4

บทท 2

แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ ในการศกษาคนควาเกยวกบนโยบายการบรหารการจดการนา ของเทศบาลเกาะสชง โดย

การจดซอจดจาง บรษท จดการและพฒนาทรพยากรนาภาคตะวนออก จากด (มหาชน) ผศกษาขอนาแนวคด ทฤษฎ และเอกสารเกยวของเพอเปนพนฐาน และแนวทางในการวจย ดงน

1. แนวคด ทฤษฎ แหลงนาและการขาดแคลนนา 2. แนวคด ทฤษฎ การบรหารนโยบายการจดการทรพยากรนา 3. แนวคด ทฤษฎ การแกไขการขาดแคลนนาของเทศบาลเกาะสชง 4. การผลตนาประปา และระบบการผลตนาประปาจากนาทะเลของ บรษท จดการและ

พฒนาทรพยากรนาภาคตะวนออก จากด (มหาชน) 5. เอกสารทางวชาการ บทความ และงานวจยทเกยวของ

แนวคด ทฤษฎ แหลงนาและการขาดแคลนนา

นา (ทรพยากรนา, 2548, ออนไลน) เปนทรพยากรทสาคญยงตอชวต การดารงชพของมนษย และการพฒนา เปนแหลงกาเนดของพช สตวนา และทาใหเกดความอดมสมบรณแกสงมชวตทงมวล โลกของเรามพนทสวนหนงท เปนนาอยมปรมาณถง 3 ใน 4 สวนของพนโลก นาสวนใหญ คอประมาณ 97% ของนาทงหมดเปนนาเคมทเราไมสามารถนามาใชไดโดยตรง อก 3% เปนนาจด ทมอยทงหมด เราใชนาในการบรโภค อปโภค ใชในงานอตสาหกรรม เกษตรกรรม การประมง เปนแหลงอาหาร เปนทพกผอนหยอนใจ เพอการคมนาคม ใชในการผลตพลงงาน ผลต กระแสไฟฟา ฯลฯ

เราไดนาจากแหลงนาใตดนและผวดน เชน แมนา ทะเลสาบ ลาคลอง นาบาดาล ฯลฯ ปรมาณนาในแหลงตาง ๆ เหลานขนอยกบปรมาณนาฝนทตกในบรเวณนน ขอเทจทปรากฏใหเหนชดเจนมากขนทกวน คอ เรามนาไมเพยงพอทจะดาเนนงานตามโครงการตาง ๆ เชน โครงการชลประทาน การอตสาหกรรม ฯลฯ เชอกนวาการตดไมทาลายปามสวนทาใหดนฟาอากาศปรวนแปรไปจากสภาพทเคยเปนมาในอดต และทาใหเกดอทกภยและความแหงแลง ปรมาณนาทระเหยขนสบรรยากาศทงหมดนน 58 เปอรเซนมาจากเขตรอน ใน 58 เปอรเซนน 49 เปอรเซน ไดจากมหาสมทร

5

6 เปอรเซนจากผวดน และ 3 เปอรเซนจากปา ปรมาณนาฝนทไดรบในปาเขตรอนสงมาก คอ มากกวา 2,000 มลลเมตรตอป และสามารถระเหยได 14,000/ ป

ในแถบตะวนออกเฉยงใตบางทองทอาจมากกวา 3,000 มลลเมตร/ ป และตกเกอบตลอดทงป

ในแตละปประเทศไทยมฝนตกในปรมาณคอนขางสงโดยเฉลยปละประมาณ 800,000 ลานลบ.ม. ซงเทยบเทากบปรมาณนาลก 1.7 เมตร บนพนททงหมดของประเทศ อยางไรกด ปรมาณสวนใหญจะระเหยกลบสบรรยากาศ และอกสวนหนงจะซมลงสใตดน ซงเมอหกออกแลวจะเหลอปรมาณนาประมาณ 171,206 ลานลบ.ม./ ป ปรมาณนาจะแตกตางกนไปตามสภาพภมประเทศและฤดกาล

ปรมาณนาระบายออกจากแตละลมนานยมวดคาเปนปรมาณนารายป โดยมหนวยเปนลานลกบาศกเมตร ทบรเวณปากแมนาหรอวดเปนคาความลกของนาบนพนทลมนาทงหมด โดยมหนวยเปนมลลเมตร ลมนาเจาพระยาในพนทภาคกลางซงเปนแหลงนาทใหญทสดของประเทศไทยมปรมาณนา 170 มม./ ป ลมนาแมกลองทางดานตะวนตกของภาคกลางมปรมาณนา 406 มม./ ป ลมนามลในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมปรมาณนา 238 มม./ ป พจารณาจากปรมาณนา ตอปจะเหนไดวา นาในลมนาแมกลองมปรมาณสงมาก ซงอาจจะผนนาบางสวนเขาสบรเวณพนทราบลม ภาคกลางเพอใหเพยงพอกบความตองการดานเกษตรกรรม อตสาหกรรม และการอปโภคบรโภคของชมชน ซงนบวนจะขยายตวเพมมากขนเรอย ๆ

การตดไมทาลายปากอใหเกดอทกภยหรอความแหงแลงหรอไมนน ขนอยกบปจจยหลายอยาง คอ พนทปาทถกตดและระยะเวลา ถาไมมการเอาไมออกเปนพนทใหญตดตอกนในชวงเวลาปเดยวกน การปลกปาหรอการขนทดแทนโดยธรรมชาตกสามารถจะปรบสภาพลมนาใหใกลเคยงสภาพเดมได การโคนไมเผาปาเพอทาการเกษตร และการใชทดนผดสมรรถนะ เชน การทาชายปาเพอทาไรเลอนลอยจนดนหมดสมรรถภาพในการดดซบนา เปนสาเหตสาคญทจะทาใหเกดอทกภย และทาใหเกดตะกอนทบถมในอางเกบนา

การใชนาใหเปนประโยชนในแตละดาน ตองการคณภาพทแตกตางกน เชน นาทใชในการอปโภคบรโภคตองมคณภาพดทสด สวนนาทใชในการระบายของเสยมคณภาพตาทสด ดงนน นาทจดวาเปนนาเสยสาหรบการใชประโยชนอยางหนง จงไมจาเปนทจะเปนนาเสยสาหรบการใชประโยชนอยางอน การใชนาใหเปนประโยชนในการระบายของเสยนนเปนการใชทสาคญทสดอยางหนง เพราะนาทถกนาขนไปใชในระบบตาง ๆ นน ผลสดทายจะตองกลายเปนนาสกปรกหรอนาทงกลบสแหลงนาธรรมชาตอก ดงนน การใชนาในการระบายนาทง จงขดตอการใชประโยชนในดานอน ๆ ของแหลงนาโดยทวไป นาทผานการใชประโยชนในดานตาง ๆ นนจะมคณสมบต

6

เปลยนแปลงไป เพราะมสงแปลกปลอมตดมาดวย เชน ความรอน สารอนทรย และสารอนนทรยตาง ๆ และในทสดจะกลายเปนนาทงกลบเขาสแหลงนาธรรมชาตอก ของเสยทปนตดมาในนาทงจงทาใหนาในแหลงรบนาทงมคณภาพผดไปจากเดม การเปลยนแปลงทเหนไดชด เชน คราบนามน ส ความขนและมลฝอย เปนตน สวนทมองไมเหนกไดแก การทนามความเปนกรดดางเปลยนไป มสารละลายเกลอแรตาง ๆ เพมขน ความเขมขนของสารละลายออกซเจนลดลง

ในปจจบน ประเทศไทยเรมมปญหาในเรองนาใช ปญหานนมาจากการดดแปลงสภาพธรรมชาต คอตดไมทาลายปา และการทาใหเกดมลพษขนในนา อกปญหาหนง คอ การสบเอา นาบาดาลขนมาใชมากเกนไป ทาใหเกดการทรดตวของพนดนในเขตกรงเทพมหานคร การทรดตวของพนดนในเขตกรงเทพมหานครอยางกวางขวางนน เกดขนในชนดนทมความลกตาง ๆ กน กลาวคอ ในชวงความลก 10 เมตรแรกมการทรดตวประมาณรอยละ 30-35 เมตร ในชวงความลก 50-200 เมตร มการทรดตวประมาณรอยละ 55-60 และสาหรบดนทลกกวา 200 เมตรน เปนชวงทมการสบนาบาดาลขนมาใชเปนจานวนมาก ทาใหระดบนาบาดาลลดลงอยางรวดเรว ดงนน จงอาจสรปไดวา สาเหตสาคญของการทรดตวของพนดนในเขตกรงเทพมหานคร เกดจากการสบนาบาดาลขนมาใชมากเกนกวาทนาตามธรรมชาตจะไหลมาทดแทนกนได

วฎจกรของนา ทรพยากรนา (2548, ออนไลน) บางสวนของนาบนผวโลกมการแปรผนอยเสมอ เชน ม

การระเหยขนไปในบรรยากาศแลวกตกลงมาเปนฝน นาทระเหยจากพนผวทะเลและมหาสมทรนน อาจมบางสวนทถกพดพาเขามายงแผนดน และในทสดบางสวนกอาจจะกลบมาสทะเลอกครง บางสวนอาจซมลงใตดนและพกตวอยในชนบาดาล บางสวนของนาฝนทซมซบอยในดนจะถกดดไปใชโดยพช การคายนา (transpiration) ของใบพชทาใหนากลบไปสบรรยากาศอกครงหนง การเปลยนแปลงดงกลาวเรยกวา “วฎจกรของนา (hydrological cycle)”

โดยปกตแลงวฎจกรของนาจะอยในภาวะทสมดลอยเสมอ กลาวคอ ปรมาณนาทระเหยกลายเปนไอจากทะเลและมหาสมทรเมอถกพดพาเขาสแผนดนแลวตกลงมาเปนฝน ในทสดกจะไหลกลบสทะเลในปรมาณเดยวกนเสมอ วฎจกรของนาทอยในสภาวะสมดลเมอทาการประเมนโดยเฉลยแลวจะพบวา ในวนหนง ๆ นน นาจะระเหยจากทะเลและมหาสมทรเปนปรมาณ 875 ลบ.กม. อก 100 ลบ.กม. นาปรมาณนจะตกลงมาเปนนาฝนในเขตทะเลและมหาสมทรเสย 775 ลบ.กม. ทเหลออก 100 ลบ.กม.จะถกพดพาเขาหาแผนดนโดยรวมกบไอนาอกจานวนหนงทไดจากการคายนาของ ใบพชและการระเหย (165 ลบ.กม.) รวมเปน 265 ลบ.กม. จากนนกจะตกลงมาเปนฝน เมอถงพนดนกจะไหลจากทสงลงสทตา บางสวนจะถกดดไปใชโดยพช บางสวนจะซมลงสพนดน อยางไรกดจะมนาสวนหนงซงเทากบ 100 ลบ.กม. ทถกถายเทกลบลงสทะเลโดยแมนาสายตาง ๆ สงทนาสงเกต

7

อยางหนงกคอ นาทแผนดนใหกบบรรยากาศจานวน 165 ลบ.กม. ตอวนนน ประมาณ 90% เปนนาทไดมาจากการคายนาของพช สวนทเกดจากการระเหยโดยความรอนจากดวงอาทตย

แหลงนาปด (ทรพยากรนา, 2548, ออนไลน) แหลงนาปด (closed water bodies) เปนแหลงนาทมทางตดตอกบแมนาลาธารหรออยใกล

บรเวณทมนาทวมถง แหลงนาปดในบางทองทอาจไดรบนาจากฝนแตเพยงอยางเดยวเทานน แตบางแหงกไดรบนาจากการทวมของแมนาและการไหลลงมาโดยลาธารหลายสาย แหลงนาปดจะมขนาดและรปรางแตกตางกนมากและมกมชอแตกตางกนออกไปตามขนาดใหญไปหาเลก เชน ทะเลสาบ บง หนอง และบอ เปนตน

ทะเลสาบ (lake) เปนแหลงนาปดทอาจเกดขนโดยธรรมชาตหรอทคนสรางขนมากได มพนทกวางขวางและลก ทะเลสาบทมขนาดใหญทสดในโลก คอ ทะเลสาบสพเรย (superia) ในประเทศสหรฐอเมรกา มพนทผวนาถง 83,300 ตารางกโลเมตร ทะเลสาบทคนสรางขนกมอยาง เชน อางเกบนาหรอเขอนตาง ๆ เชน เขอนอบลรตน ทจงหวดขอนแกน

บง (swamp) คอ ทลมทมนาทวมตลอดทงป และมตนไมขนาดใหญขนอยโดยรอบบรเวณบง มความลกพอประมาณ ตวอยางเชน บงบอระเพด จงหวดนครสวรรค

หนอง (marsh) คอ ลมมนาทวมบางฤดกาล แตไมตลอดทงป เปนแหลงนาตน ๆ บรเวณรอบ ๆ หนองนาจะมพชลมลกขนอยโดยรอบ ในประเทศไทยเรามหนองนาอยหลายแหงสวนใหญจะมบรเวณใกลเคยงหรอตดตอกบแมนา

บอ (pond) คอ แหลงนาทถกสรางขนโดยคน มขนาดเลก บอทถกสรางขนนนอาจมวตถประสงคแตกตางกนออกไป บางกอาจใชเปนทเกบนาสาหรบการอปโภคบรโภค บางกอาจใชเปนบอเพาะเลยงสตวนา ในประเทศไทยมบอทถกสรางขนคดเปนเนอทหลายหมนไรเลยทเดยว

ตนกาเนดของแหลงนาปดตาง ๆ บนโลกม 12 ประเภทดงตอไปนคอ แหลงนาทเกดขนโดยแผนดนไหว (tectonic action) เปนแหลงนาทเกดจากการแยกตว

ของแผนดนโดยการเกดแผนดนไหว จงมความลกมาก และมรปรางเปนรองลก (trough) ทมมมแหลมลงไป

1. แหลงนาทมตนกาเนดจากภเขาไฟ (volcanic origin) การเกดภเขาไฟระเบดทาใหเกดแหลงนาบรเวณปลองและบรเวณตวภเขาไฟไดเมอเยนตวลง เชน ทะเลสาบเครเตอร (crdter) ใน มลรฐโอเรกอน สหรฐอเมรกา ทะเลสาบแหงนอยบนปลองภเขาไฟ ระดบผวนาของทะเลสาบอยตาจากขอบของปลองภเขาไฟประมาณ 610 เมตร และทะเลสาบเองมความลก 610 เมตร เชนกน ไมมลาธารทะเลสาบ ทะเลสาบไดรบนาจากฝนและหมะแตเพยงเทานน และการถายเทนาออกจากทะเลสาบเกดขนโดยขบวนการระเหยเทานนเชนกน แหลงนาทเกดขนจากการระเบดของภเขาไฟ

8

อกอยางกคอ การทลาวาจากภเขาไฟไหลไปปดกนลาธาร พอเยนตวลงกทาใหเกดเปนแหลงนาขน เชน แหลงนาประเภทน ไดแก ทะเลสาบหลายแหงซงอยขางภเขาไฟในมลรฐวอชงตน ในสหรฐอเมรกา

2. แหลงนาทเกดจากการเคลอนตวของธารนาแขง (gracial action) เมอภเขานาแขงเคลอนตวกจะทาใหเกดเปนหลมเปนบอขนบรเวณนนกจะมนาใตนาแขงใหเหน

3. แหลงนาทเกดขนโดยการเซาะพงของหนปน (แคลเซยมคารบอเนต) ในบรเวณทมหนปน เมอมนาไหลซมเขาไปกจะเกดปฏกรยาทางเคมและทาใหหนปนละลายกลายเปนแคลเซยมไบคารบอเนต แคลเซยมไบคารบอเนตจะอยในรปของของเหลว ดวยเหตนเอง จงทาใหเกดโพรงขนใตดน และในทสดพนดนบรเวณนนกจะเกดการทรดตวและพงลงจนกลายเปนแหลงนาไปในทสด แหลงนาจาพวกนจะมคา pH สง แหลงนาประเภทนในบางครงเราเรยกกนวา “sink-hole”

4. แหลงนาทเกดขนโดยผลของลม (wind action) ในทแหงแลงบางแหงอาจมลมพดทราย หรอดนตะกอนไปตกทบถม และปดกนทางนา ทาใหเกดเปนแหลงนาขนได และพอนานเขากจะเกดเปนภเขาทราย (sand dune) มผลทาใหเกบกกนาได

5. แหลงนาทเกดจากการไหลของแมนาลาธาร (stream action) แหลงนาประเภทนเกดจากการตกตะกอนและการเซาะพงของลาธารหรอแมนาในเวลาเดยวกน ในบางครงเรยกวา lateral lake เพราะมกจะเกดขนอยตดกบสวนของแมนา

6. แหลงนาทเกดจากการพงทลายของดน (land slide action) โดยมากจะเกดตามหบเขาทมฝนตกชก ในบางแหงทมดนปนทรายมาก กจะเกดมการพงทลายของดนลงมากนลาธารหรอแมนา ทาใหเกดทานบขวางกนทางเดนของแมนา และในทสดกเกดเปนแหลงนาทมกวางใหญขน

7. แหลงนาทเกดจากการทมฝนตกชก เกดขนเมอหลายลานปมาแลว ในขณะทพนโลกสวนใหญถกปกคลมดวยนาแขง เพราะฉะนนอากาศจงมความชนสงทาใหเกดฝนตกชกโดยทวไป และทาใหเกดแหลงนาหลายรอยหลายพนสาย จนกระทงมการเปลยนแปลงทางภมอากาศ ความชนลดลง และมการระเหยของนา ทาใหนาในแหลงนาบางแหงมความเคมสง

8. แหลงนาทเกดจากการตกตะกอนในบรเวณชายฝงทะเล เชน เขอนบางนางรม จงหวดประจวบครขนธ เกดขนไดจากการทมรสมตะวนออกเฉยงเหนอพดกระแสนาจากแหลมมลายขนมาตามชายฝงของอาวไทย กระแสนาจะคอย ๆ ออนตวลงเปนลาดบ กอใหเกดการตกตะกอนของพวกทราย นานเขากจะเกดเปนทานบปดกนอาวเลก ๆ ตามบรเวณชายฝง ตอมาอาวไดกลายเปนแหลง นาจดไปในทสด

9

9. แหลงนาทเกดจากการตกลงมาของลกอกกาบาต แหลงนาประเภทนมมากในบรเวณเขต อบอน การตกลงมาของอกกาบาตทาใหเกดการยบตวของดน และเมอมฝนตกลงมาจะทาใหกลายเปนแหลงนาไปในทสด

10. แหลงนาทเกดจากมนษยและสตว เชน อางเกบนาเหนอเขอนภมพล เขอนอบลรตน 11. แหลงนาทยงไมทราบตนกาเนด มรปรางทแปลก เชน มรปรางเปนสเหลยมบาง

หลายเหลยมบาง แหลงนาพวกนมอยหลายแหงในเขตอบอน และพบมากในทวปอเมรกาใต ความแตกตางระหวางภมภาค ทรพยากรนา (2548, ออนไลน) ปรมาณนาฝนทตกในพนทภาคเหนอคอนขางจะสมาเสมอ

และเนองจากพนทราบลมมเพยงรอยละ 10 ของพนททงหมดของภาคเหนอ ดงนน ปรมาณนาจงอดมสมบรณ แตในบางครงกกอใหเกดภาวะนาทวมขนในบรเวณทราบลมทตา ทงนเปนผลมาจากการทาลายปาเพอทาไรเลอนลอยในบรเวณพนทตนนา พนทภาคเหนอมระบบชลประทานทดและสามารถใชเพาะปลกพชไดหลายหลากชนด นาจากพนทภาคเหนอจะไหลลงสบรเวณพนทราบลมภาคกลาง ซงมปรมาณความตองการใชนาสาหรบกจกรรมตาง ๆสงมากขนเรอย ๆ การแบงสรรปนสวนนาใหเหมาะสมเปนเรองทจะทวความสาคญมากขน

พนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอไดรบปรมาณนาฝน/ ปพอ ๆ กบพนททภาคเหนอ แตฝนตกไมกระจายทวทงภาค จงมกจะเกดภาวะนาทวมสลบกบภาวะแหงแลง นาฝนทตกจะซมลง ดนอยางรวดเรวเพราะดนมลกษณะเปนดนทรายไมอมนา พนทราบลมทอดมสมบรณมเพยงรอยละ 8 ของพนทภาค พนทเหลานใชในการเพาะปลกพชชนดตาง ๆ ปรมาณนา/ ปของลานามล และลานาชเมอรวมกนแลวยงมากกวาปรมาณนาของลมนาเจาพระยา แตยงไมมระบบการเกบกกนาและระบบชลประทานทกวางขวางพอจะชวยเพมประสทธภาพในการใชนาใหทวถง

บรเวณทราบลมภาคกลางเปนพนทเกษตรกรรมทกวางใหญ ประมาณหนงในสของพนทอยในเขตชลประทานซงชวยเพมผลผลตขาวนาปรงไดปละจานวนมาก พนทภาคกลางประกอบดวยลมนาใหญ ๆ 2 ลมนา คอ ลมนาเจาพระยา และลมนาแมกลอง อยางไรกด ปรมาณความตองการนาในภาคกลางไดเพมขนอยางรวดเรว อนเนองมาจากการพฒนาอตสาหกรรม การเพมพนทเพาะปลกขาวนาปรง การขยายตวของเมอง และปรมาณนาทตองผลกดนนาเคมทปากแมนาเจาพระยา ทาจน และแมกลอง สภาพนาในประเทศไทย

วฏจกรของนา (ทรพยากรนา, 2548, ออนไลน) นาฝน เปนตนกาเนดของนาทมในประเทศไทย เมอฝนตกลงมาบนพนดนจะมนาบางสวนขงอยผวดน และบางสวนซมลงไปสะสมอยในดน ทาใหเกดเปนแหลงนาตามธรรมชาตในดนทอานวยประโยชนใหแกพชโดยตรง เมอฝนตก

10

มาก นาไมสามารถขงอยไดบนผวดนและซมลงไปในดนไดทงหมด กจะไหลลงสทะเลและมหาสมทรตอไป

ภาพท 1 วฏจกรของนา

นาทนามาใช นาเปนสงทเกดขนเองตามธรรมชาต มการหมนเวยนเคลอนทจากแหงหนงไปยงอกแหง

หนง และเปลยนแปลงจากสถานะหนงไปเปนอกสถานะหนงเชน เปนของแขง ของเหลว และเปนไอนา

เปอรเซนของนาในโลกเรานน ไดแบงไวดงน นาทะเล 97.137% นาจด 2.863% ปรมาณนาจดยงแบงไดเปนดงน นาแขงตามขวโลกและหมะทจบอยตามยอดเขาสง 2.240% นาภายใตพนดน เชน นาใตดน ความชนใตดน 0.612 นาตามหนอง บง และทะเลสาบ 0.009% นาในแมนาลาคลองตาง ๆ 0.001%

11

นาในบรรยากาศ 0.001% นาผวดน ปรมาณนาฝนรายปของประเทศไทยมคาเฉลยราว 1,710 มม. ซงเมอคณเขากบพนท

ทงหมดของประเทศ (513,115 ตร.กม.) จะไดปรมาตรนาทงหมดราว 800,000 ลานลบ.ม. ปรมาณนาฝนทตกมานไมไดกระจายอยางสมาเสมอทวทงประเทศ ในบรเวณภาคใตซงไดรบอทธพลจากทะเลมากกวาภาคอน ๆ จะมปรมาณนาฝนมากทสด ในขณะทบรเวณภาคเหนอและภาคกลางจะไดรบปรมาณนาฝนนอยทสด นาฝนทตกลงบนพนผวดนนบางสวนจะซมลงใตดน ในขณะทบางสวนจะระเหยกลบขนไปในอากาศออกจากปรมาณนาฝนทตกลงบนพนผวดน ซงเรยกสวนนวา “นาทา” เมอหกปรมาณนาทซมลงใตดนและระเหยกลบขนไปในอากาศออกจากปรมาณนาฝนทตกลงบนพนทประเทศไทยทงหมดจะเหลอปรมาณนาทารวม 171,206 ลานลบ.ม. นาทานบางสวนจะไหลไปตามลานาลงสทตาและไหลลงทะเลในทสด ในขณะทบางสวนจะถกเกบกกโดยการสรางอางเกบนาเพอควบคมใหปรมาณนาสมาเสมอมากขน ตารางท 1 แสดงการกระจายของแหลงนาผวดนและปรมาณนาผวดนในแตละภมภาคของประเทศ

ตารางท 1 ปรมาณนาฝนเฉลยรายปในแตละภมภาคของประเทศไทย

ภาค ปรมาณนาฝนเฉลยรายป (มม.)

พนท (ตร.กม.)

ปรมาตรนาฝน (ลานลบ.ม.)

ตะวนออกเฉยงเหนอ 1,400 168,854 236,400 เหนอ 1,300 169,644 220,500 ตะวนออก 2,100 36,503 76,700 กลาง 1,350 76,399 91,000 ใต 2,400 70,715 169,700 รวม 8,550 522,115 794,300

หมายเหต : การแบงแยกภาคตาง ๆ ขนอยกบความสะดวกในการรวบรวมขอมลทรพยากรแหลงนาจากหนวยงานราชการ

นาใตดน นาใตดนมอยทวประเทศแตปรมาณและคณภาพจะแตกตางกนไปในแตละพนท ขนอยกบสภาพอทกธรณ บางแหงนาผวดนไมเพยงพอกบความตองการของมนษย มนษยจะพยายาม

12

แสวงหานาใตดนมาใชเพมเตม โดยทวไปชนนาใตดนขนาดใหญทสามารถใหนาปรมาณมาก ๆ จะพบอยในบรเวณทราบลมหรอทราบขนบนได นอกจากนจะไหลซมอยในชองวางของดน ในชนหนจาพวก หนปน หนทราย และหนดนดานบางประเภท ในประเทศทขาดแคลนนามาก ๆ เชน ในสหรฐอเมรกา จะสบนาใตดนขนมาใชถง 15-21% ของนาทนามาใชทงหมด สวนในประเทศไทยนนการนานาใตดนขนมาใชสวนมากจะนามาใชเพอกจกรรมประปามากทสด การใชประโยชนนาใตดนเพอการอปโภคบรโภคในพนทกรงเทพมหานคร ไดเรมมมาตงแตป 2457 ซงในสมยนนไดใชเครองมอเจาะททาดวยลาไมไผและดาเนนการโดยเอกชน ตอมาในป 2497 รฐบาลจงเรมเขามามบทบาทในการพฒนาแหลงนาใตดน โดยกองนาบาดาล กรมทรพยากรธรณ ไดเรมโครงการสารวจแหลงนาใตดนในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ดวยความชวยเหลอจากกรมสารวจธรณของสหรฐอเมรกา เปาหมายของการสารวจกเพอทจะจดหาแหลงนาเพอใชในการอปโภคบรโภคของชมชนในพนทดงกลาวตอมาในป 2508 จงไดขยายพนทสารวจไปทวทกภาคของประเทศไทย ในป 2512 การประปานครหลวงไดเรมทาการศกษาแหลงนาใตดนในเขตกรงเทพมหานคร นอกจากนกรมชลประทานไดวาจางบรษทวศวกรทปรกษาใหทาการสารวจแหลงนาใตดนสาหรบใชในโครงการชลประทานตาง ๆ โครงการทสาคญไดแก โครงการลมนายม ซงไดการศกษาในป 2514 นาประปา นาประปา (ทรพยากรนา, 2548, ออนไลน) วฎจกรของนาประปาทมนษยไดนามาใชเพอการดารงชวตเรมตนจากแหลงนาในสภาพของนาดบ และนาไปผลตเปนนาประปาใชอปโภคบรโภค ซงในทสดนากจะกลบเขาสแหลงนาในสภาพของนาเสยทระบายจากชมชน ระบบกจการนาประปาจงเปนกจการทเกยวกบทรพยากรธรรมชาต การตงถนฐานของมนษย การวางผงเมอง สงแวดลอม การพฒนาเศรษฐกจและสงคม การอตสาหกรรม การสาธารณสข ฯลฯ และประกอบดวยขนตอนตาง ๆ ดงน

1. การนานาจากแหลงนา ซงอาจจะเปนแหลงนาจากธรรมชาต เชน แมนา ลาคลอง หวย หนอง บง และนาบาดาล หรออางเกบนา เขอนทมนษยสรางขน เพอนามาผลตนาประปา นาทไดจากแหลงนาเหลาน เรยกวา “นาดบ”

2. การเกบกกนาดบ อาจจะใชอาคารโครงสราง หรอพนทในสภาพธรรมชาตทอยใกลแหลงนาดบเพอเกบกกนาสาหรบนาไปผลตนาประปา

3. การสงนาดบ ประกอบดวยคลองสงนา อโมงค หรอ ทอนา สาหรบนานาดบไปส โรงผลตนาประปา

13

4. การผลตนาประปา เปนขนตอนการทานาดบใหสะอาดเปนนาประปา โดยการกรองและใสสารเคมตามขบวนการผลต เพอใหนาประปาทไดมคณภาพเหมาะสมสาหรบใชอปโภคบรโภค

5. การสงนาประปาไปสสถานสบจายนา นาประปาทผลตไดจากโรงผลตนาประปาจะถกสงไปตามทอประปาขนาดใหญสสถานสบจายนา เพอเกบนาประปา และเพมแรงดนนาประปาใหผบรโภคตอไป

6. การสงนาประปาสผบรโภค นาประปาทสถานสบจายนาจะถกสงไปตามทอประปา ขนาดตาง ๆ สผบรโภคซงประกอบดวย อาคารบานเรอน ทอยอาศย สถานทประกอบ พาณชยกรรม อตสาหกรรม หนวยงานราชการ และสาธารณสถานตาง ๆ ระบบกจการนาประปาของบางชมชนจะตองดาเนนการตามขนตอนทก ๆ ขนตอน แตในบางชมชน ขนตอนบางขนตอนอาจไมตองดาเนนการทงน กขนอยกบสถานทตง สภาพของแหลงนา การผลต ชมชน สงแวดลอม ตลอดจนปรมาณ และคณภาพของนาในแหลงนา เชน ในกรณของกจการประปาทใชนาและรบนาจากแหลงนาบนดน ระบบการผลตนาประปาสามารถดาเนนการโดยสรางโรงกรองนาอยใกลกบแหลงนาและรบนาจากแหลงนาโดยตรง ถาแหลงนาดงกลาวมปรมาณนาทตองการอยตลอดเวลาและนามคณภาพด หรอดาเนนการโดยไมตองมการเกบกกนาดบ สาหรบนาบาดาล มกจะเปนนาทมคณภาพดสะอาดเหมาะแกการใชอปโภคบรโภคเนองจาก เปนนาทซมจากผวดนผานการกรองจากชนดน ชนทราย ชนหนตาง ๆ จงสามารถสบขนมาและนาเขาสระบบการจายนาประปาโดยตรงได หรอ จาเปนตองเตมสารเคม เชน สารคลอรน เปนตน แหลงนาสาหรบกจการนาประปา กจการนาประปาตองการแหลงนาทมปรมาณนามาก และเพยงพอสาหรบการผลตนาประปา เพอใชอปโภคบรโภคในชมชน แหลงนาดงกลาวน จะตองมนาปรมาณทตองการอยตลอดเวลา และตองมคณสมบตทเหมาะสม เชน ไมมส ไมมกลน ไมมรส และปราศจากสงโสโครกปะปน เปนตน แหลงนาทไดรบการพฒนาเพอกจการประปา เปนแหลงนาผวดน และแหลงนาใตดน เปนตน 1. แหลงนาผวดน ไดแก แมนา ลาคลอง และอางเกบนา นาดบทนามาใชผลตนาประปาสามารถสบมาจากแมนาหรอลาคลองไดโดยตรง ถาแหลงนามนาไหลตลอดปและปรมาณนาไหลตาสดมมากกวาปรมาณนาทตองการใชผลตนาประปา กจาเปนทจะตองสรางอางเกบนาหรอเขอนเพอเกบนาสาหรบใชในฤดทปรมาณนาไหลในแหลงนานอย 2. แหลงนาใตดน ในบรเวณทลกษณะทางธรณมชนนาบาดาลอยและมปรมาณนาบาดาลมาก นาดบทนามาใชผลตนาประปากสามารถสบจากนาบาดาลดงกลาว ปรมาณนาทสามารถสบ

14

ขนมาไดสมพนธกบ ลกษณะทางธรณวทยาของแหลงนาบาดาล และ ปรมาณนาใตดนทไหลเขาสแหลงนาบาดาลน การหาแหลงนาดบเพอกจการประปาจะตองทาการศกษาและพจารณาใชนาทงจากแหลงนาผวดนและแหลงนาใตดนควบคกน โดยคานงทงปรมาณ คณภาพ การสามารถนามายงโรงกรองนาไดโดยสะดวก และประหยด เปนตน สภาพความแหงแลงและภาวะ การขาดแคลนนาในประเทศไทย สภาพความแหงแลงในประเทศไทย (ทรพยากรนา, 2548, ออนไลน) จะเกดขน 2 ชวงไดแก ชวงฤดหนาวตอเนองไปจนถงฤดรอน คอระยะตงแตสนสดฤดฝน ปลายเดอนตลาคม เปนตนไป ซงประเทศไทยตอนบนจะมปรมาณฝนลดลงเปนลาดบและมฝนตกนอยจนกระทงเขาสฤดฝนใหมอกครงหนง ในชวงกลางเดอนพฤษภาคมของปถดไป ลกษณะความแหงแลงเชนน จะเกดขนเปนประจาทกป ฝนทตกในชวงนมนอยมากเมอเทยบกบฝนในฤดฝน ประมาณกลางฤดฝน ปลายเดอนมถนายน ถง เดอนกรกฎาคม จะมฝนทงชวงเกดขนประมาณ 3-4 สปดาห ซงถาปใดเกดฝนทงชวงนาน กจะทาใหการเกษตรมปญหาพชทกาลงเตบโตจะขาดนา เหยวเฉาและแหงตายไปในทสด สภาวะฝนแลงลกษณะนจะเกดขนเฉพาะถน หรอ เปนบางแหง บางบรเวณ แตบางปกครอบคลมเกอบทวทงประเทศ ในอดต มการบนทกสภาพฝนแลงจด ทประเทศไทยเคยประสบมา เชน ในตนรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวระหวาง พ.ศ. 2454 ถง พ.ศ. 2456 เปนระยะเวลาถง 3 ปทปรมาณฝนมจานวนนอยมาก ทาใหการเพาะปลกขาวในทงทราบภาคกลางทเปนอขาวอนาไดรบความเสยหายอยางหนก เปนเหตใหชาวนาตองไดรบความเดอดรอน กอใหเกดปญหาโจรผรายชกชม สบเนองจากความแหงแลงครงน พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวจงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดตง “กรมทดนา” ขนเมอวนท 30 กนยายน พ.ศ. 2457 เพอใหรบผดชอบงานชลประทานและพฒนาแหลงนา ตอมา ความแหงแลงทเกดขน มความรนแรงมากบางนอยบาง เมอพจารณาขอมลในอดต ระยะเกอบ 30 ปทผานมาน ไดมการบนทกสภาวะฝนแหงแลงในไทย ใน พ.ศ. 2510, 2511, 2520, 2522, 2530, 2532, 2533, 2534, 2535, 2536 โดยครงทรนแรงมากนาจะเปน พ.ศ. 2522 ซงไดเกดฝนทงชวงกลางฤดฝนยาวนานกวาปกตตงแตเดอน กรกฎาคม ถง เดอนกนยายน จงเกดผลกระทบ เปนบรเวณกวาง คอ ภาคเหนอ ภาคกลางบรเวณตอนบนทงหมด ดานตะวนตกของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และทางตอนบนของภาคใตฝงตะวนออก ซงทาความเสยหายและมผลกระทบตอเศรษฐกจไทยอยางมาก โดยเฉพาะดานเกษตรกรรมและอตสาหกรรม ซงตองอาศยผลผลตทางการเกษตรเปนวตถดบ

15

รวมทงการผลตกระแสไฟฟาดวย นอกจากน ยงมผลกระทบตอความเปนอยของประชาชนเนองจากขาดแคลนนากนนาใชและกระแสไฟฟา และในฤดฝนป 2536 ทผานมา ฝนทตกในบรเวณภาคเหนอและภาคกลางมปรมาณนอย ตากวาเกณฑเฉลยทเคยตกในอดตมาก นาในอางเกบนาเขอนภมพลและอางเกบนาเขอนสรกตต ซงเกบกกไวสาหรบใชในฤดแลงจงเหลออยนอยเปนประวตการณ เปนเหตใหพนทในเขตลมนาเจาพระยาตองประสบกบสภาวะแหงแลงมากผดปกตในฤดแลง สาเหตการเกดภาวการณขาดแคลนนา 1. การใชนาของประชาชนโดยทวไปเปนไปอยางฟมเฟอย ไมสมคา อนเนองมาจากเราประเมนคณคานาไวตามาก 2. เพราะวาเราขาดการอนรกษนาอยางจรงจง ประชาชนทวไปโดยเฉพาะอยางยงตามแถบตนนาลาธาร ยงไมมความเขาใจเรองการอนรกษ นาอยางแทจรง ดงนนระบบนเวศนของลมนาตาง ๆ จงถกทาลาย และเปลยนแปลงไป 3. ฝนไมตกตองตามฤดกาล ฝนตกไมกระจายอยางสมาเสมอ ฝนตกทงชวงยาวนานหรอบางปฝนตกนอย 4. แหลงนาธรรมชาตทเคยใชเปนแหลงนาสาหรบเพาะปลกและอปโภคบรโภค เชน หวย หนอง คลอง บง ในปจจบนมกตนเขนและถกบกรก ทาใหหมบานตาง ๆ มนาใชไมเพยงพอตลอดป 5. เนองจากประชากรอาศยอยตามลมนาตาง ๆ เพมขน โดยเฉพาะเขตลมนาเจาพระยา ลมนาเศรษฐกจของประเทศ ประกอบกบความเจรญและการพฒนาทางการเกษตรกรรมอตสาหกรรม และดานอน ๆ มมากขน 6. เพราะเรายงมแหลงเกบกกนาจานวนมากในฤดฝนตามลมนาตาง ๆ ไมพอเพยง รวมทงยงขาดการจดการนานาจากลมนาทมมากไปใชในลมนาทขาดแคลนอกดวย 7. ประชาชนยงขาดจตสานกในการใชประโยชนจากแหลงนา มกไมบารงรกษาแหลงนามความมกงาย ทาใหแมนาลาคลองเกดความสกปรกดวยการทงขยะ นาเสยลงในแมนาลาคลอง โดยไมมความรบผดชอบ

16

แนวคด ทฤษฎ การบรหารนโยบายการจดการทรพยากรนา

ประโยชนและการพฒนาทรพยากรแหลงนาในอดตปจจบนและอนาคต การพฒนาทรพยากรแหลงนาของประเทศไทยในอดต (ทรพยากรนา, 2548, ออนไลน) การพฒนาทรพยากรแหลงนาของประเทศไทยสามารถแบงไดเปน 3 ประเภทใหญ ๆ ไดแก การชลประธาน การผลตพลงงานไฟฟา และการพฒนาแหลงนาใตดน การชลประทานของไทยไดมการพฒนามาตงแตสมยสโขทย เมอประมาณ 700 ปมาแลว โดยมการสรางอางเกบนาแหงแรกในรชสมยพอขนรามคาแหงมหาราช การพฒนาระบบชลประทานในยคใหมไดเรมเมอประมาณ 80 ปมาแลว ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยพระองคมพระบรมราชานญาตใหบรษทเอกชนชอ “คนาสยาม” ทาการขดคลองสรางประตระบายนา และประตเรอสญจรททงรงสต โดยมเปาหมายหลกเพอกกเกบนาไวในลาคลองและระบายนาจากทงนาในชวงทมนาหลาก โดยเฉพาะอยางยง ในตอนปลายของฤดเกบเกยวขาว นอกจากน ลาคลองทขดขนมายงใชเปนทางสญจรทางนาในประเทศ ขายงานคมนาคมทางนานกรมชลประทานยงคงดาเนนการอยในปจจบน

17

ภาพท 2 การกระจายของปรมาณฝนโดยเฉลย

18

ระบบชลประทานสวนใหญมการพฒนาในบรเวณทราบลมภาคกลาง และทนาสนใจกคอ อตราการขยายพนทชลประทานในภาคเหนอสงกวาอตราการขยายในภาคกลาง ในขณะทการชลประทานในเขตภาคกลางตองอาศยนาทระบายลงมาจากพนทภาคเหนอ ถาแนวโนมของการขยายพนทชลประทานยงเปนในลกษณะเชนนตอไป ในอนาคตอนใกลปรมาณนาทระบายลงจากพนทภาคเหนอกจะไมเพยงพอกบความตองการในเขตพนทภาคกลาง

ความจรงแลวในปจจบนนไดเกดการขาดแคลนนาในระบบชลประทานขนแลวในบรเวณรอบนอกของกรงเทพมหานคร ซงรวมทงพนทชลประทานในโครงการเขอนเจาพระยา จากขอมลของกรมชลประทาน บรเวณรอบนอกของกรงเทพมหานครมพนทชลประทานทงหมดประมาณ 7.5 ลานไร แตในชางฤดแลงจะสามารถจายนาสาหรบการทานาปรงไดเพยง 3.1 ลานไร ซงปรมาณทตองการใชสาหรบพนทนาปรง 3.1 ลานไรนตกประมาณ 6,000 ลานลบ.ม.ตอป

19

ภาพท 3 การพฒนาแหลงนาและการชลประทานในประเทศไทย

20

ในชวงป 2523-2528 พนทปลกขาวนาปรงในเขตภาคกลางไดเพมขนเกอบเทาตว แตในขณะเดยวกน ปรมาณนาทไหลเขาสอางเกบนาเขอนภมพลและเขอนสรกตในชวงเวลาดงกลาวกลบลดลงเลกนอย ซงหมายความวา เขอนทงสองนจะไมสามารถจายนาใหเพยงพอกบความตองการทเพมขนในอนาคตได

ในป 2529 กฟผ. ไดตงเปาหมายทจะปลอยนาจากเขอนภมพลและเขอนสรกตจานวน 5,000 ลานลกบาศกเมตร ในชวงเดอนกมภาพนธถงพฤษภาคม ซงสวนหนงของนาทปลอยลงมาจะใชเพอการผลตนาประปาสาหรบพนทกรงเทพมหานครและจงหวดใกลเคยง และใชชวยผลกดนนาเคมทปากแมนา ดงนน จงมนาเหลอเพอการเกษตรในชวงเวลาดงกลาวประมาณ 3,000 ลานลบ.ม. (กรมชลประทาน, 2529) ซงนาจานวนนสามารถใชในการปลกขาวนาปรงไดเพยง 2.5 ลานไร ดงนน พนทปลกขาวนาปรงจะตองลดลงอกประมาณ 0.6 ลานไร

ประโยชนและการพฒนาทรพยากรนาในปจจบน ไฟฟาพลงนา (ทรพยากรนา, 2548, ออนไลน) ในปจจบน ประเทศไทยมปรมาณ

ความตองการกาลงไฟฟาประมาณ 3,800 เมกะวตต และคาดวาปรมาณความตองการจะเพมขนประมาณ 10% ตอป ซงมโครงการไฟฟาพลงนาทงหมดสามารถผลตกระแสไฟฟาไดประมาณ 22% ของปรมาณไฟฟาทผลตไดทงประเทศถาตองการทจะรกษาสดสวนนไวกจะตองมการพฒนาโครงการไฟฟาพลงงานตอไป แตเนองจากสถานทสาหรบกอสรางโครงการขนาดใหญเกอบจะหมดแลว ในอนาคตการพฒนาโครงการไฟฟาพลงนาคงจะตองมงไปทโครงการสบนากกเกบและโครงการไฟฟาพลงนาขนาดเลก รวมทงการตดตงเครองกาเนดไฟฟาตามเขอนชลประทานทมอย

นบตงแตเรมใชแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 เปนตนมา ความตองการพลงงานของประเทศไทยไดเพมขนอยางมากมายจากปรมาณทเทยบกบนามนดบ 1.6 ลานตน ในป 2503 ไดเพมขนเปน 18 ลานตน ในป 2526 พลงงานทใชในประเทศไทยประมาณ 75% ไดมาจากผลตภณฑปโตรเลยม อยางไรกตาม ไฟฟาพลงนากมบทบาททสาคญมาก ตงแตป 2512 เปนตนมา กฟผ. ซงรบผดชอบในการผลตพลงงานไฟฟากไดทาหนาทรบผดชอบโครงการไฟฟาพลงนาเกอบทงหมดในประเทศ ถงแมวาโครงการไฟฟาพลงนาจะตองใชเงนลงทนสง ประมาณ 7,400 บาทตอกโลวตต แตไฟฟาพลงนากคอเปนแหลงพลงงานทสามารถทดแทนไดซงทาใหประเทศไทยสามารถลดการขาดดลไดปละมาก ๆ

21

แนวทางในการบรหารและพฒนาทรพยากรนาในอนาคต ปรมาณนามจากดและไมเพยงพอทจะสนองความตองการของผใชทกคนประกอบกบ

งบประมาณในการพฒนาประเทศมจากด เราจงมความจาเปนทจะกาหนดแนวทางการบรหารและพฒนาแหลงนาโดยมแนวทางในการบรหารและการพฒนาดงตอไปน

1. การกาหนดนโยบายจะตองสอดคลองกบเปาหมายและนโยบายอน ๆ ของชาต และในขณะเดยวกนกใชเปนโครงสรางเพอเรยงลาดบความสาคญของโครงการตาง ๆ

2. การวางแผนทางดานการพฒนาแหลงนาจะตองสอดคลองกบการวางแผนทางดานสาขาอน ๆ เชน ทางดานการคมนาคม การศกษา เพอนาไปสเปาหมายทางดานเศรษฐกจ การดาเนนชวตของประชากรทไดกาหนดไว ในการพฒนาแหลงนานนมหลายหนวยงานทเกยวของในหลายกรณ หนาทและงานซบซอนหรอมชองวาง จงจาเปนจะตองพจารณาโครงสรางขององคการตาง ๆ ทมอย และปรบปรงระบบการบรหารเพอใหมประสทธภาพมากขน และลดงานซบซอนใหนอยลง การบรหารและพฒนาแหลงนาใหมประสทธภาพจงจาเปนจะตองปฏบตดงน

2.1 วางแผนและพฒนาลมนาใหเปนระบบและมการจดการลมนา 2.2 จดสรรนาใหแกผใชตามลาดบความสาคญทไดกาหนดไว 2.3 การพฒนาทางดานชลประทาน คมนาคม ผลตไฟฟา ควบคมนาทวม และ

พกผอน จาเปนจะตองสอดคลองกน จะเปนเชนนไดจะตองวางแผนเปนระบบ และตองคานงถงความตองการของภาคและของสวนรวมในปจจบนและในอนาคต

2.4 การพฒนาแหลงนาและการจดสรรนาใชเปนเครองมอไดในการสงเสรมและเปลยนแปลงสงคมและเศรษฐกจ

2.5 จาเปนจะตองหาความสมพนธระหวางปรมาณนาทมความตองการนาในสาขาตาง ๆ ของสงคม

2.6 จาเปนจะตองแกไขความยดแยงทอาจจะเกดขนระหวางผใชนาเพราะนามปรมาณจากด

2.7 จาเปนจะตองออกกฎหมายและกฎเกณฑในการควบคมการใชนา 2.8 จาเปนจะตองหาความเหมาะสมระหวางการตดสนใจเกยวกบการพฒนาแหลงนา

เพอนามาใช ประโยชนกบการทจะอนรกษแหลงนาเพอเกบไวเปนแหลงธรรมชาต ในการวางแผนอเนกประสงคในการพฒนาแหลงนา ควรจะตองคานงถงจดประสงคของ 1. การพฒนาเศรษฐกจของชาต ซงมจดประสงคทจะเพมผลผลต การบรหารและปรบปรง

ระบบเศรษฐกจใหมประสทธภาพ

22

2. คณภาพของสงแวดลอมซงมจดประสงคทจะปรบปรงคณภาพของสงแวดลอม โดยดและรกษาและอนรกษหรอปรบปรงคณภาพของทรพยากรธรรมชาตและวฒนธรรมทมอยในระบบนเวศ เพอปรบปรงโครงสรางของสงคมใหอยดกนด

แผนหลกในการพฒนาแหลงนาใตดน ในปจจบนการพฒนาแหลงนาใตดนไดขยายตวอยางมาก อนเนองมาจากการเพมปรมาณ

ความตองการใชนาทงเพอการอปโภคบรโภคและเพอเสรมการชลประทานในฤดแลง เพอทจะปองกนปญหาทเกยวของกบการใชนาใตดน จงไดมการตราพระราชบญญตนาบาดาล พ.ศ. 2520 ขนเพอควบคมใหการสบนาใตดนอยในอตราทปลอดภย ทงนเพอปองกนการทรดตวของพนดนและการแทรกซมของนาเคมเขาสชนนาใตดน ซงมกฎหมายการบงคบใชเฉพาะในเขตกรงเทพมหานครและจงหวดใกลเคยงเทานน สวนการพฒนาแหลงนาใตดนในพนทสวนอน ๆ ของประเทศยงไมมการควบคม ยงไปกวานน ในชวงปทผานมาน หนวยงานรฐบาลหลายหนวยงานไดเขามามสวนในการพฒนาแหลงนาใตดนโดยมวตถประสงคทแตกตางกนไป หนวยงานเหลานไดแก กรมทรพยากรธรณ สานกงานเรงรดพฒนาชนบท กรมโยธาธการ กรมอนามย กองอานวยการกษาความมนคงภายใน การพฒนาแหลงนาใตดนโดยหนวยงานตาง ๆ ดงกลาว สวนใหญเปนการดาเนนงานในเฉพาะพนท ซงมไดมการพจารณาถงผลกระทบในระยะยาวทอาจจะเกดขน ในบางพนทไดตรวจพบวา มการแทรกซมของนาเคมเขาสชนนาใตดน และบางแหงยงไดตรวจพบสารมลพษบางอยาง เชน ยาปราบศตรพช ปย รวมทงมลพษทเกดจากการระบายนาเสยลงใตดน ซงจะตองคอยหมนตรวจสอบอยเสมอเพอใหนาใตดนคงสภาพเปนทรพยากรทมคาของประเทศ

เกษตรกรเรมเหนความสาคญของแหลงนาใตดน และมแนวโนมวาจะมการพฒนา แหลงนาใตดนเพอชวยในการชลประทานในฤดแลงเพมมากขน โดยเฉพาะอยางยงในบรเวณพนทภาคกลาง หนวยงานทเกยวของซงไดแก กรมทรพยากรธรณ (ซงมอานาจหนาทในการควบคมการใชนาใตดนตามพระราชบญญตนาบาดาล พ.ศ. 2520) คณะกรรมการแหลงนาแหงชาต กรมชลประทาน และ สศช. ควรจะไดรวมกนจดทาแผนหลกสาหรบการพฒนาแหลงนาใตดนของประเทศ แผนดงกลาวจะเปนหลกประกนวาปญหาอนเกดจากการใชนาใตดนในอตราสงเกนไปดงเชนทประสบอยในกรงเทพมหานครนนจะไมเกดขนอกในอนาคต

การจดการลมนา การจดการลมนา หรอการจดการใชลมนาใหเกดประโยชนเตมทนน เปนสงสาคญและ

จาเปนอยางยงและความสาคญนนจะยงเพมขนเปนทวคณในประเทศทมการเกษตรเปนอาชพหลกของประชาชน ในอดตประเทศไทยเรามความสนใจในเรองนไมมากนก เพราะจานวนประชากรยง

23

มนอย และปาตาง ๆ กยงอดมสมบรณ แตเมอประชากรเพมมากขน การลกลอบบกรกปากมากขน จนเกดปรากฏการณทางธรรมชาตแปรปรวน

ความหมายของการจดการลมนา หมายถง การจดการเพอใหพนททจะรบนา ในอนาเขตทกาหนดไดนาทเหมาะสมทงดานปรมาณ คณภาพ และในเวลาทตองการ ลมนาหนง ๆ จะมขนาดใหญเลกเพยงใดกขนอยกบพนทของลมนา และอาจมสภาพแวดลอมทแตกตางกนหรอคลายคลงกน

หลกการในการจดการลมนา จะมงรวมถงการใชนาและทรพยากรทงหมดทมอยในลมนานน โดยใหเปนไปในลกษณะทมประสทธภาพมากทสด คอ

1. สารวจและวจยเพอใหรสภาพทวไปและศกษาถงขอมลพนฐานตาง ๆ ทจาเปน ขอมลทไดนจะเปนประโยชนในการวางแผนการจดการลมนา และเปนการกาหนดมาตรการเพอแกไขปญหาและอปสรรคทเกดขน

2. การควบคมการใชทรพยากรในเขตลมนา เพอใหเกดผลกระทบตอแหลงนาหรอตนนาลาธารทจะอนรกษใหนอยทสดเทาทจะทาได โดยการวางแผนจดการลมนาทเหมาะสมอยางสมบรณแบบพจารณาทงระยะสนและระยะยาว

3. การจดการลมนาทนน จะตองคานงถงประชากรทอยในลมนาเปนสาคญ โดยพยายามใหแผนดาเนนงานและการประยกตผลการวจยสอดคลองกบความจรงตามลกษณะทางสงคมและเศรษฐกจของชมชนนนเปนสาคญ

ปญหาเกยวกบนาและการแกไข (ทรพยากรนา, 2548, ออนไลน) ปญหาทเกยวกบนาในพนทกรงเทพมหานครทสาคญไดแก ปญหานาประปามไมเพยงพอ

ปญหานาทวม และปญหาแผนดนทรด ปญหาเหลานมความเกยวโยงซงกนและกน การชลประทานนครหลวงไดสบนาจากแมนาเจาพระยามาใชผลตนาประปาประมาณวนละ 2.16 ลานลบ.ม. แตตองสบนาใตดนมาใชอกประมาณ 447,000 ลบ.ม./ วน ในป 2525 ภาคเอกชนกไดสบนาใตดนรวมทงสนประมาณ 944,305 ลบ.ม./ วน ตงแตป 2525 เปนตนมา

อตราการสบนาใตดนของการประปานครหลวงไดลดนอยลง แตปรมาณนาทสบโดยภาคเอกชนกลบเพมมากขน นอกจากนยงมบอบาดาลอกเปนจานวนมากทขดเจาะโดยมไดขออนญาตซงคาดวาปรมาณการสบนาใตดนจากบอเหลานอาจสงถง 650,000 ลบ.ม./ วน อตราการสบนาใตดนดงกลาวรวมแลวมคาสงเกนกวาคาปลอดภยซงประเมนไวประมาณ 800,000 ลบ.ม./ วน

สาเหตสาคญททาใหเกดปญหาแผนดนทรดในเขตกรงเทพมหานครกคอการสบนาใตดนขนมามากเกนคาปลอดภย กรมโยธาธการไดสารวจพบวา บรเวณทมปญหาแผนดนทรดมากทสดอยในบรเวณดานตะวนออกของกรงเทพมหานคร โดยวดไดถง 10 ซม./ ป การทรดตวของพนดนนทาให

24

ทอระบายนาในพนทบางแหงมระดบตากวาระดบนาในคลองหรอในแมนา ทาใหนาไมสามารถระบายออกจากพนทได

ในแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 ไดกาหนดแนวนโยบายของการประปานครหลวงไวดงน 1. ใหลดปรมาณการสบนาใตดนทงภาคเอกชนและหนวยงานของรฐใหอยในระดบท

ปลอดภย 2. ใหลดปรมานาสญเสยจาก 43% เหลอ 30% ในชวงปลายแผนพฒนาฯ 3. ใหเพมกาลงผลตนาประปาอก 0.5 ลานลบ.ม./ วน การดาเนนงานใหไดตามเปาหมายดงกลาวในชวงเวลาทกาหนดเปนไปไดยาก และการใช

นาใตดนของภาคเอกชนกยงจะมตอไปแตอาจลดปรมาณลงไดบาง ปญหาแผนดนทรดกยงคงไมสามารถจะแกไขไดในชวงเวลาอนสน

ปญหาหลก ปญหาสาคญเกยวกบทรพยากรแหลงนาของไทยมหลายเรองทรฐควรใหความสนใจ ไดแก

การบารงรกษาระบบชลประทาน การใชนาอยางมประสทธภาพ มาตรการในการปองกนนาทวมและความแหงแลง การพฒนาแหลงนาสาหรบพนทราบภาคกลางและภาคอน ๆ การจดหาแหลงนาสาหรบชนบท การออกกฎหมายเกยวกบการใชนา และการบงคบใช การจดตงองคกรระดบชาตสาหรบงานพฒนาแหลงนา การวางแผนหลกสาหรบการพฒนาลมนา และการวางแผนสาหรบการพฒนาแหลงนาใตดน ดงน

1. การบารงรกษาระบบชลประทาน สาเหตททาใหโครงการชลประทานในประเทศไทยลมเหลวหรอดอยประสทธภาพกคอ การขาดการบารงรกษาอยางเพยงพอ ปญหาทพบมากกคอ การแตกราวของคสงนาคอนกรต การกดเซาะคสงนาดนเหนยว การเจรญเตบโตของพชนาชนดตาง ๆ และความเสยหายทมตอโครงสรางควบคมการจายนา ปญหาเหลานเกดขนบอยครงในโครงการชลประทานขนาดกลางและขนาดเลก กรมชลประทานขาดกาลงคน เครองมอและงบประมาณทจะซอมแซมบารงรกษาระบบชลประทานทมอยใหคงสภาพดอยได ยงไปกวานนเกษตรกรเองจงใจทจะควบคมนาใหไหลเขาสพนทเพาะปลกของตนเพยงผเดยว ทงนเนองจากนโยบายของรฐในอดตทาใหเกษตรกรมความคดในลกษณะทวารฐจะตองจายนาใหตนไดตามทตองการทกเวลา ปจจบนกรมชลประทานยงไมสามารถทาการบารงรกษาในลกษณะปองกนซงจาเปนจะตองมการจดระบบการตรวจสอบและบารงรกษาอยางสมาเสมอ ซงจะชวยใหการหยดใชงานของระบบนอยลง แตเนองจากไมมระบบบารงรกษาในลกษณะปองกนจงตองคอยซอมแซมสวนทเกด

25

ชารดเสยหาย สมควรทจะไดมการพจารณาเปรยบเทยบงบประมาณทตองใชสาหรบการบารงรกษาในลกษณะปองกนและการบารงรกษาเมอเกดความเสยหายขนมาแลว ปญหาการบารงรกษาระบบชลประทานอาจแกไขไดเปนบางสวนในระดบไรนา โดยการใหคาแนะนาแกกลมเกษตรกรถงวธการบารงรกษาระบบชลประทานและเขาใจถงประโยชนทจะไดรบจากการบารงรกษานนเปนสาคญ การบารงรกษาบางสวนของระบบชลประทานโดยกลมเกษตรกรนไดมการดาเนนการมาบางแลวในโครงการชลประทานราษฎรในภาคเหนอและในโครงการชลประทานแบบสบนาตามแนวฝงแมนาโขง

2. การใชนาอยางมประสทธภาพ เมอปรมาณทรพยากรนามอยอยางจากด แตปรมาณความตองการใชนามมากขนเรอย ๆ การใชนาอยางมประสทธภาพจงเปนเรองทสาคญมาก ระบบชลประทานตองมประสทธภาพ สามารถหลกเลยงปญหาตาง ๆ เชน ความไมสมาเสมอของปรมาณนา ความไมเหมาะสมของโครงการชลประทานขนาดกลางและขนาดเลก หรอปญหาพนทบรเวณตอนตนของคลองสงนา มกไดรบนาอยางเหลอเฟอเกอบตลอดในขณะทพนทตอนปลายไดรบนาไมเพยงพอกบความตองการ สาเหตทสาคญอกประการหนงททาใหการใชนาเปนไปอยางขาดประสทธภาพ กคอ การทเกษตรกรสวนใหญมความคดวาสามารถใชนาไดฟรและไมจากด ทาใหมการใชนาอยางสรยสรายในบางพนท การเกบคานาจะชวยแกไขปญหาตรงนได อยางไรกดการกาหนดนโยบายการเกบคานาจะตองมการพจารณากนอยางละเอยด โดยคานงถงความยตธรรม และความแนนอน วธการกาหนดราคาคานาสามารถทาได 2 วธ คอ กาหนดตามขนาดพนท และกาหนดตามปรมาณนาทใช ซงในปจจบนจะใชการเกบในวธหลงซงเปนวธทดกวา แตกมคาใชจายสงในการตดตงมาตรวดนา นโยบายการเกบคานานมความจาเปนมากในการแกไขปญหาการขาดแคลนนา รายไดจากการเกบคานาจะชวยเพมขดความสามารถในการบารงรกษาและขยายระบบชลประทานไดเปนอยางด 3. มาตรการในการปองกนนาทวมและความแหงแลง มการศกษาเพอหามาตรการทเหมาะสมในการปองกนนาทวมในเขตกรงเทพฯ แตปญหานาทวมและความแหงแลงในพนทชนบทยงมไดรบการพจารณาอยางจรงจงเทาทควร การดาเนนงานเกยวของกบปรากฎการณนาทวมพอจะจาแนกออกไดเปน 4 เรอง ไดแก การพยากรณนาทวม การปองกนนาทวม การเตอนภยนาทวม การแกไขปญหานาทวม ในพนทชนบทสวนมากยงขาดการดาเนนงานในสวนทเกยวกบการพยากรณและการปองกนนาทวม แตการเตอนภยและการแกไขปญหานาทวมไดมสวนชวยลดความเสยหายจากนาทวมไดมาก ในภาวะฉกเฉนงานแกไขปญหา นาทวมสามารถจะดาเนนการไดอยางมประสทธภาพโดยหนวยงานระดบจงหวด รฐบาลควรจะ

26

กาหนดแนวทางหรอวธปฏบตสาหรบหนวยงานทองถนในการประสานงานแกไขปญหานาทวม ในจงหวดทมปญหานาทวมอยเสมอ ควรจะมกองทนสารองสาหรบใหความชวยเหลอในภาวะฉกเฉน เพอใหความแนใจวาผบรหารระดบทองถนมความสามารถดาเนนการแกไขปญหาไดทนทวงท โดยไมตองรอความชวยเหลอจากทอน 4. การจดหาแหลงนาในอนาคต ปจจบนพนทราบภาคกลางกาลงประสบปญหาการขาดแคลนนาสาหรบการชลประทานในฤดแลง โดยพนทบางแหงจะไดรบนาชลประทานหมนเวยนสลบกนไป โดยเฉลยแลวในพนททมศกยภาพสาหรบการชลประทานในฤดแลงทงหมด 3.1 ลานไร จะไดรบนาชลประทานอยางเพยงพอประมาณ 2.5 ลานไร ปญหาการขาดแคลนนายงจะทวความรนแรงขน ทงนเนองจาก การประปานครหลวงตองขยายกาลงผลตนาประปาเพอใหเพยงพอกบความตองการของชมชนทขยายตวปรมาณนาสงสดทการประปานครหลวงสามารถสบจากแมนาเจาพระยาตามทไดตกลงกบการไฟฟาแหงประเทศไทยและกรมชลประทานตกประมาณวนละ 2.6 ลานลบ.ม. (30 ลบ.ม./ วนาท) และคาดวาในป พ.ศ. 2545 การประปานครหลวงตองใชนาดบสาหรบการผลตนาประปาถงวนละ 5.2 ลานลบ.ม. (60 ลบ.ม./ วนาท) หรออาจจะถง 6.0 ลานลบ.ม. (70 ลบ.ม./ วนาท) จากปญหาการขาดแคลนนาดงกลาวจงมความจาเปนอยางเรงดวนในการทจะจดหาแหลงนาเพมเตมสาหรบพนทราบลมภาคกลาง ซงพอจะมแนวทางทเปนไปไดอย 2 แนวทาง แนวทางแรก ไดแก การผนนาสวนเกนจากลมนาอนมายงลมนาเจาพระยา แนวทางทสอง ไดแก การพฒนาแหลงนาใตดนสาหรบฤดแลง ไดมการศกษาพบวา ปรมาณนาสวนเกนในลมนาแมกลองสามารถทจะผนเขาสลมนาเจาพระยาไดในอตราประมาณ 50 ลบ.ม./ วนาท ซงจะเหนวาใกลเคยงกบปรมาณนาทแยกจาก แมนาทาจนเพอตานนาเคม การผนนาจากแมนาแมกลองในอตราดงกลาวจะชวยใหสามารถขยายพนทชลประทานในฤดแลงในบรเวณลมนาเจาพระยาตอนลางไดอกประมาณ 310,000 ไร และเพยงพอกบการขยายกาลงผลตของการประปานครหลวงในอนาคต การใชนาใตดนเพอเสรมปรมาณนาสาหรบการชลประทานในฤดแลงสามารถทจะกระทาไดในหลายพนท อยางไรกดการพฒนาแหลงนาใตดนเพอการเกษตรยงมอยนอยมาก ซงมอยเพยง 2 โครงการทกาลงทดลองดาเนนการอย คอ ทจงหวดสโขทยและพจตร สาหรบพนทบางแหงทชนนาใตดนสามารถใหนาไดในปรมาณสง การใชนาใตดนเพอเพมปรมาณนาในคลองชลประทานจะทาไดอยางมประสทธภาพและคมคาในทางเศรษฐกจในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอซงมปญหาการขาดแคลนนาสาหรบการชลประทานในฤดแลงอยางรนแรง การใชนาใตดนเพอเสรมปรมาณนา

27

ชลประทานจะเปนประโยชนมากในการเกษตร โดยเฉพาะในหลายพนทซงนาใตดนมคณสมบตไมเหมาะสมกบการอปโภคบรโภคอยแลว

5. การพฒนาระบบประปาชนบท สถาบนเทคโนโลยแหงเอเชยไดทาการวางแผนหลกสาหรบระบบประปาและสขาภบาลในพนทชนบทของประเทศไทย จากการศกษาพบวาในป พ.ศ. 2526 มประชาชนในชนบทเพยง 15 % ทมนาสะอาดใชบรโภคตลอดทงป เพอทจะใหครวเรอนชนบทมนาสะอาดบรโภคถง 75 % แผนหลกดงกลาวจงไดเนนถงการจดหาแหลงนาแบบทไมตองสงผานทอ การสรางตมรองรบนาฝนดจะเปนวธการทเหมาะสมทสดในการจดเตรยมแหลงนาดมของชาวชนบทในสภาพภมประเทศตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงในพนททมประชากรอยอยาง กระจดกระจาย โครงการสรางตมสาหรบชาวชนบทนไดมหลายหนวยงานทเกยวกบการพฒนาชนบทกาลงดาเนนการอย อยางไรกดควรจะไดมการตดตอประสานงานกนระหวางหนวยงานเหลานเพอหลกเลยงปญหาความซาซอนและเพอใหชาวชนบทไดรบประโยชนจากโครงการโดยทวถงกน

6. กฎหมายเกยวกบทรพยากรแหลงนาและการบงคบใช กฎหมายตาง ๆ ทเกยวกบทรพยากรแหลงนาทมอยยงไมเพยงพอในการทจะปรบปรงการบารงรกษาระบบชลประทานและการใชนาใหเปนไปอยางมประสทธภาพ เราจาเปนตองมกฎหมายซงกาหนดไวอยางชดเจนถงสทธในการใชนา โดยเฉพาะอยางยงการใชนาชลประทานในระดบไรนา การจดตงกลมผใชนาชลประทาน และการเกบเงนคานา กฎหมายทเกยวกบการบรหารทรพยากรแหลงนาบางฉบบทใชกนอยในปจจบนยงไมเหมาะสมและยงขาดเอกภาพ มหนวยงานหลายหนวยทมหนาทรบผดชอบในการจดการทรพยากรแหลงนา ภายใตบทบญญตของกฎหมายหลายฉบบ ลกษณะเชนนทาใหขาดการประสานงานและขาดความตอเนองในการวางแผนและดาเนนงาน และทาใหตองสญเสยงบประมาณเกนความจาเปน เรองทสาคญอกเรองหนง ไดแก การบงคบใชกฎหมาย มอยหลายกรณทมกฎหมายบญญตไวแลว แตกลไกในการบงคบใชยงคลมเครอ เชน ในกรณการกาหนดขอบเขตแหลงนาธรรมชาตซงไมมหนวยงานรฐบาลหนวยใดกาหนดขอบเขตเอาไว ทาให มการบกรกเขาไปตงถนฐานในพนทตนนาลาธารทสงวนไวเปนจานวนมาก จะเกดผลเสยตอสวนรวม

7. องคกรระดบชาตสาหรบการพฒนาแหลงนา ปจจบนประเทศไทยมหนวยงานหลายหนวยทดาเนนการเกยวกบการพฒนาแหลงนา ลกษณะเชนนรวมทงระบบการจดสรรงบประมาณทซบซอนในแตละหนวยงานทาใหการวางแผนพฒนาแหลงนาไมอาจประสานงานกนระหวางหนวงงาน โครงการบางโครงการของหนวยงานหนง

28

อาจมผลกระทบตอโครงการของหนวยงานอนได เพอหลกเลยงปญหาน คณะรฐมนตรไดตงคณะกรรมการแหลงนาแหงชาตขน อยางไรกด คณะกรรมการชดนยงมอานาจหนาททจากดโดยจะเนนในดานใหคาปรกษาและกาหนดนโยบาย จะไมทาดานการบรหาร เพอแกไขปญหาดงกลาวควรจดตงองคกรระดบชาตสาหรบการพฒนาแหลงนาของประเทศใหมหนาทวางแผนและประสานงานระหวางหนวยงานตาง ๆ รวมทงกรมชลประทาน การไฟฟาฝายผลต และหนวยงานอน ๆ การตงองคกรดงกลาวจะชวยใหการใชทรพยากรบคคล และงบประมาณมประสทธภาพมากขน สามารถหลกเลยงความซาซอนของงาน องคกรระดบชาตนจะประสานงานดานโครงขายของแหลงขอมลทรพยากร แหลงนา ในปจจบนมหนวยงานหลายหนวยททาการเกบรวบรวมขอมลดานอทกวทยา และอทกธรณวทยา แตยงไมมรปแบบมาตรฐานในการตรวจวด การบนทก การเกบรกษา และการวเคราะหขอมล บางหนวยจงทางานซาซอนกน

8. แผนพฒนาลมนา ในปจจบนประเทศไทยยงขาดแคลนแผนหลกทครอบคลมการพฒนาลมนาทวทงประเทศ ดงนน จงไมสามารถจดลาดบความสาคญของโครงการพฒนาแตละโครงการได ในอดตทผานมาการดาเนนโครงการใดโครงการหนงมกจะทาการศกษาเฉพาะผลตอบแทนทจะไดจากโครงการนนเทานน ไมไดมการศกษาอยางละเอยดถถวนถงโครงการอน ๆ ทมการเชอมโยงกนและกน การพฒนาในลมนาหนงอาจจะสงกระทบตอทรพยากรในอกลมนาหนงได การวางแผนพฒนาแหลงนาจะตองมการพจารณาถงผลตอบแทนในทก ๆ ดาน รวมทงการผลตกระแสไฟฟา การชลประทาน การปองกนนาทวม และยงจะตองคานงถงโครงสรางพนฐานตาง ๆ และผลกระทบตอสภาพแวดลอมและการอนรกษทรพยากร นอกจากนจะตองวางแผนควบคกนไปกบการพฒนาในดานอน ๆ ทเกยวของ เชน การพฒนาทดน และการใชเทคโนโลยการเกษตร

9. แผนหลกในการพฒนาแหลงนาใตดน การพฒนาแหลงนาใตดนในปจจบนไดขยายตวอยางมากตอเนองมาจากการเพมปรมาณความตองการใชนาทงเพอการอปโภคบรโภคและเพอเสรมการชลประทานในฤดแลง เพอทจะปองกนปญหาทเกยวของกบการใชนาใตดนจงไดมการตราพระราชบญญตนาบาดาล พ.ศ. 2520 ขนเพอควบคมใหการสบนาใตนาอยในอตราทปลอดภย ทงนเพอปองกนการทรดตวของพนดนและการแทรกซมของนาเคมเขาสชนนาใตดน ในปจจบนกฎหมายดงกลาวไดมการบงคบใชเฉพาะในเขตกรงเทพฯ และจงหวดใกลเคยงเทานน สวนการพฒนาแหลงนาใตดนในพนทสวนอน ๆ ของประเทศยงไมมการควบคม ยงไปกวานนในชวงไมกปทผานมาน หนวยงานรฐบาลหลายหนวยงานไดเขามามสวนในการพฒนาแหลงนาใตดน โดยมวตถประสงคทแตกตางกนไป หนวยงานเหลาน

29

ไดแก กรมทรพยากรธรณ สานกงานเรงรดพฒนาชนบท กรมโยธาธการ กรมอนามย กองอานวยการรกษาความมนคงภายใน การพฒนาแหลงนาใตดนโดยหนวยงานตาง ๆ ดงกลาว สวนใหญเปนการดาเนนงานเฉพาะพนท ซงมไดมการพจารณาถงผลกระทบในระยะยาวทอาจจะเกดขน ในบางพนทไดตรวจพบวามการแทรกซมของนาเคมเขาสชนนาใตดน และบางแหงยงไดตรวจพบสารมลพษบางอยาง เชน ยาปราบศตรพช ปย รวมทงมลพษทเกดจากการระบายนาเสยลงใตดนซงจะตองตรวจสอบอยเสมอเพอใหนาใตดนคงสภาพเปนทรพยากรทมคาของประเทศ ปจจบน กรมทรพยากรธรณ คณะกรรมการแหลงนาแหงชาต กรมชลประทาน และ สศช. ควรจะรวมกนจดทาแผนหลกสาหรบการพฒนาแหลงนาใตดนของประเทศ แผนหลกดงกลาวจะเปนหลกประกนวาปญหาอนเกดจากการใชนาใตดนในอตราสงเกนไป การใชอางเกบนาเปนแหลงนาดบ ในกรณทนาไหลตาสดในแมนา ลาคลอง มไมเพยงพอสาหรบการนามาผลตนาประปา การสรางอางเกบนาหรอเขอนเพอกกเกบนาสาหรบใชในฤดแลง เปนวธทไดรบความนยมกนมากวธหนงเนองจากปรมาณนาทไหลในแหลงนาเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ดงนน “ปรมาณนามนคง” คอ ปรมาณนาทสามารถไดจากอางเกบนาหรอเขอนเปนประจาทกป จงมความสมพนธกบขนาดของอางเกบนาหรอเขอนนน ๆ และปรมาณนาทไหลเขาสอางเกบนาหรอเขอนดวย การหาปรมาณนามนคงจงตองวเคราะหขอมลปรมาณนาทไหลในแหลงนาเปนระยะเวลานาน ๆ เพอกาหนดใหคาปรมาณนาทไหลเขาสแหลงนานอยทสดในรอบ 50 ป หรอ 100 ป เปนปรมาณนามนคง แตปรกต ขอมลของปรมาณนาทไหลในแหลงนาจะไดรบการบนทกเพยงในระยะเวลาสน ๆ การหาปรมาณนามนคงจงตองทาการวเคราะหจากคาความถโดยการกาหนดอตราเสยงตอการ ขาดแคลนนา และทาการศกษาวธการดาเนนงานซงสมพนธกบปรมาณนาทไหลเขาสอางเกบนาหรอเขอน และขนาดของอางเกบนาหรอเขอน เชนเดยวกบการศกษาปรมาณนาเพอการเกษตรกรรม การเลอกสถานทกอสรางอางเกบนาหรอเขอนเปนแหลงนาดบของกจการประปาในชมชน จะตองพจารณาปจจยตาง ๆ ดงน

1. สถานททเหมาะสมตอการสรางอางเกบนาหรอเขอน อางเกบนาหรอเขอนทมขนาดสนทสดแตสามารถจนาไดตามความตองการจะดทสด ลกษณะน เรยกวา อางเกบนาหรอเขอนทสามารถสรางขวางทางนาทไหลผานซอกเขาและหบเขาในบรเวณเหนออางเกบนาหรอเขอนมขนาดกวางใหญ

2. ปรมาณนาในอางเกบนาหรอเขอนเพยงพอตอความตองการตลอดทงป ปรมาณนาในอางเกบนาหรอเขอนสมพนธกบปรมาณนาฝน ปรมาณนาไหลเขาสอางเกบนาหรอเขอน ปรมาณนาทตองระบายออก และขนาดของลมนา

30

3. ระยะทางและระดบความสงของอางเกบนาหรอเขอน ในกรณทระยะทางไกลมาก จะทาใหคาใชจายสาหรบระบบการสงนาดบหรอระบบการแจกจายนาสง แตถาระดบของอางเกบนาหรอเขอนสง แรงดนในระบบสงนาจะเพยงพอสามารถใหนาไหลโดยอาศยแรงโนมถวงของโลก ทาใหประหยดคาใชจายลงไดอก

4. ความหนาแนนและการกระจายตวของประชากรในพนทลมนาเหนอเขอน โดยเฉพาะในกรณตองคานงถงปญหามลพษ พนททเหมาะสมคอ พนททมความหนาแนนของประชากรตา

5. ชมชน ถนน ทางรถไฟ และพนทเกษตรกรรม จะตองหางจากบรเวณอางเกบนาหรอเขอน

6. ลกษณะทางธรณวทยาของอางเกบนาหรอเขอน ชนดของหนจะมผลตอคณภาพของนา เชน หนปนจะทาใหนาในอางเกบนาหรอเขอนเปนนากระดาง หรอในกรณทหนมรองรอยแตกลก ๆ มาก ๆ จะทาใหมการสญเสยนาเนองมาจากการไหลซมลงสใตดนมาก ขอดของการสรางอางเกบนาหรอเขอน คอ จะไดแหลงนาดบสาหรบการผลตนาประปา ทาใหคาใชจายสาหรบการบารงรกษาทตา สามารถทาการตรวจสอบวเคราะหคณภาพนาไดงาย และโอกาสทจะขาดแคลนนามนอย เนองจาก สามารถวางแผนศกษาปรมาณนาสมดลในอางเกบนาหรอเขอนได งานฝายทดนา เปนงานกอสรางฝายซงเปนอาคารทสรางปดขวางทางนาไหลเพอทดนาทไหลมาใหมระดบสงขน จนสามารถผนเขาไปตามคลองหรอคสงนา ใหแกพนทเพาะปลกบรเวณสองฝงลานา สวนนาทเหลอจะไหลขามสนฝายไปเอง ฝายทกแหงทสรางขน จะตองกาหนดใหมขนาดความสงมากพอ เพอการทดนาใหไหลเขาสงนาได และสนฝายกจะตองมขนาดความยาวทสามารถระบายนาจานวนมากในฤดนาหลาก ใหไหลลนขามสนฝายไปไดทงหมดอยางปลอดภย โดยไมทาใหเกดนาทวมตลงทบรเวณดานเหนอฝายมากเกนไป ฝายทสรางกนโดยทวไปมกมขนาดความสงไมมากนก มรปรางคลายสเหลยมคางหม ฝายบางแหงอาจมลกษณะเปนฝายชวคราว เนองจากสรางดวยกงไม ใบไม เสาไม ทราย กรวด และหน ฯลฯ สวนฝายทมลกษณะถาวรสวนใหญจะสรางดวยวสดทมความคงทนถาวร ไดแก หน ซเมนต และคอนกรต โดยทวไป เราสามารถสรางฝายปดกนลานาธรรมชาตไดทกแหงตามทตองการ ลานาทมนาไหลมามากอยางเพยงพอและคอนขางสมาเสมอตลอดฤดกาลเพาะปลก ฝายจะชวยทดนาในชวงทไหลมานอยและมระดบตากวาตลงนนใหสงขนจนสามารถผนสงเขาคลองสงนา เปนประโยชน

31

ตอการเพาะปลกไดอยางเตมท สวนลานาสายใด ถาหากมนาไหลมาดวยปรมาณทไมแนนอน กลาวคอ มนาไหลจานวนมากบาง นอยบาง หรอมนาไหลเฉพาะเวลาทฝนตก เมอสภาพภมประเทศไมเหมาะตอการสรางเขอนดนไวเกบนา อาจพจารณาสรางฝายปดกนนาเฉพาะในลานาขนแทน เพราะถงแมวาจะเกดประโยชนตอการเพาะปลกไดเพยงชวงเวลาทมนาไหลมากตาม แตนาซงเกบไวในลานาดานหนาฝายจะใชสาหรบอปโภคบรโภคในฤดแลง พอทจะบรรเทาความเดอดรอนของประชาชนเกยวกบนากนนาใชได นอกจากการกอสรางฝายทดนาปดกนลานาตาง ๆ ดงกลาวแลว ลานาทมขนาดคอนขางใหญและมนาไหลมากในฤดฝน จะนยมสรางเปนเขอนทดนาแบบหนง ซงมลกษณะไมทบตนเหมอนฝาย เรยกวา “เขอนระบายนา” โดยเขอนระบายนาจะสามารถทดนาไดสงทกระดบตามทตองการ และนอกจากนในเวลานาหลากมามากเตมท เขอนระบายนากยงสามารถระบายนาใหผานไปไดทนทในปรมาณทมากกวาฝาย คลายกบนาซงไหลมาตามธรรมชาตตามปกต งานฝายทดนาอนเนองมาจากพระราชดาร กอสรางอยมากในภาคใตและภาคเหนอ เชน ฝายทดนาไอรดาฮง จงหวดนราธวาส ฝายทดนาบานแหร จงหวดยะลา ฝายทดนาคลองไมเสยบ จงหวดนครศรธรรมราช ฝายทดนาปางตองและฝายทดนาหลวงตอแพ จงหวดแมฮองสอน และ เขอนระบายนาลานาเชน อาเภอชมแพ จงหวดขอนแกน เปนตน การกอสรางคนกนนา เปนวธปองกนนาทวมทนยมทากนมาตงแตสมยโบราณ โดยการกอสรางคนดนกนนาขนาดเลก ซงมความสงไมมากนกขนานไปตามลานาหางจากขอบตลงเขาไปเปนระยะพอประมาณ เพอกนนาทมระดบสงกวาตลงไมใหไหลบาเขาไปทวมพนทตาง ๆ ตามทตองการ การปองกนนาทวมโดยการกอสรางคนกนนาน เปนวธปองกนนามใหไหลลนตลงเขาไปทวมพนทใหไดรบความเสยหายโดยตรง เหมอนกบการเสรมของตลงของลานาใหมระดบสงขนกวาเดม เพอเพมเนอทหนาตดของลานาใหมขนาดใหญพอทจะระบายนาไหลหลากจานวนมาก ใหสามารถไหลผานพนทบรเวณนนไปโดยไมทวมพนทตาง ๆ ใหไดรบความเสยหาย คนกนนาสวนใหญสรางดวยดนถมบดอดแนน มระดบหลงคนสงพนระดบนาทวมสงทสดทเคยเกดขนในอดต คนกนนามรปรางลกษณะเหมอนเขอนดนของงานอางเกบนา แตทาหนาทกกกนนาอยเปนครงคราว จงมลกษณะคลายกบคนดนถนนทวไป ในการออกแบบเพอกาหนดขนาดรปรางของคนกนนา มหลกเกณฑโดยทวไปวาจะตองคานงถงความแขงแรงของตวคนนาเพอใหมสภาพคงทนใชงานไดนานป ตวคนกนนาจะตองมขนาดและความเอยงลาดของคนดนทงสองดานทมสภาพมนคงแขงแรงในการทรงตวอยไดเสมอ โดยไมเลอนทลาย ทงในชวงเวลาททาการกกกนนา และในขณะทนามระดบลดตาลงอยางรวดเรว

32

เนองดวยคนกนนาทกอสรางมกจะตดผานรองนาและทางนาตาง ๆ จงตองมการกอสรางทอระบายนาหรอประตระบายนาเพอระบายนาออกจากพนทใหสะดวก พรอมกบตดตงบานประตบงคบนาไวทกแหงเพอปองกนนาจากภายนอกเขาไปทวมพนทดานในอกดวย การปองกนนาทวมดวยคนกนนาน กรมชลประทานไดสรางสนองพระราชดารไวหลายแหง เชน ทภาคใต ไดแก คนกนนาของโครงการมโนะอนเนองมาจากพระราชดาร จงหวดนราธวาส และคนกนนาของโครงการปเหลงอนเนองมาจากพระราชดาร จงหวดนราธวาส เปนตน และบรเวณกรงเทพมหานครและประมณฑล กรมชลประทาน กรมทางหลวง และกรงเทพมหานคร ไดรวมกนกอสรางคนปองกนนาทวมบรเวณตาง ๆ ในโครงการปองกนนาทวมกรงเทพมหานครและปรมณฑล อนเนองมาจากพระราชดาร ซงปจจบนสามารถปองกนนาจากแมนาเจาพระยา และนาตามคลองโดยรอบกรงเทพมหานครทางดานทศเหนอและทศตะวนออก ไมใหไหลบาเขามาทวมกรงเทพฯ ชนในและพนทเศรษฐกจไดเปนอยางด การกอสรางทางผนนา การกอสรางทางผนนา หรอขดคลองสายใหมเชอมตอกบลานาทมปญหานาทวม เพอผนนาทงหมดหรอนาเฉพาะบางสวนทจะลนตลงออกไปจากลานา ใหไหลไปตามทางผนนาทขดขนใหมไปลงลานาสายอนหรอระบายออกสทะเล ตามความเหมาะสม มหลกการดงน 1. โดยทวไปจะผนนาสวนทไหลลนตลงทาใหเกดนาทวมออกไปจากลานาโดยยงคงปลอยนาสวนใหญทมระดบไมลนตลง ใหไหลอยในลานาเดมตามปกต วธการผนนาแบบนทบรเวณปากทางแยกเขาลานาสายใหมจะตองสรางอาคารเพอควบคมและบงคบนาใหไหลเขาสลานาสายใหมในปรมาณทเหมาะ โดยอาคารควบคมบงคบนาดงกลาวอาจสรางเปนแบบฝาย ซงสามารถควบคมนาใหไหลเขาลานาสายใหมไดโดยอตโนมต หรอสรางประตระบายนาทควบคมนาโดยบานประตทเปดและปดได ตามความเหมาะสม 2. ในกรณตองการผนนาทงหมดใหไหลไปตามทางนาทขดใหม ควรขดลานาสายใหมมแยกออกจากลานาสายเดมตรงบรเวณทลานาเปนแนวโคง โดยกาหนดใหทองลานาทขดมระดบเสมอกบทองลานาเดมเปนอยางนอย หลงจากนน จงนาดนทขดจากลานาใหมไปถมปดลานาสายเดมพรอมกบเกลยและบดอดดนใหแนนจนเตมโดยตลอด เพอทจะไดนาพนทไปใชประโยชนในดานอนตอไป ดวยเหตน การพจารณาวางโครงการ สาหรบกรณใดกรณหนงดงกลาวขางตน จงเกณฑทางดานวศวกรรม ทจะตองมการศกษาและวเคราะหอยางละเอยดรอบคอบใหเหมาะสมกบสภาพภมประเทศ วตถประสงค ประโยชนและคาลงทน กอนทจะมการตดสนใจดาเนนการอยางใด อยางหนง จนถงขนการกอสราง

33

การปรบปรงสภาพลานา การปรบปรงและตกแตงลานาเพอชวยใหนาสามารถไหลตามลานาไดสะดวก หรอกระแสนาทไหลมความเรวเพมขนเพอทในฤดนาหลาก นาจานวนมากทไหลตามลานาจะไดมระดบลดตาลงไปจากเดม เปนการชวยบรรเทาความเสยหายเนองจากนาทวมไดเปนอยางด โดยทวไป การเพมความสามารถของลานาเพอใหนาจานวนมากไหลไปไดสะดวก หรอทาใหนาไหลดวยความเรวมากขนกวาเดมนน จะตองปรบปรงสภาพลานาดวยวธการอยางใดอยางหนง เชน ทาการตกแตงลาดตลงและทองลานาใหมความขรขระนอยกวาเดม เพมเนอทหนาตดของลานาโดยการขดและขยายลานาใหมขนาดโตขน รวมทงการปรบปรงลานาใหมความลาดชนโดยการขดทางนาใหมทมความยาวนอยลง ดงวธตอไปน 1. โดยการขดลอกคลองลานาในบรเวณทตนเขน ตกแตงดนตามลาดตลงทถกนากดเซาะพงทลาย กาจดวชพชและรอทาลายสงกดขวางทางนาไหลออกไปจนหมด ซงเปนวธการอยางหนงทชวยใหนาไหลผานตามลานาไดสะดวก และสามารถระบายนาจานวนมากใหผานไปไดอยางมประสทธภาพ 2. ในกรณทลานามแนวโคงมากเปนระยะทางไกล อาจพจารณาขดทางนาใหมลดจาก ลานาบรเวณดานเหนอโคงไปบรรจบกบลานาเดมทบรเวณดานทายโคง ใหมแนวตรงกลมกลนกบธรรมชาต ซงจะเปนทางนาใหมแบงนาจานวนมากใหไหลผานไปเองอยางสะดวก เนองจากมความลาดชนมากกวาลานาเดมทมแนวโคง สวนลานาเดมทมแนวโคงนน เมอมนาไหลผานนอยลงอาจเกดการตนเขนหรอมขนาดเลกลงไปเองตามธรรมชาต การปรบปรงสภาพลานา โดยวธขดลอกปรบปรงตวลานาและโดยการขดทางนาสายใหมน เปนการเปลยนแปลงสภาพธรรมชาตของลานา ซงอาจมผลทาใหกระแสนากดเซาะตลงตอนใดตอนหนงจนพงทลายและทาความเสยหายแกทรพยสนบานเรอนราษฎร นอกจากนน การปรบปรงสภาพลานาเพอเพมประสทธภาพการไหลน สวนใหญจะเปนการแกไขปญหาหรอบรรเทานาทวมเฉพาะบรเวณเทานน อาจทาใหเกดผลกระทบหรอเพมความเสยหายใหแกพนททางดานทายลานาลงไปได จงตองมการพจารณาในดานตาง ๆ ทเกยวของใหเหมาะสมรอบคอบ แนวพระราชดารของพระราชสมเดจพระเจาอยหวการจดการทรพยากรนา การจดการทรพยากรนา (ทรพยากรนา, 2548, ออนไลน) จากพระราชดารสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ พระราชทานเมอ วนท 17 มนาคม พ.ศ. 2539 ณ พระตาหนก จตรลดารโหฐาน มใจความวา “…หลกสาคญวา ตองมนา นาบรโภคและนาใช นาเพอการเพาะปลก เพราะชวตอยทนน ถามนา คนอยได ถาไมมนา คนอยไมได ไมมไฟฟา คนอยได แตถามไฟฟา ไมมนา คนอยไมได…” ซงแสดงวา ทรงตระหนกถงความสาคญอยางยงของนาตอความอยรอดของชวต

34

ทงพช สตว และมนษย โดยเหตทนาเปนองคประกอบของสงมชวต ถาไมมนา ชวตกไมสามารถอยรอดได ดงนนแนวพระราชดารในการจดการทรพยากรนาเพอการแกไขปญหาการขาดแคลนนา จงทรงดาเนนงานพฒนาทกรปแบบ ดงน 1. ฝนหลวง การทฝนตกลาชาไปจากฤดกาลเพาะปลกตามปกต และการทฝนทงชวงกอใหเกดความเสยหายอยางมากตอผลผลต พระบาทสมเดจพระเจาอยหว พระราชทานแนวพระราชดารวา นาจะมการคนควาทดลองนาเทคโนโลยมาทาฝนเทยม เพอบรรเทาความเดอดรอนของราษฎร กระทรวงเกษตรและสหกรณไดรบสนองพระราชดารน โดยจดตง “โครงการคนควาทดลองการทาฝนเทยม” เปนครงแรกใน พ.ศ. 2512 และไดทดลองทาฝนเทยมเปนครงแรกทอาเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา ระหวางวนท 18-21 กรกฎาคม พ.ศ. 2512 และไดทดลองอกทบรเวณหวหน จงหวดประจวบครขนธ จนสามารถสรปผลไดวา สามารถรวมกลมกอนเมฆใหเกดเปนฝนไดแนนอน และไดมการศกษาทดลองและพฒนาวธการทาฝนเทยมอยางตอเนอง จนคนพบวธการทาฝนเทยมแบบใหม กรรมวธใหมนเกดจากแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ททรงพฒนาขนดวยพระองคเอง สามารถสรปกรรมวธการทาฝนหลวงไดเปน 3 ขนตอน คอ ขนตอนท 1 การกอกวน คอการดดแปลงสภาพอากาศหรอกอนเมฆในขณะนนเพอกระตนใหมวลอากาศขนไหลพาขนสเบองบน อนเปนการชกนาไอนาหรออากาศชนเขาสกระบวนการเกดเมฆ ขนตอนท 2 เลยงใหอวน คอ การดดแปรสภาพอากาศ เพอทาใหเมฆเจรญขนจนเปนขนาดใหญ หนาแนนมาก จนพรอมทจะตกเปนฝน ขนตอนท 3 ขนโจมต คอ การดดแปรสภาพอากาศทจะกระตนใหเมดละอองเมฆปะทะชนกน แลวรวมตวเขาดวยกนจนมขนาดใหญขน ขณะเดยวกนกเปนการลดแรงไหวพาขนเบองบน เพอใหเมดนามขนาดใหญตกลงสเบองลาง แลวเกดเปนฝนตกลงสเปาหมาย การทาฝนหลวง นอกจากบรรเทาการขาดนาจากภาวะฝนแลงแลว ยงสามารถเพมปรมาณนาเหนอเขอนใหมากพอสาหรบการเพาะปลกในฤดแลง เพอการผลตกระแสไฟฟาและเพอผลกดนการรกลาของนาเคมจากอาวไทย 2. แหลงนาผวดน การจดการแหลงนาผวดน หมายถง การจดหาและนานาจากแหลงนาผวดนทมอยตามธรรมชาตมาจดสรรใหเกดประโยชนแกประชาชนโดยสวนรวมในทางทเหมาะสม

35

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว พระราชทานแนวพระราชดารในการพฒนาแหลงนาผวดนใหแกหนวยงานตาง ๆ เชน กรมชลประทาน ใหดาเนนการแกไขปญหาการขาดแคลนนา โดยพฒนาเปนงานหลายประเภท สรปไดดงน คอ

2.1 งานอางเกบนา อางเกบนาเกดจากการสรางเขอนปดกนระหวางหบเขาหรอเนนสง เพอกกเกบนาทไหลลงมาจากรองนา ลาธาร ตามธรรมชาต ปรมาณนาทเขอนสามารถกกเกบไวไดขนกบความสงของเขอนแตละแหง งานอางเกบนาอนเนองมาจากพระราชดาร มการกอสรางในภมภาคตาง ๆ อาท ภาคเหนอ ไดแก อางเกบนาหวยปาไผ อาเภอล จงหวดลาพน อางเกบนาหวยแมตา จงหวดพะเยา เปนตน ภาคกลางและภาคตะวนตก ไดแก อางเกบนาหวยซบตะเคยน อาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร อางเกบนาหวยไมตาย อาเภอหวหน จงหวดประจวบครขนธ เปนตน ภาคใต ไดแก อางเกบนาปาพยอม จงหวดพทลง อาเภอเมอง จงหวดสกลนคร อางเกบนาลาพะยง อาเภอเขาวง จงหวดกาฬสนธ เปนตน

2.2 งานฝายทดนา ฝายทดนา คอ สงกอสรางทสรางปดขวางทางนาไหล เพอทดนาทไหลมาใหมระดบสงขนจนสามารถผนนาเขาไปตามคลองหรอคสงนา ใหแกพนทเพาะปลกบรเวณสองฝงลานาไดสะดวก งานฝายทดนาอนเนองมาจากพระราชดารทกอสรางในภมภาคตาง ๆ ไดแก ฝายบานทาโปงแดง จงหวดแมฮองสอน ฝายหวยนาพรา อาเภอทาปลา จงหวดอตรดตถ เปนตน ภาคใต ไดแก ฝายทดนาคลองสไหงปาด อาเภอสไหงปาด จงหวดนราธวาส ฝายทดนา คลองไมเสยบ จงหวดนราธวาส เปนตน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไดแก ฝายหวยโคโล จงหวดอดรธาน เขอนระบายนาลานาเชน อาเภอชมแพ จงหวดขอนแกน เปนตน 2.3 งานขดลอกหนองบง เปนการขด หนอง บง ทมอยตามธรรมชาต ใหสามารถเกบนาไดมากขน เนองจากหนอง บง สวนใหญมกตนเขนจากการเคลอนตวของตะกอนลงสหนองและบง ทาใหไมสามารถเกบนาไดมากนก และอาจไมมเพยงพอในฤดแลง พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ จงทรงพระราชดารใหหนวยงานตาง ๆ ขดลอก หนองและบงทมอย เพอแกปญหาขาดแคลนนา ไดแก ในอาเภอ สวางแดนดน จงหวดสกลนคร อาเภอนาแก อาเภอศรสงคราม จงหวดนครพนม เปนตน

36

2.4 งานสระเกบนา สระเกบนา คอ สระสาหรบเกบกกนาฝน นาทไหลมาตามผวดน หรอนาซมจากดนสสระเกบนา โดยมขนาดตาง ๆ กน สวนใหญเปนสระนาขนาดเลก มกสรางในบรเวณทไมมลานาธรรมชาต ในการขดสระเกบนา มกนาดนทขดขนมาถมเปนคนลอมรอบสระ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงตระหนกถงปญหาการขาดแคลนนาในไรนา และนาเพอการอปโภคบรโภค ซงนบแตจะรนแรงมากขน การทาอางเกบนา ฝายทดนา หรอการขดลอกหนองบง ซงมอยจากด ไมอาจจะจดหาแหลงนาไดพอเพยงแกราษฎรทมถนฐานกระจายอยโดยทวไป ดงนน จงพระราชทานแนวพระราชดารในการขดสระนาในไรนาของเกษตรกรเพอใหมนาไวใชตลอดทงป สาหรบการอปโภคบรโภคและทางการเกษตร พระราชดารดงกลาวมชอวา “ทฤษฎใหม” ซงไดกลาวในรายละเอยดแลวขางตน แนวพระราชดารเกยวกบการจดการทรพยากรนาของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงแสดงไวอยางชดเจน ในกระแสพระราชดารสทพระราชทานเนองในพธเปดการประชมวชาการนานาชาต “The Third Princess Chulabhorn Science Congress” ณ โรงแรมแชงการ-ลา เมอวนท 11 ธนวาคม พ.ศ. 2538 ดงน “…การพฒนาแหลงนานน ในหลกใหญกคอ การควบคมนา ใหไดดงประสงค ทงปรมาณและคณภาพ กลาวคอ เมอมปรมาณนามากเกนไป กตองหาทางระบายออกใหทนการณ ไมปลอยใหเกดความเดอดรอนเสยหายได และในขณะทเกดภาวะขาดแคลน กจะตองมนากกเกบไวใชอยางเพยงพอ ทงมคณภาพเหมาะสมแกการเกษตร การอตสาหกรรม และการอปโภคบรโภค ปญหาอยทวา การพฒนาแหลงนานนอาจมผลกระทบกระเทอนตอสงแวดลอมบาง แตถาไมมการควบคมนาทดพอแลว เมอเกดภยธรรมชาตขน กจะกอใหเกดความเดอดรอนสญเสย ทงในดานเศรษฐกจและในชวตความเปนอยของประชาชน ทงสงผลกระทบเสยหายแกสงแวดลอมอยางรายแรง…”

แนวคด ทฤษฎการบรหารนโยบายการจดการทรพยากรนา ของเทศบาลเกาะสชง

ขอมลพนฐาน ศกยภาพ ปญหา ความตองการ วสยทศน และแนวทางในการพฒนาเทศบาลตาบลเกาะสชง (เทศบาลตาบลเกาะสชง, 2545, หนา 6) ทางเทศบาลมนโยบายตาง ๆ เกยวกบการบรหารการจดการนา คอ 1. จดทาโครงการแจกจายนาในชวงฤดแลง อาเภอเกาะสชงจะจดทาโครงการแจกจายนาใหกบราษฎรทกครวเรอน โดยใชรถยนตบรรทกนา อปพร. ไปแจกจายนาตามบานเรอน หากไมพอกจะขอสนบสนนหนวยชวยเหลอภยแลงจากจงหวดชลบร

37

2. การปรบปรงอางเกบนา ขนาดความจ 90,000 ลบ.ม. ซงกรมชลประทานไดอนมตใหดาเนนการซอมแซม เพอใหสามารถเกบกกนาฝนไวอปโภคบรโภคไดตลอดป 3. จดหางบประมาณกอสรางโครงการระบบประปาเกาะสชง โดยประสานงานเพอขอรบการสนบสนนงบประมาณ จากการประปาสวนภมภาคสาหรบกอสรางระบบประปาจากฝงอาเภอศรราชามายงเกาะสชง โดยผานทางสมาชกสภาผแทนราษฎรจงหวดชลบรแลว แตจากการประสานงานเปนการภายในทราบวา ขณะนการประปาภมภาค ยงไมมงบประมาณสนบสนน แตปญหาดงกลาวกยงไมหมดไปและสงผลกระทบตอการดาเนนชวตของชาวเกาะสชงโดยตรงและยงสงผลกระทบตอสงคมและเศรษฐกจอกดวย 4. บรษท จดการและพฒนาทรพยากรนาภาคตะวนออก จากด (มหาชน) ซงไดศกษาเกยวกบโครงการกอสรางระบบประปาเกาะสชงมากอนหนานแลว ไดลงนามสญญาดาเนนโครงการกอสรางระบบประปาเกาะสชงโดยนาระบบการผลตนาประปาจากนาทะเลมาใช ซงระบบดงกลาวเปนระบบใหมของประเทศไทย

การผลตนาประปา และ ระบบการผลตนาประปาจากนาทะเลของ บรษท จดการและพฒนาทรพยากรนาภาคตะวนออก จากด (มหาชน)

การผลตนาประปา (บรษท จดการและพฒนาทรพยากรนาภาคตะวนออก จากด (มหาชน), 2547, หนา 8) การจดหานาประปาเพอการอปโภคบรโภคมทงงายและยาก ในบางทองทนาประปาสามารถผลตไดงายและเสยคาใชจายตา ในขณะทบางทองทตองเสยคาใชจายสงมากในการผลตนาประปาทสะอาดปลอดภย และตองดาเนนการตามขบวนการผลตตาง ๆ หลายขนตอน การเลอกวธและการออกแบบระบบการผลตนาประปา จงตองทาการศกษารายละเอยดดานคณสมบตของ นาดบ ปรมาณการใชนาประปา เงนลงทน คาใชจาย มาตรฐานนาประปา และคานงถงวตถประสงคหลกของกจการประปา คอ

1. ผลตนาประปาทสะอาดเพอใชในการอปโภคบรโภคไดอยางปลอดภย 2. ผลตนาประปาใหเพยงพอกบความตองการของผใช 3. การดาเนนการผลตโดยการใชตนทนการผลตตา และพรอมทจะจายนาประปาใหแก

ผตองการใชนาไดอยางทวถงตลอดเวลา ดงนน หลกการเลอกวธและออกแบบระบบการผลตนาประปาเพอใหมความเหมาะสมทงทางดานวศวกรรมและเศรษฐศาสตร จงตองพจารณาองคประกอบตาง ๆ ไดแก ความแขงแรงทนทาน และอายการใชงานของระบบ การผลต กาลงการผลต ประสทธภาพของการผลต ความประหยด

38

การควบคมการผลต การบารงรกษา ทศนยภาพของระบบการผลต และสงสาคญประการหนงท พงตระหนก คอ กจการประปาตองใชเงนลงทนสง และมกยากตอการดดแปลงหรอเพมกาลงการผลตถาหากไมไดวางแผนไวตงแตเรมโครงการ ระบบการผลตนาประปาทใชกนแพรหลายแบงไดเปน 3 ระบบ คอ

1. ระบบถงกรองชา เหมาะสาหรบชมชนเลก ๆ และนาดบมความขนนอย 2. ระบบถงกรองเรว วธนใชไดโดยทวไป และเหมาะกบชมชนขนาดใหญและนาดบม

ความขนมาก 3. ระบบกาจดนากระดาง ใชสาหรบนาดบทมคาความกระดางสงมาก

วธการนานาดบจากแหลงนามาผลตเปนนาประปา สาหรบการอปโภคบรโภคทเปนทนยมกนแพรหลายกนมาก คอ การกรองนาดบควบคกบการเตมสารเคมและในนาดบ และตองผานขบวนการตาง ๆ ดงน ในขนแรกของการผลตนาประปา มกจะใชวธใหตะกอนในนาดบตกลงและนาฟอกตวเองตามธรรมชาตโดยการนานาดบจากแหลงนาสโรงกรองนาผานทอสงนาและคลอง เพอใหนามความสะอาดและมปรมาณตะกอนเจอปนอยนอย กอนทนาดบจะเขาสโรงกรองนาดบจะถกสบผานตะแกรง เพอกรองขยะและสงทลอยมากบนาออก นาดบทไดหลงจากการผานตะแกรงนจะถกสงไปตามทอสงนาดบเขาสขบวนการผลตนาประปาตอไป ในบางฤดกาลหรอบางเวลา จะตองมการปรบปรงคณภาพทางเคมของนาใหเหมาะสม โดยการใสสารเคมลงในนาดบในอตราสวนทเหมาะสม สารเคมทนยมนามาใชไดแก สารสม ปนขาว และคลอรน การผสมนายาปนขาวลงใน นาดบจะชวยใหนามสภาพความเปนดางสงขน และทาในระหวางทางทนานาดบเขาสถงตกตะกอน กอนทนาดบจะเขาสถงตกตะกอน จะตองเตมนายาสารสมลงไปตามปรมาณทเหมาะสมเพอชวยใหตะกอนในนา สามารถรวมตวกนและตกตะกอนไดดขน นาดบทผานการเตมปนขาว และสารสมแลว จะไหลเขาสถงตกตะกอน ตอจากนนสารสมจะถกกวนใหไดสมผส และทาปฏกรยากบตะกอนหรอความขนทแฝงปนมากบนาดบซงอาจใชใบพดหมนกวนอยตลอดเวลาอยางชา ๆ ตะกอนจะเรมจบตวเปนกอนเลก ๆ และมขนาดโตขนเรอย ๆ จนมนาหนกมากขนกจะตกลงสกนถงเหลอแตนาใสอยในชนบนไหลเขารางรบนาเขาสถงกรองนาตอไป ทกนถงตกตะกอนจะมเครองกวาดตะกอน เพอนาตะกอนมารวมกนอยทสวนกลางของกนถงและระบายออกไปเปนระยะ ๆ นาใสทผานการตกตะกอนแลวจะไหลเขาสถงกรองนาเพอกรองเอาตะกอนทละเอยดและไมทาปฏกรยากบสารสมออก ภายในถงกรองนาจะบรรจสารกรองนา 2 ชน ชนบนเปนถานหนประเภทแอนทราไซท ชนลางเปนทรายซงจะกรองเอาตะกอนและสงสกปรกทหลงเหลออยออกใหหมด การควบคมการทางานของเครองกรองนาสามารถทาไดทงระบบอตโนมตหรอถงอตโนมต

39

ตามปรกต เมอใชเครองกรองนาระยะเวลาหนง ประมาณ 24-48 ชม. จาเปนตองมการลางเครองกรองโดยการใชลมพนขนมาจากชนลางของเครองกรองนา เพอใหสารไหลลนออกจากเครองกรองนาระบายออกไปสบอกกตะกอน บอกกตะกอนนทาหนาทกกตะกอนไวระยะหนง เพอใหตะกอนของนาลางเครองกรอง และตะกอนทระบายออกมาจากถงตกตะกอนไดมโอกาสตกลงสกนบอ และนาใสทแยกตวออกกปลอยใหลนระบายออกไปสแหลงนาอกครงหนง นาใสทผานการกรองแลวสามารถนามาใชอปโภคบรโภคได แตเพอใหเปนการแนใจวานาประปาทผลตไดมความปลอดภยสาหรบดมและใช จงตองนานานนมาฆาเชอโรค โดยนานาใสทไดเขาสถงเกบนาใส เพอกาจดสารอนทรยทไมตองการ และฆาเชอโรคทตดมากบนาดวยนายาคลอรนในอตราสวนทควบคม เพอมใหเปนอนตรายตอผใชนา คลอรนจะสามารถทาลายสารอนทรย กลน ส และเชอโรคตาง ๆ คลอรนทใชเปนคลอรนเหลว และถกทาใหเปนกาซกอนเตมลงในนา โดยใหมระยะเวลาในการฆาเชอโรคประมาณ 1-2 ชม. ตามปรกตปรมาณคลอรนทตองใชประมาณ 1.5-2.5 กรมตอนา 1 ลบ.ม. โดยใหมคลอรนเหลอตดไปกบนาประปาประมาณ 0.6-1.0 สวนในหนงลานสวน นาประปาทผลตไดจะตองเตมปนขาวลงไปอกพอประมาณกอนนาออกจาหนายเพอรบภาวะความเปนกรด-ดาง ใหมฤทธเปนดางเลกนอย เปนการปองกนการกดกรอนเสนทอประปาหรอขอตอทเปนเหลก มฉะนนจะทาใหนาประปาทจายออกไปมสนมเหลกปนออกมา ระบบการสงนาดบและนาประปา การนานาดบจากแหลงนาไปสโรงกรองนาประปาสามารถดาเนนการไดโดยการใชระบบตาง ๆ ดงน

1. ระบบการไหลในทางนาเปด ไดแก คลองสงนา ทอนาและอโมงคสงนาทกาหนดใหนาไหลไมเตมทอหรออโมงค

2. ระบบการไหลในทอ ซงนานาผานทอสงนาหรออโมงคสงนาทกาหนดใหนาไหลเตมทอหรออโมงคและใชแรงดน

3. ระบบผสม เปนระบบการนานาดบซงประกอบดวยระบบการนานาทงสองวธรวมกน การเลอกวธการดาเนนการ และออกแบบระบบการสงนาดบสมพนธกบ สภาพของแหลงนาดบสภาพภมประเทศระยะทางจากแหลงนาดบสโรงกรองนาประปา ปรมาณนาดบ คณภาพของนาดบ ฯลฯ เชน คลองสงนา เหมาะสาหรบสภาพภมประเทศทมความลาดชนจากแหลงนาส โรงกรองนาตลอดเสนทาง และสามารถกอสรางคลองสงนาเปนแนวตรงได แตไมเหมาะสมสาหรบกรณทตองนานาดบผานบรเวณชมชนหนาแนน เนองจากมโอกาสทจะเกดสภาพมลพษในนาดบ ระบบผลตนาประปาแบบ RO (บรษท จดการและพฒนาทรพยากรนาภาคตะวนออก จากด (มหาชน), 2547)

40

1. หลกการทวไปของระบบ RO ระบบผลตนาประปาสาหรบพนทเกาะสชงจะใชระบบสาเรจรปแบบรเวอรส ออสโมซส (RO) ซงสามารถผลตจากโรงงานแลวนาไปตดตง ณ สถานททตองการ โดยเพยงแต จดเตรยมพนทกอสรางอาคารและตดตงอปกรณประกอบเทานน ทาใหดาเนนการไดสะดวก และรวดเรว ทงน ระบบผลตนาประปาจากนาทะเลเปนระบบทสามารถผลตนาจดจากนาทะเลได โดยอาศยการกรองผานเยอเมมเบรนซงการกรองผานเยอเมมเบรน ดงกลาวจะเกดขนไดตองอาศยแรงดนสงในการกรอง ทงน ความสามารถของเยอเมมเบรนในการกรองสารละลายในนาตาง ๆ เปนดงน

1.1 ลดปรมาณของสารละลายนา (TDS) 1.2 ลดปรมาณของความกระดาง 1.3 ลดปรมาณของฟลออไรด 1.4 ลดหรอกาจดสารอนทรยตาง ๆ 1.5 ลดหรอกาจดโลหะหนกทเปนพษ 1.6 ลดหรอกาจดจลนทรยตาง ๆ รวมทงไวรสดวย

2. กระบวนการผลตนาประปาจากนาทะเลโดยระบบ RO กระบวนการผลตนาประปาจากนาทะเลนจะเรมตนจากการสบนาเคมจากทะเลขนมาเขาระบบ RO โดยปรมาณนาทะเลทสบขนมา 100 สวน จะผลตออกมาเปนนาจดได 30 สวน สาหรบนาทะเลสวนทเหลอจากการกรอง 70 สวน จะปลอยกลบลงสทองทะเล ลกษณะการทางานของระบบกรองนาทะเลเปนนาประปาแบบรเวอรส ออสโมซส จะมกระบวนการทางานประกอบดวย 2.1 ระบบจายสารเคมปองกนตะกรน มไวเพอลดอตราการอดตนของเยอเมมเบรนซงเกดจากตะกรนของ CA SO4/ CA CO3 ทงน สารเคมปองกนตะกรนดงกลาวจะเปนตวยบยงมใหเกดผลกของ Ca SO4/ CA CO3 โดยสารเคมปองกนตะกรนจะจายผสมกบนาทะเลกอนเขาระบบรเวอรส ออสโมซส 2.2 เครองกรองตะกอนแบบถงกรอง (bag filter) ขนาดการกรอง 5 ไมครอน ซงจะเปนตวกรองตะกอนละเอยดทมขนาดตงแต 5 ไมครอนขนไป เพอลดภาระการกรองของเยอเมมเบรน 2.3 เครองสบสงนาความดนสง (high pressure pump) เปนตวทาใหเกดแรงดนสงเพยงพอตอการเกดการกรองของนาทะเลผานเยอเมมเบรนเปนนาจดได 2.4 เยอเมมเบรน (membrane) ทาหนาทในการกรองสารละลายทมอยในนาทะเลใหนาทผานเยอเมมเบรนเปนนาจดเทานน โดยความสามารถในการกรองสารละลายมสงถง 99 เปอรเซนต

41

ทงน นาจดทผานการกรองโดยเยอเมมเบรนจะไหลเขาสถงนาประปา สวนนาทไมผานเยอเมมเบรน ซงมความเขมขนของสารละลายสงจะถกระบายลงสทะเล 2.5 ระบบจายสารคลอรน มไวเพอทาการจายสารคลอรนเพอฆาเชอโรคทอาจมปะปนอยในนาประปาทผลตไดกอนเขาสถงพกนาใส 3. เครอง RO ทใชกบระบบประปาเกาะสชง เครอง RO ทบรษทฯ เลอกใชสาหรบโครงการกอสรางระบบประปาเกาะสชง เปนชดเครองมอทบรรจในตคอนเทนเนอร ซงมขนาดกาลงผลต 250 ลบ.ม./ วน จานวน 2 ต และในอนาคตคาดวาจะตองขยายเพมอก 1 ต ซงมขนาดกาลงการผลต 500 ลบ.ม./ วน ทงน เครอง RO ทใชดงกลาวเปนเครองทผลตและนาเขาจากประเทศเดนมารก

เอกสารทางวชาการ บทความและงานวจยทเกยวของ

ขอมลพนฐาน ศกยภาพ ปญหา ความตองการ วสยทศน และแนวทางในการพฒนาเทศบาลตาบลเกาะสชง (เทศบาลตาบลเกาะสชง, 2545, หนา 6) ไดใหขอมลโครงสรางพนฐานเกยวกบประปาไววา เกาะสชงไมมแหลงนาดบสาหรบผลตนาประปา และยงไมมการสารวจหาแหลงนาใตดนมาใช นาจดสวนใหญจะไดจากนาฝน โดยแตเดมสขาภบาลเกาะสชงไดจดสรางถงเกบนากระจายไปตามเขตหมบานทง 6 หมบาน การเฉลยนาใชจากแหลงกกเกบนาของทางราชการ จะทาการกระจายและแจกจายใหแก ชาวบานเปนรายสปดาห นอกจากนน ชาวบานจะใชนาฝนจากถงกกเกบนาฝนของตนเอง ในกรณทนาไมพอ ชาวบานตองซอนาเองจากอาเภอศรราชา และหากปใดแลงมากกองทพเรอจะแจกนาให เนองจากนาเปนปจจยทมความจาเปนสาหรบชวตประจาวนของประชากร การขาดแหลงนาของเกาะสชงจงเปนอปสรรค และขอจากดของการพฒนา อยางไรกด เพอเปนการแกไขปญหาการขาดแคลนนาอปโภคบรโภค ในขณะนเทศบาลตาบลเกาะสชงไดมอบหมายใหบรษท จดการและพฒนาทรพยากรนาภาคตะวนออก จากด (มหาชน) ดาเนนการผลตนาประปาจากนาทะเลเปนเวลา 15 ป โดยคาดวาจะสามารถใหบรการนาประปาแกประชาชนบนเกาะสชงไดประมาณเดอนมนาคม 2545 นเรนทร โพธนล (2546, หนา 26) ไดกลาววาจากการคนควาเรองปญหาการขาดแคลนนาและแนวทางแกไข : กรณศกษา เกาะสชง จ.ชลบร พบวา เปนปญหาทเกดขนเฉพาะกรณเกาะสชง เนองจาก เกาะตาง ๆ ในประเทศไทย เชน เกาะชาง เกาะภเกต ซงเปนเกาะใหญ เปนแหลงทองเทยวทมชอเสยง มประชากรอาศย และมแหลงนาจดตามธรรมชาต อางเกบนา มระบบการจดการ และ

42

วางผงเมองทด มการพฒนาสงแวดลอมอยตลอดเวลา มงบประมาณเพยงพอในการพฒนาและจดการทด จงทาใหเกาะตาง ๆ เหลานมปญหาการขาดแคลนนานอย อาเธอร (2543) สรปแนวทางการแกไขปญหาดงน นโยบายดานนาและการตรวจสอบสงคมเปนสงจาเปน ควรมการวางแผนระยะยาวคลอบคลมสภาวการณทจะเกดขนในอนาคตแนวกวาง จดจาไวเสมอวาการจดการทสาคญ คอการพฒนาสงคม สงแวดลอม และเศรษฐกจ

กรอบแนวคดในการศกษา

ประเดนในการศกษา มดงน 1. ปญหาการขาดแคลนนาของประชาชนบนเกาะสชง

1.1 สภาพภมประเทศ 1.2 ประชาชนแฝงจานวนมาก 1.3 ประชาชนไมมนใจในแหลงนาทางเลอก

2. แนวทางการแกไขปญหาการขาดแคลนนา 2.1 จดงบประมาณซอนาประจาป 2.2 ซอนาจากบรษทเอกชนบนฝง 2.3 จดแจกจายนาใหประชาชนในชวงหนาแลง 2.4 การปรบปรงซอมแซมอางเกบนาสวนกลางของเกาะสชง 2.5 โครงการระบบประปาเกาะสชง โดยของบสนบสนนจากการประปาสวนภมภาค 2.6 โครงการกอสรางระบบประปาเกาะสชง โดยนาระบบการผลตนาประปาจาก

นาทะเล