहलोरचोल ाआअाहाो ा बक ादमो ी हीबात ितकलो ी ।क ीकाो क ाातपरष पा लबतजािताो हपा लपत मो ीक दया ाल बातबकतारहो ा।िहारचोकील तताकीउपपतियोबतािीहककरचोकसोकहाल तहाोताह।इसलाोकसोहमोिहशशकषालोती हककहमपरमा भातततव कीअारअपतीबदधदधल ािाकरो।जञातकरोताो सतथस तपकी,चचाभाकरोताो सतथस तपकी,ररचबतावताो सतथस तपकीअ ाभातस ििहअातमासहजिजसतपकाहउसहीमोषधटियदो।वोसाअिासबतारहो ाताोउसकीहीररचबी तीजाि ी,उसकीहीशरदधाहाोतीजाि ीअारकफर हरचो हाहील तरहाकरो ा।
रचो तल ात ो का ितत –जहारचोअपता तल ाताहाोउसका ी िहहीउपािहककउसजाितकीशरदधातबतसको इसकाउपाि हककउसकतततव को ही तजािो, हा ब दधदधतल ािो।िददक षिाोमोअपतामततहील ाता हताोिहशरदधाहाोताअा िक हककिोक षि दःखदािीह,असारह,क ताशीकह,इतसोकाो ला तहीह,इतसोको लजी कीबरबादीह।ताोउसकीअसारताक षिकशरदधाहाोतीचाहहव । ाो ाोकीअसारताकीशरदधा तबहाोसकती हजबि ा भाजञात मोहमअपता रचोल ािो।िजसक षिमोककसीमतिकीबदधदधल जातीहअ ाभातजहाखबसा िातीसोबदधदधवचन तभातीहउसीमोअासरकतबी ती जाती ह।ककसी ीअनतियिरकतमोसतोह रीबातछावोड ता,िह क िकालमोबड ोसकटर कीबात बतजाती हकिाोकक सतोह री बातकाउोर ी सतोहमोरमलाताोअबरचो हाहील तोल ा।जबरचो हाल िाताोशरदधा ीउसीकीआ अारिजसमोशरदधाहाो हा हीरचोल त हाोजाताह। जञाती को सथष िपत म ो ी म ा ोकषमा भा – इसमोप भाको लाोकमोिहबतािा िा ाकक जञाती परषसाोिाआअा ीस र ाल वचनकितिाोसोिकतहअ ा क रममको सािताोसोमकतह।जञातीपरषक ीराो शबोहाोश ी हाोजािो ाताोउसबोहाोशी कीहालतमो ी हकमाोो सोमकतहाोताह।वोसाकिाोहाोताहआउसको समािात मोिहलाोककहाजारहाह।चककउसतोअपतोजी त रतततव जञातमोहीबदधदधल ा अार
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-95
www.sahjanandvarnishastra.org - 76 - www.jainkosh.org
इसहीकाररउसोतततव क षिक शरदधाआ ,अातमस तप क षिकशरदधा आ अतव रचो हाहीबता रहता ा ताोअबसाो आ हालतमो ी ही रचोरहताह।िजसतोककततीहीबारअातमाकाअत ककिाहाोताोसाो आ हालतमो ी,स तजसीस ितमो ी,सहीअातमात कीबातकीजातीह।जाोबातज तमोकीजासकती ह ोसबबातो स त मो ीकीजासकती ह।फकभा इतताहककस तमोको ल ा ही ा ह,बाहरीकामतहीह,लोककतअातमात जसीचीजताोज तोमो ीबाहरकाकामतहीहाोतबजाोसाोिोमोअातनतदपािाअारजाोज तोमोअातनतदपािा, हवकसमातआअा।
हहतकारी अजभात –जञातकाअजभातबआत बड ाकाम ह,िहज ोमो ीअातनतद दो,साोिोमो ीअातनतद दो।अारिहक षिसािताो को सचिकाकाम ताोकलोशकारी ह।क षिाोको साितजाोड तोकीअ ा ितसचिकीजाोइचछावाहाोतीहउससोपहहलो ीइसमोअाकलतामची ी।जबितसचिकररहाहतब ीअाकलतामचरहीह,ितअा िाताोउसकीरकषाकरतोकीअाकलतामचरहीह,अारकदारचत िततटर हाोजािताोउसको क ताशपर ीअाकलतामचती हअार हपरषसाो ीजािताोस त ीवोसाबराअाताहककइसोअाकलतामचतीह। स त का तात –वकदोहाती यिापारी ककसीसमिसाोिा आअा ा।उसोस त अािाककमवककसबोको बाजारमोपआच िा,दोखाककवकरपिोकीमत- रज ारकबकरहीहअारउसको ा मो२ककीमत- र ज ारकबकती ी।साोचा कक१र.कीमत रज ारखरीदलोसाो ा मोलोजाकरबोचदोतोपर1र. ी रमलजाि ाअार२०सोरज ारखातोकाोहाोजाि ी।साोस त मोउसतो१मतज ारखरीदल ।अबवकमतज ारका बाोझ हअपतो ससरपरलादकरचला ।स तकीबातकहीजारहीह।स त मोहीचलतोचलतोउसकी दभातद:खतोल िी,अबबड ाकटर हाोरहाहसाोउसतोअािीज ारितकालकरफो कदीपरजाोवकबारददभाहाोजाता ह हददभाकफर ाोड ा ीबाोझ हाोताो ीबी ताजाताह।अब ीउसकी दभातकाद:खताबदतआअा।िीरो-िीरोउसतोसारीज ारफो कदीकफर ी दभातकाद:खतातरमटर ा ।अबताो उसकीतीदखथल िी,तीदखथलतोपर ी दभातदःखरही ी,साोचाककअ ीकाो ज ारकादाताताोससरमोतहीअटर काह।ताोिजसकीजसीशरदधाहाोतीह साससकारबतताहअारउसससकारको माकफकरचोउसीज हल तरहताह।
स तकीकसा टर –स तवकबड मातदारकसाटर ह।कसाइसका ा बतरहाहरात-ददत,,उसकी परखस त करादोताह।स तखाोटर बातकादोखो,खाोटर ोअाचररकादोखोताोउसजाितकाउसकाससकारबता रहताह,इसकापिरचािक ह।काो स तवोसा ीअाजाताककिजसको माकफककछाव ा बतािा ा वोसा ी तक ददत हाोअारस तअाजाता।ताोसमतझिोउसजाितकी ीकाो ासताबती रहीह,किाोककससकार सोआवकबता सास तहीतअाि ा।इसजञातीपरषकाोअातमबाोिकाबड ाससकारहाोताह,इससोसाो आ अ स ामो ीिोसा िातह,हाोश ालाह। ब ोहा ोशी म ो हा ोश –जञातीसतबोहाोशकीअ स ामो ी हाोश ालाह,सा िातह।कसाअदततीकािभाहससकारकाककजञाती परष राो श बोहाोश पड ा हाोअ ाकरतोको समिउसकीसारीइतनतदरिाबोहाोशहाो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-95
www.sahjanandvarnishastra.org - 77 - www.jainkosh.org
िीहाो,शशर ल हाो िीहाो,उलटर सासल जारहीहाो,मरतोकासमिितकटर अारहाहाोताोलाो ाोकाोिाोददखरहाहककिहबड ा ब ोहाोश ह,क ददतसोइसोहाोश तही ह,लोककतजञातीकाससकारवोसाहाोता हककक ददतकीबोहाोशीमो ीउसको ितरनततरअतरङग मोजञातवचनकाशबतारहताह।िजसअाोरबदधदधल ीहाोउसअाोरहीवचनीितअारररचहाोतीह,जहाररचहाोतीहाो, साहीरचोबतारहताह।जञाती परषकारचोजञातकीअाोररहाअािोताोउसकी िहल ततासाो आ अारबोहाोशी जसीअ स ा मोक षिाो कीअाोरतहीअातोदोतीअारअातमस तप कीअाोरवचन तियो रहतीह।कदारचत हस त दोखो ाताोजञातको ,िमभाको , रकतको दोखो ाअारक ी बक ाद करतोजसीबोहाोशी हाोजािताोजञातकीहीबाताोकाबक ादितकालो ा। धिोि का ितरभाि अा र अमल– िा!अातमहहतको रलववचनिततप भाकिहकामकरोककजञातकाअजभातहाो,जञातकीअाोर बदधदधल ो,अचछावा पिरराम रहाकरो ।िहबातत ीबतसकतीहजबितकीअसारतासमझमोअािो। हस ा स ामोअा िकताको रलवकछावितकीअा िकताहाोतीह,परइतताअा िक तहीहककअपतोिमभाकाो लजािोअारित- को हीस तदोखो।उनतहोबड ािाोखाहाो ाजाोितकी ररचमोिमभाकाो लजािोअारितकीअाोरहील ोरहो।उतकी ताोद भाितहीहाो ी।उसकाो त तभामात मोचतहत क ि मोचतहाो ी ।अा िकहकछावसमा म हस ा स ा मो,ठयकह,जातरलिा।सहजिाो सोअा िकता कीपितभा वचनाि:मतिकाोहाोजाती हपरजी तइसरलवसमझोककहमोिमभाकरको ,जञातषधटियकरको अातमाकाबलबी ाताह,बाहरीकछावकामतहीकरताह। य ि हारक ोक – िा!िददजाती आ हालतमो ी ितकम हाोरहाहअ ातिा ककवजारहोहताोउसकाकिाखोदकरता,मरतोपरताोसबछटर हीजाि ा।मरतोपरसबचीजोछटर जािो ीउसकीअपोकषा ीकिाकछाव ाटर ाहिजद ीमोिददकछावितकमहाो िाताो।ितकाोताोिलकीतरहसमझता ।िोित- साोता-चादीअपतोसोितकलकरकाो मोरोअातमामोपिररिततहीलादोतो।रहीिहबातककउसको कबताकामताोतहीसरता।लाोकमोइजजत,वचनितठा,िशसबकछावितको हीकाररताोहाोतो ह।िददपणिाोदिसोअपतोअापसहजअािोताोअातोदाो,लोककतक कलपमचाकरशरमकरको कछावमािामिाोमोमािामिइजजतपा ताोवोसीइजजतकाकिाकरो,इजजतको करतो ालो ीमरो ो।अातखरिोमाोही-मरलत परष हीताोअपतोस ा भाको रलवइजजतकरतोकीबातकहाकरतोह।कछाव ी िहासारतततव तहीह।ज तमोिददकछावताम ी हाो िाताोमरतोको बाद िहाकाताम किाकामदो ाआिजस मो िा, हाजाोसमा मआअा,जाोसाितरमलोउसको अतसारउसकाबताभा चलो ािाप भा को लाो ाोको र ातकाकछावअसरउसपरअाि ाआअारकफरिजतता इसमािामिज तकीअाोरअपतीइचछावाबी ािो ाउससोअपताबड पतअपतीइजजतचाहो ावोसीक ा पिररितकरतोकाफलताोततकालउतताहीबड अाकलताहीह।
जञात की डा ोर – िा!असारहिोसबमािामिसमा म।कहारचोल ाता।शरदधािजसकीितमभालह, हअ िपारहाो ाससारसो।पजामोकहतोहता‘कीजशरकतवचनमार,शरकतकबतासरिािरो।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-95
www.sahjanandvarnishastra.org - 78 - www.jainkosh.org
‘दयाततसरिा ात अजरअमरपद ाो ो’ ।शरदधाताोहककसीकाो,ककनततथशरदधामाकफक कछावतहीकरपारहाह,परषधटियहकरतोकीसाो हअा ोअ िसफलहाो ा।शरदधाताोह,अातताोहउसकी।वकसोठकालड का ा, हहाो िा ोिा ामी।सोठजीको वकरमतरतोकहासोठजी,तथमहारालड काताोयिसतीहाो िाह, ोिाको िहाराोजजाताहअारअबकब ड िाह,सथिरतहीसकताह।सोठबाोलाककहमोक ासतहीहाोताककमोरालड काकब ड ाह। हबाोलाककहमतथमहो ोिाको रमोखड ाआअाददखा दो ो। हलो िासोठकाो ोिाको रउसोददखातोको रलव।सोठतोदोखरलिाउसलड को काो ोिाको रमो,उसी वचनसङग मोलड को तो ीअपतोकपताकाोदोखरलिा,ककनततथउसलड को तोझटर अपतीअाखाोको अा ोअ ल ल ाल ,लाोइतता रकाम ककिा।अबजबकपता ी रअा िाताोपतरदसरोकमरोमोबठ िा। अात तक सथिार –अब हसोठकारमतरकहता हसोठसोककमकहता ाता, ककतथमहारालड काकब ड िाह।ताोसोठकहता हककमोरालड काअ ी तहीकब ड ा ।सोठकीइततीबातसथतकरपतरको ददिपरबड ाअसरपड ाअारउसतो हपापछावाोड ददिा।सोठको रमतरतोपछावाककसोठजी!मतोतथमहारोलड को काो ोिाको रमोतथमहोददखा ीददिाकफर ीकहतोहाोककमोरालड काअ ीतहीकब ड ा।सोठबाोला—हा, ठयकह,तथमतो ददखा ताोददिा ोिाको रखड ाआअा,ककनततथउसतोमझोदोखकरअपतीअाखाोको अा ोअ ल ल ाल ,ताोअातताोहउसोहमारी।जबतकको अनतदरअातहतबतक हसथिरसकताह,जबअातहीतरहोताोसथिरो ाहीकिाआ
शरदधा का वक तपक –अातकिाहआकाो वकशरदधातकाहीताोतपकहअात।अातिजसमोकफरउसको कछावतही रहता । कछावलाो बीड पीतो ह ताोअपतोसोबड ोकाोदोखकरबीड दधछावपालोतो ह,छपाकरपीलोतोह ोसबको सामतो तही पीतो हताो उतको अनतदरकछावअात ताोह।जब ोअातछावाोड दो ोताोकफरसबको सामतो पीतोल ो ो।जाोसबको सामतो बीड पीतोल ोताोसमझलाोककउसकाबीड -पीताछटर ताकदठतहाो िाह,किाोककअबउसकीअातितकल ,अबउसकाददिस चछावनतदहाो िा।अातहाोतब तकउसकासथिारसमझलाो ।िजसअाोरबदधदधल ती,उसअाोरररचल ती,उसअाोरमतअािाअार साही ला-बरावचन ा इसपरषपरहाोताह।इससोहमअचछावो क चाराोमोरहोअारबरोक चाराोसोदरहटर ो!
लाोक-96 ितराताहहतिी: पस:शरदधा तसमारनन तभातो । िसमारनन तभातो शरदधाकतचितोसि तललि: ९६
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-96
www.sahjanandvarnishastra.org - 79 - www.jainkosh.org
ब दधदध को अत िोि म ोशरदधा काअ ा –िजसक षिमोजी कीबदधदधतहील ीहाोतीहउससोशरदधा,ररचहटर जातीहअारिजससोशरदधा,ररचहटर जातीहकफररचोकील तताउसक षिमोतहीहाोसकती ह।जञाती परषाोका रचोक षिाो मोकिाो तहील ताहआउसकाकाररिहहककउतकीक षिाोमोशरदधाहीतहीह,ररचहीतहीह।िहबातजी को स िहीहाोतीह।जसोकाो दोहातीपरषमामल ाोजतमोहीररचकरताहाोकिाोकक उसोउससोअाररमटर ाोजत रमला हीतही ।उसोजब रमटर ाोजत रमलजाता हअारउसको स ादकाअत हाोता हताोउसकी ररचकफरसािारर ाोजतकीअाोरतहीरहतीह।वोसोही ाो ररचक परषसथ क तयिता सोजञातात कीअाोरअाजािताोउतसो ी ाो मोररचतहीरहती, हउतसोदरहीरहतोमोकलिारमातताह। अातनतदवचनािपत की कला –अातनतद दाोवचनकारको ह-वकताोकतलपतअातनतदक षि- ासतासमबिीअारवकअातमीिसहजअातनतद ।लाोकमोबआतसोबड ो-बड ोअादमीह,िजतको ठाठह,इजजतह,हजाराो-लाखाोपरष िजतका स ा तकरतोह,ककनततथ ोकसोहआस िअपतोअापको रलिोशातहिातहीआितदाोभाषह,कसो हआिहउतकीबातउतको हीपासह।लाोककीइजजतसो,लाोकको बी ा ासोशातनततअारअातनतदतहीरमलताह।िहताोस िकीजञातकलापरित भारह। क षिसथख की परािीतता अा र श ानततता – क षिाो को अातनतद मोजञातीकीररचतहीह, हजातताहककिोसथखताोपरािीतह।कमाोो काउदिअतकलहाोताोसथखरमलताहउसमोिाोवचनिाततिावचन मताोकमाोो कीअिीतअिीतता ह।अार,कफरउससथखकीअाशरि त जबसामगरीरमलतीहताोसथखरमलताह,साोदसरीअिीतता क षिाोकीह।कफरमतको अतकलउतका पिररमत हाोताोसथखरमलो।ककततीहीअिीतताव उतमो बसीआ ह,उतकासिाो इस ाोकताको अिीतअिीत तहीह ोजबतकह,ह;तहीह,तही ह।परािीतता का िहीअ भाहाोता ह।खर,िोक षि परािीतसही,परसथखताोरमलजाताह,उसोकिाोछावाोड ाजािवोसीशका तहीकरताचाहहिो ।उसमोदसरावोबिहहकक हतटर हाोजाताह।कात-सा सासािरकसथखवोसा हजाोसदारहताहाोआबड ो-बड ो प रषाोको ी ताोसथबहकछाव,शामकाोकछाव,दाोपहरकाोकछाव।दाोपहरसोपहहलोशरीरामकाो राज ददीहाोरही ी, उसीसमिदाोपहरहाोतोही तकाोजारहोह।ककतती दाोताो क रदधबातो ह,कहाराजिार षोक अारकहा त मत ।सचपछावाोताो बड ोपरष,बड ो िमाभातमाजत ही ो हाोतोहजाोइततोबलशाल हाोतोहककससारको समसतसकटर ,उपस भासहतकरतोकीशरकतषी करलोतोह। क षिसथखा ो म ो द :खा ो की अनततिरमता –अहाो!ससारमोककसोचतहआअक ोकीजी हाो, हअक ोकसोदःखीहअारक ोकी जी आअाताोअपता नतिाि रखतोको रलिोउसोअतोकसकटर ाो तो पड तोह।िाोउतपरकलोशअातोह।सासािरकसथखक ताश करको सहहतह।इतसथखाोको बीच-बीच दःखअातोरहतोह।कातसासथखवोसाहककजाोल ातारबतारहताहाोअ ाअािा टर ा ीरहताहाो।काो सथखवोसातरमलो ा।बीच-बीचमोदःखकीलहरअातीरहतीह।ितरनततरसथखीकाो तहीरहपाताह।िती हाोतोको सथखहताोउसको बीचकीक पतियोिादोखलाो।ितकीरकषाकीरचता,बीचमोकहीकछाव
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-96
www.sahjanandvarnishastra.org - 80 - www.jainkosh.org
क रदधखबरअाजाि,टर ाोटर ामालमपड ो,ितको टर कसल व,ककततोहीउसमोमकदमो ीचलतोह,अारअबशहरीसमपतियोकाजाोकछावितिमबततो ालाह;इततोसोजिादाकाो िततहीरखसकता,इसकाोसथतकरताो ककततोलाो ाोको रचोअिीरहाोउठतो हाो ो।ित- कासथखद:खाोसो राआअाह।पिर ारकासथखलोलाो,पिर ारअचछावाह,अाजञाकारीहताोसथखअारअाजञाकारीतहीहताोदःख।रा मोसस ािकलोशाोको अारकछावतहीह।इजजतको सथखदोखलाो,इजजत ालापद-पदपरअपतीकलपताव करको अपती ताहीती समझकरद:खीहाोजािाकरताह।अबइततीइजजतरमल ताोइततीअाररमलता चाहहिो,तरमलसको मतचाही इजजतताोदःखबताआअाहीहअ ारमल आ इजजतमो ी ताोबड ो िा ोखोह।काो ीलाकककसथखवोसातहीहिजसको बाददःखतअाताहाो। षयिकसथख ीदःखसो रोआवह।
जञाती की क षिसथखा ो म ो अतास ा –जञाती परषकाक षिसथखाोमोअादरतहीह।िोक षि-सथखस िपापतप ह,इतसोपाप हीबिता ह।कहाताो िहजी सथखस ा ी, अपतो हीसथखस ा मोठहरताताोअातनतदमि ा, ककनततथअपतोस तपसोरच करबहहभामखउपिाो आअासाोइसमोकलपता-जालबी िा,दःखहाो िा।पापको कारर तहिोसबक षिसथख।इसजञातीपरषकाोक षिसथखाोमोशरदधातहीहाोतीह,ल ततातहीहाोतीह,कफरइतमोरचोकहाल तहाो ो। धिोिितरभाि की वचन मअा िकता– िा!अपतोधिोिकाितरभािकरलोतावचन मकामह।बआतसोलाो पजतकरतोचलोअारहोहअार ीवरत,तप,सिम,शाोि,छ ाछत,शथदध ाोजतसबकछावकरतोचलो अा रहो ह पर धिोि का िजनतहो पता तही ह कक वोसा शथदध चतनतिस ा ह, जञातवचनकाश ह,सामानतिस तप हइसतपही तभाता,जञाता-षटर ा रहतािहहस भािमाोो काितचाोड ।िहीकरताचाहहिो,इसीको रलवसबकछावककिाजाता हवोसा िजनतहोपता तही ह ोसब तिोको तिोसोल रहोह,४०-५० षभाको तिा ीपजारीअाददहाो वकफर ीकछावउनततिततहीआ , सोको सोहीहजसोपहलो ो। उनततित को लकषर – िा!उनततित ककसोकहतोहआकराोिमोकमीअािो, मडमोकमीहाो,मािाचारमोकमी हाो,िालाो -तरा मोकमी हाो,उसका ताम उनततित ह।कषािरहहत पक तर ीतरा वचन की रकतमोल रहो हपरअपतोकषािमोफकभा रचतहीअािाताोउनततितककसोकहाजाि।कमभाताोकषािाोसोबितो ह।इसजी तोपिाभािषधटियकीअजञातता कीअारकफरउसअजञातकापाोषरकलाप भाक ीकरतोल ा।िहकलातहीताो कफरकिा हककवोसोी सोबाोलता, िाो ोष रखता,वोसोबठता—िोकलावअा िीदितिाकाो बतातोको रलिोिजससोदितिािहजातोककिहसाहबऊ चोिमाभातमा ,बआतबड ोसािसतह,अारअनततरमोिजतती बात षाोो पहहलो ीउससो ी कब ड आ बातअबह,ताोबता ाोकिाउनततितआ आउनततिततामककसकाहसाोबताअाो। उनततित का म ल म लका अालमबत – िा!कसोउनततित हाो,पहहलो इसकाितरभािकरलाोमझोितकषािहाोता ह,शथदधजञातमातर हाोता ह,इसजड शरीरकाअागरहतहीकरताह,पहहलोधिोिकाितरभािताोकरल िजिो।मझोककसी-परमोमगितहीहाोताह,मोराकहीकाो तहीह;ताती,पतर,रमतरकाो ीमोरो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-96
www.sahjanandvarnishastra.org - 81 - www.jainkosh.org
सा ी तही हवोसाअपतोअापकाोवकत स तपमिताोितरखलाो,धिोिबतालाो।किाकरताहमझोआमझोअपतोितकटर अाता हअारजञातमातर रहजाता ह।बाहरमोअार किाकामकरताह, ककिा ी किाजासकता ह,इततोमहलबताव ोय र व,अरो!ककसकाक कलपलादतोहाोआबाहरमोिजसपदा भाका जाो हाोता हाो हाो, बाहरी पदा भा दधछावदो-र दो ककिो जाि, क ताश हाो, क िाो हाो; म ताो पिरपरभाितजस तपमातरिहअातमतततव ह वोसोअातमाकीजहा पकड तही हअार बाहरको क षिसािताोमोिजसकीषधटियल रहीह,उसोताोकलोशहीशो शह,अशातनततहीअशातनततह।शातनततकातामतही। ससार म ो कत ो परहीकतलप तक शराम– िा!अशातनततकरतो-करतो ीताो कजातोहसाोशाितददखतीह,िजसोकहतो हककअबपरोशातहाोकर,झकमारकरबठ िो,साोलाो ाोकाोल ताहककबड ाशानतत ह,परअतरङग मोअशातनतत तभारहीहकिाोककशानततस तपितजजञातवचनकाशकीताोपकड हीतहीकी ।जसोककसी रमोकाो इटर जरजािजाोबड ा हीिाराहाोताो रको स ीलाो राोरहोह,बड ोदता ह,अचछावा टर ा रराोरलिाअ ा दाोचार टर ा राोरलिा।अबराोिाताोददत रतहीजाता।साोअबराोतो-राोतो क िाताो कात की जहसोसथनततसा पड ा ह,लाो ताोिहजातो ोककइसोशातनततअा िी।अरो!अशातनतत ताो ही तभा रहीहजसी, ी ददत रहाो िाराोतो-राोतोबआतसमि जर िाइसशरमकाोकरतोसाोअबतीदताोअा िी,परजहासबोराआअा,चारबजो,ताोकफर हीराोता - ाताशथतहाो िा।पड ाोसमोकाो जर िाहाोताोकफरवलामभाकीजतरततहीह ोपड ाोसीखथदज ादो ो।ताो ककरबठोआवकाोलाो लोहीसमझोककअबिहशानततहपर हशानततहतही;वोसोहीस ीमाोही-मरलत परषाो कीददतचिाभा दोखलाो,स ीदःखीरहतोह।अारजब ीिहमाजमोहाोसाोसमझाोककिहदःखसो क िाह,साोअबदःखकाी बदलरलिाह,कलोशताो ितरनततरह,छटर ताहीतहीह।अबकलोशाो कातपबदलरलिाहक षि- ाो ाो को तपमो।पहहलो कलोशकातप ाकाो ितछावीतलो िा,लटर लो िा,चाोरीचला िाताोउसको क िाो मो ा;अब क िादःखसो।खातोकी इचछावाआ अबस ादलोरहाह,दःखका ी हीअबबदल िा।माोहीजी इसोदःखतहीमाततो ।दःखीहाोजातो,परदःखकीसमझतहीअापातीककमदःखीहाोरहाह। जञाती की तियो –जञाती परषकारचो क षिाोमोिाोतहील ताहककउसोजञातको सस ािअनतितरकहील तोकीशरदधातहीह।इतहोि सतथअाोमो,कतततव ाोमोशरदधातरहोइसकाउपािहककउतको ही तजा ाो, वरताोकीजाोबाी ोबतािी िीहजसोशीलकीबाी अतोकह–ककसीसरीका सरतपहहतो,ककसी परषका सरतपहहतो, ितकटर तबठो,रा रीषधटियसोबाोलचाल तकरोअाददजसोअतोकबाी ो हउतबाी ाोकावचनिाोजतिहहकक ाोड ा ीी ङग सतोहकामतरकखाो,किाोकक ाोड ोहीी ङग को बादिहसतोहबी -बी कर वकक शाल िङकरतपमोबी जाता ह।ताोककसी ीबाहय पदा भामोरच ीबदधदधमतल ाअाो,किाो उतकीअाोरररचहाोतोकाअ काशहाो।िददउतकीअाोरररचतहाो ीताोरचोल ततहाो ा,िहताोजञातीपरषकीबातह,अबअजञातीकीबातदोखाो। तततव शरदधा को अ ा काय िकतकारर–इसअजञातीपरषकारचोतततव जञातमोकिाोतहील ताह,
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-96
www.sahjanandvarnishastra.org - 82 - www.jainkosh.org
िमभाचचाभा मोरचोकिाो तहील ता,जञातकीबातकिाोकदठतददखतीहआकाो कहताहकककषिाोपशमतहीहसाहब !अरो!तही हताो इसकररातिाो कीक शोष बातो,कमाोो कीअनति-अनति स ितिा तजातसकाो ो,तजाताो,परिहमअातमाको लजञात-वचनकाशमातरहवोसाअत करतोलािककषिाोपशमलोसकतोह। ताता वचनकारकी क रचतर क दयाअाोकाकषिाोपशमत ीहाो,परअपतोअापको स तपकाजञातकरतोकाकषिाोपशम ताोवचनतिोकमतिमोह।अकषरक दयामोपी तोअारबाचतो काकषिाोपशम ताोपशथअाोको ी तहीहाोता ।ककसी सको अा ोशासर रखदाोअारकहाोककपी ,ताोकिा हपी दो ीआतहीपी सकती हआम रउसको ी इतताकषिाोपशम हककअपतोअातमाको स तपकाअत करसकतीह।िहाकीतातावचनकारकीक दयाअाोको पातोकाकषिाोपशमहाोतोसोमाोकषमा भातरमलजाि ाककनततथअातमात कीबदधदध रमलो,अातमात ज ो ताो उससोमाोकषमा भा रमलो ा ।दोखाो िा !हताोस िजञातमि,को लजञातकीददशा र पाजािइततीहीताो बात ह,म रअजञातीजी कातततव कीबाताोमोरचो तहील ता,किाोकक तततव मोउसकीशरदधाहीतही ह।किाो ,शरदधा तहीहककइसतो सतथस तप कीअाोरबदधदधहीतहील ािीह। अजञाती को क ोचत का दद ाला– िा!बताअाोइततासमझतोमोकिाकदठता हककवचनतिोकपदा भाजदाह।कछावकदठता ताोतही ह,परमाोहकील ारहाोताोिहबातसमझमोतहीअातीह।ककसीकामातलाो१०-२० हजारकाितय र िाहाोअ ाककसीतोछावीतरलिाहाो,चरारलिाहाोताो हदःखीहाोरहाह।अारउसोसमझातोबठाो,दोखाो ा !इततीबातसमझलाोकक हितहमारोपास ा हीतही,ताो हकहताहककतथमकहताोठयकरहोहाो,परिहासमझमोअाताहीतही।ताोमाोहकाल ारहइसकाररसमझमोतहीअाताह। हीबातदसरोकाोसमझािो हीपरषिजसको २०हजार य र व ो ताो दसरोकाोसमझातोलािकताोसमझहइसको परखथदसमझतोलािकसमझइसको तहीअातीहककततीक रचतरताह।अजञातीपरषतो सतथस तपकीअाोरबदधदधहीतहील ािीइसरलिोउसको तततव मोशरदधातहीहअारजबशरदधा तहीहताोउसस तपमोरचोकहाल सकता ह। कलिारवचनद शशकषर –इतदाोलाोकाोसोहमोिहशशकषालोताहककअताददकालसोहीससारमोहमजनतम-मरर पातोचलोअारहोह।अाजदलभा मात जी त पािा हताोइसकाखबसदपिाो करलो,धिोिकाितरभािकरलाो।िजसअाोररचोल ातोसोसकटर रमटर सको उसअाोरहीरचोल ाअाो,शोषस भापदा ाोो मोउदासीतता ताोभा,इस तियोसोहीकलिारहाो ा।
लाोक-97 र नततातमातमपासिातमा र नतताो ित ताषश:। ितभादीभार ि ाोपासि र नन ा ित ताषशी ९७
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-97
www.sahjanandvarnishastra.org - 83 - www.jainkosh.org
र नततातमा की उपासता स ो र नततातमत की उपलबि –ममकषथ प रषकाोिजसक षिमोधिातल ाताचाहहवउसक षिका रभातिहादाोवचनकाराोमोककिाजाि ा।वकताोइसममकषथकाधिोिर नतततततव हाो ाअारदसरोउपािसोममकषथकाधिोिअर नतततततव हाो ा।िहजी र नततअातमाकीउपासताकरको अ ाभातअपतो सोर नततजाोअरहत-ससदधदो हउतकी उपासता करको सा हीउतकटर बतजाता ह।जसोअरहत-ससदधदो मझसोर नतत हअारिोखथद ीअपतोअापको स तपमोशथदधहाोतोको काररकमभा-ताोकमभासोर नतत ह।इसर नततको दाो ा समझताकक हहमअापसोर नततहअार हखथद ीर नततह,अ ाभातउनतहाोतोकमभा-ताोकमभाका ोदतककिाह,वोसोर नततअातमाकीउपासताकरको िहजी उसहीवचनकारकापरमातमाहाोजाताह। र नततातमा की उपासता की उपादोिता का ष टर ानतत प भाक सम भात – र नन ातमा कीउपासता सोर नततातमा हाोतोको सम भातमोवकषटर ानततकहाजारहाहककजसोबोीदीपकीउपासताकरको उसदीपसोर नततहाोकर ीिहबोी उसहीवचनकारकीवचनकाशमि हाोजातीह।पहहलोसमिमोदी ाजलतो ोसरसाोको तोलको ।वकदी ा तलकाजलरहाहदसराजलाताहताोउसकीबोीकाोलामोल ादाो।िदयकपबोीकास तपअनतिवचनकार हअारउसलाकास तप अनतिवचनकारह,लोककतिहबोीउसदीपककीलाकासपशभापाकरउसकीउपासताकरको िहबोी ीवचनकाशमिहाोजातीह।जलतोआिोदीपकको पास दसरोदीपककीबोीजबलोजातोहताोवोसाल ताहजसोिहबोीउसदीपककीउपासताकररहीह।उसदीपकसोमाताो िहबोीकछाव ीखमा रहीह,िाोसो ाकरतीह। हबोीदीपककीउपासता करको स ि वचनकाशमि हाोजाती ह।इसहीवचनकार र नततअातमाजाोअरहतससदधदो हउतकीउपासताकरको ीिह कतपरमातमाहाोजाताह। र नतत म ोअर नतत की उपासता – िा! सतथत: ससदधको धिातमो ी उसधिातकाोमाधिम बताकरअपतोहीस ा की उपासता कीजारहीह।ककनततथममकषथ िहािततप भाकसाकषातअरहत, ससदधक षिक धिातबताता हइसकाररकहा िाहककिह कतपरषर नन अातमाकीउपासता करको र नतत हाोजाता ह।इसममकषथपरषकाोिजसमोरचोल ाताचाहहववोसा हअातमधिोिदाोवचनकारकाह।वकताोस िअपताअातमाजाोअर नततधिोिहइसकीबातइसको अा ोको लाोकमोकहीजाि ी,अारदसरोवचनकारिहर नततधिोििहर नततअातमाहजाोसमसतदाोषाोसोक क कतहाो िाह;िजसमोअातम राोकापरभाक कास ह।वोसोर नततधिोिकीउपासतासो ीिहअातमापरमातमाबतजाताह।जसोबोीअपताअतसतततव नतिारारखरहीह;अपतायितकतत अपतापिररमतसबअपतोसोनतिारारखरहीहकफर ीजबदीपककीउपासता मोिहबोी तनतमि हाोती हताोिहबोी ीजलउठतीह।िजसमोकछाववचनकाशत ावोसी बोीअबवचनकाशमि बतजाती हवोसोहीर नतत अतसतत रखतो ालािहअातमापरमातमाकीउपासताकरको परमातमाहाोजाताह। पा त वचन रकत – इसपक तरअरहत-ससदधदो को वचनित रकतपआचोिहबआतपक तरताकाकामह।ज त
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-97
www.sahjanandvarnishastra.org - 84 - www.jainkosh.org
को माोहीजी मोवोसीसथबदधदधकहाहकक ोक षि-कषािाोमोररचतकरको ,उतमोअास ातबताकरितदाोभाषजाोपरमदो हउतकी रकतमो,उतको रातरा मोरहकरवचनसनततरहाकरो।कछावखाोजकर ीदोखलाो;वकछावाोरसोदसरोछावाोरतकसारोत रमोी ी कर ीदोखलाो,क षि-कषािाो मोररचरखतो ालोलाो ाोकीसिातजरअाि ी।काो कबरलाहीपरष वोसाहजाोइतनतदरिको क षिाोसोउदासीतहअार द रकतमोिजसकाउतसाहह।िह ीबआतकदठतबातहककवचन सोतोहल ो।िहमाोहकीककततीकदठतमरलतता हककइसमोहीजी कामतमरलतदःखीपरषाोमोपआचता ह।हालाककिजसवचनकारर नतत अरहत,ससदध ात ह सोही र तत पिर ारको लाो ह।समसतजी वकदसरोसोनतिारोहलोककत इतमाोहीमरलतपरषाो म ोतोहल ातोसोज ाबमोकिा रमलो ा ।जसाक षिबतािा,पिररामककिाउसहीवचनकारकीबात ताो रमलो ी।ितदाोभाष, स भाजञ, ीतरा वचन की रकतकरतो को ज ाबमोकिारमलो ा,अ ाभातअपतोअापमोकिावचन ा पड ो ाआितमभालतावचनकटर हाो ी। ज जजाल–अहाो!िहीताोज जजालहककरमलताकछाव ीतहीहपरतोहल ातोजारहोहइत ाो को सािताोमो। दधा स ा मोताोकछावखबर ीअातीहाो ीककसारीिजनतद ीिाोहीयि भामोखाो ,अतमोरहाकछावतही।ककततीक डमबतावकी,ककततोमसबोबताव,ककतताशरमककिापरअाजकछावतहीह।अाती ह दधा स ा मोखबर,लोककतसा हीमाोहअारवचनबल ीहाोताजाताह।हाि!कसीपरोशाती हकककलोश ी तताजारीरहताह माोहकीबातहीरचोमोसमािीरहतीह।िजतको काररदःखीआवहउतको हीवचनित तोहबी ािाजाता हिहस ित हाोरहीहरममाो मो।इसजी कािहकाम ाकिा ककशरीरमोिाोफ सोरहता।स ि िहजञातस तप हअारअपतोजञातस तपकाो लजािअारइतइतनतदरिको सािताो सोवोसाजञात ककिाकरो,किा िहकाो जी काकाम ालोककतहाोताोिहीरहाह।इतनतदरिाोसोवचनीित, इतनतदरिको क षिाो सोवचनीित अारइतनतदरि-क षिको सािताोसोवचनीित ।शथदधितदाोभाषवचन मोरचोल ातािहकबरलोहीजञातीपरषको हाोतोह। रचोल तता की परख – वचन मोरचो जिादाबसा ह,िासरीपतरमोरचोजिादाबसाहआइसकीपरखिहहककअपतोसमबधित तत,मत,ित, चत इतसबका नतिाोछावा र ककसको वचनितकरतोकीउम ह,इसोक ोक-तराजसोतालडालाो,उससोिहपरखहाो ीककहमाराककसअाोरअतरा क शोषह।बड ाोकीस ितजसोइसलाोकमोकदठत हताोउसबड ोसोबड ो दो ाधिदो स भाजञवचन मोतोहल ाता,उतकी रकतमोरचोजातािहककततीकदठतबातह।जाोपरषवचन की रकतकरतोहउतको रलवमाोकषकामा भासबसपटर सामतोअाता ह।ऋकषसताोकाअ ाककसीपरषकाजञात ीशथदधहाोजािअारअाचरर ीशथदधहाो,ककनततथजबतकवचन मो रकततहीहाोतीतबतकमरकतकामा भाउसोतहीवचनातहाोताह।वचन रकतकाबड ामलिह,साकषातपिररामाोमोउजज लताहाोतोकासाितहताोिहवचन रकतह।
रमा ोकार म तर म ोअादयपद –हमरमाोकारमतरका समररकरतोह,परपाठपी करचलोजािो,स तपकासमररतकरोताोउससोअपतोअातमा परकछाव ीअसरतहीहाोता ह।जबिजसपदकाउचचाररकरो,िजसकाो तमसकार कहतो की बात कहो उसका स तप ीउसको सा -सा समररमो हाो ताो उसमो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-97
www.sahjanandvarnishastra.org - 85 - www.jainkosh.org
अलाकककला हाोताह।उतकटर पद५ह–अरहत,ससदध,अाचािभा,उपाधिािअारसाि।स भावचन मकाो मतिसािबतता ह,तपहहलोअाचािभाहाोसको ,तउपाधिािहाोसको ।वचन मताोदीकषाहाो ीतब हसािकहलािो ा ।अाचािभाअारउपाधिािपरमोठयिोदाोपदअातमहहतको रलवअा िकतहीह।अाचािभाअारउपाधिािपरमोठयतबतोताोमाोकषतरमलो ावोसीबाततहीह,मरकतको रलिोतीतपदअ िअातोहसािहाो,अरहतहाोअारससदधहाो।अाचािभा, उपाधिाि ीसािहीह, ाोड यि हारकीक शोषता रह।जाोसमसतसािअाोको वचनमख हाो,सािजताोकाोवचनाितचत दो,उोमसममित दो,उनतहोअादोश दोताो ोअाचािभाकहलातोह।अार,जाोउतसािअाोमोक शोषजञात ातसािह,िजनतहोअाचािभातोउपाधिाि ाोकषतककिाह ोउपाधिािकहलातोह।िोतीताोसािपरमोठयह। रमा ोला ोवसय साहर –सािअाोकाकामअातमसािताकाह।कसोअातमसािताहाोतीह,कसोिोिाो ीजतअपतोअापमोइसपरमा भाअातमतततव कीसािताकरतोहआइतसबबाताोकीिजसोपरखहाोवोसा कतपरष जब‘रमाोलाोवसय साहर’कहताहतबउसको उपिाो मोक र नततवचनकारसोतपसिामोरतसािजत षटर हाोतोह।काो मीभामोपहाड परवकाकी धिातस हाोकरतपसिाकरतोह,काो ककततोहीददताोतकउप ासठातोआवअपतीतपसिामोतथटर ह;काो ककसी तवकाकी फामोसािताको रलवक राजोआवइसशथदधजञाततततव कीसािताकरको तत हाोरहोह।िाोअतोकवचनकारसोसािजतददखजािोवोसीउपिाो -िाराको सा रमाोलाोवसय साहरकाजापह। रमा ो उ जझािार –उपाधिािपरमोषठीजञातीसािहाोतोह,जाोस िअपतीक दयाचरचभातकररहोहअारसाि ाो का ोअधिितकरातोह।जबरमाोउ जझािार बाोलाो ताो वोसाषिउपिाो मोअािोककइसअाोरवकउपाधिािपरमोठयक राजाहअार४,६,१०सािजतक तिप भाकउपाधिािसोजञातािासकररहोह,िजतकाको लजञाताजभातहीवचनिाोजतह,ककसीअनतिधिोिमोजाोहहीतही।वकजञातकीहीलाल ीहवोसोसािजत,दोखाो,कसोररचप भाकक तिसहहतउपाधिािपरमोठयसोअधिितकररहोहिहाबठो ह, उसज ह ह,टर लो पर ह,मदातमो ह, कषको तीचो ह,ककततीहीज हशासरपी तोआवसािसताो को षि उपिाो मो रहो अार सब उपाधिािाो काो वक तजर मो दोखतो आव बाोलो "रमाोउ जझािार"।स तपदशभातसहहत रकतमोअतथलवचनतापहाोताह। रमा ो अाििरिार –जब"रमाोअाििरिार"बाोलोतबअतोकज हवोसोषिअपतोजञातसोददखोकक१०,२०,५०सािअाोको बीचअाचािभापरमोठयक राजरहोह।िोअाचािभास िससार,शरीरअार ाो ाोसोक रकतह,अपतोअातमाकीसािताकाहीिजतकामिल ा ह,सा ही परजी ाो परपरमकररा ा हाोतोसोसािसतजताोकाोमाोकषमा भामोचलतोकीपदधितबतातोजारहोहअारक ी-क ीककसीसोदाोषबतजािताो उसदाोषकीशथदधदधकरको वचनािचितो दोकरशशिकाोमाोकषमा भामोअा ोबी तोमोसहिाो दोतोह।वोसोक र नतत कषोतराोमोक राजोआवसािसताोको बीचअाचािभा परमोठय तजरअािोअारउसतजरको सा हीसा रचततहाो"रमाोअाििरिार"।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-97
www.sahjanandvarnishastra.org - 86 - www.jainkosh.org
रमा ो अरहतार –अाचािभा,उपाधिाि साि—िोतीतपरमोठयअातमसािताको वचनतापसोवकअर नततजञातस तप को धिातमोरतहाोतो ह,िजसक शशटर धिातकातामशथकलधिातहउसको वचनतापसो को सरचतकमाोो का क ताशकर रहो ह ।िोसािसत,अशथ ाोपिाो अारशथ ाोपिाो सोित ोहाोकरशथदधाोपिाो मोल त हाोरहो ह।वोसोक शथदधउपिाो ाारािोसािजतदाोषाोकायििकरतोजारहोह,जबसमसत दाोष तटर हाोजािोताो इसजञातस तप मो स त:वोसाबलवचनकटर हाोताहककसारोक काजञाताहाोजाता ह । जसो ककसीलाोकक दयाको पी तोकीपदधितह—पसतकलोकरबठताअार रसोपाठसीखता।स ीलाोक-क दयाअाोकीकरीब-करीबइसहीवचनकारकीपदधितहजाोसमसतलाोकालाोककाोजातजािवोसीअतथलक दयाकीससदधदधकरतोकाउपािसबउपािाो सोकछावक लकषरहकिाोकक अपतोजञातकाोसबअाोरसोसमोटर लो,ककसी ीअनति सतथको जाततोकीररचतकरो;िहसारोक काोजाततोकाउपािकहाजारहाह।सारोक काोजाततोको उपािमोिहकतभायिहककवक ीअनतिपदा भाकाोजाततोशरमतकरो,अपतोउपिाो काोअपतोजञातस ा मोको तनतदरतकरदो।इसको नतदरीकररकावोसाअतथलवचन ा पड ता हककवकसा अनततभामहतभामोहीसमसत तीतकालको पदा ाोो कािहजञाताहाोजाताह।जबिहस भाक काजञाता आअातबअरहतकहलाता ह,अरहतदो को चार ाितिाकमभातहीह,स ीदाोषतहीह,को लशथदधजञातक कासतपह। रमा ो ससदधार –जबरमाोससदधारकासमररकरोताोिाोलाोकाकाशमोक राजोआवितदाोभाषपरमातमाकास तप षटर हाोताचाहहव ।जबरमाो ससदधारकहोताोको लजञातपज लाोकको अतमोक राजो आवपरमातमाषधटियमोरहताचाहहव ।इसतरहर नततअातमाकीउपासता करको िह कतर नतत अ ाभात ितदाोभाष परमातमाहाोजाता ह।इसवचनकार परमातमाकीअाोरबदधदधकरतोसोपरमातमा मोअपतीशरदधाबी ती हअारइसहीपक तर स तपमो रचोल तहाोता ह ।इसको वचनसादसोिहअातमास भाकलङक को मकतहाोकरस भा ाितकलङक हाोजाताह।
लाोक-98 उपासिातमातमो ातमा जाितोपरमाोऽब ा । मर त ातमातमातम जाितोऽबयििभा ा तर: ९८
अर नततातमत की उपासता स ो परमातमत की वचन ािपत –अपतो रचोकाोदाोज हल ाताउरचतह—वकताोपरमातमस तपमोअारदसरोअपतोअातमाको सहजस तपमो।परमातमाकास तपमझसोर नन हअारपरमातमाकाो ी‘र नतत’अातमाबाोलतो ह,अ ाभातरा ाोषाददकक ा ,जञाता रराददककमभाअारशरीर—इतसबसो हजदाहाो िाहइसकारर ात काताम ी "र नतत"ह।उसर नततअातमाकी
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-98
www.sahjanandvarnishastra.org - 87 - www.jainkosh.org
उपासताकरतोसोिहउपासक ीर नततहाोजाताहअ ाभातपरमातमाहाोजाताह।जसोषटर ानतत ीददिा िा ाककबोीददिाको पासपआचकरखथदददिाबतजातीह।ताोपरमातमा मोअपतारचोबसाता हाोताोपरमातमा कीअाोरहमारीषधटियअधिकरहतीचाहहिो।दसरीउपासता हितजसहजस तपकी।िहअर नततअातमाअपतोसोर नततह,अपतोअातमतततव कीउपासताकरको ीिहजी परमअातमा बतजाता ह।जसोज लको बासअपतोअापसो र ड करको अयिहाोजातोहवोसोहीिहअातमाअपतोअापकीउपासताकरको परमातमाहाोजाताह। अर नततातमत की उपासता स ो परमातमत की वचन ािपतकाषटर ा नत तप भाकसम भात– िा!बासाोमोअयिदोखाो ोताोकहा रमलो ी। ोताोको ल तसपित ह,ककनततथअयितपबततोकीउतमोशरकततहीहाोतीताो ोबास परसपरकछावर ड करतोसोकसोअा बतजातो ।पत राोसो ीजबवकदसरोकाोटर ककरमारतोहताोअयिको करितकलतो ह,उससो ीक शोषताबासाोमोह।बासाोको ज लाोमोवचनाि:िाोखाहीबतारहताह।तजातोकबअा ल जाि। ोबासखथदहीवकदसरोसोर ड करअा तपहाोजातोह।ताोजसोबासबासकीउपासताकरको बासस िअा बतजाताहइसीवचनकारिहअातमाअातमाको अातमीिसहज राोकीअारािताकरको परमातमाबतजाताह।
सतप मत म ो ब ािा – िा,बात ताो इततीसपटर हककिजसपरषधटियदोतोसोतततव ात कामा भासाफसमझमोअाताहककनततथकरतोकिाोतहीबतता;लाो इसप परकिाोतहीचलपातो,अारचलता ीकिा ह, वोसो हीस तपका,ि ा भास तपकाि ा भास तपमोितरखतोरहताह,िहीचलताह,उसि ा भातततव कीअाोरषधटियकिाोतहीरहपातीहआइसमोअजञात-ससकारहीकाररह। सहज स तप की उपासता – वचनतिोकपदा भा परसपरमोर नततह,अपतोअपतोस तपमोपिरपरभाह,अपतोअापको पिररमतसोही हपिररमतकरताह। वकपदा भा काककसी दसरोपदा भाको सा समबितही ह।ितरमो तरमतियोक ा मोहाोजाता ह,ितरमो पाकरतरमतियोक ा , कफर ीवकपदा भाकादसरोपदा भासोसमबि तहीह।चतथटर िसबका नतिारा-नतिाराह।िहमअातमा ीअपतोसमगर राोमोतनतमिअारअपतोहीस तप मोपिररतारहताह।उतसबपिररमताो कासराोत तमलअािारजाोसहजस ा हउससहजस ा तप म ह,वोसीअपतोअापकीवचनतीितरखतोअारवोसामाततोमोहीहहतहत ाशातनततवचनकटर हाोतीह।इसषतटर को सा अपतोअापकीअाोरहीषधटियल ािोताोइसअर नततअातमतततव कीअारािताहाोतीहबआतबड ावचनतापहअपतोअापको सहजस तपकीउपासताका। अजञात म ोसमि िापत –अजञातीजत पणिाोदिमोवचनातआवसमा म,शात,इजजत,वचनितठा,िशमोबहजातोहअारउसकी हीमाजमोअपतो स तपकीखबरछावाोड करवकबाहयषधटियमोहीउलझजातोह।जी तको कषरवोसोितकलोजारहोहजसोप भातसोय रतो ाल तदीका ो ितकलजाताह,जाो ो ितकलता ह ाोलाटर करप भातको ऊपरतहीबहसकताह। िासाो िा।इसीवचनकारिोहमअापको अमलिकषरजाोबीत वसाोबीत व।काो ककतती हीरमनतततो करो,वचना भाता करोपर ोवक ीबीतो आवकषर ाकपस तहीअासकतोह।िजततोकषरयितीतहाो वउतसोहीअदाजकरलाोककिजतकािाोो मो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-98
www.sahjanandvarnishastra.org - 88 - www.jainkosh.org
तथमल रहो,ित-सचिअ ालाोकसममातअाददउतमोजटर ो-जटर ोककततासमि माददिा,परउतको फलमोअाजकछावहा हकिाआशातनतत, इजजतकछावहकिा आलाो ाोकीसो ाकरतो-करतोअपताजी त जारदोअारउनतहीलाो ाोको ााराअपमात हाोजाि, ोहीलाो ,कहाो,इजजतकब ाड दोवोसा ीअाजकासमिह।खर,इजजत ीकरोकाो ताोउससोकछावहा तहीअाताह। परमा भाक ित – िहजतससदधानततजाो सतथस तपकाि ा भावचनितपादतकरताहउसससदधानततकीबातसथततोकाो रमलताअारसमझसकता इससोबी करअारकिा क ित चाहतो हाोआ ासत मो इसको सस ािअारकछाव तही ह।िदद माततो हाोककसीजड पदा भाको हाोतोसोताोिहबता ाो ककउस सोकिाअापका जाराहाोता हआ ही पा रअनततअारदाोमाोटर ोकपड ो,िहीचाहहवता,इसको अला ाजाोसारा जटर ाह हअापको रलिोबोकारहता।िदद को रखोरहतोसोहीकछावमाजमातीजारहीहाोताोजतरतको माकफक ताोसबको पासहही।उसको अितिरकतदाोचारमतपत रजमीतमो ाड दाो,अारसाोचलाोककजसोलाो ाोको पासकराोड ा ोकाित ड ाह सोहीहमारोपास ीकराोड ा ोकाित ड ाह।जसोउसको रलव हकराोड ा ोका ड ाआअाितबोकारह सोहीिह ीबोकारह।कातसीबात पाल हअबतकको समिमोसाोबता ाो ।वकअपतो स तपकीखबरहाोताअारवोसोितपकष सतथस तप को वचनितपादत करतो ालोशासराोकाअिासकरलोताउससोबी करज तमोकछावतहीह।माततोकाोकछाव ीमाततोजा ाो।उनतहीउपदोशाोको वचनसादसोजाोतततव जञातपािाह,अातमाकीझलकपािी हउसअर नततअातमाकीउपासता मोजाोिजततासमि जरजाि ोकषरकषरअमलिह,उससोअतपमला वचनातककिाजासकताह। कारर परमातमत को दश भात की क धि – िहअपतोअापका स तपअपतोअापकाो क ददत हाोजाििहबआतकदठतल रहाहअजञातीकाो,ककनततथजञातीकाोक शदयिकतहाोरहाह।चकमकमोअा ककसीकाोददखती हकिा !, रलिाोमो रोरहतोह। हअा हाोताो रलिाजलजातीचाहहिो।हउसमोअा ,ककनततथिाोहीतहीवचनकटर ह,जञातीजतसमझतोह।जाोजाततोह ोपहाड मोसोतलाशलोतोहककिहचकमक पत रह,इसमोशरकततपसोअा क दयमात हपरबाहरतहीवचनकटर ह।बासमोअा शरकततपक दयमात हपरऊपरतही वचनकटर ह।जाततो ालोसबजाततोह,अारवचनकटर हाोतोकाजाोउपािहउसउपािसोवचनकटर ीकरलोतोह।वोसोहीअातमामो,हमअापमोिहपरमातमवचन क राजमातह।उतषटर ानतताो म ोददिो िोपदा ाोो म ोतततव कीबातकछाव ीवचनकटर तहीह,ककनततथिहाताोवचनकटर ह।कछाव ीहाोताोअत:यिकतह;ककसीअशमो,ककसीतपमो हशरकत तभा रहीह,लोककतिजसस तपको ितरखतोपर - को कमभा-शो शदरहाोजातोहउसतपमोतहीितरखतोमोअारहाहअजञातीजताोको । अातमात की पदधित –लाोकमोकात-सी सतथवोसीहिजसको पालोतोपरसबकछावपारलिाआलाोकमो कात सी सतथ वोसी ह िजसको दोख लोतो पर सब कछाव दोख रलिा आ ह सतथ ह ितजसहजचतनतिवचनकाश।िहदसराोकीअाशारखकरतहीरमलताह।इसअातमतततव को वचनितपादक,उपदोशकसािजताोकीअाोरित ाहरखतोआव,अरहतकीअाोरषधटियरखतोआवकीहालतमोअातमतततव अत ततही
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-98
www.sahjanandvarnishastra.org - 89 - www.jainkosh.org
हाोता । ोहीउपदोश दोतो ालोहउतकाोहीतकतोरहोताोअातमात कीबाततहीरमलतीह।अरहतदो यिजी ाोकाोसाफकहरहोहककमोरीममता छावाोड ा ो,मोरी रकतछावाोड ा ो,मोरीषधटियछावाोड ा ो,जाताो सतथकास तप ताो तथमहो हतततव रमलो ा ।इततासपटर वचनितपादत कातकरसकताहआिजतोनतदरदो कािहउपदोश हककतथम सतथस तप काोसमझाोअारहमारी ीषधटियछावाोड दाो।तथमहीमोतथमहारा वचन रमलो ा ।शानततहाोकरक शरामसोअपतोअापमोअपताकलिारपा ाो। अातममतत का उपदोश – िा, बातजहाजसीसचहाोती ह हा हसचहीह,िजतोनतदरदो काउपदोशहककमझोछावाोड ा ो,मझो लाो,मझसोसतोह मतकराोककनततथसचचो कताोमोिहमाददाअ िहकक ोवचन काअतरा करको कछावहीसमिबादवचन कीवचन ताकाोस तपमो र भातकरको परषधटियछावाोड दो ोअारअपतोअापको हीस ा काअत करो ो।जसा तकाउपदोश ह साहीकरलो ो।जसोबासमोअा दधछावपी हपरबासको षभारकाितरमोपाकर हाअा वचनकटर हाोजातीह,इसीवचनकारअातमा मोजञात,दशभात,अातनतदअादद रशरकततपसोक दयमातह;वचनकटर तहीह,ककनततथअातमाकाअातमामोही षभारहाो,अातमामोहीअपतापरषा भाकरो,षतटर करोताोस भा राोकीयिरकतहाोजातीह। को नतदरीिकरर कावचनताप–अातमीि राोकीवचनािपतको रलिोअनतिसबबाहरीअाडबर,ककरिाव,चोटर ाव,षधटियिा,अाशरि,सबकछावछावाोड कर,समसतपरतततव ाो सोउपिाो हटर ाकरस तपरचतत मो वकागरकरताह।को तनतदरतहाोतोको बादशरकत क शोष वचनकटर हाोतीह।जसोअाकसीकाचमोसिभाकावचनकाशको तनतदरतहाोतोको बाद उसमोपर सतथकाोजलादोतोकीताकतअाजाती ह।जसोहा जमपकरतो ाला बालक िातोरससीकाोफादकरितकलतो ाला बालक पहहलोअपतीशरकतकाोपथ ीकीअाोरल ाताहकफरउचकताहताो हऊ चा उचकजाता ह।जाोलाो ऊ चीकदकरतोकाकामकरतोह ोउसकदसोपहहलोअपतोकाोजमीतपरबाोझदोकरउठातोह।शरकतकाोअपतोअापकीअाोरउनतहाोतोको तनतदरतकीिजसको फलमो ोऊ चीकदकरसको । परम सािता –जाोपरषमातरखकर,चपरहकरअपतोअापमोकछावक चारराकरको कहतोहताोउतको बातकरतोमोकछावक शोषवचनतापवचनकटर हाोताहकिाोककउनतहाोतोदसराोकाोकहतोको पहहलोअपतोअापमोसिमबतािा ।ती ो कर वचन मितहाोतोको बाद परभामात रहतोह।ककसीसोबाततहीकरतोिजसको फलमो उनतहोको लजञातवचनकटर आअाअारकफरको लजञातको बाद ाञछावाकीितरीह तियोसोउतकाददयिध िततपमोउपदोशआअा।बलकहासोलाताहआस िहीिहअतनततशरकतकाकपणडह।अपतोअापमोअपतोअापकाोको तनतदरतकरोउतताहीबल,अातनतद,जञात,दशभातअसीमवचनकटर हाोताह।अपतोअापकी उपासता सोवोसी धिात-अयि वचनकटर हाोती हकक - को बसोआवकमभा ी म हाोजातोहअारसमता-जलसोसारी म उड करिहअातमा स चछाव,शथदध,अमतभा,जञातस तप वचनकटर हाोजाता ह।इसहीमोपरमकलिारह,वोसीहीशथदधस ित हमारोरलवउोम ह।िहीम लस तप ह,िही ासतक क शररह। बाहय म ोशरर कहा –हमशररकहाी ी तोजािोआबाहरमोकहीरमलतातहीशरर,किाोकक सतथका
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-98
www.sahjanandvarnishastra.org - 90 - www.jainkosh.org
स तप हीवोसा हकककाो पदा भा हमोअपता तहीसकता, बाताो म ोकाो कसीहीशातमारो,ककतताहीकाो चतथरा हाोशशिारी कीबातोकरोपरमझो हअपताकसोसको ा। सतथको स तपमो ीिहबाततहीहकककाो सतथककसीदसरी सतथकाोअपतासको ,फलत:िहमअातमा,स िहीअपतोअापको रलवशररहअारपरमशररह। महती क डमबता अा र समपदा – िा!यि भा हीमाोहकापिररामकरको दःखीहाोताहिहजी ।दःखीहाोतोकाकारर कछावतहीह।कातकरताहदःखीआितरमटर ा,रमटर िा,पर सतथहउसकािाोपिररमत हाो िा। उसमोदःखकीकातसीबात ीआमाोहकलपताबताकरइसतोखथदकाोयि भादःखीकरडाला ।काो इटर -रमतरकाकटर थमबी,का क िाो हाो िा,दसराजी ाजबतकिहा ा, हा ा,चला िाताोचला िा।इससोअपतोअातमामोकातसातकसातआअाआतततव सोदोखाो,स तपकीबात ितरखाो।कछाव ीताो हाितकीबात तही हता,लोककतिहअजञाती परषकलपता करको अपतावोसाददमा बतालोताहककहाि,मझजसाकाो दःखीतहीहबड ासङकटर अाजाताह।सङकटर हीतहीहकषरमातर ी,परकलपता मोपहाड बराबरसङकटर अपतोऊपरडालरलिा।अजञातअ स ासोबी करकछावक डमबतातहीहअारजञातषधटियको बराबरलाोकमोकही ीकछावसमपदातहीह।इसअपतोअापमोअतादद,अतनतत,अहोतथक,अत:वचनकाशमात जञािकस तप कीषधटियकरोअारअपतोमोअपतावचनसादपािोताोिहअातमाबहहरातमा स ाकाोछावाोड करपरमातमाहाोजाताह।
लाोक-99 इतीद ा िोरनन तिम ाचा ाोचरपदम। स त व तदाताोित िताो ता तभातो प त: ९९
शथदध उपासता का फल –जसाककप भाको दाोशरलाोकमोबतािा िाहककअपतो उपिाो काोस चछावअारपरम क कससत करतो को रलव ोदतप सो परमातमा की उपासता करती चाहहव अार अ ोदतप सोपरमातमतततव कीउपासताकरतीचाहहव।इसलाोकमोउसीउपािकासम भातकरतोहककइसहीवचनकारसोइतअित भाचतीिअातमतततव कीितरनततर ा ताकरतीचाहहव।इसितजपरमातमतततव काो ीदरयि, र,पिाभािको क ररसहहतजाततासाो ोदतपजातताहअारदरयि रपिाभािका ोदतिा करको ल वचनित ासस तप काो जाततासाोअ ोदजातता ह ।िाो ोदतपउपासतासोअ ाअ ोदतपउपासतासोिहजी अित भाचतीिपदकाोस िमो वचनातहाोताह। क षिसथखा ो म ो श ा तनतत का अला – इसजी काोचाहहवकिाआशातनतत!शातनततकषाो मोतहीरमलतीह,िजसपिररमतमोपरपदा भा ितरमो हाोअ ा परपदा ाोो कीअाोरषधटियहाो ोपिररमतशातनतत को रलवतहीहाोतोको लकषाो काोहीकरतो ालोहाोतो ह।परमशातनततकापद हहिजसको बादकफरिहजी
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-99
www.sahjanandvarnishastra.org - 91 - www.jainkosh.org
लाटर ता तहीह।क षिसथखाो काो ाो करिहजी पिर तभात ीककिाकरताह।वकहीइतनतदरि-सथखमोवकहीपदधितसोल तहीसकता,ऊबअाजाि ी ।खातोकाोसथखककसीकाोदोताहाोताोउसोतखलातोहीजा ाो,मताकरोताो ीउसोडालाो,जबरदसती तखला ाो, तथमहोखातोकाहीताोसथखचाहहव,उसोखातो-खातोऊबअाजाि ी,उससोहटर ताचाहो ा ।को लवकअातमीिवचनित ासातमक अातनतद हीवोसाअातनतदहककिजसअातनतदसोऊबतहीअासकती।काो परषवचन महीअिासीहाोइसजञातिाो काताोउसो ीइसजञाततततव मोबसतोआवऊबअातीह,परइसऊबकाकाररजञातमिस तपकाअत हाोता तही ह,ककनततथ प भा पड आ कषाि- ासता जाोवचनकटर आ ह हकाररह।क षिसथखाो मोऊबतोकाकाररउसहीक षिसथखकाअत ीहाोजाता ह, ासताताोजञातिाो को वचन मािासीको ीह,परजसोजाोक षिका ाो हीऊबकाकाररबतजाता हवोसाअातमात कीऊबमोकाररअातमात तहीह। उतकटर पद का ितदोभाशत – उतकटर अातमात का परमपदवोसाहककिजसको अत को बादकफरिहजी लाटर तातहीह।वोसाउतकटर पदससदधपदह,अरहतअ स ाहिजसमोितदाोभाषताकीवचनािपतको बाद कफरक ी उसमोदाोषता तहीअाती ।कछावससदधानतत हवोसोजाोबकणठको बादकफरससारमोजनतमलोतामाततोह।उसससदधानततमोिहमाता िाहककरा ाोषकामलमोस भा ाअ ा आअाहीतहीकरताह,रा ाोषदरहाो िो,स भाजञात ीहाो वपरउसजी मोककसीसमिरा ाोषउठसकतोहअार ो ब कणठसोय रजातो ह।क माताो सोऊपरिजततो दो ाोको स ात ह ोबकणठमातोजासकतोह।त गरो ोिक,िहातकताो रमथिाषधटिय ी उतपनतत हाोजातो ह।त अतददशअारपाचअतोरइतमोिदयकपसमिगषधटियजी हीउतपनन हाोतोहलोककत ो ी ताो हासोचिकरको इसमतिलाोक मोअािाकरतोह।लाोककाजाोतकशा हउसमोकणठको स ात परजाोरचता हउसोबकणठकहतोह।बकणठअारगरो ोिकदाोताोकावकहीअ भाह।गरी ाका ी तामकणठह,िजससोगरो ोिकशबद बताअारइसकणठका तामकरठहही। हपरमपदतहीह।उतकटर पद हीहजहासोपतजभानतमतहाो।
मरकतक षिक वक िजजञासा समािात –इसवचनसङग मोवकशङकावचनाि:हाोजातीहककलाोकमोसोजाोजी मकतआवह ोताोलाटर करअातोतहीअारमरकतका हाोता बराबरजारीबतारहताहताोकाो समिवोसाअाजाताचाहहवककजबससारखाल हाोजाि।किाोककमरकतमोपआचोआवलाटर करअातोतहीअारमरकतकाहाोताबराबरजारीचलताहताो हसमिकिाोतअाजाि ाककजबससारमोकाो जी तरहो ाआइसको समािात मोपहला वचनमार ताो िहहककअबतकससारखाल किाो तहाो िाआकिाोककअबसोपहहलोअतनततकाल यितीत आअाह,कालपरषधटियदाोताो पता पड ो ा,सीमारहहतकालचलाअािाह।मकतहाोतो-हाोतो अबसो ी ककततोहीकालपहहलोखाल हाोजाताचाहहव ा।दसरीबातिहह कक जी राशी अकषिातनतत माती िी ह । अतनतत ९ वचनकार को हाोतो ह — ज नतििकतातनतत,मधिमिकतातनतत, उतकटर िकतातनतत , ज नतिपरीतातनतत, मधिमपरीतातनतत, उतकटर परीतातनतत,ज नतिअतनततातनतत, मधिमअतनततातनततअारउतकटर अतनततातनतत।िहजी राशीअकषिातनततह।अतनततमो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-99
www.sahjanandvarnishastra.org - 92 - www.jainkosh.org
ीअतनततजी माोकषचलोजािोतब ीअतनततरहोवोसीराशशकाोअकषिातनततकहतोह।इसराशशकाजबतकअतमाततप सो ी पता तचलो ाककिोअकषिातनतत हाोतोहजबतकइसिजजञासाकासमािात ल वचनकारतही हाोसकता ह । वक ित ाोदको शरीरमोअतनततातनततजी बसाकरतो ह,अबतकअतनततकालमोिजततो ीससदधआवह ोसबवकशरीरमोबसोआवित ाोदाोवचनमार ीतहीहाोसकतो।
ित ा भार को ब ाद प त भा का अकारर –जाोजी दरयिकमभा, ा कमभा,ताोकमभासोरहहतहाो वह,कमभाबितकाकछावकाररतही रहा,ताोकमाोो को रलवितरमो त कषाि ा तरमलो ताोकमभाबिकसोजािो ोआवकबारमकतहाोतो परिहजी लाटर ता तहीह।िहससारताोअतनततातनतत अकषिातनतत जी ाोसो राआअाह।िहससारखाल हाोता हताोइसकीअाोरषधटियकिाोहाोतीहककससारबतातोको रलवमाोकषसोलाटर तोकासम भातककिाजाििाअा िकसमझाजाि!िहअ ोदअातमात कावकितरपमउपािहिजसको बल सो - को सरचत कमाोो का क ताश करको िह जी स भा ा शथदध हाो जाता ह ।परमकलिारउसअताकलताको पदमोहीह।
कलोश को सािता ो म ो अजञाती की अासरकत – िा!अाकलताको िजततोसाित हउतसािताो सोकछावहहततहीह।ककससोसमबनतिबी ािाजाि,ककसकाोरचोमोबसािाजािककअपतोकाोशातनततरमलो,वोसाकछावितरभािताो बताअाोअारवचनिाो करको दोखलाो।िोससारीजी माोहमोदःखी ीहाोतोजातोअारउसमाोहकाोछावाोड ी तहीपातो ।काो वकबी ोबाबा अपतो रको ताती-पाोताो सोसतािोजातोको काररदःखीहाोकरराोरहो ो।सड कसोवकसनतिासी जीितकलो।राोतोकाकाररपछावा-ताोउसतोबतािाकक रको ताती पाोतो हमोपीटर तो ह।ताोसनतिासी तोकहाककहमवकउपािबतािो,सारादःखरमटर जाि ा।इसबी ोतोसाोचा ककसनतिासी जीमहाराजजतरवोसाकाो मतर-ततर करदो ोताोिोताती-पाोतो हमारी हहजरीमोरहाकरो ो।साोकहा –हा,सनतिासी जीकरदाोअपता ततर-मतर।ताोसनतिासीतोकहा—तथमअपता रछावाोड करहमारोसङग हाोजा ाो ।ताोबाबाजी कहतो ह–सनतिासीजी,चाहो ो ताती-पाोतो हमोमारो,पीटर ो,पर ोहमारोताती हीकहलािो ोअारहमउतको बाबाहीकहलािो ो।तथमकातअा िोबीचमोदलाल करतो।ताोमाोहमोदःखी ीहाोतोजातोअारमाोहकरताहीउसदःखको मोटर तोकाइलाज ीसमझतोजातो।ककततीिहअजञातताकीबदधदधह। ि ा भा शरदधा का वचनसाद – िा!तही रमटर सकता हकलोश, तहीरमटर सकताहरा ,परजञातवचनकाशताोि ा भा रहोककिहकमा भाहअारिहसथमा भाह।काो मोरोतखलाफकहताह,इसोमोरोमतको माकफककहताचाहहव ।िहमउपिाो अपतोजञातस ा को अतकलरहपाता हअ ा तही,इसअाोरषधटियदोताचाहहव,वतद भाचोतत-अचोततपिरगरहाोमोहमअास ातरखोककिोमोरोसथखको काररह,सबसोपहल बात िहहिददउतचोतत-अचोतत पदा ाोो म ोअपतोरलवसथखकीअास ा रखो,जाोबातअतहाोती हउसको वचनित हाोतोकीकलपताकरोताो हाकटर अ िमभा ीह।अतहाोतीकाोअतहाोतीसमझोअारहाोतीकाोहाोतीसमझोताोकाो कटर तहीह।मअातमपदा भा अपतोहीपिररामाो सोउतपनतत हाोता हसद उसहीमोरह ा,मककसीअनतिपदा भाको पिररमतसोउतपनन तहीहाोसकता,अनतिजाितको पदा ाोो सोताोउतपनतत
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-99
www.sahjanandvarnishastra.org - 93 - www.jainkosh.org
हीकिा हाोऊ ा आजाोअतहाोतीह हसदाअतहाोतीरहतीह,काो पदा भादसरोपदा भाको पिररमततपतहीहाोसकता हअनतिपदा भासोमोरासथखपिररमततहीहाोता।इसपरमपदकीवचनािपतको रलववचन मताोिहअा िकहककहमपरपदा ाोो म ोसथखकीअास ातबताव।परमातमतततव कीअाोरहमारीषधटियहाो,जाोितदाोभाषस भाजञपरमातमाआवहउतको राोमोअतरा हाोताोइसोशातनततहाो ी। जा ो हा ोता ह ह लो को रलिो – िा!जाोहाोता हाोहाोतोदाो,जाोहाोता ह लोको रलवहीहाोताह,सततव रखतोको रलवहीहाोताह।हाोतोकाो ासाोहाो िािहमोरो लोको रलवहीह,मोरोबरोको रलवकछाव ीतहीहाोता।वकबादशाहअारमतरी ो, ोदाोताोजङगलमो मतोजारहो ो।जङगलमो टर क व,अपतामतरमातोको रलिोपरसपरमोकछाव ाताभा करतोल ो।बादशाह ा६अ ल कािजसोदधछाव ाकहतोह।बादशाह तोपछावामतरीजी,हम६अ रल ोआवहसाोिहकसाहआमनतरी बाोला –महाराज,िह ी लोको रलवह ।उसमनतरीकाोअादत ीहरबातमो हिहकहोककिह ी लोको रलवह।बादशाह काो ससाअािाककमताोदधछाव ाहअारिहबाोलता हककिह ी लोको रलवह।साोउसतोमतरीकाोकवमोी को लददिाअार हबादशाहअा ोबी िा।दसरोदोशको राजाको िहातरमोििजञहाोरहा ािजसमोवकबड ोसथनतदरदटर -पटर मतिकाोहाोमतोकीजतरत ीवोसाकाो पाप-िजञ ा,बदधदधहीताो हिजसअाोरिजसकील जाि।राजातोकछावपडाोकाोछावाोड ददिाककवोसोपरषकाोकहीसोपकड करला ाो ।उतपणडाो काोिहबादशाहहीददख िा–बड ासथनतदरदटर -पटर ह ाही।साोउसोठाोक-पीटर कर पकड करलो वअारवकखटर ोसोबाि ददिा।जबिजञमो हबादशाह हाोमाहीजातो ाला ाककवकपणडोतोदोखरलिाककउसको ताो६अ रलिाहवकहा मो,साोकहाककइसोमतहाोमाो,तहीताोिजञखराबहाोजाि ा!उसोडडाोसोमारकर ाददिा। लो को रलव हा ोती का प त: सम भात –अबबादशाह बड ाखथशहाोरहाहककवकहा मो६अ ल हाोतोको काररअाजमबच िा,तहीताोअाजवचनारचलोजातो।सा हीउसतोसाोचाककमतरीजीठयककहता ाकक६अ रलिाअ रलिाहताोिह ी लोको रलवह। हखथशहाोताआअाउसीजङगलमोअािाजहामनतरीकाोकवमोी को लददिा ा।झटर कवको पासअाकरमतरीकाोितकालाअारसाराककससाकहसथतािा ।कहा–मनतरी तथमठयककहतो ोकक६अ रलिाहसाोिह लोको रलिोह,िदद६अ रलिातहाोतीताोअाजमोरोवचनारतबचतो,परमतरी!िहताोबताअाोककमतोजाोतथमहोकवमोी को लददिा हकसाआताोमतरी बाोला महाराज! ह ी लोको रलवहीआअा।पछावाककइसमोकसा लाआसाोमनतरी तोकहा–महाराज !िददमकवमोतहाोताताोम ीअापको सङग मोपकड ाजाता।साोअाप ताोबचजातोदधछाव ाहाोतोको काररअारमहीअा मोहाोमाजाता,मकवमोय र िाइसरलवबच िा।किाह,जाोकछावहाोताहउसको जञाता-षटर ारहाो।उस सतथकीसोाको रलव सतथकापिररमतचलरहाहउतता हीदोखाो।वोसीशथदधजञाता-षटर ा की स ित हाोताो हाशथदधधिातवचनकटर हाोताह,िजसको वचनतापसोशा तपरमातनतदवचनातहाोताह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-100
www.sahjanandvarnishastra.org - 94 - www.jainkosh.org
लाोक-100 अिततसाधिित ाभार रचतततव तजिदद।
अनति ािाो तसतसमानतत दःखिाोय ता क रचत १००
चोतता का ो तज मातत ो पर ित ा भार की अिततसाधिता य ि भाता कावचनस –काो परषइसअातमाकाोपथ ी,जल,अयि, ाि इतचारतततव ाोतप माततो ह,अातमा इतसोप ककछावतही ह।जबतकइतचारतततव ाोकाक धि तमोलरहताहतबतकिहजाततासमझताबतारहताहअारजबिोचाराोतततव कबखरजातोह,परसपरकासमबिताोड दोतोहताोजाततासमझता तही रहताह,िहसबचाराो तततव ाोकीबात हअातमाअल सोकछावतही ह,वोसावकससदधानतत ह।उसको मतमोताोित ाभारबड ासरलह,मर वअारमाोकष हाो िाकिाोकक तचतथटर ितपकाशरीरह,कबखर िाित ाभारहाो िा।कछाविततहीतहीकरता पड ा ।किा वोसाित ाभारहआकछावलाो इसअातमाकाोसदामकतमाततोह।जाोअातमाह हताो जिाोका तिाोहीहककनततथ वचनकितअारपरषकासमबनति हाोतोसोवकको लरममहीरह िाह।अातमा ताोमकतहीह,शथदधहीहवोसा ीवकससदधानततह।ताोजाोमकतहस िहीउसकाोमकतकरतोकीकाोशशशकरतायि भाह,छटर ाहीह ह,कफरमरकतकाउदयमाोककिाजाताह। ित ा भार की िततसाधिता – सिााादससदधानतत को अतसारिहअातमा स तपसोताोस ा त:वकस तपह,सदामकत ह,ककनततथ उसकीजाो तियो बतरहीह ह तियोससारीह, हामरकततहीह।जसापिररामह सा ही ाो ाो ता पड ताह।िहससार- तियोतहाोताोमकतहाोतोकाउदयमकिाोककिाजािआत ास ा िददमकतकातही हताोमकतहाोहीतहीसको ा,कफरताोमकतहाोतोकाउपाि ीकबलकलयि भाहाोजाि ा।अातमतततव िदयकपवकचतनतिस तपिततिपदा भाह,परनततथअताददकालसोकमभा-पद लको समबिसोक ा तपपिररमताचलाअारहाह।इसकास ा ताोसदाजञातवचनकाशमिरहतोकाह,परनततथ तियोमोरा ाोष,माोह ीचलरहोहताोिहसबकमभा-उपाधिकसमबिकावचनतापहिजसको काररिहजी अपतोस तपमोस रतहीहाोपाताह। तियोससारीहपरनततथस ा सबसोक क कतको लरहतोकाहइसीकाररधिातअाददकको वचनिततककवजातोसोिोक ा पिररितिादरहाोजातीहअारस ा क कासपरभा वचनकटर हाोजाताह।जहादाोषवक ीतरहो, राोकापराक कासहाोउसोित ाभारकहतोह।ित ाभार मोजाोअातनतद हउसअातनतदकाो क षिकामाोहीजी रच ीतहीपहहचातसकतो।
ि ा भा जञात स ो ही प ला – िा!िहससारक कटर जालह।िहामाोहीजी ाोकाहीसमा मबताआअाह।वकदसरोकी तियो दोखकरललचािाकरतोह,म ीवोसा किाोतहाो िा।अपतोस तपकाो लजातोह,दःखीरहतोह।इसको अला ासबसो क कटर समसिािहहकक लती ीकरतोजातोअार
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-100
www.sahjanandvarnishastra.org - 95 - www.jainkosh.org
चतथरा ीमाततो जातोिोवचनारी, साोबता ाोिो लतीकसोरमटर सकतीह। लतीकाो लतीसमझोताोरमटर सकती ह।िहमाोहीजी क षि- ासता मो रतआअाताता क रदधपिररितिाकरताहअारउतमो हीिहमातताहककमबड ाहाोशशिारह।दखाो,मतोदसराोकाोकसािाोखाददिाअारअपताकामबतारलिा।कररहाहिह लती;स ा सोक मखहाो िाह,शातनततकापातरतहीरहाह;यि भाकीकलपताव बता रहाहितसपरअपतोकाोचतथरसमझता ह।जबतकसिााादकाअाशरि तकरो,तब तक सतथस तपकाोसहीतहीजातसकतो ह।जब सतथस तपकाि ा भापिरजञातहीतहीहताोपरमकलिारकसोवचनातकरसकतोहआ ला ोकािितकता स ो ससदधदध का अला –अहाो!जाोचीजअाखाो ददखतीहउसपरलाो ाोकाोबड ाक ासह।िहजञातमिअातमतततव ताोअाखाोतही ददखता,इसकाररउसकीअाोरक ासतहीहाोता,परनततथहककततीमाोटर समझकीबात ।अरो!जाोजातरहाह हकछावतहीहकिाआलोककतक षि-यिामाोहमोजाोषिमातह, हीसबकछावल ताहइसददखतीआ दितिाकाोहीजाोसबकछावमातताहउसोचा ाभाक कहा िाह।चा ाभाक का िह ीअ भाहाोसकताहककजाोचार ाकसथतो,बाोलाकरो,जाोबातलाकककजताोकाोबड ल ल ोवोसोचातथिभाकीसथनतदरबात बाोलो उसोचा ाभाककहतोह।ज तको जी ाोकाोसथनतदरबात रा रीबात हील तीह।रा रीबात,इसषिमातज तकाोहीजाोलकषिमोरखतोह,उतको हील तीह।िहषिमातहीसबकछावहाोताअारअातमतततव कछावतही हाोता, ताोषिमातताोतटर हाोता हीह।शरीरतटर हाोता आअामररआअाताो ही ित ाभार बत िा,साोिाोताोसबकाित ाभारहाोता हअारवोसोित ाभारकाोकातचाहो ाकात वोसाबदधदधमातहजाोस िहीअपतोताशकावचनिततकरोआमररमोताशहीताोहाो िा।
अातमा का ो स भा ा ितलोभाप म ातत ो म ो ी म रकत का अत काश – वकअाोरताोचा ाभाक को ससदधानततकाोमाततो ालोजाोशरीरसोनतिाराअपतोअापकासततव हीतहीसमझतो ह,षिमातकाो हीस भास समझतोहअारदसरीअाोर ोजाोइसको मकाबलोकाो अपतोकाो बड ा क ोकी कहलातोको रलिोतततव जञात कावोसाबी ा ादोजाोसीमा ताोड बतबठोिातोअातमाकाोशथदधबदधसदामकतमाताकरो,दाोताोको हीित ाभार तही ह।जबिहशथदधबदधहीहाो िाताोकफरधिातअाददककरतोको रलवकिाो उदयम ककिाजाि,कफरताोमरकतकाकाो क िात हीतहाोताचाहहिो ।जाोअचोतत हउसकाोमरकतददलातोसोला किा ,अारजाोचोततह हताोपहहलोसोहीमकतह,कफरमाोकषमा भा ताोकछाव ी तरहा।इतदाोताो बाताोका ित ारर सिााादससदधानततमोरमलता ह।अातमामकतहाोतोकास ा रखताहअारउपाधिको समबिमोससारी तियोमोल रहाह । िह अातमा समिगदशभात, समिगजञात, समिकचािरतर को बल सो, शथकलधिात को वचनताप सो क ा पिररितिाोकाोतिा करस स ोदत को िाो ािाससोशथदधस तपमोस र हाोसकता ह,इसहीकातामहित ाभार। अाशर ोि तततव की म ा भारा – िा!ितरभािकरलाोककअपतारचोकहाल ािोकककछाविाोखातरहोअार ासतक कअातनतदवचनातकरलो।इसज तमोखाोजाोककसज हअपतारचोल ािो,कटर थमबमोरचो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-100
www.sahjanandvarnishastra.org - 96 - www.jainkosh.org
ल ािो ताो वचन मताोिहकटर थमबर नततह।उतको पिररमतसोमोराकछावतहीहाोता,मोरोपिररमतसोउतकाकछावतही हा ोता ।मसथखी-दःखीअको लाहीहाोता ह।शथदध,अशथदधजाोकछावआअाकत हअको लाहीहाोऊ ा ।ककतमोरचोल ािो,अचोततजड पिरगरहाोमोरचोल ातोसोला किाहआ ोताोजड ह,र नतत ह,मझोकछाववचनात तही हाोता ककसी ीअनतिपदा भामोरचोल ातोसो।खबखाोजतोजा ाो।कमसोकम इततीसमझबतजािककदितिामोकाो ीपदा भामोअपतारचोतल ािोताोसहजही हजञातजिाोितवचनकटर हाोजातीहिजसमोरचोल ातोसोससारको सकटर टर लजािाकरतोह। अनततदभाश भात म ो स ा ाक क अातनतद का ला – िाो ीपरषकारचो इसअातनतदमिअातमस तपमोरहताहइसीकाररउतको धिात,सािताको कालमोककसी ितिभाचग,मति इतिाददको ााराउपस भा हाोताो ीकही ी उनतहोरचदःखतहीहाोता हकिाोककअातनतदमि अातमस तप काोताोगरहरकररलिाता।इसलाोकमोहमअापकाकहीकाो शररतहीह।वकअातनतदस तपितजअातमतततव काअालमबतही ासतक कशररह।िजतताउदयम,शरमबाहयषधटियबताकरककिाकरतो हउसकाहजार ा ा ीधिात,शरमअपतोअातमस ा कीअाोरल ािोताोिहकलिारमिअातमाअपतोअापपरवचनसनततहाोजाि ा,कफरकाो सकटर तही रहसकता।सकटर शरीरकीपिरस ितमोतहीहककनततथअपतोअनततरको उपिाो कीबहहभादशा मोह,हमकसाउपिाो करोककदःखीहाोजािो,कसाउपिाो करोककसथखीहाोजािो।िजतकारचो बाहयसमपदाअाोमो टर काआअाहउनतहोशातनततसो ोटर तहीहाोसकती।िजतकारचोपरतततव कीदी ालाोकाोपारकरको शथदधसहजअातनतदस तपमोल ताहउतको अातनतदसहजहीवचनकटर हाोताह।वोसोिाो ीपरषाोकाो धिातसािता को कालमो ीचकक ोअपतोसतिकाउददोिरलिोआिोहअत:ककसी ीवचनकारकाकटर तहीहाोता। जञाितिा ो का स ािीत अातनतद –अजञातीजी ताो ददातककाो परपड ा आअा ीदःखीहाोरहाहअारजञातीपरष ाोरज लमोकसीहीसदीभा मीभामोबसाआअा ीसथखीरहताह,किाोककसथखअारदःखकाअािारजञातीकीकलाह,बाहरी पदा ाोो की पिरस ितिा तही ह।ककसीमतिको रमोलाखाोकाित ड ाहाोअारउसोपता तहीहताोउसितको ितकटर बसकर ी ह रीबीकाअत करताह, साही दःखीहाोता रहता ह ।जबउपिाो मो हीअपतीितधितहीह,तबिहदीतहीताोह,वोसोहीअातनतदस तपजञातवचनकाशमातरअपताअातमािजसको अत मोतहीह हबाहरीहीबाहरीपदा ाोो सो ीखमा कर,अाशाल ाकरअशातनततहीवचनातकरताह।शातनतत हातहीहाोसकतीह। क ोककिा ो का अनत तित भारभाि – िहससारअजञातका रह,इसमोदसराोका ाोटर लोकरको नतिाितहीबतसकता ह।ककसमोसथखह ाोटर लोलाोसबका।उलटर रािहीवचनाि:सबकीरमलो ी;सहीबआमततहीरमलसकता।कराोड ा ोअजञाितिाोकीस ितकीअपोकषावकजञातीकीस ितला दािकह।अजञातीपरषाोको मताोसोअपतोकलिारकाितरभाितही हाोसकता।िोसबस तकीदशावह।माोहकीतीदमोजाोिहासबकछावितरखाजारहाहाोककिहमह।शरीरकाोहीलकषिमोलोकरइसअजञातीतोमकीयि स ा बता ल हअारदसरोजी ाो म ो ीशरीरकाोलकषिमोलोकरमकीयि स ा बतािीह,स भातर
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-100
www.sahjanandvarnishastra.org - 97 - www.jainkosh.org
ककसी तककसी परकीयि स ा बतािीह।िजसोसथखीहाोताहउसकापताहीतहीहताोसथखीककसोकराो ो,िजसो ीख दोताह हीतहीददखरहाहताो ीखककसोदाो ो।िजसोसथखीकरताहउसकाताोसहीपता हाो।यिामाोही परषाो का ोतताो उसकाहीपता हिजसकाोअातनतद दोताहअारतअातनतदका।िाो रमम शककसीकाोमातलो, हताोउतकीकलपताह।तताोउनतहोवचनिाोजककापताहअारतवचनिाोजतकापताहककहमोकसाअातनतदचाहहिो।जबतकअातमाकाअारअातनतदको स तपकाि ा भाितरभाितहाोतबतकइसकाोअातनतदवचनातहाोहीतहीसकताह। जञातता म ोप ारमा ी भाकीवचनसनततता–जञातीजी सदावचनसनततरहताह।इसकाकाररिहहकक हसबकामातरजञाता-षटिया रहताह,जाोको लजातत-दोखतहार रहोउसोअापतियो तही ह।िहससारअजािब रह।अजािब रमोअजािबहीचीजोआअाकरतीह। हाजाोदशभाकजािोउनतहोको लदोखतोकाअधिकारह,छतोकाअधिकारतहीह।काो छिोताोउसोदड ाो तापड ताह।वोसोहीइसलाोकमोिहसबषिमातअजािब रह।कटर थमबपिर ार ित िोसबअजािब रकी सतथव ह।उनतहोको लजाततो-दोखतोरहाताोकाो अापतियोतहीह,ककनततथजबजातत-दोखतहारतरहकरउतमोरा अाराोषकरतोह,उतबाहय पदा ाोो का ोछतोहताोछतो ालाोकाो दडरमलता ह, - मो टर कतापड ताह,अाकरलत हाोता पड ता ह।इसअाकलताकाोदरकरताहताोममताछावाोड ा ो,अपतोअापको सहजस तपमोअाअाो ताोइसशथदधवचनिततसोहीसबसङकटर दरहाोसकतोह।िाोसिााादसोअातमतततव कीयि स ाकरोअारबाहयसोहटर करअत:स तपमोल ो,िहीक धिहीससारको सकटर ाोसोबचातोमोकाररह।सदाशथदधअताददअतनततइसजञािकस तपकी ा ता रखताचाहहव, ककम ताो िहजञातस तपह,स भापर ा ाोसोनतिाराह।
लाोक-101 स तो षटर ोक तटर ोऽबकप त ताशाोऽबतसत ि ातमत: । त ाजा रषटर ोऽबकप क पिाभासाक शोषत: १०१
अातमा की अक ताशता का क त – प भा लाोकमोदाोपकषरखकरिहकहा िा ा ककिददकाो अातमाकाजदाअतसतत तहीमातताह,को लइस ाितकशरीरकाोहीसबकछावजाततदोखतहारमातताहउसको ी ित ाभार तही ह,किाोककशरीरताोतटर हाोजाि ा।किाशरीरको हीताशकातामित ाभारहआमररकाहीतामित ाभारहकिाआदसरोपकषमोकाो िहमाततोहककअातमाताोअपिररामीह,यिापक ह,सदामकत ह।उसससदधानततमोकफरमाोकषमा भाको क िातकीअा िकताकिाहआइतदाोताो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-101
www.sahjanandvarnishastra.org - 98 - www.jainkosh.org
पकषाोकाोरखकरसिााादससदधानततसोिततिािततिातमक, स तनतर सोा ात, अातमतततव काोससदधककिा ा।उसबातकाोसथतकरलाो शीघरता मोिहसाोचसकतोह,जसोककअामलाो ाोको िाल ीहाोजाताहकक,अातमाकहारहताहअा ो,मर िो,शरीरजलाददिा,कफररहाकिाआउसको समािातमोिहलाोककहाजारहाह। मा ोह म ोअातमाताश का रमम –दोखाो िा!जबतीदमोकाो स तअाजाताहअारमातलाोवोसाहीस त अाजािककहमबड ोकदठतबीमार ह, दयताड दोखरहाह,ताड खतम हाो िीह,हममर वहवोसास तददखसकताहककतहीआजङगलमोकही टर क व,काो ससहअा िा,मोरोशरीरकाक दाररकरददिा,हममर व,वोसा ीस त मोदोखाजाता हता,ताोवोसादोखोजातोपर ीा हमर िाआतीदखथलतीहताोदोखताहअरो!मकहामरा!मताोअारामसोकमरोमोपड ाह।ताोजसोस त मोअपतोमरतोका षिददखजािताो हरममतप ह,सहीबात तही ह, हताोअ ीिजनतदाह,तीदखथलतोपरताोअपतोकाो हिजनतदा पाता ह।मकहामरा,को लवकस तमोहीमर िा ा।ताोजसोवकस पन मोदःखीहाोता,मरतारममहीह, ासत मोतहीह, हताोसथरसकषतहवोसोहीइसज तोआवमोिातोइतअाखाोसोजाोदोखाजाताहककिहमर िा,अबकछावतहीरहा,िाोिहजी कामररदोखतािह ीरममह।अाखको ज तो साोतोको दाोताो हीषिाोको रममसमात ह।अाखकीतीदमोमरता ददख िाताोजसो हरमम हीहवोसोहीमाोहकीतीदमोअपतोअापको स तप कापिरचितहाोतोसोजाोिहामरतादोखाजाताह ह ीरममह। मा ोहितदरा को ङग हा ोत ो पर रमम का प िरहार – िा !अार ी दोतखिो,िजससमिस त मोमररदोखाजारहाह,उससमिकिावोसा ील ताहककिहरममहीह,हममरतही िो!स तमोताोजाोदोखाजाता ह ह कबलकलसचची टर ताल तीह।िहरमम ा इसकाजञातताोज जातोपरहाोताह।जबतीदखथल तबिालहाोताहअाोह!मस तमोदोखरहा ा,जाो ीस तमोदोखरहा ा हरममतप ा,मताोिजनतदा ह,कहामरा!वोसोहीजबतकअजञातह,ितजस ततरसोाकापिरचितहीहतब तकिहजी तअारमररदोखतािह ीसचल ताह।िहिजनतदा ताोआअाह,िहमरताो िाह,कसोइसोझठमातलो।अबकछावतहीरहा,कहाहअातमाअाजितकल िा।माोहकीितदरामोिोसबपिाभािबदधदधकी बातोसहील तीह,रमम तहील तीह।िोसबबातोरममतपताोतबक ददतहाोतीहजबिहज जािअ ाभातमाोहितदरा ङग हाोती ह, सतथको ि ा भास तपकापिरचिहाोताहतबक ददतहाोताहअाोह!िहसबमरममहीकररहा ा।मताोअताददअतनततअहोतथकचतनतिस तपह। स भा पदा ा ोो की श ा तता–ज तमोिजततो ीपदा भाह ोसमसतपदा भाशा तह।तकाो पदा भातिाबतता हअारतकाो पदा भाअपतासततव छावाोड ता ह।िजततोजी हउततोहीह।हअकषिातनतत।िजततोपद लअरह ोउततोहीह। ो ीअकषिातनततह।िमभा,अिमभा,अाकाशवकहीवकहअारकालदरयिअसिातह।िजततो ीपदा भा हउतमोसोतवककमहाोता ह,तवकक ी जिादा हाोसकताह,काो पदा भाजिादाकसोहाोसको ाआकछाव ीतहीहअारकछाव ीहाोजाि,िहकसोसमभ ह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-101
www.sahjanandvarnishastra.org - 99 - www.jainkosh.org
कछाव ीहाोकाो ताोउसकाउपादातहाो ाहीिजसमोकककछावआअाह।तिाकछावआअाअ ाभातअसतसततहीबतसकता,अारजाोकछावहउसकाक ताशकसोहाो ाआजाोसत ह हकछाव ीतरहोवोसाकसोककिाजासकता ह।काोइभालकड का ठठ जतदारह,माताो दा ोमतकाह,उसोजलाददिाजािताोजलजातोपरकहाो ककदाोहीककलाोका जत रहजाि।कछावि ामोउड िा,कछाव म ीबह िीअारक ीकछाव ीतरहो,सबउड करकबखरजाि,कछावपताहीतचलो,वोसीस ितमो ीउसठठमोिजततोपरमार ोउतमोसोवक ीकमतहीआव। लोही ोकबखरजािोि ातपमो, मतपमो,कसीहीहालतमोहाोजावपरउतमोकमीतहीअासकती। सतको क ताश अा र असतको उतप ादकीअसमभ ता– िा!साोचाोताोसही,सतकसोअसतबतजाि ाअारअसतकसोसतबतजाि ाआिददकाो असत ीसतबतजाििातोजाोकछाव ीतहाोउपादात मो ी, ह ीकछावबतजािताोअ रिहादस-बीसशोर,चीता,हा ीअापड ोताोउनतहोकातराोकसकताहआकिाोकक तकछावसोकछावहाोतोल ा,सदाशङकारहो ी।काो ऊपरकीछावतपरअाकाशसो जतदार हा ीटर पकजािताोकिाहालहाोआताोवोसातहीहाोता,असतक ीसततहीहाोताअारसतक ीअसततही हाोता ह।अपतोअापको अातमाको समबनतिमो ीसाोचाोककिहमकछावहिातही।िददमकछावतहाोऊ ताो िहताोबआत हीबड अचछावीबात ह।मकछाव ी तहाोऊ ,असतरहाताोकफरकलोशकहापदा हाो ोआिहताोसङकटर ाोकाो रमटर ातोकीबड कबी िाबातसथता ककमकछावहहीतही।िहबाोलता ताोहता,ककहमह।िजसमोअहवचनतििहाोरहाह,‘मह’वोसीिजसमोसमझहाोरहीह हकाो वकस तनतरसतह।शरीरमोसमझतहीहाोती।मतहीहवोसाताोहहीतही।मजड हाोजाऊ वोसा ीतही ह।चतनतिस ा ी तततव क ीजड तहीहाोसकताअारजड स ा ीतततव क ीचोतततहीहाोसकता।कलपताकछावहीकरलाो।
कलपता स ो सत थस तप पिर त भात का अ ा –वककछावपरातीबातह,हमारी६ षभाकीउमरहाो ी ,तबकीबात ह–िजसपाठशाला मो ा मोमपी ता ा हा वकददतदाोलड को बआतबरीतरहसोकपटर ो।मासटर र तोपीटर ा, ताोदोखकरकफरहमदसरोददतपाठशाला त िो।वककाोकपटर तोदोखकर िहाोहीजाता हहालाकक लती ितकलोत ी ताो कपटर ो,परउसददत डरको मारोहमपाठशाला त िो।ताोमासटर रतोचारबचचाो का ो ोजाककउसोरल ालाअाो।अबसथबहकाटर ाइम ा, पराठाअारमठामखारहा ा,लड काोतोमासोशशकाितकी।मातोकहाजा ाोजलदीपाठशाला!ताोहमतोकहाककअाजताोहमतहीजािो ो।मा तोवकदाो पड ल ािो।मराोताजाताअारसाोचताजाताककिददमिहकाठकाखमभा हाोता किजसमोमकखत कबलाोिाजाहकताोमतकपटर ता ।काठको खमभोकाोकाो कहापीटर ताहआताो हताोवककलपता ी।तकाो जड क ीचोततहाोताअारतचोततक ीजड हाोता।कसोहाो,चतनतिस ा ी तततव क ीजड तहीहाोसकतोअारजड स ा ी तततव क ीचोतततहीहाोसकतो।कलपतामोकछाव ीलोअािो।कफर ीजाोलाो िाोसाोचतोहककिहमर िा,कछावतहीरहा,खतमहाो िा, हरममह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-101
www.sahjanandvarnishastra.org - 100 - www.jainkosh.org
वचन ोम की समसिा –सचताो बात िहहककपिर ारको लाो ,रमतरजत ककतसो वचनोमकरतोहआककसीसो ीतही! ोको लअपतोकषािसोवचनोमकरतोह।सबअपती-अपतीबातसाोचलाो।किाकाो कटर थमबीमझसो वचनोम रखताह आअपतोअापमोसाोरचिो!िह‘म’दाोवचनकारसोकहाजासकताह–वकताोशरीरतपिजसोदितिासमझतीहअारवकचतनतिस तप,िजसोजञातीहीसमझताह।िोकटर थमबको लाो इसशरीरसोवचनोमकरतोहिाउसअातमासोवचनोमकरतोहआपहहलोक लोषरकरको इसकाितरभािबताअाो !कटर थमबीजतिददशरीरसोवचनोमकरतोहताोमरतोपरकिाोसाोचतोहककइसोतथरनततजला ाो,दोरहाोरहीह, रखराबहाोजाि ा,िहदोरतकरहो ाताोतजातोकसा क ष रमोफलजाि ा।किाोवोसासाोचतो हआअरोकटर थमबीजताो !इसशरीरसोतथमबड ा वचन ोमकरतो ो,िहशरीरताो पड ा ताोह,किाोतहीवचनोमकरतोआकटर थमबीलाो शरीरसोवचनोमतहीकरतो,ताोकिाअातमासोवचनोमकरतोहआ ोअातमासो ी वचनोमतहीकरतो!अातमस तपकीअाोरताोउतकालकषिहीतहीह,इसमकतअातमासो ोकिावचनोमकरो ोआताोतउनतहाोतोशरीरसोवचनीितकीअारतअातमासोवचनीितकी।िजसकाोअातमालकषिमोअाजािो ा हवकहीअातमासोकिाोवचनोमकरो ाआ हताोस ीअातमाअाोसोवचनोमकरो ा!
वचनीित की अतथिता –दोखाो िा!पिरजताोतोअातमासोवचनीितकरतीसाोचीहाोतीताोिजसमोअातमहहतहाोता हाो हहीकिाोतकरतो।क ीककसीबालककाकछावजञातकीअाोररचोजाि, रागिकीअाोररचोजािोताो उससोउसअातमाका लाहाो ाता,ककनततथतहीवोसाहाोतोदोतो।वोसोउपािरचतोहकक हशादीकरलो, रमोफ सो,जञाततसीखो।अरो!िहलड कामहाराजको पासजिादातबठो,साि-स ितमोअधिकतरहो,कहीवोसातहाोककरचोमोअाजािअार रछावाोड दोताोमोरा रहीरमटर जाि।किाकाो कपता अपतोपतरको वचनित वोसा ीकछाववचनाोगरामसाोचताहककइसोिमभाक दयापी ाअाो।िहअातमाको स तपकाोठयकपहहचातजाि,अातमषधटियकरलो।इसजी काकहीकछावहहीतही,कफरकिाो इसकीबहहभामखी षधटियबती ।िहससारमोतरलो,माोकषमा भावचनातकरलो।इसकाक ाहतकरो ो।इसोखबजञातअार रागिमोल ािो ोवोसाककसीबापतोपतरको वचनितरचततककिाहाआचाहो तकरपािो, बआतसी बातोसाोचता हकपताअारउनतहोतहीकरपाता, परसाोचता ताोह।काो ी तककसीको अातमासोवचनोमकरतोहअारतशरीरसो।सचताोिहहकक ोअपतोअापमोउठयआ कषािसोवचनोमकरतोहउसोशातकरतोकाउदयमकरतोहपरइसतथिकाोतहीजाततोताोककसीपरताोबातफो कीजाि ी आककसपरबातफो कीजाि।जाोउसकषाि ोदताको शानततहाोतोको क षि तपड ोउसपरअाकषोपककिाजाि ा। य ि हार की म ािातपता – िहसबयि हारमािातप ह।िाोसमझल िजिोककजसोस तमोददखोआवषिाोमोसारतहीह,को लकलपता-जालहवोसोहीखबखथल अाखाोमो,चतथरा रोमतमो ीजाोयि हार ककिाजाता ह हसब ाो ा ह,असारह,रममतपह।अजञातीकरोकिा ,स तमो ीताोिहबदधदधतही बतपाती ककजाोस पन मदोखरहाह हसबरममहताो िहिाल ीरममतप हीह। हह१०, २०रमतटर काषिअारिह१०, २०,५० षभाकाषिसबषिमातपदा भामािातपह।वचनतिोक
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-101
www.sahjanandvarnishastra.org - 101 - www.jainkosh.org
पदा भाअक ताशी ह,धरथ ह।पदा ाोो कीपिाभािपलटर ती रहतीहककनततथ पदा भाकाक ताश तहीहाोता।िहजी अाजमति मोह,कलअनति मोहपहहलोअनति मो ा,िाोपिाभािअताददसोपलटर तीचल अािी हपरिहजी तहीपलटर ाअ ाभातिह चोततसोअचोतततही हाोताअारतइसकाअ ा हाोता।िोदाोताो हीरममतप ह,अारइसजी तमोजाोदकात ह,काम ह,पिरजतह,िजतकाोखबसमहालरहोह,ितकासचिकरलोतोपरअपतोमोबड पत अत कररहोह,िोसबस तकीतरहरममतपह।जबिहजी ज जाि ाअ ाभातअपतो सहजस तपकापिरचिकरलो ातबपतापड ो ाककअाोह!मतोसारारममहीककिा ा। ितज सहज स तप की षधटिय म ोअातमला –जबतकमाोह-ितदरा तही हाोती, परमा भा त अातमतततव कापिरचितही हाोता तबतकहीिहसबसहीददखताह,बात-बातमोलड ा ,अनतिाि,पकषपात,मािाचारिोसबककसकाररहाोरहोहआअजञातको कारर।जञाती परष ताोस भातर िाोदोखरहाहककजाोहाोताहहाोरहाह।कही ीकाो कछावहाोता हाोउसको कछावहाोतोसोमोरोमोकछावसथिार-कब ाड हकिाआिहताोअातमाको लजञातातनतदस तपमातरह।िजतताहउतताहीिहशरीरछावाोड करचलाजाि ाअारजबइसशरीरको अनतदरहतब ीिहअातमाको लअपतोस तपमातरह,परमारमातर ीमोरािहाकछावतहीहककनततथ िहबआत बड ासङकटर हजी परजाोिहवोसीशरदधाबतावहककमोरािह रह,मोरािहपिर ार ह।िहअजञातकीबात बड ससतील रहीहककनततथिहबआतमह ीपड ो ी।िहसमझरहाहचातथिभा,परकटर रहीहइसकीजड ,इसको स तपपरहाोरहाहकठारा ात।काो चीजससतीलोअािोताो हखाोटर बतो ी,स ीताोचतथरह।इसअजञातीजी काोिो ाो ाो तोमोबड ोअासातल रहोह,उदिहता, रहमाराह,सरी हमारी ह,बचचो हमारोह,िाोबड ोसरलससतोल रहोह।मतचाहोकमभाकरतोमो,मतमातो ाो ाो तोमो,िजसपरचाहोआकमतकरतोमोइसकाोबआतमाजअारहाह,सबकरतीइसोससतील रहीह,ककनततथकिाहाोरहाहअनततरमोआकमभाबि,पापबनति,मरलतपिरराम,अजञातका बाोझा ।इतकाफलकिारमलो ातहीआअ िरमलो ा।िोसबरममतपह,अपतोसततव परषधटियदाोअारकलिारको मा भामोल ाो,िहीवकसार तकतभायिह।
लाोक-102 अद:ख ाक त जञातकषीितोद:खसरनन िा । तसमादय ा ल द:खरातमात ा िोनतमित: १०२
तपचरर को रलिो सकारर अत रा ोि – तवचनस मोिहबातचलरही ी ककअातमाअताददितित ह,िहको ल ा ता हीकरसकता हअारउस ा ताको वचनसादसोिहपरमातमतततव काोवचनातकरलोताह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-102
www.sahjanandvarnishastra.org - 102 - www.jainkosh.org
इसपरिहशका हाोता वचनाकितकहककजबको लअातमाकी ा ताकरतोसोहीमरकतरमलजातीहकफरउप ासकरता,तपसिाकरता—िोकदठतकदठतकामकरतोकीाअा िकताहआउसको हीसमािात मोइसलाोकमोकहा िाहककजाोजञात,कबताकलोशसहो,अाराममोवचनातककिाजाताह हजञातदःखको काररछटर तोपरतटर हाोसकताह।इसकाररिाो ीपरषाोकाोअपतीशरकतको माकफकअपतोकाोतपसिामोल ाताचाहहव।
ि ाबल कलोश ा ता का ह ोत थ – िहािहबतािा हककमित ि ाशरकतअपतोकाोकलोशाोसो ाक तकरो।जाोमतिकटर तहीसहसकतोह,िजतमोकटर सहतोकाउतसाहतही हिािजतपरकटर तहीअारहाहाो ोपरषअपतोशथदधअातनतदको मा भाकाोपासको िहबातजराकदठतह।वचन मातिाो मोिजततोपरारपरष आवह,पदमपरार, हिर शपरार, वचनदयमतचािरतरअाददमोिजततो ीपरारपरषाोकीकहातीहको लउतको कटर ाोकीहीताोकहाती ह।काो महापरष वोसाबता ाो िजसतोअारामहीअाराम ाो ाहाो, ददोतककाो परहीपड ा रहतारहाहाोअारशातनतत पािी हाो,इजजतपािी हाो,काो ी परषबता ाो ।जबतककटर तहीअातो हअारउतकटर ाोकाोसहतोकीकषमतातहीहाोतीतबतकअातमामोकरािततहीबी ती ह।कात,कसाअतरमोकटर सहता ह,ककसकाो किा पताहआिजसको चािरतरमोकछावलमबोकाल ीसथतखिाबतािा हाोउसपर ी ककसी तककसीअ सरपरमहातकलोशउपस तहाोजातोह। रतचकर तीभा कीबड वचनससदधदधह,िजनतहाोतो दीकषाल अारअनततमहभातमोहीको ल हाो िो। रतचकरीकाचकरत रमोतही वचन ोशकरपा रहा ाअारबाआबल कामकाबला करतापड ा ाअारबाआबल सोहार िो ो,इससोबी करअारकिाकटर हाोसकताह।कटर कीजाितिाअल -अल ह। ितक भाकलपकी म ितम ो क टर सहहरता –महापरषाो मोइतताबलहाोताहकककटर अािोताोउनतहोसहतकरतोजािो।ककसको कटर कीकहाती रलखीहआककसीको कटर कीतहीरलखीह,परससारमोवोसाहाोतातहीहकककाो कबता कटर को रहसको ।कटियसबपरअाताह।जाोकटर मोअिोहाोजातोह ोडबजातोह,उतका इितहासमोताम तहीअाता ।ककनततथ जाोकटर ाो सोत बरािोउतकीअाजकहातीशासराोमो ी रलखी ह।कटर अातोकीस ा ता ताो रहतीहीहतबअारामसोपदाककिाआअाजञातदःखअातोपरतटर हाोसकताह।अबअाजकलताोकाो ी की ासतक कक दयाहीतहीरही।अ ीहीकछावसमिपहहलोलाो िितकाोको लड काोकाोकहाकरतो ोककिोससरीभाहाोतो ह, ोपी रलखतहीसकतो।मा-बापकाउतपरबड ा िार रहताह,अारामकीउतकी िजनतद ी रहतीह ।साोउतकारचोक दयागरहरमोतहील ताह।जाो ासतक क क दयाह ह र-क तिकबताअारकटर -सहतकबतावचनाततहीहाोतीह।िाोताोअाजकीक दयावहाोरहीह,परउतअाजकीक दया ाोमो ीिजसोलाोकक दयाकहतो ह,िजततोितपर रीबछावातरहाोजातोहउततोितपरशरीमताोको लड को तहीहाोपातोह।उसकाकाररहककअारामहीअाराममोउतकटर क दयातहीअातीह।अत:उतकषाभा ीभाकाोकटर सहहरहाोताचाहहव। स ि की कािभावचनिा ोजकता मातत ो पर क टर का क ताश – िा!सचताोबातिहहकककटर कछावहही
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-102
www.sahjanandvarnishastra.org - 103 - www.jainkosh.org
तहीइसजी पर।बाहरमोकाो पदा भा कसोहीपिररम रहोह,पिररमतो दाोतथमजञाता-षटर ा रहाो।िहजाताो ककमपरको रलवकछावतकररहाह,मजाोकछावकररहाह हअपतोरलवकररहाह।िदददसराोकीसो ाकरताह,दसराोकाउपकारकरताहताो हदसराोको रलिोतहीकररहाह, हमअपती रकषाको रलवकररहाह।कसोिोक षि,कषाि,ममताको ससकारइसजी काो बआत -बआत तरहसोदःखीकररहो ह,िजतमोरमतोआविहजी िहसमझता हककमबआतहाोशशिारीकाकामकररहाह,मसबसो वचनससदधिितकह,बड ोअारामको साितह,मोरीबड लाोकमोमानतिताह।कछाव ीसमझोपरअनततरमोक षि-कषािाो को ससकारह,साो ोदःखीकररहोह,उतसोबचतोकािहसबइलाजह–दसराोकीसो ाकरताअादद।उसमोउपिाो ल ो ाताोउतती दोरकाो क षिकषािाोमोउपिाो तल ो ा।पापाो काबि तहाोताोअातमषधटियकी पातरता हीरमलो ी।अपती रकषाको रलवपरकीसो ाकररहोह,िहिजसको ा ह हक ीशो शमोतहीअासकताअारिजसकापरको वचनितवहसातका ा ह–मतोइतलाो ाोको रलवककतता किा ककिा,बआतककिा, वोसापिररामजाोरखो ा हअपतोहीअपरािको काररदःखीरहो ा। कािभा की वचनिा ोजकता का अ ला ोकत –िजसतोअबतकिजसककसीकी ीसो ाकी;सरी ,पतरअाददककीममता री सो ाकी,नतिाि-अनतिाि ीकछावतहीय ता, हा ीउसतोदसरोको रलवकछावतहीककिा,अपतोहीरलवककिा ाअारअबउतसोहटर कर रीबाोकीदिा,लाो ाोकाउपकार,िमभावचनचारिाउपदोशअाददजाोकछाव ीककव ो दसरोको रलवतहीककव,अपतीहीशातनततको रलविहसबककिा िा,वोसािजसकापिररामहाो ाउसोकराोितहीज ो ा ।वचनितकल ीकाो चलो, उसकाो ीदोखकरकराोितअाि ा।कराोिअाताहतब,जबउसको समबनतिमोकछाववहसातसमझतोह।मतोताोइततावहसातककिाअारिहइसतरहबाोल िा।जञातीपरषकास भातरिहीपिररामहककमजाोकछावकरताहअपतोरलवकरताह,दसराोको रलवतहीकरताह,वोसोअाशिको परषहीकटर सहहरहाोसकतोह।अजञातीजतताोकटियमोअिीरहाोजातोह। कटर सहहरता स ो िा ोय िा ो को प िररामा ो म ो उजज लता–साि-सत-जतजातकरअपतोशरीरकाोकटर मोल ातोह,उप ास करतोह।किाजतरतहसाहबउप ासकीआइसमोजञातीकाताोिहउोरहककअाराम-अाराममो लो वचनकार रहाअािाताोपिररामाोमोउजज लतातहीज तीह।जसो टटिाोमोतपािा आअासाोताकातनततलाता ह,शथदधहाोताहवोसोहीकटर मोतपाआअापरषअतरङग मोअपतीउजज लता बी ाता ह। ह ाटर ोमोतहीह। ाटर ोमोताोहअारामतलबपरष।कटर सहतो ालाक ी ाटर ोमोतही हा ोता।अारामतलबलाो कािर, मभीर,अालसी रचोको मरलतहाोतोहअारस ा भामोअिोरहतोहअ ा िहकहल िजवककउतमो ितदभािताकी ीमातराअधिकहाोतीह।उससोला तहीहाोता ।माोही परष हीवोसाजातता हककमबड ोला मोह।कछावकटर हीतहीकरताह, हअारामसोखाता ह,रहताह।इसतोवोसारममबतािा ककउसकीकलपतामोअाराम हीअारामहसदा।अजञातीवचनारीकाो िहक ददत तहीककक षिाो को अाराममोक ष राआअाह।अदाजकरको दोखलाो,कटियसहतो
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-102
www.sahjanandvarnishastra.org - 104 - www.jainkosh.org
आवअपतोनतिािकीषी ताकीजाोखबररखताहउसोककतता अातनतदअाता ह;क षि-सािताो मोअासकतहाोकरझथकतोमोइतताअातनतदकहाअािाकरताह।जबकाो क कलपउठरहाहाो,िमभाकीबातहीरचोमोसमा रहीहाोउससमिकीकातनततअारअातनतद कीमदरादोखलाोअारवकक षिाोको सथखलटर तोसमिकीकाितअारमदरा दोखलाो;ककतताअतररहो ाआपच तीभा मो हा रा ोतीसरतरहतीह। लोहीउसतोअाराममाता हाो,परउतक षिाो को सथखमो हवचनसनततता कहारहसकतीहजाोनतिाि,तीितअारशथदध ा ाोमोरमलसकतीह।
िा ोय िा ो को तपश चरर को वचनिा ोजत – िाो ीजतअपतोअापकाोकटर अारतपसिा मोल ातोह,उसको अतोकवचनिाोजत हककतपमोअपती तियोहाोतो परक षि-कषािाो को दोपिरराम हटर जािो ो।साोक षि-कषािाोको अा ातसोसथरसकषतरहतोको रलवअपतोकाोकटर अारतपसिामोजञातीपरषल तोह।दसराकाररिहहकककछावकटर सहतोकामाददाजी तमोतहीबता, ताो पािा आअाजञातसब वकककतारोहाोजाि ा।जाोदाो-दाोददतको तीतददतको उप ासकरसकतोह,कदारचतउदि शकमीरहजाििातिाो जड ोताो ोििभाताोरखसकतोह।लाो अपमात सोबड ा िखातो ह।मोराकहीअपिश तहाो। िा!िह ितब तकबतारहो ाजबतकअतोकबारअपिशतहाो।वकतीितमोबतािाहककजबतककाो उपस भातहीअाता,कटर तहीअातातबतकइसका िरहताहअारजबकटर अाताहताो हहहममत बताता हउसोकफरउसकटर सोउतता ितहीरहताहिजतताकक िपहहलो ा।ताोक ीकाो कटियउपस त हाोउससमि ीताोिहचाहहिोककहमकटर सहोअारअपतीशरकतमाकफकवरत,तपमोरहाकरो।तीसराकाररिहहककिोबाहरीकटियलाो ाोकाोददखतोहककिोबड ोकटियसहरहोहककनततथ क ोककिाो का ो ता ोउसकटर को अनतदरअप भाअातनतदकाअत हाोता ह।जसो हस पचासाो कटर सहकर ीराोज ारमोअातनतदमाताकरतोह। सािअा ो को कटिय की अतत ित – िाो ीताोअपतोसोअधिककटर हस ाोको दोखताह,िोलाो बड ोकटर सहतोह।अार, सो ीदोखाोताोसाि ाो को कटर सोअधिक हस ाोको कटर ह।सािअाो तोवकबारखारलिा,ददत रचतसोरहो,खबधिातककिा,तकमािीकरता,तितजाोड ता,पाो ीपी करसथतादी,बाचल , क शराम ककिा,ाकटर हसाि ाो का ो,बता ाोआअारजरा हस ाोकाोदोखाो,दकातकरो,दसाोगराहकाोकी ल -बरी बातसथतोअारतिा ीजतअाजािोताोउतकीसमहालकरोअारदोशकाकामअािो,सस ाको कामअािोउतकाोदोखो,मददराोकीिजममोदारीलोककततोकटर ह हस ाोकाोकफर ीजाोउतकटर ाोकाोसहतकरसकतो ह,किाउत हस ाोमोििभाकमहआ२२पिरषहल ोहसािअाोको अार हस ाोको ककततोपिरषहहउतकीय ततीबताअाो।लड कापिरषह,तातीपिरषह,दकातपिरषह, रपिरषह,ककततोपिरषहह। क ोकी हस ा ो की ी प णिच ोधटियतता – िा! ो हस ी िनतिहककजाो हस ीको बीचरहतोआव ीिहसमझतो रहोककमताोको लजञातातनतदस तपह।काो िहातामलोकर ीककततोहीअपिशकरो,बरा- लाकहोताोिजसका हतामहउसकाो ला-बराकहा।मोराताोकछावतामहीतहीहिजसका
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-102
www.sahjanandvarnishastra.org - 105 - www.jainkosh.org
लाो ाोतोताम िरददिाह हमतहीह।इसमोतामतहीह।दसरोकाोकाो तामलोकर ाल दोताोहमबराताोतहीमाततो।हमोताोिह ाल तहीदोरहाह।इसीतरहिहा ीितरखताहजञातीककवोसातामलोकर ीिददकाो कछावकहरहाहिजसोकहताहाो ाकहो।मोरोकाोतहीकहता।मोरोकाोकह ीतहीसकता।मताोितताभामचतनतिस तपह।
िा ोय िा ो की क टर म ो अातनतद की अत ित— िहजञातीसतपरषउतकटर ाोको बीच मीभामोपहाड परतपसिाकररहाह।शीतऋतथमोठडसहरहाह,अाहारकािाो तरमलाताो ीवचनसनततह,अतरािअा िा हा ीकछाव मतही ह।ककततो हीकटर सहो,उतकटर ाोको बीचमो ी हअद तअातनतदअमतपीता रहताह।इसअजञातीकाोकिा पता हककजञाती किाकरताह,किातहीककिाकरताहआइसकापिरचिअजञाती तहीपासकता ह। हताोऊपरी तियोदोखकरकहो ाककअाजमहाराजतोिहककिा।अरो!किाअनततरमोककिा,किा तही ककिाआइसोअजञातीजतजाततहीसकतो।िजसपरबाततअापड ो हतहीसमझसकता। तपसिा म ोअातमसपदा का अ ला ोकत – इसतपसिा मो,इतकटर ाोको सहतमोबआतसमपदा रीआ ह।सथखमोकिामगतहाोता दःखमोकिा बराता आिहजञाती ताोसथखकाो ीहोिसमझता ह। हताो ितजसामानति कीअाोरअाकरवचनसनतत रहताह, हक शोष मोतहील ताचाहता,सबलाो जाततोहककसथखको बाददःखअाताह।जाोससारको सथखह, षयिकसथखहउतको बाददःखअातोहअारदःखको बादसथखअातो ह,काो ीमतििाजी वोसादःखीतहाो ाककउसहीरफतारकादःखददत रककवरहताहाो।कहातककरो ाआ कजाि ा।ताोसथखको बाददःखअाताहअारदःखको बादसथखअाताह।कहाो,तथमहोकिापसदहआिजसको बाददःखअािोचीजपसदह।दःखको बादसथखअाता ह।अरो!ताो दःखपसदतही ह।ससारमोकहीकलोश तहीह,जञातातनतदस तप अपतोअातमतततव कीसथिलाो,रच ी ताोकटर तहीह।रचताअाो का किाोबाोझलादरलिाहआिजसकाजाोहाोताह हउसको ागिसोहाोता ह।हमारो ाोड ोकतभायिमोकाो सथखीहाोजाि,हाोतोदाो।पररचतावलादकरअपतोअापकाोससार- तभामोडालता,िहताोबदधदधमातीतहीह।कटर सहहरहाोअार हा ीअपतोअापको तततव जञातकाहीधिातरखाो।वोसी तियोसोहीकलिारकामा भारमलसको ा।
लाोक-103,104
वचनिततादातमताो ाििरचछावााोष वचन ितभातात। ािाो:शरीरितरादधर तभानततो स ोषकमभासथ १०३
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-103,104
www.sahjanandvarnishastra.org - 106 - www.jainkosh.org
तानतिातमित समाराोि साकषाणिासतोऽबसथख जड:। तिकत ाऽबराोप प तक भााातवचनाताोित परम पदम १०४
अातमा अा र दोह की र नततता का वचन ितपादत –इसवचनकररमोिहबात ससदधकी िीहककअातमा र नन हअारशरीरर नतत ह।वोसासथततोपरिजजञासाहाोसकतीहककजबअातमाअारशरीरकबलकलजदोहताोअातमाको चलतोपरशरीरकिाोचलताहअ ाअातमाजसोशरीरकाोचलाताचाहताह साशरीरकिाोचलताअारजहाशरीरकाोबठाताचाहताह हाशरीरकसोबठजाताआअातमा हा उठाताचाहोताोउठजाताह,जसाकरताचाहो साशरीरचलताहइसकाकिाकाररहआजसोहमजदोहअापजदोहताोहमारोचलतोसोअापचलकफरताोतहीसकतोवोसोहीअातमाजदाह,शरीरजदाहताोकफरअातमाको चलातोसोशरीरकाोतचलताचाहहव,तठहरताचाहहव,ककनततथिहचलताह;ठहरताह,सबबातोतजरअातीहकफरअापिहकिाोकहतोहाोककशरीरजदाहअारअातमाजदाहआउसहीको उोरमोिहलाोककहा िाह। शरीर ितर को सचरर का ितरमो कारर –अातमाकाजबइचछावाअाराोषकीपिररितसोवचनिततहाोताहताोउसवचनिततसो ािचलतीहअार ािको सचारसोिहशरीरतपी ितरअपतो-अपतो कािभाकरतोमोल जाता ह।हमहा हहलािोिाकछावबाोलो ता ोउसहहलतोअारबाोलतोकीकिावचनककरिाहआमलमोकातसीहरकतहाोती ह,िजसको बाद कफरअङगाोपाङग हहलतो-चलतोल तोहआसबसोपहहलोअातमामोइचछावाउतपनतत हाोती ह–वोसाकत ! लोहीपरीतरहसो ाकिाो म ोतही िहबाोलता हककमवोसाकत ।वक टर ोकाो ल ातार ो सो ाषरदोरहाहताोकिावक-वकशबदको वचनित हवोसामतमोसफटर तपसोसाोचता हककमिहबाोल द ,तहीसाोचता ह,तकाो ाकि बताताहपरइचछावाशबदको ितरनततरबाोलतोआवमोहाोतीजातीह।काो वकहा काो ाोल- ाोल२०रमतटर तक मािोताोउस मातोको बीचमोककततीबारउसकीइचछावाहाोतीजातीह,कषर-कषरमोितरनततरइचछावाचलतीजातीहअार माअाोअार माअाो,परइसतरहमतमोबाोलतातहीह,कफर ीउससमसतवचनिततकाकारर तइचछावाचलतीरहतीह। शरीरितर को सचलत का म ल ितरमो जी की इचछावा –सबसोपहहलोिहअातमाइचछावाकरताहअ ााोषकरताह।िजसतरह ी इसका ा बतोउसइचछावािााोषकीवचनोररासोअातमामोिाो चलताहिजसोिाो मा भारािोकहतोह।‘अातमवचनदोशपिरसपद’ हिाो चलता ह।उसिाो काोितरमो पाकरशरीरमो ािचलतीह।इसजी कािाो तकताोसमबनतिह,इचछावाकी,ताो हअातमामोहीपिररमतआअा,ाोषककिाताोअातमामोहीपिररमतआअा।इससोअा ोअातमाअारकछावतहीकरता।अबइसवचनिततकाितरमोपाकरचककशरीरको वककषोतरा ाहमोहतािहअातमा,इसकाररशरीरमोबसाआअाजाो ात ह, ाि ह,िजसो दयलाो ात, कपो,कफ,कहतोह,जाो ािपड हउसमोहलत-चलत
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-103,104
www.sahjanandvarnishastra.org - 107 - www.jainkosh.org
हाोतीहअारउस ािको हहलतोकाितरमोपाकरिोशरीरको अङग हहलतोह। अातमक ा दोहककरिा म ो ितरमोतरमतियोक ा –अातमक ा दोहककरिामोितरमोतरमतियोकसमबनतिहअार ह ी इतताक शशटिय समबनति हककउसतरमतियोकदोहककरिाकीिाराअातमाको क ा को अतकलहाोती ह। इसीकाररलाो िाोहीदोखकरसीिाकहदोतोहककिहजी चलता ह,बाोलता ह,खाताह,अतोकवचनकारसोउतहीककरिाअाोकाअाराोप िहलाोककरताह।पर,क लोषरकरको दोखाजािताोिाोितरखाोककजी काकाम ककतता हअारशरीरकाकाम ककतताह।कसाितरमोतरमतियोक ा हककजी ताोको लरा िााोषकरताह,तदततपजञातताोसा मोहही।अबजी को उसवचनकारकीजञात,इचछावात ा िाो काितरमो पाकर उसशरीरमोसबयि स त काम हाोतोह,अटट-सटट तही।िजसवचनकारकीइचछावाआ साहीिाो आअाअार साहीशरीरचला। चता ोद ित का ितरमो – िा!बाोलतोमोिजसअ को जाोरदोतोसोजाोउचचाररहाोताह हीउचचाररहाोता ह।जसोकख अाददअकषराोको बाोलतोपरकठमोजाोरपड ताह,चछावजझअाददअकषराोमोतालथस ात परजाोरदोता पड ता ह,जी कासपशभाकरतापड ता ह।तालथस ात ह हजहादातफ सोह।उसमोजी ल ािोताोिोअकषरबाोलोजासकतो ह।उसको ऊपरमिाभामोजी ल ाकरटर ठडी अाददअकषर बाोलोजातो ह ।िहहारमाोितिमकाजसाबाजाह।जहास रदबा ाो सीअा ाजितकलो ी ।इसोकाो जञाितक बतासको ताोबतालो।इसतरहकीह ा दोसको ,िजतताजाोरजहादोताचाहहव, दोताोवोसाबाोला जासकताह;परिहकदठतबातह।दाताोमोजी ल ािोकबतात दितहीबाोलोजासकतो।अाोठाोमोअाोठल ािोकबता पफब तहीबाोलोजासकतो।ताोजसीिहजी इचछावाकरताह सा हीिाो चलता हअारउसको हीअतसार ािहहलतीहअारउसको अतसारहीिोसबअाोठ,जी अाददचलतोह।अबबताअाो, वक-वकअकषरको बाद वकअकषरबाोलाजाता हअारउतसबकी इचछावा ाोको अतसारइसशरीरकािततचलताह।वोसोहीअार ीउचचारराोकीक धिहजसोककक भा,च भा,टर भा,त भा, प भाबाोलोजातोह,जराताककाोअारदाबददिाताोङ,ञ,र,त,म,अाददअकषरितकलतो ह।ताकको दाोताोत ताोकाोपकड लाोताोिोशबदतहीबाोलोजासकतो।जी ,कणठ,अाोठअादद हहलतोको सा ाषा भारा को प द लाोकाितरमो-तरमतियोक ा हअारउससोउचचाररहाोताहता,वोसाहीअार ीतरअा ोदोखाोइसशरीरकीहरकतहाोतोसोमलमोपहहलोइसजी को िाो काितरमो ह।कसोअातमाको वचनदोशहहलतोहताोिहशरीरकाितरचलताहआप भाबदधकमाोो को उदिकाितरमोपाकरअातमामोरा -ाोषकीवचनोरराको काररमत, चत,कािकीककरिातपवचनिततआअा। िा!जाोमतमो चतकािकीककरिाआ ह हताोजड कीककरिा ह,इसजड कीककरिाहाोतोमोितरमो त जाोवचनिततहाोताहअातमाका, हहिाो ।उसवचनिततकाितरमोपाकरवचनदोश-पिरसपदआअाअारवचनदोशपिरसपदहाोतोसोशरीरको ीतरकी ािचल अार ािको चलतोसोिहितरअपतोकािाोो मोवचन ोहाोतोल ा। शरीर की िनत रतपता – िहशरीरितरकी तरहहीताोह,जसोकाठको बतािो आवजाो ाोड ा अाददको ितर
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-103,104
www.sahjanandvarnishastra.org - 108 - www.jainkosh.org
ह।र बतातो हउसमो ाोड ोचलािोजातोहअारककततोहीताोवोसो ाोड ा ोको ितरबतारलवजातोहककउतकी टर ा ो ीचलतीह,ताोजसोकाठकाितरिजसतरहहहला ाोउसतरहहहलताहवोसोहीिजसवचनकारिहमतिअपतीजी हहलाता ह साही हलतहाोजाता ह।जसोबचचाोको खोलतोकीमाोटर रमोचाबी रदीजातीहताोजसोचाबी रदीजातीह सोहहलतीजातीह,वोसोहीइसशरीर-ितरकाोजी जसोहहलाताचाहता हउसवचनकार हहलजाता ह।क ीवोसा ीहाोजाताहककिहजी चाहताहककहमशरीरको अमकअ काोहहलािोअारतहीहहलताह।िजसोकहतोहलक ामारजाताह,ताो हवकितरकीखराबीह।ितरसहीहाोताोिजसवचनकारिहअातमावचनिततकरताउसकाितरमोपाकर साहीिहहहलतोल ताह।िाोइसशरीरकाहहलता-डथलताहाोताह। वचन तभात को वचनसङग म ोजी अा र प द ल को कािभा–इतसबककरिाअाोमो ीजी अारपद लकीनतिारी-नतिारीबातह।जी काकामजञात,इचछावाअारवचनितततक ा।शरीरमो ािकाचलता,ितराोकाचलतािहशरीरकाकामह ।लोककतिहबहहरातमा इसशरीर-ितरकाो,िजसमोिोइददरिाबतीह,अातमामोअाराोकपतकरताह।चककइसतोिाोमातापहहलोककिहमह,इततालमबा,चाड ा,माोटर ा।इसतोशरीरमोअहबदधदधकी,जबशरीरमोअातमतततव कीकलपता की,अाराोप ककिाताोजसाउसितरमो-तरमतियोकसमबनतिमोिहचलताह,उनतहोकफरिहमातलोताहककमबाोलरहाहअ ामशरीरकाोचलाता ह,हा -परहहलाताह,इसतरहकारममिहअजञातीपरषकरतोल ताहअारइतपदा ाोो मोअातमीिता काअाराोपकरतोसोिहजी कलोशहीपाता ह,शातनतततहीपाताह।क कलपकरो,कलपताबी ािो,बहहमभाखीषधटियकरोउससोताोइसोकलोशहीरमलताह। ितज-ितजतप म ो दोखत ो का क ोक– िा!इसशरीरकाोशरीरतपअारअातमाकाोअातमातपदोखतािहक ोकी परषकाहीकाम ह।िहशरीरमहइसवचनकारकारममजञातीजी को तहीहाोताह।साोजञातीजी इसरममकाोतिा तोको काररअारवचनतिोकपदा भामोउसहीपदा भाका र,पिाभाि ितरखतोको काररकलपताजालसो,सङकटर ाोसोबचजाता हअारपरमपदजाोमाोकष पदहउसकी वचनािपत करलोताह।िहअजञातीजी रमथिात को अाशिसोइतइतनतदरिकीककरिाअाोकाोअपतोअातमाकीककरिावसमझताह।इसअसमातजातीि दरयिपिाभािमोअातमपदा भा कीकाो ककरिाह,इसका ोदडालतो ाला जञाती परषवचनसनततरहाकरताह, हक ीखोदतहीमातता।
परवचनसङग म ोअजञाती का प िररमत –अजञाती ताोअपतो रकीवकइो टर ी तखसकतोदोखलोताो उसका ीददितखसकजाता ह।वोसािहजी रमममोबी ा आअाह।काो वक टर ताहकछाव षाोो की,ककवकककसातअताजबोचतो िा।तीतचारसार.काअताजबोचा,रपिाताोटर ाोको तपमो ो।साोउतरपिाकीय डडी हरलवआव ा,जाड ोददत ो, टट मोतापरहा ासाोउसको बचचोतोउतताोटर ाोकाो टट मोडालददिा, ोरपिोजल व।उसककसातकाोउससोइतता दःखआअाककउसतोअपतो बचचोकाो ी उस टट मोपटर कददिा । हबचचामर िा।ताोवोसोइतजड ,अचोततपदा ाोो म ोइसकीइततीअातमीिता ह।वोसोहीइसशरीरमोअातमीिता करल ककिहमहसाोशरीरचलोताोअपतोकाोचलता
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-103,104
www.sahjanandvarnishastra.org - 109 - www.jainkosh.org
मातता ह।अबइसोमरकतकाकहासोअ काश रमलोआछटर काराका ताोअ भािहहककशरीरअल हाोजािअारअातमाअल हाोजाि।वोसाछटर कारापातो को उपािमोिहकरताबआतअा िक हककिहजी पहलोमातलोककशरीरर नततहअारजी र नततपदा भाह।िहकबमाताजासकताहआजबवोसा धिातमो रहो ककिहशरीरकीककरिाह,इसकाउपादातशरीरह,;िहअातमाकीपिररितह,इसकाउपादात अातमा ह।इसवचनकारर नतत-र नतत र,पिाभािजञातमोअािोताोमरकतकाअ काशरमलसकताह।परपदा ाोो मोमाोहकरको मरकत,अातनतद,शातनतत,सताोषइसोतहीरमलसकताह। दोहककरिा का ो र नतत प हहचातत ो को कारर जञाती को ब नति का अ ा – इसजी तोइतनतदरिाोकीककरिा ाोकाोअपती ककरिावसमझीअारइसतरहरमममोपड करिहक षि-कषािाोको जालमोउलझताआअाअपतोकाो दःखीबताता रहताह, ककनततथअनततरातमा तरममकरताहतइतनतदरिकीककरिाअाोकाोअातमाकीककरिावमातता ह।इसीकारर हक षि-कषािाो को जालमोतहीफ सता।इसीसोकमभाबनतित तही हाोता।कमाोो कास रहाो,ितजभाररहाोताो वोसोहीशथदधाोपिाो काअालमबतकरको िहजी अपतोवकत स तपमोरमताहअारउसवकत स तपको वचनसादसोदरयिकमाोो सो ताोकमाोो सोछटर जाताह ा कमभा ीइसको दरहाोजातो ह।िाोस भावचनकारको बनतिताोसोछटर करजञातीजी परमातमपदकाोवचनातकरताहअारशा त परमअातनतदमि हाोता ह।िाोर नतत-र नतत सतथस तप जाततो को वचनसादसोससारको समसतसङकटर दरहाोतोह।
लाोक-105 मक ा परतर परबदधदधमहधििच,ससारद:खजततीजतताहामकत: । जिाोितमभािसथखमपित परातमितठसतनतमा भामोतदधि मि समाधितनतरम १०५
ससारसङकटर सोम कत हा ोत ो का तनतर –अजञातीजी इतनतदरिअारदोहकीककरिा ाोकाोअपताकरदःख ाो ाकरता ह । इसजी कादःख कसो दर हाो आइसकाउपािबतातो आवअबइस अितम लाोकमोसमाधितनतर गरनत कीसमािपत हाोजाि ी।उसपरमपदकी वचनािपतका उपािबतातो ालो इससमाधितनतरकाोजातकरपरमातमा की ा ता मोस ररचो हाोतोआविहजञातीससारको द:खाोकाो उतपनततकरतो ाल जाोअहङकारबदधदधहत ा परबदधदध हउसकाोछावाोड करससारमकतहाोता हअारपरमसथखकाोवचनापतहाोताह।इसजञातीको दःखछटर जािो,इसकावचनकररको अतसारसपटर उपािताोिहहककइससमाधितनतरमोजाोउपाि बतािो वहउतकाो वचनात करो।समाधिकातनतरअ ाभातमारमभाक उपाि ।कसोसमाधि वचनात हाोआउसकातनतरइसगरनत मोबतािा िाह।समाधितामहस तपस ोदतकीवकागरताहाोतोका।रा ाोषरहहतसमतापिरराम का तामसमाधि ह।िहसमाधि िजसउपािसोस को अिीतकरल जाती
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-105
www.sahjanandvarnishastra.org - 110 - www.jainkosh.org
हउसोसमाधितनतर कहतोह।ततरकाअिीतता ीअ भाह,ककसीकाोअिीतकरलोता ह ीताोवकउपाि ह।स भा वचन म िहजी दरयि, र,पिाभािकाि ा भा स तपसमझो,िजसको वचनसादसो सतथअाोकीस ततरता तजरअातोल ो।यि हारमो,समा ममो ीवचनतिोक सतथअाोका स ततरस ततरपिररमतददखतोल ोअारिहातककीअपतोअापमोअपतोअापको ााराअधिधषठतइसशरीरमोजाोककरिावहअारिहमोरीककरिाह हा ीरमशररतहाोसको ,वोसी ोदबदधदधिजसकीजा तरहतीह हीपरषसमाधिकाोवचनातकरसकताह ।उसकाउपािइससमाधिततरगरनत मो ह।ततरतामशासरका ीह।इससमाधितनतरमोअपतोसमाधि-वचनितपादकशासरकाोजातकरअारइससमाधितनतरकीअ ाभातसमाधिको उपािकाोजातकरजाोसमाधिकाोअपतोततरकरताह,अिीतकरताहवोसापरषससारको स भाकलोशाोसोदरहाोताह। समाधि का ितदोभाश –समाधि शबदकाअ भाह‘समसमिकवचनकारोरअािीितो तततव ितरससमाधि:।'जहा ल वचनकारसोतततव काअािात हाोताहउसोसमाधिकहतोह।तततव हसहजजञािकस तप। ह हाहीस त हाोता हजहारा ाोषतहीरहतोह।िजततो ीससारको कलोश हउतकलोशाो कामल,शरीरमोअातमबदधदधकरताहजाोजी दोहसोर नततअातमतततव काोतहीजाततोह ोअपतोदोहमो‘िहम’हवोसीवचनतीितकरतो ह।अतिदोहाोकाोितरखकरिोपरजी हवोसासाोचता ीरममहअारअपतोदोहकाोितरखकरिहमह,वोसासाोचता ीरमम ह।सबसो पहहलोदोहसोर नततस ततर,सोा ात,अातमतततव हिहसमझताहाो ा।इसकीसमझअातोहीिहजी अातमापरमातमामोितठा ातहाोताह।
जी त को समबनति म ो च ार वचनकार की जञ ोिता –अातमाकाो,इसचतनतिकाोलाो स तनतरतपसोचार ा ाोमोक कतकरतोह–जी ,अातमा,परमातमाअारबरहम।िोर नततचीजोतहीह।वकसरचिददातनतदतततव काोजबक कारीतप मोितरखा,अहकार-ममकार कीतर ाोमोरचपटर ाआअाितरखातबउसकातामजी रख लोता चाहहव, अार इस हीसरचिददातनतदतततव काोजब क ोकपरभा, ोद क जञाती दोखातबइसकाोअनततरातमाअ ा अातमाकहताचाहहव ।िहहीरचदातनतदस तप तततव उसदशभातको बलसोशथदधहाोजाताह तबइसकाो परमातमाकहताचाहहव ।िो तीतअ स ाव ह।इतसबअ स ा ाोमोसमाततपमोसताततशा त जाोवकस तप रचतस ा ीहउसकातामबरहमबाोलताचाहहव।इसवचनकारवकउसरचततततव मोअ स ा ाो को ोदसोअारउतअ स ा ाो को अािार तशा त स तपको लकषिसोचारतामकहोजातोह। जी त को चार जञ ोिा ो म ो ह ोि उपादोिपत ो का क लोषर अा र अालमबितततव –इतमोछावाोड तोिाोगिचीजहजी ातमत ,अारकर चगत ककसीअ स ातकगरहरकरतोिाोगिहअातमत अनततरातमापत,अारस भा ाउपादोि हपरमातमत ।िहजी ातमा मी वचनारीअपताजी ातमत तिा करपरमातमत काोपािोइसकाउपाि किा हआउसका उपाि हअनततरातमत , ोदक जञात ।अारअनतत:स तप काअाशरिलोतािहउपाितहीककिाजाता ।इसउपािमो ीअाशरि तहिहबरहमस तप।इसबरहमस तपकाअालमबतलोकर हवकितमभालदशावचनकटर हाोतीहजाोबी तो-बी तोपरमातमाको तपमोपिरसमातहाोतीह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-105
www.sahjanandvarnishastra.org - 111 - www.jainkosh.org
बरहम को अालमबत का वचन ा – िहसमाधि वकरचतस ा को ितरखतोमोवचनकटर हाोती ह।िजततोक कलप,क तकभा अार क चार ह ोसबइससमाधिको बािक ह;िहातकककवरत,तप,सिमकरतोआवमोमाोहीजतक चारोककमिहवरतकररहाह,इससोहीमपारहाोऊ ा,वोसावकमातरबाहयककरिामोक कलपह।ककसको वचनिाोजतको रलविोबरततपसिमककवजारहोहउसकी ीिजसोपरखतहीह हा ीिोक कलपसमाधिमोबािकहाोतोह।मलकागरहरकरतोको बादकफर ोबाहयककरिावइसवचनिाोजतमोसहिाो दोतो ाल हाोतीह।काो इसमलतततव काोताोगरहरतकरोअारमातरदोहािीतककरिा ाो म ोहीअपतोिमभाकीपिरसमािपतसमझो हासमाधिकीपातरतातहीहाोतीअारककततो ीशरमकरतोको बादशातनतत वचनकटर तहीहाोती ह।जसोपोड को पोाोकाो ीखबिाोिाजाि,फलअारडारलिाोकाो ीखबिाोिाजाि,सीचाजािककनततथजड ाोमोपातीकाससचततकरोताो हपोड हरातहीहाोसकता ।जड ाोमोपाती ददवकबताको लमातरऊपरीसतातसो कषहरा- रातहीहाोता।वोसोहीअपतापरमशररिहस तप,स भाक क कत, शथदधजञातातनतदस ा , इसकागरहरतहाो,इसकीषधटियतहाोअारबाहयमोपरकीअाोर,दोहकीअाोरितरखकरअतोकककरिावअारशरमकरतारहोताोशातनतततहीअासकतीह।कषािाोमो ीअनततरतहीपड सकताह। अक कार अनततसतततव को अाशरि कबता कषािा ो को अ ा की अस ता –लाो ककनतही-ककनतही को बाबत चचाभाकरतोल तोहककदोखाोइततोददतताो हा ो वतिा ीआव,वरती आव,िापजापाठ करतोआव, कतबतोआव;ककतताताोसमि जर िाककनततथअनततरकछावतहीअापािा, साहीकराोि, साही मड, सीहीवोठ,मािाचार, हठ,कषाो िोसबवोबजसोको तसोबतोआवह,इतकाकिाकाररहआअरो!काररसपटर ह,जाोितकषािह,ितदाोभाषहवोसोअपतोशथदधजञातातनतदस ा कीउतको पकड तहीह,उसकीषधटियकरको परमा भात: तिपत ोकरताहीतहीचाहतो ह।क शराम को स ात पर ोपआचो हीतहीह।तबकिाकरोिहबोचारा वचनारी आकछाव ीकरो,परक षिाो, कषािाोकाोअनतदरसोहटर ा तहीसका।मातलाोककसीितमोरसताइतनतदरिको क षिकाोमदकररलिा,सतथटर हाो िा,जसारमलोतसाखालो,ताोमतकाकाो क षिबी जाताह। हककसीिाितकीसाोचतोल ताहपरतततव को सचिकीबातकटर को रलवहीहाोतीह। पर ा को सचि म ो अत भा – िा !को लितको सचिका हीतामपरकासचितहीह।अपतोमतको जाोक षिहिाित,पजा,ला अाददककीजाोचाहह;मोरालाोकमोिशबी ो,िहबड ापरषह,िती ह,जञाती ह,तपस ी ह,ककसी ीवचनकारकी िाितकाोसाोचता िह ीताो वकसचिबदधदध ह।अारजसोितको वचनितसचिकीबदधदधल जािताोउसकीिहइचछावाहाोतीहककसाराितमोरोहीपासअािो,दसरोको पासतपआचो,त ीताोमबड ाकहलाऊ ा,वोसोहीताम रीकीचाहमो ीवोसीहीाोषबदधदधहाोजाती हककसारापराताममोराहीहाो,दसरोकातहाो।परतततव को सचिमोइसवोबकीबराबरसमातता दोखतोजाइव।िहजी अपतोस तपकाो लकरपरतततव को सचिमोहीयिगररहताह।
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-105
www.sahjanandvarnishastra.org - 112 - www.jainkosh.org
ितजकािभा का क ोक – िहससारमािाजाल ह,षिमातसबकछावमािातप ह,परमा भा तकछावतहीह,सबतटर हाोतो ालोह।इतमािामिजी ाोमो,तततव ाोमोअपतोकछावतामकीचाहरखता,बड पतकीअाकाकषाकरतािह कसी स तजसीअटर पटर कलपताह।इसीअहकारअारममकारसोिहजी परोशात ह।कलिारताो हपरषकरसकताहिजसमोइततासाहसहककमाताो हसारीदितिाको रलवमर िाह,अ ाभातमअबमरचकाह।मरोआवपरषको वचनितदितिाको लाोककछाव ीबको अ ाकछाव ीवचन तियो करोउसकाोकिा हआजञाती परष दितिाकीषधटियमोमरा आअाहीताोह।अजञातीपरषसमझतोहीतही हककजञाती किा ह।माोहहिाो का ोमाोहहीपसदअाता ह।ताोजञाती ीिाोसमझरखतोहककमझोकरताकिा हककसी परतततव मो।मसचमच िददअनतिािकी तियोकरताहताो हमोरोरलव िकरचीज ह।उसनतिाि तियो सोरहतोआवकषमा,मादभा ,अाजभा ,शाच अादद राोको बलसोततरहतोआवहीमोराजाोकछाव क िह हमोरोहीपिररामपरताोह।काो पर ाहतहीह। अातमा ोनततित को इचछका ो का ख थद स ोही उरनन तीषा करत ो का अा रचति– िा!ककसीदसरोपरषसोकछावअाशा रखकरसथिारतककिाजासको ा।लाो मझोबड पतदो,ताोमोरासथिारहाोजािो ािहसाोचतारममह।इसमोताो कब ाड हीह।अपतोअापकाशाोित हाो,पाोषरहाोइसमोहीसारह।ककससमा ममोक ास बतािो आवहाो,िजतको रलवतत,मत,ित, चतसबकछावअपभारककवजारहोहाो।माोहहिाोको पिरचिको क षि तिोपिररचतअजञातीहता,क षि-कषािाोको रोआवहता,अपतोहीस ा भासोल ोआवहता,उतको ददलकीमरादपरीकरतोको िालमोवोसाक कटर यिािाम-कसरत करको ाला उठा ो ोआकछावताोसाोचताचाहहव।
ककसीवचनकारको ी ला-चला सो,जसाोचलाअािाहिमभा ीसथतताचाहहवअारप ाोो को माको परइसिमभाकािाो पालत ीकरताचाहहव।िहसबमातरतही सोककवजातोसो ासतक कअनततरताोतअाि ा।िजसोिमभाकीररचह हिमभाकाोरात–ददत, बारहमहीतोकरताचाहता ह। लोही हतकरसको ,सङग वचनसङगाोमोकछावअनति ीिततकरतोपड तो ह,तकरसको ताो ीवचनतीितमोिहहककिमभाको लअाठचादसकाोहीकरतोकाो तहीह,को लदसलासकषरी-अटर ािाकामोकरतोकातहीह,िमभाताोअातमाकास ा हअार हवचनितकषरकरतोिाोगिह।जञाती परष इसिमभाकीसािताको रलवहीस भापिरगरहाोकासनतिासककिाकरतोह। जञातीपरषअर नततअातमस ा कीउपासतासोअारक ी-क ीर नततअातमाकी,परमातमाकीउपासता सोअपतोअापकाो जञातमातर बतािाकरतोह।ज तमोहमअापकाशररमातरसमतापिररामह,जञाता-षटर ा रहता ह,इसको अितिरकतअनतिकछाव ी क डमबता की ताोउससोितिमसोफ सजाि ा।स भािततकरको माोहजालसोवचनतीित काोतिा ाो।जबतकस भाजी ाोसोसमता ा तबतो ातबतकअपतोअापमो ीसमाधिजनति अातनतद तवचनात हाो ा।माोहसोदरहाोअारशथदधजञाता-षटर ा रहसको ,वोसािततहीस भावचनकारसोकरतोिाोगिह,अनतिसबहोितततव ह,वोसाजातकरइसस तपकीअारािताको रलवि ाोरचत स भािततकरताचाहहव ।अपतोकाोअपतोसहजजञािकस तपको अालमबतकाहीसचचाशरर
समाधितनतरवचन चतचतथ भा ा लाोक-105
www.sahjanandvarnishastra.org - 113 - www.jainkosh.org
ह।ितजसमिसारका ितक भाकलप अाशरिकरतोतपसमाधिको बलसोहीससारसङकटर दरहाोसकतोह।अत: ितक भाशोषसहजजञातवचन सो ा नतदतप भाकअा ोदतकीिजिोककहोपरमबरहम!इसउपिाो मोितरनततरक राजमातरहाोअ ातथममोिहउपिाो वकरसहाोकरसमािारहो।
*इितसमाधितनतरवचन चतचतथ भा ा समात*