บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การวจยครงน เปนการศกษาการพฒนารปแบบการจดการดแลสขภาพผสงอาย โดยองคกรชมชนในภาคอสาน เอกสารและงานวจยทเกยวของกบการศกษาครงน ประมวลไดดงนองคความรทเกยวของ

1. เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรมในภาคอสาน2. ความรเกยวกบผสงอาย3. ความรเกยวกบการจดการดแลสขภาพผสงอาย4. รปแบบการดแลผสงอายโดยองคกรชมชน5. องคความรเกยวกบการมสวนรวม6. กฎหมายและนโยบายผสงอายของรฐ7. บรบทพนทการวจย8. แนวคดทเกยวของ9. ทฤษฎทใชในการวจย10. งานวจยทเกยวของ

10.1 งานวจยในประเทศ10.2 งานวจยตางประเทศ

เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรมในภาคอสาน

ภาคอสานเปนภาคหนงทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของไทย อยบนทราบสงโคราช มแมนำาโขงกนเขตทางตอนเหนอและตะวนออกของภาค ทางดานใตจรดชายแดนกมพชา ทางตะวนตกมเทอกเขาเพชรบรณและเทอกเขาดงพญาเยนเปนแนวกนแยกจากภาคเหนอและ ภาคกลาง ภาคอสาน ประกอบดวย

19 จงหวด ไดแก กาฬสนธ ขอนแกน ชยภม นครพนม นครราชสมา บรรมย มหาสารคาม มกดาหาร ยโสธร รอยเอด เลย ศรสะเกษ สกลนคร สรนทร หนองคาย หนองบวลำาภ อำานาจเจรญ อดรธาน และอบลราชธาน

มพนทประมาณ 170,226 ตารางกโลเมตร หรอ 1 ใน 3 ของพนททงประเทศ ตงอยบน ทราบสงโคราช ภมประเทศ ทงภาคยกตวสงเปนขอบแยกตวออกจากภาคกลางอยางชดเจน ประกอบดวยเทอกเขาสงทางทศตะวนตกและทศใต เทอกเขาทศตะวนตกมความสงเฉลย 500-1,000 เมตร เหนอระดบนำาทะเล มยอดเขา ทสงทสดในภาคอสานคอ ยอดภหลวง มความสง 1,571 เมตร และภกระดงสง 1,325 เมตร เปนแหลงตนนำาของแมนำาหลายสาย ไดแก แมนำาพอง แมนำาเลย แมนำาพรม แมนำาช และลำาตะคอง

ทางดานทศใตมเทอกเขาสนกำาแพง และเทอกเขาพนมดงรก กนระหวางภาคอสานของไทย กบกมพชา และลาว มความสงเฉลย 400-700 เมตร ยอดเขาเขยวเปนยอดเขาทสงทสดอยทาง ตอนใต สงประมาณ 1,292 เมตร สวนตอนกลางของภาคมเทอกเขาภพานทอดตวจากเหนอลงส ทศใต แบงภาคอสานออกเปน 2 สวน คอ แองโคราช คอ บรเวณแถบลมแมนำาช และแมนำามล มพนท 3 ใน 4 ของภาคอสานทงหมด แองสกลนคร คอบรเวณตอนเหนอของเทอกเขาภพาน และบรเวณทราบลมนำาโขง

การคนพบโครงกระดก และรอยเทาไดโนเสารบนแผนหนทรายทอำาเภอภเวยง จงหวดขอนแกน อำาเภอภหลวง จงหวดเลย และอำาเภอสหสขนธ จงหวดกาฬสนธ หรอแมแตภาพเขยนของมนษยโบราณตามผนงถำา รวมทงวฒนธรรมบานเชยง และซากโบราณวตถมากมาย ทำาให การขดคนหารองรอยอารยธรรมในอดตของดนแดนอนมงคงแหงนเกดขนอยางตอเนองไมรจบ

14

การเกษตรนบเปนอาชพหลกของภาค แตดวยสภาพอากาศทรอนและแหงแลง รวมถงปจจยอน ๆ ทางดานสงคมเศรษฐกจ ทำาใหมผลผลตทนอยกวาภาคอน ๆ ภาษาหลกของภาคน คอ ภาษาอสาน แตภาษาไทยกลางกนยมใชกนแพรหลายโดยเฉพาะในเมองใหญ ขณะเดยวกนยงม ภาษาเขมร ทใชกนมากในบรเวณอสานใต นอกจากนยงมภาษาถนอน ๆ อกมาก เชน ภาษาผไท ภาษาโส ภาษาไทยโคราช เปนตน ภาคอสานมเอกลกษณทางวฒนธรรมทโดดเดน เชน อาหาร ภาษา ดนตรหมอลำา และศลปะการฟอนรำาทเรยกวา เซง เปนตน ภาคอสาน มเนอทมากทสด ของประเทศไทย ประมาณ 170,226 ตารางกโลเมตร หรอมเนอท หนงในสาม ของพนททงหมดของประเทศไทย มเทอกเขาทสงทสดในภาคอสานคอ ยอดภหลวง และภกระดง เปนตนกำาเนด ของแมนำา เชน ลำาตะคอง แมนำาช แมนำาพอง แมนำาเลย แมนำาพรม และแมนำามล

ภาคอสาน เปนภมภาคทมความโดดเดนมความหลากหลายทงทางดานศลปวฒนธรรม ประเพณและวถชวตทเรยบงาย ดวยขนาดของภมภาคทกนพนทกวา 1 ใน 3 ของพนแผนดนไทย จงทำาใหภมภาคแหงนมจำานวนประชากรมากทสดในประเทศและมความหลากหลายของเชอชาตประชากรอยางเหนไดชด นอกจากนนยงเปนภมภาคทมปญหาในดานตาง ๆ มากทสด เชน ปญหาความแหงแลง ความยากจน การอพยพยายถนของประชากรเพอหางานทำา ปจจบนปญหาตาง ๆไดรบการแกไขไปบางแลวทำาใหภาคอสานทกวนนมความเจรญเทาเทยมกบภาคอน ๆ

เนองจากอสานเปนภมภาคทมความหลากหลายทางศลปวฒนธรรมและประเพณ แตกตางกนไปในแตละทองถนแตละจงหวด ศลปวฒนธรรมเหลานเปนตวบงบอกถงความเชอ คานยม ศาสนาและรปแบบการดำาเนนชวตตลอดจนอาชพของคนในทองถนนน ๆ ไดเปนอยางด สาเหตทภาคอสานมความหลากหลายทางศลปวฒนธรรม

15

ประเพณสวนหนงอาจจะเปนผลมาจาก การเปน ศนยรวมของประชากรหลากหลายเชอชาต และมการตดตอสงสรรคกบประชาชนในประเทศใกลเคยงจนกอใหเกดการแลกเปลยนทางวฒนธรรมขน เชน ประชาชนชาวอสานแถบจงหวดเลย หนองคาย นครพนม มกดาหาร อบลราชธาน อำานาจเจรญ ทมพรมแดนตดตอกบประเทศลาว ประชาชนของทงสองประเทศมการเดนทางไปมาหากน ทำาใหเกดการถายทอดและแลกเปลยนศลปวฒนธรรมและประเพณระหวางกน ซงเราจะพบวาชาวไทยอสานและชาวลาวแถบลมแมนำาโขงมศลปวฒนธรรมประเพณทคลาย ๆ กน และรปแบบการดำาเนนชวตกมความคลายคลงกนดวย รวมทงชาวเวยดนามทอพยพเขามาในชวงสงครามเวยดนามกไดนำาเอาศลปวฒนธรรมของเวยดนามเขามาดวย ถงแมปจจบนชาวเวยดนาม เหลานจะไดปรบตวเขากบวฒนธรรมของทองถนอสาน เพอใหการดำารงชวตเปนไปอยางราบรนโดยเฉพาะชาวเวยดนามทเปนวยรนในปจจบนไดรบการศกษาทดเหมอนกบชาวไทยทกประการ จนแทบแยกไมออกวาเปนคนไทยอสานหรอคนเวยดนามกนแน สวนใหญกจะเหอวฒนธรรมตะวนตก (เหมอนเดกวยรนของไทย) จนลมวฒนธรรมอนดงามของตวเอง แตกยงมชาวเวยดนามบางกลมสวนใหญเปนคนสงอายยงคงยดมน กบวฒนธรรมของตนเองอยอยางมนคง สามารถศกษารปแบบการดำาเนนชวตแบบเวยดนามได ตามชมชนชาวเวยดนามในจงหวดทกลาวมาแลวสวนประชาชนทอยทางจงหวดสรนทร บรรมย ศรสะเกษ นครราชสมา มการตดตอกนกบประชาชนชาวกมพชากจะรบเอาวฒนธรรมของกมพชา มาประยกตใช ซงสวนใหญแลววฒนธรรมประเพณของคนทงสองเชอชาตกมความคลายคลงกน อยแลว จะเหนไดอยางชดเจนวาภาคอสานเปนภมภาคทมความหลากหลายทางวฒนธรรมและวฒนธรรมตาง ๆ กมความแตกตางกนตามแตละทองถนและแตกตางจากภมภาคอน ๆ ของไทย อยางเหนไดชด ทง

16

วฒนธรรมทางดานการดำารงชวตและวฒนธรรมทเกยวของกบศาสนา ซงเราสามารถสงเกตรปแบบวฒนธรรมทดงามของชาวอสานผานทางประเพณตาง ๆ ทชาวอสานจดขน ซงสามารถถายทอดวฒนธรรมอสานไดเปนอยางด

ประเพณของชาวอสานมความหลากหลายและมความเปนเอกลกษณเฉพาะตวทแตกตาง กนไปในแตละทองถน ประเพณสวนใหญจะเกดจากความเชอ คานยม และสงทมอทธพลตอ การดำารงชวตและการประกอบอาชพของคนในทองถน และอทธพลของศาสนาทมตอคนในทองถน ประเพณตาง ๆ ถกจดขนเพอใหเกดขวญกำาลงใจในการประกอบอาชพและเพอถายทอดแนวความคด คานยมทมอยในทองถนนน ๆ เชน ประเพณบญบงไฟ จงหวดยโสธร เกดจากการทคนในทองถนนสวนใหญเปนเกษตรกร เชอวาการจดบงไฟจะทำาใหผญาแถนดลบนดาลใหฝนตกตองตามฤดกาล ประเพณไหลเรอไฟจงหวดนครพนม เนองจากจงหวดนตดแมนำาโขงและใชประโยชนจากแมนำาโขงมาตลอด จงอยากขอบคณพระแมคงคาประจำาลำานำาโขงทไดใหความอดมสมบรณแกสงคมรมฝงโขง ดงนนจงจดประเพณไหลเรอไฟขนมา

ภาคอสานเปนภมภาคทมความหลากหลายทางเชอชาต เพราะมพรมแดนอยตดกบ หลายชาตอกทงมการอพยพของประชาชนจากถนอน ๆ ทงในและนอกประเทศ มาตงรกราก อยภาคอสานเปนเวลานาน บวกกบประชากรทอาศยอยเดมทกมความหลากหลายมาตงแต รนบรรพบรษแลว ทำาใหยงมความหลากหลายมากยงขน ประชากรทของภาคอสานมหลายเผาพนธ ทมมากทสดกคงเปนชาวไทอสาน คอ ชาวคนอสานทพบไดทวไปและพบมากทสดในภาคอสาน เปนคนพนเมองดงเดมทอาศยอยในแผนดนอสาน ชาวผไทเดมมาจากคำาวา พไท หรอ วไท ซงหมายถง คนเผาไทกลมหนงทมอยในแควนสบสองจไท และอาณาจกรลานชางม

17

การเคลอนยายเขามาในภาคอสานหลายครงและจากทตาง ๆ กน และแยกยายกนไปอาศยอยในสวนตาง ๆ ของพนดนอสาน (สวนใหญเปนอสานตะวนออก) แถบจงหวดสกลนคร นครพนม (ทเดนมาก คอ ผไทเรณ) และจงหวดมกดาหาร และชาวอสานเผาอน ๆ อกมากมายทพบในเขตภาคอสานซงม วถชวตและขนบธรรมเนยมประเพณทมเอกลกษณเปนของตนเองทนาสนใจเปนอยางยง

ประชากรในภาคอสานสวนใหญพดภาษาไทยสำาเนยงอสานซงมความแตกตางกน ดานสำาเนยงในแตละทองท หรอพดภาษาทองถนของตนเองทมมากมายหลายภาษา แตประชากรสวนใหญโดยเฉพาะคนหนมสาวในปจจบนสามารถพดสำาเนยงไทยภาคกลางไดเปนอยางด ประชากรในภาคอสานมการแตงกายทเปนเอกลกษณของตนคอหญงมกจะนงผาซนทอดวยฝาย มเชงคลมเลยเขาไปเลกนอย สวมเสอแขนสน ผสงอายมกตดผมสนไวจอน สวนผชายไมคอยมรปแบบทแนนอนนก แตมกนงกางเกงมขาครงนองหรอนงโสรงผาไหม อยางไรกตามเครองแตงกายดงกลาวจะพบนอยลง ในปจจบนประชากร วยหนมสาวจะแตงกายตามสมยนยมอยางทพบเหน ในทอน ๆ ของประเทศ แตกสามารถหาชมการแตงกายของชาวอสานแบบดงเดมไดตามหมบาน ในชนบท ซงประชากรสวนใหญโดยเฉพาะคนเฒาคนแกยงคงแตงกายแบบดงเดม

อาชพในภาคอสานคอการเพาะปลก พชทสำาคญคอ ขาว มนสำาปะหลง ปอ ขาวโพด ภาคนมพนททำานามากกวาภาคอน ๆ แตผลตผลทไดตำา เพราะดนของภาคอสานเปนดนปนทราย ไมอมนำาและการทำานาสวนใหญอาศยนำาฝนซงไมคอยแนนอน บางปมนำามาก บางปไมมนำาเลย พอถงฤดแลงนำาในแมนำาลำาธารจะเหอดแหงไปเสยสวนใหญ จงจะพบวาพอถงหนาแลงประชาชน จะอพยพไปหางานทำาตางถนเปนจำานวนมาก ถงฤดฝนประชาชนกไมไดเตรยม

18

การเกบกกนำาฝนไวใชใหเปนทแพรหลายกน เวนแตเกบนำาฝนไวดมกนเทานน การขาดแคลนนำาในภาคนทำาใหไมคอยมการปลกพชหลงการเกบเกยวขาวแลว ทำาใหผลผลตมนอยเปนเหตใหประชากรในภมภาคน มความยากจนเปนสวนมาก ปญหาขาดแคลนนำาเพอการเกษตรทำาใหเกดโครงการนำาพระทย จากในหลวง หรอทรจกกนในนาม โครงการอสานเขยว ความมงหมายของโครงการนเพอหวงจะยกระดบความเปนอยของประชากรในภาคตะวนออกเฉยงเหนอใหดขน โดยการหาและสราง แหลงนำา ปรบปรงวธการประกอบอาชพ ปรบปรงดานสขภาพอนามย สงสำาคญทควรจะพจารณา คอพนทของภาคตะวนออกเฉยงเหนอหลายแหงไมเหมาะสำาหรบปลกขาว เพราะขาวตองการนำามาก แตเหมาะสำาหรบเลยงสตวโดยเฉพาะการเลยงวว แตการเลยงววเลยงควายโดยการปลกหญาใหเปนอาหารสตวนนยงทำากนไมคอยแพรหลายในภาคน การเลยงสตวจงไมคอยไดผล สำาหรบงานฝมอ เชน การทอผาไหมและการจกสานในภาคนทำากนไดดมฝมอประณต แตการทำาในลกษณะทเปนกจการใหญโตทำาครงละมาก ๆ เพอการคายงไมเปนทนยมกนในหมประชาชน เนองจากความขดสนในพนทผคนในภาคนจงไดดนรนไปหางานทำากนในภาคอน สวนมากไปในลกษณะการบกเบกหา ททำากนใหม เรยกวา "หานาด" ในภายหลงการหานาดกทำาไดยาก เพราะไมมพนทจะใหบกเบกใหม สวนใหญจงไปทำางานรบจางในทตาง ๆ และไปกนถงตางประเทศ เชน ประเทศสงคโปร บรไน และในประเทศเขตทะเลทรายตะวนออกกลาง ปญหาของภมภาคนคอการหาหนทางปรบปรงสงทมอยในภมภาค สรางอาชพใหม ๆ ใหเขากบสภาพทรพยากรธรรมชาตทมอย โดยเฉพาะการเลยงสตวและตงโรงงานทรองรบผลตผล เหลานจะสามารถแกปญหาในภมภาคนไดมาก

อยางไรกดในปจจบนโรงงานอตสาหกรรมตาง ๆ ขยบขยายไปตงยงภาคอสานมากขน ซงแหลงซอแรงงานจากชาวอสานแหลง

19

ใหญ ทำาใหชาวอสานไมตองจากถนฐานไปหางานทำาตางถนเหมอนอยางเคย แตโรงงานอตสาหกรรมเหลานกเขามาพรอมกบการกอปญหาตาง ๆ มากมาย ตอชมชน ทงปญหามลพษ ปญหาการใชทรพยากรธรรมชาตมากเกนไป และไดทำาลายวถชวต ความเปนอยแบบเดม ๆ ของชาวอสานไปอยางสนเชง

โครงการตาง ๆ ทรฐพยายามดำาเนนการเพอแกปญหาใหแกชาวอสาน เชน โครงการ หนงตำาบลหนงผลตภณฑ สามารถแกปญหาตาง ๆ ไดบาง แตมกจะแกไมไดมากนกทงน เพราะ สวนใหญแลวโครงการตาง ๆ เหลานจะขาดการชวยเหลอหรอสนบสนนทตอเนองจากสวนราชการ เรยกวาเปนการดำาเนนโครงการตามกระแสมากกวาทจะเปนการดำาเนนการอยางยงยน แตยงม อกหลายโครงการทประสบความสำาเรจเปนอยางดโดยเฉพาะโครงการตามแนวพระราชดำารตาง ๆ เชน โครงการบานเลกในปาใหญ โครงการศลปาชพ ซงไดพลกพนวถชวตของชาวบานทเขารวมโครงการใหดยงขนควบคไปกบการอนรกษวถชวตแบบดงเดมไว

อยางไรกตามแมวาชาวอสานทอาศยอยในทราบสงโคราชน จะประกอบดวยกลมชน หลายเผา เชน เขมร สวย (กย) แสก ยอ ผไทย กะโส (โซ) รวมทง ไทยโคราช ซงแตละเผา ยอมมความแตกตางกน แตวถชวตความเปนอยทยดมนอยในจารตประเพณ ทเรยกวา ฮตบาน “ คองเมอง และ ฮตสบสอง คองสบส ” “ ”สอนใหชวยเหลอเกอกลซงกนและกน รวมกจกรรมสงคมและงานบญงานกศล เปนประจำา ทำาใหการใชชวตอยรวมกนของกลมชนเหลานมความสงบสข ตลอดมา ดวยอปนสยขยนขนแขง และสขภาพ รางกายทสมบรณ จตใจผองใสออนโยน และ เวลาทวางจากการทำานา จงคดสราง สรรคงานศลปในรปแบบตาง ๆ ผาไหม ลายสวย ผาฝายทอมอทนบวนจะหายาก ขาวของเครองใช เครองจกสาน และเครองป นดนเผา สรางรายไดแกครอบครว อกทางหนง

20

ปจจบนความอดมสมบรณดวยธรรมชาตทสวยงามบนยอดเขาสงหลายแหง แหลงรวม อารยธรรมโบราณนบพนป ททรงคณคา ทางประวตศาสตร ตลอดจนวฒนธรรมพนบาน วถชวต ทเรยบงาย และความมนำาใจของชาวอสาน ยงคงเปนเสนหทมดใจ ใหนกทองเทยวเดนทางมาเยอนอสานอยางตอเนองจวบจนปจจบน

ความรเกยวกบผสงอาย

1. สถานการณของผสงอายทวโลกผสงอาย หมายถง บคคลเมอเกดและเจรญเตบโตเปนเดก

เปนผใหญ และสดทายเปน ผสงอาย หรอบางทกเรยก คนแก คนชรา ผเฒา ผอาวโส สดแตจะเรยกกน แตถาพจารณาดใหด จะเหนวา คำาเรยกจะแยกออกไดดงน (บรรล ศรพานช. 2542 : 24-25)

1. เรยกตามลกษณะทางกายภาพ เชนเรยกวา คนแก คนชรา คนเฒา (The Aged, Aging, Oldman) เปนการเรยกตามลกษณะทางสรระทบงบอกวาผนนแก เชน ผมหงอก ผวหนงเหยวยน เปนตน ทง ๆ ทบางคนมลกษณะแกชราตงแตอายยงไมมากนกกได

2. เรยกตามอายมากหรอนอยตามปฏทน เชนเรยกวา ผสงอาย (Elderly, Older Person) ปญหาทตามมากคอ อายเทาใดจงเรยกวา ผสงอาย เรองนไดมการถกเถยงกนในทประชม“ ”สมชชาวาดวยผสงอายโลกขององคการสหประชาชาต สวนใหญคนภาคพนยโรปและอเมรกาเรยก คนอาย 65 ปขนไปเปนผสงอาย แตภาคพนเอเชยมกถอเอา 60 ปขนไปเปนเกณฑผสงอาย เปนท ตกลงกนในระหวางประเทศใหยดเอา 60 ปขนไป เปนผสงอาย

21

3. เรยกตามสถานภาพทางสงคม เชนเรยกวา ผใหญ ผอาวโส (Senior Citizens) ในองคกรหนง ๆ ผเปนหวหนายอมเปนผใหญขององคกร ทง ๆ ทอาจอายไมมากหรอไมใชคนแก

ปจจบนประเทศไทยใชคำาวา ผสงอาย กนเปนสวนมาก “ ”เพราะดกลาง ๆ ไมบงชดวา แกหรอชรา ในวงการนานาชาต คำาทใชในการประชมขององคการสหประชาชาต ใชคำาวา Older Persons ดวยความกาวหนาของวทยาศาสตรและเทคโนโลยทางการแพทย การพยาบาลและ การสาธารณสข ทำาใหอตราการเจบปวยและอตราการตายลดลง สงผลใหคนมอายยนยาวขน ประกอบดวยอตราการตายของเดกแรกเกดลดลง เปนผลใหมสดสวนของประชากรในวยสงอายเพมขนอยางรวดเรว ในป ค.ศ. 1995 โลกของเรามประชากรผสงอายประมาณ 542 ลานคน ผสงอายเพศหญงจะมจำานวนสงกวาผสงอายเพศชาย นนคอมผสงอายเพศหญงประมาณ 300 ลานคนและผสงอายเพศชายประมาณ 242 ลานคน ในอนาคตคาดวาจำานวนผสงอายในโลกโดยรวม จะเพมสงขน คอในป ค.ศ. 2025 จะมผสงอายเพมขนเปนประมาณ 1,181 ลานคน และในป ค.ศ. 2050 จะม ผสงอายเพมขนเปนประมาณ 1,920 ลานคน หากพจารณารอยละของผสงอาย จากประชากรทงหมดในโลกจะเหนไดวา อตรารอยละของประชากรผสงอายเพศหญงสงกวาเพศชาย และอตรารอยละของผสงอายตอประชากรทงโลกจะเพมขนในอนาคต ในป ค.ศ. 1995 โลกเรา มผสงอายเพศหญงรอยละ 10.6 เพศชายรอยละ 8.4 คาดวาในป ค.ศ. 2025 โลกเราจะมผสงอาย เพศหญง รอยละ 13.1 และเพศชาย รอยละ 15.4 และในป ค.ศ. 2050 อตรารอยละของผสงอายเพศหญงของโลกจะเพมเปนรอยละ 21.4 และเพศชายเปนรอยละ 18.6 (Concepcion, Mercedes B. 1996 : 33)

22

สภาวการณเพมของประชากรทมอายมากขน เปนปรากฏการณทเกดขนทวโลก มการคาดประมาณแนวโนมของการเพมประชากรผสงอายพบวามแนวโนมสงขนอยางตอเนองดงน

ประชากร ค.ศ. 1985

ค.ศ. 2000

ค.ศ. 2025

ทวโลก 5.7% 6.6% 9.5%ประเทศพฒนาแลว

11.1% 13.2% 17.5%

ประเทศกำาลงพฒนา

4.0% 4.9% 7.8%

(Word Population Prospect : Estimates and Projection as Assessed in 1982 : United Nation Publications No.E83. 1985 : 8)

จากการคาดประมาณขององคการสหประชาชาตในป ค.ศ. 1990 ประชากรผสงอายของโลกมจำานวน 828 ลานคน ในป ค.ศ. 2020 จะเพมสงขนสองเทาครงในขณะประชากรรวม จะเพมเพยงครงเดยวเทานน ในป ค.ศ. 2050 การคาดประมาณขององคการสหประชาชาตแสดง ใหเหนวาจำานวนผสงอายของทวปตาง ๆ ทเพมสงขนอยางรวดเรว โดยเฉพาะกลมประเทศ กำาลงพฒนานนคอ ทวปอาฟรกา เอเชยและลาตนอเมรกา เนองจากสขภาพอนามยทดขนทำาใหอายคาดหมายเฉลยของประชากรเพมสงขน ทวปเอเชยมประชากรสงอายจำานวนสงทสด แตในแงของ สดสวนของผสงอายนนคอ ทวปยโรป ทวปอเมรกา และทวปโอเชยเนย โดยทวปยโรปมรอยละของผสงอายเปนอนดบทหนงคอมผสงอายหญงรอยละ 34.0 และผสงอายชาย รอยละ 27.7 ทวปอเมรกาเหนอมผสงอายสงเปนอนดบสองคอ มผสงอายหญง รอยละ 28.9 และผสงอายชาย รอยละ 24.2 กลาวไดวา จะเปนสงคมทม

23

ประชากรสงอายเปนจำานวนมาก อนจะเปนภาระแกสงคมทจะตองรบผดชอบดแลดานการแพทยการอนามย และสวสดการความเปนอยทวไป (Concepcion,MercedesB. 1996 : 33)

ผลจากการคาดประมาณขององคการสหประชาชาตพบวาเมอป ค.ศ. 1980 ประชากรโลกทเปนผสงอาย มสดสวนของการกระจายตวในอตราคอนขางทดเทยมกน ระหวางประเทศ ทพฒนาแลวและประเทศทกำาลงพฒนา แตเมอถงป ค.ศ. 2025 ปรากฏวา ประมาณรอยละ 71 ของประชากรผสงอายในโลกจำานวน 1,200 ลานคน จะอาศยอยในประเทศกำาลงพฒนา

จากทลกษณะภาพทางประชากรศาสตรของมนษยในโลก มนษยในโลกไดทวจำานวนขนเรอย ๆ ดงทกลาวมา และจากขอมลป พ.ศ. 2518 ประชากรโลกทงหมดมจำานวน 4,100 ลานคน เพมเปน 6,500 ลานคน ในป พ.ศ. 2543 และจะเพมเปน 8,200 ลานคน ในป พ.ศ. 2568 จากป พ.ศ. 2518 ถง พ.ศ. 2568 เปนเวลา 50 ป ประชากรโลกเพมขนรอยละ 100 นนคอ เพมจาก 4,100 ลานคน เปน 8,200 ลานคน เมอพจารณาเฉพาะประชากรโลก อาย 60 ปขนไป หรอเรยกวา ผสงอายโลกนนไดเพมขนรอยละ 22.4 ประชากรกลมผสงอายของโลก นอกจากจะมจำานวนมากขนแลว ยงมอตราสวนสงขนดวย กลาวคอ เมอป พ.ศ. 2518 มผสงอายเพยงรอยละ 8.54 ของประชากรโลกทงหมด แตในป พ.ศ. 2563 สดสวนจะเพมขนเปนรอยละ 13.41

ในป พ.ศ. 2530 รายงานของผเชยวชาญองคการอนามยโลกเกยวกบสขภาพผสงอาย กลาววา ภายในป พ.ศ. 2543 คาดคะเนไดวา 2 ใน 3 ของผสงอายในโลกจะอยในประเทศ กำาลงพฒนา ซงถาเปรยบเทยบกบป พ.ศ. 2503 อตราสวนของผสงอายในประเทศพฒนาแลวและกำาลงพฒนาจะเทาเทยมกน แสดงวา การเพมมากขนของผสงอายในโลกเปนการเพมในประเทศ กำาลง

24

พฒนาเปนสวนใหญ โดยเฉพาะในภาคพนเอเชย เพยงประเทศจนและอนเดยเทานน ในป พ.ศ. 2563 สองประเทศนจะมประชากรสงอายรวมกนมากกวา 270 ลานคน (บรรล ศรพานช. 2542 : 28)

เหตทประชากรสงอายทมอตราสวนมากขน (Process of Population Aging) การทประชากรโลกมภาพรวมเปนวา สดสวนของผสงอายมากขนจากเหตผล 2 ประการ คอ

1. อตราการเกดลดลง (Declining Crude Birth Rate) หลายประเทศประสบความสำาเรจในการวางแผนครอบครวและการคมกำาเนด โดยเฉพาะในครงหลงของศตวรรษท 20 ทำาใหอตราเพมของประชากรลดลง บางประเทศในยโรปไมมการเพมของประชากรเลย ในเอเชย ประเทศจนรณรงคใหมบตรไดเพยงครอบครวละ 2 คน และในอนาคตอนใกลจะลดลงเหลอครอบครวละ 1 คนเทานน

2. มอายขยเฉลยเมอแรกเกดสงขน อายขยเฉลยนสงขนทกประเทศ ไมมากกนอย เนองจากอตราการตายลดลง โดยเฉพาะอตราการตายของทารกแรกคลอดลดลงมากตามความกาวหนาทางการแพทยและสาธารณสขของโลก

อตราการเกดทลดลงทำาใหประชากรอายนอยลดลง ประกอบกบการทคนมอายยนขน จงเกดผลรวมใหประชากรทงโลกมสดสวนทเปนผสงอายมากขนในปจจบน (The Greying World Population) ผลกระทบทจะเกดขนในสงคม เมอโครงสรางของประชากรในสงคมเปลยนแปลงไป โดยมสดสวนผสงอายมากขน ยอมกอใหเกดผลกระทบในดานตาง ๆ ตามมา ผลกระทบทเกดขน ในสงคม เมอโครงสรางของประชากรในสงคมเปลยนแปลงไป โดยมสดสวนผสงอายมากขน ยอมกอใหเกดผลกระทบในดานตาง ๆ ตามมา กลาวไดดงน

25

1. ดานเศรษฐกจ ผสงอายมความสามารถ ในการผลตลดลงตามสมรรถภาพของรางกายทคอย ๆ เสอมถอย ยงอายมากขนกยงตองการความชวยเหลอมากขนแทนการทเคยเปนผผลต สงคมโดยรวมจงจำาเปนตองชวยเหลอ

2. ดานสขภาพอนามย รางกายของผสงอายจะออนแอเพมขน โอกาสเกดโรคภย ไขเจบกมากขน แมไมเกดโรคภย รางกายกเปลยนแปลงไปตามสภาพธรรมชาตและเกดความพการในทสด ซงสงคมโดยรวมจะตองชวยเหลอ

3. ดานสงคมและครอบครว ยอมเปนภาระทจะใหความคมครองดแลชวยเหลอผสงอายในดานตาง ๆ

4. ดานการศกษาแบงไดเปน 2 ดาน คอ ใหการศกษาแกผสงอายเพอใหรเทาทนโลก และศกษาวจยในวทยาการเกยวกบผสงอายเพอดำาเนนการใหผลกระทบทจะเกดขนตอผสงอายและสงคมเปนไปในทศทางทด ทงในดานมนษยธรรมและดานพฒนาการ

แนวความคดและการดำาเนนงานเกยวกบผสงอายขององคการสหประชาชาต เมอโครงสรางของประชากรโลกเปลยนไป โดยมผสงอายเพมขน ทงจำานวนและสดสวน ยอมสงผลใหสงคมเปลยนแปลงไปหลายดาน เชน ดานแรงงาน รายได ทอยอาศย สขภาพอนามย สวสดการ ฯลฯ เรองนปรากฏขนมากอนในประเทศพฒนาแลว เชน ประเทศในภาคพนยโรป และอเมรกา ดงนน องคการสหประชาชาต จงไดจดประชมสมชชาโลกวาดวยผสงอายครงแรก เมอ พ.ศ. 2525 เพอใหสมาชกทเขารวมประชม ตระหนกถงความสำาคญของผสงอาย ตอมา ป พ.ศ.2535 ไดม การประชมขององคการสหประชาชาต มมตประกาศใหวนท 1 ตลาคม ของทกป เปนวนผสงอายสากล (International Day for the Elderly) และในปเดยวกนสมยประชมในเดอนตลาคม 2535 สมชชาใหญแหงองคการสหประชาชาตมมตใหประกาศวาดวยผสงอาย

26

ประกาศวาดวยผสงอาย (Proclamation on Aging) เนองจากมผสงอายมากขนทวไปในโลก ดงนน

1. จำาเปนตองตระหนกวา การสงอายของประชากรจะกอใหเกดความจำาเปน อนรบดวนททงรฐบาลและเอกชนจะตองกำาหนดนโยบายและแผนงานเพอสนองความตองการ ตามความจำาเปนนนใหเพยงพอ

2. ตองตระหนกดวยวา จำานวนผสงอายในภมภาคทกำาลงพฒนาไดเพมรวดเรว ยงกวาในภมภาคทพฒนาแลว

3. การเปลยนแปลงโครงสรางในสงคม ซงมกลมผสงอายมากขนเชนน ยอมตองการการเปลยนแปลงขนพนฐานทางสงคมทจะดำาเนนงาน

4. ในทศวรรษทจะถงจะไดมการรวมมอการเรมงานใหมและจดสรรทรพยากรใหแกผสงอายมากขน

5. ควรมการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมในผสงอาย

6. ขอตอนรบการมสวนรวมในแผนงานขององคการสหประชาชาตทจดขน เพอผสงอาย

7. โปรดระลกวา การชราภาพเปนกระบวนการของอายยนยาว การเตรยมตว เพอเขาสวยชรา จะตองเรมตงแตชวงวยเดก และตอเนองไปตลอดชวต

8. ระลกดวยวา ผสงอายยอมหวงทจะมสขภาพดทสดเทาทจะเปนไปได

9. ระลกดวยวา ในการเขาสวยชรา บางคนอาจตองการ การบรบาลจากชมชน และครอบครว

10. แผนปฏบตการ เรอง ผสงอายนานาชาต (International Plan of Action on Aging) รบรองโดย

27

สมชชาองคการสหประชาชาตขอยตท 37/51 เมอวนท 3 ธนวาคม ค.ศ. 1982

11. หลกการของสหประชาชาตในเรองผสงอาย ตกลงในสมชชาสหประชาชาต ในขอยตท 46/91 เมอวนท 16 ธนวาคม ค.ศ.1991

12. กจกรรมขององคการสหประชาชาตหลายอยางทเกยวของกบผสงอายในบรบทของพฒนาการ สทธมนษยชน ประชากรเศรษฐศาสตร การจางงาน การศกษา สขภาพอนามย เคหสถาน ครอบครว ความพการ และความกาวหนาของสตร

การดำาเนนการตามแผนยทธศาสตรของผสงอายในทศวรรษระหวาง ค.ศ.1992-2001 คอแนะนำาประเทศตาง ๆ ดงน

1. สงเสรมใหมการดำาเนนการตามแผนปฏบตการเรองผสงอายนานาชาต

2. กระจายหลกการเกยวกบผสงอายของสหประชาชาตออกไปใหกวางขวาง

3. สนบสนนแผนปฏบต เพอใหบรรลเปาหมายของโลกในเรองผสงอายในป 2001

4. สนบสนนความพยายามอยางตอเนองของสำานกงานเลขาธการองคการสหประชาชาต เพอทำาใหนโยบายชดเจนยงขนในเรองการรวบรวมขอมล การวจย การฝกอบรม การรวมมอทางเทคนค และการแลกเปลยน สารสนเทศในเรองผสงอาย

5. ใหแนใจวา การมผสงอายมากขนไดมการเตรยมการอยางพรอมเพรยง ในแผนงานประจำาขององคการสหประชาชาต และหนวยงานตาง ๆ วามการเตรยมทรพยากร ไวอยางเพยงพอ

28

6. สนบสนนและรวมปฏบตตามแผนงานขององคการสหประชาชาต ในเรองเกยวกบผสงอาย รวมทงความรวมมอระหวางรฐบาล องคกรชำานาญพเศษของสหประชาชาตและองคกรเอกชน

7. เพมพนความเขมแขงใหแกกองทนการเงนของสหประชาชาตสำาหรบผสงอาย เพอใหการสนบสนนประเทศกำาลงพฒนา ในการดำาเนนงานเกยวกบผสงอาย

8. กระตนใหประเทศทงทเปนผบรจาคและผรบบรจาค ใหบรรจเรองผสงอายเขาไวในแผนพฒนา

9. ยกเรองผสงอายเปนเรองสำาคญในเรองตางๆทจะเกดขน เชนเรองเกยวกบ สทธมนษยธรรม ครอบครว ประชากรศาสตร การปองกนอาชญากรรม

10. กระตนใหสอสารมวลชนแสดงบทบาท แสดงบทบาทในการใหความสำาคญ ในเรองผสงอายใหมากขน และเรองทเกยวของ รวมทงการเฉลมฉลองวนผสงอาย ซงตรงกบวนท 1 ตลาคม และเผยแพรหลกการขององคการสหประชาชาตเกยวกบผสงอาย

11. สงเสรมความรวมมอในภมภาคและระหวางภมภาคในการแลกเปลยนทรพยากรในแผนงานและโครงการเกยวกบผสงอาย อนครอบคลมถงการมชวตยนยาวอยางมสขอนามย รายได และแบบฉบบของการทผสงอายยงคงมงานทำา

12. จดสรรทรพยากรทงบคคลและสงของใหเพยงพอกบความตองการในเรองของมนษยธรรม เชน เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรมแกผสงอายและแนะนำาใหประเทศตาง ๆ ไดรเรมสนบสนนผสงอายในบรบททางวฒนธรรมของชาตและสภาวะตาง ๆ เพอ

12.1 ใหมนโยบายและแผนงานทเหมาะสม โดยผสงอายไดมสวนรวม ในยทธศาสตรของการพฒนาดวย

12.2 ใหมนโยบายในการเพมพนบทบาทจากรฐ ภาคเอกชน และอาสาสมคร

29

12.3 ใหมการรวมมอชวยเหลอระหวางรฐและภาคเอกชนในการพฒนา เรองสาธารณสขมลฐาน การสงเสรมสขภาพ และแผนงานชวยตนเองสำาหรบผสงอาย

12.4 ใหถอวาผสงอายเปนผใหประโยชนแกสงคมดวย มใชเปนภาระแกสงคม

12.5 ใหถอวาประชาชนทกกลมอายยอมมสวนรวมในเรองผสงอาย

12.6 ใหคนรนสงอายและคนรนหนมสาว รวมมอกนสรางสรรคพฒนาเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม

12.7 ใหมนโยบายและแผนงานเกดขนพเศษ เพอสนบสนนความตองการและความสามารถของผสงอายสตร

12.8 ใหผสงอายสตรไดรบการสนบสนนอยางเพยงพอ ในการดำาเนนงาน เพอชวยเหลอเศรษฐกจ และการอยดของสงคม

12.9 กระตนใหผสงอายมสวนรวมในเรองการพฒนาสงคม วฒนธรรม และปองกนการเปลยนแปลงของอารมณ อนอาจเกดขนในชวงทตองทำามาหาเลยงครอบครว

12.10 ใหชมชนเขาใจและมสวนรวมในการดำาเนนงานตามแผนและโครงการ ในเรองทเกยวกบผสงอาย

12.11 ใหครอบครวและสมาชกในครอบครวทกคนมสวนชวยเหลอในเรองบรบาล ผสงอาย

12.12 ใหองคการบรหารสวนทองถนรวมมอกบผสงอาย ธรกจเอกชน สมาคมหาทางใหผสงอายไดมสวนรวมในกจกรรมของครอบครว และชมชน

12.13 ใหผมอำานาจและนกวจยรวมมอศกษาเรองผสงอายไปพรอม ๆ กน การดำาเนนงานเกยวกบผสงอาย

30

12.14 ใหผวางนโยบายสนใจในเรองทสามารถดำาเนนการไดเปนรปธรรมมากกวาเรองทตองการแตไมสามารถเปนไปได

12.15 ใหมความรวมมอระหวางประเทศอยางกวางขวางในบรบทของยทธศาสตรเพอใหบรรลถงเปาหมายของโลก ในกจกรรมผสงอาย

เปาหมายระดบโลกเกยวกบผสงอายในป 2544 (Global Targets on Aging For the Year 2001)

มตสมชชาใหญแหงสหประชาชาตท 46/91, 16/94 และ 45/106 ไดเรยกรองใหกำาหนดเปาหมายระดบโลกเกยวกบผสงอาย สำาหรบป 2544 เพอใชเปนแนวทางการดำาเนนการ ใหบรรลผลสำาเรจ ทงนโดยมงประสงคเพอสนองตอบตอความจำาเปนของประชากรผสงอาย รวมทงเปดโอกาสใหผสงอายไดใชสต ปญญา ความสามารถ แสดงออกเพอสงคมอยางเตมท และเพอใหผสงอายไดรบความชวยเหลอในดานตาง ๆ ตามความจำาเปน

เปาหมายเกยวกบผสงอายทสำาคญม 8 ประการ ดงน1. สงเสรมใหนานาประเทศกำาหนดเปาหมายแหงชาตเกยว

กบผสงอาย2. สงเสรมใหนานาประเทศบรรลเรองของผสงอายไดใน

แผนพฒนาระดบชาต รวมทงแผนพฒนาระหวางประเทศดวย3. สงเสรมการปฏบตงานทอาศยชมชนเปนพนฐานในการ

ดแลผสงอาย และ การมสวนรวมของผสงอาย4. ปรบปรงการวจยในระดบชาตเกยวกบผสงอาย รวม

ทงการผสมผสานขอพงกำาหนดและวธการ5. ใหรวมเรองเกยวกบผสงอายเขาไวในบรรดากจกรรม

และการประชมระหวางประเทศเทาทเกยวของ6. สรางขายงานระดบโลกของอาสาสมครอาวโสสำาหรบ

พฒนาสงคมและเศรษฐกจ

31

7. สนบสนนและสงเสรมการรวมมออยางใกลชดระหวางองคกรเอกชนทเกยวกบผสงอาย

8. สนบสนนและสงเสรมการรวมมออยางใกลชดระหวางองคกรของรฐทเกยวกบผสงอายไดกำาหนดขอบเขตการดำาเนนงานในรายละเอยดไวหลายดาน เพอใหบรรลเปาหมายดงกลาว รวมทงเรองโครงสรางพนฐานระดบชาต เรองสขภาพอนามยและโภชนาการ เรองทอยอาศย และสภาพแวดลอม เรองครอบครว เรองการศกษาทผสงอายพงมสวนเกยวของหรอชวยเหลอ เรองสวสดการสงคม และเรองความมนคงทางรายไดจากการประกอบอาชพ

แนวคดพนฐานการเตรยมรบภาวะผสงอายและแผนปฏบตเกยวกบผสงอายในระดบนานาชาต (International Plan of Action on Aging) หลกการสำาหรบผสงอาย ของสหประชาชาต (United Nations Principle for Older person)

ตามหลกการของสหประชาชาตสำาหรบผสงอายภายใตกฎบตร วนท 16 ธนวาคม 1991 สำานกงาน General of Administration Affair Prime Minister Office Tokyo (2000) ไดสรปไวในสมดปกขาว สมาคมผสงอาย 2,000 แหง ประเทศญปนไดประกาศเปนหลกการสำาคญไววา

1. ความเปนอสระ (Independence) ภายใตภาคสญญาทผสงอายควรจะไดรบการจดหาอาหาร ทอยอาศย เครองนงหม การจดบรการดานสขภาพทเพยงพอ ตลอดจนการจดหารายได การอยอาศย กบครอบครว การพงตนเอง และการชวยเหลอจากชมชน การใหโอกาส ในการทำางานเพอหารายได เปนบางโอกาส การมสวนรวมในการกำาหนดนโยบายเพอพฒนา สความกาวหนา ไมสรางความกดดนทางดานแรงงาน การไดรบการศกษาและจดโปรแกรมฝก การจดสงแวดลอมทปลอดภย การพฒนาบคลากรเทาทสามารถดำาเนนการได

32

2. การมสวนรวม (Participation) ผสงอายควรไดรบการอยรวมกบสงคม การมสวนรวมในการสรางหลกเกณฑ นโยบาย เพอสนบสนนโดยตรง ทกอใหเกดผลดตอ การแลกเปลยนความรในการสรางหลกเกณฑ นโยบาย เพอสนบสนนโดยตรง ทกอใหเกดผลด ตอการแลกเปลยนความรและทกษะกบหนมสาวได

3. ดานการบรการดแล (Care) ผสงอายควรจะไดรบ คอ การมรายไดจากครอบครว การบรการจากชมชน ไดรบการคมครองทรวมไปถงระบบของสงคมทเกยวของกบคณคาทางวฒนธรรม ไดรบคำาสญญาเพอการดแลสขภาพ การใหการเลยงด การใหการฟ นฟทจะเกดผลดในดานรางกาย ดานจตใจ อารมณทแจมใสไดรบ การบรรเทาการเจบไขไดปวย การไดรบบรการทางสงคมทางกฎหมายความมอสรภาพ การไดรบความคมครองดแล ไดรบการใชประโยชนจากสถานบรการทเหมาะสมไดรบการฝกอบรมทางดานสงคม การสรางภาวะกระตนทางจตใจทด ทเกดจากความมเมตตาและมความปลอดภยจากสงแวดลอมมความสขตามสทธมนษยชนบนพนฐานของความเปนอสระ การจดหาทพกอาศยการบรการสนบสนนอปกรณรวมทงการไดรบความเอาใจใสอยางมเกยรตความเชอถอความตองการ และมความเปนสวนตวในการตดสนใจทถกตองและพฒนาคณภาพชวต

4. ดานการบรรลความปรารถนา (Self Fulfillment) ผสงอายควรไดรบ คอความสามารถในการดำาเนนการตามโอกาสสำาหรบการพฒนาทสมบรณเทาทสามารถจะทำาได ไดรบคำาสญญาในการ ศกษาวฒนธรรม ความมนำาใจ หรอจตวญญาณและแหลงนนทนาการตาง ๆกบสงคม

5. ดานการไดรบเกยรตทสงางาม (Dignity) ผสงอายควรไดรบคอไดรบเกยรต ทสงางามมความรสกทปลอดภย ไม

33

ไดรบอนตรายจากผประสงคจะแสวงหาประโยชนทางรางกายหรอการถกขมขนไดรบการดแลอยางอบอนตามขนาดของอายตามเพศ เชอชาต ลกษณะพนฐาน ทางจรยธรรม การใชความสามารถตามสถานภาพควรไดรบการกระจายรายไดตามนโยบาย ประกาศหลกการสำาหรบผสงอายของสหประชาชาตฉบบนโดยอาศยกฎบตรภาคสญญาเรอง การสงเสรมคณภาพชวต เพอใชเปนเครองมอคมครองผสงอายใหไดรบการดแลจากสงคม ทกอใหเกดความยตธรรม ความเสมอภาคทบคคลควรจะไดรบตามกฎหมาย และสงทสหประชาชาตคาดหวงคอ เมอหลกการทไดรบการยอมรบจากมตทประชมอนถอไดวาเปนหลกการสากล ททกประเทศควรนำาไปปฏบต เพอกำาหนดนโยบายและแผนปฏบตตอผสงอายในทก ๆ ดาน ทงดานความเปนอสระ (Independence) การมสวนรวม (Participation) การดแล (Care) การบรรลความปรารถนา (Self Fulfillment) และการไดรบเกยรตทสงางาม (Dignity) เพอใหผสงอายมคณภาพชวตทด อยในสงคมไดอยางเปนปกตสข สงคมจงตองรวมกนชวยเหลอดแล ปญหาสขภาพเปนปญหาหลกอยางหนงทไดรบการใสใจดแลททราบดอยแลววาเมอเขาสวยสงอายโครงสราง และระบบภายในรางกายจะทำาหนาทเสอมลงตามลำาดบการพฒนาสขภาพทงดานรางกายและจตใจและการเขารวมกจกรรมของสงคมสำาหรบผสงอายจงเปนสงจำาเปนและถอเปนภาระสวนหนงทตองจดบรการผสงอายใหสอดรบกบความคาดหวง ตามหลกการผสงอายของสหประชาชาต ซงเปนหลกการทสำาคญ ซงผวจยไดใชในการวจย เพราะเชอวาควรไดรบบรการดานสขภาพทเพยงพอ ทงการพงตนเอง การอยอาศยในครอบครว การชวยเหลอจากชมชน การมสวนอยรวมกนกบสงคม การไดรบการคมครองทรวมไปถงระบบของสงคมทเกยวของกบคณคาทางวฒนธรรม รวม

34

ทง ควรไดรบสญญาจากชมชนเพอการดแลสขภาพ ทงดานรางกาย ดานจตใจ และการเขารวมกจกรรมทางสงคมของผสงอาย

แนวคดการจดโปรแกรมบรการสขภาพผสงอายของสหประชาชาตและองคการอนามยโลก (United Nations and World Health Organization)

สหประชาชาตและองคการอนามยโลก ไดใหความสำาคญอยางจรงจงภายหลง การประชม World Aging Assembly ณ กรงเวยนนา โดยไดรบการสนบสนนใหเกดความรวมมอในทกขนตอนจากนกวทยาศาสตรทงจากกลมประเทศพฒนาและกลมประเทศกำาลงพฒนา เพอใหแผนการและหลกการประสบความสำาเรจโดยไดเสนอแนวคดการจดโปรแกรมบรการสขภาพผสงอายดงน

ตาราง 1 ความสมพนธขอมลพนฐานประชาชนกบนโยบายและโปรแกรมพฒนาสขภาพผสงอาย

ขอมลประชากร(Population

data)

ผลทเกด(Issue)

นโยบาย(Policy)

โปรแกรม(Program)

35

- สภาวะสขภาพจต(Mental status)

- แหลงทมาจากเศรษฐกจ(Economic Resources)

- มวตกกงวลจรตแพรหลายและอยในภาวะตกตำาสด(Prevalence of Dementia and Depression)- ความยากจน (Poverty)

- การสงเสรมบรการดานสขภาพจตสำาหรบผสงอาย(Promotion of Mental Health of Aging

- การแนะนำาและบรการสขภาพจตในชมชน(Counseling and Community Mental Health Care)- การจดงบประมาณและการใหความชวยเหลอ (Financial Supplementation or Assistance)

- ภาวะทางสขภาพ(Health Status)

- การรบประโยชนการบรการสขภาพ (Utilization of Health Service)

- ความสมพนธของสขภาพและผสงอาย(Relationship of health and Aging) - ความสมพนธของประโยชนและผสงอาย(Relationship of Utilization and Aging)

- รายไดเฉลยตำาสด(Minimum income)

- การบรการสขภาพของผสงอาย (Health Care of the Aging)

- บทบญญตหรอขอมลกำาหนดพนฐานการบรการสขภาพ(Provision of Primary health Care)- บทบญญตหรอขอมลกำาหนดพนฐานการบรการสขภาพโดยรวม (Provision of Comprehensive Health Service)

36

ตาราง 1 (ตอ)

ขอมลประชากร(Population

data)

ผลทเกด(Issue)

นโยบาย(Policy)

โปรแกรม(Program)

- วถชวต (life style)

- ความพการ

- บานพกหรอทอาศย(Housing)

- แหลงทรพยากรสงคมและการดแลจากครอบครว(Social Resources and Family Support

- ความสมพนธของวถชวตและสขภาพ(Relationship of Life Style and Health)- ความสมพนธของความพการและผสงอาย

- ปญหาทอยอาศยและผสงอาย(Housing Problem and Aging)

- บทบาทของครอบครวและชมชนกบผสงอาย(Family

- แผนบรการสขภาพสำาหรบผสงอาย (Healthcare Planning for the Aging - การปองกน (Prevention)- มจำานวนคนพการตำาสด(Minimum of handicap)- จดทอยอาศย (Housing)

- ความรบผดชอบของครอบครวและชมชน(Family and Community

- การสขศกษาและการสงเสรม(Health Education And Promotion)

- บทบญญตหรอขอกำาหนดการชวยเหลอจากชมชน

- บทบญญตหรอขอกำาหนดการจดทางเลอกและการสงเคราะห(Alternative Accommodation Provision)- การดแลการบรการจาก

37

and Community Role and Aging.)

Responsibility)

ครอบครว(Family SupportService)

ทมา : Maddox GL (1982) ; New Perspectives on old Age. A Message to Decision Makers. New York, Springer Publishing Co.

ผลการวเคราะหแนวคดความสมพนธปจจยขอมลพนฐานประชากรกบนโยบายโปรแกรมการพฒนาสขภาพผสงอายพบวาการพฒนาสขภาพมจดเรมตนทขอมลของปจเจกบคคล ทมองคประกอบ และมความสมพนธในระดบกระบวนการดำาเนนงานการพฒนาสขภาพใหบรรลไดคอปจจยดานครอบครว ปจจยดานชมชน และการจดระบบบรการดงแสดงไวในการวเคราะห เชงระบบ ดงภาพประกอบ 2

38

นโยบายและบทบญญตทางเลอกทางเลอก

ทอยอาศย

ขอมล ประชากร ผสงอาย

ภาวะสขภาพจต

ปจจยนำาเขา

ทมาเศรษฐกจ

ปจจยนำาเขา

ภาวะสขภาพ

ปจจยนำาเขา

วถชวต ปจจยนำาเขา

ความพการ

ปจจยนำาเขา

การคมนาคม

ปจจยนำาเขา

บทบาท ครอบครว

โปรแกรม การ จดบรการ สขภาพ

บทบาท ชมชน

ผสงอาย มสขภาพด

ภาพประกอบ 2 ผลการวเคราะหความสมพนธปจจยขอมลพนฐานประชากรกบนโยบาย

และโปรแกรม

การพฒนาสขภาพผสงอาย (Relation of Population Based Data to Policy and Program Development) จากแนวคดการจดโปรแกรมการบรการสขภาพของสหประชาชาต ทแสดงใหเหนถงความสมพนธระดบนโยบายขอมลพนฐานเกยวกบประชากรและโปรแกรมพฒนา ซงขอมลจากประชากรประกอบดวย สภาวะสขภาพจต, รายไดภาวะทางสขภาพ, การรบบรการสขภาพ, วถชวต การบรการ, การคมนาคมทพกอาศย การดแลจากครอบครวและสงคม ขอมลพนฐาน ทชใหเหนถงปญหาหรอผลทเกดขนกบผสงอาย แลวจะนำาไปสการกำาหนดนโยบายและโปรแกรมตาง ๆ เพอใชในการแกปญหาในแงสภาวะสขภาพของผสงอายไดกำาหนดนโยบายการบรการสขภาพโดยจดโปรแกรมใหมการกำาหนดบทบญญตพนฐาน เพอการบรการสขภาพเปนโปรแกรม ในทกประเทศ ควรทจะสนองแนวนโยบาย ประเทศไทยกเปนประเทศหนงทเปนสมาชก และ ไดมการดำาเนนอยแลวเชนกน เพอการเตรยมรบภาวการณเพมขนของผสงอายทปรากฏขนในโลกและเปนแนวทางการดำาเนนงานภายในทจะเกดขนในแตละประเทศ เชนในดานปญหาภาวะ ทางสขภาพ (Health Status) ของผสงอายจะกอใหเกดปญหาเกยวพนภาวะทางสขภาพในทกดาน (Relationship of Health and Aging) ทงดานรางกาย ดานจตใจ และดานสงคมแกผสงอาย ในแนวการดำาเนนงานทงสหประชาชาต และองคการอนามยโลกประสงคใหแตละประเทศกำาหนดนโยบาย (Policy) ในดานการบรการสขภาพแกผสงอาย (Health Care of Aging) และใหกำาหนด

39

โปรแกรมเพอดำาเนนการทสำาคญ ใหมบทบญญตหรอขอกำาหนดพนฐานการบรการสขภาพ (Provision of Primary Health Care) และเชนเดยวกนไดมขอมลปรากฏการรบประโยชนดานการบรการสขภาพของประชากร (Utilization of Health Service) ทจะกอใหเกดความสมพนธของประโยชนทเกดขนแกผสงอายจงตองกำาหนดแนวนโยบายเกยวกบแผนบรการสขภาพสำาหรบผสงอาย (Health Care Planning for Aging) และใหกำาหนดโปรแกรมทมบทบญญตหรอขอกำาหนดบรการสขภาพโดยรวมอกดวย (Provision of Comprehensive Health Service) จงเหนไดวาโดยหลกการขององคกรสหประชาชาตมจดเนนใหประเทศสมาชกไดกำาหนดนโยบาย บทบญญตและการจดโปรแกรมบรการสขภาพแกผสงอาย โดยใหพจารณาจากขอมลพนฐานประชากร ในแตละดาน เชนภาวะสขภาพกายและสขภาพจต รายได การจดบรการสขภาพ วถชวต การคมนาคม ทอยอาศย การดแลจากครอบครวและสงคม

เปาหมายการพฒนาสขภาพขององคการอนามยโลก (Work Health Organization) องคการอนามยโลก (WHO) ไดกลาวถงเปาหมายในการพฒนาสขภาพ (Health Development) มองคประกอบ 3 ดาน คอ การพฒนาสขภาพดานรางกาย การพฒนาสขภาพ ดานจตใจ และ การพฒนาดานสงคม (อางมาจาก สงวน นตยารมภพงศ. 2536 : 11) ดงนน เปาหมาย ดานการพฒนาสขภาพ ดานรางกาย (Physicail Development) จะประกอบดวย ภาวะทางสขภาพ และสมรรถภาพ ภาวะทางสขภาพมปจจยทสำาคญ คอ สขภาพไมเจบปวย รางกายเคลอนไหว ไดมภมคมกนโรค มกลามเนอและกระดกแขงแรง มนำาหนกตว ทเหมาะสม มลกษณะทรวดทรงด และมบคลกด สวนสมรรถภาพ มปจจยทสำาคญคอ มกลามเนอแขงแรง

40

(Musele Strength) มพละกำาลง (Power) มความรวดเรว (Speed) มความออนตว (Flexibility) มความคลองตว (Agility) และมการประสานงานของระบบประสาท และกลามเนอทสมดล (Co – Ordinating) เปาหมายในดานการพฒนาสขภาพดานสขภาพจต (Mental Development) สขภาพจต ประกอบดวย 3 สวน คอ จตใจ อารมณ และสตปญญา ดานจตใจ บคคลทมจตใจดจะมพฤตกรรม คอ เปนบคคลทมเปาหมายในชวต มความเชอมนในการทำาความด มความตองการใหทกอยางดขน ชนชมในศลปะและความงาม รสกชวตตนมคณคากบผอนและมจตสำานกเพอสวนรวม ดานอารมณ ประกอบดวยเปนผรงานในชวตประจำาวน มความรสกสบายใจ เปนผมความรบผดชอบ มลกษณะยดหยน ควบคมอารมณไดด มความชนชมในความสำาเรจ เปนผมศกดศร มงานอดเรกทำาและ ในดานสตปญญาประกอบดวยเปนผมความคดสรางสรรค กลาเสยงทำางานยากและงานใหม มความทะเยอทะยานกาวหนาชอบคดไมหยดนงทำางานไดมจดยนและแกปญหาได เปาหมาย ในดานการพฒนาสขภาพทางสงคม (Social Development) การพฒนาสขภาพทางสงคม จะประกอบดวย 2 สวน คอ ดานวฒนธรรมและการเขาสงคม ดานวฒนธรรมประกอบดวย เปนผมคานยมทสงคมยอมรบมความรบผดชอบในงานชมชน ตองการมสวนรวมพฒนาในทองถน สนบสนนกจกรรมชมชน และเปนสมาชกทดของชมชน สวนในดานการเขาสงคมประกอบดวย มความเขาใจผอน คบคนได อยากเขาสงคม ตองการเพอนใหม ตองการเพอนสนทเปนผมคณธรรม และรกษาบคลกภาพเมอออกสงคม

จากเปาหมายของการพฒนาสขภาพขององคการอนามยโลก ทเนนการพฒนาคณภาพชวตของมนษยทง 3 ดานคอ การ

41

พฒนาสขภาพดานรางกาย การพฒนาสขภาพดานจตใจ และการพฒนาสขภาพดานสงคมโดยไดแยกปจจยของการพฒนาสขภาพในแตละดาน ระบองคประกอบของการพฒนาทชดเจน ทจะทำาใหบรรลเปาหมายของการพฒนาสขภาพทสมบรณ ของแตละบคคลในลกษณะเปนองครวม และการจะทบรรลตองดำาเนนการไปพรอม ๆ กน ในทก ๆ ทาง และการจะบรรลเปาหมายไดกโดยกระบวนการจดกจกรรมทเหมาะสมกบ ความตองการทงเพศและวย ความพงพอใจ จะเปนความรสก ปฏสมพนธของบคคล ทมตอสงแวดลอมหรอกจกรรมทไดรบความสำานกในความรบผดชอบตอคณคาทตนเองไดรบทจะกอใหเกดผลในทางดตอการพฒนาสขภาพและกระบวนการสงอาย (The Aging Process) โดย International Encyclopedia of Sociology (1995) ไดระบวากระบวนการผสงอาย จะรวมถงการเปลยนแปลง ในรางกายของมนษย การเปลยนแปลงบคลกภาพ รวมถงสถานภาพทางอารมณ สตปญญา การเปลยนแปลงทางดานจตใจและเปลยนแปลงในทางดานสงคม จากสภาวะทางสขภาพในแตละดานทเปลยนแปลงในทางเสอมถอยลงดงกลาว การพฒนาสขภาพผสงอายจงควรพจารณาถงรปแบบและความเหมาะสมของการจดกจกรรมทจะกอใหเกดความพงพอใจในการเขารวมกจกรรมของผสงอาย ทเกดความตอเนอง จนสามารถประเมนภาวะทางสขภาพอนเปนผลจากการพฒนาสขภาพ ทมรปแบบทเหมาะสมกบสภาพทผสงอายได ปจจยทใชเพอการประเมนความกาวหนาทางสขภาพ ไดแกองคประกอบภาวะทางสขภาพ ทางดานรางกาย ดานจตใจ และสงคมของเปาหมายของ การพฒนาสขภาพขององคการอนามยโลก (WHO) ซงจะพฒนาเปนกรอบแนวคดสวนหนง เพอการวจยครงนตอไป

ผลการวเคราะหเปาหมายการพฒนาสขภาพขององคการอนามยโลก (World Health Organization)

42

จากการวเคราะห พบวา การพฒนาสขภาพของปจเจกบคคล เพอใหมภาวะ ทางสขภาพดนนจะตองจดโปรแกรมพฒนาสขภาพพรอมๆกน 3 ดาน คอ การพฒนาสขภาพ ดานรางกาย การพฒนาสขภาพดานจตใจ และการพฒนาสขภาพดานสงคม ดงภาพประกอบ 3

43

การพฒนาสขภาพ

ดานรางกาย

- สขภาพไมเจบปวย- รางกายเคลอนไหวได- มภมคมกนโรค-กลามเนอและกระดกแขงแรง- มนำาหนกตวเหมาะสม- ลกษณะทรวดทรงด- บคลกด- มสมรรถภาพกายด

- จตใจด - บคคลมเปาหมายในชวต- มความเชอมนในการทำาความด- ชนชมศลปะและความงาม- รสกตนมคณคากบบคคลอน- อารมณ รงานในชวตประจำา–วน- รสกสบายใจมความรบผดชอบ- มศกดศร มงานอดเรกทำา- มปญญา สรางสรรค– ,

กาวหนาแกปญหาได

ผมสภาวะทาง

สขภาพด

ขอมล

ปจเจก

บคคล

ภาวะทาง

สขภาพ

การพฒนาสขภาพ

ดานสงคม

- วฒนธรรม เปนผมคานยม–สงคมยอมรบ-มความรบผดชอบตองานชมชน-มสวนรวมในการพฒนาทองถน-สนบสนนกจกรรมชมชน-เปนสมาชกทดของชมชน- สงคม - เขาใจผอนคบคนได- อยากเขาสงคมตองการเพอนใหม- ตองการเพอนสนท

การพฒนาสขภาพ

ดานจตใจ

ปจจยนำาเขา

กระบวนการ

ผลลพธ

การจดโปรกรมการพฒนาสขภาพ

ภาพประกอบ 3 ผลการวเคราะหเปาหมายการพฒนาสขภาพของ

องคการอนามยโลกดงนน จงเหนไดวา การพฒนาสขภาพมปจจยดาน

ปจเจกบคคลเปนสำาคญทเขารวมกจกรรม เพอใหเกดผลดตอการพฒนาสขภาพดานรางกาย การพฒนาดานจตใจ และการพฒนา ดานสงคมไปพรอม ๆ กน จงชใหเหนตางมความสมพนธระหวางกน จงตางมผลทงทรงตรงและทางออมตอการพฒนาสขภาพ

2. สถานการณผสงอายในภมภาคเอเชยปจจบนนปรากกฎวาประเทศในภมภาคเอเชย อตราการเพม

ของประชากรเรมลดลง ซงหมายถงวาประเทศเหลานนไดมอตรา

44

การลดลงทงอตราการเกดและอตราการตาย ภาวะเจรญพนธทลดลงอยางรวดเรวน ไดสงผลใหเกดการเปลยนแปลงอยางมากในโครงสรางทางอายของประชากร ซงในแตละปจะมเดกทเกดใหมจำานวนลดลง ขณะทประชากรผสงอายจะเพมขน องคการสหประชาชาตไดประมาณการสำาหรบระดบภมภาคในป ค.ศ. 1980 ประมาณรอยละ 82 ของผสงอายในประเทศกำาลงพฒนาอาศยอยในภมภาคเอเชย และกลมประชากรทเปนผสงอายทลดลงเพยงเลกนอย คอ ประมาณรอยละ 79 ในป ค.ศ. 2025

ในภมภาคเอเชยเปนภมภาคทมประชากรมากทสดในโลก ในป ค.ศ. 1995 มจำานวนผสงอายทงสนจำานวน 281 ลานคน โดยเปนผสงอายหญง 148 ลานคน และผสงอายชาย 133 ลานคน เอเชยตะวนออกซงประกอบดวย จน เกาหล ฮองกง มองโกเลย และญปนมจำานวนผสงอายสงทสด รองลงมาคอเอเชยกลางตอนใต ประกอบดวย อาฟกานสถาน บงคลาเทศ ภฐาน อนเดย อหราน มลดฟส เนปาล ปากสถานและศรลงกา รองลงมาคอเอเชยตะวนออกเฉยงใต ประกอบดวย บรไน กมพชา เนปาล ตมอรตะวนออก อนโดนเชย ลาว มาเลเชย พมา ฟลปปนส สงคโปร ไทยและเวยนนาม กลมทมจำานวนผสงอายนอยทสดคอเอเชยตะวนตก ประกอบดวย ออสเตรเลย นวชแลนดและหมเกาะตาง ๆ

องคการสหประชาชาตคาดประมาณวา การเพมสดสวนของประชากรผสงอาย ในภมภาค เอเชยจะเปนไปในอตราทเรวกวาทเกดในประเทศตะวนตก คาดวาในป ค.ศ. 2025 ประชากรทอาย 60 ปขนไป จะมจำานวนทคดเปนรอยละของประชากรทงประเทศดงน ประเทศญปน รอยละ 27.9 ฮองกง รอยละ 27.7 สงคโปร รอยละ 25.1 เกาหล รอยละ 17.9 จน รอยละ 17.8 ไทย รอยละ 13.4 อนโดนเชย รอยละ 12.3 และ ฟลปปนส รอยละ 9.5

(U.N.Department of International Economic

45

and Social Affair : World Population Prospects. 1991 : 5)

การเพมจำานวนประชากรผสงอาย เปนผลมาจากสาเหตสำาคญ 2 ประการ คอ ความสำาเรจในการควบคมอตราการเกด เนองจากนโยบายการวางแผนครอบครวและความเจรญทางดานการ สาธารณสขททำาใหอายขย(Life Expectancy) ของคนโดยเฉลยเพมขน ขณะทประชากรผสงอายเพมจำานวนขนอยางรวดเรว แตกลบมประชากรวยเดกเพมขนในอตราทนอยลง ผลกคอในอนาคต สงคมนนๆจะมประชากรททำาหนาทเปนผดแลผสงอายนอยลงเปนสดสวนเชนกน

3. ผสงอายในประเทศพฒนาประเทศทพฒนาแลวไดแกประเทศทแปรสภาพจากสงคม

เกษตรกรรมเปนสงคมอตสาหกรรม มความเจรญกาวหนาทางดานเศรษฐกจและเทคโนโลยตาง ๆ อตรารอยละของประชากรผสงอายของประเทศพฒนาแลวมแนวโนมเพมขนอยางรวดเรวในชวงแรก และจะเพมขนในอตราทชาลงในชวงหลง เชน ประเทศเกาหลใต จากการคาดประมาณขององคการสหประชาชาต ประชากรผสงอายของเกาหลใตหลงป ค.ศ. 1995 จะเพมขนอยางรวดเรวและจะเพมขนในอตรา ทชาลงหลงชวงป ค.ศ. 2025 คาดวาในป ค.ศ. 2050 เกาหลใตจะมผสงอายเพศหญงรอยละ 29.1 และผสงอายเพศชาย รอยละ 23.2 ประเทศญปนเปนประเทศทมอตรารอยละของประชากรผสงอายทสดในทวปเอเชยหลงจาก ป ค.ศ. 1995 อตรารอยละของประชากรผสงอายของประเทศญปนจะเพมสงขนอยางรวดเรวและคอยๆเพมชาลงหลงป ค.ศ. 2025 คาดวาในป ค.ศ. 2050 อตรารอยละของประชากรผสงอายเพศหญงของประเทศญปนเพมเปนรอยละ 38.5 และผสงอายชายเพมเปน รอยละ 32.9 ประเทศสงคโปร ในอดตป ค.ศ. 1970 อตรารอยละของผสงอายของประเทศสงคโปรมไดแตกตางจากประเทศอน ๆ ใน

46

เอเชยตะวนออกเฉยงใตดวยกนนก นนคอมอตรารอยละของผสงอายเพศหญง รอยละ 6.2 และอตรารอยละของผสงอายเพศชาย รอยละ 5.3 ในป ค.ศ.1995 อตรารอยละของผสงอายเพมขนเลกนอย แตหลงจากป ค.ศ. 1995 แลว อตรารอยละของผสงอายของประเทศสงคโปรเพมขนอยางรวดเรวมมาก คอชวงป ค.ศ. 1995-2025 เพมขนเกอบสองเทาตว แตหลงจากป ค.ศ.2025 จนถงป ค.ศ. 2050 จะเพมขนนอยมากเนองจากกอนหนานไดเพมขน อยางรวดเรวมากอน (Concepcion,Meredes.B. 1996 : 37)

ในสงคมกอนอตสาหกรรมและในครอบครวขยาย ผสงอายไดรบการเคารพนบถอ และเปนผใหคำาปรกษาในการประกอบกจกรรมของครอบครว ผสงอายมบทบาทสำาคญในการประกอบกจกรรมของชมชน บทบาทสำาคญของผสงอายในครอบครว การเปนผดำาเนนการตดสนใจและมอำานาจสทธขาดในการถอครองทรพยากรทกอใหเกดผลผลตทางเศรษฐกจ เชน ทดน ผสงอายมคณคาในการเปนผมประสบการณสง มทกษะและมความชำานาญโดยเฉพาะเปนผทถายทอดความรประสบการณของประเพณนยมสบตรหลานในบางสงคม

ในสงคมอตสาหกรรม ผสงอายมบทบาทนอยลง สงคมททนสมยและสงคมเมอง ตลอดจนการเปลยนแปลงจากครอบครวขยายเปนครอบครวเดยว ทำาใหผสงอายไมไดแสดงบทบาทในฐานะหวหนาครอบครวอกตอไป ผสงอายไดสญเสยอำานาจในการควบคมทรพยากรสมบต และตองกลายเปนผอยใตการปกครองดแลรบผดชอบของบตรหลาน ผสงอายทมรายไดจากระบบบำานาญเปนกลม ผสงอายทมฐานะทางเศรษฐกจดกวาผสงอายกลมอน ๆ (Watana, Paranee. 1995 : 47-53)

การแกปญหาผสงอาย

47

ปญหาผสงอายในสงคมอตสาหกรรมใหม เปนปญหาทเกยวของเชอมโยงกบปจจยทางดานสงคมมากกวาปจจยดานบคคลและครอบครว ดงนนผทจะตองรเรมแกไขปญหา จงไดแกสงคมและรฐ ปจเจกชนและครอบไมสามารถแกไขปญหาขนพนฐานใหสำาเรจลลวงไปได

การแกไขปญหาผสงอายในประเทศทพฒนาแลวเชนในประเทศเกาหลใต รฐบาลประเทศเกาหลใตดำาเนนนโยบายเพอแกไขปญหาผสงอายโดยตงอยบนแนวคดพนฐานทวาปญหา ของผสงอายเปนปญหาของบคคลและครอบครวมากกวาจะเปนปญหาสงคม และดำาเนนแกไข โดยผานหนวยครอบครว การดำาเนนนโยบายเชนนไดรบการสนบสนนจากคานยมทางประเพณและวฒนธรรมในเรองความกตญญกตเวททเนนใหครอบครวมภาระรบผดชอบในการดแลผสงอาย กอนทจะใหสงคมรบภาระ

ในอดตผสงอายในประเทศเกาหลใตไดรบความเคารพนบถอและมสวนรวม ในกจกรรมตาง ๆ ของชมชนและผสงอายสวนมากยงมบทบาทและเปนผนำาในการพฒนาชมชนดวย ตอมาบทบาทของผสงอายไดลดลงและมบทบาทในกจกรรมของสงคมนอยลง ในขณะเดยวกน ความเจรญเตบโตอยางรวดเรว ในทางดานสงคมอตสาหกรรมของประเทศไดทำาใหสงคมละเลย และทงใหผสงอายอยอยางโดดเดยว รฐบาลไดพยายามขจดแนวโนมอนไมพงปรารถนาซงเปนแนวโนมทมกจะเกดขนในสงคมอตสาหกรรมนและไดประกาศใช กฎบตรแหงผสงอาย เพอรกษาและดำารงไวซงการให“ ”ความเคารพนบถอแกผสงอาย และไดตงสมาคมผสงอายแหงประเทศขน ซงมสำานกงานใหญอยทกรงโซล และมสำานกงานสาขาระดบภาค 13 แหง ซงตงอยในเมองหลวงและเขตจงหวดตางๆมสาขายอยในเมองขนาดเลกหรอในเขตทองถนตาง ๆ 226 แหง มสโมสรผสงอาย (Senior Citizen Clubs) จำานวน 2,000

48

แหง ในเขตชมชนทองถน ซงสโมสรจำานวน 226 แหง เปนสโมสรทประกอบกจกรรมตาง ๆ สำาหรบผสงอายในชมชนอยางเขมแขง วตถประสงคของสมาคมคอ สงเสรมใหผสงอายมสถานภาพทดโดยการสอดแทรกใหผสงอาย มบทบาทในชมชน

นอกจากนรฐบาลไดดำาเนนการปรบปรงนโยบายดานการสงคมสงเคราะหมาตลอด ไดอนมตงบประมาณเพอใชจายในโครงการเกยวกบผสงอาย รฐบาลใหความสำาคญในการศกษาชนสงและตอเนองเพอใหประชาชนไดมโอกาสศกษาไดตลอดชวตตามนโยบายของ สงคมการศกษาตลอดชวต ซงจะมผลดตอผสงอายเพราะทำาใหผสง“ ”

อายมชวตทมความหมาย ไมรสก โดดเดยวหรอถกทอดทง การศกษามบทบาทมากในสงคมชมชนทองถน เพราะทำาใหเกด ความรวมมออนดระหวางสงคมและชมชน กจกรรมอาสาสมครในชมชนจะชวยทำาใหผสงอาย ไดมโอกาสและมสวนรวมในชมชน ขจดชองวางระหวางวย และทำาใหเกดความสามคค กจกรรมอาสาสมครของผสงอายทไดรบความนยมม 2 ประเภทคอผสงอายสามารถสอนวธการเขยน ตวอกขระภาษาจน เพอใหคนหนมสาวในชมชนไดเรยนรโดยไมเสยคาใชจาย กจกรรมประเภทท 2 ไดแก การอบรมสงสอนใหคนหนมสาวมความกตญญกตเวท ซงถอเปนภาระหนาทของคนหนมสาวตามประเพณนยมและตามหลกลทธขงจอ ซงเนนยำาในระบบครอบครว การศกษานอกระบบโดยมผสงอายเปนผใหความรแกคนหนมสาวทำาใหคนหนมสาวไดรบความรดานศลปวฒนธรรมและประเพณตาง ๆ ประพฤตปฏบต รกษาขนบธรรมเนยมประเพณของชมชน (Chce,Ehn Hyun. 1992 : 56)

ประเทศญปนในปลายทศวรรษท 2483 หลงสงครามโลกครงท 2 ประเทศญปน มปญหาการมประชากรมากเกนไป แตในปจจบนประเทศญปนตองเผชญกบปญหาประชากรผสงอาย ซงมความเกยวของกบปญหาอน ๆ อยางกวางขวาง เพราะมใช

49

เพยงแตปญหาประชากรผสงอาย ซงมความเกยวของกบปญหาอน ๆ อยางกวางขวาง เพราะมใชเพยงแตปญหาดานการเงน เพมงบประมาณรายจายของรฐในดานความปลอดภยทางสงคมและการดแลรกษาพยาบาล ทางการแพทยเทานน แตเปนปญหาเกยวของกบการศกษา แรงงาน การยายถน ระดบการครองชพ การลงทนทรพยากรมนษย ความมนคงของครอบครว ความสขและการใชชวตของแตละบคคล (Kono,Shigemi. 1988 : 85) รฐบาลประเทศญปนใหความสนใจเปนอยางมากกบการเพมขน อยางรวดเรวของประชากรผสงอาย เพราะการเพมขนของประชากรกลมน ทำาใหเกดปญหาตาง ๆ ในการดำาเนนนโยบายในอนาคต รายงานของรฐบาลเรอง Japan in the Year 2000 ไดชประเดนเดนชด 3 ประเดนททาทายรฐบาลในศตวรรษท 21 คอ 1) ประชากรผสงอาย 2) การเปนนานาชาต และ 3) เศรษฐกจ รฐบาลไดใหความสำาคญกบผสงอายตลอดมา และมความเหนวาจะตองทบทวนนโยบายเกยวกบผสงอาย 3 เรอง คอ 1) เรองระบบประกนสขภาพ 2) โครงการบำานาญ และ 3) การปรบปรงสถานพยาบาลและสขภาพอนามย รฐบาลไดเนนความสำาคญของครอบครวกบ การดแลผสงอาย โดยเฉพาะบทบาทของสมาชกใน ครอบครวในฐานะเปนผดแลผสงอายนน เพราะการดแลผสงอายโดยครอบครวเปนคำากลาวทไพเราะ แตเปนสงททำาใหการดแลตองอทศตนและเสยสละเปนอยางมาก (Martin Linda. 1989 : 24)

นอกจากนรฐบาลยงไดอนมตงบประมาณจำานวนมากสำาหรบการแพทยและ การรกษาพยาบาลผสงอาย และมการเสรมใหมการดแลรกษาผสงอายในบาน ซงเปนการเตรยมรบภาระเนองจาก ผสงอายเพมขนจำานวนมาก บรษทธรกจของภาคเอกชน ยงมนโยบายการจางงานตลอดชวต เพอใหเกดความมนคงในการ

50

ทำางานและเกดความจงรกภกดในหมพนกงานสถานการณ ทมผสงอายจำานวนมาก ไดสรางความกงวลใหกบคนหนมสาวทตองรบภาระในดานการหารายได ใหมากขนและจายภาษเพมขนเพอรองรบผพงพา คนหนมสาวทเปนกำาลงหลกกลบมจำานวนลดลง จงทำาใหภาระนหนกหนามากยงขนประกอบกบวฒนธรรมครอบครวของญปนชวยเหลอ ดานเศรษฐกจของครอบครวจงออกไปทำางานมากขนทำาใหขาดผททำาหนาทดแลครอบครวและดแลผสงอาย

รฐบาลเตรยมการรบสถานการณนโดยมนโยบาย และกฎหมายสำาคญทงดานสวสดการสงคมและบรการสขภาพดงน

ดานสวสดการสงคม จะเนนใหครอบครวและชมชนเขามามสวนรวมในการดแลผสงอาย บรการบานพกสำาหรบผสงอายทเจบปวย ทพพลภาพ จดใหมสถานสงเคราะหหรอบานพกสำาหรบผสงอายทมสขภาพคอนขางดและตองเสยคาใชจายเอง บรการรบเลยงดผสงอายในเวลากลางวน จดตงศนยสวสดการในชมชน ซงเปนสถานททชมชนตงขนสำาหรบผสงอายมาทำากจกรรมดานนนทนาการ วฒนธรรม การฟ นฟสมรรถภาพดานการอาชพรวมกน

ดานบรการสขภาพ มการจดตงระบบและโครงการดานบรการสขภาพและ การรกษาพยาบาล ทปจจบนกลายเปนระบบทคอนขางมนคง โดยเนนในเรองใหการศกษาเกยวกบสขภาพ การใหคำาปรกษา การตรวจสขภาพ การพกฟ นรางกาย การไปเยยมบานเพอใหแนวทาง ในเรองสขภาพ ผสงอายทอาย 70 ปขนไป จะไดรบการประกนดานสขภาพเปนพเศษ เพอการรกษาสขภาพทเหมาะสมของผสงอาย

สำาหรบผสงอายทยงแขงแรง ปฏบตงานไดด มนโยบายเพอใหสามารถทำางานตอ ไดนานทสด ตราบทตองการและขยายอายการเกษยณเปน 65 ป (Fuji wara, M. and Carvell,k. and Carvell, K. and Carvell, K. 1987 : 10) โดยสง

51

เสรมใหมการจางงานแกผสงอายทตองการทำางาน หรอทำางานในชวงสน ๆ เพอเพมรายได ไดจดตงศนยทรพยากรมนษย (Silver Human Resources Centre) ซงเปนองคกรอสระของผสงอายทำาหนาทชวยเหลอผสงอายในดานการทำางาน

มการเตรยมประกนสงคมดานตาง ๆ ทงในเรองบำานาญซงครอบคลม 2 กลม คอ กลมกอนวยสงอาย (40-64 ป) และกลมสงอาย (65 ปขนไป) และใหสทธคนสองกลมนในการ รบบรการสขภาพและสวสดการในแผนทองของชาต นอกจากนประเทศญปนยงสงเสรม ดานการศกษาตลอดชวตของผสงอายจดทนงพเศษใหกบ ผสงอายบนรถประจำาทางและรถไฟ

ในประเทศสงคโปร สงคโปรเปนอกประเทศหนงทมความเจรญดานเศรษฐกจ พรอมกบการเปลยนแปลงโครงสรางทางอายของประชากรในอตราทคอยขางเรว ผสงอายสวนใหญของสงคโปรมเงนประกนทวไปสวนหนงของแตละบคคล ซงจะจายใหเมอบคคลนน ๆ เจบปวยและเขารบการรกษาจากสถานพยาบาล บรการสขภาพอนามยแบบอน ๆ เชน การตรวจภาวะสขภาพอนามยสำาหรบผสงอาย (Health Screening) ซงจดโดยกระทรวงสาธารณสข อกทงการดแลผสงอายสวยใหญยงคงเปนหนาทของสมาชกในครอบครว จงพบวามผสงอายเพยงรอยละ 2 เทานนทใชชวตอยในสถานสงเคราะหคนชรา (ภสสร ลมานนท. 2535 : 9)

นอกจากนประเทศสงคโปรยงมนโยบายและโครงสรางทชดเจนเกยวกบผสงอาย มงเนนใหครอบครวดแลผสงอาย โครงการระยะยาวสำาหรบผสงอาย เนนมาตรการในการปองกนเพอชะลอและลดความเสยงในการเจบปวยและพการ รฐบาลสงคโปรมนโยบายทชดเจนทจะสนบสนนและทำาใหเศรษฐกจและสงคมของประเทศมความมนคงในขนพนฐาน เพอผสมผสาน และสอดแทรกใหชมชนรบภาระดแลผสงอายได โครงการทมชมชนเปนพนฐานในการบรการ และ

52

ดแลผสงอายไดแกโครงการทอยอาศย การฝกอบรมเพอใชเครองมอและอปกรณตาง ๆ ในชวตประจำาวน การอบรมผใหบรการดานการแพทยแกผสงอายทออนแอและไมสามารถลก จากเตยงไดรวมทงผปวยเรอรงสวนโครงการเพอการปองกนจะเปนโครงการสำาหรบคนหนมสาว ทเนนการปฏบตตนเพอใหมชวตทมคณภาพชวตทด โครงการตางๆโดยเฉพาะดานสวสดการ ไดรวมผสงอายเขาไวในฐานะทเปนทรพยากรมนษยทสำาคญ และในขณะเดยวกนกไดเสนอแนะ ใหภาคเอกชนรเรมการใหการสนบสนนและรวมมอมากขนในการเกอหนนผสงอาย

4. ผสงอายในประเทศกำาลงพฒนาปจจบนประเทศกำาลงพฒนาหลายประเทศในอาเซยกำาลง

เผชญกบปญหา การเปลยนแปลงทงทางดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม และการเพมขนของจำานวนประชากรผสงอายเนองจากการประสบความสำาเรจในการพฒนาเศรษฐกจ ภาวะสขภาพทด รวมทง การปรบปรงมาตรฐานการ ครองชพของประชาชนในประเทศ ทำาใหประชาชนมอายขยยนยาวขน ซงเปนสงทแสดงถงความสำาเรจของการพฒนาเศรษฐกจ กลบเปนสงทเปนปญหาของแตละประเทศได ดงนน จงจำาเปนความจำาเปนอยางยงทรฐบาลของประเทศกำาลงพฒนา จะตองตรวจตราและตดสนใจวางแผนเพอกำาหนดนโยบายแนวทางในการจดการกบผสงอายทนบวนจะเพมมากขน ใหผสงอายดำารงชวตอยไดอยางปกตสข

โครงสรางทางอายของประชากรในประเทศตาง ๆ ทเปลยนแปลงไปทำาใหเกด การเปลยนแปลงในรปแบบของการบรโภค ระดบของการลงทนและการออม การประชมเรองผสงอายของโลกท กรงเวยนนาในป ค.ศ. 1982 (1982 World Assembly on Aging) ไดทำาให ผวางนโยบายของประเทศตาง ๆ ใหความสนใจแกปญหาผสงอายมากขน และทำาใหเกด

53

การจดตงคณะกรรมาธการผสงอายในระดบชาตขนในประเทศตาง ๆ เชน จน อนเดย ฟลปปนส ศรลงกาและประเทศไทย ในการวางนโยบายเกยวกบผสงอายนน หนวยงานทมบทบาทสำาคญ ไดแก หนวยงานทเกยวกบการสงคมสงเคราะห องคกรพฒนาเอกชน องคกรอาสาสมคร องคกร ทางศาสนาและองคกรสงคมตาง ๆ ทงนโดยรฐเปนผจดสรรงบประมาณเรมแรกในการดำาเนนโครงการตาง ๆ เกยวกบผสงอายและมอบหมายใหหนวยงานทมศกยภาพดำาเนนงานตอไป

ในประเทศกำาลงพฒนา ผสงอายสามารถปรบปรงบทบาทของตนเองใหม ความนานบถอ ยกยองมภาพพจนทดได ผสงอายควรจะคดวาตนเองเปนทรพยากรของครอบครว และชมชนในทางกลบกนครอบครวและชมชนกควรคดเชนเดยวกน บทบาทของผสงอาย ไดเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว ผสงอายสามารถมสวนรวมสรางประโยชนในระดบครอบครว ชมชนและประเทศโดยเฉพาะในระดบครอบครว ผสงอายมบทบาทมากในครอบครวขยาย ในการสบทอดศลปวฒนธรรมและประเพณสบตรหลาน สวนในชมชนนนผสงอายสามารถเปนตวอยางทดของชมชนในดานการรกษาสงแวดลอม การขจดความยากจนและการปองกนสทธมนษยชน ผสงอายจงเปนทรพยากรทมคณคาของแตละประเทศ (United Nation, ESCAP. 1995 : 129) ผสงอาย ในประเทศกำาลงพฒนา เชน ประเทศอนโดนเซย ประเทศไทย เปนตน

โครงการครอบครวเกอหนนผสงอายประเทศอนโดนเซยประเทศอนโดนเซย ในป ค.ศ. 1990 ประเทศ

อนโดนเซยมประชากรอาย 60 ป และมากกวาจำานวน 11,551,693 คน ซงรอยละ 73.82 อาศยอยในเขตชนบท และรอยละ 26.17 อาศยอยในเขตเมองประชากรผสงอายเพศหญงมจำานวนมากกวาเพศชายทงเขตชนบทและเขตเมอง ผสงอายสตรสวน

54

มากมสภาพเปนหมายและอาศยอยในเขตชนบทมากกวาในเขตเมอง คาดวาจำานวนผสงอายจะเพมเปน 18.5 ลานคน ในป ค.ศ. 2025 (WIRAKARTAKUSUMAH, m.Djuhari. 1994 : 33) ในประเทศอนโดนเซยผสงอายสวนใหญประกอบอาชพภาคเกษตรกรรม และอาศยอย ในเขตชนบท ผสงอายเหลานไดรบการศกษานอยและตองการประกอบอาชพตลอดชวตจงไมมโอกาสปรบตวใหเขากบสงคมอตสาหกรรมใหม โดยเฉพาะผสงอายในชนบทไมมโอกาสไดรบ การฝกอบรมใหมความสามารถเหมาะสมกบงาน ผสงอายทเปนเพศหญงไดรบผลกระทบมากกวาผสงอายเพศชายเพราะมการศกษานอยและไดคาจางตำา ผสงอายทมอายยนยาวตองทนทกขทรมานจากภาวการณเจบปวยและไมสามารถเขาถงบรการดานสขภาพได ผสงอายในอนโดนเซยจะเกษยณอายเมอ 55 ป และกลมทไดรบประโยชนจากระบบบำานาญยงจำากดอยในเฉพาะในกลมขาราชการทหารและในกลมพนกงานธรกจภาคเอกชนทมระบบการจดการทด ระบบอน ๆ เชน การประกนสขภาพหรอการประกนสงคมในลกษณะอนยงมนอยมาก การเปลยนแปลงคานยมในดานสงคมและวฒนธรรมทเกดขนอยางรวดเรวทำาใหความสมพนธในครอบครวเปลยนแปลงไป ซงประเดนเกยวกบผสงอายในประเทศอนโดนเซยมประเดนทสำาคญอย 4 ประเดน คอ ประเดน ทหนงประการแรกคอจำานวนผสงอายเพมขนอยางรวดเรวทดทำาใหเกดปญหาแกรฐบาลในการใหบรการดานสขภาพอนามย ประเดนทสองไดแกการทสงคมทมการเกษตรกรรมเปนพนฐานนนกำาลงเปลยนเปนสงคมอตสาหกรรมรมอยางรวดเรวเปนเหตใหคานยมของการมครอบครวขยายคอย ๆเสอมคลายไป ประเดนทสาม ไดแก การมจำานวนประชากรผสงอายจำานวนมากยอมเปนการแสดงนยวา ประชากรในตลอดแรงงานยอมมประชากรผสงอายรวมอยดวย ประเดนทสไดแกการทประชากรผสงอายทเปนเพศหญงมจำานวนเพมขนรฐบาลจะตองพจารณาปญหาผสงอายเพศหญง

55

เพราะเปนปญหาทมความเกยวของกบปญหาอน ๆ อยางมากทงดานสงคมและครอบครว (Wirakrtakusmah, M.Djuhari;an Zainul Hidayat. 1997 : 22-42)

นโยบายผสงอายของประเทศอนโดนเซย แบงออกเปน 2 ประการ คอ ประการแรกไดแกการออกกฎหมายตางๆเกยวกบผสงอาย และประการทสอง ไดแก การดำาเนนมาตรการเพอแกไขปญหา ผสงอาย ในการวางนโยบายเกยวกบผสงอายนนมทงนโยบายในระดบรฐบาลกลางหรอในระดบประเทศ และนโยบายในระดบภาคหรอระดบทองถน นโยบายระดบประเทศจะเกยวกบการอนมตงบประมาณเพอชวยเหลอผสงอาย สวนนโยบายในระดบทองถนจะเปนการดำาเนนงานในภาคปฏบต

ประเทศอนโดนเซย เปนประเทศหนงทครอบครวเปนแหลงสำาคญทสดในการเกอหนน ผสงอาย รฐไดเนนความสำาคญของเครอญาต และการอยอาศยแบบประเพณนยม การขยายตวของ อตสาหกรรม และความเปนเมองทำาใหสตรตองเขาสแรงงาน ซงมผลทำาใหคานยม และประเพณเปลยน แปลงไป การเกอหนนของครอบครวทมผสงอายไดเรมลดนอยลง รฐจงจำาเปนจะตองกำาหนดนโยบายและ กลยทธในการพฒนาระบบครอบครวเกอหนนผสงอาย และระบบบรการผสงอายโดยมชมชนเปนฐานในการดำาเนนโครงการครอบครวเกอหนนผสงอายของประเทศอนโดนเซย ตงอยบนพนฐานทมแนวคดในการพฒนาโดยมประชากรและครอบครวเปนจดศนยกลาง และไดดำาเนนการตดตอกนเปนแผนงานระยะยาวกวา 50 ป วตถประสงคหลกในแผนพฒนาของประเทศ คอ การดำาเนนงานดานสวสดการของรฐ และครอบครว นโยบายประชากรและการพฒนาของอนโดนเซยไดเรมขน ในป ค.ศ. 1970 โดยเรมจากโครงการวางแผนครอบครวทมจดประสงคเพอลดอตราเจรญพนธรวมยอดและเพอสรางครอบครวขนาดเลกทมความสข ในป ค.ศ.

56

1996 ประเทศอนโดนเซยประสบผลสำาเรจในการดำาเนนโครงการซงทำาใหงานดานประชากรและครอบครวมประสทธภาพ จดประสงคทสำาคญคอการทำาใหครอบครวในชมชนมศกยภาพดานเศรษฐกจ การดำาเนนงานเนนในดานการออกเงนและการใหสนเชอแกครอบครวซงใหความสำาคญแกสตร โดยการมอบเงนออมและสนเชอใหแกสตรทเปนภรรยาของแตละครอบครวใหมขดความสามารถ ในการดแลผสงอาย

5. สถานะและปญหาของผสงอายในประเทศไทยสทธชย จตตะพนธกล และคณะ (2545 : 1-4) ได

ประมวล วเคราะหและสงเคราะหผลการประชมทเกยวของกบสถานการณ ปญหาของผสงอายในประเทศไทย พบวา โครงสรางประชากรโดยรวมเปลยนแปลงอยางรวดเรว ทำาใหปรามดทางประชากรกลายเปนรปแจกน สดสวนและจำานวนผสงอายมากขน ในขณะทเดกลดลง ถงแมประชากรวยทำางานจะมแนวโนมเพมขน แตจะเรมลดลงในอก 10-15 ปขางหนาและมผลตอภาวะพงพา (Dependency Ratio) ทำาใหเปน ผลสบเนองตอสถานะเศรษฐกจ ขนาดและสดสวนของผสงอายมอตราเพมทเรวมาก ในอนาคตอก 10 ปขางหนา หรอในป พ.ศ. 2555 ประเทศไทยจะไดชอวาเปนสงคมผสงอาย โดยกวารอยละ 10 ของประชากรมอายมากกวา 60 ป ประชากรสงอายรอยละ 54-55 เปนผสงอายหญง โดยสดสวนผสงอายหญงจะยงมากในกลมทมอายมากขน ผสงอายหญงจะอยในสถานะหมายและเปนโสดมากกวาชาย แนวโนมของการเปนโสดจะเพมขน แตการอยในสถานะหมายลดลงเลกนอย ในขณะทแนวโนมการหยา-แยกเพมขน

ลกษณะทางสงคมเศรษฐกจของประชากรผสงอายไทยลกษณะทางสงคมเศรษฐกจของประชากรผสงอายม

ลกษณะตาง ๆ กน ไมไดเปนกลมทมลกษณะเดยวกนทงหมด ใน

57

ปจจบนผสงอายสวนใหญเกอบรอยละ 50 อยในครวเรอนขยายทมสามรนอายคน คอ ผสงอาย ลก และหลาน และอกหนงในสามอยใน 2 รนอาย โดยสวนใหญ คอ ผสงอายกบลกทสมรส ดงนนโดยรวมแลวกวารอยละ 80 ของผสงอายในปจจบนอาศยอยในครอบครวขยายและทเปนครอบครวเดยวกจะมบานของลกหลานอยใกลกน โดยทวไปราวรอยละ 36 ของผสงอายจะมบตรหลานทไมไดอยดวยกนมาเยยมทกสปดาหและเกอบทงหมด (รอยละ 96) มาเยยมทกป อยางไรกตามการอยคนเดยวในประชากรสงอายมราวรอยละ 4 ในปจจบน และมแนวโนมเพมขน ปจจบนผสงอายมบตรมากเพราะเคยอยในวยเจรญพนธทสงมากอน โดยมบตรเฉลย 5 คน แตสำาหรบผสงอายในอนาคตจำานวนเฉลยของบตรจะลดลงเปน 2 คน ดงนน โอกาสการเปนครอบครวขยายในอนาคตจะลดลงและมแนวโนมทผสงอาย จะอยในลกษณะครอบครวเดยวสงขน ในขณะเดยวกนการเกอกลภายในครอบครวในลกษณะปจจบนจะลดความเขมแขงลง และแมจะม การเปลยนแปลงรปแบบการเกอกลในครอบครว แตครอบครวจะยงเปนแหลงเกอหนนทสำาคญและชมชนจะมบทบาทมากขน จากการประมาณการพบวามผสงอาย รอยละ 1.2 - 1.3 ทไมไดรบ การดแลจากครอบครวและมผสงอายประมาณ 1.9 - 2.0 แสนคน ทตองการความชวยเหลอเนองจากอยในภาวะยากจน ในอนาคตนาจะยากจนอยตอไปถาไมมการดำาเนนการทเหมาะสม ผสงอายทม คสมรสจะมรายไดและสถานภาพเศรษฐกจดทสด ในขณะทหญงทไมมคสมรส เชน มาย โสด หยาราง มสถานภาพทางเศรษฐกจตำาทสด หนงในสามของผสงอายในปจจบนมรายไดไมเพยงพอ โดยผสงอายชายมรายไดไมเพยงพอสงกวาผสงอายหญง และผหญงพอใจกบรายไดของตนเองมากกวาชายและบตรเปนแหลงรายไดและการเกอหนนทสำาคญทสด ในทางกลบกน ผสงอาย ใหการเกอหนนแกครอบครวและบตรหลานในระดบสง โดยรอยละ 80

58

ของบานทอาศยเปนของผสงอายและครงหนงของผสงอายชวยออกคาใชจายในบาน นอกเหนอจากการทำางานเพอเลยงตนเองและครอบครวบางสวนแลวผสงอายยงเกอกลครอบครวในการชวยทำากจกรรมตาง ๆ ในบานโดยเฉพาะผสงอายหญง

ดานการทำางาน เมอเทยบกบประเทศทพฒนาแลวผสงอายมการทำางานทคอนขางสง โดยราวหนงในสามยงทำางานเพอรายได คาดวาผสงอายในอนาคตนาจะมสดสวนการทำางานทสงขน ผสงอายในอนาคตอาจตองมการยายเพอตดตามอยกบลกหลานหรอใกลลกหลานมากขนตามสภาพการเปลยนแปลงของโครงการสรางเศรษฐกจ สงคม และการจางงาน

นอกนจากการเปลยนแปลงโครงสรางประชากรทมการลดลงของอตราการเกด และอตราการตาย ทำาให ภาวะประชากรสง“อาย ในประเทศไทยสงขน ปจจบนมจำานวนประมาณรอยละ ” 9.4 ของประชากรทงประเทศ ซงการเปลยนแปลงอยางรวดเรวของประชากรสงอาย ทำาใหเกดผลกระทบตอการใชทรพยากรตาง ๆ ทงในดานสงคมและสขภาพ การเปลยนแปลงทางดานสงคมและเศรษฐกจของประเทศ มผลใหเกดการพฒนาทางดานสาธารณสขควบคไปกบทางดานเทคโนโลย เปนผลใหโรคตดเชอมความสำาคญลดลง ในขณะทโรคเรอรง โรคทางจต และอบตเหตมความสำาคญมากขน ซงผสงอายไทยสวนใหญมปญหาโรคดงกลาว ไดแก โรคหวใจ โรคมะเรง โรคหลอดเลอดสมอง อบตเหต โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง โดยจากการศกษาของสถาบนเวชศาสตรผสงอาย (พ.ศ. 2544) พบวาผสงอายไทยมอตราการเจบปวยถงรอยละ 62.28 นอกจากนน ผสงอายทก 1 ใน 4 คนมปญหาสขภาพเปนสาเหตใหไมสามารถทำากจกรรมทเคยทำาได และถอวา มปญหาภาวะทพพลภาพระยะยาว ปญหาดานสขภาพของประเทศไทย คอ ผสงอายจำานวน

59

ไมนอยยงมปญหา ดานการแพทยและสาธารณสข ไมมระบบการบรการโดยชมชนในชมชน ทงดานสขภาพและสงคมทเขมแขงเพยงพอ นอกจากนนกระบวนการใหบรการและชองทางทจะเขาถงกลมผสงอายทมปญหา ยงคงจะตองไดรบการพฒนาอยางเปนระบบ โดยเฉพาะการใชชองทางผานระบบสาธารณสขมลฐานและเครอขายอยางไมเปนทางการภายในชมชน นอกจากนผสงอายรอยละ 35.4 มรายไดไมเพยงพอตอคาใชจายในการเลยงตนเองและเลยงครอบครว โดยเปนปญหากบผสงอายในเขตชนบทมากกวาในเขตเมอง ซงในกลมผสงอายทเคยทำางานและหยดงานหรอไมไดทำางานประจำามสาเหตของการหยดงานหลกมาจากปญหา ทางสขภาพ โดยรอยละ 27.8 ยงอยากทำางานและแจงวายงทำางานไหว สวสดการสำาคญทรฐมอบใหแกประชากรสงอายไทย คอ การไดรบสทธรบการบรการทางสขภาพโดยไมคดมลคา (ดำาเนนการโดยกระทรวงสาธารณสข) และโครงการเงนอดหนนกองทนสงเสรมสวสดการผสงอายในชมชนหรอโครงการเบยยงชพ (ดำาเนนการโดยกรมประชาสงเคราะห กระทรวงแรงงาน) ซงเปนสวสดการเพยงสองประการทมการปฏบตอยางเปนรปธรรม สำาหรบสวสดการเพอการเดนทางมเพยงการรถไฟแหงประเทศไทยเทานนทจดใหมการลดครงราคาแกผสงอายทใชบรการรถไฟ ระหวางเดอนมถนายนถงกนยายน ระยะเวลา 4 เดอน ซงจะเหนวาสวสดการทวไปเพอใหหลกประกนดานการเงน สขภาพ การเดนทางทมการจดใหแกประชากรสงอายไทยมอยอยางจำากดและตอบสนองตอนโยบายของรฐไดไมเทาทควร

อยางไรกตามเมอวนท 1 มกราคม 2546 ทผานมา รฐบาลไดประกาศใช พระราชบญญตผสงอาย พ.ศ. 2546 ซงเปนผลมาจากการผลกดนกฎหมายเฉพาะเพอคมครองปกปองสทธและเออ อำานวยตอการพฒนาคณภาพชวตผสงอาย

60

สทธของผสงอาย ตามพระราชบญญตผสงอาย พ.ศ. 2546 ผสงอายมสทธไดรบ การคมครอง การสงเสรมและการสนบสนนในดานตาง ๆ ดงน

1. การบรการทางการแพทยและการ สาธารณสขทจดไวโดยใหความสะดวกและรวดเรวแกผสงอายเปนกรณพเศษ

2. การศกษา ศาสนา และขอมลขาวสารทเปนประโยชนตอการดำาเนนชวต

3. การประกอบอาชพหรอฝกอาชพทเหมาะสม 4. การพฒนาตนเองและการมสวนรวมในกจกรรมทางสงคม การรวมกลม ในลกษณะเครอขายหรอชมชน

5. การอำานวยความสะดวกและความปลอดภยโดยตรงแกผสงอายในอาคารสถานท ยานพาหนะหรอการบรการสาธารณะอน

6. การชวยเหลอดานคาโดยสารยานพาหนะตามความเหมาะสม

7. การยกเวนคาเขาชมสถานทของรฐ8. การชวยเหลอผสงอาย ซงไดรบอนตรายจากการถก

ทารณกรรมหรอ ถกแสวงหาประโยชนโดยมชอบดวยกฎหมายหรอถกทอดทง

9. การใหคำาแนะนำา ปรกษา ดำาเนนการอนทเกยวของในทางคดหรอในทาง การแกไขปญหาครอบครว

10. การจดทพกอาศย อาหารและเครองนงหมใหตามความจำาเปนอยางทวถง

11. การสงเคราะหเบยยงชพตามความจำาเปนอยางทวถงและเปนธรรม

12. การสงเคราะหในการจดการศพตาม ประเพณนอกเหนอจากน ตามมาตรา 17 ของ พ.ร.บ. ผ

อปการะเลยงดบพการซงเปนผสงอายทไมมรายไดเพยงพอแกการ

61

ยงชพ ผนนมสทธไดรบการลดหยอนภาษ ทงนตามหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขทกำาหนดในประมวลรษฎากร

สภาวะสขภาพของผสงอายไทยโรคและปญหาทางสขภาพทสำาคญในประชากรสงอายของ

ไทย คอ โรคไมตดตอ โดยเฉพาะ โรคทมผลตอการเคลอนท เชน โรคหลอดเลอดสมอง โรคขอ อบตเหต เปนตน โรคทมผลตอประสาทสมผส เชน การมองเหน การไดยน เปนตน นอกจากนโรคเรอรงตาง ๆ เชน โรคกระดกพรน โรคความดนโลหตสง โรคขอและกระดก โรคเบาหวาน และกลมอาการ โรคสมองเสอม เปนโรคทเปนปญหาสำาคญในผสงอายไทยโดยพบวาเปนปญหาในเขตเมองมากกวาเขตชนบทโดยเฉพาะในเขตกรงเทพมหานคร ปญหาการกลนปสสาวะไมได การหกลม และ โรคซมเศรา เปนปญหาทพบบอยและมความสำาคญเชนเดยวกนทงตอสขภาพกายและสขภาพจต ผสงอาย รอยละ 40 มโรคหรอปญหาสขภาพมากกวา 2 ชนดขนไป รอยละ 19 มโรคททำาให ไมสามารถปฏบตกจทเคยและควรจะทำาได (ทพพลภาพระยะยาว) และรอยละ 7 ตองพงพาผอน ในการดแลกจสวนตน เชน การอาบนำา การสวมเสอผา หรอการรบประทานอาการ เปนตน

สรปไดวาคณภาพชวตของผสงอายขนอยกบระดบการศกษา รายได การมอาชพกอนวย 60 ป การมอาชพในปจจบน เพศ สถานภาพทางสงคม บตรหลานทใหความชวยเหลอและ สภาพอารมณ แตผลการวจยทสำาคญในประเทศไทย พบวา ผสงอายททำางานหรอมงานรบผดชอบ จะมอตราการตายตำากวาผสงอายทไมมงานรบผดชอบโดยไมขนอยกบสถานะสขภาพ แนวโนม ของปญหาสขภาพทงโรค ภาวะทพพลภาพ และภาวะพงพาจะสงขนในอนาคต ทำาใหการใชจาย ทางทรพยากรดานการแพทย การสาธารณสขและดานอนๆในอนาคตอก 20 ปขางหนาจะมาก

62

อยางมหาศาลและมความจำาเปนทจะตองมการดำาเนนการอยางเหมาะสมและเรงดวน

ความรเกยวกบการจดการดแลสขภาพผสงอาย

1. สขภาพผสงอายรางกายคนเราจะเรมมการเสอมของอวยวะตงแตอาย 30 ป

ขนไป ดงนน การดแลรกษาสขภาพทด และถกสขลกษณะตงแตตนจะชวยลดโอกาสการเกดโรค หรอปญหาทางสขภาพทมกเกดขนเมอยางเขาสวยผสงอาย เนองจากผสงอาย เปนวยทมการเปลยนแปลงอยางเหนไดชด ทงทางดานรางกาย และจตใจ สภาพรางกายจะเหนไดวาเสอมลงตามอายขย สภาพจตใจมการเปลยนแปลงงาย ขหงดหงด มความวตกกงวลเนองจากการเจบปวย หรอจากการเสอมของระบบ ตาง ๆ ในรางกาย โดยปกตรางกายคนเราจะเรมมการเสอมของอวยวะตงแตอาย 30 ปขนไป ดงนนการดแลรกษาสขภาพทด และถกสขลกษณะตงแตตน จะชวยลดโอกาสการเกดโรคหรอปญหา ทางสขภาพตาง ๆ ทมกเกดขนเมอยางเขาสวยสงอายได

การเปลยนแปลงทางดานรางกายในผสงอาย มกจะพบวามความเสอมทางดานระบบทางเดนอาหาร เนองมาจากปรมาณฟนทมนอยลง ทำาใหเคยวอาหารไดไมละเอยด ตอมนำาลายขบนำาลายออกมานอย ไมพอเพยงทจะชวยคลกเคลาอาหาร ประสาทกลามเนอทควบคมการกลนกจะทำางานนอยลง ทำาใหกลนอาหารไดลำาบาก นอกจากนปรมาณนำายอยตาง ๆ กลดลง ทำาใหอาหาร ยอยไดไมด มอาการทองอด ตบและตบออนเสอม นอกจานระบบขบถายอจจาระในผสงอายมกจะเปนไปตามปกต เกดทองผกไดงาย เนองจากมการเคลอนไหวนอยลง และไมคอยไดออกกำาลงกาย การเปลยนแปลงทาง

63

ดานจตใจ อารมณและจตใจทมการเปลยนแปลงของผสงอาย อาจเกดมาจาก มเวลาวางมากเกนไป เพราะเกษยณอายจากการทำางานแลว จงรสกวาตวเองถกลดคณคาลง ความสมพนธระหวางคนในครอบครวเรมมนอยลง ซงอาจทำาใหรสกโดดเดยว และเศราซม นอกจากนนยงอาจเปนผลมาจากความเจบปวย และการเสอมของระบบตาง ๆ ภายในรางกาย ซงสงตาง ๆ เหลานทำาใหผสงอายมอารมณทแปรปรวนงาย ขหงดหงด ใจนอย โกรธงาย เปนตน ปญหาสขภาพของผสงอายจากความเสอมทางดานรางกาย จตใจ รวมถงการดแลสขภาพทอาจไมเหมาะสม ทำาใหผสงอายมกเกดปญหาทางสขภาพ หลาย ๆ โรคพรอมกน โรคและปญหาทางสขภาพทสำาคญในประชากรสงอายของไทย คอ โรคไมตดตอ โดยเฉพาะโรคทมผลตอการเคลอนท เชน โรคหลอดเลอดสมอง โรคขอ อบตเหต เปนตน โรคทมผลตอประสาทสมผส เชน การมองเหน การไดยน เปนตน นอกจากนโรคเรอรงตาง ๆ เชน โรคกระดกพรน โรคความดนโลหตสง โรคขอและกระดก โรคเบาหวาน และกลมอาการ โรคสมองเสอม เปนโรคทเปนปญหาสำาคญในผสงอายไทย โดยพบวาเปนปญหาในเขตเมองมากกวาเขตชนบท โดยเฉพาะในเขตกรงเทพมหานคร ปญหาการกลนปสสาวะไมได การหกลม และ โรคซมเศรา เปนปญหาทพบบอยและมความสำาคญเชนเดยวกนทงตอสขภาพกายและสขภาพจต ผสงอาย รอยละ 40 มโรคหรอปญหาสขภาพมากกวา 2 ชนด ขนไป รอยละ 19 มโรคททำาให ไมสามารถปฏบตกจทเคยและควรจะทำาได (ทพพลภาพระยะยาว) และรอยละ 7 ตองพงพาผอน ในการดแลกจสวนตน เชน การอาบนำา การสวมเสอผา หรอการรบประทานอาหาร เปนตน คณภาพชวตของผสงอายขนอยกบระดบการศกษา รายได การมอาชพกอนวย 60 ป การมอาชพในปจจบน เพศ สถานภาพ

64

ทางสงคม บตรหลานทใหความชวยเหลอและสภาพอารมณ แตผลการวจยทสำาคญในประเทศไทย พบวา ผสงอายททำางานหรอมงานรบผดชอบจะมอตราการตายตำากวาผสงอายทไมมงานรบผดชอบโดยไมขนอยกบสถานะสขภาพ แนวโนมของปญหาสขภาพ ทงโรคภาวะทพพลภาพ และภาวะพงพาจะสงขนในอนาคต ทำาใหการใชจายทางทรพยากร ดานการแพทย การสาธารณสขและดานอน ๆ ในอนาคตอก 20 ปขางหนาจะมากอยางมหาศาลและมความจำาเปนทจะตองมการดำาเนนการอยางเหมาะสมและเรงดวน

โรคทมกพบไดบอยในผสงอาย มทงโรคทเกดขนทางรางกาย และจากปญหาทางจตใจ ไดแก 1. โรคอวน 2. โรคเบาหวาน 3. โรคหวใจขาดเลอด 4. โรคความดนโลหตสง 5. โรคไขมนในเลอดสง 6. โรคขอเสอม 7. โรคเกยวกบทางเดนอาหาร เชน ทองอด ทองผก 8. โรคทางประสาทตา เชน โรคตอหน ตอกระจก 9. โรคสมองเสอม โรคอลไซเมอร 10. อาการวตกกงวล นอนไมหลบ

โรคอวน เปนโรคทพบไดบอยในผสงอาย โรคนมกนำามาซงโรคอน ๆ หรออาจเกดขนพรอมกบโรคอน ๆ อกหลายโรค อยางไรกตามปญหาอกอยางหนงทไมควรมองขาม กคอ ปญหาทพโภชนาการ (ขาดสารอาหาร) ในผสงอาย ซงปญหาดงกลาวมผลมาจากความเสอมทางดานสรระ โดยเฉพาะระบบการยอย และดดซมอาหารของผสงอายเอง ภาวะการเปลยนแปลงทางการดำารงชวต เชน สภาพทางเศรษฐกจดวยลง กจกรรมในชวตประจำาวน หรอการพบปะ

65

สงสรรคทางสงคมนอยลงกทำาใหผสงอายเกดอารมณเศราซม หรอแมกระทงปญหาการเบออาหาร เนองจากรบรรสอาหาร ดอยลง การเลอกรบประทานอาหารโดยไมคำานงถงประเภททหลากหลาย และความครบถวน ของสารอาหารทควรไดรบ หรอไมควรไดรบมากนอยเกนไป ปญหาทพโภชนาการ (ขาดสารอาหาร) ในผสงอาย ลกษณะการขาดสารอาหารทมกเกดขนกบผสงอาย คอ นำาหนกตวนอยอนเนองมาจากการเสอมถอยของระบบทางเดนอาหาร และยอยอาหาร และการขาดวตามนแรธาต ผสงอายมโอกาสขาดวตามน และแรธาตสง ถาการบรโภคอาหารไมเพยงพอ หรอไมครบถวนตามทรายกายตองการ การขาดวตามนและแรธาตบางชนดนนยงเกยวพนกบการบรโภคโปรตนไมเพยงพอ หรอมคณภาพ ไมดพออกดวย ผสงอายมโอกาสทจะขาดวตามนแทบทกชนดทพบบอยคอการขาดวตามนซ มกพบในรายทรบประทานผกและผลไมนอย เปนโรคโลหตจาง เนองมาจากการขาดธาตเหลก การเปลยนแปลงดานรางกายในผสงอายมลกษณะคอยเปนคอยไป และเปน การเปลยนแปลงในทางเสอมสภาพการทำางานของระบบตาง ๆ ของรางกายลง การดแลผสงอาย ซงทำาโดยตวผสงอายและครอบครวจงควรเปนการสงเสรมใหผสงอายคงไวซงความสามารถทางดานรางกาย และสงเสรมการทำางานของระบบ อวยวะตางๆของรางกายอยางมประสทธภาพ สาระของการดแลดานรางกายม 4 ประเดนหลกทจำาเปน ไดแก 1) การดแลดานอาหาร 2) การออกกำาลงกาย 3) ความเครยดและวตกกงวล และ 4) การปองกนอบตเหตและอนตรายทอาจเกดขนกบผสงอาย สาระสำาคญทง 4 ประการนเปนสงจำาเปนสำาหรบผสงอายทกคน แตหากผสงอายมปญหาสขภาพ ทเฉพาะเจาะจง เชน มปญหาโรคเรอรง หรอมความพการ ผสงอายเหลานจำาเปนตองไดรบการดแลมากขนเปนพเศษ

66

การเปลยนแปลงดานจตใจ ปญหาทพบบอยไดแกความซมเศรา ความวตกกงวล และความรสกสนหวง ครอบครวและผดแลผสงอายจำาเปนตองเขาใจและหาทางชวยเหลอ ซงปญหาน มกไดรบการละเลยมาก โดยทคนสวนใหญมกคดวาเปนเพราะผสงอายไมเขมแขง ฟงซานไปเอง หรอเรยกรองความสนใจ ซงในความเปนจรงแลวอาการเหลาน เปนภาวะเจบปวยอยางหนงแตเปนอาการเจบปวยทางจตใจซงตองการการดแลและชวยเหลอดวยความเขาใจและหากจำาเปนอาจตองพงการรกษาดวยการใชยาหรอการบำาบด

การเปลยนแปลงทางสงคม จะเหนไดวาผสงอายมกจกรรมหรอมสวนรวมทางสงคมลดลง และสงคมกยอมรบและใหโอกาสในการเขารวมกจกรรมของผสงอายนอยลงดวย การมกจกรรมนอยลงนทำาใหผสงอายมความรสกในคณคาของตนเองลดลง ขาดการเรยนรและแลกเปลยนจากสงคม การรบรขอมลขาวสารลดลง และนำาไปสการแยกหางจากสงคมอยางสนเชง ปญหา ดานสงคมและจตใจมกมความเกยวเนองสมพนธกนเสมอ การสงเสรมดานนควรเรมตงแต ในครอบครวโดยการใหโอกาสผสงอายไดมสวนรวมในการคดและตดสนใจเกยวกบความเปนไป ในบานและหากเปนไปไดควรสนบสนนและใหโอกาสผสงอายไดรวมกจกรรมทางสงคม ตามความชอบและความสนใจของผสงอาย

การดแลและสงเสรมสขภาพสำาหรบผสงอาย ครอบครวและตวผสงอายเองมบทบาทสำาคญยง ประการแรกครอบครวตองเขาใจและตระหนกถงความสำาคญ ตลอดจนมเจตคตทเหมาะสมตอความสงวยเสยกอน จงจะทำาใหการดแลและเอออาทรผสงอายมคณคาอยางแทจรง ความร ในการดแลและการปฏบตตอผสงอายเปนสงทแสวงหาและทำาความเขาใจไดไมยาก แตการสงเสรมใหครอบครวตระหนกถงความสำาคญและความจำาเปนทครอบครวจะตองใหการสนบสนนผสงอายอยางถกตองเหมาะสมเปนเรองทสำาคญกวา

67

จงสรปไดวาการดแลและสงเสรมสขภาพผสงอาย อยทความเขาใจ ความตระหนก ในความสำาคญ และควรถอเปนภารกจของครอบครวในการสบทอดเจตนารมณไปยงลกหลาน ซงเปนวฒนธรรมทดงามในการดแลผสงวย ใหทานมคณภาพชวตทดและมความสขตามสมควร

2. การจดการดแลสขภาพ การดแล (Caring) มการนำามาใชในการใหการพยาบาลผ

ปวยในสมยของไนตงเกล โดยไนตงเกลไดใหความหมายของการดแลวา เปนการชวยเหลอชวต หรอการชวยเหลอใหคงไว ซงรางกายและสงแวดลอม การใหการดแลจงอยในรปของการรกษาความสะอาด มอากาศสดชน มอาหารด มการพกผอนนอนหลบ มการออกกำาลงกาย โดยมเปาหมายเพอการมสขภาพด (Nightingale Cited by Leininger. 1988 : 15)

Garrett (1988 : 2) ไดใหความหมายของการดแลวาเปนการใหการดแลบคคลทตองพงพาในรปของการใหความชวยเหลอผทตองการการพงพาในลกษณะของการอยดวยกน หรอ อยคนละบาน แตใหการชวยเหลอดแลในรปของการชวยเหลอดแลสวนบคคล เชน การแตงตว การพยงเดน การดแลในดานการรกษาพยาบาล เชน การใหยา การใหคำาปรกษา ตลอดจนการใหความชวยเหลอดนอน ๆ เชน การไปซอของและการใหคำาปรกษา

Leininger (1988 : 4) ใหความหมายของการดแลวา เปนการใหความชวยเหลอสนบสนนหรออำานวยความสะดวกใหกบบคคลหรอกลมคนตามตองการ เพอพฒนาและคงไว ซงชวตและคณคาของความเปนมนษย การดแลนนจะตองประกอบดวยความสนใจ (Interest) ความเอาใจใส (Concern) ความรก (Love) หรออาจจะมพฤตกรรมอนตามแตละวฒนธรรม เปนการกระทำาทมงใหผรบและผเกดความพงพอใจ Watson (1988) ไดช

68

ใหเหนวาการดแลทคำานงถงคณคาและศกดศรของมนษย จะแสดงถงความสมพนธระหวางผใหและผรบการดแลทใหการดแล ทครอบคลมทงทางดานรางกาย จตใจ สงคม และสงแวดลอม ซงพวงรตน บญญานรกษ (2537) กลาววา การใหการดแลจะรบรถงความตองการการดแลและใหการดแลจนผรบการดแลรบรวาไดรบการดแลแลวตามความตองการจนเกดความพงพอใจ

Davis (1995 : 1) ไดใหแนวคดการดแลผสงอายไววาเปนการสนบสนนสงเสรม ใหผสงอายยงคงมกจกรรมตาง ๆ มการพฒนาและทำาหนาทในฐานสมาชกคนหนงในสงคม Bower (1987:2) ไดใหแนวคดการดแลผสงอายไววาเปนการชวยเหลอ สนบสนน เอาใจใสความเปนอย ของผสงอาย เพอตอบสนองความตองการทผใหการดแลคาดวาเปนการดแลตามความตองการ ของผสงอาย เพอสงเสรมปองกน เพอคงไวซงการทำาหนาทและการทคณคาในตนเองและปองกนภาวะซมเศรา

การดแลผสงอาย (Aged Care)จดประสงคทสำาคญทสดในการดแลผสงอายคอ เพอให

ทานทงหลายไดสามารถ ใชชวตแตละวนอยางมความสข มอสระทจะดำาเนนชวตอยางมคณภาพตามทตนตองการ ถงแม สภาพรางกายจะเสอมถอยไป และมโรคเรอรงตาง ๆ อยกตาม เพอใหบรรลจดประสงคดงกลาวน การดแลผสงอายจะตองเนนทจะทำาใหรางกายอยในสภาพทดทสดเทาทจะเปนไปได รวมกบสงเสรมใหผสงอายสามารถรวมกจกรรมตาง ๆ ได ตามทสภาพรางกาย จตใจ และเวลาเอออำานวย เพอสขภาพกายใจ ทด ขอใหยดหลก 11 อ. คอ อาหาร ออกกำาลงกาย อนามย อจจาระ อากาศ อาทตย อารมณ อดเรก อนาคต อบอน และอบตเหต

อาหาร

69

ความตองการพลงงานลดลง แตความตองการสารอาหารตาง ๆ ยงใกลเคยงกบ วยผใหญ ผสงอาย ควรลดอาหารประเภทไขมน (นำามนจากสตวและพช ไขแดง เนย) และประเภทคารโบไฮเดรต (ขาว แปง และนำาตาล) ผสงอายควรไดรบอาหารโปรตน หรอกลมเนอสตวประมาณ 50-60 กรมตอวน หรอประมาณมอละ 2 ชอนโตะ ควรเปนเนอสตวทยอยงาย พวกปลาจะดทสด ผสงอายกนไขขาวไดไมจำากด แตควรกนไขแดงไมเกน 3 ฟองตอสปดาห ผสงอาย ควรกนผกมาก ๆ ทงผกทใชใบ หว และถวตาง ๆ ผลไมรบประทานไดมากเชนกน แตควรเลอกผลไมทไมหวานจด ผลไมทหวานจด เชน กลวยสก มะมวงสก ทเรยน ลำาไย ควรรบประทาน แตนอย เพราะถารบประทานมาก อาจจะทำาใหเกดโรคตามมาได เชน เบาหวาน เปนตน

ออกกำาลงกายผสงอายควรออกกำาลงกายประมาณสปดาหละ 3-4 ครง

เพอใหรางกาย มความคลองตว แขงแรง ซงจะทำาใหการทรงตว และการเคลอนไหวดขน ไมหกลมงาย

อนามยคอ การดแลตนเองโดยเฉพาะใหพยายาม ลด ละ เลก

สงทเปนอนตรายตอสขภาพ เชน บหร เหลา และพฤตกรรมเสยงตาง ๆ รวมทงสงเกตการทำางานของอวยวะตาง ๆ ในรางกาย การขบถาย เปนตน และควรไดรบการตรวจสขภาพเปนประจำาทกป ตงแตอายประมาณ 65 ป เปนตนไป

อจจาระ ปสสาวะคอ จะตองใหความสนใจการขบถายของผสงอายดวยวาม

ปญหาหรอไม บางรายอาจจะเกดปญหาถายยาก ถายลำาบาก อกสวนหนงอาจมปญหาเรองกลนการขบถายไมได ซงแตละปญหาจะตองใหการดแลแกไขไปตามสาเหต

70

อากาศและแสงอาทตยจะเนนใหอยในสถานท ๆ มสงแวดลอมทางธรรมชาตท

เหมาะสมเพอชวยให การมชวตอยแตละวนมความสข มความรนรมยกบการมชวตอย และมคณภาพชวตทด ควรเขาใจธรรมชาตของสงตาง ๆ และปรบความรสกนกคดไปตามนน ไมยดแตลกษณะเกา ๆ ดงเดมทเคยเปนมา ควรมงานอดเรกทนาสนใจ แตไมควรเปนสงทเปนภาระมากนก เชน ถาอยคนเดยวกไมควรเลยงสตวจำานวนมาก เพราะจะเปนภาระในการซอหา และใหอาหาร และถาสตวเจบปวย เสยชวต กจะเกดความสลดหดห และจตใจเศราหมองได ผสงอายควรคดถงอนาคตดวย และควรพยายาม เขารวมในสงคมกลมตาง ๆ ตามสมควร การมเพอนรนเดยวกน หรอตางรน จะทำาใหมความอบอน และรสกถงคณคาของตน

อบตเหตเกดขนไดทกขณะ และอาจทำาใหเกดความบาดเจบ และ

ความพการตาง ๆ ควรพยายามดแลสภาพบานเรอนใหปลอดภย มแสงสวางพอเหมาะ พนไมลน หรอควรมราวจบ ในบางแหงทเกดอบตเหตได บอย ๆ เชน หองนำา เปนตน ทงหมดนเปนหลกการคราว ๆ ในการดแลผสงอาย แตละคนจะมปญหาแตกตางกนออกไป ซงจะตองปรบการดแลใหเหมาะสม หลกสำาคญกคอ ตองใหทานเหลานนสามารถดำาเนนชวตไดดวยตนเอง โดยพงพาผอนนอยทสด

กลาวโดยสรปการจดการ การดแลผสงอายคอ การใหความชวยเหลอ สนบสนน หรออำานวยความสะดวกแกผสงอาย เพอตอบสนองความตองการทเปนความตองการของผสงอาย ทครอบคลมทงทางดานรางกาย จตใจ สงคม และสงแวดลอม โดยการกระทำานนเปนการกระทำา ทแสดงใหเหนวาผดแลมความรก ม

71

ความสนใจ เอาใจใสในการกระทำากจกรรมการดแล จนผให คอ ผดแล และผรบการดแล คอ ผสงอายเกดความพงพอใจ

รปแบบการดแลผสงอายโดยองคกรชมชน

ผดแลและเครอขายทางสงคมของการดแลผสงอาย จากสถตแหงชาตป 2549 พบวา ผสงอายตองอยโดดเดยวถง 459,149 คน หรอรอยละ 7.1 ของผสงอายทวประเทศ โดยเฉพาะ ในชนบท เนองจากลกหลานทงอาชพเกษตรกรไปประกอบอาชพอนในเมอง กระทรวงการพฒนาสงคมฯ มนโยบายชวยเหลอผสงอายดวย โครงการอาสาสมครดแลผสงอายทบาน เพอให“ ” ทกภาค

สวนมสวนรวม (ไทยโพสต. 12 เมษายน 2550 : 5)ชมชนทงชนบทและชมชนเมองตางพฒนาตนเองดวยการตอส

ดนรน เพอยรวมและ ใชประโยชนจากธรรมชาตสนองการอยรอด และการตอสทางสงคม เพอใหเกดการอยรวมกน อยางสงบสข เปนความพยายามในการสรางทางเลอกอาชพและการจดการทรพยากรโดยชมชน สรางระบบการแลกเปลยน คาขาย ระบบการดแลสขภาพแบบองครวม ระบบความมนคง และสวสดการรวมของชมชน ระบบการศกษาเพอความเตบโตและสงดงามของชมชน (สนน ชสกล บทบาทองคกรพฒนาเอกชนในการจดการความรชมชน บทเรยนจากอสาน)

ปจจบนมชมรมผสงอายอยทวประเทศ 5,171 ชมรม ทงแบบทดำาเนนการเปนเอกเทศ แบบอยในเครอขาย สภาผสงอายแหงประเทศไทย แบบอยในเครอขายของหนวยงานสาธารณสข และชมรมกอยในเครอขายกรมประชาสงเคราะห การศกษาครงนไดพยายามสงแบบสอบถาม ไปทกชมรมทางไปรษณย ปรากฏตอบแบบสอบถามเพยง 1,042 ฉบบ ทงทไดสงแบบสอบถาม ไปถง 2 ครง แสดงวาในจำานวนชมรมผสงอายทงหมดมการดำาเนนการเปน

72

กจจะลกษณะอยเพยง 1,042 ชมรม (30%) นอกนนมเพยงชอชมรม แตมไดมกลไกดำาเนนการใด ๆ (บรรล ศรพานช. 2542 : 175) นอกจากนยงมหนวยงานภาครฐหลายหนวยงานทดำาเนนงานจดสวสดการสงคม ใหสำาหรบผสงอาย ไดแก กระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย ซงจดสวสดการสำาหรบผสงอายไว 7 ประเภท คอ

1. สถานสงเคราะหคนชรา 2. ศนยบรการทางสงคมผสงอาย 3. บรการหนวยเคลอนท 4. การจดสวสดการเบยยงชพผสงอาย 5. การจดตงศนยบรการผสงอายในวดโดยชมชนตนเอง 6. การสงเคราะหเครองอปโภค บรโภค เครองชวยความ

พการ ฯลฯ 7. การจดอบรมผดแลผสงอาย

สถานสงเคราะหคนชราในประเทศไทยมทงหมด 20 แหง ดงน

1. สถานสงเคราะหคนชราซงอยในความดแลของกระทรวงพฒนาสงคมและ ความมนคงของมนษย

1.1 สถานสงเคราะหคนชราบานบางแค กรงเทพมหานคร

1.2 สถานสงเคราะหคนชราบานบางละมง จงหวดชลบร 1.3 สถานสงเคราะหคนชราบานธรรมปกรณเชยงใหม จงหวดเชยงใหม 1.4 สถานสงเคราะหคนชราบานทกษณ จงหวดยะลา 1.5 สถานสงเคราะหคนชราวาสนะเวศม ในพระสงฆราชปถมภ จงหวดพระนครศรอยธยา

73

1.6 สถานสงเคราะหคนชราบานภเกต จงหวดภเกต 1.7 สถานสงเคราะหคนชราบานบรรมย จงหวดบรรมย 2. สถานสงเคราะหคนชราซงอยในความดแลของกระทรวงมหาดไทย

2.1 สถานสงเคราะหคนชราบานโพธกลาง จงหวดนครราชสมา

2.2 สถานสงเคราะหคนชราบานธรรมปกรณวดมวง จงหวดนครราชสมา

2.3 สถานสงเคราะหคนชราบานเขาบอแกว จงหวดนครสวรรค

2.4 สถานสงเคราะหคนชราบานจนทบร จงหวดจนทบร2.5 สถานสงเคราะหคนชราบานอทอง-พนงตก จงหวด

ชมพร2.6 สถานสงเคราะหคนชราบานมหาสารคาม จงหวด

มหาสารคาม2.7 สถานสงเคราะหคนชราบานนครปฐม จงหวด

นครปฐม2.8 สถานสงเคราะหคนชราวยทองนเวศน จงหวด

เชยงใหม2.9 สถานสงเคราะหคนชราบานศรตรง จงหวดตรง2.10 สถานสงเคราะหคนชราบานบางแค 2

กรงเทพมหานคร2.11 สถานสงเคราะหคนชราบานลพบร จงหวดลพบร2.12 สถานสงเคราะหคนชราเฉลมราชกมาร (หลวงพอ

เป นอปถมภ) จงหวดนครปฐม2.13 สถานสงเคราะหคนชราเฉลมราชกมาร (หลวงพอ

ลำาใยอปถมภ) จงหวดกาญจนบร

74

ศนยบรการทางสงคมผสงอายในประเทศไทย ซงอยในความดแลของกระทรวง พฒนาสงคมและความมนคงของมนษยมทงหมด 18 แหง ดงน

1. ศนยบรการทางสงคมผสงอายขอนแกน จงหวดขอนแกน

2. ศนยบรการทางสงคมผสงอายบางละมง จงหวดชลบร3. ศนยบรการผสงอายบางแค กรงเทพมหานคร4. ศนยบรการผสงอายบานทพยสคนธ กรงเทพมหานคร5. ศนยบรการผสงอายเชยงใหม จงหวดเชยงใหม6. ศนยบรการผสงอายปยะมาลย จงหวดเชยงใหม7. ศนยบรการผสงอายบานบรรมย จงหวดบรรมย

นอกจากนนยงมหนวยงานอน ๆ เชน กระทรวงแรงงาน ดแลเกยวกบการประกนสงคมกรณชราภาพ เปนศนยกลางประสานงานใหแกผสงอายทตองการทำางาน ฝกอบรมผดแลผสงอาย รวมทงฝกอบรมทกษะอาชพตางๆใหแกผสงอายทสนใจ กระทรวงศกษาธการจดบรการการศกษานอกโรงเรยนสำาหรบผสงอาย และจดทำาหลกสตรการดแลผสงอาย กระทรวงวฒนธรรม ทำาหนาทรวบรวมและคดเลอกศลปนแหงชาต ซงสวนใหญเปนผสงอาย กระทรวงมหาดไทย ดแล การสนบสนนสงเสรมการรวมกลมผสงอายทมความชำานาญเฉพาะดานในสาขาวชาชพตาง ๆ เพอถายทอดความรและประสบการณใหคนรนหลง รวมทงจดกจกรรมฟ นฟขนบธรรมเนยมประเพณเกยวกบการยกยองผสงอาย กระทรวงพฒนาสงคมและทรพยากรมนษย รบผดชอบงานเบยยงชพผสงอายโดยมอบเปนเงนคนละ 500 บาทตอเดอน กระทรวงคมนาคม บรการลดคาโดยสารรถไฟครงราคาใหผสงอายในชวงเดอนมถนายน กนยายน ของทกป กระทรวงการ–ทองเทยวและกฬา จดทำาโครงการและกจกรรมเพอสงเสรมคณภาพ

75

ชวตของผสงอาย เชนโครงการคายพกแรม โครงการการออกกำาลงกายเพอสขภาพสำาหรบผสงอาย เปนตน กระทรวงทรพยากรและสงแวดลอม ไดยกเวนคาบรการแกผสงอายสญชาตไทยทเขาไปในอทยานแหงชาตทกแหง

การจดบรการสขภาพสำาหรบผสงอาย (Health Care Service) เปนดชนชวดทางสขภาพอยางหนง ซงจดอยในประเภท “ปจจยทมอทธพลตอสขภาพอนามย” (Health Determinants Indicator) โดยประกอบดวย 4 ตวชวด ไดแก

1. มความเทาเทยมกน (Equity) หมายถง มการกระจายบรการไปยงประชาชนทกกลมอยางทวถง และตองเขาถงงาย โดยเฉพาะการบรการฉกเฉน

2. มคณภาพ (Quality) หมายถง การบรการทมคณภาพตามมาตรฐาน และตองม ความตอเนอง

3. มประสทธภาพ (Efficiency) หมายถง มการจดบรการทมประสทธภาพ มการ บรณาการ ระหวางการรกษาพยาบาลและการสรางเสรมสขภาพ รวมถงการสงตอ

4. มประสทธผล (Effectiveness) หมายถง การบรการททำาใหผรบบรการเกด ความพงพอใจ และมการสรางนวตกรรมใหม ๆ

แนวคดเกยวกบการปฏรประบบบรการสขภาพในปจจบน ไดใหความสำาคญในการให การดแลผปวยแบบ องครวม แทนการ“ ”ดแลแบบแยกสวนเชนในสมยกอน ดงนนพนธกจ และกระบวนการดำาเนนงานของสถานบรการและชมชนจงครอบคลมแนวคด การสรางเสรมสขภาพ (Health Promotion) ควบคกบ การบรการรกษาพยาบาล

ชนดของการบรการทางสขภาพสำาหรบผสงอาย แบงตามแหลงหรอสถานทซงจดบรการสขภาพไดดงน

76

การใหบรการสขภาพในสถานบรการ เปนการใหบรการในรปของโรงพยาบาล คลนกผสงอาย สถานดแลและฟ นฟสำาหรบผสงอาย (Nursing Home) สถานดแลผปวยและผสงอายในระยะสดทายของชวต (Hospice Care) สถานพกฟ นชวคราว (Respite Care) และสถานสงเคราะหคนชรา (Residential Home) เปนตน สถานบรการชนดน แบงออกเปน 3 กลม คอ

1. สถานบรการเฉยบพลน ปจจบนผปวยทมารบบรการในสถานบรการชนดนประมาณ 50 %เปนผสงอาย ซงปญหาของกลมบคคลเหลานไดแก ภาวะสบสนเฉยบพลน อบตเหตพลดตกหกลม และการตดเชอ เปนตน ดงนนบทบาทของพยาบาลในสถานบรการดงกลาว ควรเนนท 1.1 ประเมนปญหาและปจจยเสยง 1.2 วางแผนการจำาหนายผปวยโดยเรวทสด 1.3 จดสงแวดลอมใหเหมาะสม และปลอดภย 1.4 กระตนใหผสงอายชวยตวเองใหมากทสด

2. สถานบรการเรอรง เปนสถานบรการทใหบรการแกผสงอายโรคเรอรง มทง แผนกผปวยนอกและผปวยใน ปจจบน ไทยมนโยบายจดตง คลนกผสงอาย ทวประเทศ จำานวน “ ” 700 แหง ทกอำาเภอ บทบาทของพยาบาลในสถานบรการดงกลาว ควรเนนท หลก 3 H ดงน (Eliopouros. 2001) H = Hygiene หมายถง การตอบสนองความตองการของผสงอาย การดแลความปลอดภยโดยการจดสงแวดลอม ดแลการไดรบยาใหครบและถกตอง H = Holism หมายถง ดแลทงรางกาย จต สงคม กระตนใหออกกำาลงกาย ปองกนความพการ สนบสนนใหมความรบผดชอบในการดแลตนเอง H = Healing หมายถง ดแลดานจตวญญาณ

77

3. ศนยรบฝากดแลชวงสน (respite care) หมายถง บรการสำาหรบผสงอายชวคราว เหมาะสำาหรบญาตทไมสามารถดแลผสงอายในชวงสน ๆ เนองจากตดภาระงานตางจงหวด หรอตางประเทศ โดยทวไป จะใหบรการไมเกน 1 เดอน

การใหบรการสขภาพในชมชน มกจะประสมประสานการใหบรการทงทางดานสงคมและดานสขภาพเขาดวยกน ตวอยางการใหบรการแบบนไดแก ศนยบรการผสงอายกลางวน (Adult Day Care Center) การดแลผสงอายทบาน (Home Health Care) และชมรมผสงอาย เปนตน

ตวอยางสถานบรการสขภาพทมในปจจบน ไดแก1. โรงพยาบาลผสงอาย การบรการทจดใหผสงอายในโรง

พยาบาลผสงอายจะคลายกบในโรงพยาบาลทวไปคอ มบรการสำาหรบผปวยนอกและผปวยใน ซงในบางโรงพยาบาลอาจจะแยกคลนกเฉพาะสำาหรบผสงอายและตกผปวยสงอายไวตางหากเพอใหสะดวกในการใหบรการ สำาหรบประเทศไทยจากผลการสำารวจโรงพยาบาลทวประเทศในป 2544 พบวา มคลนกผสงอายเปดบรการในโรงพยาบาลศนย 47.4% โรงพยาบาลทวไป 41.4% และ โรงพยาบาลชมชน 55% และ กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสขมโครงการจดตงคลนกผสงอายใหใหมมากขนจนครบ 100% ในป 2548 (หนงสอพมพบานเมอง หนา 12 วนท 27 มกราคม 2548)

2. สถานดแลและฟ นฟสำาหรบผสงอาย (Nursing Home) เปนสถานบรการทจดให เพอดแลผสงอายทตองการความชวยเหลอในการทำากจวตรประจำาวนหรอทตองการการดแล อยางตอเนอง ซงผสงอายเหลานอาจมความเจบปวยเรอรงหรอไมมความเจบปวยใด ๆ เลยกได ในสงคมทเปนครอบครวเดยวจะมผสงอายทตองการการบรการประเภทนมาก เนองจากไมมผดแลขณะอยทบานและไมสามารถดแลตนเองได ในประเทศไทยการใหบรการ

78

แบบนอาจจะมแทรก อยในสถานสงเคราะหคนชราและมมากขนในสถานบรการพยาบาลหรอโรงพยาบาลเอกชน เชน Golden Year Nursing Home, Camillian Social Center เปนตน

3. สถานดแลผปวยในระยะสดทาย (Hospice Care) เปนสถานใหบรการเพอชวยเหลอผสงอายทอยระยะสดทายของชวต รวมไปถงครอบครวทงในดานรางกาย จตใจ สงคม และ จตวญญาณ พยาบาลททำาหนาทดแลผสงอาย (Hospice Nurse) ซงไดรบการอบรมเฉพาะทางเกยวกบการดแลผสงอายในระยะสดทายของชวตมาแลว จะเปนผใหความร แนะนำา และ ชวยเหลอญาตหรอผดแลใหสามารถดแลผสงอายทอาจเจบปวยในระยะสดทายใกลจะเสยชวต อยางมประสทธภาพ ตวอยางของการจดบรการชนดนในประเทศไทยไดแก โครงการการดแล ผปวยมะเรงระยะสดทายของสถานวทยามะเรงศรราช คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล

4. สถานพกฟ นชวคราว (Respite Care) เปนสถานท ๆ ใหการดแลผสงอายทไมสามารถชวยเหลอตวเองได หรอมความพการชวคราว เพอเปดโอกาสใหผดแลไดมโอกาสพกผอนหรอผอนคลายความเคยด การใหบรการชนดนอาจเปนการเขาไปชวยดแลผสงอายแทนในบาน หรอรบผสงอายเขาไวใน Day Care Center, Nursing Home หรอในโรงพยาบาลเปนการชวคราวเปนตน

5. ศนยบรการผสงอายกลางวน (Adult Day Care Center) เปนสถานบรการทให การดแลเกยวกบกจวตรประจำาวน รวมทงใหการบรการเรองอน ๆ เชน จดกจกรรมนนทนาการ จดหาอาหารกลางวน เปนตน ซงผสงอายจะมารบบรการเฉพาะในชวงกลางวนเทานน การใหบรการชนดนมวตถประสงคเพอชวยดแลผสง

79

อายทตองอยคนเดยวทบานในชวยทลกหลานออกไปทำางานนอกบาน สถานบรการประเภทนบางแหงอาจจดสำาหรบผสงอายกลมทมปญหาเฉพาะโรค เชน กลมผสงอายทมภาวะสมองเสอมหรอผสงอายทพการ เปนตน

6. การดแลผสงอายทบาน (Home health care) เปนระบบบรการสขภาพสำาหรบผสงอายภายหลงภาวะเจบปวยเฉยบพลนและไดออกจากโรงพยาบาลกลบไปอยทบานแลวโดยม ความเชอวาจะชวยลดระยะเวลาในการเขารกษาตวในโรงพยาบาลใหสนลง บรการทใหจะเปนบรการทงทางดานการแพทย การพยาบาล โภชนาการ การฟ นฟสภาพ ฯลฯ ซงตองอาศยความรวมมอ ในลกษณะสหวชาชพ เชน แพทย พยาบาล นกโภชนาการ นกจตวทยา นกกายภาพบำาบด เปนตน

องคความรเกยวกบการมสวนรวม

การมสวนรวม (Participation) การมสวนรวมกอใหเกดผลดตอการขบเคลอนองคกร หรอเครอขาย เพราะมผลในทางจตวทยาเปนอยางยง กลาวคอ ผทเขามามสวนรวมยอมเกด ความภาคภมใจทไดเปนสวนหนงของการบรหาร ความคดเหนถกรบฟงและนำาไปปฏบต เพอการพฒนาเครอขาย และทสำาคญผทมสวนรวมจะมความรสกเปนเจาของเครอขาย ความรสก เปนเจาของจะเปนพลงในการขบเคลอนเครอขายทดทสด

ผลดของการมสวนรวมตอการบรหารจดการเครอขาย1. ทำาใหการบรหารหรอการพจารณาแนวทางในการแก

ปญหามความหลากหลายเปนไปอยางถถวน รอบคอบ เพราะเปนการระดมแนวคด จากบคคลทมความหลากหลาย ทงความรอบร และประสบการณ

80

2. ทำาใหมการถวงดลอำานาจซงกนและกน โดยมใหบคคลใดบคคลหนงมอำานาจ มากเกนไป ซงอาจนำาไปสการใชอำานาจในทางทไมถกตองอนเกดผลเสยหายแกเครอขายได

3. เปนการขจดปญหา มใหการดำาเนนนโยบายใด ๆ มผลตอกลมใดกลมหนงมากหรอนอยเกนไป ซงจะกอใหเกดความยตธรรมในการดำาเนนการตอทกฝายได

4. กอใหเกดการประสานงานทด ทำาใหการบรหารเครอขายเปนไปอยางราบรนและ มประสทธภาพ ขอความรวมมองาย

5. การรวมตวกนของบคคลเปนเครอขายจะกอใหเกดพลงทเขมแขง สามารถขบเคลอนกจกรรมใหเปนไปตามวตถประสงคและตรงเปาหมาย โดยทกคนมความรสกเปนเจาของ

หลกการมสวนรวมหลกของการมสวนรวม ในความหมายของการบรหารจดการ

จะมความเชอมโยง อยางใกลชดกบ การตดสนใจ นนคอ “ ”การมสวนรวม จะนำาไปสการตดสนใจอยางมคณคาและอยางชอบธรรม และตองเปนการมสวนรวมอยางแทจรง (Meaningful Participations) ไมวางระบบไวใหดเหมอนวาไดจดกระบวนการใหมสวนรวมแลวเทานน

ถาการตดสนใจทเกดจากการมสวนรวมมความสมเหตสมผลและชอบธรรมกตองนำาไปปฏบต แตถาผมอำานาจเหนวาการตดสนใจนนไมเหมาะสม ขดกบการตดสนของการมสวนรวม กจะตองอธบายไดโดยมมาตรฐานแหงความชอบธรรมทจะเลอกตดสนใจเชนนน โดยทสงคม สวนใหญยอมรบได

หากจะดแผนภมของการมสวนรวม (ดแผนภมการมสวนรวม : Participation Continuum) จะเหนวามตงแตนอยทสดของการมสวนรวม คอ แจงเพอทราบ นนคอ ไดตดสนใจไปแลว“ ”จงมาแจงใหทราบ ถาเปนเรองเลกนอยอาจไมสรางปญหา ถาเหน

81

วาการตดสนใจนน อาจมผลกระทบตอผมสวนไดสวนเสยกควรจะตองม การปรกษาหารอ กถอวามสวนรวมในระดบทสงขน“ ”มาอกเลกนอย คอ ไดรบฟงความคดเหนกอนตดสนใจ วธการทมกจะหยบขนมาทำากน บอย ๆ ในระดบน คอ การทำาประชาพจารณ “ ” หรอ การรบฟงความคดเหนของประชาชน “ ” ตองเนนยำาวากระบวนการรบฟงความคดเหนของผมสวนไดสวนเสยจะตองทำาตงแตเรมคดและตระหนกถงปญหา (ไมใชทำาเมอไดตดสนใจไปแลวและไดรบการประทวง) เชน ตระหนกวา มปญหาเรองจำานวนขยะทเพมขน มความจำาเปนทจะตองหาททงขยะ จงจดการใหคนมามสวนรวมเพอคดหาวธแกปญหารวมกน กระบวนการมตงแต จดเวทคยกนในกลมเลก เคาะประตบาน ใชแบบสอบถาม แลวประมวลขอมลเพอนำาเสนอตอผมอำานาจเพอตดสนใจ การตดสนใจกตองฟงประเดนตาง ๆ พจารณาทกประเดน และตอบคำาถามใหไดทกประเดน การตดสนใจตองมคณธรรมและเปนทยอมรบได หากไมทำากระบวนการมสวนรวมเหลาน แตมาทำาเพยงวธการรบฟง ความคดเหนอยางเปนทางการครงเดยวหรอสองครง กจะเกดเปนปญหา เพราะกลายเปนเวทท แตละฝาย คอ ฝายสนบสนนและฝายคานมาแสดงจดยน ตอกยำาความเหนดวยและไมเหนดวย มายนยนวาฉนถก เธอผด เวทนจงมกจะไมเหมาะทจะเปนเวทแหงการมาพดคยกน

หากมขอขดแยงกนมาก การปรกษาหารอหรอการรบฟงความคดเหนเฉย ๆ จะไมเหมาะสม จำาเปนตองใชกระบวนการมสวนรวมทระดบสงกวา คอการรวมเจรจาหาขอยต (Negotiation) หรอ เจรจาโดยมคนกลางกำากบกระบวนการ (Mediation) คนกลางทมากำากบกระบวนการจะตองไมใชผทมอำานาจหนาทในการตดสนใจ ผทจะทำาหนาทตดสนใจคอผมสวนไดสวน

82

เสยทงหลายหรอคเจรจา หาทางออกทดทสดโดยกระบวนเรยนรรวมกนจนทก ๆ ฝายพอใจ

สวนกระบวนการมสวนรวมระดบสงสดคอการลงประชามตนน แมจะดดทแตละคนสามารถลงมต แตละคนทละคนได แตการลงมตลงไดเพยง ใช หรอ ไมใช หรอ เอา หรอ ไมเอา อาจ“ ” “ ” “ ” “ ”จะยงกอใหเกดความขดแยง ความแตกแยกขนอก ถาสงคมยงไมเขาใจกระบวนการประชาธปไตยอยางแทจรง

“กระบวนการมสวนรวม เปนกระบวนการทจะกระจาย”อำานาจจากผมอำานาจทแตเดมมกจะใชอำานาจเหนอ (Power Over หรอ Power Against) ตามทฤษฎผมอำานาจจะชอบทจะใชอำานาจเหนอ เชน แมซงมอำานาจมากกวาลก กมกจะใชอำานาจเหนอลก สงใหลกกลบบานกอนคำา มาถงวนหนงลกซงโตขนมาเปนหนมเปนสาวแลว กจะขอกลบบานดก เพราะจะไปงานวนเกดเพอน แมกยงใชอำานาจเหนอใหกลบบานภายในหกโมงเยน ถามวาลกสาวจะยงเชอและปฏบตตามไหม ตามทฤษฎแลว หากผมอำานาจยงใชอทธพลเหนอไปเรอย ๆ อำานาจนน ๆ กจะใชไมได เพราะอำานาจทมหรอไมมนน ไมใชวาเรา ม หรอ ไมมอำานาจ อยางเดยว แตอยทคนอน“ ” “ ” ๆ ทอย รอบขางหรอทเราใชอำานาจเหนอเขานน เขามองวาเราเหมาะสมทจะมอำานาจเหนอหรอไม ซงบางครงสำาคญกวาดวยซำาไป ฉะนนแทนทแมจะใชอำานาจเหนอ หนมาใชอำานาจรวมกน ลงมาพดคยกบลก หาทางออกทดกวาแทนการสงอยางเดยว ลกกจะยนดปฏบตและเชอฟงแมตอไป

สรปไดวา การมสวนรวมนนกอใหเกดผลดตอการขบเคลอนองคกรหรอเครอขาย ผทเขามามสวนรวมยอมเกดความภาคภมใจทไดเปนสวนหนงของการบรหารความคดเหนถกรบฟงและนำาไปปฏบตเพอการพฒนาเครอขาย และทสำาคญผทมสวนรวมจะมความรสกเปนเจาของเครอขาย ความรสกเปนเจาของจะเปนพลงใน

83

การขบเคลอนเครอขายทดทสด ไมวาจะเปนระดบครอบครว ระดบชมชน ระดบองคกร หรอระดบประเทศ การมสวนรวมจงมความสำาคญอยางยง ในกระบวนทศนปจจบน เพราะจะชวยใหผมสวนรวมเกดความรสกความเปนเจาของ (Ownership) และจะทำาใหผมสวนรวมหรอผมสวนไดสวนเสยนน ยนยอมปฏบตตาม (Compliance) และรวมถงตกลงยอมรบ (Commitment) ไดอยางสมครใจ เตมใจ และสบายใจ โดยมการดำาเนนการแกปญหาความไมเรยบรอยโดยกระบวนการมสวนรวม

กฎหมายและนโยบายของรฐตอผสงอาย

ในชวงเวลากวา 2 ทศวรรษทผานมา สภาวการณทางประชากรของประเทศไทยไดม การเปลยนแปลงอยางรวดเรว อตราการเพมประชากรลดลงจากระดบสง คอ ประมาณรอยละ 3.0 ตอป ในชวงป พ.ศ. 2503 มาสระดบทคอนขางตำา ประมาณรอยละ 1.1 ตอปในปจจบน การเปลยนแปลงอตราการเพมประชากรน เปนผลจากการเปลยนทงในดานภาวการณตายและ ภาวะเจรญพนธ หากเรมพจารณาจากภาวะการตาย จะเหนไดวาภาวะการตายมบทบาทอยางมาก ตอการเปลยนแปลงทางประชากรไทยในอดต การลดระดบการตายเกดขนอยางรวดเรว และตอเนองตงแตสงครามโลกครงท 2 ขณะทภาวะเจรญพนธ หรอภาวะการเกดนนยงคงอยในระดบสง อนเปนเหตใหจำานวนประชากรไทยในอดต เพมขนอยางรวดเรว ในปจจบนอตราการตายของประชากรของประเทศ ไดลดลงมาอยในระดบประมาณ 5-6 ตอประชากรพนคนตอป

84

การลดลงของภาวะการตายของประชากรไทยเนองมาจากปจจยหลายประการ สวนหนงเปนผลจากการนำาเอาวทยาการทางการแพทยสมยใหมมาใช และการดำาเนนงานทางดาน การสาธารณสข ไมวาจะเปนการขยายบรการทางการแพทย เชน การเพมจำานวนศนยบรการสาธารณสข และโรงพยาบาล ไปยงพนทตาง ๆ ของประเทศ หรอการมโครงการสาธารณสข ขนมลฐาน และการดำาเนนการควบคมโรคตดตอทสำาคญ อกสวนหนงนาจะเปนผลจากการขยายตวทางเศรษฐกจในอดต กสงผลใหรายไดสวนบคคลเพมขน ทำาใหความสามารถในการใชจาย ในการปองกนสขภาพมมากขน นอกจากนการพฒนาทางสงคม โดยเฉพาะในดานการศกษาและ การสงเสรมสถานภาพสตร นาจะเปนอกปจจยหนงทมสวนชวยลดระดบการตาย โดยเฉพาะการตายของทารกและเดก ทงนนาจะเนองมาจากมารดาทไดรบการศกษาทด ยอมจะมโลกทศนทเปดกวาง ยอมเปดรบวทยาการสมยใหม รวมทงมความรความเขาใจในการปองกนรกษาสขภาพใหกบบตร

ภาวะเจรญพนธเปนอกกระบวนการหนงทางประชากร ทสงผลกระทบอยางสำาคญตออตราการเพมประชากรของประเทศไทย อตราเจรญพนธรวมยอด หรอจำานวนบตรโดยเฉลยทสตรคนหนงจะใหกำาเนดไดตลอดวยเจรญพนธ ไดลดลงจาก 6.3 ในชวงป พ.ศ. 2503-2508 จนเหลอประมาณ 2 คน ในปจจบนการทระดบเจรญพนธในกลมสตรไทยลดลงอยางมากในชวงเวลาไมนานนก สวนหนงนาจะมาจากนโยบายประชากร ทเนนการวางแผนครอบครวโดยการสมครใจในกลม คสมรสทเรมขนในป พ.ศ. 2513 ปจจยสำาคญประการหนงททำาใหการวางแผนครอบครวแพรหลายไปอยางรวดเรว กคอ การดำาเนนงานอยางมประสทธภาพของโครงการวางแผนครอบครวแหงชาต นอกจากนการพฒนาทางเศรษฐกจ และสงคมตลอดจนการมสวนรวมของสตร ในการพฒนา ดานตาง

85

ๆ ทำาใหเกดการเปลยนแปลงทศนคตตอการมบตร กลาวคอ จะคำานงถง คณภาพ มากกวา ปรมาณ“ ” “ ” จากการเปลยนแปลงดานภาวะการเจรญพนธ และภาวะการตายของประชากรดงกลาว ไดสงผลใหเกดการเปลยนแปลงในโครงสรางทางอายของประชากรไทย กลาวคอ พบวา ในชวง 20-30 ปทผานมาทงจำานวนและสดสวนของประชากรไทยในวยเดก (อายตำากวา 15 ป) ลดลง ในขณะท จำานวนของประชากรในวยแรงงาน (อาย 15-29 ป) ยงคงเพมขน สำาหรบประชากรสงอายหรอประชากรทมอาย 60 ปขนไป มจำานวนและสดสวนเพมขน และมแนวโนมทจะเพมขนอยางรวดเรวในอนาคต กลาวคอ ประชากรสงอายจะเพมจากประมาณ 5 ลานคนในปจจบนเปนประมาณ 10 ลานคนในอก 20 ปขางหนา และเปนทนาสงเกตวาอตราเพมของประชากรสงอาย จะเรวกวาประชากรโดยรวมทงหมด ดงจะเหนไดจาก ระหวางป 2523 ถงป 2533 ประชากรสงอายจะเพมเปนรอยละ 47 แตเมอเปรยบเทยบการเพมระหวางป 2523 ไปจนถงป 2563 จะพบวาประชากรสงอายจะเพมสงถงกวารอยละ 30

สาเหตของการเพมจำานวนประชากรสงอายอยางรวดเรว เปนเพราะภาวะเจรญพนธทเคยสงในอดต และภาวะการตายทลดลงเปนลำาดบอยางตอเนองตงแตหลงสงครามโรคครงท 2 ทำาใหประชากรในรนทเคยเปนเดก ซงเกดมาเปนจำานวนมากในอดต ไดคอย ๆ ทยอยเขาสวยแรงงานและวยสงอายในทสด นอกจากนยงพบวา ในกลมประชากรสงอายจะมผทอยในกลมอายมาก ๆ เพมขนเปนลำาดบ เชนในป พ.ศ. 2533 มผทมอาย ตงแต 75 ปขนไป เพยงประมาณ 700,000 คน คาดวาจะเพมเปน 1,400,000 คน ในราวป พ.ศ. 2553 และคาดวาจะเพมเปนกวา 2 ลานคนในปพ.ศ. 2563

เมอเปรยบเทยบระหวางเพศหญงกบเพศชาย จะพบวาจำานวนผสงอายทเปนเพศหญง จะมมากกวาเพศชาย และเมอ

86

พจารณาอตราสวนทางเพศของประชากรในประเทศไทยจะพบวา อตราสวนทางเพศเมอแรกเกด จะมเดกชายมากกวาเดกหญง แตในกลมสงอายกลบพบวา มผสงอายเพศหญงมากกวาผสงอายเพศชาย สะทอนถงอตราการตายทสงกวาของประชากรเพศชาย หากพจารณาจากความคาดหมายการคงชพเมอแรกเกด (Life Expectancy At Birth ; Co) จะพบวาประชากรไทย มความหมายการคงชพเมอแรกเกด เพมสงขนเปนลำาดบ โดยทเพศหญงมแนวโนม ทจะมอายยนยาวกวาเพศชาย ขอมลลาสดจากการสำารวจการเปลยนแปลงประชากร พ.ศ. 2538-2539 แนวโนมความคาดหมายการคงชพ ในกลมประชากรทมอาย 60 และ 70 ป จะพบวาประชากร ทมชวตอยจนถงอาย 60 ป มโอกาสทจะอยรอดเพมสงอกเปนลำาดบ จากขอมลการสำารวจ การเปลยนแปลงประชากร พ.ศ. 2528-2529 และ พ.ศ. 2538-2539 แสดงใหเหนวา ประชากร เพศชายทมอาย 60 ป มจำานวนโดยเฉลยทจะมชวตอยรอดตอไป เพมประมาณ 4.8 ป และเพศหญงเพมประมาณ 5.4 ป คอเปนทนาสงเกตวา ผสงอายเพศหญงมโอกาส หรอจำานวนปโดยเฉลย ทจะมชวตอยรอด สงกวาผสงอายเพศชายอยางชดเจน อยางไรกตามประเดนทควรสนใจ คอ ความยนยาวของชวตทเพมขนน เปนการเพมความยนยาวทมภาวะสขภาพทดหรอไม คณลกษณะของผสงอายและปญหาตาง ๆ ทผสงอายในปจจบนกำาลงประสบ เปนขอมล ทสำาคญ ทสามารถใชสะทอนถงแนวโนมของปญหา อนสบเนองมาจากการทจะมประชากรผสงอายเพมขน ในอนาคต ตลอดจนสามารถใชเปนแนวทางในการวางนโยบาย และแผนการดำาเนนงาน ทเหมาะสม เกยวกบผสงอายตอไปในอนาคต วทยาลยประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ไดใหความสำาคญกบประเดนนและไดทำางานวจยเกยวกบผสงอายอยาง

87

ตอเนองมาเปนเวลากวา 10 ปขอมลจากโครงการสำารวจระดบประเทศ ทจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย ดำาเนนการรวมกบสถาบนวจยระบบสาธารณสข กระทรวงสาธารณสข ในป พ.ศ. 2539 คอ โครงการสำารวจสภาวะผสงอายในประเทศไทย พบวาคณลกษณะของผสงอายในปจจบน มความแตกตางไปจากผสงอาย ในอนาคตในหลายดาน เชน ผสงอายในปจจบนมจำานวนไมนอย ทมความสามารถในการอาน อยางจำากด หรออานหนงสอไมออก และเมอเปรยบเทยบระหวางผสงอายเพศชายกบเพศหญง จะเหนถงความแตกตางกนอยางชดเจน กลาวคอผสงอายเพศหญงมสดสวนของผทอานไมออก หรอ อานหนงสอไดลำาบากสงกวาผสงอายในเพศชาย อยางไรกตามในสดสวนของผสงอายทไมรหนงสอ คงจะลดลง ทงน เนองจากการขยายการศกษาภาคบงคบเปนลำาดบ

ความแตกตางในระดบการศกษา ระหวางผสงอายปจจบนและในอนาคตนอาจสงผลกระทบตอวถชวตดานตาง ๆ ของผสงอาย อาทเชน ผสงอายในอนาคตทมการศกษาดขน อาจจะชอบหรอเลอกรปแบบการอยอาศย ทแตกตางกนไปจากผสงอายในปจจบน เชน อาจจะเลอกทจะอยกนเองตามลำาพงมากกวาจะอาศยอยกบลกหลาน

นอกจากนผลการวจยทผานมา ยงชใหเหนวา ปญหาสำาคญทผสงอายไทยประสบ คอ ปญหาทางเศรษฐกจและสขภาพ เกอบครงหนงของผสงอาย มรายไดไมพอเลยงชพ และ 2 ใน 3 มสขภาพอยในระดบปานกลางถงไมดมาก โรคทมการรายงาน วาเปนกนมากในกลมผสงอาย คอ ปวดหลง ปวดเอว ไขขออกเสบ ความดนโลหตสง โรคกระเพาะ โรคหวใจ นอกจากนยงพบวา ภาวะการเจบปวยของผสงอายน เปนเหตผลสำาคญประการหนง ททำาใหผสงอาย ไมสามารถทำางานหาเลยงชพได

เมอพจารณาถงสภาวะสขภาพ ในลกษณะของจำานวนปทคาดวา

88

จะมสขภาพดในผสงอายไทย พบวา การทประชากรไทยมชวตยนยาวขน มไดหมายถงประชากรผสงอายมสขภาพดขน แตดเหมอนวาชวงชวตทยนยาวขนนน จะเปนชวงชวตทมการเจบปวยเพมขนเปนลำาดบดวย ดงจะเหนไดจากจำานวนปทคาดหวงทจะมชวตอยอยางสขภาพด (Healthy Life Expectancy) ลดลงเปนลำาดบ ตามอายของผสงอายทเพมขนทงในประชากรเพศชาย และเพศหญง และเมอเปรยบเทยบอตราสวนรอยของอายคาดหวง ทมสขภาพดตอความคาดหมายการคงชพ จะพบวา ในแตละอายกวาครงหนงเลกนอย ของจำานวนปทคาดหวงมชวต จะเปนปทมชวตอยอยางสขภาพด และอตราสวน จะลดลงเปนลำาดบ ตามอายทเพมสงขน

นอกจากนเปนทนาสงเกตวา ผหญงมแนวโนมทจะมโอกาสมชวตยนยาวกวาผชาย แตมไดหมายความวามคณภาพชวตทดกวา เพราะจากขอมลสะทอนใหเหนวา อตราสวนของจำานวนป ทคาดหวงทจะมชวตอยอยางมสขภาพดตอจำานวนปทคาดหวงจะมชวต และอตราสวนรอยทผสงอายของเพศหญง จะตำากวาเพศชายอยางชดเจน โดยเฉพาะในชวงวยสงอายตอนปลาย

ประเดนหนง ทมกจะมการพดถงกนบอยดวยความหวงใย คอ เรองของการทผสงอาย ถกทอดทง อยางไรกตามผลการวจยทผานมากลบพบวา ประเทศไทยยงโชคด ทครอบครว และเครอญาตยงคงเปนสถาบนหลก ในการดแลผสงอาย ในปจจบนประมาณรอยละ 72 ของผสงอาย ทมบตร อาศยอยกบบตรแตมเพยงรอยละ 2 ของผสงอายทมบตรแตอยคนเดยว อยางไรกตามพบวา ผสงอายเหลาน ยงไดรบการเยยมเยยนจากบตร

สวนผสงอายทไมมบตรซงมอยนอยมาก เพยงประมาณรอยละ 4 ของผสงอายทงหมด สวนใหญกอยกบญาตพนอง มเพยงรอยละ 18 ทอยลำาพงคนเดยว แตผสงอายในกลมน เกอบครงหนงกพบปะกบญาตพนองทกวน

89

โดยสรปพบวา ผสงอายไทยปจจบนมไมมากนกทถกทอดทงจากครอบครว หรอ ญาตพนองสถาบนครอบครวยงคงเปนสถาบนหลก ในการเกอหนนผสงอาย อยางไรกตาม ไมควรชะลาใจภาวะวกฤตทางเศรษฐกจในปจจบน อาจสงผลกระทบตอความสามารถของครอบครว ในการเกอหนนผสงอายได โดยเฉพาะอยางยงภาวะสขภาพของผสงอาย เปนประเดนหนง ทนาหวงใย ทำาอยางไรจงจะทำาใหประชากรทมอายยนยาวขน มสขภาพแขงแรง ไมเปนภาระ ของบตรหลาน ชวยเหลอตนเองไดทงทางสงคม และเศรษฐกจ ในสวนนกระทรวงสาธารณสข คงมบทบาทอยางสำาคญในการสงเสรม และดแลสขภาพของผสงอาย สำาหรบคนทเขาใกลวยสงอายนน ควรรณรงคใหมการเตรยมตวกอนเปนผสงอาย โดยเฉพาะในดานสขภาพและเศรษฐกจ การเตรยมการนควรสงเสรม ทงในดานการรกษาสขภาพใหแขงแรง เชน การออกกำาลงกาย การกนอย การตรวจสขภาพ การเตรยมการดานเศรษฐกจ ตลอดจนทอยอาศย สวนในกลมวนสงอายนน ควรมมาตรการดแลสขภาพใหแขงแรง หรอลดโอกาสทจะเกดการเจบปวยใหนอยทสด

เนองจากผสงอายเปนวยทมความเสอมทงดานรางกาย ซงจะมผลตอการเปลยนแปลง ดานจตใจ นอกจากนผสงอายยงตองประสบกบการสญเสยบทบาทในการทำางาน บทบาทในสงคม และการสญเสยบคคลอนเปนทรก ผสงอายจงควรไดรบการดแลทตอบสนองความตองการ ดานรางกาย จตใจ สงคมและเศรษฐกจ การดแลผสงอายไดรบในสงทตอบสนองความตองการ ดานรางกาย ซงประกอบดวยการดแลทเปนการปองกนการเจบปวย ปองกนอบตเหต และภาวะแทรกซอน อาการ ผดปกตตาง ๆ อนไดแก การดแลใหผสงอายไดรบอาหารทเหมาะสม การดแลดานทอยอาศยและ สงแวดลอมใหมความปลอดภยและเหมาะสมกบผสงอาย การ

90

ดแลเสอผาเครองนงหมใหมใชเพยงพอและเหมาะสมตามฤดกาล การดแลสขภาพทงเมอยามปกตและเจบปวย การดแลดานสงคม ซงเปนการดแลทใหผสงอายคงไวซงความมคณคาในตนเอง อนไดแก การใหความเคารพยกยองนบถอ การสงเสรมการมกจกรรมและการมปฏสมพนธกบผอน สวนดานเศรษฐกจ เปนการดแลชวยเหลอดานการเงนแกผสงอายใหใชจายตามความจำาเปน ซงการดแลผสงอายนนถาผสงอายมผดแลทมลกษณะเปน Primary Caregiver ซงหมายถง ผดแล ทใหการปรนนบตดแลรบผดชอบชวยเหลอผสงอายเปนประจำาและตอเนอง ผสงอายจะไดรบ การดแลทมคณภาพทดกวาผดแลทเปนแบบ Secondary Caregiver ซงจะเปนผใหการชวยเหลอ ดแลผสงอายเปนครงคราว หรอเปนผททำาหนาทใหการดแลแทน Primary Caregiver ซงผสงอาย จะไดรบการดแลทไมเตมท คณภาพการดแลนอยลง (ยพาพน ศรโพธงาม. 2539 : 15) จากการศกษาเกยวกบการดแลผสงอายในสงคมไทย พบวา ผสงอายจะไดรบการดแลจากบตรหลานหรอบคคลในครอบครว บคคลทใหการดแลผสงอายในสงคมไทย พบวา ผสงอายจะไดรบการดแลจากบตรหลานหรอบคคลในครอบครว บคคลทใหการดแลสวนใหญ ไดแก บตรหลาน ซงสวนใหญจะเปนเพศหญง ไดแก บตรสาว หลานสาว หรอสะใภ (ศรวรรณ ศรบญ. 2535 : 40 ; Caffrey. 1991 : 12) ถาไมมบตรหลานสวนใหญจะอยกบคสมรสหรอเครอญาต มผสงอาย สวนนอยทอยคนเดยวแตกจะปลกบานอยใกลเคยงกบเครอญาต ซงสามารถใหการชวยเหลอ เมอตองการได (Siriwan Siriboon and John Knodel. 1993 อางถงใน นภาพร ชโยวรรณ, จอหน โนเดล และศรวรรณ ศรบญ. 2535 : 55)

91

การไดรบการดแลสงเสรมใหผสงอายมสขภาพกายสขภาพจตทด จาการทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ผวจยไดจดหมวดหมของการไดรบการดแลเปน 3 ดาน ไดแก ดานรางกาย ดานสงคม และดานเศรษฐกจ การไดรบการดแลดานรางกาย ประกอบกบการดแลเกยวกบอาหาร เสอผาเครองนงหม ทอยอาศย และการดแลเมอเจบปวย ดานจตสงคม ประกอบดวยการไดรบ การเคารพ ยกยองจากครอบครว การไดรวมกจกรรมและการไดมปฏสมพนธกบผอน ดานเศรษฐกจ อนไดแก การไดรบความชวยเหลอทางการเงนหรอคาใชจายในชวตประจำาวน ซงการไดรบการดแลทเปนการตอบสนองความตองการทงทางดานรางกาย จตใจ อารมณ และสงคม จะชวยใหผสงอายสามารถเผชญกบการเปลยนแปลงตาง ๆ ไดด สามารถปรบตวไดดพงพอใจในชวตจะตองประกอบดวยการเปนผปราศจากความเดอดรอนทกขใจ ปราศจากความวตกกงวลตอสงตาง ๆ ทจะเกดขน เปนผทม ทศนคตทดตอการสงอาย ยอมรบตนเองในการเปนผสงอาย และปราศจากความเหงา และวาเหว ซงผวจยไดนำามาเปนพนฐานในการศกษาการไดรบการดแลและความพงพอใจในชวตของผสงอายครงน นำาไปสการปฏบตธรรมของผสงอาย ทเกดจากความตองการ ความพงพอใจ เพอความพนทกขตามเจตนารมณของหลางปเสน ปญญาธโร

1. การดแลผสงอายโดยรฐไมวารฐบาลชดใดหรอสมยใดตางกมจดหมายในการขจดทกข

บำารงสขเพอความอยด กนดของราษฎร การขจดทกขบำารงสขใหประชาชนนน หมายถงการสรางสวสดการสงคม (Social Welfare) ใหสงคมมความมนคงขน (สเทพ เชาวลต. 2527 : 25) ความหมายของสวสดการสงคมนน หมายถง กจกรรมทงหลายทสงเสรมสวสดภาพทว ๆ ไปใหประชาชนมการกนดอยดและ

92

มความสขตามอตภาพนนเอง เนองจากผสงอายในประเทศไทยตองเผชญปญหาตาง ๆ เชนเดยวกบผสงอายในประเทศกำาลงพฒนาอน ๆ ซงปญหาเหลาน ไดแก

1. ประชากรผสงอายมจำานวนเพมขน โครงสรางทางประชากรของประเทศ จงเปลยนแปลงไป กลาวคอ ผสงอายมจำานวน 3.5 ลานคน (จากจำานวนประชากรทงสน 57.2 ลานคน) ในป ค.ศ.1991 (พ.ศ. 2534) จะเพมขนเปน 4.9 ลานคน และ 6.9 ลานคนในป ค.ศ. 2001 (พ.ศ. 2544) และ ค.ศ. 2011 (พ.ศ. 2554) ตามลำาดบ และเนองจากการเปลยนแปลง ทางเศรษฐกจและสงคมมผลทำาใหครอบครวมขนาดเลกลง และทำาใหผสงอายจำานวนหนงถกทอดทงเพราะครอบครวไมสามารถรบภาระได

2. ผสงอายมการเปลยนแปลงในดานรางกาย จตใจ อารมณ และการดำาเนนชวต ในสงคม จงจำาเปนตองมการเตรยมสำาหรบการเปลยนแปลงดงกลาว รฐจงควรจดเตรยมโครงการเพอใหผสงอายสามารถดแลตนเองและมสวนรวมในการทำาประโยชนใหแกครอบครวและชมชนตอไป

3. รฐไมมโครงการในระดบประเทศเพอใหความเกอหนนผสงอายทยงคง มความสามารถและประกอบกจกรรมทางเศรษฐกจไดตอไป ทงๆ ท ผสงอายเหลานสามารถถายทอดความรและประสบการณใหแกผอนได

4. ผสงอายสวนมากเปนผยากจนโดยเฉพาะผสงอายทอาศยอยในเขตชนบท ซงไมสามารถประกอบอาชพและดแลตนเองได เพราะอายมากและมปญหาสขภาพ ดงนน รฐ ควรมโครงการตาง ๆ เพออบรมใหผสงอายมความชำานาญและทกษะในการประกอบอาชพ

93

ดงนน รฐบาลจงไดมแผนระยะยาวสำาหรบผสงอาย (พ.ศ. 2525-2544) ซงครอบคลมประเดนตาง ๆ ดงน คอ

ดานการบรการสขภาพอนามย ไดแกการจดระบบบรการสขภาพทงการรกษา ปองกน และฟ นฟสขภาพอนามยของผสงอาย และคลนกสำาหรบผสงอาย และจดตงคลนกสำาหรบผสงอายในสถานอนามยทวประเทศ

ดานการศกษา ไดแกโครงการสงเสรมการศกษาตอเนองสำาหรบผสงอายซงเปนการศกษานอกระบบ

ดานอาชพและรายได ไดแก การจดเตรยมและสงเสรมใหผสงอายสามารถ ประกอบอาชพ และมรายไดตามความสามารถ

ดานสงคมและวฒนธรรม ไดแก การสงเสรมและอนรกษคานยมในการเคารพผสงอาย สงเสรมประเพณนยมเรองระบบครอบครว สงเสรมใหชมชนยอมรบบทบาทและการม สวนรวมของผสงอาย และจดตงศนยกลางของชมชนเพอดำาเนนกจกรรมตาง ๆ

ดานสวสดการสงคม ไดแก การสงเสรมใหองคกรและภาคเอกชนรวมดำาเนนการและมสวนรวมในการดแลผสงอาย

2. พระราชบญญตผสงอาย พ.ศ. 2546 พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช มพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหประกาศวาโดยทเปนการสมควรใหมกฎหมายวาดวยผสงอาย จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตราพระราชบญญตขนไวโดยคำาแนะนำาและยนยอมของรฐสภา ดงตอไปน

มาตรา 1 พระราชบญญตนเรยกวา "พระราชบญญต ผสงอาย พ.ศ. 2546"

มาตรา 2 พระราชบญญตนใหใชบงคบตงแตวนถดจากวนประกาศใน ราชกจจานเบกษาเปนตนไป

มาตรา 3 ในพระราชบญญตน

94

“ผสงอาย หมายความวา บคคลซงมอายเกนหกสบ”ปบรบรณขนไป และ มสญชาตไทย

“กองทน หมายความวา กองทนผสงอาย”“คณะกรรมการ หมายความวา คณะกรรมการผสง”

อายแหงชาตหนวยงาน ทไดรบมอบหมายใหรบผดชอบเกยวกบการคมครอง การสงเสรม และการสนบสนนผสงอาย ตามมาตรา 11

มาตรา 4 ใหมคณะกรรมการผสงอายแหงชาต เรยกโดยยอวา กผส“ .” ประกอบดวย

(1) นายกรฐมนตรเปนประธานกรรมการ(2) รฐมนตรวาการกระทรวงการพฒนาสงคมและ

ความมนคงของมนษย เปนรองประธานกรรมการ คนทหนง(3) ประธานสมาคมสภาผสงอายแหงประเทศไทยใน

พระราชปถมภ สมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน เปนรองประธานกรรมการ คนทสอง

(4) ปลดกระทรวงการคลง ปลดกระทรวงการตางประเทศ ปลดกระทรวง การพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย ปลดกระทรวงมหาดไทย ปลดกระทรวงแรงงาน ปลดกระทรวงศกษาธการ ปลดกระทรวงสาธารณสข ปลดกรงเทพมหานคร ผอำานวยการ สำานกงบประมาณ เลขาธการคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ประธาน สภาสงคมสงเคราะหแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภ เลขาธการสภากาชาดไทยเปนกรรมการโดยตำาแหนง

(5) กรรมการผทรงคณวฒซงคณะรฐมนตรแตงตงจากผแทนองคกรเอกชน ทเกยวของกบงานในดานการคมครอง การสงเสรม และการสนบสนนสถานภาพ บทบาท และกจกรรมของผสงอายจำานวนไมเกนหาคน

95

(6) กรรมการผทรงคณวฒซงคณะรฐมนตรแตงตงจำานวนไมเกนหาคน

ใหผอำานวยการสำานกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการและผสงอาย กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยเปนกรรมการและเลขานการ ผอำานวยการสำานกสงเสรมและพทกษผสงอาย สำานกงานสงเสรม สวสดภาพและพทกษเดก เยาวชนผดอยโอกาส คนพการและผสงอาย กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย และผอำานวยการสถาบนเวชศาสตรผสงอาย กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสขเปนผชวยเลขานการ

การแตงตงกรรมการผทรงคณวฒซงเปนผแทนองคกรเอกชนตาม (5) ใหแตงตงจากบคคลซงองคกรเอกชนไดเลอกกนเองและการแตงตงกรรมการผทรงคณวฒใหแตงตงจากบคคล ซงไมเปนขาราชการทมตำาแหนงหรอเงนเดอนประจำา พนกงานหรอลกจางของหนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ ราชการสวนทองถน หรอองคกรของรฐเวนแตเปนผสอนในสถาบน อดมศกษาของรฐ

หลกเกณฑและวธการในการเลอกและการพนจากตำาแหนงของผแทนองคกร เอกชนใหเปนไปตามระเบยบทรฐมนตรกำาหนด ทงน โดยใหกรรมการตาม (1) (2) (3) (4) และ (5) ดำาเนนการสรรหาและพจารณาคดเลอกผทรงคณวฒเสนอใหคณะรฐมนตรแตงตงเปนกรรมการตาม (6)

มาตรา 5 กรรมการผทรงคณวฒซงคณะรฐมนตรแตงตงมวาระอยในตำาแหนง คราวละสปนบแตวนทไดรบแตงตง และอาจไดรบแตงตงอกไดแตตองไมเกนสองวาระตดตอกน

96

ใหกรรมการผทรงคณวฒทพนจากตำาแหนงตามวาระปฏบตหนาทตอไปจนกวาจะมการแตงตงกรรมการผทรงคณวฒขนใหม

ในกรณทกรรมการผทรงคณวฒพนจากตำาแหนงกอนครบวาระ หรอ ในกรณ ทมการแตงตงกรรมการผทรงคณวฒเพมขน ในระหวางทกรรมการผทรงคณวฒซงแตงตงไวแลว ยงมวาระอยในตำาแหนงใหผไดรบแตงตงใหดำารงตำาแหนงแทน หรอใหเปนกรรมการผทรงคณวฒเพมขนอยในตำาแหนงเทากบวาระทเหลออยของกรรมการผทรงคณวฒซงไดรบแตงตงไวแลว

มาตรา 6 นอกจากการพนตำาแหนงตามวาระตาม มาตรา 5 กรรมการผทรงคณวฒพนจากตำาแหนงเมอ

(1) ตาย(2) ลาออก(3) เปนบคคลลมละลาย(4) เปนคนไรความสามารถหรอคนเสมอนไรความ

สามารถ(5) คณะรฐมนตรใหออกเพราะบกพรอง หรอไมสจรต

ตอหนาท มความประพฤต เสอมเสยหรอหยอนความสามารถ(6) ไดรบโทษจำาคกโดยคำาพพากษาถงทสดใหจำาคก

มาตรา 7 การประชมของคณะกรรมการ ตองมกรรมการมาประชมไมนอยกวา กงหนงของจำานวนกรรมการทงหมดจงจะเปนองคประชม

ในกรณทประธานกรรมการไมมาประชมหรอไมสามารถปฏบตหนาทได ใหรองประธานกรรมการเปนประธานในทประชม ถาประธานกรรมการและรองประธานกรรมการไมมาประชมหรอไมสามารถปฏบตหนาทได ใหกรรมการซงมาประชมเลอก

97

กรรมการคนหนง เปนประธานในทประชมสำาหรบการประชมคราวนน

การวนจฉยชขาดของทประชมใหถอเสยงขางมาก กรรมการคนหนงใหม เสยงหนงเสยงในการลงคะแนน ถาคะแนนเสยงเทากน ใหประธานในทประชมออกเสยงเพมขน อกเสยงหนงเปนเสยงชขาด

ใหมการประชมคณะกรรมการไมนอยกวาปละสองครงมาตรา 8 คณะกรรมการมอำานาจแตงตงคณะ

อนกรรมการเพอพจารณา หรอปฏบตการอยางหนงอยางใดตามทคณะกรรมการมอบหมาย

ใหนำา มาตรา 7 มาใชบงคบแกการประชมของคณะอนกรรมการโดยอนโลม

มาตรา 9 ใหคณะกรรมการมอำานาจหนาท ดงตอไปน(1) กำาหนดนโยบายและแผนหลกเกยวกบการคมครอง

การสงเสรม และ การสนบสนน สถานภาพ บทบาท และกจกรรมของผสงอายโดยความเหนชอบของคณะรฐมนตร ทงน ตองสงเสรมและสนบสนนใหสถาบนครอบครวไดมสวนรวมในการชวยดแลผสงอาย

(2) กำาหนดแนวทางปฏบตตามนโยบายและแผนหลกตาม (1) ตลอดจนประสานงานตดตามและประเมนผลการปฏบตตามนโยบายและแผนหลก ดงกลาว

(3) พจารณาใหการสนบสนนและชวยเหลอกจกรรมของหนวยงานของรฐและ ภาคเอกชนเกยวกบการสงเคราะห และการพฒนาผสงอาย

(4) กำาหนดระเบยบเกยวกบการบรหารกองทน การจดหาผลประโยชนและ

98

การจดการกองทนโดยความเหนชอบของกระทรวงการคลงตาม มาตรา 20 (1)

(5) กำาหนดระเบยบเกยวกบการพจารณาอนมตการจายเงนเพอการคมครองการสงเสรม และการสนบสนนผสงอายตาม มาตรา 20 (2)

(6) กำาหนดระเบยบเกยวกบการจดทำารายงานสถานะการเงนและการบรหารกองทนตาม มาตรา 20 (3)

(7) กำาหนดระเบยบเกยวกบการรบเงน การจายเงน และการเกบรกษาเงนกองทนโดยความเหนชอบของกระทรวงการคลงตาม มาตรา 21

(8) กำาหนดระเบยบอนทเกยวของเพอปฏบตการตามพระราชบญญตน

(9) เสนอความเหนและขอสงเกตตอคณะรฐมนตรใหมหรอแกไขกฎหมาย ทเกยวกบการคมครอง การสงเสรม และการสนบสนนสถานภาพ บทบาท และกจกรรม ของผสงอาย

(10) เสนอรายงานสถานการณเกยวกบผสงอายของประเทศตอคณะรฐมนตรอยางนอยปละหนงครง

(11) พจารณาเรองอนใดเกยวกบผสงอายตามทพระราชบญญตน หรอกฎหมายอนบญญตใหเปนอำานาจหนาทของคณะกรรมการ หรอตามทคณะรฐมนตรมอบหมาย

มาตรา 10 ใหสำานกสงเสรมและพทกษผสงอาย สำานกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการและผสงอาย กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย มอำานาจหนาทดำาเนนการตางๆ เกยวกบการคมครอง การสงเสรม และการสนบสนน ทเกยวของกบผสงอายและรบผดชอบ

99

ในงานธรการและงานวชาการของคณะกรรมการ และใหมอำานาจหนาทดงตอไปน

(1) จดทำาแนวทางปฏบตตามนโยบายและแผนหลกเกยวกบการคมครอง การสงเสรม และการสนบสนนสถานภาพ บทบาทและกจกรรมของผสงอายเสนอตอคณะกรรมการ

(2) รวบรวมขอมล ศกษา วจย และพฒนาเกยวกบงานคมครอง สงเสรม และสนบสนนทเกยวของกบผสงอาย

(3) เปนศนยกลางในการประสานงาน เผยแพร และประชาสมพนธงานหรอกจกรรมเกยวกบผสงอาย

(4) สรางระบบการดแลผสงอายในชมชน(5) รวมมอและประสานงานกบราชการบรหารสวน

กลาง ราชการบรหาร สวนภมภาค ราชการบรหารสวนทองถน และรฐวสาหกจ ตลอดจนองคกรอนในการจดใหผสงอายไดรบการ คมครอง การสงเสรม และการสนบสนนตามพระราชบญญตนและกฎหมายอน ทเกยวของ

(6) ตดตามและประเมนผลการปฏบตตามแผนหลกของหนวยงานทเกยวของ แลวรายงานตอคณะกรรมการ

(7) พจารณาเสนอความเหนตอคณะกรรมการในการใหมหรอแกไขกฎหมาย ทเกยวกบการคมครอง การสงเสรม และการสนบสนนสถานภาพ บทบาท และกจกรรมของผสงอาย

(8) ปฏบตหนาทอนตามทคณะกรรมการมอบหมายมาตรา 11 ผสงอายมสทธไดรบการคมครอง การสง

เสรม และการสนบสนน ในดานตาง ๆ ดงน(1) การบรการทางการแพทยและการสาธารณสขทจด

ไวโดยใหความสะดวกและ รวดเรวแกผสงอายเปนกรณพเศษ(2) การศกษา การศาสนา และขอมลขาวสารทเปน

ประโยชนตอการดำาเนนชวต

100

(3) การประกอบอาชพหรอฝกอาชพทเหมาะสม(4) การพฒนาตนเองและการมสวนรวมในกจกรรม

ทางสงคม การรวมกลม ในลกษณะเครอขายหรอชมชน(5) การอำานวยความสะดวกและความปลอดภย

โดยตรงแกผสงอายในอาคาร สถานท ยานพาหนะหรอการบรการสาธารณะอน

(6) การชวยเหลอดานคาโดยสารยานพาหนะตามความเหมาะสม

(7) การยกเวนคาเขาชมสถานทของรฐ(8) การชวยเหลอผสงอายซงไดรบอนตรายจากการถก

ทารณกรรมหรอ ถกแสวงหาประโยชนโดยมชอบดวยกฎหมาย หรอถกทอดทง

(9) การใหคำาแนะนำา ปรกษา ดำาเนนการอนทเกยวของในทางคด หรอ ในทางการแกไขปญหาครอบครว

(10) การจดทพกอาศย อาหารและเครองนงหมใหตามความจำาเปนอยางทวถง

(11) การสงเคราะหเบยยงชพตามความจำาเปนอยางทวถงและเปนธรรม

(12) การสงเคราะหในการจดการศพตามประเพณ(13) การอนตามทคณะกรรมการประกาศกำาหนดในการดำาเนนการตามวรรคหนง ใหคณะกรรมการเสนอ

ความเหนตอนายกรฐมนตรเพอพจารณาและประกาศกำาหนดใหหนวยงานหนงหนวยงานใดของกระทรวง หรอทบวงในราชการบรหารสวนกลาง ราชการบรหารสวนภมภาค ราชการบรหารสวนทองถนและรฐวสาหกจเปนผมอำานาจหนาทรบผดชอบดำาเนนการ ทงน โดยคำานงถงความเชยวชาญเฉพาะดาน ความสมพนธกบภารกจหลกและ

101

ปรมาณงานในความรบผดชอบ รวมทงการมสวนรวมของภาคประชาชนประกอบดวยเปนสำาคญ

การคมครอง การสงเสรม และการสนบสนนตามวรรคหนง ใหหนวยงาน ตามวรรคสองดำาเนนการใหโดยไมคดมลคาหรอโดยใหสวนลดเปนกรณพเศษกไดแลวแตกรณ ทงน ใหเปนไปตามหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขทรฐมนตรผรบผดชอบประกาศกำาหนด

มาตรา 12 การเรยกรองสทธหรอการไดมาซงสทธหรอประโยชนของผสงอาย ตามพระราชบญญตน ไมเปนการตดสทธหรอประโยชนทผสงอายจะไดรบตามทบญญตไว ในกฎหมายอน

มาตรา 13 ใหจดตงกองทนขนกองทนหนงในสำานกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการและผสงอาย เรยกวา "กองทนผสงอาย" เพอเปนทน ใชจายเกยวกบการคมครอง การสงเสรมและการสนบสนนผสงอายตามพระราชบญญตน

มาตรา 14 กองทนประกอบดวย(1) เงนทนประเดมทรฐบาลจดสรรให(2) เงนทไดรบจากงบประมาณรายจายประจำาป(3) เงนหรอทรพยสนทมผบรจาคหรอมอบให(4) เงนอดหนนจากตางประเทศหรอองคการระหวาง

ประเทศ(5) เงนหรอทรพยสนทตกเปนของกองทนหรอท

กองทนไดรบตามกฎหมายหรอโดยนตกรรมอน(6) ดอกผลทเกดจากเงนหรอทรพยสนของกองทน

มาตรา 15 เงนและดอกผลตาม มาตรา 14 ไมตองนำาสงกระทรวงการคลง เปนรายไดแผนดน

102

มาตรา 16 ผบรจาคเงนหรอทรพยสนใหแกกองทน มสทธนำาไปลดหยอนในการคำานวณภาษเงนได หรอไดรบการยกเวนภาษสำาหรบทรพยสนทบรจาคแลวแตกรณ ทงน ตามหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขทกำาหนดในประมวลรษฎากร

มาตรา 17 ผอปการะเลยงดบพการซงเปนผสงอายทไมมรายไดเพยงพอแกการยงชพผนนมสทธไดรบการลดหยอนภาษ ทงน ตามหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขทกำาหนดในประมวลรษฎากร

มาตรา 18 ใหมคณะกรรมการบรหารกองทนคณะหนงประกอบดวยปลดกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย เปนประธานกรรมการ ผอำานวยการสำานกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส คนพการและผสงอายเปนรองประธานกรรมการ ผแทนกระทรวงสาธารณสข ผแทนสำานกงบประมาณ ผแทนกรมบญชกลาง และผทรงคณวฒ ซงคณะกรรมการแตงตงจำานวนหาคนในจำานวนนตองเปนผแทนองคกรของผสงอายจำานวนหนงคน ผแทนองคกรเอกชนทเกยวของกบงานในดานการคมครอง การสงเสรมและการสนบสนนสถานภาพ บทบาท และกจกรรมของผสงอายจำานวนหนงคน และผมความรความเชยวชาญในการระดมทนจำานวนหนงคนเปนกรรมการ และใหผอำานวยการสำานกสงเสรมและพทกษผสงอายเปนกรรมการและเลขานการ

มาตรา 19 ใหนำาบทบญญต มาตรา 5 มาตรา 6 มาตรา 7 และ มาตรา 8 มาใชบงคบกบการดำารงตำาแหนง การพนจากตำาแหนง การแตงตงกรรมการเพมขน การประชมและ การแตงตงคณะอนกรรมการของคณะกรรมการบรหารกองทน โดยอนโลม

มาตรา 20 ใหคณะกรรมการบรหารกองทนมอำานาจหนาท ดงตอไปน

103

(1) บรหารกองทน รวมทงดำาเนนการเกยวกบการจดหาผลประโยชนและ การจดการกองทนใหเปนไปตามระเบยบทคณะกรรมการกำาหนด

(2) พจารณาอนมตการจายเงน เพอการคมครอง การสงเสรม และ การสนบสนน ผสงอายตามระเบยบทคณะกรรมการกำาหนด

(3) รายงานสถานะการเงนและการบรหารกองทนตอคณะกรรมการตามระเบยบทคณะกรรมการกำาหนด

มาตรา 21 การรบเงน การจายเงน และการเกบรกษาเงนกองทน ใหเปนไปตามระเบยบทคณะกรรมการกำาหนด

มาตรา 22 ใหคณะกรรมการบรหารกองทนจดทำางบดลและบญชทำาการสง ผสอบบญชตรวจสอบภายในหนงรอยยสบวน นบแตวนสนปบญชทกป

ใหสำานกงานการตรวจเงนแผนดนเปนผสอบบญชของกองทนทกรอบป แลวทำารายงานผลการสอบบญชของกองทนเสนอตอคณะกรรมการ

มาตรา 23 ใหคณะกรรมการสงเสรมและประสานงานผสงอายแหงชาตตาม ระเบยบสำานกนายกรฐมนตร วาดวยการสงเสรมและประสานงานผสงอายแหงชาต พ.ศ. 2542 ปฏบตหนาทไปพลางกอน จนกวาจะไดมการแตงตงกรรมการผทรงคณวฒเปนคณะกรรมการ ตามพระราชบญญตน

มาตรา 24 ใหนายกรฐมนตรและรฐมนตรวาการกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยรกษาการ ตามพระราชบญญตนและมอำานาจออกประกาศหรอระเบยบ เพอปฏบตตาม พระราชบญญตน ทงน ในสวนทเกยวกบราชการของกระทรวงนน

104

ประกาศ หรอระเบยบเมอไดประกาศในราชกจจานเบกษาแลว ใหใชบงคบได

แผนนโยบายและการดำาเนนการเกยวกบผสงอายในประเทศไทยแผนสำาหรบผสงอายแหงชาตป 2525 – 2544

เรองผสงอายในประเทศไทยไดรบความสนใจและดำาเนนการอยางเปนรปธรรม เมอองคการสหประชาชาตจดประชมสมชชาวาดวยผสงอายโลก ระหวางวนท 26 กรกฎาคม ถง 6 สงหาคม 2525 และในป 2525 ประเทศไทยไดจดตงคณะกรรมการผสงอายแหงชาตขนโดยมตคณะรฐมนตรในขณะนน ตอมาคณะกรรมการผสงอายแหงชาตไดตงอนกรรมการศกษาวจยและวางแผนระยะยาวเกยวกบผสงอายเปนแผนระยะยาว ตงแตป 2525 - 2544 ในแผนประกอบดวยตอนท 1 แนวคดพนฐานในการวางแผน ทศทางของแผน ความตองการพนฐานทจะทำาใหแผนบรรล ตอนท 2 กลาวถงขอมลพนฐานบางประการเกยวกบผสงอาย สภาพปญหาทางดานสขภาพอนามย การศกษา ความมนคงของรายได ตอนท 3 กลาวถงสภาพผสงอาย และตอนท 4 กลาวถงขอเสนอและงานวจยทมความสำาคญ

นโยบายและมาตรฐานสำาหรบผสงอายระยะยาว พ.ศ. 2535 – 2554

เนองจากมการเปรยบแปลงรฐบาลหลายครงหลงจากทมการวางแผนระยะยาว พ.ศ. 2525 – 2544 ในระยะแรกทางราชการมไดดำาเนนการตามแผนมากนก เพราะไดมหนวยงานหลกเปนผตดตาม ดงนนเมอป 2534 ในสมยของคณะรฐบาลนายอานนท ปนยารชน เปนนายกรฐมนตร ประชาชนสภาผสงอายแหงประเทศไทยขณะนน ไดมหนงสอถงนายกรฐมนตร เมอวนท 12 มนาคม 2534 ขอใหรฐบาลวางนโยบายดานสวสดการแกผสงอาย โดยเฉพาะ บรการรกษาพยาบาลฟร ซงเปนสงทผสงอายท

105

ลำาบากยากจนในสวนภมภาคตองการจากรฐบาล เปนอยางยง รฐบาลขณะนนไดมอบใหนางสายสร จตกล รฐมนตรประจำาสำานกนายกรฐมนตร เชญกรมประชาสงเคราะห กระทรวงสาธารณสข และหนวยงานทเกยวของมาหารอ ตงเปนคณะทำางานพจารณานโยบายและมาตรการหลก เพอชวยเหลอ ผสงอาย คณะกรรมการไดรางนโยบาย และมาตรการสำาหรบผสงอายระยะยาว พ.ศ. 2535 – 2554 ขนเสนอคณะรฐมนตร และ ในการประชมคณะรฐมนตรเมอวนท 3 มนาคม 2535 คณะรฐมนตรไดมมตเหนชอบใหนำาหลกการ โครงการและมาตรฐานผสงอายบรรจในแผนพฒนาเศรษฐกจ และสงคมแหงชาตฉบบท 7

นโยบายและมาตรการสำาหรบผสงอาย พ.ศ. 2535 – 2554 ขอความโดยสรปดงน

วตถประสงค1. เพอใหผสงอายไดรบการเรยนร ใหสามารถปรบตว

เขากบสภาพของวน และสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงได รวมทงรจกดแลรกษาสขภาพอนามย

2. เพอใหผสงอายไดรบการคมครองดแลจากครอบครวและรวมทงไดรบ การสงเคราะหอน ๆ ตามความจำาเปน

3. เพอใหผสงอายมบทบาทและมสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ ของครอบครว และสงคม

4. เพอใหสงคมตระหนกในความรบผดชอบทพงมตอผสงอายและใหผสงอายดำารงชวตอยางมคณคาและมความสข

นโยบาย1. สงเสรมและใหบรการการเรมเรยนรตาง ทจะใหผสง

อายรจกปรบตว การดแลรกษาสขภาพอนามย การปองกน

106

โรค และการออกกำาลงทถกตอง รวมทงใหมความสามารถทจะดำารงชวตในบนปลายอยางมคณคาและมความสข

2. ใหมบรการพนฐานและสวสดการทางสงคม ตลอดจนการสงเคราะห ดานตาง ๆ ตามความตองการและจำาเปนอยางเพยงพอแกผสงอายโดยเฉพาะอยางยง ผสงอาย ทมรายไดตำาและไมมผอปการะ

3. สนบสนนใหผสงอายไดทำางานตามกำาลงถนด ความสามารถ และประสบการณ ไดถายทอดประสบการณและความชำานาญงานใหแกคนรนหลง รวมทงไดทำาประโยชนอน ๆ แกสงคม

4. สงเสรมลกษณะความสมพนธระหวางสมาชกในครอบครวแบบสงคมไทยดงเดม รวมทงเสรมสรางคานยมในการใหความเคารพและกตญญกตเวททแกผสงอาย

5. สนบสนนใหสถาบนศาสนามบาทบาทสำาคญในการเผยแพรคณภาพคณธรรม และคานยมทพงประสงค ตลอดจนเปนทพงพอจตใจโดยเฉพาะแกผสงอายได

6. สงเสรมและสนบสนนใหชมชนและภาคเอกชนมบทบาทสำาคญในการจดสวสดการและบรการผสงอาย และใหโอกาสผสงอายไดเขารวมในกจกรรมตาง ๆ อยางเหมาะสม และเกดประโยชนทงแกผสงอายและสงคม

7. สนบสนนการผลตและพฒนาบคลากรสำาหรบดแลรกษาและใหบรการ แกผสงอาย

8. ใหมการจดเกบขอมลพนฐานเกยวกบผสงอาย รวมทงสงเสรมการศกษาวจย ตดตามประเมนผลเกยวกบผสงอาย

มาตรการหลก1. เผยแพรความรใหผสงอายรจกปรบตว การดแล

สขภาพ การปองกนโรค โภชนาการ การออกกำาลงกายดานรปแบบ และวธการตาง ๆ ตลอดจนใหมบรการ และอปกรณ ทเหมาะ

107

สม สำาหรบการออกกำาลงกาย การพกผอนหยอนใจ รวมทงจดบรการพเศษดานนนทนาการ

2. ขยายบรการและสวสดการดานสขภาพอนามย สงคม และสาธารณปโภคสำาหรบผสงอาย โดยเฉพาะอยางยงผทไมมรายไดหรอมรายไดไมเพยงพอตอการดำารงชพ และไมม ผอปการะ

3. ใหการศกษา อบรม หรอแนะแนวอาชพสำาหรบผสงอายทยงสามารทำางานไดใหมความรและทกษะสำาหรบการเลอกประกอบ อาชพทเหมาะสมรวมทงขอใหหนวยงานทงภาครฐ รฐวสาหกจ และเอกชน เปนโอกาสใหผสงอายไดทำางานตามความถนด และศกยภาพ

4. จดกจกรรมดานตาง ๆ เพอใหผสงอายไดมสวนรวม ทงเพอการพกผอน หยอนใจ การถายทอดความรและประสบการณแกผชนรนหลงหรอการพฒนาชมชน

5. รณรงคใหประชาชน และสงคม เหนคณคา และประโยชนของการมสมาชกหลายรน อายอยรวมกนในครอบครว ตลอดจนใหมคานยมในการเคารพ กตญญกตเวท กตเวทตอบพการและผสงอาย

6. ขอความรวมมอ จากสถาบนทางศาสนา ในการเผยแพรคำาสอน เพอใหเปน ทพงทางจตใจ แกผสงอาย รวมทงปรบปรงวธการเผยแพร คำาสงในรปแบบทหลากหลาย และ เหมาะสม

สำานกงานคณะกรรมการสงเสรมและประสานงานผสงอายแหงชาต (กสย.)

ไดมการจดตงสำานกงานคณะกรรมการทางสงเสรม และประสานงานผสงอายแหงชาต (กสย.) ขนในสงกด สำานกงานปลด สำานกนายกรฐมนตร มคณะกรรมการประกอบดวย

108

นายกรฐมนต มคณะกรรมการประกอบดวย นายกรฐมนตร เปนประธาน มผแทน แตหนวยงาน ทเกยวของทงภาครฐและภาคเอกชนรวมเปนกรรมการ

อำานาจหนาทของ กสย. มดงน1. เสนอนโยบาย และแผนหลกเกยวกบการสงกต

กรรม บทบาทละสถานภาพของผสงอายตอคณะรฐมนตร2. พจารณา กำาหนดแนวทางปฏบตตามนโยบาย และ

เผยแพรหลก ซงคณะรฐมนตรเหนชอบแลว โดยใหสอดคลองกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

3. สนบสนนและชวยเหลอกจกรรมของสวนราชการ องคการภาครฐ รฐวสาหกจ และภาคเอกชนเกยวกบการพจารณาผสงอาย

4. เสนอความเปนและขอสงเกตตอนายกรฐมนตร เกยวกบการใหมกฎหมาย หรอปรบปรงแกไขกฎหมาย ในการสงเสรมกจกรรม บทบาทและสถานการณของผปวย

5. แตงตงคณะอนกรรมการเพอปฏบตอยางหนงอยางใดตามทคณะกรรมการมอบหมาย

6. เสนอรายงานสภาการณเกยวกบผสงอายของประเทศตอคณะรฐมนตร อยางนอยสองครงตอป

7. พจารณาเรองกบผสงอายตามทคณะรฐมนตรมอบหมาย สภาวะทางสขภาพผสงอายไทย

การสรางภาวะสขภาพของผสงอายในประเทศไทย จากการศกษาผลกระทบ ทางเศรษฐกจและสงคม ของประชากรผสงอายในประเทศไทยในป 2531 โดยนภาพร ชโยวรรณ และคณะ (บรรล ศรพานช. 2542 : 104) จากสถาบนประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย พบวาในจำานวนประชากรผสงอายไทย

109

ทงหมด 3,225 คน ประเมนสถานภาพทางสขภาพจากคำาถามทวา ทานประเมนสถานภาพทางสขภาพของตนเองอยางไรในชวง “ 7 วน

ทผานมา พบวาผสงอายไทยประเมนสภานภาพทางสขภาพของ”ตนเองวา อยในสภาพดมาก เพยง รอยละ 3.6 พอใชรอยละ 24 .2 และเลวรอยละ 40.9 สภาวะทางสขภาพของชายจะดกวาหญง ผสงอายในเมองดกวาในชนบท ผสงอายทอยในภาวะค จะดกวาลำาดบผสงอายในภาวะหมาย หยา และแยกกนอยพบปญหาสขภาพเรองลำาดบดงน

เปนโรคขอและเจบปวดตามขอ รอยละ 74.6 นอนไมหลบ รอยละ 58.8 เปนลม รอยละ 45.9 ทองผก รอยละ 3 9.99 ความดนโลหตสง รอยละ 10.18รดสดวงทวารหนก รอยละ 10.1 โรคหวใจ รอยละ 7.1 โรคเบาหวาน รอยละ 2.2

(เปนการสำารวจโดยถามผสงอาย ใหผสงอายเปนคนประเมนตนเอง) เมอพจารณาโดยโรค/อาการของโรคผสงอายเปนมาก 5 อนดบ แยกตามภาคตาง ๆ พบวา ผสงอายในภาคกลาง ภาคเหนอ และภาคใต สวนใหญเปนโรคปวดตามขอ เวยนศรษะ ตอนไมหลบ และเปนลมบอย สวนผสงอายในภาคตะวนออกเฉยงเหนอสวนใหญเปนโรคปวดตามขอ เวยนศรษะ นอนไมหลบ โรคเกยวกบตาและความจำาเสอม แตผสงอายในกรงเทพฯ สวนใหญเปนโรคปอดตามขอ ความดนโลหตสง/ตำา เวยนศรษะ โรคเกยวกบตา และนอนไมหลบ

เมอพจารณาสดสวนการเปนโรคตาง ๆ ของผสงอายใสกรงเทพฯ เปรยบเทยบกบภาคอน ๆ จะพบวาโรคทสดสวนสงกวาภาค

110

อน ๆ คอ โรคความดนโลหตสง/ตำา โรคหวใจ โรคเบาหวาน และอมฤกษ (รอยละ 40.5, 14.5, 12.2 และ 4.4% ตามลำาดบ) ในขณะทภาคอน ๆ มสดสวนการเปนโรคเหลานตำามาก ทเปนเชนนอาจเปนเพราะพฤตกรรมการบรโภค และสงแวดลอมของคนกรงเทพฯ แตกตางจากคนในสวนภมภาค และอาจเปนไปไดวาผสงอายในสวนภมภาคมโอกาสเขารบการตรวจรางกายกบแพทยนอยกวา จงไดทราบวาตนเปนโรคดงกลาว

ในการศกษาเดยวกนนไดมการสำารวจ แหลงการไปรบบรการยามเจบปวย พบวา การซอยากนเองเปนวธการรกษาทผสงอายใชกนมากทสด วธทนยมอนดบสองคอ สถานอนามย เพศหญงเลอกใชสถานอนามยมากกวาเพศชาย

ภาวะสขภาพผสงอายโดยภาพรวมเมอบคคลลวงเขาสวยสงอาย ยอมมปญหาชวตอยาง

หลายประการจากการศกษาพบวาผสงอายเหนวาปญหาสขภาพสำาคญลำาดบท 2 รองจากปญหารายไดไมแนนอน จากการศกษาภาวะสขภาพผสงอายไทยทมการสำารวจ และศกษาททำาอยางกวางขวางในป 2531 – 2539 โดยการสำารวจใหญทวประเทศ คอ

1. การศกษาผลกระทบทางเศรษฐกจสงคมทางประชากรผสงอายในประเทศไทย ตพมพเมอป 2531 โดยนภาพร ชโยวรรณ และคณะจากสถาบนประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

2. สำานกงานสถตแหงชาต สำานกนายกรฐมนตรไดทำาการสำารวจประชากรสงอายในประเทศไทย ป 2537

3. รายงานการสำารวจสภาวะผสงอายในประเทศไทยโดยนภาพร ชโยวรรณ และจอหน โนเดล ธนวาคม 2539

งานสวสดการสงคมและงานสงคมสงเคราะหผสงอาย

111

รฐบาลโดยกรมประชาสงเคราะห ไดมโครงการจดสวสดการจายเงนเบยยงชพ รายเดอนแกผสงอายทยากจน ถกทอดทง ขาดผอปการะเลยงด เดอนละ 200 บาท ตอคน โครงการนเรมมาตงแตป 2536 เรอยมาจนถงปจจบน โดยใหศนยสงเคราะหราษฎรประจำาหมบาน ซงสวนใหญมผใหญบานเปนประธานรวมกบคณะกรรมการประจำาศนย คดเลอกผสงอายในหมบาน ซงอาย 60 ป ขนไป มฐานะยากจน ถกทอดทง ขาดผอปการะเลยงด หรอไมสมประกอบ เสนอชอมายงประชาสงเคราะหจงหวด ประชาสงเคราะหจงหวดรวบรวมรายชอสงกรมประชาสงเคราะห จากนนกรมประชาสงเคราะหจดสรรเงนสวสดการ จายเบยยงชพรายเดอนให ตามงบประมาณ ทไดรบแตละเดอน

วธการจายเงน กระทำาไดโดยใหผสงอายเปดบญชกบธนาคารแลวจายเงนเขาบญชผสงอายโดยตรง กบอกวธหนงคอจายเงนเขาบญชศนยสงเคราะหราษฎรประจำาหมบาน แลวใหศนยฯ เบกจายใหผสงอายอกตอหนง

สวสดการดานสขภาพอนามยผสงอายไทย โดยรวมมปญหาดานสขภาพอนามยรอยละ

25.9 (บรรล ศรพานช. 2542 : 160) จำาเปนตองใชจายเงนในการซอบรการทางสขภาพ คาใชจายดานสขภาพโดยทวไปคอนขางแพง เจบปวยเพยงครง สองครง เงนทเกบสะสมไวกหมดลงอยางรวดเรว ประกอบกบผสงอายไทยสวนใหญมกมสภาวะทางเศรษฐกจไมคอยด ไมมเงนเพยงพอ ทจะใชจาย เมอเจบปวย สวสดการดานสขภาพอนามย แกผสงอายจงเปนเรองสำาคญ

รฐบาลโดยกระทรวงสาธารณสข ไดจดสวสดการดานสขภาพแกผสงอาย โดยออกระเบยบกระทรวงสาธารณสขวาดวยการสงเคราะหผสงอายดานการรกษาพยาบาล พ.ศ.

112

2535 ใหผสงอายทมอายตงแต 60 ป ขนไป สามารถแสดงความจำานงขอบตรประจำาตว ดานการรกษาพยาบาล ณ สถานพยาบาลในภมภาคลำาเนาของตน เมอไดรบบตรแลว ผสงอายมสทธรบการรกษาพยาบาลจากสถานพยาบาลแหงนนไดโดยไมตองเสยการรกษาพยาบาล แตไมสามารถ นำาบตรไปใชสทธทสถานพยาบาลแหงอน เวนแตสถานพยาบาลทระบในบตรนนใหการรกษาไมได จงจะไดรบการสงตวไปยงสถานพยาบาลทมศกยภาพสงกวา โดยไมตองเสยคาใชจาย และหรอ ถาประสบอบตเหตหรอปวยฉกเฉนกสามารถเขารบการรกษาในโรงพยาบาลของกระทรวงสาธารณสขทใกลเคยงไดทนท

ในระเบยบน คารกษาพยาบาล หมายถง เงนทสถานพยาบาลเรยกเกบในการรกษาพยาบาล

3. การดแลสวสดการสงคมของผสงอายสวสดการสงคมของผสงอายในประเทศไทย ไดแก

สวสดการดานรายได สวสดการดานสขภาพอนามย สวสดการดานทอยอาศย สวสดการฌาปณกจสงเคราะหและการประกนสงคม ดานชราภาพ ซงมรายละเอยดดงน

สวสดการดานรายได รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ฉบบป 2540 มขอบญญตในมาตรา 54 ไววา บคคลทอายเกน “ 60 ปบรบรณและมรายไดเพยงพอแกการยงชพ มสทธไดรบความชวยเหลอจากรฐทงนตามกฎหมายบญญต แตปจจบนยงไมมกฎหมายลกของ”ขอบญญตนออกตามมาสนบสนนรฐธรรมนญ ประเทศไทยจงยงไมมสวสดการดานรายไดแกผสงอายเปนขอกำาหนดชดเจน ในประเทศไทยมผสงอายเพยงบางกลมทไดรบสวสดการดานรายไดบางดงน

1. ผสงอายทเคยรบราชการหรอเคยทำางานในรฐวสาหกจ หรอบรษทใหญ ทมหลกฐานมนคง จะมระเบยบจาย

113

เงนบำาเหนจบำานาญแกพนกงานทมอายครบเกษยณ (ครบ 60 ป) เปนระเบยบของหนวยงานนนๆ มไดใหแกผสงอายทวไป

2. ผสงอายทยากจน ถกทอดทง ขาดผอปการะเลยงด รฐบาลโดย กรมประชาสงเคราะหไดมโครงการจดสวสดการการจายเบยยงชพรายเดอนแกผสงอายทยากจน ถกทอดทงขาด ผอปการะเลยงดเดอนละ 200 บาทตอคน โครงการนเรมตงแตป พ.ศ. 2536 เรอยมาจนถงปจจบน โดยใหศนยสงเคราะหประจำาหมบาน ซงมผใหญบานเปนประธานรวมกบกรรมการประจำาศนย คดเลอกผสงอายในหมบานตงแต 60 ปขนไป และมฐานะยากจนถกทอดทงขาดผอปการะเลยงดไมสมประกอบ แลวเสนอชอมายงประชาสงเคราะหจงหวด รวบรวมชอสง กรมประชาสงเคราะห จากนนกรมประชาสงเคราะหจะจดสรรเงนสวสดการจายเงนเบยยงชพ รายเดอนให

3. สวสดการดานสขภาพอนามย รฐบาลไทยโดยกระทรวงสาธารณสข ไดจดสวสดการดานสขภาพแกผสงอายโดยออกระเบยบกระทรวงสาธารณสขวาดวยการสงเคราะหผสงอายดานการรกษาพยาบาล พ.ศ. 2535 ใหผสงอายทมอายตงแต 60 ปขนไป สามารถแสดงความจำานงขอบตรประจำาตวดานการรกษาพยาบาล ณ สถานพยาบาลในภมลำาเนาของตนเอง เมอไดรบบตรแลวผสงอายมสทธรบการรกษาพยาบาลแหงนน โดยไมเสยคารกษาพยาบาล แตไมสามารถนำาบตรไปใชสทธทสถานพยาบาลแหงอน เวนแตสถานพยาบาลทระบในบตรนนรกษาไมได จงจะไดรบการสงตวไปยงสถานพยาบาลทม ศกยภาพสงกวาโดยไมตองเสยคาใชจาย

4. สวสดการเรองทอยอาศย ผสงอายสวนใหญจะมทพกอาศยแตยงม บางกลมทดอยโอกาส ยากจน ขาดผอปการะเลยงด ผสงอายประเภทนอาจถกบตรหลานทอดทง หรอบาง

114

ครงอยกบบตรหลานไมไดดวยเหตผลบางประการ สงคมยอมยนมอเขามาใหการสงเคราะห โดยใหทงทอยอาศยและการเลยงด เปนการสงเคราะหเบดเสรจ สวสดการเรองบานพก ผสงอาย ในประเทศไทย อาจแบงออกได 2 ประเภท

4.1 ประเภทสถานสงเคราะหของรฐ ผสงอายทจะเขาอยจะตองมอาย 60 ปขนไป ไมเปนโรคเรอรงหรอโรคตดตออนตราย ไมพการหรอทพพลภาพหรอจตฟ นเฟอน ไมสมประกอบ ตองมความจำาเปนอยางใดอยางหนง เชนมความเดอดรอนทกขยาก ไมมผอปการะ ขาดทอยอาศยหรอมทอยแตขาดคนดแลหรอไมสามารถอยกบครอบครวได

4.2 ประเภทของเอกชน จดตงโดยมลนธหรอองคกรการกศลทงทวไปและศาสนกจ เพอเปนสาธารณะกศล โดยแตละแหงจะมระเบยบแตกตางกน เชนรบเฉพาะผสงอายหญงหรอชาย นอกเหนอจากเรองรายได สขอนามย และทอยอาศยแลว ยงมงานสวสดการสงเคราะหแกผสงอายอกรปแบบหนง คอจดตงศนยบรการสำาหรบผสงอาย ซงสามารถเดนทางไปไหนมาไหนไดในเวลากลางวน โดยผสงอายไมตองคางคน และมารบบรการตาง ๆ ของทางศนยไดตามความสมครใจ เชน การบรการเกยวกบสขภาพอนามย นนทนาการ การเรยนรเพมเตมและ การกฬาทเหมาะสม ศนยดงกลาวอยในความดแลของกรมประชาสงเคราะห

5. สวสดการฌาปณกจสงเคราะห ฌาปณกจสงเคราะห หมายถง กจการ ทบคคลหลายคนตกลงเขาเปนสมาชกรวมกน เพอสงเคราะหซงกนและกนในการจดงานศพหรอจดการศพรวมไปถงสงเคราะหครอบครวของสมาชกผถงแกกรรมดวย ปจจบนการดำาเนนงาน ฌาปณกจสงเคราะหจะตองจดทะเบยนเปนสมาคมฌาปณกจสงเคราะหกบทางราชการ (กรมประชาสงเคราะห) มสถานะเปนนตบคคลตามกฎหมาย

115

6. การประกนสงคมกรณชราภาพ พระราชบญญตประกนสงคมซงมผลบงคบใชตงแต 2 กนยายน 2533 ระบใหขยายขอบเขตของการประกนกรณชราภาพและ การสงเคราะหบตรหลงจากทกฎหมายใชแลวครบ 6 ป โดยนยนควรจะมประกนชราภาพตงแตป 2539 แตกไดมการขยายเวลาเรอยมา หลกการสำาคญของการประกนชราภาพคอ ใหบคคลทมงานทำาประกนชราภาพตงแตอาย 45 ป โดยจายเงนประกนสมทบรวมกบนายจางและรฐไมตำากวา 15 ป เมอเกษยณอายงานจะไดเงนทดแทน (เหมอนเงนบำานาญขาราชการ)

ในภาวการณของประเทศไทยในปจจบนจำานวนผสงอายไดเพมขนและมอตราสวน ตอ ประชากรรวมสงขนเนองจากความสำาเรจของการวางแผนครอบครว ซงเปนผลใหจำานวนเดก ลดนอยลง และความเจรญกาวหนาของเทคโนโลยทางการแพทย การพยาบาลและการสาธารณสขเปนผลใหโครงสรางทางอายของประชากรในอนาคตเปลยนเขาสภาวการณเปนประชากรผสงอาย (Aging Population) และมผลใหอายขยเฉลยของประชากรสงขน (สจนต ผลกรกล. 2532 : 13 ;บรรล ศรพานช. 2533 : 23 ; นภาพร ชโยวรรณ และคณะ. 2535 : 15) อายเฉลยเพมขน จากอายขยเฉลยชาย 60.25 ป หญง 66.25 ป ในชวงป พ.ศ. 2523-2528 เปนอายขยเฉลยชาย 66.75 ป และหญง 70.75 ปในชวงป พ.ศ. 2543-2548 จากอายขยเฉลยทเพมขนมแนวโนมชชดวาอตราสวนของผสงอายตอประชากรรวมสงขนจากป พ.ศ. 2528 มผสงอาย 2.8 ลานคน หรอ รอยละ 8.6 คาดหมายวาจะเพมเปน 10.78 ลานคนในป พ.ศ. 2563 หรอรอยละ 25.28 (สำานกงานสถตแหงชาต สำานกนายกรฐมนตร. 2540 : 50)

116

สรปไดวา ผสงอายในประเทศทพฒนาแลว ประเทศกำาลงพฒนาและประเทศ ดอยพฒนา มลกษณะคลายคลงกนคอ มแนวโนมทจะมจำานวนเพมสงขนมากในอนาคต เมอเทยบกบกลมประชากรในวยเดกและวยแรงงาน ผสงอายมปญหาและความตองการทงดานรางกาย จตใจ ฐานะทางเศรษฐกจทอยอาศยและสงคมวฒนธรรมทคลายคลงกน คอตองการไดรบการตอบสนองทางดานความตองการพนฐานทางดานรางกาย การมทอยอาศยทสงบสข การมรายไดและมงานทำา การไดรบการยอมรบและเคารพนบถอทงจากบตรหลานและคนอน ๆ รวมทงยงคงมบทบาทในดานตาง ๆ ทงในครอบครวและชมชน

ในอดต ผสงอายมบทบาทและฐานทางสงคมสง ทงในครอบครวและชมชน แตในปจจบน ผสงอายในประเทศเหลานมบทบาทและฐานทางสงคมลดลง เนองจาก การเปลยนแปลงทางระบบเศรษฐกจเปนระบบอตสาหกรรม ความเปนเมอง ความทนสมยและเทคโนโลยสมยใหม ซงทำาใหรปแบบครอบครวเปลยนแปลงไป สงสำาคญคอชองวางระหวางวย ทำาใหคามสมพนธภายในครอบครวเปลยนแปลง บทบาทของผสงอายลดลงเนองจากสญเสยอำานาจในการควบคมดแลบตรหลาน นอกจากนนความรประสบการณทกษะและความชำานาญของผสงอาย กดอยคณคาลงเมอการศกษาและเทคโนโลยสมยใหมกาวหนามากขน จงเปนสงทหลกเลยงไมได ทผสงอายจะตองเสยคณคาของตนเอง เกยรตยศ เกยรตภมและความภาคภมใจในสงคมทมการพฒนาทางเศรษฐกจและสงคมในระดบสง

ดงนน สงสำาคญทถอเปนทรพยากรทเกอหนนผสงอายจงไดแกครอบครว และบาน จะเปนสถานทท ผสงอายอาศยอยอยางมความสขทสด รฐบาลควรเสรมสรางระบบครอบครวเกอหนนใหม

117

ความเขมแขงมากทสด อนเปนการเตรยมชมชนใหเปนฐานในการดแลผสงอาย

นอกจากนผสงอายในอนาคต จะเปนกลมบคคลทมการศกษาด ทอยอาศยอยในสงคมเมองอยางนอยยอมมความรหรอโอกาสดในการเขามสวนรวมกบองคกรภาครฐ ผสงอายเหลาน จงยอมมความตองการแตกตางไปจากลมผสงอายในอดต อยางไรกตามผสงอายสวนใหญในประเทศตาง ๆ กยงคงอาศยในเขตชนบท และยงคงสามารถประกอบอาชพและยงคงดำารงชวตอยใต จงตองใหความสำาคญแกผสงอายชายและสวนใหญจะเปนสตรหมาย

บรบทพนทททำาการวจย

ผวจยไดกำาหนดพนทในการวจยใหสอดคลองกบความมงหมาย โดยเลอกพนทดวยวธ แบบเฉพาะเจาะจง (Purposive Sampling) มเกณฑในการคดเลอกคอ จงหวดในภาคอสานทม การจดการดแลสขภาพผสงอายในรปแบบสถานสงเคราะห ศนยรบบรการ และชมรมหรอองคกรเครอขายองคกรชมชน 7 จงหวด คอจงหวดขอนแกน จงหวดสกลนคร จงหวดบรรมย จงหวดสรนทร จงหวดนครราชสมา จงหวดมหาสารคาม และจงหวดรอยเอด

118

ภาพประกอบ 4 แผนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอหรอทนยมเรยกกนจนตดปากวา ภาคอสาน เปนภมภาคทม ความโดดเดน มความหลากหลายทงทางดานศลปวฒนธรรม ประเพณและวถชวตทเรยบงาย ดวยขนาดของภมภาคทกนพนทกวา 1 ใน 3 ของพนแผนดนไทย จงทำาใหภมภาคแหงนมจำานวนประชากรมากทสดในประเทศและมความหลากหลายของเชอชาตประชากรอยางเหนไดชด นอกจากนนยงเปนภมภาคทมปญหาในดานตาง ๆ มากทสด เชน ปญหาความแหงแลง ความยากจน การอพยพยายถนของประชากรเพอหางานทำา ปจจบนปญหาตาง ๆ ไดรบการแกไขไปบางแลวทำาใหภาคอสานทกวนนมความเจรญเทาเทยมกบภาคอน ๆ

ประชากรในภาคอสานสวนใหญพดภาษาไทยสำาเนยงอสานซงมความแตกตางกน ดานสำาเนยงในแตละทองทหรอพดภาษาทองถนของตนเองทมมากมายหลายภาษา แตประชากร สวนใหญโดยเฉพาะคนหนมสาวในปจจบนสามารถพดสำาเนยงไทยภาคกลางได

119

เปนอยางด ประชากรในภาคอสานมการแตงกายทเปนเอกลกษณของตนคอหญงมกจะนงผาซนทอดวยฝาย มเชงคลมเลยเขาไปเลกนอยสวมเสอแขนสน ผสงอายมกตดผมสนไวจอน สวนผชายไมคอยมรปแบบทแนนอนนก แตมกนงกางเกงมขาครงนองหรอนงโสรงผาไหม อยางไรกตามเครองแตงกายดงกลาวจะพบนอยลง ในปจจบนประชากร วยหนมสาวจะแตงกายตามสมยนยมอยางทพบเหน ในทอน ๆ ของประเทศ แตกสามารถหาชมการแตงกายของชาวอสานแบบดงเดมไดตามหมบาน ในชนบท ซงประชากรสวนใหญโดยเฉพาะคนเฒาคนแกยงคงแตงกายแบบดงเดม ซงประชากรผสงอายในภาคอสานจำาแนกตามจำานวน รอยละมจำานวนประชากร ดงตาราง 2

ตาราง 2 ขอมลประชากรภาคอสาน

จงหวดจำานวนประชากร

ทงหมดจำานวนผสง

อายรอยละของผ

สงอาย1. หนองบวลำาภ 497,603 42,589 8.52. หนองคาย 902,618 83,225 9.23. เลย 615,538 66,826 10.84. อดรธาน 1,530,686 133,396 8.75. สกลนคร 1,113,064 87,732 7.86. นครพนม 697,105 64,264 9.27. มกดาหาร 336,107 30,268 98. กาฬสนธ 977,508 93,749 9.59. ขอนแกน 1,752,414 185,790 10.610. มหาสารคาม 936,005 96,000 10.2

120

11. รอยเอด 1,308,589 126,739 9.612. ยโสธร 539,542 56,696 10.513. อำานาจเจรญ 368,915 35,567 9.614. อบลราชธาน 1,785,709 164,848 9.215. ศรษะเกษ 1,443,011 147,085 10.116. สรนทร 1,372,672 144,988 10.517. บรรมย 1,536,070 155,302 10.118. นครราชสมา 2,552,894 275,535 10.719. ชยภม 1,119,597 118,481 10.5

รวม 21,385,6472,109,08

0 9.8 ทมา : กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ณ .เดอนธนวาคม 2550 (เฉพาะประชากรสญชาตไทย)

1. จงหวดขอนแกนเปนจงหวดขนาดใหญแหงหนงในภาคอสาน ตงอยในจด

ถนนมตรภาพ (ทางหลวงแผนดนหมายเลข 2) ทางหลวงแผนดนหมายเลข 12 และทางหลวงแผนดนหมายเลข 209 ซงเปนเสนทางสำาคญในการเดนทางจากภาคอสานตอนบนเขาไปสอสานตอนกลาง และจากอสานตอนบนไปเขาภาคเหนอทอำาเภอหลมสก จงหวดเพชรบรณ และเดนทางเขาสประเทศลาวทงทางดานทศใตและทศตะวนตกของลาว อาณาเขตทางทศเหนอตดกบจงหวดเลย จงหวดหนองบวลำาภ และ จงหวดอดรธาน ทศตะวนออกตดกบจงหวดมหาสารคามและจงหวดกาฬสนธ ทศใตตดกบ จงหวดบรรมย

121

และจงหวดนครราชสมา ทศตะวนตกตดกบจงหวดชยภมและจงหวดเพชรบรณ

การตงถนฐานจงหวดขอนแกนตงขนเมอสองรอยกวาป ในบรเวณเขต

จงหวดขอนแกนเคยมชมชนกอนประวตศาสตรไดเขามาอาศยอยกอนแลว เชน การคนพบแหลงโบราณคดทบานโนนนกทา อำาเภอภเวยง พบวามเครองป นดนเผาทมอายใกลเคยงกบแหลงโบราณคดบานเชยงคอ มอายราว 5,500 ป ตอมาชมชนเหลานไดววฒนาการมาสชมชนแหงรฐและกลายเปนบานเมองขน ในสมย ทราวด กอนทขอมจะมอำานาจในดนแดนสวนน เชนพบแหลงโบราณคดทวดศรเมองแอม อำาเภอ เขาสวนกวาง ซงปรากฏจารกศรเมองแอม ทขอมไดเขามามอำานาจในดนแดนสวนน หรอทปรากฏเปนปรางคกตาง ๆ ในเขตจงหวดขอนแกน

การปกครองจงหวดขอนแกน แบงการปกครองตามพระราชบญญต

ระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534 ไดกำาหนดใหมการจดระเบยบบรหารราชการสวนกลาง สวนภมภาคและ สวนทองถน

1. ราชการสวนภมภาค มสวนราชการประจำาจงหวด 29 สวน แบงการปกครองออกเปน 26 อำาเภอ 198 ตำาบล 2,307 หมบาน

2. ราชการสวนทองถน ประกอบดวย องคการบรหารสวนจงหวด 1 แหง เทศบาลนคร 1 แหง เทศบาลเมอง 4 แหง เทศบาลตำาบล 28 แหง และองคการบรหารสวนตำาบล 190 แหง

3. สวนราชการสวนกลางและรฐวสาหกจ 208 แหงคำาขวญประจำาจงหวดขอนแกน

122

พระธาตขามแกน เสยงแคนดอกคณ ศนยรวมผาไหม รวมใจผกเสยว เทยวขอนแกนนครใหญ ไดโนเสารสรนธร สดเทเหรยญทองมวยโอลมปค

ประชากรจงหวดขอนแกนมประชากรทงหมด 1,752,414 คน ผ

สงอาย 185,790 คน คดเปนรอยละ 10.6 ของประชากรทงหมด (สถตประชากร กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ณ. เดอนธนวาคม 2550)

ภาพประกอบ 5 แผนทจงหวดขอนแกน

ผวจยเลอกศกษาในพนทการดงน

123

1. อำาเภอเมอง จงหวดขอนแกน เปนตำาบลในเขตเทศบาลเมอง เปนชมชนเมอง เปนศนยรวมของความเจรญในพนท มหนวยราชการระดบจงหวด ทวาการอำาเภอ โรงพยาบาล ศาลากลางจงหวด มประชากรอาศยอยอยางหนาแนน มประชากรทงสน 121,933 คน ผสงอาย 2,357 คน มศนยพฒนาการจดสวสดการสงคมผสงอายขอนแกน ตงอยทใจกลางเมอง

2. อำาเภอเขาสวนกวาง จงหวดขอนแกน เดมตำาบลเขาสวนกวางเปนตำาบล ในเขตปกครองอำาเภอนำาพอง จงหวดขอนแกน ตอมาไดยกฐานะเปนกงอำาเภอ เรยกวา กงอำาเภอ เขาสวนกวาง ประชากรสวนใหญพดภาษาไทยอสาน นบถอศาสนาพทธ สภาพทวไปของตำาบลพนทสวนใหญเปนดนทราย สภาพพนทเปนเนนสง มพนททงหมด 52.59 ตารางกโลเมตร หางจากอำาเภอเขาสวนกวางประมาณ 3 กโลเมตร เสนทางคมนาคมสะดวก เปนถนนลาดยาง คอนกรต และลกรง มหมบานรบผดชอบจำานวน 6 หมบาน จำานวนประชากรทงสน 3621 คน ผสงอาย 337 คน

ภาพประกอบ 6 ภาพ อบต. เขาสวนกวาง จงหวดขอนแกน

2. จงหวดสกลนคร

124

เปนจงหวดหนงทตงอยในภาคอสาน มเนอทประมาณ 9,605,764 ตารางกโลเมตร เปนจงหวดทมพนทขนาดใหญเปนอนดบท 9 ของภาคอสาน อยหางจากกรงเทพมหานครประมาณ 633 กโลเมตร

ภาพประกอบ 7 แผนทจงหวดสกลนคร

125

ประวต เมองสกลนคร เดมชอเมองหนองหาร อยในอาณาจกรโคตรบรณและสราง เมอพทธศตวรรษท 16 โดยขนขอมราชบตร เจาเมองอนทปฐนคร ซงไดอพยพครอบครวและ บาวไพรมาจากเมองเขมร มาสรางเมองใหมทรมหนองหารหลวง บรเวณทานางอาบ ซงปจจบนเรยกวาทาศาลา ตงอยในเขตตำาบลนาแกว อำาเภอโคกศรสพรรณ มเจาปกครองเรอยมา จนสนสดสมยพระเจาสพรรณตงคาระเกดฝนแลงทำาใหราษฎรอพยพไปเมองเขมร เมองหนองหารหลวง จงรางไประยะหนง ประวตศาสตรชมชนเมองหนองหารหลวงไดขาดหายไป จนถงพทธศตวรรษท 19 อทธพลของวฒนธรรมขอมในภาคอสานเสอมลง เพราะอทธพลของพระพทธศาสนาไดมบทบาทในชวตความเปนอยของประชาชนมากขน แตปรากฏหลกฐานแนชดอกครงหนงจากการบอกเลา ของ เพย ศรครชม หวหนาผปฏบตรกษาพระธาตเชงชมวา ไดมพระมหากษตรยไทย ไมปรากฏชดวาเปนสมยกรงศรอยธยาหรอกรงรตนโกสนทร ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหแตงตงอปราช เมองกาฬสนธเปนราชธาน อพยพครอบครวและบาวไพรมาตงเมองใหมทเมองหนองหาร แลวเปลยนชอเปนเมอง สกลทวาป ขนแกกรงสยาม

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหแตงตงราชวงศ (ดำา) ซงเปนเชอสายของของเจาเมองนครพนม เปน พระยาจนตประเทศธาน ขนเปนเจาเมอง สกลทวาป แลวเปลยนชอเมองเปนเมองสกลนครตงแตบดนน (http://www.metsakon.th.gsl)

ประชากร จงหวดสกลนครมประชากรทงหมด 1,113,064 คน มผสงอาย 87,732 คน คดเปนรอยละ 7.8 ของประชากรทงหมด (สถตกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ณ. เดอนธนวาคม 2550)

126

ผวจยเลอกศกษาในพนท อำาเภอเมอง จงหวดสกลนคร สภาพทวไปของตำาบล บรเวณทวไปของตำาบลพระธาตเชงชมทงหมดอยในเขตเทศบาลเมองสกลนคร ซงเปนทตงของสกลนคร มศนยราชการจงหวดสกลนคร จำานวนประชากรทงสน 51,655 คน

3. จงหวดนครราชสมาเปนเมองหนาดานสภาคอสาน เปนเมองใหญและสำาคญยง

ในสมยโบราณมฐานะ เปนเมอง เจาพระยามหานคร มอำานาจปกครองหวเมองใหญนอยในอสานหลายแหง มโบราณสถานสมยขอมอนใหญโต และเปนเมองแหงวรกรรมอนกลาหาญ มวระสตรไทย คอคณหญงโมหรอ ทาวสรนาร

ตามหลกฐานเมองนครราชสมา มการพฒนาชมชนโบราณมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร เมอราว 3,000-4,000 ป มาแลว บรเวณเขาจนทรงาม อำาเภอสคว พบภาพเขยนแสดงการดำาเนนชวตของคนในสงคมลาสตว นอกจากนยงมการขดคนทางโบราณคด พบหลกฐานการตงถนฐานของชมชนเกษตรกรรมทเกาแกทสด เมอประมาณ 3,000 ป ทบานธารประสาท อำาเภอโนนสง พบหนตงเปนรปวงร ทบานหนตง อำาเภอโนนสง และยงพบหลกฐานการไดรบอทธพล วฒนธรรมสมยทราวด ทเมองเสมา อำาเภอสงเนน พบชมชนทมคนำาคนดนเปนรปวงร พบศลาธรรมจกรและพระพทธไสยาสย และยงปรากฏพระนามพระเจายโสวรมนท 1 (พ.ศ. 1432) ทปราสาทหนพนมวน ทตำาบลนาโพธ อำาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา

การปกครองจงหวดนครราชสมา แบงเขตการปกครองตามลกษณะ

ของการปกครองสวนภมภาคออกเปน 26 อำาเภอ 6 กงอำาเภอ มเทศบาลนคร 1 แหง องคการบรหารสวนตำาบล 267 แหง

คำาขวญประจำาจงหวด

127

เมองหญงใจกลา ผาไหมด หมโคราช ปราสาทหน ดนดานเกลอ

ประชากรจงหวดนครราชสมา มประชากรทงหมด 2,552,894

คน ผสงอาย 275,535 คน คดเปนรอยละ 10.7 ของประชากรทงหมด(สถตกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ณ. เดอนธนวาคม 2550)

ภาพประกอบ 8 แผนทจงหวดนครราชสมา

128

ผวจยเลอกศกษาในพนท อำาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา ตงอยในเขตเทศบาลนครราชสมา

สภาพทวไป มพนทประมาณ 37.50 ตารางกโลเมตร เปนชมชนเมอง ซงเปนศนยกลางธรกจของจงหวด เปนทตงของหนวยราชการตาง ๆ เชน ศาลากลางจงหวด ศาลจงหวด ทวาการอำาเภอเมอง สถานรถไฟ และยงเปนทตงของอนสาวรยทาวสรนาร ซงเปนทเคารพสกการะของชาวนครราชสมา

จำานวนประชากร มประชากร 175,846 คน มผสงอายจำานวน 10,370 คน

4. จงหวดบรรมย บรรมยเปนเมองแหงความรนรมย ตามความหมายของชอ

เมอง นาอยสำาหรบ คนทองถน และเปนเมอทนาเยอนสำาหรบคนตางถน จงหวดบรรมยมากไปดวยปราสาทหน อนใหญนอย อนหมายถง ความรงเรองในอดต หลกฐานทางวฒนธรรมของเขมรโบราณมทงปราสาทอฐ ปราสาทหน เปนจำานวนมากกวา 60 แหง รวมทงมแหลงโบราณคดทสำาคญคอ เตาเผา ภาชนะดนเผา แบบทเรยกวา เครองถวยเขมร

หลกฐานทางประวตศาสตรของจงหวดบรรมย มขนตอนปลายสมยกรงศรอยธยา โดยปรากฏชอเปนเมองขนของนครราชสมา และปรากฏชอตอมาในสมยกรงธนบรถงสมย กรงรตนโกสนธ วาบรรมย เปนเมอง ๆ หนงจนถง พ. ศ. 2476 ไดมการจดระเบยบราชการ บรเวณสวนภมภาค จงไดชอเปนจงหวดบรรมยจนถงปจจบน

129

ภาพประกอบ 9 แผนทจงหวดบรรมยทตง จงหวดบรรมย อยทางทศใตของภาคอสาน อยหาง

จากกรงเทพมหานคร โดยทางรถยนตประมาณ 385 กโลเมตร

ลกษณะภมประเทศ สภาพพนทโดยทวไปเปนทราบสงพนทลาดจากทศใตลงไป ทางทศเหนอ พนทมลกษณะเปนลกคลนนอย เปนทราบขนบนได ชองเขาและภมประเทศเกดจากภเขาไฟ

ประชากรจงหวดบรรมย แบงการปกครองออกเปน 21 อำาเภอ 2

กงอำาเภอ 189 ตำาบล 2,520 หมบาน องคการบรหารสวนจงหวด 1 แหง และ 184 องคการบรหารสวนตำาบล

130

ผวจยเลอกศกษาในพนท อำาเภอเมอง จงหวดบรรมย แบงการปกครองออกเปน 22 หม สภาพทวไป ตำาบลชมเหด มลกษณะทราบสง พนทสวนใหญเปน พนทเกษตรกรรม จำานวนประชากรในพนท 19,893 คน

5. จงหวดสรนทรสรนทรเปนจงหวดทมประวศาสตร ความเปนมาอนยาวนาน

แตไมปรากฏหลกฐาน ทแนนอน อาศยเพยงขอสนนษฐานของนกประวตศาสตร นกโบราณคด ตลอดจนคำาบอกเลา ของผสงอายทเลาตอ ๆ กนมา โดยเรองวา เมองสรนทร ถกสรางขนเมอประมาณ 2000 ป กอน ในสมยทพวกขอมมอำานาจอยในบรเวณนน เมอขอมเสอมอำานาจลง เมองสรนทรไดถกทงราง จนกลายเปนปาดงอยนาน จนกระทงป พ.ศ. 230 จงปรากฏหลกฐานวา หลวงสรนทรภกด (เชยงปม) ซงเดมเปนหวหนาหมบาน ไดขอใหเจาเมองพมายกราบบงคมทลขอพระกรณา โปรดเกลาฯ จากพระเจาอยหวพระทนงสรยาอมรนทร ยายหมบานจากบานเมองท มาตงอยบรเวณบานคประทาย ซงเปนทตงเมองสรนทรในปจจบน เนองจากเหนวาเปนบรเวณทมชยภมเหมาะสม มกำาแพง คาย ค ลอมรอบ 2 ชน มนำาอดมสมบรณ เหมาะแกการประกอบอาชพและทอยอาศย ตอมาหลวงสรนทรภกด ไดกระทำาความดความชอบ เปนทโปรดปรานจงไดทรงพระกรณา โปรดเกลาฯ ใหยกบานคประทายเปน เมองประทายสมนต และเลอนบรรดาศกดหลวงสรนทรภกด เปนพระสรนทรภกดณรงคจางวาง ใหเปนหวเมองปกครอง

ในป พ.ศ. 2329 พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหเปลยนชอเมองประทายสมนต เปนเมอง สรนทร

131

สรนทรอยหางจากกรงเทพฯ โดยทางรถยนตประมาณ 457 กโลเมตร และทางรถไฟประมาณ 420 กโลเมตร มพนทประมาณ 8,124 ตารางกโลเมตร

ภาษาและวฒนธรรมจงหวดสรนทรมภาษาพดทแตกตางกน 3 กลม คอ

กลมพดภาษาเขมร กลมพดภาษาสวย และกลมพดภาษาพนเมองอสาน ถงแมจะมภาษาพดทแตกตางกนบาง แตประชากรทง 3 กลม กมความเปนผเรยบงาย มความสามคคตอกนด

ประชากรสรนทรมประชากรทงหมด 1,372,672 คน มผสงอาย

144,988 คน คดเปน รอยละ 10.5

132

ภาพประกอบ 10 แผนทจงหวดสรนทร

ผวจยเลอกศกษาในพนท อำาเภอเมอง จงหวดสรนทร ซงมประวตความเปนมาดงน

วนท 11 กมภาพนธ 2479 รฐบาลของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล รชการท 8 มพระราชกฤษฎกา ยกฐานะทองถนเขตตำาบลในเมอง ขนเปนเทศบาลเมองสรนทร จนปจจบน

สภาพทวไปเปนชมชนเมองมพนท 11.39 ตารางกโลเมตร มชมชน 25 ชมชน จำานวนบาน 14,806 หลงคาเรอน จำานวนครอบครว 5,576 ครอบครว จำานวนประชากรทงสน 41,961 คน อาชพของประชากร อาชพหลกคอ คาขาย รบจาง รบราชการ และงานบรการ

133

6. จงหวดมหาสารคามจงหวดมหาสารคามมประวตกลาวไววา ทาวมหาชย นามเดม

วา กวด เปนบตรของอปฮาดสงห (สลง) กบทาวบวทอง บตรของอปฮาดร ทงสองเปนหลานของพระอาบตยะวงศา เจาเมองรอยเอด ไดอพยพผคนจากจงหวดรอยเอดมาตงเมองใหมทบรเวณกดนางใย เมอ พ.ศ. 2408 พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดพระราชทานนามเมองทตงขนใหมนวา เมองมหาสารคาม และได“ ”โปรดเกลาโปรดกระหมอมแตงตงใหทาวมหาชย (กวด) เปนพระเจรญราชเดช เจาเมองมหาสารคามคนแรก

การตงเมองมหาสารคาม เรมแรกทบานกดนางใย คอบรเวณทเปนคมวดอภสทธ ในปจจบน ตอมาไดสรางศาลเจาพอหลกเมองและวดขาวอาวขน (ปจจบนคอวดกญญาวาล) ตอมาขยายไปตามรมหนองกระทมดานเหนอ (คมวดโพธศรปจจบน) และตอมาบานเมองไดขยายใหญโตขนไปทกทศทาง จนเกดชมชนมากมายแยกเปนหลายชมชนหลายคมตวอำาเภอเมองมหาสารคาม เปนศนยกลางการตดตอของหนวยงานราชการและภาคเอกชน โดยมศาลากลางจงหวดเปน ศนยราชการของจงหวดและมหนวยราชการ ศาลากลาง โรงพยาบาลและหนวยงานอน ๆ ทสำาคญ เมองมหาสารคามมสถานศกษาทงของรฐบาลและเอกชนจำานวนมาก จนไดรบสมญานามวา ตกศลานคร “ ”

ทตง จงหวดมหาสารคามเปนจงหวดทตงอยใจกลางภาคอสาน มบรรยากาศทเตม ไปดวยความสงบและเปนศนยกลางทางการศกษา จงหวดมหาสารคามตงอยหางจากกรงเทพมหานคร ประมาณ 457 กโลเมตร มเนอทประมาณ 5,241 ตารางกโลเมตร

การปกครอง จงหวดมหาสารคามแบงการปกครองออกเปน 11 อำาเภอ 2 กงอำาเภอ

134

ประชากร จงหวดมหาสารคามมประชากร 936,005 คน ผสงอาย 96,000 คน อำาเภอเมองมประชากร 97,292 คน มผสงอาย 10,570 คน

ภาพประกอบ 11 แผนทจงหวดมหาสารคาม

ผวจยเลอกศกษาในพนท อำาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม เทศบาลตำาบลแวงนาง เปนชมชนขนาดใหญมประชากรเปนจำานวนมาก เปนองคกรปกครองทอยภายใตพระราชบญญตลกษณะ

135

การปกครองสวนทองถน พ.ศ. 2547 เปนตำาบลขนาดใหญ มหมบานใหญนอย จำานวนมาก อาชพสวนใหญคอเกษตรกรรม

7. จงหวดรอยเอด รอยเอดเปนจงหวดในบรเวณลมแมนำาชในภาคอสานของไทย

เคยเปนเมองทม ความเจรญรงเรองมากอนยคกอนประวตศาสตร โดยปรากฏชอในตำานานอรงคธาตวา สาเกนคร หรอเมองรอยเอดประต อนเนองมาจากเปนเมองทมความเจรญรงเรองขนาดทมเมองขนมากถง สบเอดเมอง แตจำานวนสบเอดในสมยโบราณนนประกอบดวย เลขสบและเลขหนง (101) ชอเมองจงถกเรยกวา เมองรอยเอดจนถงทกวนน

ทตง จงหวดรอยเอดตงอยตรงกลางของภาคอสาน อยหางจากกรงเทพมหานคร โดยทางรถยนตประมาณ 512 กโลเมตร มพนททงสน 8,299.46 ตารางกโลเมตร

136

ภาพประกอบ 12 แผนทจงหวดรอยเอด

ลกษณะภมประเทศ จงหวดรอยเอด ตงอยบรเวณตอนกลางของภาคอสาน ลกษณะ ภมประเทศโดยทวไปเปนทราบสง มภเขาทางตอนเหนอซงตดตอจากเทอกภพาน บรเวณตอนกลางของจงหวดมลกษณะเปนทราบลกคลน บรเวณตอนลางมลกษณะเปนทราบลมรมฝงแมนำามล บรเวณทราบตำาอนกวางขวาง เรยกวา ทงกลารองไห มพนทประมาณ 80,000 ไร มลกษณะ เปนทราบกระทะ

การปกครองและประชากรการปกครองแบงออกเปน 20 อำาเภอ 193 ตำาบล

2,412 หมบาน มองคกรปกครองสวนทองถน 3 รปแบบ คอ องคการบรหารสวนจงหวด 1 แหง เทศบาล 17 แหง (เทศบาล

137

เมอง 1 แหง และเทศบาลตำาบล 16 แหง) และองคการบรหารสวนตำาบล 186 แหง

ประชากร จงหวดรอยเอดมประชากร 1,308,589 คน มผสงอาย 126,739 คน คดเปนรอยละ 9.6 ของประชากรทงหมด (สถตประชากรกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ณ เดอนธนวาคม 2550) อำาเภอทมประชากรมากทสด คอ อำาเภอเมอง 118,789 คน

ผวจยเลอกศกษาในพนท อำาเภอเมอง จงหวดรอยเอด การปกครอง แบงเขตการปกครองตามพระราชบญญตการ

ปกครองทองทพทธศกราช 2475 เปน 14 ตำาบล 198 หมบาน หนวยงานการปกครองสวนทองถนแบงออกเปน 2 แบบ คอ เทศบาลม 1 เทศบาล คอ เทศบาลเมองรอยเอด และองคการบรหารสวนตำาบลม 14 แหง

ประชากร อำาเภอเมองรอยเอด มประชากรทงสน 154,288 คน นอกเขตเทศบาล 117,871 คน และในเขตเทศบาล 36,417 คน

แนวคดทเกยวของ

1. แนวคดระบบครอบครวและเครอญาตครอบครวเปนหนวยพนฐานของสงคม ฉะนนจงมความ

สำาคญอยางมากทจะตองเขาใจเรองครอบครวในการศกษาสงคมและวฒนธรรมไทย อยางไรกตามในทนจะกลาวถงระบบครอบครวไทยพอเปนพนฐานเทานน

ประเดนทเกยวกบครอบครวไทยซงเลอกมาพจารณาในทนมอย 4 ประเดนหลก คอ

1. ความสำาคญของครอบครว2. ประเภทของครอบครว

138

3. ความสมพนธในครอบครว4. ประเดนทมผสนใจเกยวกบครอบครวในปจจบน

ความสำาคญของครอบครว ครอบครวมหนาทสำาคญทางสงคมหลายอยาง คอ

1. สบเผาพนธมนษย2. เพราะมนษยเปนสตวทตองอาศยการเลยงดในวย

ทารกและเดกเปนเวลานานมาก ภาระในการเลยงตวออนใหเตบโตขนมาจนสามารถมหนาท และบทบาทรวมอยในสงคมไดน เปนภาระทครอบครวเปนผรบไว ทงนรวมถงการเลยงดใหเตบโตโดยถายทอดทกษะและอดมการณ ทจำาเปนในการดำารงชวตดวย

3. ครอบครวเปนหนวยของแรงงานทใชในการผลตในสมยโบราณ เชน ในการผลตเกษตรกรรมเพอยงชพนน ครอบครวคอแรงงานพนฐานในระบบการผลตเชนนน ในทกวนนแมวาผคนไมไดผลตในเกษตรกรรมเพอยงชพอกแลว แตการรวมมอกนทางเศรษฐกจโดยอาศยฐานความสมพนธของครอบครวกยงมความสำาคญอย

4. ครอบครวหรอความสมพนธในครอบครวเปนฐานสำาหรบใชในการสบทอดมรดกทกดานทงทเปนทรพยสนเงนทองกบอำานาจและทเปนอดมการณ, อดมคต, ความเชอหรอ รวมเรยกวาวฒนธรรม จากคนชวอายคนหนงไปสคนอกชวอายคนหนง

5. ครอบครวเปนแหลงใหความอบอนทางจตใจ สรางความผกพนระหวางกนขน ในหมมนษย ความอบอนในครอบครวเปนรากฐานของการเตบโตเปนผใหญทมคณภาพ

ประเภทของครอบครวนกมานษยวทยาไดแบงครอบครวเทาทพบไดในโลกนออก

เปนสามประเภท ดวยกน คอ

139

1. ครอบครวเดยวหรอเรยกในภาษาองกฤษวา Nuclear Family คอครอบครว ทมชายหญงแตงงานแลวอยใตชายคาเดยวกน แลวกมสมาชกอนเพมขนเปนลกของคแตงงานนน

2. ครอบครวขยายหรอเรยกในภาษาองกฤษวา Extended Family โดยทวไป กคอครอบครวทมครอบครวเดยวมากกวาหนงครอบครวมาอยรวมกนนนเอง เชน ลกของหญงชาย ทแตงงาน แลวนำาเอาสามหรอภรรยาเขามาอยรวมในครอบครวของพอแม กจะเปนครอบครวเดยวสองครอบครวคอของพอแมหนง และของลกอกหนง

3. ครอบครวซอนหรอทเรยกในภาษาองกฤษวา Composite Family คอครอบครวทฝายหญง หรอฝายชายมคแตงงานเกน ๑ เชนการมเมยอยรวมในชายคาหรอบรเวณ บานเดยวกนหลายคนดงเชนทคนชนสงไทยสมยโบราณนยม หรอในกรณตรงกนขามทหญงมสามหลายคนในเวลาเดยวกน ซงมกเกดในทองททรกนดารมาก ผชายคนเดยวไมสามารถหาเลยงภรรยาคนเดยวไดเปนตน

2. แนวคดการสนบสนนทางสงคมการสนบสนนทางสงคม (Social Support) หมายถง

การทบคคลในสงคมไดรบ ความรกความเอาใจใส เหนคณคา ไดรบการยกยอง มความผกพนซงกนและกน มความรสก เปนสวนรวมในสงคมเดยวกน มการใหความชวยเหลอดานตาง ๆ ซงมผลตอภาวะจตใจ อารมณ ซงเปนอกแนวคดหนงทกำาลงไดรบความสนใจ และนำามาประยกตปรบใชในงานสงคมสงเคราะหทางแพทยอยางกวางขวาง เพอปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพของบคคล ซงมผวจยไดใหความหมายของการสนบสนนทางสงคมไวหลายทานดงน

คอบบและเฮาส (Cobb and House. 1976 : 300) กลาววา การสนบสนนทางสงคมหมายถง ขอมลขาวสารท

140

ทำาใหบคคลเชอวามความรกเอาใจใส ไดรบการยกยองนบถอวามคณคา และไดรบการยอมรบเปนสวนหนงของสงคม และมความผกพนกน

ทอยส (Thoits. 1982 : 47) กลาววา การสนบสนนทางสงคม คอการทบคคล ในเครอขายทางสงคมไดรบความชวยเหลอดานอารมณ สงคม วตถและขอมลขาวสาร ซงการสนบสนนนจะชวยใหบคคลทเผชญกบความเครยด สามารถสนองตอบตอความเครยดได ในระยะเวลาทเรวขน

แมคไควร (Macquire. 1983 : 51) กลาววา การสนบสนนทางสงคมไมใชการรกษาโดยตรงเปนเจตคต เปนกรยาทแสดงออกมาถงความสนใจ เมตตากรณาทรบจากครอบครว เพอน ญาตพนอง เพอนรวมงาน เมอบคคลเหลานมารวมกนหรอประสานกน โดยมจดประสงค ใหความชวยเหลอกจะเกดเปนเครอขายของการสนบสนนทางสงคม

ลอรเรยน และไวท (วรมลล จนทรด. 2542 : 20 ; อางองมาจาก Lorrian and White. 1987) กลาววา การสนบสนนทางสงคมหมายถงความสมพนธทเปนการให การเสยสละ พงพาระหวางเพอน นายจางและญาต ความสมพนธดงกลาวเรยกวา การเกอกลทางสงคม (Social Support) ซงมผลตอสขภาพจตของคนทมาสมพนธกนไมวาจะเปนผใหหรอผรบ

ประเภทของแรงสนบสนนทางสงคมคาหน (Kahn. 1979 : 77) ไดแบงประเภทแรง

สนบสนนทางสงคมได 3 ประเภท คอ 1. ความรก ความเปนมตร (Affection) เปนการ

แสดงออกในรปความผกพน การยอมรบการเคารพ และเอออาทรตอกน

141

2. การยอมรบความจรงใจตอกน (Affirmation) เปนการแสดงออกถง การยอมรบและเหนดวยในการกระทำาและความคดทถกตองเหมาะสมของบคคลอน

3. ความชวยเหลอ (AID) เปนปฏสมพนธระหวางบคคลในการให ความชวยเหลอโดยตรงตอกน ซงความชวยเหลอเหลานนอาจจะอยในรปของขาวสารวตถสงของ เงนทองหรออน ๆ แคปแลน (ไพรช บวรสมพงษ. 2542 : 44 ; อางองมาจาก Kaplan. 1979 ; 3) แบงการสนบสนนทางสงคมออกเปน 2 ประเภท คอ

3.1 การสนบสนนทางสงคมทเปนรปธรรม (Tangible Support) ซงอาจ อยในรปของการชวยเหลอทางดานการเงน หรอการชวยเหลอดานกายภาพ (Financial of Physical Assistance) แคปแลนดใหความหมายเพมเตมวา คอ พฤตกรรมทใหโดยตรงตอบคคล ซงไดแก การใหวตถ การชวยเหลอดานรางกาย เชน การชวยเหลอดานการเงน การรกษา และการนำาสง

3.2 การสนบสนนทางสงคมทเปนนามธรรม (Intangible Support) ซงอยในรปของการใหกำาลงใจ การใหขอมลขาวสาร ใหความรกหรอความอบอนทางอารมณ เรยกวา การใหความชวยเหลอในรปนวา การชวยเหลอดานจตใจ (Psychological Support) ซงไดแก การใหความร การสรางความรสกในทางบวก เชน การยกยอง และการใหกำาลงใจ

เพนเดอร (Pender. 1987 : 396) ไดแบงแหลงของการสนบสนนทางสงคม หรอกลมบคคลในระบบสนบสนนทางสงคม ไว 5 ระบบ ดงน

1. ระบบการสนบสนนตามธรรมชาต (Natural Support System) ไดแก แหลงสนบสนนจากครอบครว

142

ญาตพนอง ซงถอวามความสำาคญมากทสดตอบคคล เพราะครอบครวมบทบาทสำาคญตอบคคลตงแตวยเดก เปนแหลงทถายทอดคานยม ความเชอ แบบแผนพฤตกรรม การปฏบตสมพนธและประสบการณตาง ๆ ในชวตอนจะเปนเครองมอสำาคญในการสนบสนนทางสงคม

2. ระบบสนบสนนจากเพอน (Peer Support System) เปนการสนบสนน ทบคคลไดรบจากบคคลอนซงมประสบการณ มความชำานาญในการทจะคนควาหาความตองการ และสามารถตดตอ ชกจงบคคลไดงาย เปนเหตใหบคคลประสบความสำาเรจ สามารถปรบตวไดด ในสถานการณทเลวรายตาง ๆ ในชวตได

3. ระบบสนบสนนดานศาสนาหรอแหลงอปถมภตาง ๆ (Religion Organization)เปนแหลงทจะชวยใหบคคลไดมการพบปะแลกเปลยนความเชอ คานยม คำาสอน คำาแนะนำาเกยวกบวธการดำารงชวตและขนบธรรมเนยมประเพณตาง ๆ ไดแก พระ นกบวช กลมผปฏบตธรรม หมอสอนศาสนาฯลฯ

4. ระบบการสนบสนนจากกลมวชาชพดานสขภาพ (Health Profession Support System) เปนแหลงสนบสนนแหงแรกทใชในการชวยเหลอผปวย ซงจะมความสำาคญ เมอการสนบสนนทไดรบจากครอบครว เพอนสนท และกลมเพอนไมเพยงพอ

5. ระบบการสนบสนนจากกลมวชาชพอน ๆ (Organized Support System not Direct by Health Professionals) เปนการสนบสนนจากกลมบรการอาสาสมคร กลมชวยเหลอตนเอง (Self Help Group) เปนกลมทเปนสอกลางทชวยใหบคคลเปลยนแปลงพฤตกรรมตาง ๆ ในทางทสงเสรมใหบคคลสามารถปรบตวไหเขากบสถานการณ การเปลยนแปลงตาง ๆ

143

ในชวต เชน ปญหาความเจบปวยเรอรง ปญหาความเจบปวยในระยะสดทายของชวต หรอปญหาการเปนสมาชกทพการของครอบครว

กลาวโดยสรปการสนบสนนทางสงคม หมายถงการไดรบแรงสนบสนนจากบคคลอน และกลมในสงคมตาง ๆ ซงแสดงออกมาในรปของความรสกผกพนทางจตใจ การไดรบการยกยองจากบคคลอน ไดรบขอมลขาวสารทเปนประโยชน ไดรบวตถสงของ ซงจะเออประโยชนใหผรบเกดความมนคงทางกายและจตสงคม กอใหเกดการปรบตวทถกตองและเหมาะสม นำาไปส การมพฤตกรรมการดแลสขภาพทดของบคคลดวย

3. แนวคดของการมสวนรวม จาการศกษามผใหความหมายการมสวนรวมไวดงน

ปรชญา เวสารชช (ไพรช อรรถกามานนท ; และมทนา โชควรวฒนกร. 2545 : 8 ; อางองมาจากปรชญา เวสารชช. ม.ป.ป.) กลาววา การมสวนรวม เปนการทประชาชนไดใช ความพยายามหรอใชทรพยากรบางอยางของตน เชน ความคด ความร ความสามารถ แรงงาน เงนทน วสด ในกจกรรมพฒนานน การมสวนรวมจะทำาใหประชาชนหลดพนจากการเปนผรบผลจากการพฒนา และเปนผกระทำาใหเกดกระบวนการพฒนา การมสวนรวมจงเปนไปไดทงวธการ ซงนำาไปสการพฒนาและเปนเปาหมายของการพฒนาดวย

ไพรช อรรถกามานนท และมทนา โชควรวฒนกร (2545 : 9) กลาววา การม สวนรวมของชมชนและทองถน หมายถง กระบวนการทประชาชนในฐานะเปนสวนหนงของชมชนและทองถน ไดเขาไปเกยวของโดยรวมแสดงความคดเหนและการกระทำาใหสงทเหนพองตองกนตลอดจนรวมพจารณากำาหนดปญหา ความตองการของประชาชน ชมชน โดยมวตถประสงค เพอชวยเหลอแกไขปญหา หาแนวทางการพฒนาชมชน

144

จากความหมายของการมสวนรวมสรปไดวา การมสวนรวม เปนกระบวนการ ทผเกยวของทกฝาย หรอสมาชกในองคกร เขาไปมสวนรวมในการกำาหนดภารกจการปฏบตงาน การตดสนใจ การรวมแกปญหา การตรวจสอบ ไปจนถงรวมรบผดชอบในฐานะผมสวนได สวนเสยในองคกร

ในจารตประเพณดงเดม ในครอบครว ลก ๆ จะเปนจดศนยกลางของครอบครว พอแมจะอบรมสงสอนลก ๆ เหมอนกบทพวกเขาไดรบการอบรมสงสอนมากอน เมอลก ๆ โตขนมอาย ไดประมาณ 10 ขวบ พอแมกคาดหวงจะใหลก ๆ ชวยเหลองานพอแมตามเพศ โดยลกหญง จะชวยเหลอแมดแลงานบานและเลยงนอง สวนลกผชายจะชวยเหลอทงงานบานและงานในไรนา ลกชายลกสาวทด จะชวยเหลองานพอแม

เมอลก ๆ เตบโตขนแตงงานมครอบครว ระบบครอบครวและเครอญาตในสงคมวฒนธรรมอสาน เปนครอบครวขยายแบบมาตาลย โดยยดเครอญาตฝายมารดาเปนหลก เมอลกสาวแตงงาน ลกเขยจะเขามาอยอาศยกบครอบครวของภรรยา เพอเปนแรงงานในทงนา ผหญงจงเปนสมาชกทสำาคญของครอบครว มอำานาจในการกำาหนดกฎระเบยบตาง ๆ ในครอบครว มบทบาทสำาคญในกจกรรมตาง ๆ ไมวาจะเปนกจกรรมทางการผลต การคาขาย พธกรรม การศาสนา ไปจนถงกจกรรมอน ๆ ในครอบครว (พอตเตอร แจค เอม. 2526 : 172–292)

ในทางมานษยวทยา เราแบงครอบครวออกเปน 2 รปแบบใหญ ๆ คอ ครอบครวเดยว(Nuclear Family) และครอบครวขยาย (Extended Family) ครอบครวเดยวจะประกอบไปดวย พอแม และลก หรอ คน 2 รน อยอาศยในครวขยาย จะประกอบดวยคนมากกวา 2 รน ขนไป เชน อาจมปยา ตายาย ลก หลาน อาศยอยในครวเรอนเดยวกน

145

โดยทวไปครอบครวมหนาทพนฐาน 6 ประการ คอ1. หนาทดานความรกความเอาใจใส เปนหนาททมการ

ตอบสนองความตองการทางดานจตใจของสมาชกในครอบครว แสดงออกโดยการใหความรก ความอบอน เอาใจใส เพอใหสมาชกมสขภาพจตทด

2. หนาทในการอบรมเลยงดสมาชก มจดมงหมายเพอใหสมาชกทมคณภาพ ปลกฝงนสยทมงาม ทำาใหพรอมทจะเตบโตเปนผใหญทดในอนาคต มการอบรมระเบยบทางสงคม เรยนร เกยวกบวฒนธรรม ความรบผดชอบ

3. หนาทในการผลตสมาชกใหม ครอบครวมหนาทสรางสมาชกใหมใหกบสงคมซงเปนการสบสกลใหกบครอบครว

4. หนาทในการเผชญปญหาของครอบครว เปนหนาททจำาเปนททกครอบครว ตองปฏบต เพอคงไวซงความสมดลของครอบครว ครอบครวททำาหนาทเผชญปญหา เพอใหครอบครวสามารถดำาเนนชวตและสามารถปรบตวได

5. หนาทในการจดหาทรพยากรทางเศรษฐกจ ครอบครวถามการจดหารายไดทจะนำามาจบจายใชสอย เพอจดหาสงจำาเปนในครอบครว มการจดสรรรายได

6. หนาทในการจดหาสงจำาเปนพนฐานทางกายภาพสำาหรบสมาชก ไดแก ปจจยส อาหาร เครองนงหม ยารกษาโรค และทอยอาศย

ครอบครวเปนสถาบนทสำาคญในการอปการะดแลสมาชกในสงคม เปนแหลงทให ความรกความคมครองและมนคงทางจตใจแกสมาชกคอบครว สำาหรบผสงอายนน ความตองการเอาใจใสและความรกจากครอบครว จะมสงกวากลมวยอน ๆ และตางคาดหวงวาครอบครวจะเปน แหลงพกพงแหลงสดทายในชวต ครอบครว จะมสงกวากลมวยอน ๆ และตางคาดหวงวาครอบครวจะเปนแหลง

146

พกพงแหลงสดทายในชวต ครอบครวเปนระบบเกอหนนทสำาคญของบคคลเปน สถาบนหนงในสงคมทมหนาทดแล ปกปองสมาชก รวมทงเปนตวแทนเรยกรองและจดสรรทรพยากรทางสงคมทสำาคญทจะตอบสนองความตองการตาง ๆ ของสมาชกในครอบครวไดโดยทวไปครอบครวจะมบทบาทในการชวยเหลอบคคลทงทเปนรปธรรมเชน อาหาร เสอผา ยารกษาโรค และเปนนามธรรม เชนการใหกำาหลงใจการยอมรบและการใหความรขาวสารเปนตน

ในจารตประเพณดงเดมในครอบครวลก ๆ จะเปนจดศนยกลางของครอบครว พอแม จะอบรมสงสอนลก ๆ เหมอนกบทพวกเขาไดรบการอบรมสงสอนมากอนเมอลก ๆ โตขนมอาย ไดประมาณ 10 ขวบ พอแมกคาดหวงจะใหลก ๆ ชวยเหลองานของพอแมตามเพศโดยลกผหญง จะชวยเหลอแมดแลงานบานและเลยงนอง สวนลกผชายจะชวยเหลอทงงานบานและงานในไรนา ลกชายจะชวยลกสาวทดจะชวยเหลองานพอแม

ทฤษฎทเกยวของ

1. ทฤษฎหลก1.1 ทฤษฎโครงสรางหนาทนยม (Structural –

Functional Theory) ขอสมมตของทฤษฎโครงสรางหนาทสำาคญคอ สงคมตอง

มความมนคง ไมตองมความสนใจในเรองของการเปลยนแปลง เพราะเชอสวนประกอบสวนหนงสวนใดของสงคมเปลยนไป สวนประกอบอนจะปรบปรงเปลยนแปลงตามไปดวยเพอทจะใหสงคมสวนรวมมความมนคงตอไป ลกษณะธรรมชาตของทฤษฎโครงสรางและหนาท ไดมขอสมมตทสำาคญกลาวถงทฤษฎโครงสรางหนาทดงน

1. ทกสงคมประกอบขนดวยการบรณาการรวมหนวย

147

ของหนวยตาง ๆ หรอสวนประกอบหรอองคประกอบตาง ๆ ของสงคม

2. ทกองคประกอบของสงคมแตละสวนทำาหนาทหรอทำาประโยชนซงกนและกนเพอความสมบรณและความอยรอดของสงคม

3. ทกสงคมมแนวโนมทจะรกษาสมดลภาพ4. ทกสงคมมความมนคงเนองจากสมาชกภายใน

สงคมมความสอดคลองและความเขาใจซงกนและกนในเรองของสถานภาพ คานยม

บคคลมความสำาคญในเรองของทฤษฎโครงสรางและหนาท พารสนไดกลาววาระบบการกระทำา (Action Systems) ทกระบบ ไมวาจะเปนระบบวฒนธรรม (Cultural) สงคม (Social) บคลกภาพ (Personality) และอนทรยภาพ (Organismic) จะตองแกไขปญหา 4 ประการ ซงมความจำาเปนเพอใหระบบอยรอด ดงน 1) การปรบตว (Adaptation) = A ระบบ การกระทำาทงหมดตองหาหรอจดการกบทรพยากรจากสงแวดลอม ธรรมชาตใหกบสมาชกในระบบอยางมประโยชนและเหมาะสม ถาหากเปนระบบสงคม สถาบนเศรษฐกจมบทบาทสำาคญทคดหาเทคนควธการตาง ๆ และวธการจดการกบทรพยากรเพอใหสมาชกในสงคมไดประโยชนอยางเหมาะสม 2) การบรณาการรวมหนวย (Integration) = I ระบบการกระทำาทงหมดตองผสมผสานความสมพนธระหวางหนวยหรอสวนตาง ๆ ภายในระบบอยางกลมกลนกน เพอใหเกดความเปนอนหนงอนเดยวกน เชน ระบบสงคมจะมสถาบนกฎหมายทมบทบาทสำาคญตอการประสาน ความกลมกลนกนหรอทำาใหหนวยหรอสวนตาง ๆ ภายในสงคมมความสามารถทจะทำางานรวมกนและมความสามคคตอกน สาม การดำาเนนไปเพอบรรลวตถประสงค (Goal Attainment) = G ระบบการกระทำาทงหมดตองม

148

วตถประสงคและการดำาเนนการเกยวกบทรพยากรตาง ๆ กเพอ ใหบรรลตามวตถประสงคของระบบในระบบสงคมสถาบนการเมอง มบทบาทสำาคญตอ การปฏบตงานหรอการดำาเนนงานตาง ๆ เพอใหเปนไปตามวตถประสงคตาง ๆ ของสวนหรอองคประกอบของสงคมทไดตงวตถประสงคไว และส ความเครยด (Latency) = L ระบบการกระทำาทงหมดตองมการ จดการกบหนวยหรอสวนตาง ๆ ไปใชใหเกดประโยชนแกระบบ เกยวของกบปญหาแบบแผนของการรกษาความสมดลและตองมการชวยลดความตงเครยดในระบบสงคม อาจกลาวไดวาสถาบนครอบครวเปนสถาบนแรกทมบทบาทตอการแกปญหาความเครยดทางสงคม โดยเขยนเปนภาพแสดงปญหาความจำาเปนของระบบสถาบนตาง ๆ ทตองแกไขภายในระบบสงคมซงพารสนไดแสดงใหเหนวาระบบสงคมทเปน A G I L นนมการแลกเปลยนและมความสมพนธกนเปนอยางมากซงมความหมายวา นอกจากสถาบนตาง ๆ ทำาหนาทของสถาบนอยางเตมทแลว แตละสถาบนตองมความสมพนธซงกนและกนอกดวยจำากอใหเกดสภาวะของความสมดลในระบบสงคม (Equilibrium) ดงภาพประกอบ 13

Adaptation Goal Attainment

Economy Government

Family Law

Latency Integration

ภาพประกอบ 13 สภาวะของความสมดลในระบบสงคม

149

(Equilibrium)

จากแผนภาพทำาใหเหนวาสถาบนเศรษฐกจ การเมอง กฎหมายและครอบครว มความสมพนธซงกนและกน กลาวคอ สถาบนเศรษฐกจทำาหนาทในการผลต เพอใหรฐบาลมรายไดทจะนำาทรพยากรตาง ๆ มาพฒนาประเทศและทำานองเดยวกนสถาบนการเมองมหนาททจะชวย ในดานการลงทน และชวยกนสถาบนอน ๆ อยางเออตอกนและกน ปญหาและความจำาเปนตาง ๆ ของระบบในสงคมเปนหนาทของระบบสงคม เมอกลาวถงการเปลยนแปลงทเกดขนภายในระบบสงคมนน

1.2 ทฤษฎโครงสรางความร ภายใตทฤษฎปญญานยม (Cognitivism) นยงเกดทฤษฎโครงสราง ความร (Schemr Theory) ซงเปนแนวคดทเชอวาโครงสรางภายในความรของมนษย มลกษณะเปนโหนดหรอกลมเชอมโยงกน การเรยนรอะไรใหม ๆ ทเพงไดรบนนไปเชอมโยงกบกลมทมอยเดม

รเมลฮารท และออโทน (Rumelhart and Ortorry. 1977) ไดใหนยามความหมายของโครงสรางความรวาเปนโครงสรางของขอมลในสมองของมนษยซงรวบรวมความรเกยวกบวตถ ลำาดบ เหตการณ รายการกจกรรมตาง ๆ เอาไว หนาทโครงสรางความรนกคอ การนำาไปสการรบขอมล (Perception) การรบขอมลนนไมสามารถเกดขนไดหากขาดโครงสรางความร (Shema) ทงนกเพราะการรบรขอมลนนเปนการสรางความหมายโดยการถายโอนความรใหมเขากบความรเดม ภายในกรอบความรเดมทมอยและจากการกระตนโดยเหตการณหนง ๆ ทชวยใหเกดการเชอมโยงความรนนเขาดวยกน การรบรเปนสงททำาใหเกดการเรยนรเนองจากไมมการเรยนใดเกดขนได โดยปราศจากการรบร นอกจากโครงความรจะชวยการเรยนรและการรบรแลวนนโครงสรางร ยงชวยในการระลก (Recall) ถงสงตาง ๆ ทเคยเรยนรมา (Anderson. 1984)

150

1.3 ทฤษฎการดแลสขภาพแบบองครวมแนวโนมของการเคลอนไหวดานสขภาพแบบองครวม

(Holistic Health) และ การบรากรสาธารณสขแบบองครวม (Holistic Health Care หรอ Wholistic Healing) อาจเปน เรองใหมในวงการสาธารณสขรวมสมยของไทย แตทวาปรชญาแบบองครวมเปนปรชญาเดม ในหลายวฒนธรรม คำาวา องครวม หรอ “ ” Holistic มาจากคำาวา Holos หรอ Whole ในภาษากรก หมายความวา ความเปนจรงทงหมดหรอความสมบรณทงหมดของสง (Wholeness) มเอกลกษณและเปนเอกภาพ (Unity) ทมอาจแบงแยกเปนสวนยอยได แนวคดแบบองครวม ลดความสำาคญลง ในยควทยาศาสตรเฟ องฟ หลงจากนนแนวคดแบบองครวมไดปรากฏขนอกครงในสงคมยคใหม เมอ Jan Smuts นายกรฐมนตรของประเทศแอฟรกาใตเขยนหนงสอชอ Holism and Evolution พ.ศ. 2469 Smuts กลาววา องครวม คอ พลงสรางสรรคในปจเจกชนและเปนพลงขบเคลอนไปสการสงเคราะหใหมเฉกเชนเดยวกนกบการววฒนาการของสงมชวต องครวมของสงใหมยอมยงใหญกวาผลรวมของสวนยอย (The Whole is Qreater than The Sums of Its Parts) นอกจากน ในวฒนธรรมตะวนออก ปรชญาของพทธศาสนาไดปรากฏทศนะแบบองครวมทชดเจน พทธศาสนามองวา สงทงหลายทงปวงเปน“ธรรมชาตทมอยและเปนไปตามธรรมดาในระบบ ความสมพนธ แหงเหตปจจย องคประกอบของเหตปจจยทมการประสานกนครบถวนเปนบรณาการและสมพนธกนถกตองพอดทวตลอดทงองครวม จงทำาใหเกดภาวะสมดบหรอดลยภาพได สรปไดวาองคประกอบแหง”เหตปจจยของสงประสานและสมพนธกนอยางสอดคลองพอดทำาใหองครวมมดลยภาพ

ทศนะแบบองครวมถกนำามาพจารณาในดานสขภาพและ

151

ชวตตงแตโบราณกาล เมอฮปโปเครตส (Hippocrates) ปราชญชาวกรกเชอวา รางกายควรถกมองแบบทงหมดมใชรกษารางกายบางสวนเทานน แตทวาอทธพลของการศกษาแบบวทยาศาสตรการแพทย ทำาใหแพทย ใหความสำาคญแตละสวนของรางกายและทำาใหเกดการรกษาโรคแบบแยกสวนไป การแพทย แบบวทยาศาสตรหรอการแพทยแบบตะวนตกมทศนะแบบกลไกและแบบแยกสวน แพทยมได มองผปวยอยางเตมคน แตอาจถกแยกเปนสวน ๆ และมแนวโนมสมใจในมตทางรางกาย แตชวตของผปวยในมตของจตใจและความสมพนธกบสงแวดลอมถกละเลยไป

สขภาพแบบองครวม (Holistic Health) เปนการมองสขภาพเชงบวก จะใหความสำาคญกบ สขภาวะของชวต “(Wellness) แบบตอเนอง หมายถง ภาวะทสมดล สอดคลอง”กลมกลนและพงอาศยกนและกนในมตทางกาย มตทางใจและมตทางจตวญญาณภายในสมดล จะมการดแลสขภาพกาย มการแสดงออกดานจตใจอยางเหมาะสมและมประสทธภาพ มการใช จตวญญาณเชงสรางสรรคเพอเขารวมกบสงคมอยางมจตสำานก ดงนน หวใจสำาคญของสขภาพ แบบองครวม คอ การทบคคลดแลสขภาพตนเอง โดยพฒนาทศนะแบบแผนการมสขภาพด (Healthy Lifestyle) และมตนเองเปน ผกำาหนด เปนผไดรบผลและเปนผประเมนสขภาพตนเอง

หลกการพนฐานของการดแลสขภาพแบบองครวม การดแลสขภาพแบบองครวมเปนแนวคดและแบบแผนการดแลสขภาพทเหมาะสมและสอดคลองกบภาวะสขภาพในโลกยคใหมเพราะเหตวาแบบแผนความเจบปวยของคนไทยไดเปลยนแปลงจากโรคตดตอสโรคไมตดตอ และ ยงมโรคทมสาเหตเนองมาจากสภาวะแวดลอมและมลพษ ปญหาอบตเหตและโรคทเกดจากพฤตกรรมทไมเหมาะสม สถานการณดานสขภาพเชนน จงมแนวคดสขภาพแบบองครวมและ

152

แบบแผนการดแลรกษา สขภาพแบบองครวมเปนแนวทางเลอกใหมและวธการทำางานแบบใหม ในการเผชญสถานการณดงกลาวหลกการพนฐานของการดแลสขภาพแบบองครวม ประกอบดวย

สขภาพ คอ สขภาวะของชวต “ (Wellness) แบบตอเนอง และสขภาพ” แบบองครวม คอ ความสมดลและความกลมกลนแบบตอเนอง ในมตทางกาย ทางจตวญญาณ และสงแวดลอมรอบตว จากมมมองแบบองครวม สขภาพมใชการปราศจากโรค แตทวาสขภาพ คอ สขภาวะของชวต (Wellness) หรอคณภาพชวตทงหมด การดแลสขภาพแบบองครวมเปนการดแลดานกาย อารมณและดานจตวญญาณ ภายใตสงแวดลอมรอบตวไดอยางสมดลและกลมกลนตอเนอง การปวยเปนการแสดงถงความเสยสมดลและความไมกลมกลนกน ภายในและระหวางหลายมต ของชวตมนษยและเมอความเจบปวยเกดขน การดแลสขภาพแบบองครวมจะเปดโอกาส ใหหลากหลายวธ ทงวธการรกษาโรคแบบเดม (Modern Medicine) และวการรกษาโรค แบบทางเลอก (Alternative Medicine) เขามาสกระบวนการปรบสมดลของสขภาพและสำาหรบ ผใหการรกษาสขภาพแบบองครวม จะมเพยงใหความสำาคญกบอาการเจบปวยทปรากฏในปจจบน แตจะสบสาวไปถงเหตปจจยของความไมสมดลของสขภาพและรวมกบผปวยในการจดสมดลใหม กบชวตทงหมด บคคลเปนผรบผดชอบสขภาพตนเองและ/ หรอผปวยเปนศนยกลางและเปนปจจยสำาคญในกระบวนการดแลสขภาพแบบองครวม จากสมมตฐานเกยวกบศกยภาพของมนษย โดยกลาวกนวา มนษยใชศกยภาพของตนเองเพยงรอยละ 10 ของศกยภาพทมอยทงหมดนอกจากนมนษยยงเปนสวนหนงของธรรมชาตและมปฏสมพนธกบธรรมชาตทำาใหมนษยซมซบและสะสมพลงจากธรรมชาต มตสำาคญของการดแลสขภาพแบบองครวม คอ บคคลจะเปนผรบผดชอบและ ม

153

สวนรวมอยางกระตอรอรนในการดแลสขภาพตนเองและนำามาใชในวถสขภาพไดอยางเหมาะสม กบกระบวนการดแลสขภาพแบบองครวมจะเปนกระบวนการสรางและสนบสนนใหบคคล มความตระหนกในตนเอง (Self-Awareness) และความเขาใจในตนเอง (Self-Understanding) และเมอบคคลเกดความเจบปวย แพทยหรอนกวชาชพดานสขภาพจะกระตนใหตระหนกถงสาเหต ของความเจบปวยและในการดแลความเจบปวย เขาจะแสดงบทบาทรบผดชอบตอสขภาพและ การปวยของเขาอยางเตมท

กระบวนการดแลสขภาพแบบองครวม ผทตองการเรมการดแลสขภาพแบบองครวมสามารถเรมไดทนทเพราะการดแลสขภาพแบบองครวมใหความสำาคญกบการสงเสรมสขภาพและ การปองกนความเจบปวยทอาจเกดขนในอนาคตอนเปนผลจากตนเองหรอบางคนอาจขาดความเขาใจตอสขภาพหรอมอาจเขาใจและตดสนใจตอความเจบปวยทางกายเลกนอยทเกดขนเปนประจำาหรอ บางคนอาจกระวนกระวายใจ กดดนและไมพอใจกบบางสงในชวต บคคลดงกลาวขางตนสามารถเรมการดแลสขภาพแบบองครวมได ซงกระยวนการดแลสขภาพแบบองครวม จำาแนกเปน 3 ขนตอน คอ

ขนตอนท 1 การประเมนสขภาพแบบองครวม จากมมมองเกยวกบสขภาพ แบบองครวม การประเมนสขภาพจะขยายมมมองจากการประเมนสขภาพปจจบน เปาหมายแรก ของการประเมนแบบองครวม คอ การกอรปความสมพนธเพอการดแลสขภาพรวมกนระหวาง บคคลและนกวชาชพ (แพทย พยาบาลและนกสาธารณสข) การประเมนสขภาพแบบองครวมเนนการประเมนสขภาพน เปนการชวยเหลอและกระตนใหบคคลสำารวจชวตตนเอง สำารวจโลกภายในตนเอง (Inner World) โดยขอมลสำาคญ คอ ทศนะตอชวตและสขภาพ ความสมพนธระหวางบคคล รปแบบชวตการทำางาน รปแบบของการเผชญปญหา (Coping Style)

154

คณคาและประวตสขภาพ ของผปวย เปนการยอนถามตนเองและสำารวจตนเองเกยวกบแบบแผนชวตทงหมดและประสานตนเองเขาสกบการเปลยนแปลงทเกดขนในอนาคต นอกจากนในทางระบาดวทยา อาจมการประเมนปจจยเฉพาะทเกยวของสขภาพ เชน ปจจยดานโภชนาการ ปจจยดานจตวทยาระดบความเครยด ปจจยเสยง (พฤตกรรมสขภาพ) และปจจยดานสงแวดลอม เปนตน วธการประเมนสขภาพ แบบองครวมอาจใชแบบสอบถามหรอการสมภาษณ พดระหวางบคคลกบนกวชาชพ หลงจากนน จงเขาสกระบวนการเรยนรเพอการมสขภาพด (Wellness Education) โดยมเปาหมายเพอใหบคคลทวไปมการดแลสขภาพแบบองครวมและสรางหนทางสสขภาพดดวยตนเอง

ขนตอนท 2 การฝกเทคนคการผอนคลายตนเอง การเรยนรและการอบรมเกยวกบเทคนคการผอนคลายตนเองเปนเทคนคการดแลสขภาพทสำาคญซงชวยกระตนพลงธรรมชาตภายในตนเอง ชวยใหเกดการปรบปรงและเสรมสรางภายในตนเอง พรอมทงสงผลบวกตอชวตทงหมดนอกจากนการผอนคลายและการควบคมตนเองยงเปนประสบการณททรงพลง อนจะชวยสรางใหเหนคณคาของตนเอง (Self-Esteem) และฝกในการดแลตนเองในชวตประจำาวนได (Self-Management) เทคนคการผอนคลายตนเองมหลายประเภท สามารถศกษาและเลอกสรรใหเหมาะสมกบภาวะรางกายและความชอบของตนเอง ตวอยางเทคนคการผอนคลาย คอการนอบสนอง เพอผอนคลาย (Relaxation Response) การผอนคลายกลามเนอ (Progressive Relaxation) การฝกสมาธ (Meditation) การเสรมสรางความสขจากภายใน (Guided Imagery) การตอบกลงทางชวภาพ (Biofeedback)

ขนตอนท 3 การพฒนาชดโครงการเพอการเรยนรและ

155

ฝกทกษะเกยวกบการดแลสขภาพแบบองครวม เมอบคคลไดประเมนสขภาพตนเองและผานหารฝกอบรมเกยวกบเทคนค การผอนคลายแลว หลงจากนน บคคลสามารถพฒนาชดโครงการเพอเรยนรแลฝกทกษะเกยวกบ การดแลสขภาพแบบองครวมภายใตความชวยเหลอและการสนบสนนของนกวชาชพ การสรางกระบวนการเรยนรและฝกฝนเกยวกบการดแลสขภาพแบบองครวม สามารถทำาไดในลกษณะกลม (Self-Help Group) หรอลกษณะเฉพาะบคคล ทงนขนอยกบสถานะสขภาพและปญหาสขภาพ ของบคคล การจดการเรยนรเกยวกบการดแลสขภาพแบบองครวมจำาแนกเปน 4 ดาน คอ ความรบผดขอบตนเอง (Self-Responsibility) ความตระหนกทางกาย (Physical Awareness) ความตระหนกทางดานจตใจ (Stress Awareness) ความตระหนกดานอาหาร (Nutrition Awareness) และการดแลสงแวดลอม (Environment Sensitivity) ทงนขนอยกบการประเมนสขภาพตนเอง ในการสรางวถสขภาพแบบองครวมในแตละดานจงจำาเปนตองกำาหนดรปธรรมหรอกจกรรมสำาหรบตนเองเพอใหเกดการเปลยนแปลง เชน การเปลยนแปลงวธคด (การเสรมวธคดเชงบวก) การเปลยนแปลงดานรางกาย เปนตน หลงจากพฒนาเปนชดโครงการทชดเจนแลว การปรกษาหารอเพอหาหนทางใหชดโครงการสามารถปฏบตไดอยางสอดคลองกบชวตจรงมความจำาเปนบางกรณชมชนจะมบทบาทเอออำานวยและใหความสะดวก เชน การอบรมทกษะทจำาเปน ชมชนควรมสวนสาธารณะ เปนตน จงจะทำาใหชวตของบคคลเขาสวธสขภาพแบบองครวมไดอยางแทจรง และยงยน

มมมองภาวะสขภาพ (Determinants of Health) ไดกำาหนดความมสขภาพด ดงน

1. สถานะทางสงคม (Income and Social

156

Status)2. ความมเครอขายสงคมทคบหา (Social

Support Networks)3. การศกษา (Education and Literacy)4. การทำางาน (Employment Working

Condition)5. สงแวดลอมทางสงคม (Social

Environment)6. สงแวดลอมทางกายภาพ (Physical

Environment)7. งานอดเรก การใชเวลาวาง (Personal Health

Practices and Coping Skills)8. พฒนาการในวยเดก (Health Child

Development)9. ปจจยทางชววทยาและยน (Biology and

Genetic)10. การใชบรการสขภาพ (Health Services)11. เพศ เชอชาต ผวพรรณ (Gender)12. ประเพณ วฒนธรรม (Culture)

1.4 ทฤษฎภาวะไรบรรทดฐาน (Anomic Theory)ภาวะไรบรรทดฐาน เปนปรากฏการณทเกดในสงคมทม

กลมคนมากมาย แตละกลมบรรทดฐานเปนของตวเอง สมาชกไมเขาใจตอบรรทดฐานจงเกดการเลกปฏบตผด แตตามทศนะของ Talcott Parsons เหนวาสถานะของสมาชกในสงคมทมความรสกขาดบรณาการทมนคงในสถาบนสงคม ทำาใหสมาชกรสกวาระบบตางๆของสงคมไมอาจดำาเนนไปไดอยางราบเรยบ และผลทตามมาคอบคคลเกดความไมมนคงในวถการดำาเนนชวต

157

ภาวะไรระเบยบ (Anomic) มกจะเกดในสงคมทสถาบนตาง ๆ ขาดบทบาทตอสมาชกสงคมจงเลอกบรรทดของกลมตางๆ อยางเสร หรอบางครงสรางบรรทดฐานขนมาใหม

Robert Merton (1966) ไดนำาเอาทฤษฎภาวะไรบรรทดฐานมาอธบายพฤตกรรม เบยงเบนในอกแนวหนง โดยเขาอธบายวาพฤตกรรมเบยงเบนเปนผลของความไมประสานสอดคลองกนระหวางเปาหมายทางวฒนธรรม หรอคานยมทางวฒนธรรมกบบรรทดฐาน หรอวทสงคมกำาหนด เพอปฏบตใหบรรลเปาหมายนน

Merton ชใหเหนวา บคคลจะมการปรบตว หรอมการเผชญกบสถานการณดงกลาวแตกตางกน และพฤตกรรมเบยงเบนปรากฏออกมาดวยหลายรปแบบ คอ

1. ผปฏบตตาม (Conformisty) บคคลทปรบตวสอดคลองกบบรรทดฐานของสงคมเพอบรรลเปาหมายของชวต กลาวคอ เปนสจรตชนทประกอบอาชพโดยสจรต เชน เปนนกศกษาทเครงครดในกฎระเบยบของมหาวทยาลย ถอวาเปนพฤตกรรมทคลอยตามสงคม

2. พวกนอกคอกหรอพวกแหวกแนว (Innovation) คอบคคลทยอมรบเปาหมายทางวฒนธรรมวาเปนสงดงามทควรเทดทล เชน เชอวาชอเสยงเกยรตยศเปนสงควรแสวงหา หรอการแตงงานถกตองตามครรลองของวฒนธรรมเปนสงชอบธรรมทางสงคม แตบคคลประเภทน กลบไมปฏบตตามกฎระเบยบทสงคมวางไว เมอมโอกาสกจะเบยงเบนจากกฎสงคม เพอบรรลเปาหมายของตน

3. พวกเจาระเบยบ (Ritualism) คอบคคลทเลอกปฏบตตามกกระเบยบของสงคมอยางเครงครด แตกลบไมเหนความสำาคญของชอเสยง ฐานะอนมนคง หรอไมคลอยตาม ธรรมเนยมตาง ๆ ของสงคม เชน การจดเลยงสงสรรค เพราะเหนวาสนเปลอง

158

บคคลประเภทน ถอวาทำาดเพอความด ไมใชเพอชอเสยงทางสงคม พฤตกรรมเชนนเปนการเบยงเบนจากวสยปกตสามญชน แตกไมคอยมผลเสยตอสวนรวม หรอไมมเลย

4. พวกหนโลก (Retreatism) เปนบคคลทปฏเสธทงเปาหมายของชวต ทงทางวตถ เชน ความรำารวย และเปาหมายทางจตใจ เชน ชอเสยงเกยรตยศ ทงนเพราะผดหวงอยางแรงหรอถกสงคมตราหนาวา คนชวหมดโอกาสทำาดแลว จงยอมหนออกจากสงคม เชน หนออกปา ฆาตวตาย หรอประชดตวเองเปนคนเหลวแหลกซำาเดม เชน โสเภณ พวกเสพยาเสพตด ตดสรา เปนตน หรออาจกลาวไดวาคำานงถงกฎระเบยบของสงคมปลอยตวตามอำาเภอใจ

5. พวกกบฏ (Rebeltion) เปนบคคลทตอตานเปาหมายของชวตและวธการ เพอบรรลเปาหมายตามวถทางของบรรทดฐานทางสงคม แตจะพยายามหาวธการตาง ๆ เพอใหสงคมเกดเปลยนแปลง โดยมงมนสรางระบบใหมแทนทระบบเกา เพราะเหนวาระบบเกามขอบกพรองบคคลประเภทนมอดมการณทางสงคมอยางรนแรง ตองการใหสงคมเคลอนไหวตามอดมการณ ของตน จงแสดงในรปปฏวตรฐประหาร หรอปฏรปบางสวนในสงคมทเหนวาบกพรอง

พฤตกรรมบางอยางอาจจะขดตอความรสกแกผพบเหน แตเมอเวลาผานไป อาจเปนสงทสงคมยอมรบได ดงนน การทจะสรปวาพฤตกรรมใดเปนพฤตกรรมเบยงเบน ขนอยกบ การยอมรบจากสมาชกของสงคมนนมากำาหนด

ตาราง 3 แบบการปรบตวและพฤตกรรมเบยงเบนตามทฤษฎของ Merton

ลกษณะการปรบตว เปาหมาย / คา วธการทสงคม

159

นยม ยอมรบการปฏบตตาม (Conformity)พฤตกรรมแหวกแนว (Innovation)การเครงระเบยบ (Ritualism)พฤตกรรมหนโลก/สงคม (Retreatism)การกบฏตอสงคม (Rebellion)

++--

-+-+

+-+-

-+

ทมา : สงคมวทยา. วชรา คลายนาทร. หนา 165.

ตามทศนะของผเขยนเหนวา พวกเครงระเบยบนนขนอยกบกลมคน เชน กลมพระสงฆมงความเรยบงาย ปฏเสธสะสมทรพยสมบตทงเปาหมายและวธการ เมอมองตามทศนะของกลมคนนอกวด เชน ชาวบานถอวาพระสงฆเบยงเบน แตในขณะเดยวกน จากมมมองของพระสงฆ วถชวตและวธการของกลมคนนอกวดกเบยงเบนเชนกน ทงนอยกบแหมายและวธการ ของแตละสงคม

การควบคมทางสงคม การควบคมทางสงคมเปนกระบวนการ (Process) ทใชปองกนพฤตกรรมเบยงเบนไปจากบรรทดฐานของสงคม (Deviant Behavior) มใหเกดขน หรอควบคมพฤตกรรมดงกลาวทเกดขนแลวไมใหเกดผลเสยแกสงคมตอไป

การควบคมทางสงคมมจดมงหมายดงตอไปน1. เพอปองกนการเบยงเบนจากบรรทดฐานของสงคม2. เปนกลไกกลางคอยเชอมกบผทมพฤตกรรมฝน

สงคมเพอลดความตงเครยด

160

3. เปนกลไกตรวจสอบสาเหตของพฤตกรรมฝนสงคมและเปลยนแปลงพฤตกรรมฝนสงคม

4. เปนกลไกหลอหลอมพฤตกรรมใหเปนตามทสงคมพงปรารถนา

ดงนน จงกลาวโดนสรปวา สงคมในปจจบนมการพฒนาเทคโนโลยการสอสาร การคมนาคม สงผลใหสงคมมความหลากหลายซบซอนดวยสถานภาพความสมพนธและกลไก ของสงคมเกดความขดแยง ทำาใหลดบทบาทการควบคมทางสงคม สมาชกประสบปญหาการปรบตวใหสอดคลอง การเปลยนแปลงทางสงคมจงเลอกวการเบยงออกจากบรรทดฐานทางสงคม เพอเปาหมายของชวต เพราะฉะนน พฤตกรรมเบยงเบนถอวาเปนการทาทายระบบควบคมสงคม

1.5 ทฤษฎการดแลตนเองของ โอเรม (Orem’s Self Care System Theary)

การดแลตนเอง เปนการปฏบตในกจกรรมทบคคลรเรมและกระทำาดานตนเอง เพอทจะรกษาไวซงชวต สขภาพ และสวสดภาพของตน การดแลตนเองเปนการกระทำาทจงใจและ มเปาหมาย มระบบระเบยบเปนขนตอนและเมอกระทำาอยางมประสทธภาพจะมสวนชวยใหโครงสราง หนาท และพฒนาการดำาเนนไปไดถงขดสงสดของแตละบคคล การดแลตนเอง เปนพฤตกรรมทเรยนรภายใตขนบธรรมเนยมประเพณ และวฒนธรรมของชนแตละกลม (Orem. 1985) ในภาวะปกต ผใหญมกจะดแลตนเองได สวนทารก เดก ผสงอาย ผทเจบปวย หรอ มความพการ อาจตองการความชวยเหลอ เกยวกบกจกรรมการดแลตนเอง เนองจากทารกและ เดกเพงอยระยะเรมตน ของพฒนาการทงรางกาย จตใจ และสงคม สวนผสงอายตองการ ความชวยเหลอในการ ดแลตนเองเมอความสามารถทางดานรางกาย

161

ผทเจบปวยหรอทพลภาพ ตองการความชวยเหลอในการดแลตนเองบางสวนหรอทงหมดขนอยภาวะสขภาพ (Health State) และความตองการการ ดแลตนเองในปจจบนและอนาคต การดแลตนเองเปนการกระทำาทบคคล ซงเปนผใหญ ไดมสวนสงเสรมใหตนเองมชวต อยรอด มภาวะสขภาพและสวสดภาพทด สวนการดแลบคคลอนนน หมายถง การทบคคลซงเปนผใหญมสวนในการสงเสรม ความอยรอด สขภาพ และสวสดภาพของสมาชกอยในความรบผดชอบ (Orem, 1985)

โอเรม มความเชอวา บคคลเปนผทมเหตผล มความสามารถทจะเรยนรวางแผน การกระทำาเพอบรรลเปาหมายทตองการ มความตองการขนพนฐานมการพฒนาอยตลอดเวลา มความตองการการดแลเพอปรบหนาทหรอปองกนความผดปกตทจะมผลตอหนาท และพฒนาการ นอกจากนนแลวบคคลเปนเจาของตนเอง มสทธทจะรบรถงสภาพของตนเอง นอกจากนน โอเรม ยงไดกลาวถง สงแวดลอมทดจะชวยจงใจบคคลใหตงเปาหมายทเหมาะสมและปรบพฤตกรรม เพอใหไดผลตามทตงไว โอเรม ไดกลาวถง ความผาสก (Well – Being) วาตางจากสขภาพแมจะมความสมพนธกนกลาวคอ ความผาสกเปนการรบรถงภาวะของตนเอง

หลกการของทฤษฎโอเรมไดใหความเขาใจเกยวกบการดแลตนเองดวย

ทฤษฎทเกยวของ 3 ทฤษฎดงน1. ทฤษฎการดแล (Self – Care Theory)

ใหความเขาใจเกยวกบการดแลการดแล1.1 การดแล (Self Care) หมายถง กจกรรม

ซงสามารถปฏบตไดอยางอสระของบคคลเพอสงเสรมและดำารงซงความอยดตลอดชวต

162

1.2 ผทจะดแล (Self – Care Agency) เปนความสามารถของบคคล ในการปฏบตกจกรรมการจดการดแลซงหมายถงบคคลซงดแลตนเอง (Self – Care Agent) และบคคลซงตองดแลผอน (Dependence care agent) เชน พอ แม ดแลบตร คนดแลผปวยหรอผสงอาย–

1.3 ความตองการการดแล (Self – Care Requisites) เปนกจกรรม ทคนจำาเปนตองดแลตนเองคอ

1.3.1 กจกรรมทวไป (Universal) เปนกจกรรมตามปกตของคน ทตองปฏบต เพอใหได อากาศหายใจ นำา อาหาร การขบถาย มการพกผอน มการรวมกบสงคม มการปองกนอนตราย รวมทงการสงเสรมการอยอยางปกตสข

1.3.2 กจกรรมพฒนาการ (Developmental) เปนกจกรรมพเศษ ซงเปนผลจากวฒภาวะหรอความตองการใหม ๆ ซงพฒนาจากเหตการณทเกดขนในชวต เชน การเปลยนภาพลกษณ

1.3.3 กจกรรมเบยงเบนสขภาพ (Health Deviation) เปนกจกรรม ซงเปนผลจากการเจบไข การเกดโรค หรอการไดรบการรกษา หรอกจกรรมแสวงหาความชวยเหลอเพอการรกษา ตามแผนการรกษาการเรยนรเพอการดำารงชวต

1.4 ความสามารถในการดแลตนเอง (Therapeutic Self – Care Demand) หมายถง กจกรรมการดแลตนเองทจำาเปนเพอสนองความตองการดแลตนเอง ซงจะรวมถงกจกรรมทใชเพอดำารงภาวะสขภาพและการอยดทงนยอมปรบเปลยนไดตลอดชวต

2. ทฤษฎความพรองในการดแลตนเอง เปนแกนกลางของทฤษฎทอธบาย ถงความจำาเปนในการปฏบตและวธการทบคคลจะรบการปฏบตเพอการดแลตนเองความพรอง ในการ

163

ดแลตนเอง เกดเนองจากบคคลไมสามารถสนองความตองการในการดแลตนเอง จำาเปน ตองขอความชวยเหลอในลกษณะ กระทำาให แนะแนวสอน สนบสนน จดการสงแวดลอม ตามความตองการในขณะนนหรอในอนาคต

3. ทฤษฎระบบการพยาบาล เปนกจกรรมหรอชดกจกรรมทพยาบาลจดหาใหเพอสนองตอความตองการ การดแลตนเอง ทงนยอมกำาหนดจากตวผปวยเอง (Self – Care Agency) ใน 3 ลกษณะ คอ

3.1 การดแลทงหมด (Wholly Compensation) จะกระทำาเมอผปวย มความจำากดในการดแลตนเองจนตองพงพาผอนทงหมด

3.2 การดแลบางสวน (Partly Compensation) จะกระทำาเมอผปวยสามารถสนองความตองการการดแลตนเองบางสวนและใหชวยเปนบางสวน เชน ชวยอาบนำา หรอชวยเชดตว ชวยสวมใสเสอผาหลงเชดตว เปนตน

3.3 การใหการศกษาและประคบประคอง (Supportive – Educating) จะใชเมอผปวยสามารถบรรลความตองการการดแลตนเองแตตองการความชวยเหลอ เพอการตดสนใจ การควบคมพฤตกรรม ความรเพอฝกทกษะ และความพยายามทจะสงเสรมผปวยใหประสบความสำาเรจในการดแลตนเอง และรวมกบผปวย ควบคม และพฒนาใหการดแลตนเอง

หลกการของทฤษฎ เกยวกบการพยาบาล โดยสรป1. บคคล คอ ผซงมารบบรการ มศกยภาพในการ

เรยน การพฒนาสามารถปฏบตหนาททางชวภาพ ดานสญลกษณ และดานสงคม มแรงผลกตามธรรมชาตจากความสามารถศกษาหาความร รวมกจกรรมทมเปาหมาย คนสามารถเรยนรบรรลตามตองการการดแลตนเอง แตในบางครงคนอาจขาดความ

164

สามารถเรยนรวธการปฏบต เพอการดแลตนเอง กตองไดรบ ความชวยเหลอจากบคคลอน

2. สงแวดลอม องคประกอบของสงแวดลอม ซงเปนดานกายภาพและจตสงคม รวมทงสงแวดลอมทเปนการพฒนาทสงเสรมพฒนาการของบคคลโดยการสรางแรงจงใจเพอสรางเปาหมายทชดเจน และชวยปรบพฤตกรรมใหบรรลเปาหมายในการจดการดแลตนเอง

3. ภาวะสขภาพ เปนสภาพการทำางานของโครงสราง และหนาทของรางกายเปนสภาพกลมกลนทงในสวนกายภาพ จตใจ สงคม อารมณ ระหวางบคคล รวมถง การสงเสรมสขภาพ

4. การพยาบาล เปนบรการทจดใหบคคลซงตองการความชวยเหลอเมอเกด ความจำาเปนในการดแลตนเอง จากการทความตองการดแลตนเองนอยกวาความสามารถในการดแลตนเอง โดยนำาความรทกษะดานเทคนคปฏบตการดแลตนเองมาใชใหสอดคลองกบบทบาทในแตละบคคล

การดแลตนเอง

ความสามารถในการดแลตนเอง

ความตองการการดแลตนเองทงหมด

ความสามารถทางการพยาบาล

165

ความพรองใน

การดแล

ปจจยพนฐาน

ปจจยพนฐาน

ภาพประกอบ 14 กรอบแนวคดพนฐานของทฤษฎการดแลตนเองของ โอเรม

ขอเสนอ การสงเสรมการดแลตนเองโดยใชกลมชวย“เหลอตนเอง”

ดรณ ชณหะวต เสนอแนวคดในเรองการบรการสขภาพใหมประสทธภาพสงสด คอ การกระตนใหบคคล ครอบครวหรอชมชน ไดใชศกยภาพและแหลงประโยชนทมอยในสงคมนนใหไดสงสด เปดโอกาสใหประชาชนไดมสวนรวม ในการดแลตนเอง กลมชวยเหลอตนเอง (Self –Help group) เปนบรการอยางหนงทเกดจากการรวมตวของบคคลทมลกษณะเดยวกน โดยมเปาหมายทจะใหการชวยเหลอซงกนและกนระหวางสมาชกของกลม กจกรรมตาง ๆ ดำาเนนโดยสมาชก และเขาเปนสมาชกของกลมดวยความสมครใจ (Pask Madara, 1983) ลกษณะ ทสำาคญของกลมคอ กลมอาสาสมครนไมไดจดตงโดยหนวยงานของรฐหรอองคกรใด ๆ (Ross Mico, 1980) แตจะไดรบการสนบสนนจากหนวยงานทเกยวของกบกลมนน ๆ เชน โรงพยาบาล โรงเรยน สถานบรการสขภาพ กลมเหลานมเปาหมาย คอ ชวยสมาชกใหมความรเพมขน เพมสมพนธภาพระหวางกลมสมาชก สงเสรมการปรบตว การเรยนร ทจะเปลยนแปลงกระบวนการตาง ๆ เพอสงเสรมมสขภาพด เรยนรทจะมชวตอยอยางมประสทธภาพ

เกยวกบผสงอาย ไดมการศกษาเกยวกบการปรบตวของผสงอายทสญเสยคครอง โดยใชกลมชวยเหลอตนเอง พบวา ความโศกเศรา ความมคณคา ความพงพอใจในชวต ความวาเหว และความสามารถเปลยนแปลงไปในระดบปานกลาง (Return Jecretich. 1989)

2. ทฤษฎเสรม2.1 ทฤษฎการแพรกระจายทางวฒนธรรม

166

ความหมายและลกษณะทวไปของวฒนธรรมคำาวา วฒนธรรม คนสวนใหญมกเขาใจวา สงทเปน“ ”

ความงาม สงทดงาม สงทเปนระเบยบวนย หรอสงทไดรบการพฒนาใหดแลว เชน ความงามของรปวาด ความไพเราะของดนตร ความซาบซงของภาษาและวรรณคด ระเบยบวนยการเขาขมมหรสพ มารยาท ในการรบประทานอาหาร ความประณตในการแตงกาย เปนตน หรอบางคนกเขาใจวา หมายถง ขนบธรรมเนยมประเพณอนดงามตาง ๆ ของชาต เชน การแตงงาน ประเพณการบวช เปนตน ความเขาใจดงกลาวแทจรงแลว วฒนธรรมมความหมายกวาง โดยความหมายทางสงคมศาสตรนน หมายถง ทกสง ทกอยางทเกดขนในสงคมมนษย ไมวาจะเปนลกษณะทางวตถธรรมหรอนามธรรม (มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. 2524 : 175) วฒนธรรมเปนคำาทมความสำาคญมากโดยเฉพาะ ในวชาสงคมวทยาและมานษยวทยา ซงมนกสงคมวทยาและนกมานศยวทยาใหความหมายของคำา ๆ นไวดงน จำานง ทองประเสรฐ (2519 : 3) ไดกลาวถงความหมายของวฒนธรรมไวดงน วฒนธรรม คอ วถชวตซงสงคมมนษยทำาใหเจรญขน เพอสนองความตองการอนเปนมลฐานทมตอความดำารง อยรอด ความถาวรแหงเชอสายและการจดระเบยบแหงประสบการณของสงคม เพราะไมมมนษยกลมใดดำารงชวตอยไดตามสภาพของธรรมชาตลวน ๆ ทกกลมยอมมมรดกทางสงคม ซงม ความประณตและเปนอนหนงอนเดยวกน ไมมากกนอยทไดรบมาจากบรรพบรษและถายทอด ไปสรนหลง มรดกทางสงคมนนยอมอธบายถงธรรมชาตของมนษยนน วฒนธรรมซงขยายตวออกไปดวยกนกบชวตของมนษยจงเปนทงเหตและผลแหงคณลกษณะทสรางสงมชวตมนษย วฒนธรรมซงมอยในตำารามานษยวทยา วฒนธรรม (Cultural Anthropology) หมายถง สงซงไมมเองตามธรรมชาตแตเปนสงซงสงคมคอคนในสวนรวมมความตองการ

167

และจำาเปน ผลตสรางใหมขน แลวถายทอดใหแกกนดวยการสงสอนและเรยนรแลวสบ ๆ ตอกนมาเปนประเพณปรมปรา (Tradition Customs) และคลคลายขยายตวเปนความเจรญวฒนาโดยลำาดบเมอวาโดยเนอวฒนธรรมและประเพณกมบอเกดจากความคดเหน ความรสก และความเชอของคนในสวนรวมคอประชาชนซงสะสม พอกพนและสบตอรวมกนมานานหลายชวอายคน จนเกดเปนความเคยชนเรยกเปนคำาเฉพาะทางวชาวา นสยสงคม (Social Habits) หรอเรยกเปนคำาตามธรรมดาวา ประเพณ เพราะฉะนนถาใหความหมายทแทจรงของเรองคำาวา วฒนธรรมกจะไดแก เรองของจตใจ สมดงในคาถาธรรมบททกลาววา "สงทงหมาย มใจมากอนมใจประเสรฐสด สำาเรจดวยใจ" แตจะเรยนรเรองของใจโดยตรงทำาไมไดดวยเปนนามธรรม คอ ไมมรปใหเหน จะรจากสงทเปนรปธรรม ซงใจแสดงออกใหประจกษ คอ จากวาจาและกรยาอาการตาง ๆ วา ผแสดงออกมความคดเหน ความรสกหรอความเชออยางไรน ประการหนงและจากสงตาง ๆ ซงคนผลตสรางขนนอกประการหนง เมอรวมกนหมดนนกเปนความหมายของคำาวาวฒนธรรมโดยยอในทางวชาการ กลาวโดยสรป วฒนธรรม หมายถง ทกสรรพสงทมนษยสรางสรรคขน แลวรวมกนมาเปนวถชวตของมนษย (The Line Human) ในสงคมใดสงคมหนง (Social Sector) ซงวฒนธรรมมทงเกดและดบเปนไปตามวฏจกรแหงกฎธรรมชาต และลกษณะทวไปของวฒนธรรม

จากความหมายและคำาอธบายอาจสรปลกษณะทว ๆ ไปของ วฒนธรรมวา มเฉพาะในมนษยเทานน เปนพฤตกรรมของมนษยทเกดจากการเรยนรเทานน มไดเกดขน ตามธรรมชาต เปนสงทมนษยตองมสวนรวมในฐานะทเปนผสราง ผถายทอด ผเรยนรและเปนเจาของวฒนธรรม มทงสวนทเปนวตถและไมใชวตถ หรอในสวนทเรยกวา จตใจ เปนสงทม การ

168

เปลยนแปลงอยางไมหยดยง เปนสงทพฒนาและสรางสรรคขนมาใหม ๆ ได เปนผลตผลของพฤตกรรมทไดรบการจดรวบรวมอยางเปนแบบแผน เปนสงทมการถายทอดอยางสบเนองโดยมนษยจากรนหนงไปอกรนหนง วฒนธรรมในสงคมหนง ๆ ยอมมความแตกตางจากอกสงคมหนง และวฒนธรรมเปนสงทมการเผยแพราหรอมการกระจายจากสงคมหนงไปสอกสงคมหนงได (มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. 2524 : 177)

สภาพปจจบนทางวฒนธรรมวฒนธรรมไทยไดผานการสรางสรรค สงสม เลอกสรร

ปรบปรง แกไขและ สบทอดจนกลายเปนวฒนธรรมประจำาชาตซงคนไทยทกคนมสวนเปนเจาของและมสวนสำาคญ ในการรกษาและสบทอดมรดกวฒนธรรมอนดงามของชาต พระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลปจจบน ทรงมพระราชดำารสเกยวกบวฒนธรรมวา "การรกษาวฒนธรรมคอการรกษาชาต" และรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยทกฉบบไดบญญตขอความไววา "รฐพงสงเสรมและรกษาไว ซงวฒนธรรมของชาต" อยาไรกตามในชวง 2-3 ทศวรรษทผานมา การพฒนาประเทศ ไดเปลยนแปลงไปโดยเนนความสำาคญทางดานเศรษฐกจ วทยาศาสตรและเทคโนโลย ซงเขามา มบทบาทในการพฒนาเศรษฐกจขนพนฐานจากภาคเกษตรกรรมเปนอตสาหกรรม ทำาใหเศรษฐกจกาวหนาไปในระดบหนงแตยงผลใหการเปลยนแปลงวถชวตและสงคมไทย กลาวคอ เกดอำานาจนยม วตถนยมขนในสงคมไทยบางกลม การเปลยนแปลงนทำาใหเกดความสบสนในเรองมโนทศนและคานยม มความขดแยงระหวางบทบาทและหนาทของบคคลและสถาบนตาง ๆ มากขน สงผลกระทบใหระบบโครงสรางและแบบแผนประเพณดงเดมทดงามแปรเปลยนไป ในขณะเดยวกน ระบบความสมพนธของสงคมประชาธปไตยเปนไปอยางสบสนดวยการใชเงนและอทธพลเปนฐานขาดแนวทางท

169

เปนธรรม จตใจคนไทยถอยหางจากศรทธาความเชอในศาสนธรรม ซงเคยใชเปนหลกในการดำาเนนชวตทำาใหเกดภาวะความ เสอมทรามทางศลธรรมและจรยธรรมอยางนาวตก สงสำาคญยงอกประการหนงคอ ยคนเปนยคแหงขอมลขาวสาร (Information Age) ระบบขาวสารและ การตดตอเปนไปอยางรวดเรว กระแส วฒนธรรมจากตางประเทศจงหลงไหลเขาสสงคมไทย อยางรวดเรวและไมหยดยง เปนผลให ประชาชนและเยาวชนไทยจำานวนไมนอยปลอยปละละเลยแบบแผนคานยมและวถชวตอนดงามของสงคมเดม กลบหลงใหลชนชมวฒนธรรมตางชาต อยางขาดการเลอกสรร ทำาใหสญเสยเอกลกษณและความเปนปกแผนมนคงของสงคมไทย กอใหเกดปญหาทางวฒนธรรมอยางรนแรงและวกฤตนานาประการ ปญหาทางวฒนธรรมในขนวกฤตน มไดเกดเฉพาะในสงคมไทยเทานน แตกำาบงเปนปญหาอนยงใหญของสงคมโลกทมพฒนาการ ทางเทคโนโลยและความกาวหนาทางวตถโดยไมคำานงถงมตทางวฒนธรรม สหประชาชาตและองคการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (UNESCO) จงไดประกาศชวงป 2531 - 2540 เปนทศวรรษโลกเพอการพฒนาวฒนธรรม (World Decade for Cultural Development 1988 - 1997) โดยมวตถประสงคใหประเทศสมาชกไดมองเหนความสำาคญของวฒนธรรมทม สวนเสรมสรางสมฤทธผลในการพฒนาและความเขาใจระหวางชมชนตาง ๆ ทงในและระดบทองถนระดบชาตและระดบนานาชาต ประเทศไทยจงไดเขารวมดำาเนนงานเนองในทศวรรษโลก เพอการพฒนาวฒนธรรมดวย (สำานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. 2537 : 3)

หลกของการแพรกระจายทางวฒนธรรม (Diffusionism)

วฒนธรรมหนง ๆ จะแพรกระจายไปยงแหลงอน ๆ ได

170

ตองยดหลกวาวฒนธรรม คอ ความคดและพฤตกรรม (ผลของความคด) ทตดตวบคคล บคคลไปถงทใดวฒนธรรมกจะไปถงทนน ดงนน การแพรกระจายของวฒนธรรมขนอยกบปจจยดงน 1) หลกภมศาสตร ตองไมมอปสรรคทางภมศาสตรขวางกน เชน ไมมภเขาสง ทะเลกวาง ทะเลทรายแหลงหมะ ปาทบเปนตน เพราะสงเหลานเปนอปสรรคตอการเดนทางของคนทมวฒนธรรมตดตว 2) ปจจยทางเศรษฐกจ การทผคนตองเดนทางตดตอไปมาหาสกนสวนมากเนองมาจากปญหาทางเศรษฐกจบางกตองการไปตดตอคาขาย หรอแสวงหาโอกาสทดกวา ทางเศรษฐกจบางกตองการไปเทยวเตรดสงแปลกใหม แตกตองมเงนทองจงยะไปเทยวยงถนอนได คนทมเศรษฐกจดจงมโอกาสนำาวฒนธรรมตดตวไปสงสรรคกบวฒนธรรมอนได 3) ปจจยทางสงคมไดแก การจงใจไปแลกเปลยนวธการ พฤตกรรมใหมและความร เปนตน การไปศกษายงถนอน จงเปนการไปแพรกระจายวฒนธรรมโดยตรง การรจกรกใครและแตงงานกบคนตางวฒนธรรม การไปรวมปฏบตตามวธกรรมทางศาสนาและการอพยพโยกยายถนเพราะเกดภยทางสงคม เชน เกดสงครามแสละความขดแยง การประสพภยธรรมชาต เชน ขาวยากหมากแพง แหงแลง และ การยดครองโดยผรกรานเหลานลวนเปนปจจยใหเกดการแพรกระจายทางวฒนธรรมทงสน และ 4) การคมนาคมขนสงทดเปนปจจยเออตอการแพรกระจายทางวฒนธรรม เชน ถนนด พาหนะสำาหรบการโดยสารและการเดนทางในระยะทางไมไกลเกนไปนก ลวนแลวแตเปนอตราเรง การแพรกระจายทดดวย

สำานกแนวคดการแพรกระจายทางวฒนธรรม (School of Diffusionism) ทฤษฏนเปนทฤษฎการแพรกระจายของวฒนธรรมจากทหนงหรอแหลงหนงไปยงอกแหลงหนงซงเนอหา ของวธการแพรกระจายจะกลาวถงสาเหตของการแพรกระจาย โดย

171

ปจจยทสนบสนนการแพรกระจายและผลของการแพรกระจาย ทฤษฎนเกดขนตอนปลายศตวรรษ ท 19 และแพรหลายในตนศตวรรษท 20 ซงเปนชวงททฤษฎววฒนาการ (Evolutionism) ของ Edward B. Tylor และ Lewis H. Morgan กำาลงโดงดง อยางไรกตามทฤษฎการแพรกระจายไมไดมผหนงผใดคดขนโดยตรง เพราะในขณะนนความคดในเรองการแพรกระจายมหลายแนวคด ซงสามารถรวบรวมแนวคด ในเรองนเปนกลม ๆ หรอเปนสำานกไดดงน

1. สำานกองกฤษ (British School) นกมานษยวทยาวฒนธรรม เชน Elliot Smith William J. Perry และ W. H. R. Rivers ในองกฤษ ปฏเสธแนวคดทวา วฒนธรรมตาง เกดไดทกเมออยางอสระดวยตวเอง โดยไมเกยวของกบสงแวดลอม ใครคดอะไรขนมาไดกสรางและทำาตามความคดของตน ปราชญคายองกฤษมความเหนวา คนมลกษณะเหมอน ๆ กนทางชวภาพ ไมแตกตางกนในดานของความตองการพนฐานดงนนคนยอมคดอะไรคลาย ๆ กน ถาจะสรางวฒนธรรมในแตละทองถนทตางกน วฒนธรรมกจะตองเหมอน ๆ กน ในสวนพนฐานอยนนเอง สวนวฒนธรรมหลากหลายทแตกตางกนไปไดนนยอมเปนผลมาจากสงแวดลอมทตางกนเปนตวแปรมาชวยใหวฒนธรรมมววฒนาการไปจากเดมคายองกฤษนยงเชอมตอไปวา ววฒนธรรมทดและ เจรญทสดแลวจะแพรกระจายไปยงแหลงอน ๆ ทยงไมเจรญเหมอนนำาททวมสงสดในแหลงหนง จะบานองไปยงท ๆ ไมมนำาหรอนำานอยและวฒนธรรมดงกลาวกคอ วฒนธรรมอยปต เพราะประเทศอยปตมความเจรญทางดานการคาและเกษตรกรรมมากอนและกลายมาเปนแมแบบวฒนธรรมของโลก จะเหนไดวานกคดชาวองกฤษเชอในเรองการสรางวฒนธรรม (Invention) ในสงแวดลอมหนง ๆ มากกวาการหยบยมวฒนธรรม

172

2. สำานกเยอรมน (German School) การแพรกระจายทางวฒนธรรมของ สำานกเยอรมน นำาโดยบาทหลวง Wilhelm Schmidt (1868-1954) และ Fritz Graebner (1877-1934) สำานกนมแนวคดวาปกตแลวมนษยไมชอบสรางวฒนธรรมขนมาเอง แตชอบหยบยมวฒนธรรมจากเพอนบาน (Uninventive Habit) วฒนธรรมอาจจะแพรกระจายออกไปไดทละหลาย ๆ Traits พรอมกน หรอไป ทละ Traits จากจดทมนเกดและแพรกระจายไปไดจากหลาย ๆ เขตภมศาสตรในรปแบบวงกลมหลาย ๆ วง ตามพนทวฒนธรรมทปลายทางจะตองเหมอนกบ วฒนธรรมตนกำาหนดไมมากกนอย อาจจะเหมอนกนในเชงปรมาณหรอรปลกษณ (Style) กได การแพรกระจายตามแนวคดของสำานกเยอรมนน เกดจากการอพยพโยกยายถนของผคนและเปนแนวคดทเนน การหยบยม “ ” (Borrowing) ทางวฒนธรรมมากกวาการสรางวฒนธรรม (Invention) (นยพรรณ (ผลวฒนะ) วรรณศร. 2540 : 93-96)

อารเธอร ไคลนแมน (โกมาตร จงเสถยรทรพย. 2550 : 17 ; อางองมาจาก Arthur Kleinman. 1980 : 24-25) ไดเสนอใหมองสขภาพในรปแบบของระบบการดแลสขภาพ (Health Care System) ในฐานะเปนระบบวฒนธรรมยอยอยางหนงเหมอนกบระบบการศกษา ระบบศาสนา ระบบภาษา และระบบเครอญาต และใหถอวาระบบการดแลสขภาพหรอการแพทย ในฐานะเปนปรากฏการณทางสงคมวฒนธรรมมความหมายเชงสญลกษณทสมพนธกนกบการจดรปแบบของสถาบนทางสงคม และรปแบบการปฏสมพนธกนระหวางบคคล ซงในทกวฒนธรรม การตอบสนองตอความเจบปวยจะปรากฏเปนประสบการณความเจบปวยและกระบวนการการรกษา รวมถงบทบาทของสถาบนทางสงคมท

173

เขามาเกยวของกบความเจบปวยและกระบวนการรกษา รวมถงบทบาทของสถาบนทางสงคมทเขามาเกยวของกบความเจบปวยนนโดยการนยามระบบ การดแลสขภาพทปรากฏในแวดวงมานษยวทยาทางการแพทยปจจบนถอไดวาเปนการสราง ชดคำาอธบายสขภาพใหมความหมายกวางขนในระดบวฒนธรรมทปรากฏในทกสงคม ขณะเดยวกน กเปนการถอดถอนการลดทอนปรากฏการณความเจบปวยใหเหลอเพยงความเปนจรงทางชววทยาการแพทยลงไปพรอมกนดวย

มารกาเรต ลอค (โกมาตร จงเสถยรทรพย. 2550 : 19 ; อางองมาจาก Lock. 1980 : 24-25) ไดนำาเสนอแนวคด ชววทยาทองถน “ ” (Local Biology) ททาทายความคดทวารางกายหรอชววทยามความเปนสากลเหมอนกนหมดในทกวฒนธรรมดงทวทยาศาสตรการแพทยเชอถอกน โดยลอคเสนอวา รางกายในแตละวฒนธรรมนนแตกตางกน เพราะวฒนธรรมของแตละทองถน สรางวธสรางวธคดและการปฏบตตอรางกายแตกตางกนไปตามความเชอและการใหความหมายเกยวกบรางกายทแตกตางกน ทำาใหกระบวนการทางชววทยาถกใหความสำาคญแตกตางกนและนำาไปสอาการ อาการแสดงออกทางชววทยาทแตกตางกน อาท ในวฒนธรรมของผหญงญปนหรอคนเอเชยทไมไดนยามวามวยทอง (Menopause) มากอนกจะไมมอาการของวยทองเหมอนกบผหญง ในสงคมตะวนตกทการแพทยทำาใหวยทองเปนโรคอยางหนง รางกายของผหญงตะวนตกตองเผชญและวตกกงวลกบอาการของวยทองมากกวาผหญงในวฒนธรรมอนๆ เปนตน

นกก ฮารท (โกมาตร จงเสถยรทรพย. 2550 : 28 ; อางองมาจาก Nicky Hart. 1985 : 78) นกสงคมวทยาการแพทยไดชใหเหนวา ปจจยทางสงคมทเกยวของกบความเจบปวยนนเปนสงทพบอยในชวตทางสงคมนนเอง ไมวาจะเปนบคลกภาพสวน

174

บคคล พฤตกรรมและความสมพนธ ทางสงคม ซงสงเหลานเปนปจจยในกระบวนการทางสงคมททำาใหคนเกดความเจบปวยขนมา ในขณะทการแสดงออกซงความเจบปวยนน แมวาจะมพนฐานมาจากความผดปกตทางกายทปรากฏ แตกระบวนการสงคมของการเขาสสภาวการณเจบปวยกไมไดเปนเรองทางกายภาพเสยทงหมด เพราะยงมผลจากปจจยทางสงคมและปรากฏการณทางจตวทยาเกยวของในชวตประจำาวน เขามาเกยวของเปนอยางมากอกดวย

เออรวง โซลา (โกมาตร จงเสถยรทรพย. 2550 : 17 ; อางองมาจาก Irving Zola. 1966 : 615-63) นกสงคมศาสตรการแพทย ไดเสนอวา บคลากรสาธารณสขนาจะซกถามจากผปวยในขณะทมารบบรการ เพอจะคนหาวามปจจยทางสงคมอะไรบางทมสวนเขามาเกยวของในการแสวงหาความชวยเหลอดานสขภาพเมอเกดความเจบปวยนอกเหนอจากการตรวจโรคตามปกตททำา อยแลว ซงปจจยทนำาผปวยมาสกระบวนการรกษาพยาบาลนน อาจไมมแตเฉพาะความผดปกต ทางกายภาพ เปนปจจยทางสงคม ซงไดแก วกฤตความสมพนธทางสงคม ความรสกเปนกงวล สงคมรอบขางเขยวเขญหรอกดดน และปจจยเรองเวลา

ทอลคอตต พารสน (โกมาตร จงเสถยรทรพย. 2550 : 43 ; อางองมาจาก Talcott Parsons. 1951 : unpaged ) นกสงคมวทยา อธบายความสมพนธระหวางหมอกบคนไขวา เปนเรองทางสงคมและวฒนธรรมทกำาหนดบทบาทใหแตละฝายแลกเปลยนความเขาในระหวางกน โดยแพทยมหนาทในการควบคมองคความรดานการรกษา ขณะทผปวยตองปฏบตตามคำาแนะนำา ของหมอ

อารเธอร ไคลนแมน (โกมาตร จงเสถยรทรพย. 2550 : 44 ; อางองมาจาก Arthur Kleinman. 1980 : 24-25) ไดเสนอวา ระบบการแพทยเปนระบบวฒนธรรมอยางหนง

175

ซงมสญลกษณ ความหมาย และตรรกะภายในของตนเอง เขาไดเสนอแนวคดเรอง Explanatory Model (EM) เปนการคนหามมมองของคนใน (Emic View หรอ Native Point of View) แนวคดนมองวา วฒนธรรมสขภาพมใชเปนเพยงรปแบบการแสดงออกของความเจบปวยและการเยยวยารกษาเทานน แตเปนรากฐานของการสราง ความจรง ททำาใหโลกสขภาพของแตละ“ ”วฒนธรรมแตกตางกน และเปนโลกแหงความเปนจรงคนละแบบ ไมไดเกดขนอยางเปนอสระหรอแยกออกจากกนไดจากโลกของภาษาและความหมาย โลกแหงเปนจรงมอยและรบรโดยผานการแปลและตความเชงสญลกษณเทานน

เซซล เฮลแมน (โกมาตร จงเสถยรทรพย. 2550 : 44 ; อางองมาจาก Cecil Helman. 2000 : 1003) อธบายกระบวนการรกษาระหวางหมอกบคนไขวาแสดงออกใน 3 ขนตอน ดงน

1. ขนตอนของการนำาเสนอความเจบปวย(Illness) โดยคนไขทงทแสดงออก ทางภาษาพดและทาททไมใชคำาพด

2. ขนตอนของการแปลความหมายของอาการและสญญาตาง ๆ ทกระจดกระจายเพอคนหาสาเหตการเจบปวย ซงขนตอนน หมอมกจะแปลง การเจบปวย ของไข“ ” เปน โรค “ ”ตามนยามการแพทย

3. ขนตอนการกำาหนดเงอนไขการรกษาทยอมรบกนไดทงฝายหมอและคนไข

เฮยส-เบาทสตา (โกมาตร จงเสถยรทรพย. 2550 : 47 ; อางองมาจาก Hayes-Bautista. 1976 : unpaged) ศกษาความสมพนธระหวางหมอกบคนไข โดยใชฐานคดจากการศกษาเรองการจดระเบยบในการเจรจา (Negotiated Order) ของเกลเซอร (Glaser) และสเตราทส (Strauss) มาศกษาการปรบ

176

เปลยนและพฒนาความรในกระบวนการดแลรกษา พบวายทธวธพนฐานของรปแบบความสมพนธระหวางหมอกบคนไข เพอนำาไปสการเปลยนแปลงวธการรกษาของคนไข

2.2 ทฤษฎนเวศวทยาวฒนธรรม (Cultural Ecology Theory)

ทฤษฎนเวศวทยาวฒนธรรมเปนแนวคดทางมานษยวทยาแนวหนงทสนใจศกษา การเปลยนแปลงทางสงคมวฒนธรรม โดยเนนถงอทธพลของสงแวดลอมวาเปนตวกำาหนดกระบวนการววฒนาการทางสงคมวฒนธรรม ซงมนกคดคนทฤษฎ คอ จเลยน สจวต (Julian Steward) นกมานษยวทยาอเมรกาไดอธบายแนวความคดแบบนเวศวทยาวฒนธรรมวา เปนการศกษากระบวนการปรบตวของสงคมภายใตอทธพลของสงคม การเปลยนแปลงเปนผลมาจากการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมเงอนไขหลกทกำาหนด กระบวนการเปลยนแปลงคอโครงสรางสงคมและสภาพแวดลอมธรรมชาต เลสล ไวท (Leslie White) ไดอธบายแนวความคดแบบนเวศวทยาวฒนธรรมวา วฒนธรรมมองคประกอบอย 3 ประการดวยกน คอ 1) ระบบเทคโนโลยซงรวมถงทรพยากรธรรมชาต และเครองมอเครองใชตาง ๆ ทมนษยประดษฐคดคนขน 2) ระบบสงคม ซงเปนการรวมตวขององคกรทางสงคม และพฤตกรรมตาง ๆ ของมนษย และ 3) ระบบความคด ซงรวมถงความร ทศนคด และคานยมตาง ๆ จากแนวคดนกมานษยวทยาทงของจเลยน สจวต และเลสล ไวท พอสรปไดวา นกมานษยวทยาในกลมทฤษฎนเวศวทยาวฒนธรรมไดพยายามอธบายการเปลยนแปลงวฒนธรรม ในสงคม ไดศกษาวธการทวฒนธรรมแตละชนดปรบตวเขากบสภาพแวดลอมทางกายภาพโดยเฉพาะ และหรอการปรบตวเขากบสภาพแวดลอมทางสงคมนน

177

ทฤษฎนเวศวทยาวฒนธรรมเนนวา ความเชอและการ“ปฏบตตาง ๆ ตามระบบวฒนธรรมทดเหมอนไรสาระ ไมมเหตผล แตอาจมผลในดานการใชทรพยากรอยางมเหตมผลกได โดยคำานงถงระดบของเทคโนโลยทใชเฉพาะสถานทดวย เชน การกนเนอววเปน”ของตองหาม ของชาวฮนดทงทความอดอยากยากจนมไปทวอนเดยนน แฮรรส อธบายสงเหลานวา การหามกนเนอววมความ“หมายวาววมไวใชลากคนไถ หากไมมววกจะไมอาจทำาการเกษตรได ดงนน ขอหามทางศาสนาจงเปนการเพมความสามารถของสงคมเกษตรกรรมในระยะยาว

โดยสรปแลว ทฤษฎนเวศวทยาวฒนธรรมน จะชวยใหเขาใจถงความสมพนธระหวางประชากร สงแวดลอมทางสงคมและลกษณะทางกายภาพในสงคมไดอยางชดเจนยงข น

งานวจยทเกยวของ

1. งานวจยในประเทศเนองจากผสงอายเปนวยทมความเสอมทงดานรางกาย ซง

จะมผลตอการเปลยนแปลงดานจตใจ นอกจากนผสงอายยงตองประสบกบการสญเสยบทบาทในการทำางาน บทบาทในสงคม และการสญเสยบคคลอนเปนทรก ผสงอายจงควรไดรบการดแลทตอบสนองความตองการ ดานรางกาย จตใจ สงคมและเศรษฐกจ การดแลผสงอายไดรบในสงทตอบสนองความตองการ ดานรางกาย ซงประกอบดวยการดแลทเปนการปองกนการเจบปวย ปองกนอบตเหต และภาวะแทรกซอน อาการผดปกตตาง ๆ อนไดแก การดแลใหผสงอายไดรบอาหารทเหมาะสม การดแลดานทอยอาศยและ สงแวดลอมใหมความปลอดภยและเหมาะสมกบผสงอาย การดแลเสอผาเครองนงหมใหมใชเพยงพอและเหมาะสมตามฤดกาล

178

การดแลสขภาพทงเมอยามปกตและเจบปวย การดแลดานสงคม ซงเปนการดแลทใหผสงอายคงไวซงความมคณคาในตนเอง อนไดแก การใหความเคารพยกยองนบถอ การสงเสรมการมกจกรรมและการมปฏสมพนธกบผอน สวนดานเศรษฐกจ เปนการดแลชวยเหลอดานการเงนแกผสงอายใหใชจายตามความจำาเปน จากการศกษาเกยวกบการดแลผสงอายในสงคมไทย พบวา ผสงอายจะไดรบการดแลจากบตรหลานหรอบคคลในครอบครว บคคลทใหการดแลสวนใหญ ไดแก บตรหลาน ซงสวนใหญจะเปน เพศหญง ไดแก บตรสาว หลานสาว หรอสะใภ ซงการไดรบการดแลสงเสรมใหผสงอาย มสขภาพกายสขภาพจตทด จาการทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ผวจยไดศกษาการไดรบการดแลทง 3 ดานของผสงอาย ไดแก ดานรางกาย จตใจ สงคม และเศรษฐกจ ดงน

เพชรา อนทรพานช (2536 : 56–59) ไดศกษาถงความสมพนธระหวางการรบรภาวะสขภาพ การสนบสนนทางสงคมกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอายในชมชนแออดเขนเทศบาลเมอง จงหวดอดรธาน กลมตวอยางเปนผสงอายทมภมลำาเนาในชมชนแออดเขตเทศบาลเมอง จงหวดอดรธาน กลมตวอยาง เปนผสงอายทมภมลำาเนาในชมชนแออด เขตเทศบาลเมองจงหวดอดรธาน จำานวน 170 คน โดยเลอกกลมตวอยางแบบหลายขนตอน เครองมอทใชในการวจย เปนแบบสมภาษณ ผลการวจยพบวา พฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอายในระดบกลาง เมอพจารณาเปนรายดาน พบวาดานความรบผดชอบตอสขภาพ ผสงอายสวนนอยไปตรวจรางกายประจำาปในขณะทรางกายปกตด สวนนอยสนใจรบฟงหรอชมรายการทางสขภาพ และสวนใหญ ไมนยมหาความรโดยการอานหนงสอ ดานการเขาใจตนเองอยางแทจรง ผสงอายสวนใหญไมไดวางแผนในอนาคตและไมไดตงจดมงหมายวาจะ

179

ทำาอะไรสำาเรจ แตจะดำาเนนชวตไปเพยงวน ๆ ดานการออกกำาลงกาย ผสงอายสวนใหญมการออกกำาลงกายเปนประจำา ดานการรบประทานอาหารพบวาผสงอายสวนใหญรบประทานอาหารครบทง 5 หม อยางนอย 4 มอตอวน สวนใหญรบประทานผก อาการรสไมจด ดานการจดการกบความเตรยดสวนใหญใชวธสวดมนตไหวพระ กอนนอน

สดา วไลเลศ (2536 : 52–61) ไดศกษาถงความสมพนธระหวางพฤตกรรมสขภาพและสขภาพในผสงอาย กลมตวอยางทใชในการวจยเปนผสงอายทงเพศชายและเพศหญงเปนสมาชกของชมรม ผสงอายโรงพยาบาลสมเดจ ณ ศรราชา และภมลำาเนาอยในอำาเภอศรราชา จงหวดชลบร ทมลกษณะตามเกณฑทผวจยกำาหนด จำานวน 170 คน เครองมอใชในการวจย เปนแบบสมภาษณผวจยสรางขนโดยดดแปลงมาจากแบบวดพฤตกรรมสขภาพของเยาวลกษณ มหาสทธวฒน ผลการวจยพบวาผสงอายมพฤตกรรมสขภาพอยในระดบปานกลาง เนองจากผสงอายสวนใหญ ยงขาดความรและความเขาใจทถกตองเกยวกบการปฏบตการทางดานสขภาพ จงทำาใหเหนความสำาคญของการมพฤตกรรม สขภาพทถกตองและมความเชอหรอคานยมเกยวกบการปฏบตตนทางดานการดแลสขภาพทผด และมภาวะสขภาพอยในระดบตำา เนองจากผสงอายสวนใหญอยใน วยสงอายตอนตนยงมความเสอมของ รางกายไมมากและโรคประจำาตวทเปนอยไมเปนอปสรรค ตอการปฏบตกจกรรมประจำาวน พฤตกรรมสขภาพมความสมพนธทางบวกกบภาวะสขภาพ ในผสงอายอยางมนยสำาคญทางสถต

มลล ชเนตร (2538 : ก ข– ) ไดศกษาถงปจจยทมความสมพนธกบแบบแผน การดำาเนนชวตและภาวะโภชนาการในผสงอาย อำาเภอตระการพชผล จงหวดอบลราชธาน ตวแปรประกอบดวยเพศ อาย สถานสมรส ระดบการศกษา ลกษณะครอบครว

180

ความเพยงพอของรายไดและความรเกยวกบโภชนาการ ทมตอแบบแผนการดำาเนนชวต 6 ดาน ตามแนวคดของเพนเดอร และตวแปรการสนบสนนจากรฐดานโภชนาการ การมโรคประจำาตว ความสามารถปฏบตกจวตรประจำาวนรวมกบแบบแผนดำาเนนชวตทมผลตอภาวะโภชนาการ กลมตวอยางเปนผสงอายทมอาย 60 ปขนไป ทอาศยอยในเขตอำาเภอตระการพชพล จงหวดอบนราชธาน จำานวน 400 คน ใชการสมตวอยางแบบหลายขนตอน เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล ไดแกแบบสมภาษณ ทมผวจยประยกตมาจากแบบสมภาษณของ ดวงพร รตนอมรชย ผลการวจย พบวาแบบแผน การดำาเนนชวต ของผสงอายสวนใหญอยในอยในระดบกลางรอยละ 78.0 และรอยละ 65.80 มความรเกยวกบโภชนาการในระดบไมด เมอพจารณาแบบแผนการดำาเนนชวตดาน พบวา ดานความรบผดชอบตอสขภาพผสงอาย ผสงอายปฏบตพฤตกรรมนคอนขางนอยสมำาเสมอ แตการไปตรวจรางกายประจำาปปฏบตนาน ๆ ครง ดานการชวยเหลอพงพาระหวางกน ผสงอายปฏบตพฤตกรรมนคอนขางนอย –สมำาเสมอ ดานการจดการความเครยดและดานการรบประทาน อาหารผสงอายมพฤตกรรมดานนในระดบปานกลาง ดานออกกำาลงกาย ผสงอายปฏบตพฤตกรรมนนาน ๆ ครง ดานความสมพนธพบวาความเพยงพอของรายไดและปจจยความรดานโภชนาการ มความสมพนธกบแบบแผนการดำาเนนการดำาเนนชวตของผสงอายอยางมนยสำาคญทางสถต

ศภวรนทร หนกตตกล (2539 : 134–135) ไดศกษาถงพฤตกรมสงเสรมสขภาพผสงอายจงหวดลำาปาง กลมตวอยาง คอ ผสงอายทมอายตงแต 60 ปขนไป ทอาศยอยในจงหวดลำาปาง 400 คน เครองมอทใชรวบรวมขอมลเปนแบบสมภาษณ ผลการวจย พบวา ผสงอาย สวนใหญมพฤตกรรม

181

สงเสรมสขภาพอยในระดบกลาง รอยละ 81.0 โดยมพฤตกรรมสงเสรมสขภาพอยในระดบดมากทสด ในดานการชวยเหลอพงพาระหวางกนรอยละ 59.0 รองลงมา ดานการรบประทานอาหารรอยละ 39.0 สวนปจจยนำาไดแก ความรเกยวกบการสงเสรมสขภาพ การรบรภาวะสขภาพ อาย การสมรส ระดบการศกษา สภาการเปนอยปจจบน สถานภาพ ในครอบครวมความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอายอยางมนยสำาคญทางสถต ทระดบ 0.05 สำาหรบปจจยเสรม ไดแก การไดรบการสนบสนนจากสมาชกในครอบครว ญาต และเพอนบาน บคลากรทางการแพทย เจาหนาทชมรมผสงอาย มความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ พบวา ตวแปรอสระทงหมดมอทธผลตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพไดประมาณรอยละ 42.0 และตวแปรทมอทธพลตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพมากทสดคอความรเกยวกบการสงเสรมสขภาพทางสถต นอกจากนสามารถทำานายพฤตกรรมสขภาพผสงอายจงหวดอำานาจเจรญ โดยรวม ทกพฤตกรรมไดรอยละ 43.1 โดยตวแปรทเปนตวทำานายพฤตกรรม สงเสรมสขภาพผสงอายไดดทสด คอ คานยมเกยวกบการสงเสรมสขภาพ

อปสร รงสปราการ (2539 : 9) ไดศกษาถงความสมพนธระหวางแรงสนบสนนทางสงคม ความสามารถในการดแลตนเองกบภาวะสขภาพของผสงอาย แขวงรอบเมอง เขตประทมวน กรงเทพมหานคร กลมตวอยางผสงอายทงชายและหญง จำานวน 570 คน มภมลำาเนาแขวงรอบเมอง เขตประทมวน กรงเทพมหานคร การเลอกลมตวอยาง ขนตอนท 1 สมแบบแบงพวกหรอขน (Stratified Random Sampling) และขนตอนท 2 สมแบบงาย (Simple Random Sampling) เครองมอทใชในการวจย ม 2 ชดคอแบบสมภาษณผสงอาย ซงประกอบดวยขอมลทวไป ขอมลแรงสนบสนนทางสงคมและความ

182

สามารถในการดผลตนเอง 2) แบบประเมนสขภาพผสงอาย ผลการวจย พบวา แรงสนบสนนทางสงคมนความสมพนธกบความสามารถ ในการดแลตนเอง แรงสนบสนนทางสงคม จงเปนปจจยทางสงคมทมความสำาคญในการสนบสนนใหผสงอายมความสามารถในการดและตนเองไดดขน สงผลตอภาวะสขภาพทด

ณฐธรา หนนวล (2541 : 1-2) ไดศกษาถงโลกทศนของผสงอายในสถานสงเคราะห คนชราบานมหาสารคาม กลมตงอยาง คอผสงอายในสถานสงเคราะหคนชราบานมหาสารคาม จำานวน 57 คน และผมสวนเกยวของกบผสงอายจำานวน 25 คน เครองมอทใชศกษา คอ แบบสมภาษณ และศกษาขอมลจากเอกสารผลการศกษา พบวา 1) โลกทศนทมตอมนษยและชมชน ผสงอายเหนวาบตรจะตองกตญญตอบดามารดาและผมพระคณใหความยกยองผอาวโส บดามารดาตองเลยงดบตรและมสทธในวถชวตของบตรโลกทศตอชมชน 2) โลกทศน ตอเศรษฐกจ ผสงอาย มรายไดจากการบรจาคลกหลาน จากการทำางานในสถานสงเคราะหและเงนออม ผสงอายมสวนรวม ในการแกปญหาดานเศรษฐกจของครอบครว 3) โลกทศนตอการเมอง ผสงอายเหนวารฐธรรมนญ เปนกฎหมายสงสดการเลอกตงมความยตธรรม 4) โลกทศนตอการศกษาผสงอายเหนวาโรงเรยน เปนสถานทอบรมและถายทอดความรเปรยบเสมอนบดามารดาคนท 2 5) โลกทศนตอศาสนาผสงอายเหนวา พระพทธเจาเปนผใหกำาเนนศาสนาเปนสงศกดสทธ พระสงคเปนตวแทนพระพทธเจาผสงอายมความเชอในเรองบญกรรม

เสาวนย พงผง (2542 : 1) ไดศกษาผลของการฝกสมาธวปสสนากมมฎฐาน ตอความรสกในคณคาในตนเองการมองโลกในแงด และภาวะสขภาพในผสงอาย กลมตวอยางคอ ผสงอาย ทงเพศชายและหญง นบถอศาสนาพทธ จำานวน 25 ราย เปนผสงอายทอยในอำาเภอกะเปอร จงหวดระนอง เครองมอทใชในการ

183

วจย คอ คมอฝกปฏบตสมาธ วดโอเทปการฝกสมาธ เครองวดความดนโลหต นาฬกา ปรอทวดอณหภม เครองวดการนำาไฟฟาทางผวหนาแบบสมภาษณขอมลทวไป แบบสมภาษณ ความรสกมคณคาในตนเอง การมองโลกในแงด และภาวะสขภาพ แบบบนทกขอมลฝกสมาธ ใชสถตพรรณนาและเปรยบเทยบคาเฉลยตวแปรตาง ๆ กอนและหลง การทดลองในกลมเดยวกนดวยสถต Paired t–test ผลการวจยพบวา การฝกสมาธสามารถ เพมความรสกมคณคาในตนเอง การมองโลกในแงด และภาวะสขภาพได จงควรนำาไปเปนกจกรรมการสงเสรมสขภาพในผปวยอน ๆ ได

นยนา หนนลและคณะ รามาธบดพยาบาลสาร (2543 : 94–111) ไดศกษา การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพของประชาชน ชมชน สาธตวลยลกษณพฒนา เปนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม มวตถประสงคเพอพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพประชาชน โดยการเลอกชมชนสาธตวลยลกษณพฒนา จงหวดนครศรธรรมราชเปนชมชนตวอยาง วธดำาเนนการวจยใชหลกของการมสวนรวมตงแตการสรางทมงาน การระบปญหาการวางแผนรวมกบสถานอนามยและชมชน การดำาเนนงานของชมชน การประเมนผลและปรบปรงแผน ซงผลการวจย พบวา เจาหนาทสขภาพมบทบาทสำาคญในการกระตนใหเกดกจกรรมของการเรยนรของชมชนอยางตอเนอง คอ 1) การสรางความมนใจใหกบชมชน 2) การปรบระบบบรการสขภาพ 3) การสรางพลงอำานาจชมชน 4) การสรางสรรคสงแวดลอมทเออตอสขภาพชมชน 5) การประสานความรวมมอ โดยกจกรรมทเกดขนนนมไดมงเนนแตเพยงการแกปญหาสขภาพเทานน แตเปนการพฒนาชมชนแบบองครวม โดยการใชชมชนเปนฐานดงเชน การจดตงกองทนสขภาพชมชน การจดตงชมรมสงเสรมสขภาพชมชน และกจกรรมอน ๆ เชน การสงเสรมการผลตและบรโภคนมถวเหลอง การสงเสรมการปลกและ

184

ผลตสมนไพรในชมชน และการจดงาน วนผสงอาย เปนตน ผลการดำาเนนงาน พบวา ดานสขภาพ ชาวบานเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ ทำาใหผเจบปวยลดลง ดานเศรษฐกจชาวบานมออาชพเสรมเพมขน ดานสงคม เกดผนำา การเปลยนแปลงในชมชน และเกดการเรยนรถงวธการแกปญหาชมชนรวมกน ดานสงแวดลอมชมชนมสงแวดลอมทเออตอสขภาพ เชน นำานมถวเหลอง ขาวซอมมอ และสมนไพรจำาหนาย ในชมชน มการปลกตนไมและการสรางสวมทถกสขลกษณะเพมขน ซงกจกรรมทเกดขน อยางตอเนองเปนหนทางไปสการพฒนาชมชนใหเขมแขง และประชาชนมคณภาพชวตทดตอไปได

ทศนย พานพรหม (2545 : 115-118) ไดศกษาปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงอาย จงหวดศรสะเกษ โดยนำา PRECEDE Framework เปนกรอบแนวคด กลมตวอยางจำานวน 420 คน ใชวธการสมแบบ Four Stages Stratified Sampling เกบขอมล โดยการสมภาษณ ผลการศกษา พบวา ผสงอายสวนใหญรอยละ 53.8 มพฤตกรรมสงเสรมสขภาพอยในระดบปานกลางปจจยทพบวามความสมพนธกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ผสงอายอยางมนยสำาคญทางสถต คอ ปจจยดานคณลกษณะประชากรสงคมไดแก เพศ อาย สถานภาพสมรส เขตทอยอาศย และการมโรคประจำาตว ปจจยนำาไดแก การรบรภาวะสขภาพและความเชอทางดานสขภาพ ปจจยเออ ไดแก การม / เปน / เขารวมชมรมผสงอาย และความพงพอใจในการบรการสวนปจจยเสรมไดแก ไดรบแรงสนบสนนทางสงคม จาก ครอบครว / ญาต เพอนบาน และ บคคลทางการแพทย และสาธารณสข พบวา ตวแปรทงหมดสามารถทำานายพฤตกรรมสงเสรม สขภาพโดยรวมไดรอยละ 36.2 ตวแปรทมอทธพลในการทำานาย

185

พฤตกรรม สงเสรมสขภาพผสงอายไดดทสด คอ การไดรบแรงสนบสนน ทางสงคมจาก ครอบครว

จตรา วรบรนนท (2546 : 1) ไดศกษารปแบบการจดบรการสงคมทเหมาะสมสำาหรบผสงอายไทย โดยการศกษาขอมลจากเอกสารและการวจยภาคสนาม กลมตวอยางทไดศกษาประกอบดวยผสงอายทเปนสมาชกชมรมผสงอายจงหวดละ 1 คน รวม 79 คน ผดแลผสงอายจำานวน 40 คน แลบคลากรทางการแพทยทปฏบตงานผสงอายจำานวน 40 คน รวมประชากร จำานวน 159 คน สงแบบสอบถามทางไปรษณยไดรบแบบสอบถามคนจำานวน 138 ชดเปนรอยละ 86.76 สถตทใชในการวเคราะหคอ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานประประมวลขอมล โดยใชโปรแกรมสำาเรจรปทางสถต SPSS ผลการศกษาพบวาในภาพรวมกลมตวอยางมความเหนวาการจดบรการสงคมใหกบผสงอายทง 7 ดาน ยงไมมความเหมาะสม ยงไมมความครอบคลม สวนความสามารถในการตอบสนองและแกไขปญหาของผสงอาย การเขาถงบรหารสงคมประเภทตาง ๆ กลมตวอยางเหนวาอยในระดบนอยทงสนแตโดยกลมผสงอายทเปนขาราชการเปนกลมทเขาถงบรหารตาง ๆ ไดมากทสด สวนกลมผสงอายทถกทอดทง จะเปนกลมเขาถงบรการไดนอยทสด สำาหรบรปแบบการจดบรการสงคมทเหมาะสมสำาหรบผสงอายในอนาคต เรยงลำาดบ ความเหมาะสมจากมากไปหานอย ดงนคอ บรการดานการประกนรายได บรการดานสขภาพอนามยและโภชนาการ บรการดานนนทนาการ และบรหารสงคมทวไป

ทพวรรณ วรกล (2546 : 1) ไดศกษาถงการดแลผสงอายระยะสดทายในสถานสงเคราะหคนชรา การศกษาใชวธการวจยเชงสำารวจ มแบบสอบถาม เปนเครองมอในการเกบขอมล กลมตวอยาง คอ เจาหนาทปฏบตงานเกยวของกบผสงอายระยะสดทายในสถานสงเคราะหคนชรา 20 แหง จำานวน 223 คน ผลการศกษา

186

พบวา ลกษณะการดแล ผสงอายระยะสดทายทง ดานรางกาย ดานจตสงคม และดานจตวญญาณ คอการพดคยปลอบโยนใหกำาลงใจทกครงทม เวลาวางจากการทำางาน และตองใหไดรบสงจำาเปนตอการดำารงชวต เชน อาหาร นำาและอากาศ และควรเปดโอกาสใหญาตและสมาชกในครอบครวของผสงอาย ในระยะสดทายไดเขามามสวนรวม ในการดแล เชนการปอนอาหารการเชดตว สำาหรบผปฏบตงานในการดแลผสงอายระยะสดทาย ควรไดรบการสงเสรมศกยภาพและการเพมจำานวนบคลากรทดแลผสงอายระยะสดทายใหม ความพอเพยง เพอการทำางานทมประสทธภาพ และเปนประโยชนตอผสงอายในระดบสดทาย

อมภสชา พาณชชอบ (2546 : 1) ไดศกษาคณภาพชวตของผสงอาย ในสถานสงเคราะหคนชราบานบางแคและสถานทพกผสงอายเอกชนในกรงเทพมหานครและปรมณฑล เปนการวจยเชงพรรณนา ศกษาจากกลมตวอยาง จำานวน 398 คน เปนผสงอายทอย ในบานบางแค จำานวน 203 คน และผสงอายในทพกผสงอายเอกชน 195 คน สมตวอยาง แบบหลายขนตอน เครองมอทใชในการวจยคอ 1) แบบสอบถามสวนบคคล 2) แบบทดสอบ สภาพจตจฬา 3) แบบสอบถามคณภาพชวตผสงอาย สถตทใชคอคาเฉลย รอยละ สวนเบยงเบนมาตรฐาน Chi Square test, Unpaired t – test และ One way ANOVA วเคราะหขอมลโดยใชโปรแกรมสำาเรจรป SPSS ผลการวจยพบวา คณภาพชวตของผสงอายในสถานสงเคราะหคนชราบานบางแค และสถานทพกผสงอายเอกชนสวนใหญอยในระดบดรอยละ 48.8 และรอยละ 73.8 ตามลำาดบจากการศกษา เปรยบเทยบ 2 กลม พบวา คณภาพชวตดานเศรษฐกจ สขภาพสภาพแวดลอม การพงพาตนเองและคณภาพชวตในภาพรวมของผสงอายทพกในสถานทพก เอกชนดกวาผสงอายทพกในสถาน

187

สงเคราะหคนชราบานบางแค สวนดานกจกรรมพบวาไมมความแตกตางกนและจากการศกษาความสมพนธของปจจยสวนบคคลพบวา ความพงพอใจในกจกรรมและ ความพงพอใจ ดานสมพนธภาพทางสงคม มความสมพนธกบคะแนนคณภาพชวต สวน ความพงพอใจในลกษณะการบรหารนน ไดมความสมพนธ กบคะแนนคณภาพชวต

ศรเมอง พลงฤทธ (2547 : 1-2) ไดศกษาการพฒนาคณภาพชวตผสงอาย โดยตนเอง ครอบครวและชมชน จงหวดพระนครศรอยธยา การวจยนม 2 ขนตอเนองกน ขนท 1 การวจยเชงประมาณเกบขอมลโดยการสมภาษณผสงอายจำานวน 415 คน สมตวอยางแบบหลายชนผลการวจยเชอมโยงสขนท 2 การวจยเชงคณภาพ เกบขอมล โดยการสนทนากลมตวแทนระดบบคคลครอบครว และสมภาษณเชงลกตวแทนระดบชมชนรวม 48 คน ผลการประเมนคณภาพชวตผสงอาย พบวา คณภาพชวตผสงอายประกอบดวย 5 ดาน ไดแก ดานรางกาย จตใจ สงแวดลอมความสมพนธทางสงคมและดานความพงพอใจ และพบวาตวแปรอสระทง 16 ตวสามารถอธบายการแปรผนคณภาพชวตผสงอายดานรางกาย ความสมพนธทางสงคม สงแวดลอม จตใจ และ ดานความพอใจ ไดรอยละ 33.8, 17.9 13.2,9.7 และ 9.3 ตามลำาดบ แนวทางการพฒนาคณภาพชวตผสงอายทตองการในระดบบคคลประกอบดวยการเตรยมเรองความรและการปฏบตตว ดานสขภาพตงแตวยเดกจนถงวยสงอาย การเตรยมเรองการเงน โดยการออมเงนตงแตวนทำางาน เพอเออตอการเปนผสงอายทสามารถพงพาตนเองได และการเปนผสงอายทกระฉบกระเฉง เขารวมกจกรรมของครอบครวและชมชน ในระดบครอบครวนน บตรหลาน ควรมความกตญญ ใหความรกความอบอน ใหการเลยงดเกอหนนใหกบผสงอายสำาหรบในระดบชมชน ควรสงเสรมผสงอาย ใหม

188

บทบาทและเขารวมกจกรรมในชมชน สรางชมชนเขมแขง กระตนผนำาชมชน และประชาชนใหรวมคดรวมสราง กจกรรมตามความตองการและสอดคลองกบวถชวต โดยอาศยภมปญญาและทรพยากรทองถน การเปนแบบอยางทด เนนการทำางานเชงรก ในการพฒนาองคความรและความรวมมอกน ดำาเนนงานเพอพฒนาคณภาพชวตผสงอาย

ศรลดดา ลขตจนทรวงศ (2547 : 1-2) ไดศกษาความพงพอใจของผใชบรการ ทมตอการใหบรการของโรงพยาบาล สงกดกระทรวงสาธารณสขในเขตกรงเทพมหานคร เปนการวจยเชงสำารวจ กลมตวอยางเปนผปวยใน 150 คน ผปวยนอก 300 คน รวม 450 คน เครองมอ คอ แบบสอบถามผลการวจย พบวา 1) ความพงพอใจของผใชบรการทมตอบรการของโรงพยาบาลสงกด กระทรวงสาธารณสขในเขตกรงเทพมหานคร อยในระดบปานกลาง 2) ความพงพอใจ ของผใชบรการระหวางผปวยนอก กบผปวยในมความแตกตางกนอยางมนยสำาคญทางสถตทระดบ .01 3) เปรยบเทยบความพงพอใจของผใชบรหารของโรงพยาบาลระหางเพศ อาย การศกษา อาชพ รายได และสทธประโยชน พบวา ไมมความแตกตางกนอยางมนยสำาคญทางสถต .52 4) เสนอความคดเหนเพมเตมและขอเสนอ ดงน

1. ใหบรหารสบคนขอมลผปวยละเอยด และยอนหลงไดอยางรวดเรว

2. ใหคำาแนะนำาในการดำาเนนการตามขนตอนตางๆ ทางธรการ

3. ใหมเครองมออปกรณของเทคนคสำาหรบผปวยอยางเพยงพอ

พรรณธภา บญพทกษ (2548 : 1-2) ไดศกษาการพฒนาเครอขายกจกรรม ของชมรมผสงอายในสงกดสภาผสงอายแหงประเทศไทยเปนการวจยเชงสำารวจ มแบบสอบถาม

189

เปนเครองมอ กลมตวอยางคอสมาชกชมรมผสงอาย 30 ชมรม จำานวน 286 ราย สถตทใช คอ คารอยละ คาเฉลย สวนเบยงมาตรฐาน การวเคราะหขอมลใชโปรแกรม SPSS ผลการศกษา พบวา กลมตวอยางเปนเพศชายและหญงจำานวนเทากน มการศกษาระดบประถมศกษา มรายไดกวา 10,000 บาทตอเดอน มระยะเวลาเปนสมาชกของชมรมในชวงเวลา 1 – 5 ป กจกรรมทจดใหสมาชก สวนใหญเปนการเผยแพรขาวสารมากทสด รองลงมาคอ การจดกจกรรมดานสขภาพ ดานศาสนาและวฒนธรรม ดานการพฒนาสงคม ดานนนทนาการและการทศนศกษานอกสถานท ดานเครอขายของชมรมมการตดตอกบองคกรภายนอกมากทสด รองลงมามการตดตอกบชมรมผสงอายอน ๆ ภายในจงหวด สมาชกชมรมมทศนคตตอการพฒนาเครอขายกจกรรมของชมรมผสงอายในระดบมากตอการประสานงาน มความคดเหนวาควรมการแบงหนาทในการทำางานดานเครอขายรวมกน ในดานบรหารนนสมควรมการพฒนาและปรบปรงการทำางานรวมกน ควรมการจดกจกรรมรวมกนในกลมชมรมผสงอาย

ปณธาน วฒนพานชกจ (2548 : 1) ไดศกษาความตองการการเรยนรตลอดชวต ของผสงอายในเขตกรงเทพมหานคร กลมตวอยางเปนผสงอายกรงเทพมหานครจำานวน 286 คน การประมวลหาใชโปรแกรม SPSS เพอการวจยทางสงคมศาสตร สถตทใชคอคารอยละคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ผลการศกษา พบวา กลมตวอยางเปนเพศหญง นบถอศาสนาพทธ สมรสแลว มการศกษาอยในระดบประถมศกษาไมไดประกอบอาชพ รวมถงไมมรายได ภาพรวม กลมตวอยางมความตองการการเรยนรตลอดชวต ในดานการสงเสรมสขภาพอนามยในระดบมาก ตองการคำาแนะนำาดานการสงเสรมสขภาพอนามยโดยผานสอประเภทโทรทศน สวนความตองการเรยนรตลอดชวตดานเพมทกษะทางอาชพ มความตองการใน

190

ระดบนอย แตตองการเรยนร ทางดานกฎหมาย สวนความตองการดานการเขารวมกจกรรมทางสงคมมความตองการปานกลาง ดานการรบรขอมลขาวสาร กลมตวอยางสวนใหญรบขอมลขาวสารโดยผานสอโทรทศนมากทสด

พรทพย พทกษไพบลยกจ (2548 : 1) ไดศกษาการพฒนาความสามารถในการดแลตนเองของสมาชกชมรมผสงอายโรงพยาบาลธญบรเปนการวจยและพฒนา โดยการใชการวจย เชงปฏบตการแบบมสวนรวมจากสมาชกชมรมผสงอายโรงพยาบาลธญบรจำานวน 20 คน ผลการวจย พบวา 1) สมาชกชมรมผสงอายโรงพยาบาลธญบร มปญหาในการปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลตนเอง การรวมกลม 2) แนวทางและวธการพฒนาความสามารถในการดแลตนเองของสมาชกคอ การใหความรเรองการออกกำาลงกายการจดกจกรรมรวมกน การใหความรความเขาใจการดแลสขภาพทถกตอง

สรพร ทาชาต (2549 : 1) ไดศกษาการดแลผสงวถพทธ : กรณศกษา สถานสงเคราะหผสงอายวดปาหนองแซง จงหวดอดรธานเปนการวจยเชงคณภาพ กลมตวอยาง 4 กลม คอ กลมผร 2 คน 1) กลมผสงอายในสถานสงเคราะหผสงอายวดหนองแซงจำานวน 10 คน 2) กลมผนำาชมชน 5 คน 3) กลมชาวบานทวไป 1,233 คน เครองมอ คอ 1) การสมภาษณ 2) การสงเกต 3) การสนทนากลม ผลการศกษา พบวา การประพฤตปฏบตตาม วถพทธ ชวยใหชวตมความเปนอยสอดคลองกบแนวทางธรรมชาต เปนชวตทสงบและมความสข การปฏสมพนธกนและกนในรปแบบความเมตตากรณา พงพาอาศย พอยพอกน ไมเบยดเบยนกน มวถชวตดวยความสงบสข ตอง“ปฏบตจรงจงจะเขาถงสจธรรม สามารถนำาชวตไปสความสขและพนทกขไดดวยตนเอง”

191

จนตนา สวทวส (2549 : 1–2) ไดศกษาสวสดการผสงอายในชวงเปลยนผาน ทางสงคมวฒนธรรมในชมชนลมนำาพองตอนลางเปนการวจยเชงคณภาพ สถานศกษา คอ อำาเภอนำาพอง จงหวดขอนแกน กลมตวอยางประกอบดวยผสงอายจำานวน 67 คน ผเลยงดผสงอายจำานวน 260 คน เจาหนาทของรฐและผเกยวของ 23 คน เครองมอคอแบบสมภาษณและการสงเกต ผลการวจยพบวา การพฒนาไปสความทนสมยของรฐโดยกระบวนการอตสาหกรรมเขาสชมชน ลมนำาพองตอนลางตงแต พ.ศ. 2502 เปนตนมา ซงมเปาหมายเพอความมนคงของประเทศจาก ภยคอมมวนสตสงผลใหเกดการเปลยนแปลงของชมชนจากสงคมวฒนธรรมชมชนแบบดงเดม ทมระบบเศรษฐกจแบบยงชพ ไปเปนสงคมวฒนธรรมแบบใหมทมระบบเศรษฐกจแบบกงยงชพ สงผลกระทบตอบทบาทของผสงอายในชมชนลมนำาพองตอนลาง โดยมการลดบทบาทบางอยางลงและมบทบาทหลายอยางทเกดขนมาใหม บทบาททลดลงไดแกบทบาทการเปนผถายทอดภมปญญาในการนำาเกษตรกรรม การประมง หตกรรม ผใหการรกษาพยาบาลดวยระบบการแพทยดงเดม ผคำาจนศาสนา บทบาททหมดไปไดแก การเปนหมอตำาแยและเปนผแกไขปญหาความขดแยง ของคนในชมชน บทบาททยงคงอยเชนเดมคอ การเปนผนำาในการประกอบพธกรรม บทบาท ทเกดขนใหมไดแก การเปนผรบภาระงานบาน เฝาบาน เลยงหลาน เปนผรบภาระคาใชจาย ในครอบครว และสงผลกระทบตอการจดสวสดการผสงอายในชมชนคอ พบวา มการชวยเหลอเกอกล แบงปนแกผสงอายทยากจนและดอยโอกาสลดลง

จงกลน ศรจกรโคตร (2550 : 1-2) ไดศกษาการปฏบตตอผสงอาย : กรณศกษา ในบรบทสงคมวฒนธรรมอสาน

192

เปนการวจยเชงคณภาพโดยใชการศกษาแบบชาตพฒนาวรรณนา ศกษาในอำาเภอเมอง จงหวดขอนแกน ใชการสมแบบเจาะจง ผใหขอมลในการศกษา จำานวน 58 คน ประกอบดวย ผสงอาย 17 คน สมาชกในครอบครว 19 คน สมาชกในชมชน 22 คน ไดแก ผนำาชมชน 3 คน ผนำาทางศาสนา 1 รป ผนำาทางพธกรรม 2 คน อาสาสมครสาธารณสข 5 คน ผนำาไมเปนทางการ 4 คน เพอนบาน 5 คน และบคลากรทมสขภาพ 2 คน เกบขอมล ดวยการสงเกตแบบมสวนรวม การสนทนาตามธรรมชาต การสมภาษณเชงลก บนทกภาคสนาม และการวเคราะหโอกาส ผลการศกษา พบวา 1) ความหมายทางวฒนธรรมในมมมองของสงคม ตอผสงอาย ประกอบดวย ผเปนเสาหลกของชมชน ซงหมายถงการทผสงอายเปนผคำาชคณ ทงการคำาคณศาสนา คำาคณพธกรรม และคำาคณชมชน เปนทพงพงทางกาย ทางใจและทางเศรษฐกจ เปนแบบเปนแนวในการดำาเนนชวต ภมปญญา เปนผตมโฮมพนองทงเครอญาตและพนอง รวมสายโลหต ผมพระคณ หมายถง เปนผเลยงดอมชบตร อบรมสงสอน และใหมลมรดก ผแกชรา หมายถง ผทไมมแรงทำางานไมได และจจขบน 2) การปฏบตของชมชนตอผสงอาย จากมมมอง ทางสงคมมองผสงอายทำาใหบตรหลานและชมชนปฏบตตอผสงอาย 3 ลกษณะไดแก การปฏบตแบบเคารพยกยอง โดยใหความเคารพดวยการเลยงด การเยยมเยยน การใหขาวของเงนทองและ เบยยงชพ การเชญใหเขารวมกจกรรม การปฏบตแบบกตญญรคณ โดยเลยงดแบบตอบแทนพระคณ ใหสขสบาย ใหความเคารพเชอฟง ใหทำากจกรรมทชอบและดแลยามเจบปวยและการปฏบต แบบตามบญตามกรรม ไดแก การไมเคารพและไมเชอฟง เลยงดตามหนาทหรอใชเงนเลยง ไมใหเงนทองใชและเบยดเบยนทรพยสนของผสงอาย และไมดแลยามเจบปวย 3) ปจจยเงอนไขทมผล ตอการปฏบตตอผ

193

สงอายม 3 ระดบ คอ ระดบบคคล ซงหมายถง ตวผสงอายเองเกยวกบสขภาพผสงอาย ภมปญญาของผสงอาย คณธรรมของผสงอาย บทบาทของผสงอายในสงคม ทรพยสน และรายไดของผสงอาย ความเชอเรองบญกรรมของผสงอาย ระดบครอบครว คอการอยอาศย ของบตรหลาน สมพนธภาพภายในครอบครว ระดบชมชนคอ การเหนความสำาคญของผสงอาย และเครอขายในชมชน งานวจยนทำาใหเกดความเขาใจลกซงเกยวกบธรรมชาตของผสงอายและสะทอนมมมองของสงคมตอผสงอาย

ประจญ กงมงแฮ (2548 : 1) ไดศกษารปแบบการพฒนาสขภาพผสงอายในเขตชมชนเมองภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยมวตถประสงคเพอศกษาการวดระดบปจจยทมผลตอ การพฒนาสขภาพผสงอายและเพอประเมนรปแบบการพฒนาสขภาพผสงอายในเขตชมชนเมอง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ กลมตวอยางประกอบดวยประชากรทอาศยอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอจำานวน 516 คน ผลการศกษา พบวา กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญงรอยละ 57.95 อายเฉลยมากทสดอยระหวาง 70-74 ป ในดานการศกษาจบระดบประถมศกษามากทสดรอยละ 93.99 สวนสถานภาพสมรสยงอยเปนคสามภรรยา รอยละ 52.91 สวนใหญมรายไดไมแนนอน สวนการวดระดบปจจยทมผลตอการพฒนาสขภาพผสงอายพบวาปจจยทวดไดอยในระดบสง ประกอบดวย ปจจยพฒนาสขภาพดานจตใจ ปจจยพฒนาดานสงคม ปจจยดานจดระบบบรการสขภาพ ปจจยพฒนาดานรางกาย ปจจยดานครอบครว ปจจยดานปจเจกบคคลและปจจยชมชน ซงมผลรวมคาเฉลย 3.99, 3.91, 3.84, 3.75, 3.70, 3.69 และ 3.60 ตามลำาดบ สวนปจจยทวดได ในระดบปานกลางคอ ปจจยการมสขภาพด โดยมผลรวมคาเฉลย 3.24 ผลการประเมนรปแบบ การพฒนาสขภาพผสงอายเปนความสอดคลองกบขอมล

194

เชงประจกษมคาสถต Chi Square 26.33 (ß = .024) คา GFI = 0.99 และ AGFI =0.96 คา RMSEA=0.04 และตวแปรแฝงภายนอกทใช ในการศกษาครงนมอทธพลโดยตรงกบการมสขภาพดของผสงอาย

จากงานวจยทเกยวของสรปไดวา เมอกาวเขาสวยสงอาย ผสงอายมการเปลยนแปลงเกดขนทงทางดานรางกาย จตใจ อารมณ บทบาทและสถานะทางสงคม การเปลยนแปลงทเกดขนยอมมผลตอการดำาเนนชวต สถานะ บทบาท สงคม และเศรษฐกจของผสงอาย เพอใหเกดคณภาพชวตทด มความเปนอสระ มสวนรวม มความพงพอใจและมศกดศรสำาหรบผสงอายในสงคมไทยนน ครอบครวถอเปนสถาบนหลกททำาหนาทดแลปกปองและตอบสนองความตองการแกผสงอาย ทงทางดานรางกาย จตใจ และสงคม รวมทงเปนสถาบนทผสงอายตองการจะพงพงจนถง วาระสดทายของชวต แตอยางไรกตาม ความเขมแขงของครอบครวมไดเกดจากความสามารถ ของครอบครวเพยงลำาพง แตตองมการผสมผสานระหวางชมชนและสงคมดวย เนองจาก การมคณภาพชวตทดของผสงอายจะตองเกดจากการมเครอขายการดแลทสมบรณ จากงานวจย ทเกยวของขางตน ผวจยจงนำามาใชเปนแนวทางและขอมลสำาหรบศกษาการพฒนารปแบบการจดการดแลสขภาพผสงอาย โดยองคกรชมชนในภาคอสาน เพอใหเกดการจดการดแลสขภาพผสงอาย เพอคณภาพชวตทด

2. งานวจยในตางประเทศ Smith, Jo. (2000 : 1009) ไดศกษาผลของการ

ศกษาตอระหวางวยทมตอการรบร ความพงพอใจในชวตและความสขผสงอาย และเปรยบเทยบการปฏสมพนธระหวางผสงอายในการ มสวนรวมในบทบาทาระหวางการทำากจกรรม เมอมเดก ๆ เขามามสวนรวมกลมตวอยางเปนผสงอายทอาศยอยใน สถานทจดอำานวยความ

195

สะดวกให สวนเดก ๆ เปนนกเรยนจากโรงเรยนวนอาทตย สามโรง การเกบขอมล ใชแบบวดความพงพอใจแบบวธการกระบวนการปฏสมพนธ ผลการศกษาพบวาไมมความสมพนธระหวางการมปฏสมพนธของผสงอายกบเดกๆ และความพงพอใจในชวตหรอการมความสข ผสงอายทมเดกเขารวม และผสงอายทไมไดเขารวม มสวนรวมในกจกรรม ไมแตกตางกน อยางไรกตามผลการศกษา ครงน ชใหเหนถงความเปนไปไดของการมประโยชน ตอการทำาใหเดกไดพบปะและทำากจกรรมรวมกนระหวางคนตางวยรวมทงเดก และผสงอายจะไดรบผลประโยชน จากงานวจยของ Smith จะเหนวา สมพนธภาพระหวางบคคลวยตางๆ เปนการแสดงออกของบคคลททำาใหเกดมความสมพนธ ทดตอกน และสามารถพฒนาใหดขนได โดยวธการตาง ๆ เชน กจกรรม แบบฝกหด การสอนและการใหคำาปรกษาแบบกลม เปนตน

Michael and others (2000 : 1-17) ไดศกษาการเกบเงนเขากองทนเพอสขภาพระยะยาว สำาหรบผสงอายในประเทศออสเตเลย ซงเปนทถกเถยงกนวา ถาปราศจากขนตอนการจายเงน ใหกบการประกนสงคม (เงนทจะมผลตอผจายเองเมออายเพมมากขน) ทเปนการกระทำาจากรนสรนนน จะมผลกระทบตอการดแลจำานวนผสงอายทเพมมากขน เพราะเศรษฐกจทขาดดลจากกลมผท มหนาทรบผดชอบน (บคคลทยงไมไดจดอยในกลมคนชรา) ผลกระทบนจะเกดขนหรอไม ถาการเปลยนแปลงนเกดขนจรง รายงานฉบบนจะพดถงขนตอนและสถานการณทเพงจะเกดขนมา ในประเทศออสเตรเลย ขนตอนทเปนงานและเปนพนฐานมากทสดในการเกบเงนเขากองทน คอ การทำาประกนไวกบหนวยงานราชการหรอเอกชน เหตผลนจะเปนการรวมรวมเงนเขากองทน เพอสขภาพเมอแกตวลงในระยะยาวไดดทสด

196

Phillips (2000 : 23-54) ไดศกษายอนหลงประมาณหาสบปหลงจากทไดมการเรมใชประกนสงคมและถอเปนการเรมเขาสประวตศาสตรใหม รายงานฉบบนจะเนนถงเนอหาของสถานะภาพปจจบนและอนาคตของผสงอายในประเทศองกฤษ เปนทถกเถยงกนเกยวกบการเพมมาตรการและปจจยความสำาคญของประชากรผสงอายในสงคม ครงแรกของรายงานจะเปน การวจารณเกยวกบการพฒนา ถงความสำาคญและความโดดเดนในเรองของทพกอาศยทผานมา ในรอบหาทศวรรษน รวมไปถงบทบาทหนาทของรฐบาลตงแตเรมตนโครงการผสงอาย สวนรายงานครงหลงจะพดถงขอกำาหนดและนโยบายในชวงแรก ๆ ของศตวรรษท 21 รายงานนเจาะถงนโยบายและความตองการของผสงอายทแบงออกมาเปนกลม ๆ และปญหาตาง ๆ ทผสงอายไดพบเจอ วธทจะนำานโยบายไปใชนไดถกแบงออกเปนสามวธดวยดวยกนคอ การใหความสำาคญทางดานการศกษา เทคนคและมมมองของนโยบาย และความเสมอภาคในการลงมอปฏบต ของทงสองวธทกลาวมา ใหกบชมชมและภมภาค

Thomse (2000 : 55-78) ไดศกษาเครอขายเพอนบานและการพงพาอาศยกน ในดานสภาพแวดลอม ผลกระทบและความแตกตางในบทบาทของเพอนบาน ญาต และองคประกอบของผสงอายในประเทศ เนเธอแลน ผลกระทบทางสงคมทถกแบงออกเปนสลกษณะ ในบทบาทของเพอนบาน ญาต และองคประกอบตาง ๆ ถกมาทำาการทดสอบในผสงอายทงหมด 3,504 คนทเกดระหวางป 1908 ถง 1937 ในสามแหลงของประเทศ ทงในกลมคนทมรายได เปนของตวเองและ ADL นนไดถกรวบรวมในรปแบบตาง ๆ ผลปรากฏออกมาวา ผสงอายทอาศยอยในเมองมความรสกทเปนลบเกยวกบเครอขายทเปนญาต ในทางตรงกนขามผสงอายทอาศยนอกเมองจะมความรสกทตางกนออกไป ผลสรปครงน

197

บอกใหเหนถงผลกระทบทแบงออกไปเปนสองลกษณะคอ หนงแหลงทพกอาศย และสองสภาพแวดลอม

Morquart and others (2000 : 79-96) ศกษาถงการใหความสำาคญเรองสขภาพ ในนกโทษทสงอาย ผลสรปจากรายงานทวาดวยลกษณะสงคมของสถตจำานวนประชากรทรวมไปถง สขภาพ และปญหาตาง ๆ ทพบเจอในชวตประจำาวน การทำารายงานครงนไดมการวดผลมาจากกลมคนผสงอายทถกจำาคกอยในรฐเทกซส ซงถกแบงออกเปนสองกลมดวยกน กลมนกวจยไดรบอนญาตใหมทำาการคนควานกบกลมผสงอายโดยตรง คนกลมนมการกออาชญากรรมทรายแรง บางกมปญหาจากการดมเหลาแตสวนใหญจะมปญหาในเรองของการสบบหร ผลการวจยสรปออกมาวาสขภาพรางกายของคนพวกนจดอยในสภาพทแย สวนมากจะตองใชอปกรณพเศษในการเคลอนไหวและหายใจ ผลเปรยบเทยบสภาพรางกายของคนกลมนปรากฏออกมาวาแยมาก เมอเปรยบเทยบกบ กลมผสงอายทวไปทอยในคกของรฐเทกซส ทางกรมสาธารณสขจงมความเหนเดยวกนวา ใหม การแยกกลมนกโทษพวกนออกจากกลมนกโทษผสงอายทมสขภาพรางการปกต

Mc Colgan (2000 : 97-109) ไดศกษาปญหาผสงอายจากขาวการเสยชวตหรอ ประวตของบคคลทมชอเสยง ซงเปนแรงบนดาลใจททำาใหเกดการสรางเนอเรองเกยวกบชวต ของบคคลนน ๆ เนอเรองทถกสรางขนมานนสวนมากจะมเนอหาไปในทางทเศราสลด ถงสงททำาใหชวตตองไดรบผลกระทบแบบน แตกยงมสวนทผเขยนนำามาแตงขนเองนอกเหนอจากเรองจรงอกดวย ในรายงานฉบบนจะพดถงเหตการณของโรคความจำาเสอมทผเขยนไดแตงขนในการจากไปของ Iris Murdoch เนอหาทเหนไดชดจากโรคความจำาเสอมเปนการสญเสยทนาสงสาร สงนเปนปจจยหลก ทสำาคญของการเสยชวต สถาบน Biomedical ไดเลงเหนความ

198

สำาคญของโรคนมากวาทจะ ปลอยปะละเลย Iris Murdoch อาจไมไดตองการใหใครนำาเนอเรองของเธออกมาเลาขาน แตทางสถาบนกอนญาตใหทำาเนอหากบบคคลทมโรคความจำาเสอมได จากการทำาสรปครงน คนกลมน จะถกกลาวหาวาเปนบามากกวาจะถกบอกวาเปนโรคความจำาเสอมเมอทำางานและไมมการตอบรบ จากสถานททำางานตามทพวกเขาไดไปสมครเอาไว จากการนำาเรองของ Iris Murdoch มาเผยแผ มมมองและแบบอยางในการใชชวตทงดและไมดทอาจเกดขนใหเปนแนวคดไดอกดวย การศกษา ครงนอาจจะแสดงใหเหนถงลกษณะของโรคความจำาเสอมไดดและชดมากยงขน เนอหาของ Iris Murdoch บวกทงชวตการแตงงานและการดแลรกษาของเธอ จะเปนเครองบงบอกถงการเขาใจ ในโรคความจำาเสอมใหดมากยงขน ทงนยงอาจเปนเนอหาความสำาคญทจะลดปญหาใหกบผปวยโรคนใหมชวตและการทำางานปตเหมอนคนทวไป

Marksone and others (2000 : 137-160) ไดศกษาถงการเปลยนแปลงจำานวนประชากร มสวนเพมความคาดหวงของชวตหรอการหาเพศทคลายและแตกตางกนเหมอนกบหนงทมเนอหาทถกนำาเสนอเกยวกบผสงอายทผานมาหกสบาปแลว จากการรวบรวมภาพยนตรทงหมด 3,038 เรองระหวางป 1929 ถงป 1995 โดยหนงพวกนจะมดาราชายและดาราหญงถกสงชอใหรบรางวล Oscar (Lifetime) เมอพวกเขามอายประมาณ 60 ปขนไป รางวลทนำาเสนอในครงนจะมการเสนอกตอเมอดารานกแสดงทไมสามารถแสดงหรอรบบทในการแสดงไดอกแลว จากการเลอกสมเพยง 8% ของดาราทเคยรบบทมาในอดตผลปรากฏออกมาวา ดารานำาชายสวนมากจะใหถกรบบท ทมอำานาจ มเพอนหรอคหทเปนเพศเดยวกน นกผจญภย เปนพระเอกหรอตวโกง สวนดาราหญงสวนมากจะรบบทเปน หญงหมายทสงศกด แม ภรรยา และ

199

คนแกทถกทงใหเดยวดาย แตบท พวกน เรมจะมการเปลยนแปลงตงแตป 1930 เพราะสงคม เศรษฐกจทมการเปลยนแปลงไปในสงคมผสงอายทงเรองการเกษยณและการดแลทดขน จงทำาใหบทบาทหนาทของนกแสดงเปลยนไป ในลกษณะทางทดอกดวย สงเกตไดจากดาราชายมรปลกษณทดดขน และดาราหญงกคงความเซกซไวอยตลอดเวลา

Wenger and others (2000 : 161-182) ไดศกษาความสมพนธของพอแมวามความสำาคญแคไหน ความเปนเดกและการสนบสนนผสงอายในประทศองกฤษ ความสมพนธทมอยในครอบครวรวมกบจำานวนคนในครอบครวและสงคมในครอบครบเปนสงสำาคญอยางมากในการใหการสนบสนนผสงอาย ทงนความสมพนธทมระหวางเดกโตกบพอแมของพวกเขากเปนสงทสำาคญ อกอยางหนงเชนกน แตทกลาวมาทงหมดนเปนสวนหนงของวฒนธรรมและความเชอหรอ ในความเปนจรงทวา ความสมพนธของพอแมและลกทด เมอลกโตจะใหความสำาคญและดแลพอแมของตวเองอยางทพอแมเคยปฏบตกบพวกเขาหรอเปลา ไดมการสำารวจโดยคำาถามทกลาวมาขางตนในเมอง Liverpool โดยการเปรยบเทยบเครอขายการสนบสนนผสงอายออกเปนสามลกษณะดวยกนคอ หนงจากกลมทมครอบครวแลว สองจากกลมทยงแตงงานเมออายยงนอย และสามจากกลมทไมไดแตงงานและยงเปนเดกอย ผลปรากฏออกมาวา ความทเปนเดกไมมผลกระทบในเครอขาย การดแลผสงอายมากเทาไหร มกแตแคผลกระทบทเกดจาก ลกทเปนผชายและไมไดแตงงาน กบลกทเปนผหญงและแตงงานแลว สรปไดกคอครอบครวไหนทลกแตงงานไปแลวจะมผลกระทบอยางยงตอพอแมของพวกเขาเมอพอแมของพวกเขาแกตวลง ความหมายเปนนยในการทำาการศกษาครงน ยงบอกไวอกวาครอบครวไหนทมลกสาวและไมมการแตงงานจะมปญหาอยางมากในการเลยงดพอแม

200

ของพวกเธอ ซงจะตางออกไปจากครอบครวทมลกเปนผชายและไมไดแตงงาน สงคมนจะทำาให เหนวาผหญงทไมไดแตงงานจะตองเจอกบปญหาอยางแนนอนเมออายเพมมากขน

Knipscheer and others (2000 : 203-216) ไดศกษาผลกระทบในผสงอายทเกด จากสภาพแวดลอมหรอเกดจากตวผสงอายเองทแสดงใหเหนถงสภาวะความเครยด (โดยการทดสอบจาก Lawton Model) จากการศกษาครงนพบวาสภาพแวดลอมและสภาพจตใจเปนตวบงชถง ภาวะความเครยดทมในกลมคนผสงอาย จากการวจยเรองของ Lawton ทวาถงความเรยบงาย ในสภาพแวดลอม มคำาถามทถกถามวา การทสภาพแวดลอมเปลยนแปลง วตถประสงค สภาพจตใจ ความเฉยชาและความกระตอรอรน จะเปนผลกระทบอยางรนแรงระหวาง ขอจำากดเกยวกบ การปฏบตงานและสภาวะความเครยดในผสงอายหรอเปลา ขอมลจากสถาบนทมชอวา LASA ของชาตไดมการทำาผลสำารวจจากประชากรทมอายระหวาง 58 ถง 85 ป โดยมการแบงแยกอายและเพศ กระบวนการและขนตอนไดถกวเคราะหออกมาจากจำานวนผทใหความรวมมอทงหมด 2981 คน ผลทปรากฏออกมาแสดงใหเหนวา สภาพแวดลอมและพฤตกรรมตาง ๆ เปนเหตผลททำาใหเกดความเครยดในผสงอาย ทงอาจจะเปนขอสรปไดวาการทผสงอายทอาศยอยรอบๆเมอง ไมสามารถ ทำาหนาทหรองานบานไดอยางใจตองการ ขาดความเชอมนในตนเอง ไมรสกปลอดภย ไดรบ ความชวยเหลอจากผอน และไมคอยไดมโอกาสไดสงสรรคกบเพอนบานเมอรวมปญหาทงหมดน กบความสามารถของผสงอายทนอยลง เปนการสรางสภาวะความตงเครยดใหกบผสงอาย สรปไดกคอถาผสงอายอาศยอยในสภาพแวดลอมทดและอออำานวยกบมพฤตกรรมทไมกดดนโดยมกจกรรมตลอดเวลาจะชวยลดภาวะความตงเครยดใหกบผสงอายอยเฉย ๆ ไดเปนอยางด

201

Heenan (2000 : 203-216) ไดศกษาถงความคาดหวงและพฤตกรรมทกระทบตอ การดแลผสงอายอยางไมเปนทางการของครอบครวททำาอาชพฟารมทางตอนเหนอของประเทศไอรแลนดจากผลการวจยทางตอนเหนอของประเทศไอรแลนดไดผลสรปออกมาวา ความตองการและสถานการณของการดแลอยางไมเปนทางการ เนนใหเหนถงคาใชจายทตองเพมมากขน ถาตองการดแลอยางเปนทางการ ในรายงานฉบบนเปนทถกเถยงกนในการทำาการศกษาวจยทม ความคาดหวงและพฤตกรรมทปรากฏอยในครอบครวทมอาชพการทำาฟารม ในกลมครอบครวเหลานสวนมากจะมการเลยงดผสงอายทอาศยอยในครอบครวกนเอง และเปนทร กนดอยแลววาครอบครว ททำาอาชพฟารมมการดแลรกษาและปฏบตตอผสอายของพวกเขาไดเปนอยางด ความชวยเหลอ จากภาครฐและจากอาสาสมครดเหมอนจะมขอกำาหนดในการยนมอชวยเหลอ มากกวาทจะ ถกกลาวหาวาเปนภาระและเขาใจยากในกลมผสงอาย แตครอบครวทประกอบอาชพฟารมยงสามารถจดการดแลผสงอายทอาศยอยในครอบครวของพวกเขาไดเปนอยางด การคาดหวงและพฤตกรรมนแตกตางกนอยางสนเชงจากครอบครวทไมไดประกอบอาชพเดยวกน การใหความสำาคญและตวอยางจากครอบครวทประกอบอาชพฟารมถอวานาจะเปนตวอยางทดทครอบควอนๆควรนำาไปปฏบตตามเพอการดแลผสงอาย

Carrigan and Szmigin (2000 : 217-233) ไดศกษาความเขาใจและผลสรปของอาย การการศกษาคนควาอยางละเอยดและผลการทดสอบในผสงอายทอาศยอยในประเทศออสเตรเลย จากการศกษาวจยครงนไดถกนำาไปใชเปนการสอการเรยนการสอนในระดบสถาบนทวาดวย วชาสงคมวเคราะห แตกยงมหลายความหมายหรอบทความทยงไมเปนทเขาใจและตความใหเดนชดขนมาได เนอหาเปนการพดถงสงคมผสงอายทว ๆ ไปเชน

202

ประสบการณทเปนลบเมอถกมองวา เปนผสงอายหรอถกเลยงดแบบผสงอาย ผสงอายทมความคลองแคลวหรอทยงมพลงในการ ดำาเนนชวตอยนนจะถกมองในแงบวกซงมความแตกตางจากกลมผสงอายทใชชวตอยางธรรมดา โดยสนเชง ผเขยนยงไดกลาววาจำานวนผสงอายทถกมองและเลยงดในแงลบเพราะวา การเดนทาง และทอยทไมสะดวกสบาย มรายไดตำา ถกใหเกษยณกอนกำาหนดและ มการเลยงดทไมดพอ แตกยงมกลมนอยทประสบกบปญหานอยางโหดรายและเหนไดชด ซงปฏกรยาแบบนเกดขนทกวนในชวตของผสงอายพวกเขาจงถกมองในแงลบ สวนการมองกลมผสงอายในแงบวกจะมนอยและจะถกมองหรอถกจบผดอยตลอดเวลา ผเชยวชาญทางดานสขภาพเปนบคคลและปจจยสำาคญของการดแลรกษากลมผสงอาย แตกยงมผสงอายบางคนไมสนใจทจะปรกษาผเชยวชาญเมอมปญหาขณะทผสงอาย บางคนตองการสรางภาพพจนใหมและปพนฐานใหกบกลมคนทใกลเขาสวยชรา เพอใหสงคมยอมรบพวกเขาใหดกวาน

Minichiello and others (2000 : 253-278) ไดศกษาอายการงาน ความขดแยง เหตผลทเปนนย และแนวความคดของกลมคนทอายนอยกวาจากรายงานฉบบนเราจะมองถงสงทเขามา บวกกบววฒนาการของขนตอนในเรองของอายกบแงคดของการทำางานในประเทศองกฤษ และขนตอนในขอบกพรองของของการพยายามแบงแยกหรอจำากดอายในการทำางาน รวมไปถง การเปดเผยถงความลาชาในการทำางานของผสงอายในปทผานๆมา การสำารวจครงนเพมความสนใจเรองของอายและการงานทไดมการสำารวจผลจาก 460 บรษท ผลสำารวจทออกมาปรากฏใหเหนความเทาเทยมกนและตองการใหมกฎหมายคมครองในการแบงแยกอายและการทำางาน กบตองการใหมการคมครองในแตละบคคลดวย การคนควาครงนยงแสดงใหเหนวาผสงอายทยงปฏบตงาน อยไม

203

ไดมผลกระทบหรอบทบาททเสยงหายกบการดำาเนนชวตหรออะไรทงนน ผลสรปกคอ เราจะตองใหความสนใจและความสำาคญและนโยบายของการทำางานในผสงอาย การเขมงวด มากจนเกนไปจะเปนผลและเปนกำาแพงปองกนในการจำากดการทำางานของผสงอาย ปจจย ทจะควบคมหรอเปลยนแปลงแปลงการทำางานในผสงอายจะตองคอยดในกรณทมการเปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจและเชงธรกจนนเอง

John (2000 : 302 – 325) อธบายและวเคราะหถงลกษณะหลกจรยธรรมหรอมานษยวทยาแขนงหนงซงศกษาเกยววฒนธรรมทมงประเดนการใหความสนใจของการซปซบนนทาในแวดวงบานพกของผสงอาย ผลการวเคราะหแสดงใหเหนวาการซปซบนนทามบทบาทอยางมากในการใชชวตประจำาวนของผสงอายทพกอยในบานพกเหลาน ซงการศกษาครงนไดบอกถงสภาวะสงคม สวนใหญการกระทำาลกษณะนจะเหนไดมากจากกลมผสงอายทเปนผหญง และอาจจะเปนขอสรปอกอยางหนงไดวากจกรรมการพดคยลกษณะนสามารถสรางสงคมทแขงแกรงใหกบพวกเขาได ถงอาจจะเปนทงขอดและขอเสยใหกบคนบางคนกตาม การพดคยทเกดขนในสถานทพกของผสงอายเปนการดทพวกเขาไดใชความเปนของตวเองและการเขาสงคม เพอจะไดใชและปรบตว ใหเขากบสาธารณะชนไดเหมอนคนปกตทว ๆ ไป

Abbott (2000 : 327 – 340) ศกษาถงสงคมและการเขารวมเปนสวนหนงของ การใชชวตในบานพกคนชราทเกดขนจรง รายงานฉบบนจะเจาะลกถงประสบการณของผสงอาย ทพกและอาศยอยในสถานทพกสำาหรบผสงอายหรอจะเรยกอกอยางหนงวาบานพกคนชรา จะเปนการเลาถงเบองหลงของการอาศย การคมครองผบรโภค และสทธในความเปนพลเมอง จากการคดเลอกโดยการสมภาษณผสงอายมากกวาจำานวนหนงรอยคนในประเทศ

204

องกฤษและเวลสบวกถง การพดคยกบทางเจาหนาท ทดแลรบผดชอบในกลมคนเหลาน สองในสามทถกเลอกเขามาสมภาษณจะมอายมากกวา 85 ป จากการทำาการสำารวจไดพบวากลมผสงอายสวนใหญตองการสงทจะมาเพมคณภาพชวตในการใชชวตประจำาวนในเรองของอาหารและการเขาสงคม เจาหนาท ทมสวนเกยวของจะบอกไววาการเขาสงคมของกลมผสงอายคอนขางจะเปนไปไดโดยยาก ทพกของกลมผสงอายหลายแหงไมไดถกตงในพนท ทจะมการเขาสงคมไดมากนกจะมกเพยงแตวาสงคมทถก จดขนมาแลวในกลมของทพกอาศยเอง เพราะฉะนนจงมการสรปไดวาควรจะมการเปลยนแปลง เพอเปดโอกาสใหผสงอายไดเรยนรและสมผสเหตการณไดจรงอยางทพวกเขาเรยกรองและตองการนนเอง

Andrew (2000 : 341–367) ศกษาถงบทบาทหนาทของเพอนและเพอนบานทให การสนบสนนผสงอาย จากการทำาการสำารวจพบวาการดแลผสงอายอยางไมเปนทางการหรอ เปนกนเองสวนใหญจะพบไดมากจากเครอญาต สาเหตกเพราะวา ไมมคนอนจะเขาใจไดดกวา คนทเปนญาตกนเอง และเปนบทบาทสำาคญกวาถาไดดแลพวกเขาอยางใกลชด รายงานฉบบน จะเจาะลกถงหนาทและบทบาทของเพอนและเพอนบานทมตอผสงอายทออนแอ มการเลอก การสมภาษณจากบคคลทรบผดชอบน วธการของการทเพอนและเพอนบานกระทำาเพอดแลผสงอาย กมอยหลาย ๆ วธดวยกน เชน การพดคยและเสนอความชวยเหลอใหกบผสงอาย บางกชวยและ กจดการในการบรการตาง ๆ เหตผลสำาคญททำาเชนนกเพราะวาคนกลมนมองเหนคณคาและ ใหความสำาคญกบผสงอาย การกระทำาของพวกเขาสามารถบอกไดวาเปนการกระทำาทดกวา เมอเปรยบเทยบกบสถานทดแลผสงอายโดยตรง การดแลผสงอายถอวาเปนความสำาคญมาก แกพวกเขา แตอยางไรกตามเปนททราบกนดอยแลวการชวยเหลอผ

205

สงอายในกลมของเพอนและ เพอนบาน เปนการชวยเหลอโดยอาศยนำาใจและไมไดหวงคาตอบแทนใดๆ และใหชวยเหลอผสงอายอยางเตมใจและเตมท ขอความนเปนสวนหนงของหนงสอทมชอวา White Paper Modernising Social Services

Julia (2000 : 389–411) เสนอถงการโตแยงทสำาคญของเจาท ทมหนาทดแลผสงอาย โดยการปฏบตและดแลตอผสงอยางทกตารางนวของรางกายในผสงอาย และเปนการพดถงเหตผลหนาทการละเลยในการดแลผสงอาย เปนการมงประเดนไปทลกษณะและขนตอนการดแลผสงอาย การเลยงทจะดแลผสงอายอยางจรงจง รวมไปความคดทโตแยงตอการดและผสงอาย จากผลของ การสำารวจทำาใหเราทราบไดวา บางครงการชวยดแลผสงอายในเรองของการอาบนำา ทำาใหผดแล ไดเหนและสมผสกบรางกายของผสงอายทเปลอยเปลา กลาวไดคอสงนทำาใหผทมหนาทดแล มความรสกสกปรกและขยะแขยงตอการไดอยใกลชดกบผสงอาย ผลจากการสำารวจอาจจะเปนขอสรปไดวาหนาทของผดแลผสงอาย เปนการกระทำาอาจเรยกไดวา Dirty Work ซงอาจจะถก มองวาเปนงานทไมดเทาไรนก

Benneltt and Vildal – Hall (2000 : 413–444) ไดกลาวถงกลมของผหญงทถก ความตายพรากชวตสามของพวกเธอไป สวนใหญจากการทำาการศกษาไดพบวาผหญงกลมน จะบอกเลาเรองของพวกเธออยางละเอยดถงความตายของสาม เปนการแสดงใหเหนถงความรกและความผกพนทผหญงเหลานยงมตอสามของเธอ จนในบางครงการทำารายงานฉบบนขนมาเปนเรองยากเมอจตใจของพวกเธอถกรอฟ นขนจากเรองของสามของพวกเธออกครง ทำาใหการสมภาษณบางครงไมสามารถรวบรวมรายละเอยดไดมากนก คำาตอบจงออกมาในแบบทไมคอยสมบรณ ซงผลตรงนอาจจะเปนผลกระทบตอสภาพจรงใจพวกเธออยางรนแรงได เหตผลทมการทำาการวจยเรองนขนมามอย

206

สองอยางดวยกนคอ หนงเปนแนวทางใหกลบกลมหญงมายรวมไปถงหนาทและ การเคารพตอสามพวกเธอ สองผมกระทบทจะมตอผอน จากการสมภาษณหญงมายเหลาน พวกเธอมความตองการทจะเลาเรองถงเหตการณทเกดขนกบพวกเธอและการดำารงชวตตอของ พวกเธอ รายงานนอาจจะกลาวและเนนถงเรองของความตายและขอปฏบตมากกวาทฤษฎ

Michael and others (2000 : 445–456) บทบาทหนาทของการดแลผสงอาย อยางไมเปนทางการของประเทศองกฤษเรมเหนชดขนและปฏบตกนมาเชนนตงแตป 1995 อกครง ทกฎหมายจะตองมหนาทออกมาดแลและใหความสำาคญอยางยงเกยวกบความสมพนธระหวาง การดแลทเปนทางการและไมเปนทางการ การกระทำาเชนนไดสรางใหเหนไดชดถงหนาท ทผดแลจะตองกระทำาและวางตวใหถกตองานทพวกเขารบผดชอบ จากการศกษาลกษณะในผสงอาย ทความจำาเสอมนน ทำาใหถกวเคราะหถงบทบาทหนาทขอผดแลทจะตองปฏบตกบผสงอาย ไดออกเปนสามลกษณะดวยกนคอ หนงความตองการของผดแล ความสมพนธและสงทผดและ ตองคอยรบผดชอบชวยเหลอ และสามความสามารถพเศษของผดแลทจะปฏบตตอคนกลม ความจำาเสอม

Michael and others (2000 : 457–466) ไดศกษาพบวากลมวยรนและกลมวยกลางคนรจกเรมมการเตรยมพรอมของชวตกอนการเกษยณ การเตรยมตวลกษณะนเรมขนเมอป 1990 ประชากรประเทศองกฤษไดถกรฐบาลเตอนในสภาพของการเงนทพวกเขาตองมการเตรยมใหพรอมกอนการเกษยณขณะทคนกลมนยงหนมและสาวอย ในรายงานฉบบนจะวเคราะหถงการลงมอวางแผนในระยะยาว ในเมอง Kirkcaldy ประเทศ สกอตแลนด จากกาสำารวจบคคลทมอายระหวาง 30 ถง 49 ป ถกเปนการต

207

คำาถามขนมาวา พวกเขามมความพรอมแคไหนในเรองของเงนทพวกเขาไดเตรยมไวสำาหรบชวตการเกษยณ และอกคำาถามทวาพวกเขาจะรสกและความหวดไวกบชวต การเกษยณไดวาอยางไร ขณะทการเตรยมพรอมระยะยาวจะถกมองวาเปนเรองสำาคญและมบทบาทอยางมากมาเปนเวลาเกอบจะ 20 ปมาแลวกตาม เปนเรองททกคนตองใหความสำาคญ แตถงอยางไรกตามยงมบางกลมเชนกลมคนทมรายไดนอยเลงเหนใหความสำาคญตอการเตรยมตวในลกษณะน นอยมาก อาจจะเปนเหตผลทเกดมาจาก ครอบครว หนาทรบผดชอบ วฒนธรรม สงคม และชวตประจำาวน แตอยางไรกตามผลสรปของรายงานฉบบนกคอจะตองมการวางแผนใหกบชวต อยางแนนอน โดยจะตองเลงเหนความสำาคญ ทางดานสงของ สงคม วฒนธรรมและจตวทยาทจะ มผลกระทบดวย ทงนอาจจะแสดงใหเหนวาผทมสวนเกยวของรวมทงสถาบนการเงนตาง ๆ อาจจะคลอบคมและดำาเนนการวางแผนระยะยาวใหกบกลมคนพวกนไดไมหมดทกคนในประเทศองกฤษ

Heikkinen (2000 : 467–483) ไดสำารวจในกลมผสงอายทมอาย 80 ป ในโครงการ ทถกเรยกวา Evergreen จำานวนทสำารวจและการสมภาษณทงหมดจาก 262 คนทเกดในป 1910 นอกจากนยงมขอมลการสำารวจทเปนการบนทกเทปถงประสบการณของผสงอายเปนจำานวน 20 คน แบงออกเปน ชาย 10 คน และหญง 10 คน มการตดตามผมเปนระยะเวลา 5 ปจากกลมคน กลมเดยวกน จาก 20 คน ทไดระบไวจะเหลออยท 17 คน เปนหญง 8 คน และชาย 9 คน ทยง มชวตอยและมอายตอนนท 85 ป การสำารวจเปนการสำารวจเหมอนเมอหาปทผานมาโดนม การบนทกเทปในการใชชวตประจำาวนของผสงอายกลมน ผลปรากฏออกมาใหเหนถงความแตกตางทเปลยนไปในรอบหาป นกวจยเองไดมโอกาสเจาะลกถงขอมลทพวกเขาไดรบ

208

มากกวาทพวกเขา ไดคาดเอาไว คำาตอบทจะสรปไดบอกเอาไววาการดแลผสงอายมนอยมากและจะตองใหความสำาคญเปนอยางมากในเรองของอาย รางกาย อยางจงจงใหมากวานจากการนำาผลสำารวจทเคยสำารวจมา ในป 1994 ของ Canadian General Social Survey การสำารวจครงนเกยวกบเรองเศรษฐกจทมผลกระทบตอกลมคนทเกษยณอายเพราะสขภาพทไมแขงแรง การเกษยณอายการทำางานไมวาจะเปนในผหญงหรอผชายเพราะดวยรางกายทไมแขงแรงเปรยบเทยบกบผสงอายทเกษยณดวยเหตผลอน ทำาใหเหนวาผสงอายทไมแขงแรงเสยเปรยบกวามาก ไมวาจะเปนเรองสขภาพ ประวต หรอแมแตรายไดกตาม ผสงอายทเปนผชายและเกษยณดวยเหตผลทวาสขภาพไมแขงแรงสวนมากจะไมคอยไดรบการสนบสนนหรอชวยเหลอจากองคกรตาง ๆ มากเทาไรนก ซงในผสงอายทเปนผหญงกไดรบผลกระทบคลายกบผชายเชนเดยวกน จากกการวเคราะหครงนทำาใหเหนอกอยางหนงวา สงทสำาคญและผลทเปนลบจะเปนผลกระทบอยางมากในผชายทมรายไดและภาระตางๆทรบผดชอบภายในบาน สวนผหญงนนกจะโดนกระทบในเรองของความรบผดชอบภายในบานเวนแตเรองรายไดทจะไมคอยมผลกระทบกบพวกเธอมากเทาไรนก แตสำาหรบพวกเขาแลวไมวาจะเปนผลกระทบอะไรกตามสาเหตหนงอาจจะเกดขนมาจากชวตแตงงานไดดวย การคนพบครงนเปนการแสดงความคดเหน ถงเหตผลทอยากใหมนโยบายทมการควบคมใหมากวาน ใหเปนนโยบายทควรมการพจารณา ในการชวยเหลอผสงอายโดยการลดคาครองชพใหกบพวกเขา

Kalaycioglu and others (2000 : 523–542) ไดศกษาพบวาเปนเวลามากกวาหาสบปแลวทรปแบบการใชชวตในครอบครวประเทศตรกจะออกไปในแนวทนาเปนหวงจากผลกระทบของ การอพยพ ถงอยางไรกตามกยงมสวนทเปนตวอยางของความสามคคโดยการดแลชวยเหลอ เรองรายได สงของท

209

จำาเปน รวมไปถงวฒนธรรมทสบทอดกนมารนสรน ในหวขอหรอเนอหา ทจะกลาวดงตอไปนจะเปนเนอเรองเกยวกบประวตของครอบครวทอพยพทงหมดสบหาครอบครว ทอาศยอยท Ankara เมองหลวงของประเทศตรก ในเนอหานไดมการสมภาษณและเกบขอมล อยางละเอยดจากแตละครอบครวถงสามรนดวยกน ขอมลทรวบรวมไดนนจะเปนการพดถงอาชพ การศกษา ประวตเกยวกบการอพยพ การเปนเจาของพนทอยอาศย การดแล และความสมพนธกนในครอบครวทมกนมาเปนเวลาสามชวคน

Bamford and others (2000 : 543–570) ไดศกษาพบวาความตองการสำาหรบผลทเปนการสะทอนกบการใหการบรการตอผปวยทเปนโรคความจำาเสอม การพฒนานไดมการวดผลออกมาวาผปวยทเปนโรคความจำาเสอมขาดการใหความสำาคญ ผเชยวชาญและผทมสวนเกยวไดถกมองเหนวาเปนกลมคนทสำาคญมากในการวดผลหรอขอมลทออกมาจากการทำาการวจยในครงน ในรายงานฉบบนยงแสดงใหเหนถงการใหคำาปรกษาและดแลจากผเชยวชาญตอผปวยโรคความจำาเสอมนอยมากซงขอมลเหลานอาจจะเปนผลทแสดงใหเหนถงปญหาเกยวกบเรองความสำาคญและดแลรกษาผปวยประเภทนอกดวย แตกยงมสวนนอยทเลงเหนและใหความสำาคญตอเรองนอยางจรงจงเพราะจำานวนของผเชยวชาญและผทมสวนเกยวของอยางจำากด กญแจสำาคญทใหผลทกลาวมาถกละเลยกเพราะวาความเปนเสรมาก จนไมมใครยนมอเขามาชวยเหลอและใหความสำาคญ ซงผลทออกมานนสามารถวดไดจากบรการทมตอผปวยโรคความจำาเสอม สำาหรบการประเมนคาในอนาคตการศกษาครงตอไปควรรวบรวมขอมลจากคณภาพของชวตและการบรการ (แนวปฏบตตอผปวย) ไวดวยกน นอกจากนนแลวควรดถงผลทออกมาจากวตถประสงคของการใหบรการทงนดวย

210

Trydeard (2000 : 571–597) ไดศกษาพบวาความตงใจของการทำารายงานฉบบน กเพอใหเลงเหนความเปลยนแปลงของระบบการดแลผสงอายในประเทศ สวเดนระหวางศตวรรษ ท 20 โดยการตดตามและวเคราะหประวตของงานผดแลจากหวหนาและผจดการทมสวนเกยวของกบเรองน ขอมลสำาคญทมการทำาการวจยสวนใหญจะนำามาจากสถานทสาธารณะและเอกสาร จากการศกษาตาง ๆ หรอแมแตกระทงขอมลทไดมาจาการบนทกของผเชยวชาญอง การพฒนาถงความแตกตางทถกกระทำาขนในศตวรรษนไดถกกลาวไววา ชวงแรกของศตวรรษ ผทเปนหวหนา มบทบาทการควบคมและลงโทษในสถานทนนๆ ซงในป 1920-1950 ไดถกปกครองโดยความเชอ ทมอยวา ผทมตำาแหนงเปนหวหนามวธการและหนาทหลายวธดวยกนคอ ดแลความเรยบรอย ในสถานทเปนพยาบาล และดแลในสวนของพนกงานทเพมขน ในป 1950-1980 บทบาทและ หนาทถกเปลยนแปลงไปเพราะสถานทปฏบตงานถกขยายวงกวางออกไปจากสถานทไปจนถง บานทพกอาศยทำาใหบทบาทและหนาทของคนพวกนมผลกระทบตอผสงอายนอยลง และในป 1990 จากเหตผลความตงเครยดของเศรษฐกจและการเงนทำาใหบคคลทมตำาแหนงสงขนอยางเชนผจดการตองลงมอรบกบสถานการณทเกดขนนดวยตนเอง ซงขอมลลายละเอยดจะถกวเคราะหและอธบาย ในรายงานฉบบน

Andrews and Phillip (2000 : 599–622) ไดศกษาพบวาสถานทพกและการดแลผสงอายของบรษทเอกชนในประเทศองกฤษไดมการจดการและเปลยนแปลงอยางหลายรปแบบตงแตปทผานมา บางกมผลการเปลยนแปลงจากนโยบายภายในประเทศระหวางป 1980 สถานทพก ทถกสรางขนโดยบรษทเอกชนไดรบเงนมากมายจากการสนบสนนของผทเขามาอยอาศยเอง แตตงแตป 1990 บทบาทและหนาทของ

211

National Health Service and Care in the Community ไดถกจดเตรยมไวในป 1993 บรษทเอกชนทมสวนเกยวของกบการสรางทอยอาศยตองมการแขงขนกนในเชงการทางตลาด ทถกกำาหนดไวของเรองคาใชจายและสถานทประกอบการ จากผลการสำารวจจากบานพกหนงรอยแหงทอยในเขตปกครองเดยวกนนน รายงานฉบบนจะแสดงใหเหนถง การเปลยนแปลงและขนาดของโครงสราง พนท ขนตอนการจดการทจะถกนำามาใชในการสราง ทอยอาศยใหกบกลมคนผสงอายในพนทนนๆ การเลกถอนสญญาของบรษทเอกชนทมหนาทรบผดชอบจะมผลกระทบอยางยงตอบรษทนนเองซงขนตอนนไดมการรบประกนไว โดยแทจรงแลวบานพกทถกสรางขนจำานวนมากยงประสบปญหาเกยวกบสวนทยงขายไมออกทำาใหบรษทเอกชนเหลานเจอปญหาทางเรองการเงนอกดวย บทสรปของรายงานฉบบนจะพดถงวถความเชอและศลธรรมทเปนสวนเกยวของในการจดการและผลกระทบทมมาจากแหลงทพกอาศยของบรษทเอกชนทสวนรบผดชอบนนดวย

จากงานวจยทเกยวของสรปไดวา การไดรบการดแลสงเสรมใหผสงอายมสขภาพ กายสขภาพจตทด จาการทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ผวจยไดจดหมวดหมของการไดรบการดแลเปน 3 ดาน ไดแก ดานรางกาย ดานสงคม และดานเศรษฐกจ การไดรบการดแล ดานรางกาย ประกอบกบการดแลเกยวกบอาหาร เสอผาเครองนงหม ทอยอาศย และการดแล เมอเจบปวย ดานจตสงคม ประกอบดวยการไดรบการเคารพ ยกยองจากครอบครว การไดรวมกจกรรมและการไดมปฏสมพนธกบผอน ดานเศรษฐกจ อนไดแก การไดรบความชวยเหลอ ทางการเงนหรอคาใชจายในชวตประจำาวน ซงการไดรบการดแลทเปนการตอบสนองความตองการทงทางดานรางกาย จตใจ อารมณ และสงคม จะชวยใหผสงอายสามารถเผชญกบการเปลยนแปลงตางๆ

212

ไดด สามารถปรบตวไดดพงพอใจในชวตจะตองประกอบดวยการเปนผปราศจาก ความเดอดรอนทกขใจ ปราศจากความวตกกงวลตอสงตางๆ ทจะเกดขน เปนผทม ทศนคตทด ตอการสงอาย ยอมรบตนเองในการเปนผสงอาย และปราศจากความเหงา และวาเหว

นอกจากนขอสรปของงานวจยทเกยวของ ทำาใหมองเหนภาพรวมของรปแบบ การจดการดแลสขภาพผสงอาย ในรปแบบขององคกร ชมชนตางๆ ซงเปนองคความรดานการดแลผสงอายทมประโยชนสำาหรบเปนแนวทางในการศกษาคนควาเกยวกบการดแลผสงอาย ดงนน จากขอสรปของงานวจยเหลาน ผวจยจงไดนำามาสรางกรอบแนวคดในการวจยเพอพฒนารปแบบ การจดการดแลสขภาพผสงอาย โดยองคกรชมชนในภาคอสานตอไป

213