บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การวจย เรอง สภาพ ปญหาและประสทธผลการบรหารวด ในจงหวดสกลนคร

สงกดส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต ผวจยไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในเรองตาง ๆ ไวดงน

1. แนวคดทฤษฎเกยวกบการบรหารจดการ

1.1 ความหมายของการบรหาร

1.2 ความหมายของการบรหารวด

1.3 ความส าคญของการบรหารวด

2. แนวคดทฤษฎเกยวกบการบรหารกจการคณะสงฆ

3. ขอบขายการบรหารวด

4. แนวคดทฤษฎเกยวกบบทบาท

4.1 ความหมายของบทบาท

4.2 แนวคดบทบาทและหนาทของผน า

4.3 แนวคดเกยวกบบทบาทของพระสงฆ

4.4 บทบาทและหนาทของเจาอาวาส

4.5 หลกธรรมส าหรบเจาอาวาสในพระไตรปฎก

4.6 หลกธรรมส าหรบเจาอาวาสหรอผบรหาร

5. งานวจยทเกยวของ

5.1 งานวจยภายในประเทศ

5.2 งานวจยตางประเทศ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

16

แนวคดทฤษฎเกยวกบการบรหาร

1. ความหมายของการบรหาร

ค าวา “การบรหาร” ในภาษาองกฤษมกใชอยสองค า คอ “Administration”

และ “Management” ระหวางความแตกตางของสองค าน คอ “Administration” จะนยมใช

ในการบรหารทางราชการ สวนค าวา “Management” นยมใชไปทางการบรหารธรกจ

แตสองค าน อาจใชแทนกนได ซงหมายถง การบรหารกเชนเดยวกนกบนกวชาการทไดให

ความหมายของการบรหารไวหลายทศนะแตกตางกน ดงน

ส านกงานปลดกระทรวงศกษาธการ (2548, หนา 57) ไดกลาววา การ

บรหาร หมายถง กระบวนการท างานรวมกบผอนเพอใหเกดผลสมฤทธตามเปาหมายอยาง

มประสทธภาพ

นงนช วงษสวรรณ (2552, หนา 2) ไดกลาววา การบรหารเปนกจกรรม

หรอวธการทบคคลหนงกระท าตออกบคคลหนงหรอหลายคนเพอใหงานนนส าเรจ

ชดเชอ ชยฤาชา (2553, หนา 8) ไดกลาววา การบรหารหมายถง

กจกรรมกลมบคคลรวมกนท าตงแตสองคนขนไปเพอใหบรรลวตถประสงคทก าหนดไวและ

ใชทรพยากรทมอยอยางเปนระบบจนเกดประโยชนอยางมประสทธภาพ

เกรกกฤทธ พวงสมจตร (2555, หนา 11) ไดกลาววา การบรหาร

หมายถง การใชศาสตรและศลปในการปฏบตกจกรรมของกลมบคลทท างานรวมกนเพอให

การใชทรพยากรทางการบรหาร ไดแก คน เงน วสดอปกรณ และการจดการ บรรล

วตถประสงคทก าหนดไวอยางมประสทธภาพ

Simon (1966, p. 3) ใหความหมายไววา การบรหาร คอ กจกรรมท

บคคลตงแต 2 คนขนไป ไดรวมมอกนด าเนนการเพอใหบรรลตามวตถประสงค อยางใด

อยางหนง หรอหลายอยางรวมกน

สรปไดวา การบรหาร หมายถง กระบวนการทางสงคมของบคคลตงแต

2 คนขนไป ไดรวมกนท ากจกรรมใดกจกรรมหนง ใหบรรลผลตามเปาหมายทก าหนดไว

โดยอาศยกระบวนการและทรพยากรทมอย คอ คน เงน วสดอปกรณ อยางเหมาะสม

ดงนน การบรหารจงเปนกระบวนการทผบรหารจ าเปนจะตองใชทง “ศาสตร” และ “ศลป”

เพอใหเกดความรวมมอรวมใจกนในการท างาน ใหไดรบผลส าเรจตามจดหมายทวางไว

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

17

อยางเหมาะสมกบสถานการณ โดยทผบรหารตองท าหนาทเปนทงหวหนา ผน า

และผประสานงานอยางมประสทธภาพ

2. ความหมายของการบรหารวด

พระวบลยธรรมวาท (2537, หนา 31) กลาววา การบรหารวด หมายถง การ

ทเจาอาวาสไดใชความร ความสามารถ และประสบการณในการตดสนใจด าเนนงานใน

ดานการปกครอง การเผยแผศาสนธรรม การศาสนศกษา การศกษาสงเคราะห การ

สาธารณปการ และการสาธารณสงเคราะห ใหประสบผลส าเรจภายใตความรวมมอกน

ทงบคคลภายในวดและภายนอกวด

นอย ลายคราม และสบรรณ จนทบตร (2539, หนา 167) กลาววา

การบรหารวด หมายถง การใชศาสตรในการบรหาร ซงประกอบดวย การวางแผน การจด

องคการ การบรหารงานบคคล การอ านวยการ การประสานงาน การประเมนผลงาน

และการงบประมาณเพอใหไดผลเตมทและการใชศลปในการบรหาร ซงประกอบดวย ภาวะ

ผน า มนษยสมพนธในการท างานเพอใหเกดความรวมมอ ซงจะท าใหการด าเนนงานของวด

บรรลตามวตถประสงค

พระธรรมกตตวงศ (2541, หนา 102) กลาววา การบรหารวด หมายถง

การบรหาร งาน เงน คน วสด แผนงาน เพอใหการด าเนนงานภายในวดเปนไปอยางราบรน

สงผลใหเกดประโยชนตอสงคมโดยบคคลเปนผสรางงาน ท างาน และแกไขงาน

กรมการศาสนา (2542. ก, หนา 2) กลาววา การบรหารวด หมายถง การ

ปกครองการบงคบบญชา การก ากบดแล แนะน า การอบรมสงสอนพระภกษสงฆ สามเณร

และฆราวาสผอยในวดใหมความเปนระเบยบเรยบรอยดงาม ตงอยในศลธรรมอนดพรอม

และด าเนนกจกรรมโครงการตาง ๆ ของวด ใหเกดผลส าเรจดวยดมประสทธภาพสงสด

พระเทพปรยตมน (2543, หนา 34) กลาววา การบรหารวด หมายถง

การด าเนนการบรหารและการปกครองพระภกษสงฆ สามเณร ตลอดทงศษยวด

ใหสอดคลองกบระบบการพฒนาวดทเอออ านวยตอการเผยแผศาสนธรรมแกชมชน

บญชวย จนทรเฮา (2544, หนา 90) กลาววา การบรหาร หมายถง

การท างานใหบรรลผลตามเปาหมายทตงไว โดยการทใหเจาอาวาส หรอคณะผบรหาร

ตงแต 2 คน ขนไป รวมกนด าเนนการและใชทรพยากรการบรหารอยางผสมผสาน ใหม

ประสทธภาพในการท างานตอไป

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

18

สรปไดวา การบรหารวด หมายถง กระบวนการจดหาและใชทรพยากร

ในการบรหารทมอยเพอด าเนนงานตามบทบาทหนาทของสงฆ และสอดคลองกบ

กระบวนการพฒนาวด ใหเกดความส าเรจอยางมประสทธภาพ

3. ความส าคญของการบรหารวด

การบรหารวด เปนสงจ าเปนทจะตองเรยนรใหทนตอการเปลยนแปลงของ

สงคมในยคปจจบน เพราะการจะท าใหประสบความส าเรจ หรอลมเหลวนน นกบรหาร

จะตองมเทคนคและวธการท างานทแตกตาง โดยเฉพาะการบรหารวด ซงเปนศาสนสถานท

มความใกลชดกนกบประชาชนมาก ดงนนการบรหารวดอยางเปนระบบระเบยบ จะสงผล

ใหวดรมรนนาอย เหมาะสมและสมควรเขาไปประกอบกจกรรมทางพระพทธศาสนา

รวมทงเปนแบบอยางแกประชาชนทไดเขาไปสมผสพบเหน เพราะฉะนนการบรหารวดจงม

ความส าคญ และควรใหความเอาใจใสอยางยง ทงนจงไดน าแนวคดเกยวกบความส าคญ

ของการบรหารและการบรหารวดทนกวชาการไดกลาวไว ดงน

ธงชย สนตวงษ (2530, หนา 4) กลาววา องคการจะเกดขนเมอคนตงแต

2 คน ขนไปท างานรวมกน เพอใหส าเรจผลในกจกรรมอยางใดอยางหนง เพราะฉะนนถา

หากงานดงกลาวจ าเปนตองอาศยคนมากกวา 1 คน ใหชวยกนท าแลว ความจ าเปนท

จะตองมผน ากจะเกดขนทนท การบรหารจงมความจ าเปนส าหรบองคการทกขนาด

ประเวศ วะส (2539, หนา 119) ไดกลาวถง ความส าคญของการบรหาร

วดไวดงน

1. สามารถสรางสงคมสงฆใหเกดเปนสงคมแหงการเรยนร

2. สามารถสรางวดใหเปนสวนหนงในการชน าทศทางของการพฒนา

ทถกตองเหมาะสมแกสงคม อกทงท าใหวดเปนสวนหนงของชมชน และสงเสรมความ

เขมแขงของชมชนได

3. การบรหารวดทมประสทธภาพ มความส าคญและสงผลตอการ

ใชทรพยากรจนท าใหเกดประโยชนสงสด

กรมการศาสนา (2542, หนา 31) ไดกลาวถง ความส าคญของการ

บรหารวดไววา ท าใหการด าเนนงานภายในวดเปนระบบมากขน ท าใหเกดความสะดวกใน

การประสานงาน ท าใหเกดประสทธภาพและเกดความประหยดในการด าเนนงาน สามารถ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

19

ตดตามตรวจสอบการด าเนนงานได และท าใหการด าเนนงานประสบผลส าเรจ และเกด

ความพงพอใจแกทกคน

พระศรปรยตโมล (2543, หนา 101) ไดกลาวถง การบรหารงานของวด

วามความส าคญในการท าใหวดสามารถพฒนาไปในแนวทางทถกตอง กลาวคอ ท าใหภกษ

สงฆ สามเณร มความรความสามารถท าใหพระภกษสงฆ สามเณรปฏบตดปฏบตชอบตาม

พระธรรมวนย ท าใหวดสามารถท าหนาทเผยแผวถชวตทประเสรฐไปสสงคม ท าให

ประชาชนรสกวาวดเปนของชมชน ท าใหวดเปนศนยการศกษาเลาเรยน และท าใหวดม

ความรมรน สขกายสบายใจเปนทพบปะกจกรรมและประกอบกจกรรมนนทนาการ

ของประชาชน

วรช วรชนภาวรรณ (2548, หนา 5) กลาวไววา การบรหารจดการ

(management administration) เปนแนวทางหรอวธการบรหารงานภาครฐทหนวยงานของ

รฐและหรอเจาหนาทของรฐ น ามาใชในการปฏบตราชการเพอชวยเพมประสทธภาพในการ

บรหารราชการ ซงมกระบวนการบรหารงาน อนประกอบไปดวย 3 ขนตอน คอ การคด

(thinking) หรอการวางแผน (planning) การด าเนนงาน (acting) และการประเมนผล

(evaluating) โดยมจดหมายปลายทาง คอ การพฒนาคนและประเทศชาตไปในทศทางทท า

ใหประชาชนมคณภาพชวตทดขน รวมทงประเทศชาต มความเจรญกาวหนาและมนคง

เพมขน

สรปไดวา การบรหารมความส าคญตอการด าเนนงานของวดในการท

จะพฒนาวดใหเปนระบบ สามารถสงเสรมพระภกษสงฆ สามเณรใหเปนผทมความร

ความสามารถ และประสบการณ ปฏบตตนอยในกรอบของพระธรรมวนย และสามารถ

เปนแบบอยางทดตอการพฒนาชมชนเปนอยางด

แนวคดทฤษฎเกยวกบการบรหารกจการคณะสงฆ

การปกครองคณะสงฆในสมยพทธกาลนน พระพทธเจาจะทรงดแลดวย

พระองคเอง ทรงอยในฐานะพระประมข และทรงใหความส าคญเสมอภาคในการบญญต

สกขาบทตาง ๆ พระองคจะทรงกระท าในทามกลางสงฆ สงฆกรรมตาง ๆ ทกระท าตอง

ไดรบเสยงเปนเอกฉนทจากคณะสงฆจงจะสามารถด าเนนตอไป ท าใหพระพทธศาสนาเผย

แผไปอยางรวดเรวและสงทพระพทธองคทรงฝากไวเปนมรดกมาถงปจจบน กคอ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

20

พระธรรมวนย ซงจะเปนหลกในการทสถาบนสงฆจะใชเปนสอในการสรางสรรคสงดงาม

ใหกบชาวโลกตอไป และจะเปนสงก าหนดบทบาทหรอจดยนในดานความสมพนธระหวาง

สงฆกบสงคมชาวโลกในปจจบนและอนาคตอกดวย เชนเดยวกนกบการบรหารกจการคณะ

สงฆ ยอมตองมความเปนผน าหรอภาวะผน าในการบรหาร โดยบรหารตามหลกภาวะผน า

นน มมาตงแตสมยพทธกาล โดยพระพทธเจาทรงเปนผน าทมหนาทในการดแลปกครอง

คณะสงฆ แมวาจะเกดปญหาจากภายในและภายนอกคณะสงฆกตามพระพทธองคทรงม

พระปรชาสามารถบรหารกจการคณะสงฆ ใหรอดพนจากภยตาง ๆ ได จนกระทงพระองค

เสดจดบขนธปรนพพาน และภายหลงจากทพระพทธองคเสดจปรนพพานแลว

พระมหากสสปะเถระ ผเปนพระสาวกรปส าคญยงทไดรบการคดเลอกจากคณะสงฆใหเปน

ประธานใหญในการท าสงคายนาครงท 1 ทถ าสตตบรรณในเขาเวภาระบรรพตเขต

กรงราชคฤห หลงจากสงคายนาพระธรรมวนยครงท 3 พระเจาอโศกมหาราชไดสง

พระมหาเถระไปประกาศพระพทธศาสนา รวม 9 สาย และประเทศไทยไดรบผลจากการ

เผยแผในคราวครงนนดวย ท าใหพระพทธศาสนาไดประดษฐานในดนแดนสวรรณภม

อนเปนทตงของประเทศไทยและอกหลาย ประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต มาตงแตยค

กรงสโขทยเปนราชธานของไทย กยงมการใชหลกภาวะผน าควบคกบหลกพทธธรรมในการ

บรหารคณะสงฆมาโดยตลอด จนถงในยคสมยปจจบนน

กฎมหาเถรสมาคม (2535, หนา 3) ไดกลาวถง การบรหารทคณะสงฆ

จะตองปฏบตซงสามารถแยกพจารณาได 6 ดาน ดงน

1. การเพอความเรยบรอยดงามหรอการปกครอง

2. การศาสนศกษา

3. การศกษาสงเคราะห

4. การเผยแผพระพทธศาสนา

5. การสาธารณปการ

6. การสาธารณสงเคราะห

วธด าเนนงานการทง 6 ดานน ใหเปนไปตามทก าหนดในระเบยบ

มหาเถรสมาคม แตบางการคงเปนไปตามจารต คอ ปฏบตตามจารตกมอย

พระเทพปรยตสธ (2551, หนา 15) ไดใหความหมายไววา ไดแก กจการ

ทคณะสงฆจะตองท าหรอทจะตองถอเปนธระหนาท เพราะเปนการคณะสงฆและการ

พระศาสนาหรอเพราะเกยวกบการคณะสงฆและการพระศาสนา ม 6 ดาน คอ การเพอ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

21

ความเรยบรอยดงามหรอการปกครอง การศาสนศกษา การเผยแผพระพทธศาสนา

การสาธารณปการ การศกษาสงเคราะหและการสาธารณสงเคราะห

พระพรหมคณาภรณ (2552, หนา 23) กลาวถง ความหมายการปกครอง

คณะสงฆหรอการบรหารคณะสงฆตามทศนะของพระพทธศาสนาวา การปกครองตาม

ความหมายในพระพทธศาสนาเปนการปกครองเพอการศกษา การปกครองและความสงบ

เรยบรอยทเกดจากการปกครองนน มใชเปนจดหมายในตว แตเปนเพยงปจจย คอ สภาพ

เออเพอชวยใหแตละบคคลบรรลจดหมายแหงการศกษา หรอเพอเปนหลกประกนของ

การศกษาทงสนถาไมปกครองดวย

การศกษา กตองปกครองดวยอ านาจเมอปกครองดวยอ านาจกเกด

ความรสกในเชงปฏปกษทเอยงไปในทางทจะขดแยงกน ดวยเหตน การปกครองแบบใช

อ านาจจงกอใหเกดปญหาเรมตงแตเกดความขดแยงในจตใจเปนตนไป ท าใหยงตองเพม

การใชอ านาจ ใชอาญาและจะเนนการลงโทษมากยงขนตามล าดบ ไมใชการปกครองแบบ

พยายามสรางคนด แตเปนการปกครองแบบพยายามก าจดคนเลวนนเอง

ภารกจทส าคญของการบรหารงานคณะสงฆในแตละดานตามพระราช

บญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 (ฉบบท 2) พ.ศ. 2535 และกฎมหาเถรสมาคม ฉบบท 23

ไดระบไวอยางชดเจนเกยวกบบทบาทของพระสงฆาธการหรอเจาอาวาส ในการบรหารงาน

คณะสงฆทง 6 ดาน ดงน

1. ดานการปกครอง

กรมการศาสนา (2542, หนา 33) ไดใหความหมาย การปกครอง

หมายถง การสอดสองดแลเพอใหการปกครองคณะสงฆเปนไปตามพระธรรมวนย

กฎหมาย กฎขอบงคบ ค าสง ประกาศของมหาเถรสมาคมหรอ พระบญชาของสมเดจ

พระสงฆราชในสมยพทธกาล การปกครองสงฆไมไดมระเบยบแบบแผนอะไรมากนก และ

คณะสงฆยงไมไดด ารงสภาวะการเปนศนยรวมทางจตใจของประชาชนเชนปจจบน เพราะ

พทธศาสนาพงเรมกอตงและทาทายตอความเชอในจารตเดม ของศาสนาพราหมณ โดยม

ความมงหมายในการออกบวชทเกดจากความเบอหนาย และมงหาความหลดพนทางโลก

แตโดยเนอแทการปกครองสงฆในสมยพทธกาลมลกษณะความเปนประชาธปไตยและเปน

สงคมทเสมอภาคกน พระสงฆทกรปมหนาทปฏบตตามพระธรรมวนย พระเถระผเปน

อปชฌายอาจารย มหนาทปกครองศษยานศษยของตน แตในสงฆกรรมทงปวง สงฆยอม

เปนใหญไมเลอกวาจะเปนอาจารยหรอศษยานศษย เมอมกจสงฆเกดขน จะตองมการ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

22

ประชมสงฆและถอเอามตเอกฉนทนนเปนหลก เนองจากพระสงฆสาวกยงไมมากนก ความ

เสอมอนเกดจากขอวตรปฏบตของพระสงฆจงมนอย ดงปรากฏหลกฐานในพระไตรปฎก

พระสงฆทลวงละเมดสกขาบทอยเนอง ๆ มเพยงกลมพระสงฆฉพพคคย (พระสงฆ

ตนบญญต) สวนหลกทใชในการปกครองมเพยงพระธรรมวนย ไมจ าเปนตองอาศย

พระราชอ านาจจากพระเจาแผนดน หรอผปกครองรฐใหออกกฎหมายบงคบสงฆมณฑล

ฝายอาณาจกรมหนาทถวายศาสนปถมภแตดานเดยวเพอใหการบรหารปกครองวดเปนไป

ไดดวยด มความเปนระเบยบเรยบรอยพระราชบญญตคณะสงฆไดก าหนดใหแตละวดม

พระภกษ ด ารงต าแหนงบรหารปกครองคณะสงฆภายในวด ซงไดแก เจาอาวาส รองเจา

อาวาสและผชวยเจาอาวาส โดยในมาตรา 36 – 37 ไดก าหนดอ านาจหนาทของเจาอาวาส

ไวดงน ด าเนนการปกครองพระภกษสงฆ สามเณรทอยในวดใหปฏบตตามกฎ ระเบยบ

ขอบงคบ หรอค าสงของมหาเถรสมาคม การด าเนนการสอดสองดแลรกษาความดงาม

ภายในวด การปกครองและสอดสองใหคฤหสถทมาพ านกอยในวดนนปฏบตตามระเบยบ

ตาง ๆ ของวดดวยด

พระเมธธรรมมาภรณ (2550, หนา 10 - 12) ไดใหความหมายไววา

การปกครอง หมายถง ภารกจทวดโดยภกษผเปนเจาอาวาสหรอคณะเจาปกครอง

ด าเนนการสอดสองดแลรกษาความเรยบรอยดงาม เพอใหพระภกษสามเณรและคฤหสถ

ทอยในวดหรอในการปกครองปฏบตตามพระธรรมวนย กฎหมาย กฎ ขอบงคบ ระเบยบ

ค าสงประกาศของมหาเถรสมาคมหรอพระบญชาของสมเดจพระสงฆราช ภารกจดานน

ครอบคลมไปถงการทพระภกษ ไดท าหนาทปกครองในทกระดบ นบตงแตผชวยเจาอาวาส

รองเจาอาวาส เจาอาวาส เจาคณะต าบล เจาคณะอ าเภอ เจาคณะจงหวด เจาคณะภาค

เจาคณะใหญ (หน) นอกจากนยงรวมถงการทภกษท าหนาทพระกรรมวาจาจารยเปน

พระอปชฌายในการอปสมบทกลบตรหรอการจดระบบการเปนอยในสงคมสงฆ เนนการ

บ าบดทกขบ ารงสขเปนหลกภายใตวธการ 3 วธ คอ

1. นคคหวธ คอ การขมคนทควรขมหรอต าหนคนทควรต าหน

2. ปคคหวธ คอ การยกยองคนทควรยกยอง

3. ปวารณาวธ คอ เปดโอกาสใหผอนวากลาวตกเตอนสงสอน

ตนได คอใหตกเตอนซงกนและกน ทงนโดยอาศยเครองมอ 3 ประการ

3.1 พระธรรมวนยทพระพทธองคทรงแสดงไวและบญญต

ไวแลว

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

23

3.2 กฎหมายบานเมอง ทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรง

พระกรณาโปรดใหใชอ านาจทางรฐสภาใหตราขนไวตามกระบวนการนตบญญตเพอจด

ระเบยบและบงคบการปกครองคณะสงฆใหเปนไปตามพระธรรมวนย

3.3 ขนบธรรมเนยมจารตประเพณอนดงามทบรรพบรษ

บรพาจารยยอมรบและน าปฏบตสบ ๆ กนมา

พระมหาทนงชย บรณพสทธ (2552, หนา 35) ไดกลาววา

วดแตละวดนอกจากจะจดการปกครองโดยม กฎระเบยบ กตกา เฉพาะของแตละวดแลว

ยงจะตองอยภายใตระเบยบการปกครองแหงราชอาณาจกร และระเบยบการปกครอง

คณะสงฆไทย เชน กฎหมาย พระราชบญญตคณะสงฆ กฎมหาเถรสมาคม กฎกระทรวง

เปนตน แตทงนตองไมขดแยงตอหลกการพระธรรมวนยเปนส าคญในสวนของการปกครอง

บคลากรภายในวดทนอกเหนอจากภกษสงฆ สามเณร ซงไดแกศษยวด แมช คนงาน

รวมทงฆราวาสผอาศยในวดคนอน ๆ เจาอาวาสจะมอบหมายใหเปนหนาทของคณะ

กรรมการบรหารวด และกระจายอ านาจหนาทเพอชวยกนดแลและพฒนาวด บคลากร

ทงหมดทมอยภายในวดรวมทงคณะกรรมการบรหารวด ลวนมความส าคญเพราะตางกม

สวนรบผดชอบตอกจการของวดและมสวนท าใหวดกาวหนาหรอตกต าไดเชนกนแตหาก

ชวยกนบรหารวดโดยปฏบตตามระเบยบทวางไว หมนปรกษาหารอเกยวกบกจการของวด

เพอปรบใหเขากบความตองการของสวนรวมกจะท าใหภารกจของวดประสบความ

ส าเรจได

กลาวโดยสรป บทบาทภารกจในการบรหารวด ดานการปกครอง

ในปจจบน นอกจากเจาอาวาสจะตองค านงถงพระธรรมวนย กฎหมายบานเมองและ

กฎหมายคณะสงฆแลว สงทส าคญทพงตระหนก คอ ความเจรญมนคงของวด การพฒนา

วดใหมศกยภาพทเอออ านวยคณประโยชนตอประชาชน ชมชนและสงคมซงสงเหลานจะ

เกดขนไดตองอาศยกลไกการบรหารจดการอยางมระเบยบและตองกระท าอยางตอเนอง

2. ดานการศาสนศกษา

การทพระพทธเจาไดทรงตงสงคมสงฆขนมานนกเพอใหเปนสงคม

แหงการเรยนรพระภกษทกรปทบวชเขามาในพระพทธศาสนา จะตองเขาสกระบวนการ

เรยนรตามหลกไตรสกขา เพราะตองสมาทานศกษา ประพฤตปฏบต สวนสกขาทงหลาย

ทพระพทธเจาทรงบญญตส าหรบตน ค าวา สกขา หมายถง การศกษา สวนสกขาบท

หมายถง เรองทจะตองศกษาเรยนรและปฏบตตาม พระภกษทงหลายทบวชเขามาใน

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

24

พระพทธศาสนาจงมฐานะเปนนกศกษา โดยเฉพาะอยางยงทยงเปนพระเสขะบคคล คอ

บคคลทจะตองศกษาเรยนร ฝกฝน อบรมและพฒนาตนเองอยเสมอ ดงนนในอดตจงม

ประเพณไทยทเรยกวา “บวชเรยน” คอ บวชแลวจะตองศกษาเรยนรเพอพฒนาตนเองส

ความเปนบณฑต คอ มปญญาทสามารถพงไดซงประเพณการบวชเรยนนเปนสงทชาวไทย

ยดถอปฏบตสบตอกนมาจนถงปจจบน โดยเหตนภาระหนาทความรบผดชอบตอการ

ศกษาของพระภกษสามเณรและการใหความรหรอแสงสวางทางปญญาแกประชาชน

จงเปนสงทวดมอาจปฏเสธได ซงวดเองไดด าเนนการในสวนนมาเปนระยะเวลานานจนเปน

ทประจกษและยอมรบดวยดในหมพทธศาสนกชน แมปจจบนบทบาททางดานการศกษา

ของวด ไมไดเปนไปอยางกวางขวางเหมอนในอดตทผานมา เพราะสภาพสงคมท

เปลยนแปลงไปกตาม แตถงกระนน วดยงคงไวซงสาระและความส าคญทางการศกษา

อยางสม าเสมอและมนคงเสมอมา โดยเฉพาะอยางยงการด าเนนการทางการศกษา

แกบคลากรในวดนน

กรมการศาสนา (2542, หนา 35) ไดใหความหมายไววา การ

ศาสนศกษา หมายถง การจดการศกษาพระปรยตธรรมของคณะสงฆ ทงแผนกธรรมบาล

แผนกสามญศกษา รวมทงการสงเสรมพระภกษสงฆ สามเณรศกษาพระปรยตธรรมทก ๆ

วธทไมขดแยงตอพระธรรมวนย ในปจจบนการศกษาของภกษสงฆแบงออกเปน

4 ประเภท คอ

1. การศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรม

สนามหลวงแผนกธรรม มหลกสตร คอ นกธรรมจดส าหรบ

พระสงฆ สามเณรและธรรมศกษาจดส าหรบคฤหสถ ส าหรบหลกสตรนกธรรมแบงเปน

นกธรรมชนตร นกธรรมชนโทและนกธรรมชนเอก สวนหลกสตรธรรมศกษา แบงเปน

ธรรมศกษาชนตร ธรรมศกษาชนโทและธรรมศกษาชนเอก

2. การศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาล

เรยนบาลไวยากรณแลวเรยนแปลภาษาบาลเปนภาษาไทย

และแปลภาษาไทยเปนภาษาบาล เพราะวาภาษาบาล เปนภาษาทรกษาหลกพระธรรมวนย

ของพระพทธศาสนา เหตทพระปรยตธรรมคอพระไตรปฎก อรรถกถา ฎกาและอน ๆ

บรรจอยในคมภรซงเปนภาษาบาลทงสน แมจะแปลเปนภาษาไทยแลวกแปลแบบไทยบาล

ประสงคจะรอยางถกตองชดเจน เราจะทงภาษาบาลไมได ชนเรยนแผนกบาลใชนกธรรม

เปนองคจ ากดสทธ โดยแบงเปน 9 ชน คอ บาลไวยากรณ ชนประโยค 1 – 2 ชนประโยค

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

25

ป.ธ . 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 และ 9 ผสอบไดประโยค ป.ธ. 3 ไดรบการแตงตงคอเปรยญคอ ทรงตง

เปน “พระมหา” “สามเณรเปรยญ” ชนประโยค 1 - 2 ไดรบวฒบตร ชนประโยค

ป.ธ. 3 – 8 ไดรบประกาศนยบตรและพดยศ ชนประโยค ป.ธ. 9 ไดรบปรญญาบตรและ

พดยศ เปนปรญญาตรทางศาสนาและถาสามารถสอบชนประโยค 9 ไดในขณะเปน

สามเณรทรงพระกรณาโปรดใหการอปสมบทเณรรปนน อยในพระบรมราชปถมภ เรยกวา

“บวชนาคหลวง” ผสอบไดเปรยญธรรม 9 ประโยคถาอยในสมณเพศไดรบนตยภตเทากบ

พระราชาคณะชนสามญ

3. การศกษาพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา

โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษาเปนโรงเรยนทวด

จดตงขน ในวดหรอธรณสงฆหรอทดนของมลนธทางพระพทธศาสนา โดยกรมการศาสนา

ใหการอปถมภ และจดการเรยนการสอนตามหลกสตรของกระทรวงศกษาธการ เพอให

การศกษาแกพระสงฆ สามเณร ทงวชาสามญและการศกษาพระปรยตธรรมควบคกนไป

เพราะหากพระสงฆ สามเณรเหลานมความประสงคจะลาสกขากสามารถน าวฒการศกษา

ทไดรบไปใช เพอการศกษาตอในสถานศกษาของรฐ หรอใชในการสมครงานประกอบ

อาชพได

4. การศกษาในมหาวทยาลยสงฆ

การศกษาในระดบอดมศกษาของคณะสงฆไทย ด าเนนการ

ในสองสถาบน คอ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยและมหาวทยาลย

มหามกฏราชวทยาลย

พระเมธธรรมมาภรณ (2550, หนา 14 - 17) ไดใหความหมายไววา

การศาสนศกษา หมายถง การศกษาพระปรยตธรรมและการศกษาอน ๆ อนสมควรแก

สมณะ การศกษาของสงฆแตเดมนน เรมตนมาแตสมยพทธกาลและบคคลทเขามาส

สงฆมณฑลในครงพทธกาล ตามประวตความเปนมาสวนมาก มกจะไดรบการศกษาทงคด

ทางโลกและคดทางธรรมมาเปนอยางด ตามลทธศาสนาในสมยนน เปนตนวาเรยนจบ

ไตรเพทมากอนการศกษาของสงฆในสมยพทธองคยงทรงพระชนมอยม 2 ประการ คอ

1. คนถะธระ คอ ธระฝายคมภร กจดานการเรยน

2. วปสสนาธระ คอ ธระฝายเจรญวปสสนากจดานการบ าเพญ

ภาวนาหรอการเจรญพระกรรมฐาน ซงรวมทงสมถะดวยเรยกรวมเขาในวปสสนาโดยฐาน

เปนสวนคลมยอด

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

26

กลาวโดยสรป การศาสนศกษา เปนการจดการศกษาใหกบพระภกษ

สามเณร ไดมโอกาสศกษาพระปรยตธรรมและวชาการตาง ๆ ทก ๆ วธ ซงมตงแต

ประถมศกษาจนถงอดมศกษา โดยไมขดตอพระธรรมวนย การศาสนศกษาจงเปนสงจ าเปน

ส าหรบภกษสงฆสามเณรทบวชเขามาในพระพทธศาสนาทงในระยะสน ระยะยาว เพราะ

อยางนอยทสดควรไดเรยนร พอเปนแนวทางน าไปประยกตใชในการด าเนนชวต ภายหลง

จากทพระภกษสามเณรนนลาสกขาไปแลว เชน หลกคหปฏบต เปนตน

3. ดานการศกษาสงเคราะห

กรมการศาสนา (2542, หนา 39) ไดใหความหมายไววา การศกษา

สงเคราะห หมายถง การจดการศกษาทมงเนนการปลกฝงคณธรรมและจรยธรรมแกเดก

และเยาวชนใหมความรความเขาใจหลกธรรมทางพระพทธศาสนาและการจดการศกษา

ในการเตรยมความพรอมแกเดกปฐมวย ไดแก ศนยพระพทธศาสนาวนอาทตย ศนยอบรม

เดกกอนเกณฑในวด โรงเรยนเอกชนการกศลของวด การมอบทนการศกษาแกนกเรยน

นกศกษา เปนตน

พระเทพปรยตสธ (2545, หนา 23) ไดกลาวถง การศกษาทภกษสงฆ

ไดด าเนนการในปจจบน ประกอบดวย 4 ลกษณะ คอ

1. โรงเรยนการกศลของวดในพระพทธศาสนา วดหรอมลนธในวด

จดตงขนเพอชวยเหลอเกอกลเดกและเยาวชนทยากจนบางแหงมนกเรยนเฉพาะชาย-หญง

เรยนรวมกบพระสงฆ สามเณร ปจจบนโรงเรยนประเภทน สงกดส านกงานคณะกรรมการ

การศกษาเอกชน

2. โรงเรยนสงเคราะหเดกยากจนตามพระราชประสงค ตงตาม

พระราชประสงคและอยในพระบรมราชานเคราะหและอยในสงกดส านกงานคณะกรรมการ

การศกษาเอกชนปจจบนม จ านวน 3 แหง คอ โรงเรยนวดศรจนทร จงหวดสมทรปราการ

โรงเรยนวดบงเหลก จงหวดนครพนมและโรงเรยนนนทบรวทยา จงหวดนาน

3. ศนยศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตย เปนศนยทจดตงขนเพอ

เปนแหลงเรยนรใหการศกษาอบรมปลกฝงศลธรรม วฒนธรรมและประเพณอนดงามแก

เดกและเยาวชนสอนเฉพาะวนอาทตย ศนยศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตยนน จดตงขน

ตามความคดและการน าของมหาวทยาลยสงฆทงสองแหง เพอใหนกเรยนนกศกษาไดมา

เรยนพระพทธศาสนาในวนทสถานศกษาของทางฝายราชอาณาจกรหยดเรยนตามแบบ

สากล นอกจากจะสอนธรรมะแกเดกเยาวชนแลว ศนยแหงนยงไดทบทวนวชาสามญทเรยน

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

27

ตามหลกสตรการศกษาปกตของตนทโรงเรยน เชนวชาคณตศาสตร วทยาศาสตร

ภาษาองกฤษ เปนการชกจงใหนกเรยนไดมาเรยนพทธศาสนา

4. ศนยอบรมเดกกอนวยเรยน เปนศนยทจดตงขนเพอฝกอบรม

ปลกฝงคณธรรมจรยธรรม วฒนธรรมและประเพณอนดงามแกเดก ตลอดจนเตรยมความ

พรอมดานรางกายอารมณ สงคมและสตปญญา สงเสรมใหพระสงฆไดบ าเพญประโยชน

ตอสงคมเพมขนและเปนศนยประสานความสมพนธระหวางวดกบชาวบาน ศนยอบรมเดก

กอนเกณฑในวด ด าเนนการมาตงแต พ.ศ. 2517 เปนตนมาจนถงปจจบนกยงด าเนนการ

เพอรบเดกซงเปนบตรหลานชาวบานทอายยงไมครบเกณฑการเขาเรยนในโรงเรยน

ประถมศกษาตามกฎหมาย มาชวยเลยงฝกหดมารยาทใหคนเคยกบวดและพระตงแต

เดก ๆ สอนหนงสองาย ๆ เบองตนทไมเกนก าลงของสมอง ทเดกจะเรยนไดและใหรจก

สวดมนต ไหวพระ เปนตน การศกษาสงเคราะห นอกจากจะจดใหแกเดกและเยาวชนใหม

สถานทเรยนหนงสอแลว ภกษสงฆยงใหความสงเคราะหการศกษาแกเดกและเยาวชน

ผก าลงศกษาในสถานศกษาทวประเทศ อาท ตงทนสนบสนนการศกษาแกนกเรยนและ

นกศกษาทขาดแคลนทนทรพยทกระดบชน ไดแก ชนประถมศกษา มธยมศกษาและ

อดมศกษา ชวยพฒนาสถานศกษาชวยเหลออปกรณการศกษาและชวยเฉพาะบคคล

ผก าลงศกษา วดและพระสงฆจงเปนสถาบนทมสวนในการชวยเหลอเดกและเยาวชนของ

ชาตในดานการศกษาเปนสถานอบรมบมนสยเดกและเยาวชนมาทกยคทกสมย โดยเฉพาะ

เดกทยากจนขาดคนดแลและก าพราบดามารดากไดอาศยสถาบนสงฆใหภกษสงฆเปน

ผอปการะ เปนเหตใหเดกและเยาวชนไดใกลชดพระศาสนาและเปนโอกาสใหภกษสงฆ

ไดพฒนาทรพยากรของชาตตงแตวยเดกเพอจะไดเปนผใหญทพงปรารถนาของสงคมตอไป

กลาวโดยสรป การศกษาสงเคราะหเปนการจดการศกษาแก

ประชาชนทวไปเพอชวยเหลอเกอกลแกเดกและเยาวชนของชาต ทงดานการศกษา การ

อบรมสงสอน การใหทอยอาศย อาหาร เสอผาเครองนงหม และสงส าคญทสดคอการให

ความรกและความอบอนเพอใหเยาวชนเหลานไดเตบโตเปนผใหญทมคณภาพตอไป

4. ดานการเผยแผศาสนธรรม

กรมการศาสนา (2542, หนา 42) ไดใหความหมายไววา การ

เผยแผศาสนธรรม หมายถง การด าเนนการประกาศพระพทธศาสนาใหศาสนทายาทและ

ประชาชนไดรบทราบในทก ๆ วธทไมขดตอพระธรรมวนย โดยมงเนนใหประชาชนไดม

ความรความเขาใจในหลกธรรมแลวนอมน าไปปฏบตในชวตประจ าวน ไดแก การเทศนา

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

28

การปาฐกถาในโอกาสและสถานทตาง ๆ ทงในวดและนอกวด การบรรยายธรรมทงทาง

วทยและโทรทศน การเผยแผธรรมดวยสอตาง ๆ ขนในวดโดยมวตถประสงคเพอการ

เผยแผธรรมหรอตองการใหประชาชนไดเขาวดปฏบตธรรมหรอมงเนนการสบสาน

วฒนธรรมไทยทไดรบอทธพลมาจากหลกพระพทธศาสนา การด าเนนการใด ๆ ของ

พระภกษสงฆในพระพทธศาสนาทเปนไปเพอการเผยแผธรรมทางพระพทธศาสนาทงในวด

และนอกวด ชอวาภารกจดานการเผยแผทงสน ซงเปนนยามทสอดคลองกบท

พระธรรมกตตวงศ (2550, หนา 14) ไดกลาววา การเผยแผ

ศาสนธรรม หมายถงการสอนกรรมฐาน การสอนจรยธรรมแกเดก ๆ และชาวบานทวไป

นนเอง

บญศร พานะจตต (2552, หนา 35) กลาววา การประกาศธรรมเปน

บทบาททส าคญของสถาบนสงฆ การเผยแผพระธรรมค าสงสอนของพระพทธเจาเปนการ

ชวยเหลอผอนใหพนจากความทกข ดวยอาศยความเมตตาและกรณาของภกษสงฆ

งานเผยแผทภกษสงฆท ากนอยทวไปในปจจบน มดงน

1. งานพระธรรมทต ด าเนนงานโดยใชมตมหาเถรสมาคม วาดวย

การแตงตงคณะกรรมการด าเนนงานพระธรรมทตภายในประเทศ พ.ศ. 2508 โดยจด

พระสงฆผสมคร บ าเพญประโยชนแกพระพทธศาสนาออกไปจารกเผยแผหลกธรรมแก

ประชาชนทวประเทศ เปนงานทน าพทธบรษทและประชาชนทวไปใหเกดความคดถงคณคา

ของธรรมะและความจ าเปนทจะตองปฏบตตามธรรมะสามารถน าธรรมะไปใชใน

ชวตประจ าวนไดอยางถกวธและถกตอง รวมทงสามารถใชธรรมะแกปญหาตาง ๆ ในดาน

เศรษฐกจ สงคม การปกครองและสงแวดลอม งานพระธรรมทต เปนงานพฒนาทรพยากร

บคคลและเปนงานทเปนรากฐานแหงความมนคงของประเทศชาต แนวการปฏบตงานของ

พระธรรมทต ไดแก การเทศน การบรรยายการสนทนา ธรรมมกถา น าฝกสมาธ น าเปน

พทธมามกะ น าพฒนาทองถนสาธตและน าจดกจกรรม วตถประสงคส าคญในการเผยแผ

พระพทธ ศาสนาม 4 ประการ คอ

1.1 เพอเสรมสรางความมนคงและความอยรอดปลอดภย

ของประเทศชาตศาสนาและพระมหากษตรย

1.2 เพอสงเสรมและปลกฝงศลธรรม วฒนธรรมและให

ค าแนะน าทางจตใจแกประชาชน

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

29

1.3 เพอสงเสรมความเขาใจอนดและความรวมมอซงกนและ

กนระหวางขาราชการ ประชาชน พระสงฆและผน าทางศาสนาในการพฒนาประเทศและ

ความเปนอยของประชาชน

1.4 เพอใหพระสงฆในพระพทธศาสนาไดมโอกาสบ าเพญ

สาธารณประโยชนแกประเทศชาตและพระศาสนาตามสมควรแกสมณวสย

2. หนวยอบรมประชาชนประจ าต าบล (อ.ป.ต.) เปนกจกรรมของ

คณะสงฆไทยตามระเบยบมหาเถรสมาคม วาดวยการตงหนวยอบรมประชาชนประจ า

ต าบล พ.ศ. 2518 มความมงหมายทจะพฒนาทองถนระดบต าบลลงสหมบาน โดยใหภกษ

สงฆในชนบทไดมบทบาทและเปนแกนน าในการสงเสรมวดใหเปนศนยกลางการพฒนา

ทองถนใหเกดประโยชนตอชมชนนน

3. งานอบรมจรยธรรมนกเรยน ขาราชการและประชาชน เพอให

ผเขารบการอบรมมทศนคตทดตอสถาบนพระพทธศาสนา สามารถปฏบตตนตามหนาท

ของชาวพทธไดอยางถกตองเหมาะสมและนอมน าหลกพทธธรรมไปปฏบตในการด าเนน

ชวตประจ าวน เพอพฒนาตนเองและสงคม

4. การบรรพชาสามเณรฤดรอน เปนการจดบรรพชาเยาวชนชาย

อายตงแต 10 ป เพอใชเวลาวางใหเกดประโยชนในการศกษาธรรมในชวงปดภาคฤดรอน

ประมาณเดอนเมษายน

5. การสงเสรมหนวยสงเคราะหพทธมามกะผเยาว เปนหนวย

สงเคราะหทวดจดใหมขนในวดในหมบานเพอฝกอบรมดานความร ความประพฤตจตใจ

โดยมพระสงฆท าหนาทฝกอบรมสงสอนและบรหารงานทวไปของหนวยสงเคราะหพทธ

มามกะผเยาว เรยกวา พทธมามกาจารย แบงเปน 3 คณะ คอ คณะประถมพทธมามกะ

ไดแก เดกอาย 7 ถง 10 ขวบ คณะมธยมพทธมามกะ ไดแก เดกอาย 11 – 15 ขวบ

คณะอดมพทธมามกะ ไดแก เดกอาย 16 – 18 ป

6. การเผยแผทางสอมวลชน เปนการด าเนนการโดยเผยแผทาง

วทย โทรทศนวารสาร นตยสารเผยแผธรรมในตางประเทศ อาจมการตงวดในตางประเทศ

7. การเผยแผตามศกยภาพของวด เปนโครงการทจดขนเพอ

พฒนาคณภาพชมชนตามศกยภาพของวด ไดแก โครงการอทยานการศกษา การจดสวน

สมนไพรในวดโครงการลานวดลานกฬา เปนตน

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

30

กลาวโดยสรป การเผยแผศาสนธรรม เปนการประกาศหลกธรรม

ค าสงสอนของพระพทธศาสนาแกประชาชน โดยมงเนนใหประชาชนไดมความรความเขาใจ

ในหลกธรรมแลวนอมน าไปประพฤตปฏบตใชเปนแนวทางในการด าเนนชวต โดยวธทภกษ

สงฆใชในการเผยแผศาสนธรรมในปจจบนมหลายวธ ไดแก การเทศนาธรรม ปาฐกถา

ธรรม อภปรายธรรมสนทนาธรรม การสอนวปสสนากรรมฐานและการใชสอประกอบการ

สอนธรรมะ จะเลอกใชวธใดขนอยกบลกษณะของผรบ

5. ดานการสาธารณปการ

กรมการศาสนา (2542, หนา 44) ไดใหความหมายไววา

สาธารณปการ หมายถง การด าเนนการเกยวกบการพฒนาวดดานอาคารสถานทและ

สงแวดลอม เพอใหวดเออประโยชนตามภารกจของเจาอาวาสดานอน ๆ การพฒนาเหลาน

ไดแก การดแล การท านบ ารงรกษาสาธารณสมบตของวด การดและรกษาและกอสราง

อาคารสถานท เชน พระอโบสถ เมร อาคารเรยน หอธรรมกฏ ศาลาการเปรยญ เปนตน

งานสาธารณปการแตละวดจะไมเทาเทยมกน มากหรอนอยขนอยกบขนาดของเศรษฐกจ

ความตองการของชมชนและบารมของเจาอาวาสหรอพระสงฆในวด เปนส าคญและ

นอกจากนน กรมการศาสนาไดก าหนดแนวทางในการจดการดานสาธารณปการวดจะตอง

มแผนผงก าหนดการปลกสรางภายในวด บรเวณวดมการปลกไมดอกไมประดบไมเกยวกบ

พทธประวตท าใหวดเปนแหลงศกษาสถานทรนรมย ลานวดสะอาดปราศจากขยะมลฝอย

สงปฏกล มถงรองรบขยะ มถนนทางเดนเทาภายในวด วดควรมประตปดเปดตามวนเวลา

เพอความปลอดภยในทรพยสนของวด มปายแสดงสงส าคญ ๆ เพอดงดดความศรทธาของ

ประชาชนตามสมควร การทาสเสนาสนะกด แผนปายกด ใหใชสเรยบ ๆ ไมฉดฉาด การ

ปลกสรางเสนาสนะภายในวดใหรกษาไวซงศลปกรรมของไทยมการจดระบบน าดมน าใช

ไฟฟาทอยอาศยมระบบก าจดสงปฏกล หองน า หองสวม จดสวสดการใหภกษสามเณร

ไดรบความผาสกในการบ าเพญสมณธรรม

พระเทพปรยตสธ (2550, หนา 43) ไดใหแนวคดเกยวกบการพฒนา

วดวาเปนการปรบปรงและแกไขขอบกพรองเตมภายในวด รวมทงสงเสรมกระบวนการ

ด าเนนงานกจการพระศาสนาในวดใหมคณภาพและประสทธภาพสมบรณ เพอสรางวดให

เปนศนยกลางของชมชนและเปนแหลงอารยธรรมอนเจรญรงเรอง มศาสนวตถ ศาสน

สถานอนเปนเครองหมายแหงศลปวฒนธรรมอนดงาม บคลากรทางศาสนามความ

ประพฤตด เปนแบบอยางแกประชาชนสงคม สามารถแนะน าใหประชาชนในสงคมพนจาก

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

31

ความลมหลง ฟงเฟอและด ารงอยไดอยางเปนสข มการสงเสรมกจกรรมทเปนประโยชน

อยางหลากหลาย ทงในดานศาสนพธการใหการศกษา การเผยแผศาสนธรรมและการ

สาธารณสงเคราะห เพอสนบสนนสงเสรมใหวดมความเจรญรงเรองเปนศนยรวมจตใจของ

ประชาชนและทส าคญเพอใหพระศาสนาสรางความสงบสขไดอยางแทจรง

พระราชรตนมน (2551, หนา 12) ไดกลาวเกยวกบกจการคณะสงฆ

และพระศาสนาในดานสาธารณปการ ของวดแบงได 3 เรอง คอ

1. การบรณะและพฒนาวด

2. การกอสรางและบรณปฏสงขรณเสนาสนะ

3. การดแลรกษาและจดการศาสนสมบตของวด

นอกจากนนยงไดกลาวอกวา การบรหารงานสาธารณปการของ

เจาอาวาสหรอวด ตามพระธรรมวนยควรใหเกดความสงบสข (สปปายะ) 4 อยาง คอ

1. อาวาสสปปายะ ทอยเปนสขสบาย คอ ท าใหวดเปนอาราม

เปนทรมรน รนรมยเปนรมณยสถานเจรญตา สบายใจแกผพบเหนเปนศนยกลางของชมชน

ทงดานวตถ และจตใจ

2. อาหารสปปายะ อาหารเปนทสบายตาตามปกตเมอมทอยแลว

ตองค านงถงการกนอาหารและการจดสวสดการเรองอาหาร

3. บคคลสปปายะ บคคลเปนทสบายแหงไมค านงถงเรองของ

บคคลภายในวดหรอบคคลทเกยวของกบวด คนวดแบงออกเปน 4 ประเภท คอ ภกษสงฆ

สามเณร อบาสกอบาสกาและเดกวด

4. ธรรมสปปายะ ธรรมทเปนสบาย จดมงหมายหลกของวดคอ

เปนสถานทปฏบตธรรม

กลาวโดยสรป ความมงหมายของการสาธารณปการกเพอ

บ ารงรกษาวดใหเปนทอ านวยประโยชนแกประชาชน เปนการกอสราง และการ

บรณะปฏสงขรณศาสนวตถและศาสนสถานภายในวดใหเรยบรอยดงาม อนไดแก

การพฒนาวดใหเปนศนยรวมจตใจของประชาชนโดยมภกษสงฆเปนผน า ในการพฒนา

ทงทางดานวตถและจตใจ

6. ดานการสาธารณสงเคราะห

กรมการศาสนา (2542, หนา 47) ไดใหความหมายไววา การ

สาธารณะสงเคราะห หมายถง การด าเนนการชวยเหลอสงคมทางวตถในรปแบบตาง ๆ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

32

ทไมขดตอพระธรรมวนย ไดแก โครงการอปสมบทและบรรพชาพระสงฆ สามเณรภาค

ฤดรอน โครงการสงเคราะหพระสงฆ สามเณรทวดประสบภยขาดแคลน วดและเจาอาวาส

พระสงฆเปนผน าในการพฒนาชมชนและสงคม เชนใหใชสถานทเปนทจดประชมอบรม

เยาวชนและประชาชนดานอาชพตาง ๆ การสรางถนนเขาหมบาน การออมทรพย

ใหสถานทเปนแหลงประปาหมบาน การชวยเหลอผยากไร เปนตน

พระราชรตนมน (2551, หนา 16) กลาวถง ความส าคญของภารกจ

ดานนวา การสาธารณะสงเคราะหเปนการจดใหการสงเคราะหในดานตาง ๆ แกประชาชน

ผอปถมภบ ารงวด ทายกทายกาของวดหรอประชาชนทวไป วดเปนสวนหนงของสงคม

วดอยไดกตองพงบานและบานอยไดกตองพงวด วดเปนศนยกลางของสงคม พระสงฆเปน

ทพงทางใจของประชาชน เมอประชาชนเดอดรอนในเรองใดเรองหนงกเปนหนาทของวด

จะตองจดการสงเคราะหชวยเหลอการสาธารณสงเคราะหจงเปนหนาทของวดและเจา

อาวาสจะตองด าเนนการบรหารงาน ทกดานเกยวกบการสงเคราะหประชาชนในขอบเขต

ทวดจะจดได

บญศร พานะจตต (2553, หนา 27) กลาวถง ความส าคญของ

ภารกจดานนวาการสาธารณสงเคราะหเปนการแสดงบทบาทของพระสงฆ ในดานสงคม

สงเคราะห ทงในการสงเคราะหบคคลและสาธารณสงเคราะห โดยมพระสงฆเปนผน า

ชมชนในการบรจาคชวยเหลอผประสบภยพบตตาง ๆ เพราะพระสงฆเปนศนยกลางเชอม

ประสานระหวางคนจนกบคนรวยปจจยทไดรบบรจาคมาพระสงฆกใชท าประโยชนเปน

สาธารณกศลและชวยเหลอบคคลผขาดแคลนและดอยโอกาส

กลาวโดยสรป การสาธารณสงเคราะห หมายถง การด าเนนการ

ชวยเหลอสงคมทางวตถในรปแบบตาง ๆ ทไมขดตอพระธรรมวนย ไดแก การสงเคราะห

ภกษสงฆสามเณรการสรางถนนเขาหมบาน การสนบสนนทนการศกษาแกเดกนกเรยน

การชวยเหลอผปวยผยากไรการสรางหอสมดโรงเรยน เปนตน การสาธารณสงเคราะห

นอกจากจะเปนการชวยเหลอชาวบานในสงทพวกเขาตองการและมความจ าเปนแลว

ยงเปนการสรางความผกพนระหวางวดกบบานอกทางหนงดวย

จากทกลาวมาขางตนสรปไดวา กจการคณะสงฆทง 6 ดาน อนไดแก

ดานการปกครอง ดานการศาสนศกษา ดานการศกษาสงเคราะห ดานการเผยแผ

พระพทธศาสนา ดานการสาธารณปการและดานการสาธารณสงเคราะห จะเปนไปโดย

เรยบรอยดงามไดดงเจตนารมณของกฎมหาเถรสมาคมนน จงตองอาศยพระสงฆาธการ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

33

ในฐานะทเปนผปกครองเปนผขบเคลอนภารกจทง 6 ดาน ใหสามารถบรรลตาม

วตถประสงคและกอใหเกดประโยชนสงสดแกพระพทธศาสนาสบตอไป

ขอบขายการบรหารวด

ขอบขายการพฒนาวดอยางตอเนอง การจดกจกรรมทเปนประโยชนตอชมชน

เพยงอยางเดยวยงไมสามารถพฒนาวดไดสมบรณครบถวน การพฒนาวดทสมบรณ

ครบถวนจะตองพฒนาวดแบบบรณาการ โดยการเชอมโยงกจกรรมของวด ใหสอดคลอง

กบการบรหารงานของคณะสงฆ และใหสอดคลองกบเศรษฐกจสงคม และสงแวดลอม

ปจจบน โดยบรณาการใหสอดคลองกบภารกจ 6 ดานของคณะสงฆ ดงน

1. ดานการปกครอง หมายถง การดแล คมครอง บรหาร ความส าคญการ

ปกครองของคณะสงฆไทยเปนการปกครองในระบอบประชาธปไตยโดยมสมเดจ

พระสงฆราชสกลมหา-สงฆปรณายกทรงเปนประธาน มการบงคบบญชากนไปตามล าดบ

ชนนบตงแตระดบมหาเถรสมาคมลงไปจนถงเจาอาวาส พระราชบญญตคณะสงฆ

พ.ศ. 2505 แกไขปรบปรง พ.ศ. 2535 ไดล าดบชนการปกครองคณะสงฆไวดงน

มาตรา 20 คณะสงฆตองอยภายใตการปกครองของมหาเถรสมาคม

การจดระเบยบการปกครองคณะสงฆใหเปนไปตามทก าหนดไวในกฎมหาเถรสมาคม

หลกการปกครอง เปนภารกจทวดโดยพระภกษผเปนเจาอาวาส หรอเจาคณะปกครอง

ด าเนนการสอดสอง ดแล รกษาความเรยบรอยดงาม เพอใหพระภกษสามเณรทอยในวด

หรอในปกครองปฏบตตามพระธรรมวนย กฎหมาย กฎ ขอบงคบ ระเบยบ ค าสง ประกาศ

ของมหาเถรสมาคม หรอพระบญชาของสมเดจพระสงฆราช ภารกจดานนครอบคลมถง

การทพระภกษ ผท าหนาทเปนเจาคณะปกครองทกระดบนบตงแตผชวยเจาอาวาส

รองเจาอาวาส เจาอาวาส เจาคณะต าบล เจาคณะอ าเภอ เจาคณะจงหวดเจาคณะภาคเจา

คณะใหญ (หน) นอกจากน ยงรวมถงการทพระภกษท าหนาทเปนพระกรรมวาจาจารย

เปนพระอปชฌายในการอปสมบทกลบตร

2. ดานศาสนศกษา หมายถง การเลาเรยน ฝกฝน และอบรมความส าคญ

การศกษาในทางพระพทธศาสนา เปนการศกษาเลาเรยนพระปรยตธรรมทงแผนกธรรม

และบาล นอกจากจะเปนการศกษาหลกธรรมค าสงสอนแลว ยงไดชอวาเปนการสบตออาย

พระพทธศาสนาไวอกดวย โดยเฉพาะการศกษา ภาษาบาล เพราะถาไมรภาษาบาลแลว

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

34

กจะไมมผใดสามารถรและเขาใจพระพทธวจนะในพระไตรปฎก ถาขาดความรเรอง

พระไตรปฎกแลว พระพทธศาสนากจะตองเสอมสญไปดวย ดวยเหตนพระมหากษตรย

ผเปนศาสนปถมภกตงแตโบราณมา จงทรงท าการท านบ ารงสนบสนนการเลาเรยน

พระปรยตธรรมและทรงยกยอง พระภกษ สามเณร ทเรยนรพระพทธวจนะใหมฐานนดร

พระราชทานราชปการตาง ๆ มนตยภต เปนตน

หลกการศาสนศกษา เปนภารกจดานการจดการศกษาพระปรยตธรรม

ของคณะสงฆ ทงแผนกธรรมบาล แผนกสามญ การอดมศกษาในมหาวทยาลยสงฆทงสอง

แหง ภารกจดานนครอบคลมถงการทพระภกษท าหนาทเปนครสอน เปนกรรมการ

ตรวจขอสอบธรรมบาลสนามหลวง เปนเลขานการสอบธรรมบาลสนามหลวง เปน

ผอ านวยการหรอเปนประธานจดสอบธรรมบาลสนามหลวง และเปนเจาส านกเรยนใน

ฐานะทเปนเจาอาวาส นอกจากน ยงรวมถงการสงเสรมการศกษาพระปรยตธรรมทก ๆ วธ

ทไมขดตอ พระธรรมวนย เชน มอบทนการศกษาแกพระภกษสามเณรทสอบไลได จดตง

กองทนเพอการศกษา พระปรยตธรรม เปนตน

3. ดานการเผยแผศาสนธรรม หมายถง ท าใหขยายออกไป ท าใหขยาย

กวางขวางออกไปความส าคญการเผยแผ คอ การท าใหแพรหลายในลกษณะตดแนน

กระจายไป เชน การเผยแผศาสนาเผยแผธรรม องคการเผยแผ สวนค าวา เผยแพร ใชใน

ความหมายวา ประกาศ โฆษณา ท าใหแพรหลายในลกษณะกระจายใหเปนรปธรรมหรอให

สมผสไดทางตา ห เปนตน การพฒนาวดสความเปนมาตรฐาน กองพทธศาสนสถาน

ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต

หลกการเผยแผศาสนธรรม เปนภารกจดานการด าเนนการประกาศ

พระพทธศาสนาใหประชาชนไดรบทราบในทก ๆ วธทไมขดตอพระธรรมวนย โดยมงเนนให

ประชาชนไดมความรความเขาใจในหลกธรรมแลวนอมน าไปปฏบตในชวตประจ าวน ไดแก

การเทศนา การปาฐกถาในโอกาสและสถานทตาง ๆ ทงในวด และนอกวด การบรรยาย

ธรรมทงทางวทยและโทรทศน การเผยแผธรรมดวยสอตาง ๆ เชน หนงสอ หนงสอพมพ

หรอวดทศน ภารกจดานนครอบคลม ถงการทวดหรอพระภกษจดกจกรรมตาง ๆ ขนในวด

โดยมวตถประสงคเพอการเผยแผธรรมหรอตองการใหประชาชนเขาวดปฏบตธรรม หรอ

มงเนนสบสานวฒนธรรมไทยทไดรบอทธพลมาจากหลกพระพทธศาสนา เชน การจดงาน

เทศนมหาชาต การจดงานในวนส าคญทางพระพทธศาสนาการจดงานในวนทก าหนดเปน

วนส าคญของไทย (วนขนปใหม วนสงกรานต เปนตน) การจดโครงการบรรพชาสามเณร

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

35

ภาคฤดรอน การจดโครงการ บวชเนกขมมจารณ (ชพราหมณ) การจดอปสมบทหมหรอจด

ใหมการปฏบตธรรมเฉลมพระเกยรตเนองในวนเฉลมพระชนมพรรษาของพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวรชกาลท 9 และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ

ในรชกาลท 9 การจดพธแสดงตนเปน พทธมามกะ การจดใหมการแสดงธรรมในวน

ธมมสวนะ (วนพระ) การจดสงพระภกษไปสอนศลธรรมแกนกเรยนตามโรงเรยนตาง ๆ

นอกจากนยงมการเผยแผธรรมทคณะสงฆรวมกบส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาตจดให

ด าเนนการในรปแบบ “หนวยอบรมประชาชนประจ าต าบล (อ.ป.ต.)” “การอบรมจรยธรรม

นกเรยน ขาราชการ และประชาชน” “การอบรมครจรยศกษา” “การสงเสรมหนวยเผยแพร

ศลธรรม” “การสงเสรมหนวยสงเคราะห พทธมามกะผเยาว” เชน โครงการอทยาน

การศกษาในวด โครงการสวนสมนไพรในวด โครงการลานวด ลานใจ ลานกฬา โครงการ

วดพฒนาตวอยาง เปนตนโดยสรป การด าเนนการใด ๆ ของพระภกษในพระพทธศาสนา

ทเปนไปเพอการเผยแผธรรมทางพระพทธศาสนาทงในวด นอกวด ชอวา ภารกจดานการ

เผยแผทงสน ปจจบนการเผยแผตองด าเนนงานตามระเบยบมหาเถรสมาคม วาดวยการ

เผยแผพระพทธศาสนา พ.ศ. 2550

4. ดานสาธารณปการ หมายถง การกอสรางและการบรณปฏสงขรณ

ศาสนสถานภายในวด ความส าคญการสาธารณปการโดยรวม หมายถง การพฒนาวดใน

ดานวตถทกอยาง ไมเฉพาะแตศาสนสถานเทานน หากรวมไปถงการท าวดใหสะอาด รมรน

สะดวก สบาย การท าถนนทางเดนในวดและการตบแตงวดใหดสวยงามใหสบายตาแก

ผพบเหน นอกจากน การสาธารณปการเปนงานประจ าของเจาอาวาสอยางหนง ซงถอวา

เปนหนาททจะตองท าทงน เพอสรางสงทจ าเปนรกษาสงทมอยแลวไว และซอมแซมสงท

ช ารดทรดโทรมใหคงสภาพไวเพอประโยชนแกชมชนและพระสงฆภายในวดในการน ให

รวมถงการดและรกษา ศาสนสมบตของพระพทธศาสนาทเปนสมบตสวนรวมของสงฆ มใช

สมบตสวนตวของผใดผหนงโดยเฉพาะ มพระพทธานญาตใหสงฆชวยกนดแลรกษา เชน

ใหตงพระภกษท าหนาทดแลรกษาวสดสงของของสงฆ ซงเรยกวา ภณฑาคารก

โดยเฉพาะศาสนสมบต แบงเปน 2 อยาง คอ ศาสนสมบตวด คอ ทรพยสนของวดใด

วดหนง เปนหนาทของสงฆในวดนนซงมเจาอาวาส เปนตน ชวยกนดแล รกษา ใหเปนไป

ตามพระธรรมวนย ศาสนสมบตกลาง คอ ทรพยสนอนมใชเปน ศาสนสมบตวด แตเปนของ

สงฆสวนกลาง เชน ทดนและผลประโยชนวดราง ทรพยสนทมผยกใหสงฆสวนกลาง

ศาสนสมบตกลาง เปนหนาทของผปกครองสงฆระดบสงดแล รกษา ทงน การจดการ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

36

ศาสนสมบตภายในวด จะตองยดหลกใหถกตองตามกฎหมาย พระธรรมวนย มตมหาเถร

สมาคมและจะตองไมกอใหเกดความเดอดรอนแกประชาชนโดยทวไปหากไมจ าเปน การ

พฒนาวดสความเปนมาตรฐานกองพทธศาสนสถาน ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต

หลกการด าเนนการสาธารณปการ เปนภารกจทวดหรอพระภกษด าเนนการเกยวกบการ

พฒนาวด ดานอาคารสถานทและสงแวดลอม การบรณปฏสงขรณในเขตพทธาวาส และ

เขตสงฆาวาส หรอกลาวงาย ๆ กคอ ภารกจดานการกอสราง การซอมแซม การจดใหม

การบ ารงดแลรกษาถาวรวตถหรอสาธารณสมบตของวด เชน การสรางอโบสถ วหาร

อาคารเรยน ศาลาการเปรยญ หอธรรม กฏเมร การจดการศาสนสมบตใหเปนไปดวยด

การจดท าบญชเสนาสนะและศาสนสมบตของวด เปนตน

5. ดานศกษาสงเคราะห หมายถง การใหการสงเคราะหดานการฝกฝน

อบรมแกประชาชน ความส าคญ การศกษาสงเคราะห เปนการจดการศกษาทวด คณะสงฆ

ด าเนนการขนเพอสนองตอนโยบายของภาครฐ ในอนทจะสงเสรมใหประชาชน เยาวชน

ไดรบการศกษาหลกการศกษาสงเคราะห เปนภารกจดานการด าเนนการจดการศกษาท

เนนการปลกฝงคณธรรมจรยธรรมแกเดกและเยาวชน ใหมความรความเขาใจหลกธรรม

ทางพระพทธศาสนาเพอสามารถด ารงตนและด าเนนชวตในสงคมไดอยางมความสขและ

เปนพลเมองทมความรคคณธรรมของประเทศ โดยมความ มงหมาย 4 ลกษณะ คอ

5.1 การจดการศกษาเปนโรงเรยนตามแผนการศกษาแหงชาต โดยมงให

พระภกษสามเณร นกเรยนไดศกษาเพอชวตและสงคม ไดแก โรงเรยนราษฎรการกศลของ

วด ศนยการเรยนรศลธรรมในวด (ศนยศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตยเดม หรอวนหยด

อน ๆ) ศนยอบรมเดกกอนเกณฑในวด วทยาลยและมหาวทยาลยสงฆ

5.2 การสงเคราะหใหเดกและประชาชนไดรบการศกษาในสถานศกษา

ของรฐหรอเอกชนตามแผนการศกษาแหงชาต เชน การเปนผน าในการตงโรงเรยนในชนบท

ทตงวด การใหสรางสถานศกษาในบรเวณวด การใหใชหรอใหเชาทดนวดหรอทธรณสงฆใน

การสรางสถานศกษาของรฐ หรอทองถน การเปนผอปการะโรงเรยนตาง ๆ การใหความ

อปถมภแกเดกวด

5.3 การสอนศลธรรมแกนกเรยน นกศกษาในระบบโรงเรยนตาม

แผนการศกษาชาต เชน การสอนธรรมศกษา การสอนศลธรรม หนวยงานพระธรรมทต

และหนวยอบรมประชาชน ประจ าต าบลในการเผยแพรศลธรรมในโรงเรยน และ

สถานศกษาตาง ๆ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

37

5.4 การสงเคราะหเกอกลแกการศกษาสถาบนการศกษา หรอบคลากร

ทางการศกษา เชน มอบทนการศกษา มอบอปกรณการศกษา ฯลฯ ภารกจดานน

ครอบคลมถงการทพระภกษผเปนเจาอาวาสได บรจาคทนทรพยสวนตวเพอการศกษาแก

เดกในระบบโรงเรยนของรฐหรอของเอกชน หรอสรางหรอซอมแซมอาคารสถานศกษาหรอ

การด าเนนการใด ๆ ของพระภกษทมความสามารถโดยไมขดตอพระธรรมวนยทเปนไป

เพอการสงเสรมการศกษาแกเดกและเยาวชนทอยในวยเรยน จดวาเปนภารกจดาน

การศกษาสงเคราะหทงสน

6. ดานสาธารณสงเคราะห หมายถง การชวยเหลอเพอประชาชนทวไป

ความส าคญของการสาธารณสงเคราะห นอกจากเปนการใหความชวยเหลอประชาชน

ผยากไรและประสบภยแลว ยงหมายรวมถงการเผยแพรขอมล ขาวสารทางราชการ เปน

ศนยกลางการเรยนร การฝกอาชพแกประชาชน การใหใชสถานทวดส าหรบด าเนนกจกรรม

เพอประโยชนสวนรวม

หลกการสาธารณสงเคราะห เปนภารกจทวด หรอพระภกษสงฆ

ด าเนนการชวยเหลอสงคมในรปแบบตาง ๆ ทไมขดตอพระธรรมวนย ทงน โดยมงเนนเพอ

ประโยชนและความสขแกประชาชนเปนส าคญ ไดแก การสงเคราะหพระภกษสามเณร และ

วดทประสบภยและขาดแคลน การใหวดเปนสถานทประกอบการ การพฒนาวดสความเปน

มาตรฐานกองพทธศาสนสถาน ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาตกศลเกยวกบเรอง

เกด แก เจบ ตาย เชน การสวดศพ การเผาศพ การท าบญอทศ การถวายสงฆทาน เปนตน

การใหวดเปนสถานทจดฝกอบรมประชาชนดานอาชพตาง ๆ การสงเคราะหผปวยโรคราย

หรอผปวยทยากไร การจดใหมโรงทาน การบรจาคทรพยสวนตว หรอชกชวนญาตโยม

บรจาคทรพยจดสรางโรงพยาบาล ตลอดจนการใหความรขาวสารใหแกชมชนในดานตาง ๆ

เชน ขอมลดานการศกษาการสาธารณสขมลฐาน และการปกครองการชวยเหลอผประสบ

อทกภยหรอการบ าเพญสาธารณประโยชนตาง ๆ เปนตน

แนวคดและทฤษฎเกยวกบบทบาท (Role Concepts and Theory)

การศกษา เรอง แนวคดและทฤษฎเกยวกบบทบาท ผวจยน าเสนอเปน

3 ประเดน คอ แนวคดเกยวกบบทบาท แนวคดบทบาทและหนาทของผน า และแนวคด

เกยวกบบทบาทของพระสงฆ ตามล าดบดงน

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

38

แนวคดเกยวกบบทบาทเปนแนวคดทกลาวถงพฤตกรรมของมนษยทอย

รวมกนในสงคม แตละคนมการแสดงออกทางสงคมทแตกตางกน ส าหรบการศกษาปฏบต

ตามบทบาทจ าเปนตองท าความเขาใจเกยวกบบทบาทเสยกอนในเบองตน

1. ความหมายของบทบาท

กรรณกา ขวญอารย (2535, หนา 12) ไดใหความหมายของบทบาท

วาหมายถง สงทมลกษณะ 3 ประการ คอ ประการแรก บทบาททก าหนดไวเปนบทบาท

ตามอดมคตทก าหนดสทธและหนาทของต าแหนงไว ประการท 2 บทบาททควรกระท า

(Perceived Role) เปนบทบาททแตละบคคลเชอวาควรจะกระท าในหนาทของต าแหนงนน ๆ

ซงอาจจะไมตรงตามบทบาทตามอดมคตทกประการ และในแตละบคคลอาจแตกตางกน

และประการสดทาย บทบาททกระท าจรง (Performed Role) เปนบทบาททบคคลไดกระท า

จรงตามความเชอ ความคาดหวง ตลอดจนความกดดนและโอกาสทจะกระท าในแตละ

สงคมในชวงเวลาหนง ๆ

สมคด เพงอดม (2535, หนา 50) กลาววา บทบาท หมายถง พฤตกรรม

ของบคคลทก าหนดโดยสถานภาพ หรอต าแหนง ต าแหนงและบทบาทจงเปนสงทควบคกน

ไมสามารถแยกออกจากกนได เปรยบเสมอนเหรยญ ถาดานใดดานหนงของเหรยญเปน

ต าแหนงอกดานหนงกเปนบทบาท

สพตรา สภาพ (2536, หนา 26) กลาววา บทบาท หมายถง การปฏบต

ตามสทธและหนาทของสถานภาพนน

ณรงค เสงประชา (2538, หนา 19) กลาววา บทบาท หมายถง การ

ปฏบตตามสทธและหนาทของบคคลในต าแหนงทเขามอย เปนการรวมความคาดหวงท

เกยวกบตนเองและของบคคลอน ๆ ทผแสดงมสมพนธดวย

พระมหาไพสทธ สตยาวธ (2542, หนา 65) ไดใหความหมายวา บทบาท

หมายถง สงทเราท าหรอหนาททเราตองท า เมอเราเปนอะไรสกอยางหนง สงทเราท าตอง

มาคกบสงทเราเปน คอ สถานภาพ สวนบทบาททสงคมคาดหวง หมายถง สงทสงคม

หรอคนสวนใหญ ตงเปนขอก าหนดวาใครกตามทมต าแหนงอยางใดอยางหนงในสงคม

กจะตองปฏบตอยางนนเพราะสงคมถอวาเปนสงทดงาม สมาชกของสงคมกจะอยรวมกน

อยางมความสข

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

39

วรรณณ ภานวฒนสข (2543, หนา 31) กลาววา บทบาท คอ การกระท า

ตามหนาททก าหนดของบคคล หรอพฤตกรรมทคาดหวงและเหนได ซงเปนการกระท า

ของบคคล

พระมหาสวทย คงชวย (2543, หนา 8) กลาววา บทบาท หมายถง

พฤตกรรมทเปนพลวตรของสถานภาพ บทบาทไมสามารถแยกจากกนได นนคอ ไมม

บทบาททปราศจากสถานภาพ หรอสถานภาพทปราศจากบทบาท

สนทร กญชร (2545, หนา 10) กลาววา บทบาท หมายถง แนวทางของ

การแสดงออกหรอปฏบตตามอ านาจทก าหนดไวในต าแหนงทางสงคม ทางหนาทการงาน

ตามสภาพแวดลอมของแตละบคคลทเปนอย

ราชบณฑตยสถาน (2546, หนา 602) ไดใหความหมายของค าวา

บทบาทวา หมายถง หนาท หรอพฤตกรรมทสงคมก าหนดและคาดหมายใหบคคลกระท า

ทว เขจรกล (2547, หนา 25 - 26) กลาววา บทบาท หมายถง

พฤตกรรม หรอหนาททบคคลในต าแหนงตาง ๆ แสดงออกมาตามปทสถานของสงคมท

ก าหนด และคาดหวงใหบคคลกระท าซงบคคลไดแสดงออกตามสถานภาพของตนเอง

Sarbin and Jurnur (1955, p. 236) ไดใหความหมายของบทบาท

คอ พฤตกรรมทคาดหวงวาผอยในแตละสถานภาพจะพงกระท า

Berkowitz (1972, p. 20) ไดใหความหมายไววา บทบาท หมายถง

พฤตกรรมทคาดหวงของผมสถานภาพทางสงคม หมายรวมถงการกระท าทบคคล

ในสถานภาพนนแสดงออก

Broom and Selznick (1973, p. 26) อธบายความหมายของบทบาทวา

หมายถง พฤตกรรมทเกยวของกบสถานภาพ หรอต าแหนงในสงคม

Cohen (1979, p. 36) ไดใหความหมายของบทบาท วาหมายถง สงท

สงคมไดก าหนดเฉพาะ เจาะจงใหบคคลปฏบต และสงทบคคลไดปฏบตจรง

สรป คอ บทบาท หมายถง พฤตกรรมการท าหนาททแสดงถงบทบาท

และบงบอกถงความสามารถทมองเหนในสงคมตอความคาดหวงของบคคลทเกยวของ

ในสภาพแวดลอมของแตละบคคลอยางถกตองดงาม

ทฤษฎบทบาทเปนความสมพนธระหวางสงคมกบปจเจกบคคลเปน

เครอขายของสถานภาพและความคาดหวง สวนปจเจกบคคลผครองสถานภาพและแสดง

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

40

บทบาทตามสถานทครอบครอง จะมลกษณะทส าคญ 2 อยาง (สญญา สญญาววฒน,

2542, หนา 34) คอ

1. ลกษณะเกยวกบตน (Self – related characteristics) ไดแก ลกษณะ

ตาง ๆ ของบคคลตามทเขาคดวาเปนหรอมลกษณะเชนนน (Self - conception) ลกษณะ

นาจะมผลตอการประพฤตตามสถานภาพทเขาด ารง และจะเปนฐานในการเลอกความ

คาดหวงประเภทตาง ๆ มาเปนแนวในการประพฤตตามสถานภาพ

2. ความสามารถและทกษะในการแสดงบทบาท (Role playing skills

and capacities) ความสามารถเปนสงทตดตวมาแตก าเนดของแตละบคคล สวนทกษะเปน

สงเรยนรภายหลงแตทงสองสงกเกยวสมพนธกน หากไมมความสามารถเปนทนทกษะกไม

อาจเกดได ดวยทกษะและความสามารถในการแสดงนเองท าใหบคคลแสดงบทบาทได

แตกตางกน

นกทฤษฎบทบาทโดยมากเหนพองกนวา ขอตอระหวางสงคมกบปจเจก

บคคลคอบทบาทซงพจารณาองคประกอบของบทบาททเนนกนโดยมากมอย 3 ประการ

ดวยกน คอ

1. Prescribed roles บทบาทตามใบสง เปนบทบาททเนนใหปจเจก

บคคลปฏบตตามความคาดหวงตามแตละสถานภาพ โลกสงคม (Social world) ถกสมมต

วามใบสงจดไวชดเจนบคคลจะรใบสงนนไดดวยอตตา (Self) และความสามารถในการ

แสดงบทบาท อนจะมผลตอระดบการคลอยตามความตองการ (ใหแสดงบทบาท)

ของแตละสถานภาพ

2. Subjective role บทบาทตามใจ เปนบทบาททปจเจกบคคลผครอง

สถานภาพนนแสดงออก หลงจากรบรและตความหมาย ปรบความคาดหวงตาง ๆ ทผาน

อตตาตวตนในโลก สงคมถกสรางขนดวยการประเมนตามอตวสยในสถานการณม

ปฏสมพนธ

3. Enacted roles บทบาทจรง ในทสดแลวความคาดหวงและการ

ประเมนความคาดหวงตามอตวสยของปจเจกบคคล กแสดงออกมาเปนพฤตกรรม บทบาท

นจงเปนพฤตกรรมจรงทเปดเผยโลกสงคมเปนเครอขายของพฤตกรรมทเกยวเนองกน

จ านง อดวฒนสทธ และคณะ (2551, หนา 9) ไดกลาวถงบทบาทไว

3 ประการ คอ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

41

1. บทบาทในอดมคต (Ideal role) เปนบทบาททก าหนดไวเปน

กฎหมาย หรอตามความคาดหวงของบคคลทวไปในสงคม เปนแบบฉบบทสมบรณซงม

สถานภาพหนง ๆ ควรกระท าแตอาจไมมใครท าตามนนกได

2. บทบาททบคคลเขาใจ (Perceived role) เปนบทบาททขนอยกบ

บคคลนน ๆ ทคาดคดดวยตนเองวาควรเปนอยางไร ทงนเกยวของกบคานยม ทศนคต

บคลกภาพและประสบการณของแตละบคคล

3. บทบาททแสดงออกจรง (Actual or Enacted role) เปนการกระท าท

บคคลปฏบตจรงซงขนอยกบสถานการณเฉพาะหนาในขณะนนดวย สถานการณดงกลาว

อาจเปนสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและทางสงคม เชน การกดดนของกลมตาง ๆ และ

บทบาททกระท าจรงอาจสอดคลองหรอไมสอดคลองกบบทบาทในอดมคตหรอบทบาทท

บคคลรบรกได

เดโช สวนานนท (2551, หนา 9) ไดกลาวถง ลกษณะของบทบาทไว

2 ประการคอ

1. บทบาททรดกม คอ บทบาททมขอก าหนดทจะตองปฏบตตาม

ทแนนอนตายตว ยดหยนไมได เชน บทบาทของเจาบาวเจาสาวในพธแตงงาน บทบาทของ

นายกรฐมนตร เปนตน พฤตกรรมทจะตองแสดงออกมาตามบทบาทนน อ านาจหนาท

รบผดชอบมระบไวชดเจนในรปของกฎหมายระเบยบแบบแผน

2. บทบาททยดหยนได คอ บทบาททยอมใหพฤตกรรมอนสมพนธกบ

บทบาทนนเปลยนแปลงไปไดตามสมควรไมมขอก าหนดตายตว เชน บทบาทของบดา

มก าหนดไวกวาง ๆ ทวไป สวนหนงแสดงใหเหนถงฐานะของบดา เปนตน พฤตกรรมของ

บดาตอบตรอาจจะแปรผนไปไดมากพอสมควรระหวางบดาแตละคนในสวนของ

ความหมายของบทบาทนน ไดมผใหความหมายไวในลกษณะตาง ๆ ดงน

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน (2542, หนา 84) ใหความหมายของ

คาวา บทบาท ไววาบทบาท คอการท าตามบท การร าตามบท โดยปรยายความหมายวา

การท าหนาททก าหนดไว เชน บทบาทพอแม บทบาทคร

สนธยา พลศร (2545, หนา 125) กลาววา บทบาท หมายถง หนาทของ

บคคลตามสถานภาพหรอต าแหนงฐานะทตนด ารงอย บทบาทจงเปนกลไกอยางหนงของ

สงคมทใหคนทอยรวมกนสามารถสรางระบบความสมพนธตอกนไดอยางเปนระเบยบ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

42

เรยบรอย บคคลจะมสถานภาพและบทบาทหลายสถานภาพและแตกตางกนออกไป

เชน พอ แม ลก ครอาจารย ทหาร ต ารวจ แพทย นกเรยน นกศกษา เปนตน

ไพบลย ชางเรยน (2546, หนา 7) อธบายวา บทบาททวไปพจารณา

ความหมายไดสองนย คอ นยแรกพจารณาดานโครงสรางสงคม บทบาท หมายถง

ต าแหนงทางสงคมทมชอเรยกตาง ๆ ซงแสดงลกษณะโดยคณสมบตและกจกรรมของ

บคคลทครองต าแหนงนน อกนยหนงพจารณาในดานการแสดงบทบาทหรอการปฏสมพนธ

ทางสงคม บทบาทจงหมายถง ผลสบเนองทมแบบแผนของการกระท าทเกดจากการเรยนร

ของบคคลทอยในสภาพแหงการปฏสมพนธนน ตามนยแรกบทบาทเปนการจ าแนกชนด

ของบคคลทอยในสงคม ซงถกจ าแนกโดยสมบตและพฤตกรรมของเขาทมตอปทสถาน

ตามนยหลงบทบาทเปนวถการแสดงพฤตกรรมของบคคล ทปฏสมพนธกนนนวาจะปฏบต

อยางไร บทบาทของบคคลจงแตกตางกนออกไปตามลกษณะสถานภาพ อปนสย ความคด

ความรความสามารถ มลเหต จงใจ การอบรมและความพอใจ

งามพศ สตยสงวน (2547, หนา 11) ใหความหมายวา บทบาท คอ

พฤตกรรม ทคาดหวงส าหรบผอยในสถานภาพตาง ๆ วาจะตองปฏบตอยางไร เปนบทบาท

ทคาดหวงโดยกลมคนหรอสงคม เพอท าใหคสมพนธ มการกระท าระหวางกนทางสงคมได

รวมทงสามารถคาดการณพฤตกรรมทจะเกดขนได

2. แนวคดบทบาทและหนาทของผน า

ภารกจส าคญในการบรหารงาน คอ การรวมพลงทรพยากรทงหลายของ

องคการเพอการบรรลเปาหมายขององคการ นนคอการบรหารงานเปนการมงใหการ

ท างานประสบความส าเรจ หรอมงทความส าเรจของงานและความส าเรจของงาน คอ การ

ทองคการบรรลเปาหมายทวางไวทงในดานปรมาณและคณภาพ ผน าจะตองปฏบตหนาท

ตามก าหนดหรอไดรบมอบหมาย นอกจากนนจะตองแสดงบทบาทของผน าในหนาทนน ๆ

ดวย การทผน าสามารถแสดงบทบาทของความเปนผน าไดนน สวนหนงเปนผลมาจากการ

มวสยทศน (Vision) การมวสยทศนของผน ายอมท าใหผน าสามารถปฏบตหนาท และแสดง

บทบาทของผน าไดอยางเหมาะสม

เสรมศกด วศาลาภรณ (2545, หนา 79 - 83) กลาววา ผน า มความหมาย

เปน 2 นย คอ เปนผน าทเปนปจเจกบคคลในแตละหนวยงานหรอทมงาน กบผน าทเปน

องคการ เชน บรษททอยใน 500 อนดบแรกของสหรฐอเมรกา เปนตน ผน าดงกลาวน

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

43

จะตองพยายามทกวถทางทจะด ารงอยและเจรญกาวหนาใหไดอยางมนคงตอไปในศตวรรษ

ท 21 ซงจะเปนชวงเวลาแหงการแขงขนทเขมขนทามกลางกระแสโลกาภวตน

ทรวดเรวยงขน ดงนน ผน าจงตองมวสยทศนทชดเจน และเปนเลศ

วรวธ มาฆะรานนท (2542, หนา 87 - 93) ลกษณะของภารกจมอทธพลตอ

ภาวะผน า ภารกจทงายยอมใชภาวะผน าอยางหนง ภารกจทยากและซบซอนยอมตองใช

ภาวะผน าอกรปแบบหนง นอกจากนนลกษณะของภารกจเปนตวก าหนดวา ใครควรจะ

แสดงบทบาทของผน า ภารกจทตางกนยอมตองการบคคลทมลกษณะตางกน

เสรมศกด วศาลาภรณ (2545, หนา 89) บทบาทของภาวะความเปนผน า

เมอพจารณาจากความหมายลกษณะและววฒนาการของภาวะความเปนผน าแลว

สามารถประมวลบทบาทของภาวะความเปนผน าทงทมาจากผน าดวยต าแหนงแตงตงและ

ผน าทเกดขนโดยธรรมชาต ดงน

1. บทบาทของการเปนตวแทนของหนวยงานในทกสถานการณทส าคญ

กคอการเปนตวแทนของหนวยงานเพอรวบรวมขอมลจากภายนอกหนวยงานรวมถง

บทบาทการตอนรบผมาเยยมเยยนหนวยงาน

2. บทบาทของนกพด เปนบทบาทการน าเสนอกจกรรมของหนวยงาน

บทบาทการสรางวสยทศนทดของหนวยงาน รวมถงบทบาทการประชาสมพนธกจกรรม

ของหนวยงานใหเปนทรจกของบคคลตาง ๆ ไดแก ผบรหารระดบสงของหนวยงาน

ผรบบรการเพอรวมอาชพ และสงคมภายนอกหนวยงาน เปนตน

3. บทบาทเปนนกเจรจาตอรองเพอผลประโยชนของหนวยงานและเพอ

ความเจรญกาวหนาของหนวยงานเปนส าคญ เชน การตอรองจดซอวสด ครภณฑเขา

หนวยงานการตอรองราคาคากอสรางอาคาร ทท าการใหมของหนวยงาน เปนตน

4. บทบาทการสอนงาน แกผตามและเพอนรวมงานในหนวยงานเพอให

การด าเนนกจกรรมตาง ๆ เปนไปอยางราบรน และท าใหผน าเกดความมนใจวาผตามและ

เพอนรวมงานท างานถกตองเปนไปตามมาตรฐาน และผลงานทไดจะมคณภาพเปนท

ยอมรบของบคคลทกฝาย

5. บทบาทในการสรางทมงาน เพอเปนการรวมพลงความสามคคของ

ผตามและเพอนรวมงานใหเปนอนหนงอนเดยวกน ท าใหงานทท าอยส าเรจลลวงไปได

โดยงาย ชวยลดปญหาความขดแยงทอาจเกดขนขณะท างานรวมกน และทส าคญกคอเปน

การเสรมสรางขวญและก าลงใจทดยงใหแกผตามและเพอนรวมงานโดยตรง

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

44

6. บทบาทในการแกปญหาดานเทคนค (technical problem solver)

โดยการใหบรการในฐานะผเชยวชาญ ผแนะน าดานวชาการเพอใหการท างานเปนไปตาม

วตถประสงคทตงไว

7. บทบาทของผประกอบการ (entrepreneur) เพอใหหนวยงานด ารงอย

ไดและปฏบตตามภารกจของหนวยงานไดอยางตอเนอง

บทบาทการบรหารจดการส าหรบผบรหารเปนกจกรรมการบรหารของ

ผบรหารทเกยวเนองกบบทบาทกจกรรมทางพฤตกรรมทกระท ารวมกนของผบรหาร และ

บทบาททเกยวของกบการหาขอมลสารสนเทศ บทบาทเกยวกบการตดสนใจโดยขนอยกบ

ดลยพนจของผน าแตละคนในการน ามาใชใหเหมาะสมกบต าแหนง (รงสรรค ประเสรฐศร,

2544, หนา 29 - 30) ดงน

1. บทบาทในฐานะเปนตวแทน (สญลกษณ) ขององคการผบรหารทเปน

ตวแทนตองท างานตามภาระหนาทในปจจบนโดยไมขดตอกฎหมาย หรอลกษณะของสงคม

เนองจากการมอ านาจทเปนทางการในฐานะหวหนางานขององคการ ผบรหารจงมอ านาจ

อยางเตมทในการบรหารงาน ดงนนผบรหารจงตองเขารวมในการกระท ากจกรรมตาง ๆ

เพอใหเกดผลดและสอดคลองกบงานดานการบรหารจดการ

2. บทบาทในฐานะผน า (Leader role) ผบรหารทมความรบผดชอบใน

การจงใจและสงการผใตบงคบบญชา รวมถงรบผดชอบตองานทไดรบมอบหมายจาก

องคการ และตองปลกฝงความสามคคของคนในองคการใหปฏบตงานใหเปนไปตาม

วตถประสงค ผบรหารตองใหค าแนะน าตอผใตบงคบบญชา เพอเปนแนวทางในการท างาน

ท าใหมสภาวะการท างานทด ผบรหารตองกระท ากจกรรมทสอดคลองกบบทบาทของผน า

เชน การจางงาน การฝกอบรม การสงการ การยกยองชมเชย การวพากษวจารณ ฯลฯ

บทบาทของผน ายอมครอบคลมกจกรรมทงหมดขององคการใหเปนไปตามวตถประสงค

3. บทบาทการตดตอสรางความสมพนธ (Liaison role) เปนผบรหารทม

หนาทในการรกษาเครอขายของการสอสารจากภายนอก เพอจดสรางความพงพอใจและ

จดหาขอมล ตลอดจนมบทบาททตองสรางเสรมและธ ารงไวซงความสมพนธกบบคคลทง

ภายในและนอกองคกร ความสมพนธเปนแหลงทมาของขอมลสารสนเทศ และความชอบ

พอการพฒนาความสมพนธเปนความรบผดชอบของผบรหารทเปนหวหนาทจะเชอมโยงกน

ภายในองคการและกบภายนอกองคการ ความสมพนธอาจด าเนนไปตามแนวดงและ

แนวนอน ความจ าเปนของการใชบทบาทการตดตอซงกนและกนจะ “กอใหเกดความ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

45

สนทสนมกน” อนจะท าใหผบรหารไดรบประโยชนจากการตดตอ โดยการเขารวมในสงคม

การเขารวมประชมในงานอาชพ เขารวมกบกจกรรมภายนอกสโมสรของผบรหาร การสง

ขอความแสดงความยนดตอบคคลหรอองคการในวาระตาง ๆ การเยยมเยยนผบรหาร

ฝายอน ๆ เพอขอความชวยเหลอในเรองขอมลสารสนเทศ เปนตน

4. บทบาทในการตดตามผลหรอการตกเตอน (Monitor role) เปน

ผบรหารทตองรบรในความหลากหลายของผขอมลเปนศนยกลางทงภายในและภายนอก

โดยผบรหารตองแสวงหาขอมลสารสนเทศจากแหลงตาง ๆ อยเสมอและการเขา

สงเกตการณซงขอมลสารสนเทศทผบรหารไดรบมากจะไดแจกจายใหกบผใตบงคบบญชา

ใหรบทราบ ดงนนแหลงขอมลสารสนเทศทผใตบงคบบญชาจะหาไดกคอ จากผบรหาร

นนเองและเปรยบเสมอนเปนศนยรวมความร ของผใตบงคบบญชาทจะสามารถหาไดใน

องคการและใชเพอตดตามผลการปฏบตงานได

5. บทบาทผเผยแพร (Disseminator role) เปนผบรหารทท าหนาทสง

ขอมลทรบจากภายนอกหรอจากผใตบงคบบญชาไปยงสมาชกขององคการ เมอผบรหาร

(ผน า) เปนแหลงของขอมลสารสนเทศขององคการ ขอมลสารเทศทเปนขอเทจจรงและเปน

ประโยชนตอการบรหารงาน โดยจะตองเผยแพรใหกบผรวมงานไดทราบ เพอจะไดใชเปน

หลกในการท างาน

6. บทบาทของการเปนโฆษก (Spokeman role) เปนผบรการทท าหนาท

ในการสงขอมลไปสภายนอกเกยวกบแผน องคการ นโยบาย การปฏบต และผลลพธ

ในฐานะเปนผเชยวชาญขององคการ นนคอผบรหารจะท าหนาทเปนตวแทนของหนวยงาน

ในการใหขอมลสารสนเทศในการด าเนนงานขององคการตอบคคลภายนอกองคการ การ

ใหขอมลสารสนเทศของผบรหารจะท าใหเกดความนาเชอถอตอบคคลภายนอกโดยอาศย

ต าแหนงหนาทการงานเปนหลกประกนในความถกตองของการแจงขาวแทนองคการ

7. บทบาทการเปนผประกอบการ (Entrepreneur role) เปนผบรหารจะม

หนาทในการตดสนใจเกยวกบการจดองคการและสภาพแวดลอมใหเออตอการสรางโอกาส

คดรเรมโครงการเพอการเปลยนแปลงสงตาง ๆ ในองคการในฐานะของผบรหาร เนองจาก

ผบรหารขององคการ ถอเปนผประกอบการคนหนงขององคการเปนผคดรเรมควบคม

เปลยนแปลง แกไขปญหา ตลอดจนด าเนนการเพอความอยรอดและความกาวหนาของ

องคการ จงถอไดวาผจดการเปรยบเสมอนผประกอบการคนหนงขององคการเชนกน

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

46

8. บทบาทในการแกปญหา (Disturbance handler role) เปนผบรหารจะม

หนาทในการรบผดชอบในการปฏบตการแกไขเมอองคการเผชญกบปญหาทส าคญหรอ

ไมไดคาดไว โดยผบรหารจะตองเปนผกระตนการท างานของผใตบงคบบญชา เพอใหเผชญ

กบวกฤตการณตาง ๆ พรอมทจะตอสกบปญหาทเกดขนกบการท างานวกฤตการณเปน

เหตการณทไมสามารถมองเหนไดหรอคาดการณไดเชนกน ผบรหารตองเปนผน า ในการ

รวมพลงใหกบผใตบงคบบญชาเพอตอสกบวกฤตการณทก าลงเผชญอยใหผานพน

ไปไดดวยด

9. บทบาทเปนผจดสรรทรพยากร (Resource allocator role) เปน

ผบรหารมหนาทในการจดการและการปรบปรงการตดสนใจในองคการทส าคญ โดย

ผบรหาร (ผน า) ไดรบมอบหมายอ านาจหนาทจากองคการ จงมหนาทจดสรรทรพยากรให

เพยงพอตอการด าเนนงานในความรบผดชอบของตน เชน บคลากร การเงน วสด อปกรณ

สงอ านวยความสะดวกและบรการตาง ๆ การจดสรรทรพยากรนเกยวของกบการตดสนใจ

ในการบรหารใหมความพรอมตอการปฏบตงานและสอดคลองกบกลยทธและวตถประสงค

ทตงไว

10. บทบาทของผเจรจาตอรอง (Negotiatoe role) เปนผบรหารทตอง

รบผดชอบในการเปนตวแทนขององคการส าหรบการเจรจาทส าคญ โดยผบรหารตองเปน

ผทสามารถคลคลายขอขดแยงทเกดขนกบองคการ สามารถใชอ านาจและอทธพลทตนม

อยเขาระงบขอขดแยงทเกดขนทงจากสาเหตภายในและภายนอกองคการ สามารถควบคม

สถานการณตาง ๆ ใหอยในวสยทจะแกไขได

บทบาทของผน า ผน าเปนปจจยส าคญยงตอความส าเรจขององคการ ดงนน

การทผน าไดเรยนรถงบทบาทหนาทของผบรหาร จงเปนสงจ าเปนยงเพราะจะชวยใหเหน

แนวทาง รวมทงความรทกษะทจ าเปนในการปฏบตงานใหประสบความส าเรจอยางม

ประสทธภาพ ในระยะตนของการศกษาภาวะผน า ไดมการศกษากจกรรมตาง ๆ ของผน า

และเวลาทใชในแตละกจกรรมตอมาการศกษาไดเปลยนไปมงเนนทเนอหา (Contents) ของ

การบรหารวามสวนส าคญ ๆ อะไรบาง และแตละงานประกอบไปดวยกจกรรมใด ผน าม

พฤตกรรมในการบรหารงานอยางไรบาง จนในทสดกสามารถสรปไดเปนบทบาทหนาทของ

ผน า (เศาวนต เศาณานนท, 2542, หนา 38)

การบรหาร โดยศกษาพฤตกรรมการบรหารทเปนหนาท และความ

รบผดชอบ หรอการแสดงบทบาทดงจะกลาวตอไปน

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

47

Mintzberg (1995, pp. 42 - 44) สรปพฤตกรรมการบรหารของผบรหาร

ประกอบดวยบทบาทตอไปน

1. บทบาทในการสรางความสมพนธ (Interpersonal role) ไดแก

1.1 บทบาทเปนพระอนดบ หรอประธานในพธตาง ๆ

(Figurehead role)

1.2 บทบาทเปนผน า (Leader role)

1.3 บทบาทเปนสอกลาง (Liaison role)

2. บทบาทในดานขอมล (Interpersonal roles) ไดแก

2.1 บทบาทการตดตามขอมล (Monitor role)

2.2 บทบาทการกระจายหรอแจกจายขอมล (Disseminator role)

2.3 บทบาทการใหขอมลหรอโฆษก (Spokeman role)

3. บทบาทในการตดสนใจ (Decision roles) ไดแก

3.1 บทบาทเปนผรเรมกจการ (Entrepreneur role)

3.2 บทบาทเปนผแกปญหา (Disturbace-handier role)

3.3 บทบาทเปนผจดสรรทรพยากร (Resource allocator role)

3.4 บทบาทเปนผเจรจาขอขดแยงหรอตอรอง (Negotiator role)

บญทน ดอกไธสง (2535, หนา 134 - 135) กลาวถง บทบาทของผน าไว

ดงตอไปน

1. วางแผนอยางสขม

2. ค านงถงโครงสรางของทรพยากรและเปาหมายของธรกจ

3. ก าหนดสายการบงคบบญชาตามล าดบ

4. ประสานความอนหนงอนเดยวกน

5. มการตดสนรวมกน

6. เลอกคนงานอยางมหลก

7. บอกหนาทอยางชดเจน

8. สนบสนนความคดรเรม และความรบผดชอบ

9. สรางระบบความยตธรรม เชน จางและประหยด

10. รกษาระเบยบขอบงคบ

11. มการลงโทษ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

48

12. รกษาผลประโยชนสวนรวมเหนอสวนบคคล

13. มผบงคบบญชาเพยงคนเดยว

14. มการควบคมในทกกจการ

15. ควบคมความเปนระเบยบของบคคลและวตถ

16. ไมเครงครดตอระเบยบจนเกนไป

รงสรรค ประเสรฐศร (2544, หนา 16 - 17) กลาววา บทบาทของภาวะ

ผน าทดขององคการควรมลกษณะ ดงน

1. เปนตวแทนในทกสถานการณ (Figurehead) ผน าทมต าแหนงสงสด

ขององคการจะตองเปนตวแทนท ากจกรรมตาง ๆ คอ (1) เปนตวแทนทดขององคการ

(2) เปนตวแทนทจะรวมขอมลทอยภายนอกองคการ (3) ใหการตอนรบแขกผมาเยอน

2. เปนนกพดทด (Spokesperson) ผน าจะตองมความสามารถในการ

พดและน าเสนอกจกรรม ตลอดจนมการวางแผนมความสามารถในดานตาง ๆ และม

วสยทศนทดกบบคคลหรอฝายตาง ๆ คอ (1) ฝายบรหารระดบสง (2) ลกคา

(3) บคคลภายนอก เชน สหภาพแรงงาน (4) เพอนรวมอาชพ (5) ชมชน

3. เปนนกเจรจาตอรอง (Negotiator) ซงมคณสมบตในการเจรจา

ซงมคณสมบตในการเจรจาตอรอง ดงน

3.1 สามารถเจรจาตอรองกบผบรหาร ผบงคบบญชาทเหนอกวา

ในการเจรจาดานของเงนทน สงอ านวยความสะดวก อปกรณ หรอการสนบสนนอน ๆ

3.2 สามารถตอรองกบหนวยงานตาง ๆ ในองคการเพอทจะ

ตอรองดานพนกงานและเจรจากบหนวยงานภายนอกในดานสงอ านวยความสะดวกตาง ๆ

และรปแบบการสนบสนนอน ๆ

3.3 สามารถตอรองกบลกคาผขายปจจยการผลต และผขาย

สนคา หรอใหบรการเพอใหเกดการซอขาย การก าหนดตารางเวลาและเงอนไขการขนสง

4. การสอนงาน (Coach) ผน าทมประสทธผลจะตองมเวลาและม

ความสามารถทจะสอนทมงาน ดงน

4.1 ตองพยายามชวยใหทมงานประสบความส าเรจ

4.2 ชวยสมาชกทมงานมการปอนกลบเกยวกบผลการปฏบตงาน

4.3 เพอใหเกดความเชอมนวาสมาชกทมงานมขนตอนการท างาน

และการปฏบตงานทดขน

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

49

5. เปนผสามารถสรางทมงานได (Team builder) ซงกจกรรมตาง ๆ

ทเกยวของดงน

5.1 เพอใหเกดความเชอมนวาสมาชกทมงานมงมนทจะประสบ

ความส าเรจ เชน มการใชจดหมายชมเชยแกผปฏบตงานดเดน

5.2 รเรมกจกรรมทสรางขวญ และก าลงใจแกกลม เชน การจด

ปารต และสนบสนนดานกฬา

5.3 จดประชมพบปะสงสรรคเปนชวง ๆ เพอกระตนใหสมาชกใน

ทมงานมการอภปรายเกยวกบเรองความส าเรจ ปญหา และสงทเกยวของอน ๆ

6. แสดงบทบาทการท างานเปนทม (Team player) มพฤตกรรมทผน า

จะตองปฏบต 3 ประการ ดงน

6.1 การวางตวเปนสมาชก และผน าทมทเหมาะสม

6.2 มความรวมมอกบหนวยงานอน ๆ ในองคการ

6.3 แสดงความจรงใจตอผบงคบบญชาและผใตบงคบบญชา โดย

ใหการสนบสนนแผนการท างานเปนทมและกระตนใหมสวนรวมในการตดสนใจอยางเตมท

7. สามารถแกปญหาดานเทคนคได (Technical problem solver)

เปนสงส าคญส าหรบผบงคบบญชาระดบตนและผบรหารระดบกลางทจะชวยสมาชกของ

ทมงานแกปญหาดานเทคนคโดยมกจกรรม 2 ประการ

7.1 ผน าควรใหบรการในฐานะเปนผเชยวชาญ หรอผแนะน า

ดานเทคนค

7.2 เปนผสรางผลประโยชนเกยวกบการท างานประจ า เชน

สนบสนนการสรางยอดขาย หรอปรบปรงซอมแซมเครองมอตาง ๆ

8. การประกอบ (Entrepreneur) เปนผใหค าแนะน า ความคดรเรม

มความคดเชงวเคราะห (Critical thinking) และมความรความสามารถในการเปนผน า

ประกอบการพฒนาเปลยนแปลงธรกจ ถงแมวาจะไมใชกจการของตนเอง ซงมกจกรรม

ของการเปนผน าทมบทบาทเปนผประกอบการ 3 ประการ ดงน

8.1 หาวธทจะปรบปรงการปฏบตงานของหนวยงาน ซงจะตองม

ความเกยวของกบสถานการณภายนอก เชน การเยยมธรกจ การจดประชมกลมอาชพ

หรอการจดแสดงสนคา หรอการมสวนรวมในโปรแกรมการศกษา

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

50

8.2 มการพดคยกบลกคาและพนกงานถงความจ าเปนและความ

ตองการทจะตองมการเปลยนแปลงขององคการ

8.3 มการอานสงตพมพ บทความ นตยสารของกลมวชาชพ

เพอทจะรบรสงทเกดขนในอตสาหกรรมและในวงการอาชพนน

ยงยทธ เกษสาคร (2542, หนา 114 - 117) กลาวถง บทบาทของผน า

ไวดงน

1. ผน าในฐานะผบรหาร (The leader as executive) บทบาททเหนได

ชดทสดของผน า คอ บทบาทในฐานะเปนผบรหาร ซงประสานงานระหวางกลมตางๆ ใน

องคการหรอในฐานะผประสานงานภายในกลมทตนเปนผบรหาร ผน าประเภทนจะคอย

ชวยงานของผด าเนนไปดวยด เปนผน าทอยในฐานะเปนผควบคมนโยบายและวตถประสงค

ของกลมโดยครบถวนถกตอง

2. ผน าในฐานะวางแผน (The leader as planner) โดยปกตผน ามก

ท าหนาทวางแผนการปฏบตงานทกชนด เปนผตดสนใจใหกบผรวมงานวาควรน าเอาวธการ

อะไรมาใชและท าอยางไร ใชและท าอยางไรการงานจงจะบรรลตามเปาหมายทตองการ

ผน ามกท าหนาทเปนผดแลดวยวามการปฏบตตามทวางไวหรอไม ในลกษณะเชนนผน า

จะเปนผเดยวททราบแผนการด าเนนงานทงหมด บคคลอนในองคการจะรเรองในสวน

ทตนรบมอบหมายเทานน

3. ผน าในฐานะผก าหนดนโยบาย (The leader as policy maker)

บทบาททส าคญอยางหนงของผก าหนดเปาหมายหรอวตถประสงคของกลมและการวาง

นโยบายเพอใหบรรลเปาหมาย แหลงทมาของนโยบายออกมาจากสามแหลง คอ มาจาก

เบองบนหรอเจาหนาททมต าแหนงสงกวา ผน ามาจากเบองลางโดยค าแนะน าหรอมต

ของผใตบงคบบญชาและมาจากผน ากลมเอง

4. ผน าในฐานะผช านาญการ (The leader as expert)

ผใตบงคบบญชาสวนมากหวงพงผน า เมอมปญหาเกยวกบความรความช านาญในการ

ปฏบตงาน ผน าจ าตองท าหนาทคลายกบผช านาญการในงานดานนน ๆ แตความจรงแลว

จะใหผน ามความรอบรอยางละเอยดในทกเรองไมได ผน าจงตองอาศยผชวยและเปนท

ปรกษาคอยท าหนาทใหค าแนะน าทางดานเทคนคแกผน าอกทหนง ในองคการนอกแบบ

หรอองคการรปนย บคลากรทมความรความช านาญในสายวชาชพมกจะมาเปนทปรกษา

หรอขอค าแนะน าอยางไมเปนทางการอยในองคการนน

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

51

5. ผน าในฐานะตวแทนของกลมเพอนตดตอกนภายนอก (The leader

as external group representative) เนองมาจากสมาชกของกลมหรอองคการใดกตาม

จะท าการตดตอกบองคการภายนอกใหหมดทกคนโดยตรงยอมเปนไปไมได ผน าทม

คณสมบตตรงตามเกณฑเปนเจาหนาทตดตอองคการภายนอกแทน ท าหนาท

ประชาสมพนธของกลม ตอมาไมเพยงแตมเจาหนาทเปนตวแทนดงกลาวเสยกอน ผน า

ประเภทน จงกลายเปนตวแทนกลมหรอองคการมหนาทเจรจากบบคคลภายนอกทมา

ตดตอองคการของเราโดยปรยาย

6. ผน าในฐานะผควบคมความสมพนธในกลม (The leader as

controllers relations) ผน ามกจะท าหนาทควบคมดแลเรองตาง ๆ ภายในกลมโดยเฉพาะ

เรองทส าคญอะไรเกดขนกตามสมาชกในกลมกตองเจรจาผานผน าของตน ในบางกลมผน า

จะด าเนนการตดตอใหหรอไมนนกแลวแตผน าของกลมบางคนไมคอยสนใจเอาใจใสเฉพาะ

บางคนทงนแลวแตคณลกษณะของผน าเปนคน ๆ ไป

7. ผน าในฐานะใหคณและใหโทษ (The leader as purveyor of

rewards and punishments) บคลากรมสวนเกยวของกบการเสนอใหคณและโทษแก

บคลากรอน หรอมอ านาจใหคณใหโทษจะกลายเปนผน าทมอ านาจส าคญและกลายเปน

ผน าในทสด คณและโทษทวานอาจจะเปนการขนเงนเดอน หรอการมอบหมายงานให

มากบางนอยบาง หรอใหงานทยาก ๆ ท ากไดทงนน

8. ผน าในฐานะผไกลเกลย (The leader as arbitrator and mediator)

เมอมการขดแยงใด ๆ เกดขน บคลากรใดมความสามารถในการท าใหขดแยงหายไปหรอ

สามารถท าใหฝายทขดแยงกนเขาใจกนได บคลากรผนนมกกลายเปนผน าในเวลาตอมา

9. ผน าในฐานะเปนบคคลตวอยาง (The leader as exemplary)

บคลากรทดมความประพฤตทด หรอปฏบตงานดจนไดรบการยกยองอยเสมอวาเปน

ตวอยางทดขององคการมกจะกลายเปนผน าของบคลากรอนไดโดยงาย เพราะเปนคนท

ไดรบการนบถอจากบคลากรคนส าคญขององคการ

10. ผน าในฐานะสญลกษณของกลม (The leader as symbol of the

group) ความสามคคเปนอนหนงอนเดยวกน มความส าคญอยางยงในการอยรวมกน

แตการอยรวมกนเปนจ านวนมากจะใหทกคนมความสามคคกนเปนเรองทท าไดยาก ดงนน

ในกลมจงมกจะมบคคลทเปนสมาชกในกลมยกยองวาเปนคนดทหาทตไมได สมาชกในกลม

จะมความรสกทดตอเขาเสมอ ไมวาจะในโอกาสใดและเขาจะดดวยกนทกคน ขณะเดยวกน

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

52

บคคลคนนจะรกและยดกลมเปนสรณะของตนอยางทสด ดวยทกคนแนใจวาเขาจะไมมทาง

กระท าการอนใดอนจะเปนภยตอกลมโดยเดดขาด บคคลนจงกลายเปนสญลกษณของกลม

เปนผน าท านองเดยวกบประมขของประเทศ คอ พระมหากษตรย หรอต าแหนง

ประธานาธบดในบางประเทศ ซงเปนผน าของประเทศอ านาจทผน าเหลาน จงมจดสงสด

เหนอจตใจคนภายในกลม

11. ผน าเปนตวแทนรบผดชอบ (The leader as substitute for

individual responsibly) กลมคนบางกลม องคการหรอหนวยงานบางแหง หรองานบางแหง

จะมผน าคนหนงหรอหลายคนอาสาเขารบผดชอบตอการตดสนใจ และตอกระบวนการ

ตดสนใจ และตอการกระท าบางอยางของบคคลบางคนในกลม โดยเหตนบางทโอกาส

ตอมาบคคลในกลมจะมอบหมายใหผน ามอ านาจตดสนใจกระท าใด ๆ แทนตนไดเพอ

ปองกนความผดพลาด ซงอาจเปนตนเหตใหผน าของตนตองอยในฐานะตวแทน

รบผดชอบดวย

12. ผน าในฐานะผมอดมคต (The leader as ideologist) ผน าบางคน

มความสามารถในการสรางอดมคตความเชอถอและการสรางศรทธาตาง ๆ แกบคคลอน

ตลอดจนกระทงการสรางคณธรรมประจ าใจ และขนบธรรมเนยมประเพณตาง ๆ ของกลม

อดมคตดงกลาวในตอนแรกอาจจะเปนค าพดของเขาททกคนพากนนยมและปฏบตตาม

ตอมากกลายเปนอดมคตอยางเปนทางการของกลมตอไป ผน าประเภทนมกจะเปนนกพด

และนกคดทสมาชกในกลมใหความเชอถอ

13. ผน าในฐานะบดามารดาผมแตความกรณา (The leader as parent

figure) ผน าประเภทนวางตวเปนผใหญมอาวโสทสดในกลมและบคลกลกษณะนานบถอใน

ฐานะเปนบดามารดาของกลมหนง ซงจะดดาใครกไมรสกโกรธ เพราะทกคนทราบดวาเปน

การดดาดวยความหวงดเสมอ และผน าประเภทนจะเปนทพงทางใจแกสมาชก

ทกคนเมอมความทกขไดเสมอ

14. ผน าในฐานะเปนผรบความผดแทน ผน าทรบผดชอบและเปนบดา

ของกลมทกคนยอมจะหวงไดวา เมอใดมความเสยหายเกดขนตนเองจะตองรบเปนผถก

ลงโทษแทนสมาชกในกลม บคลากรในกลม คนทกประเภทตางกไมชอบทจะรบผดชอบเมอ

มการผดเกดขน จะโยนความรบผดชอบไปใหสมาชกคนอน ผทถกปดความรบผดชอบให

กกลายเปนผน าขนมาภายหลงไดเหมอนกน เพราะเมอเหตการณรายนนผานไปสมาชกใน

กลมจะเหนอกเหนใจทเขาเคยไดรบเคราะหกรรมแทนพวกตนแตผเดยว ผน าทไดรบความ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

53

เชอมนใหเปนผบรหารองคการและสามารถปฏบตงานไดส าเรจตามเปาหมายอยางม

ประสทธภาพนน จะปรากฏบทบาททอยในตวผน าสรปได คอ

14.1 เปนตวแทนองคการในทกสถานการณ

14.2 เปนนกพดทดในการประสานความสมพนธ

14.3 เปนนกเจรจาตอรองเพอรกษาผลประโยชนขององคการ

14.4 การสอนงานใหกบผใตบงคบบญชาเพอใหเกดความกาวหนา

14.5 เปนผสรางทมงานทดในการท างาน

14.6 แสดงบทบาทการท างานใหปรากฏมากทสด

14.7 เมอมปญหาทางเทคนคสามารถแกปญหาได

14.8 มความกาวหนาในการบรหารงาน

วรวทย จนดาพล (2542, หนา 96) ไดเสนอแนวคดของ John Kotter

แหงมหาวทยาลยฮารวารด ทไดเนนใหเหนบทบาทหนาทของผน าไว ดงน

1. การก าหนดทศทางขององคการ ไดแก การทผน ามวสยทศน

(Vision) ทกวางไกล มการมองทศทางขององคการไวในระยะยาว และมความพยายาม

ในการคดหากศโลบาย (Strategy) เพอการเปลยนแปลงใหเกดผลส าเรจตามเปาหมาย

ทองคการก าหนดไว

2. การรวมใจคนสอสารท าความเขาใจ ไดแก การผลกดนความคด

สรางสรรคและความรวมมอของทมงาน ทงโดยค าพดและการกระท า ท าใหผรวมงานรบร

ความในใจความหมาย ยอมรบในความถกตองของวสยทศน และกศโลบาย

3. การจงใจและสรางแรงบนดาลใจ ไดแก การกระตนสงเสรม

ก าลงใจใหผรวมงานเอาชนะอปสรรคในดานตาง ๆ เชน อปสรรคในดานการเมอง อปสรรค

ในดานระบบราชการและขอจ ากดของทรพยากร โดยใชหลกการพนฐานทเกยวของกบ

แรงจงใจ ความคาดหวงและความตองการของมนษย

4. การสรางความเปลยนแปลง ไดแก การทผน าสรางความมนใจ

ใหแกสมาชก โดยการเปนผน าการเปลยนแปลงใหเกดขน สรางสรรคการเปลยนแปลงท

เปนประโยชนตอองคการอยางแทจรง ใชเทคนควธการสรางคณภาพของผลผลต พรอมกบ

การสรางสมพนธภาพทดระหวางผน าและสมาชก ผบรหาร หรอผน า คอ ผก าหนดทศทาง

เปาหมายความส าเรจขององคการ ผน าจงมหนาทโดยสรป คอ เปนผวางแผน ก าหนด

นโยบาย จดองคการ อ านวยการ ประสานงาน และรกษาวนยของกลมใชอทธพลจงใจ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

54

ผใตบงคบบญชาใหรบผดชอบตอหนาท รวมทงการแสดงตวอยางทดในการท างาน

ดวยการเสยสละก าลงกาย จตใจ และทมเทสตปญญาความคดทงหมดใหแกองคการ

มความคดรเรมสรางสรรค จะตองกลาตดสนใจเดดขาดในบางครง เพอใหการบรหารงาน

ขององคการด าเนนไปอยางมประสทธภาพและประสทธผล

บทบาทของการบรหารจดการ (Management Roles) ของผน า สามารถ

จดเปนบทบาทหลกได 3 กลม ไดแก

1. บทบาทดานขาวสาร (informational roles) เปนบทบาททเกยวกบ

การจดการระบบขอมลขาวสาร การสรางเครอขายของขาวสาร การแสวงหาขาวสารจาก

แหลงตาง ๆ และเผยแพรไปยงบคคลและหนวยงานทตองการใชขาวสารนนทงภายใน

และภายนอกองคการ

2. บทบาทดานความสมพนธ (interpersonal roles) เปนบทบาทท

เกยวกบการสรางสมพนธภาพของผน ากบหนวยงานหรอบคคลอน เชน บทบาทฐานะเปน

สญลกษณ หรอหวหนาเขารวมกจกรรมของสงคม บทบาทการเปนประธานของงานหรอ

กจกรรมในโอกาสตาง ๆ ทงภายในและภายนอก บทบาทในการสรางความสมครสมาน

ของบคคลตาง ๆ ขององคการ เปนตน

3. บทบาทดานการตดสนใจ (decisional roles) เปนบทบาททผน า

ท ากจกรรมในการเลอกวธการหรอเลอกแนวปฏบต เชน การรเรมการเปลยนแปลง การ

แกปญหา การตอรองตาง ๆ และการจดสรรทรพยากร เปนตน กจกรรมตาง ๆ ทประกอบ

ขนเปนบทบาทของผบรหารนนไมสามารถแยกออกจากกนไดเดดขาด หากแตมความ

เกยวของตอเนองซงกนและกน ผบรหารจงมความจ าเปนตองเขาใจและปฏบตภารกจ

ในบทบาทตาง ๆ เหลานนไดอยางผสมกลมกลนและครบถวนใหบงเกดผลดตอองคการ

ธงชย สนตวงษ (2543, หนา 5) ไดศกษาวเคราะหกจกรรมทางการ

บรหารทผน าหรอผบรหารควรจะตองกระท าตอองคการ โดยพจารณาในประเดนของ

ความสมพนธระหวางผน ากบผบรหารในกจกรรมทจะตองกระท าตอองคการ ดงตอไปน

1. เปาหมายขององคการทกองคการยอมจดตงขนมาเพอเกด

ผลส าเรจตามเปาหมาย จงเปนสงจ าเปนสงสดและเปนผลสดทายทตองการจะท าให

บรรลผลส าเรจ

2. วถทางทจะใหไดมาซงผลส าเรจขององคการตามเปาหมายท

ก าหนดไวนน จะไดมากตอเมอสมาชกทกคนในองคการเขามารวมกนท างาน รวมแรง

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

55

รวมใจกนท าการผลตและด าเนนการในทกดานอยางประสานสอดคลองกน เพอใหเกดผล

ทงในดานคณภาพและปรมาณ ผน า หรอผบรหารจงตองท าหนาทในการประสานงาน

และก ากบดแลใหการท างานของทกฝายสนบสนนซงกนและกน และเปนไปในทางเดยวกน

3. ประสทธภาพขององคการ องคการจะมประสทธภาพมากนอย

เพยงใดยอมขนอยกบการจดการเกยวกบงาน และการจดการเกยวกบผรวมงานและ

ผใตบงคบบญชาผน าหรอผบรหารจงตองมการเรยนรและท าความเขาใจ เพอจะสงเสรมให

แรงจงใจเพอใหทกคนเกดความกระตอรอรน มขวญก าลงใจ จงจะชวยใหการปฏบตงาน

ในองคการเกดประสทธภาพ

นตย ประจงแตง (2548, หนา 23) ไดอธบายและรวบรวมเกยวกบทฤษฎ

บทบาทไว ดงน

1. ทฤษฎของลนตน (Linton) กลาววา แนวคดเกยวกบสถานภาพหรอ

ฐานะ (status) และบทบาท (role) ไววาสถานภาพเปนนามธรรมหรอต าแหนงซงฐานะจะ

เปนตวก าหนดบทบาทของต าแหนงนนวามภารกจและหนาทอยางไร ดงนนเมอมต าแหนง

สงทตามมา คอ บทบาทของต าแหนงซงทกต าแหนงตองมบทบาทก ากบ

2. ทฤษฎของเพยรสน (Pearson) กลาววา ความสมพนธระหวาง

มนษยในสงคมท าใหมนษยตองเพมบทบาทพเศษของแตละบคคลซงคนในสงคมมความ

จ าเปนทตองตดตอสมพนธกนตองมความสนใจกนเปนพเศษและใหความเหนวา สภาพ

สงคมในองคกรประกอบไปดวยบคลากรตาง ๆ ซงตองตดตอสมพนธกนและมความสนใจ

กนเปนพเศษ

3. ทฤษฎของฮอรแมนส (Homan) กลาววา ต าแหนงเปนสาระของ

พฤตกรรมสมพนธบคคลจะปฏบตอยางไรกตอเมอวาจะเปนประโยชนแกตนเองและคด

เสมอวาต าแหนงเปนเพยงปจจยทกระตนใหบคคลเกดการกระท าหรอแสดงพฤตกรรม

เทานน ดงนนบคคลจะเปลยนบทบาทไปตามต าแหนงหนาททไดรบมอบหมายจากสงคม

Urwick (1962, pp. 44 - 45) ไดกลาวถง หนาทและภารกจเบองตน

อนส าคญทผน าตองมอย 4 ประเภท ดงน

1. เปนผน าอนเปนตวแทนขององคการ ท าใหเกดมโนภาพขนในจตใจ

ของทก ๆ คน เมอคดถงองคการตองคดถงเขาในฐานะผน าขององคการ

2. เปนผชกน าความมชวตชวามาสกลม และสรางบรรยากาศแหง

ความคดเหนเปนอนหนงอนเดยวกนเปนเอกภาพ และน าไปสสมฤทธผล

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

56

3. เปนผบรหารงานขององคการ หมายถงการวางแผน การจด

องคการการประสานงาน การอ านวยการ การควบคมดแลงาน การรบผดชอบ

การคาดคะเน ตลอดจนการรกษาวนยของกลม

4. สรางความกระจางแจงของเหตผลในการด าเนนงานทกอยาง

แกทกคนเสมอนท าหนาทเปนลามทด

Haskell (1963, pp. 26 - 34) ไดใหทศนคตถงหนาทของผน าทแตกตาง

กนไปจากทศนะของ Urwick โดยกลาววาผน ามหนาท 4 ประการดงน

1. ท าใหผรวมงานมความสนใจ มจตใจจดจอตอวตถประสงค

ขององคการ

2. ท าใหการตดตอสอสารภายในองคการกระจางชดแจง ปราศจาก

ขอสงสย

3. ขจดขอคบของใจใหความเปนธรรมตอการรองทกขของ

ผใตบงคบบญชา

4. ท าใหผรวมงานตนตว มความกระตอรอรนทจะท างาน

Hawkins and Wall (1964, pp. 396 - 400) สรปหนาทของผน าวา

มคณลกษณะอย 12 ประการดงน

1. เปนนกบรหารทด (Good executive)

2. เปนผวางนโยบาย (Policy maker)

3. เปนผวางแผน (Planner)

4. เปนผเชยวชาญ (Expert)

5. เปนผแทนของกลมในการตดตอภายนอก

(External group representative)

6. เปนผรกษาสมพนธภาพระหวางผใตบงคบบญชากบผบงคบบญชา

(Control of internal relationship)

7. เปนผใหคณและโทษ (Purveyor rewards and Punishments)

8. เปนอนญาโตตลาการ (Arbitrator)

9. เปนสญลกษณของสมาชก (Group symbol)

10. เปนแบบอยางทด (Exemplar)

11. เปนนกอดมคต (Ideologist)

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

57

12. เปนผยอมรบผดชอบในการปฏบตงานขององคการ (Scapegoat)

Crutchfield and Ballachey (1968, p. 523) ไดกลาวถง หนาทของผน า

แบงออกไดเปน 2 หนาท ดงน

1. หนาทเบองตน (Primary Function)

1.1 ผบรหาร (Executive)

1.2 ผวางแผน (Planner)

1.3 ผวางนโยบาย (Policy maker)

1.4 ผเชยวชาญ (Expert)

1.5 ตวแทนของกลมเปาหมาย (External Group Representative)

1.6 ผควบคมความสมพนธระหวางบคคลในกลม (Controller of

Internal Relations)

1.7 ผใหรางวลและท าโทษ (Purveyor of rewards and

punishments)

1.8 อนญาโตตลาการ (ผตดสนปรองดอง) และผไกลเกลยขอ

พพาท (Arbitrator and Mediator)

2. หนาทประกอบ (Accessory Function)

2.1 ผเปนตวอยางหรอผตกเตอนผอน (Exemplar)

2.2 ผเปนสญลกษณของกลม (Symbol of the Group)

2.3 ผเปนตวแทนความรบผดชอบของแตละคน (Substitute for

individual responsibility)

2.4 ผน าทางความคด (Ideologist)

2.5 ผเปนเสมอนบดา (Father figure)

2.6 ผรบผดแทน (Scapegoat)

Yukl (2006, p. 28) ไดสรปหนาทและความรบผดชอบของผบรหาร

จดกลมเปนหนาทและความรบผดชอบของผบรหาร ดงน

1. การนเทศงาน (Supervising) เพอจะชวยปรบปรงประสทธภาพของ

การปฏบตงานของลกนอง โดยการท างานรวมกบลกนองเพอวเคราะหหาจดบกพรอง

จดเดนในการปฏบตงาน จดใหมการเพมพนความรโดยการฝกอบรม พฒนาทกษะในการ

ท างาน จดท าตารางเวลาและตงเปาหมายในการปฏบตงาน

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

58

2. การวางแผนและการจดหนวยงาน (Planning and organizing)

หนาทน ไดแก การจดท าแผนระยะสนและด าเนนงานตามแผน จดหางบประมาณสนบสนน

ประเมนโครงสรางขององคการ เพอการจดสรรและควบคมการใชทรพยากรตาง ๆ ใหเกด

ประโยชนสงสด ก าหนดเปาหมายในการด าเนนการใหสอดคลองกบแผนระยะยาว พฒนา

นโยบายและวธการปฏบตงานใหมประสทธภาพ

3. การตดสนใจ (Decision-making) ผบรหารตองตดสนใจไดรวดเรว

ไมลงเลในสถานการณตาง ๆ มอบหมายอ านาจใหลกนองในการปรบเปลยนวธปฏบตงาน

เพอใหเหมาะสมกบสถานการณใหมหรอสถานการณไมปกตธรรมดา

4. ตดตามความเคลอนไหวตาง ๆ (Monitor indicators) ศกษาความ

เคลอนไหวตาง ๆ ทงภายในและภายนอกองคการทอาจมผลตอการด าเนนการ ดการ

เปลยนแปลงดานการปฏบตงาน การลงทน เงอนไขตาง ๆ ของตลาด และวฒนธรรม สงคม

รวมทงบรรยากาศทางการเมอง

5. การควบคม (Controlling) หนาทน ไดแก การจดท าตารางประมาณ

การตนทนเวลาของการผลต และจดสงสนคา และการบรการตาง ๆ ตดตามดผลตภณฑ

ตาง ๆ ในตลาดในดานคณภาพและประสทธภาพของการบรการตาง ๆ (หลงจ าหนาย)

รวมทงการวเคราะหประสทธภาพของการปฏบตงานตาง ๆ ดวย

6. การเปนตวแทน (Representing) ผบรหารท าหนาทเปนตวแทนของ

หนวยงานในการตอบขอสงสย และชวยแกปญหาการรองเรยนเกยวกบผลผลต และบรการ

หรออน ๆ ตดตอกบบคคลภายนอกเพอสงเสรมความสมพนธของหนวยงานกบชมชน

7. การรวมมอ (Coordinating) คอ การใหความรวมมอแกบคคลหรอ

กลมบคคลในหนวยงานอน ๆ ขององคการ มการแลกเปลยนและการใชขาวสารขอมล

รวมกน รวมมอในการแกปญหารกษาความสมพนธกบเพอนรวมงาน รวมทงรวมเปนผรวม

แกไขความขดแยงระหวางบคคลส าคญ ๆ ในองคการ

8. การใหค าปรกษา (Consulting) คอ ตดตามดการพฒนาทาง

เทคโนโลยตลอดเวลา เพอเพมความเชยวชาญในสาขาวชาชพของตนเอง แนะน าเทคโนโลย

ใหม ๆ แกองคการ สามารถเปนผเชยวชาญและใหค าปรกษาแกผบรหารฝายอน ๆ ทม

ปญหาได

9. การบรหาร (Administering) กลาววา ผน ามหนาทเชนเดยวกบ

ผบรหาร ดงน

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

59

9.1 การวางแผน (Planning) ประกอบดวย การก าหนดเปาหมาย

และวธการทบรรลเปาหมายนน

9.2 การจดองคการ (Organizing) เปนการออกแบบอ านาจหนาท

และความรบผดชอบ เพอใหบรรลความส าเรจในการท างาน ตลอดจนการจดบคคลเขา

ท างาน (Staffing) ประกอบการสรรหา และการคดเลอกพนกงาน

9.3 การน า (Leading) เปนกระบวนการทท าใหสมาชกของ

องคการท างานรวมกนโดยสอดคลองกบเปาหมายขององคการ ซงอาศยกระบวนการ

สงการ ประกอบดวย การจงใจและการประสานงานกบพนกงาน

9.4 การควบคม (Controlling) ประกอบดวยการตดตามกจกรรม

และการแกไขปรบปรงงาน นอกจากขนตอนการบรหาร 4 ขนตอน ดงกลาวแลวผน าใน

ฐานะผบรหารยงมหนาทอนทจะตองค านงถง ดงน

9.4.1 การตดสนใจ (Decision making) ผน าจะตองมลกษณะ

ในการตดสนใจโดยสามารถพจารณาโอกาส การประเมนทางเลอก การตดสนใจ การ

ปฏบต การประเมนผลลพธ และการตดสนใจเลอกทางเลอก ตลอดจนการแกปญหาตาง ๆ

เหลานน

9.4.2 การใชอทธพล (Influencing) ผน านนจะมอ านาจในการ

ชกจง การพจารณาถงความรสกนกคด และการชกน าพฤตกรรมของบคคล

9.4.3 การสรางความสมพนธ (Building relationship) ผน า

จะตองมทกษะในการสรางความสมพนธอนดกบสมาชกกลม พนกงาน ลกคา และผท

เกยวของ

สรปไดวา บทบาท หมายถง รปแบบของพฤตกรรมหรอกจกรรมท

แสดงออกมาโดยสอดคลองกบสถานภาพ สทธ และหนาทโดยชอบธรรม และเปลยนแปลง

ไปตามสถานการณสถานภาพหรอฐานะของต าแหนงทางสงคมทบคคลนนด ารงอยท

สมพนธกบบคคลทวไป

3. แนวคดเกยวกบบทบาทของพระสงฆ

พระสงฆในพระพทธศาสนาแบงออกเปน 2 ประเภท คอ

(มานพ นกการเรยน, 2544, หนา 2 - 3)

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

60

1. อรยสงฆ หมายถง สาวกของพทธเจาผบรรลมรรคผลตงแตระดบตน

จนถงสงสด แบงออกเปน 4 ระดบ ไดแก

1.1 พระโสดาบน หมายถง ผละกเลส 3 อยาง คอ สกกายทฏฐ

(ความเหนเปนเหตถอตวตน) วจกจฉา (ความลงเลสงสย) สลพพตปรามาส (การยดถอศล

และวตรอยางงมงายหรอไมเขาใจ ความมงหมายทแทจรง) พรอมทงมศลบรบรณ สมาธ

และปญญาพอประมาณ

1.2 พระสกทาคาม หมายถง ผละกเลส 3 อยางขางตนไดพรอมทงม

ศลบรบรณสมาธและปญญาพอประมาณและยงมราคะ โทสะ โมหะใหเบาบางลงไดดวย

1.3 พระอนาคาม หมายถง ผละกเลสเพมขนอก 2 อยาง คอ

กามราคะ (ความก าหนดยนดในกามารมณ) และปฏฆะ (ความกระทบกระทงแหงจตใจ

ความโกรธ) พรอมทงมศลและสมาธบรบรณ ปญญาพอประมาณ

1.4 พระอรหนต หมายถง ผละกเลสทละเอยดไดอก 5 อยาง คอ

รปราคะ (ความคดใจในรปธรรม) อรปราคะ (ความตดใจในอรปธรรม) มานะ (ความถอตว

หรอส าคญตนวาเปนอยางนนอยางน) อทธจจะ (ความฟงซาน) อวชชา (ความไมรจรง)

พรอมทงมศล สมาธและปญญาบรบรณ

2. สมมตสงฆ หมายถง กลบตรผบวชเขามาเปนภกษ ยงเปนปถชน

อยเชนสามญชนทวไป แตอบรมบมนสย พฒนาฝกฝนตนเองปฏบตเพอความสะดวก

สวางสงบ แหงจตใจ สมมตสงฆนจะตองมภกษตงแต 4 รปขนไป ในการประกอบสงฆกรรม

ในแตละประเภท

สรปไดวา พระสงฆ หมายถง สาวกทถอเพศบรรพชตของพระพทธเจา

เปนผปฏบตด ปฏบตชอบและปฏบตถกตองตามพระธรรมวนย เปนผน าค าสงสอนของ

พระสมมาสมพทธเจา ทตนไดศกษามาอยางดแลวไปสงสอนประชาชนใหปฏบตตาม

และเปนผสบทอดอายพระพทธศาสนาใหด ารงอยมาจนถงทกวนน ทงนตองไดรบการ

บรรพชาและอปสมบทตามพทธบญญตดวย ดงนนพระสงฆจงม 2 ประเภท อนไดแก

สมมตสงฆ และอรยสงฆตามทกลาวแลวขางตน

บทบาทของพระสงฆในระยะแรก ๆ มหนาทหลกจะตองท าคอการศกษา

ในเรองศล สมาธ ปญญา เพอบรรลมรรคผลในทางพระพทธศาสนา การบรรลมรรคผล

ของทานเหลานนในตอนแรกเกดจากการแสดงธรรมของพระพทธเจา เมอพระอรหนต

สาวกเกดขนชดแรก 60 รป งานอนเปนหนาทของพระสงฆคอ “สงสอนบคคลอนใหปฏบต

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

61

ตามพระธรรมวนยดวย” กเกดขนโดยพระผมพระภาคเจาไดรบสงใหทานเหลานนมา

ประชมกน ณ ปาอสปตนมฤคทายวน แขวงเมองพาราณส แลวรบสงแกทานเหลานนวา

“ดกรภกษทงหลาย บดนเราและเธอทงหลายพนแลวจากบวง ทงปวง ทงทเปนของทพย

ทงทเปนของมนษย พวกเธอจงเทยวจารกไปเพอประโยชนและความสข แกชนหมมาก

เพออนเคราะหโลกเพอประโยชนเกอกลและความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย จงแสดง

ธรรมอนงามในเบองตน ทามกลางและทสด จงประกาศพรหมจรรยอนสมบรณดวย

อรรถะและพยญชนะ สตวทมธลในจกษอนนอยมอยหากไมไดฟงธรรมจกเสอมจากธรรม

ผทอาจจกรทวถงธรรมจกม ดกรภกษทงหลาย แมเราเองกจะไปยงต าบลอรเวลาเสนานคม

เพอแสดงธรรม” นบตงแตบดนนเปนตนมา งานเผยแพรศาสนาไดกระจายไปสกลมบคคล

ทงจ านวนคนทท างานและคนทหนมานบถอพระพทธศาสนา จนกลายเปนกลมบคคลท

เรยกวาบรษท 4 ประกอบดวย ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา ในชวงตอนตนสมยพทธกาล

จากทรงเรมปฐมเทศนาไมถงป เฉพาะพระพทธองคเพยงองคเดยว ทรงแสดงธรรมใหคน

ส าเรจอรยผล เปนพระอรยบคคลเขามาบวชเปนภกษในพระพทธศาสนาเปนจ านวนมาก

(พระมหาบญม โททา, 2551, หนา 38 - 39)

ตามหลกการทางพระพทธศาสนาไดก าหนดบทบาทหนาทของพระสงฆ

ออกเปน 2 สวน (ประยทธ ปยตโต, 2530, หนา 194 - 195) คอ

1. ความสมพนธระหวางพระสงฆกบสงคมสงฆ ระหวางพระสงฆดวย

กนเองจะเหนไดชดเจนจากบทบญญตตาง ๆ ในวนยของสงฆ มการอยรวมกนเปนวด

การก าหนดเขตสมาอโบสถ การปวารณา และการกรานกฐน พทธบญญตทใหสงฆเปน

ใหญในกจการตาง ๆ ซงเรยกวา สงฆกรรมมการอปสมบท การระงบอธการณ ตลอดถง

ขอก าหนดเกยวกบความสมพนธระหวางบคคลมการเคารพกนตามอาวโส เปนตน

2. ความสมพนธในสงคมสวนรวมระหวางพระสงฆกบคฤหสถ คอ

วาพระสงฆถกก าหนด ใหตองฝากชวตไวกบคฤหสถ เรมแตอาหาร ซงพระสงฆเปนอยดวย

บณฑบาตถออาหารทคฤหสถถวายตลอดจนปจจย 4 อยางอน ๆ และความเปนอยทตอง

อาศยคฤหสถเปนประจ า เปนขอบงคบอยในตวใหชวตของพระสงฆผกพนกบสงคมของ

คฤหสถ พระสงฆมชวตอยไดดวยการอาศยคฤหสถ ซงมสวนก าหนดหนาททางสงคมของ

พระสงฆเมอกลาวถงในแงคณธรรม พระสงฆกยอมมหนาทจะตองชวยเหลอผอนให

รอดพนจากความทกขดวยอาศยเมตตาและกรณาธรรมของตน พทธพจนทตรสสงสอน

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

62

เกยวกบหนาทของพระสงฆมอยมาก เชนในพหการสตร พระพทธเจาทรงแสดงการพงพา

กนระหวางบรรพชตกบคฤหสถ

กรมการศาสนา (2542, หนา 314) วา ภกษทงหลาย พราหมณและ

คฤหบดทงหลาย เปนผทรงอปการะมากแกเธอทงหลายบ ารงเธอทงหลายดวย

จวรบณฑบาต เสนาสนะและคลานปจจยเภสช บรขาร แมเธอทงหลายกจงเปนผอปการะ

มาก แกพราหมณและคฤหบดทงหลาย จงแสดงธรรมอนงามในเบองตน งามในทามกลาง

งามในทสด จงประกาศแบบการครองชวตอนประเสรฐพรอมอรรถ พรอมทงพยญชนะ

บรสทธ บรบรณสนเชง แกพราหมณและคฤหบดเหลานนเถด ภกษทงหลาย คฤหสถและ

บรรพชตทงหลาย ตางอาศยกนและกนดวยอามสทานและธรรมทาน อยประพฤต

พรหมจรรยน เพอตองการสลดโอฆะ เพอท าทสดแหงทกขโดยชอบ ดวยอาการอยางน

นนเปนลกษณะของบทบาทหนาททพระพทธเจาไดมอบไวใหแกพระสงฆ

พระราชบญญตคณะสงฆ (2535, หนา 7) ไดกลาวถง บทบาทหนาท

ของพระสงฆไว คอ มาตรา 15 ตร ในสวนทกลาวถง บทบาทหนาทของมหาเถรสมาคม

ในขอท 3 วา มหนาทควบคมและสงเสรมการศาสนศกษา การศกษาสงเคราะห การเผยแผ

การสาธารณปการ และการสาธารณะสงฆ ท าใหกลาวไดวา หนาทของพระสงฆนน

มอย 5 ประการ คอ

1. การศาสนศกษา

2. การศกษาสงเคราะห

3. การเผยแผ

4. การสาธารณปการ

5. การสาธารณสงเคราะห

บทบาทของพระสงฆมนกวชาการไดกลาวถงบทบาทไวตาง ๆ

(พระมหาบญมโททา, 2551, หนา 40 - 45) ดงน

พระราชวรมน (2527, หนา 20) ไดกลาวถง บทบาทพระสงฆไววา

“การทพระสงฆมบทบาทอยางไรนน คงอยทหลกการ อนมอยในค าสอนของพระพทธเจา

แลว คอในฝายตนเองกมหนาทในการศกษาปฏบต คอ ศกษาเพอใหตนปฏบตไดถกตอง

และพรอมทงสามารถแนะน าแกผอนไดดวย ในฝายความสมพนธกบสงคมคฤหสถ กม

หนาทใหการศกษา การเผยแผและการสงเคราะห พรอมกบการปฏบตหนาทในทางสมณ

เพศของตน รกษาเกยรต และความบรสทธของสถาบนสงฆไวดวย

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

63

ทนพนธ นาคตะ (2529, หนา 11) ไดกลาวถง บทบาทของ

พระสงฆวา ส าหรบหนาทหลกของพระภกษสงฆกคอ การศกษาประพฤตปฏบตธรรม

สวนหนาททมตอสงคมนบวามอยหลายประการ กลาวคอ นอกจากจะมหนาทด าเนน

กจกรรมบางอยางของวดแลว พระภกษสงฆยงมหนาทในการอบรมสงสอนหลกธรรมใหแก

ประชาชนเพอน าไปประพฤตปฏบตตามและอยในศลธรรมอนดงาม ยงไปกวาน พระภกษ

สงฆยงมหนาทเกยวกบการประกอบพธกรรมทางศาสนาใหแกชาวบานอกดวย พระภกษ

สงฆผมความรสงกวาชาวบานเปนผจดการศกษาและเปนคร เดกผชายจะถกสงไปเปนศษย

วด หรอสามเณร เพอเรยนการอาน การเขยน และเรยนวชาเลขคณตอยางงาย ๆ รวมทง

รบการอบรมทางศลธรรม และหลกธรรมของศาสนา ท าใหเดกชายสวนมากอานออกเขยน

ไดและมความรในดานจรยธรรมของสงคม

คะนงนตย จนทบตร (2532, หนา 43) ไดจ าแนกบทบาทของ

พระสงฆไว 3 ประการ คอ

1. การพฒนาคณภาพพลเมองดานคณธรรมและจรยธรรม

2. การสงเคราะหประชาชน เชน การใหความสะดวกในการ

บ าเพญกศลแกประชาชนตามประเพณเกยวกบชวต งานประเพณสวนรวม และงาน

เทศกาลตาง ๆ

3. การชวยเหลอทางราชการ โดยเฉพาะการรกษาความ

ปลอดภยของชาตและกจการทางสงคมจตวทยา เปนตน

พระสธวรญาณ (2541, หนา 5) ไดกลาวถง บทบาทของ

พระสงฆทท าอยในปจจบนโดยหลกใหญ ๆ อย 3 ประการ ดงน

1. พฒนาจตวญญาณของมนษย (Spiritual guide) บทบาทน

จะเหนจากองคกรสงฆตอไปน

1.1 การเกดขนของคณะธรรมทาสไชยา จงหวด

สราษฎรธาน เมอป พ.ศ. 2475 โดยการน าของทานพทธทาสภกข กอใหเกดวดปาเพอ

ปญญาชน ลกษณะสวนโมกขพลาราม มการผลตหนงสอธรรมทมลลาการประพนธแบบ

ทนสมย ชกชวนคนยคปจจบนใหเหนคณคาของพระศาสนาน าพาคนไทยใฝการประพฤต

ธรรมมากขน

1.2 การเกดวดปาในสายธรรมยตกนกาย จนถงสมย

พระอาจารยมน ภรทตโต สายภาวนาพทโธมการตงส านกปฏบตธรรมในสายวดหนอง

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

64

ปาพง อ าเภอวารนชาราบ จงหวดอบลราชธาน ของทานพระอาจารยชา สภทโท ชใหชาว

ไทยและชาวตางประเทศไดเหนคณคา ของความสงบทางจตใจ และเหนวาการมชวตแบบ

สมยพทธเจาอยกบธรรมชาตเปนสงทด

1.3 การเกดขนของส านกวปสสนากมมฎฐานแบบ

ยบหนอ-พองหนอ ซงมวดมหาธาตเปนศนยกลางเมอป พ.ศ. 2493 อนมตนแบบมาจาก

ทานมหาสสะยาตอ วดศาสนยสสา ประเทศพมา ท าใหระบบการปฏบตวปสสนากมมฎฐาน

เจรญรงเรอง และมผไดประโยชนจากการปฏบตธรรมสายนเปนอยางมาก

1.4 การเกดขนของการปฏบตธรรมแบบสมมา

อรหง ของพระมงคลเทพมน (สด จนทสโร) วดปากน า ภาษเจรญ กรงเทพมหานคร ท าให

เกดกลยาณมตรมากมาย ทงในวงการพระสงฆและประชาชน

2. ท าหนาทใหการศกษาแกประชาชน สถาบนสงฆท

ท าหนาทมาตลอด คอ ส านกเรยนพระปรยตธรรมทงแผนกธรรมและบาล ตลอดทง

มหาวทยาลยสงฆทงสองแหง คอ มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย ทวดบวรนเวศวหาร

และมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ทวดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ ท าใหเราม

แหลงเพาะภมปญญาแบบพทธของประชาชนระบบการศกษาสายเดมและมหาวทยาลย

สงฆกอใหเกดนกคดนกเขยน เชน สชพ ปญญานภาพ แสง จนทรงาม พระธรรมปฎก

(ประยทธ ปยตโต) จานงค ทองประเสรฐ, เสรยรพงษ วรรณปก และวศน อนทรสะ

แกวงวชาการ

3. ท าหนาทเปนผน าดานพฒนาชนบท พระสงฆทท าหนาท

เปนผน าทางพฒนาชนบท มทวทกภาคของประเทศ ซงแยกเปน 2 ประเภท คอ

3.1 การตงมลนธศกษาและพฒนาชนบท พระเถระ

ทรจกกนโดยทวไปวาอทศตนเองเพอการศกษาของชาวบานในชนบทมาโดยตลอด คอ

พระอบาลคณปมาจารย (ฟ อคควโร) วดพระสงห จงหวดเชยงใหม ผตงโรงเรยนเมตตา

ศกษาทวดเจดยหลวง เชยงใหม และมลนธเพอการศกษาและพฒนาชนบท โดยม

อดมการณ “มงสงเสรมกสกร สงสอนวทยาธ ารงพระศาสนาและพฒนาทองถน”

3.2 การรวมกลมเพอการพฒนาชมชนในลกษณะ

เครอขาย (Network) ของงานพฒนาชมชนชนบท มหลายกลม เชน กลมพระสงฆพฒนา

ซงสวนใหญเปนพระสงฆนกพฒนาในจงหวดนครราชสมา โดยมพระสงฆทอยในกลมน

ประมาณ 20 - 30 รป เปนตน

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

65

พระมหาณรงค จตตโสภโณ (2533, หนา 27) ยงไดกลาวถง

หนาทของพระสงฆในดานการสงเคราะหการศกษาอย 2 ประการดวยกนคอ

1. หนาทเปนผใหค าแนะน าสงสอน คอ การใหการศกษาแก

ประชาชนเผยแพรธรรมแกประชาชนโดยเฉพาะในดานการด ารงชวตทดงาม ชวตท

ประเสรฐ ตามหลกการทางพทธศาสนา เรยกวา หนาทของคร แมองคสมเดจพระสมมา

สมพทธเจา กไดรบการยกยองจากบคคลทวไปวา เปนพระบรมคร ซงท าหนาทฝกเทวดา

และมนษยไดอยางไมมใครยงกวา เพราะพระองคฝกคนธรรมดาใหกลายเปนคนด และ

กลายเปนคนประเสรฐในระดบสงสด ดงนนการศกษาจงเปนหนาทของพระสงฆในฐานะคร

เปนหนาทถาวรตลอดมาตงแตสมยพทธกาลถงปจจบน

2. หนาทเปนผใหค าปรกษา ใหความรความเขาใจแก

ประชาชน เมอประชาชนมความร ความเขาใจอยางถกตอง กจะประพฤตอยในศลธรรม

รจกอบรมจต ฝกอบรมปญญาใหประชาชนอยรวมกนอยางสงบสข ประพฤตด

ประพฤตชอบ

สนท ศรสาแดง (2534, หนา 35) พดถงบทบาทของพระใน

พระพทธศาสนาวาพระเปนผน าทงทางดานวตถและจตใจ บทบาทของพระในอดตนน

นอกจากเตรยมตวใหพรอมเพอสอน คนอนแลวอาชพของพระคอ การศกษานนเอง

ทเรยกกนวา สกขาชพ

ภทรพร สรกาญจน (2535, หนา 48) กลาวถง บทบาท

พระสงฆวา เนองจากพระสงฆไทยสวนใหญมไดแยกตวออกไปอยอยางโดดเดยวหางจาก

ชมชน พระสงฆจงตองรบรสงทเกดขนในชมชนทตนเองอาศยอยและมบทบาททเกยวของ

กบชมชนในดานตาง ๆ ตงแตอดตจนถงปจจบนบทบาทดงกลาวมไดจ ากดอยเฉพาะในเรอง

การสงสอนศาสนธรรม และการปฏบตธรรมเทานน แตยงรวมถงการชวยเหลอประชาชน

ทงทางวตถและการแกปญหาพฒนาชวตอกดวย รวมถงการเปนผน าของชมชนพระสงฆ

ยงคงท าหนาทพฒนาศลธรรมของประชาชนอยางตอเนอง จนถงปจจบน พระสงฆหลายรป

ไดรบการยอมรบนบถอและยกยองจากคนทวไปวามคณปการกลอมเกลาผคนใหรจกบาป

บญคณโทษและเปนคนดของสงคม เชน ทานพทธทาส พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต)

เปนตน

ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต (2554, หนา 54) กลาววา

การพฒนาวดทสมบรณครบถวนจะตองพฒนาวดแบบบรณาการโดยการเชอมโยงกจกรรม

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

66

ของวดใหสอดคลองกบการบรหารงานคณะสงฆ และใหสอดคลองกบเศรษฐกจ สงคม

และสงแวดลอมปจจบน โดยบรณาการใหสอดคลองกบภารกจ 6 ดาน ของคณะสงฆ

ตามพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 แกไขเพมเตม โดยพระราชบญญตคณะสงฆ

(ฉบบท 2) พ.ศ. 2535 ดงน

1. ภารกจดานการปกครอง หมายถง การจดระบบความ

เปนอยภายในวดโดยการด าเนนการสอดสอง ดแล รกษาความเรยบรอยดงาม เพอใหภกษ

สงฆ สามเณรทอยในวด หรอในปกครองปฏบตตามพระธรรมวนย กฎหมาย กฎ ขอบงคบ

ประกาศ ระเบยบ คาสง กฎมหาเถรสมาคม หรอพระบญชาของสมเดจพระสงฆราช

การอบรมศลาจาวตรภกษสงฆสามเณร รวมถงการจดระเบยบการปฏบตและการดแลทกข

สขของคฤหสถทอยภายในวด

2. ภารกจดานการเผยแผศาสนธรรม หมายถง การ

ประกาศพระพทธศาสนทายาท และประชาชนไดรบทราบในทก ๆ วธทไมขดตอพระธรรม

วนย โดยมงเนนใหประชาชนไดมความรความเขาใจในหลกธรรมแลวนอมน าไปปฏบต

ในชวตประจาวน

3. ภารกจดานการศาสนศกษา หมายถง การด าเนนการจด

และสงเสรมการศกษาพระปรยตธรรมของคณะสงฆ ทงแผนกธรรมบาล แผนกสามญ

ศกษา รวมทงการสงเสรมภกษสงฆ สามเณรศกษาพระปรยตธรรมทก ๆ วธทไมขดตอ

พระธรรมวนย

4. ภารกจดานการศกษาสงเคราะห หมายถง การ

ด าเนนการจดและสงเสรมการศกษา ทมงเนนการปลกฝงคณธรรมจรยธรรมแกเดกและ

เยาวชนใหมความรความเขาใจหลกธรรมทางพระพทธศาสนา รวมทงการจดการศกษา

แกผทสนใจ

5. ภารกจดานการสาธารณปการ หมายถง การด าเนนการ

เกยวกบการพฒนาวดดานอาคารสถานท สงแวดลอม การปรบปรงและการจดใหมระบบ

สาธารณปโภคตาง ๆ ภายในวดเพอใหวดเออประโยชนตามภารกจของเจาอาวาสดานอน ๆ

6. ภารกจดานสาธารณสงเคราะห หมายถง การสงเคราะห

ปวงชน และสงคมทางวตถในรปแบบตาง ๆ ทไมขดตอพระธรรมวนย ไดแก อ านวยความ

สะดวกแกประชาชนในการใชวดเปนสถานทบ าเพญกศล การจดพระสงฆไปประกอบ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

67

กจกรรมทางพระพทธศาสนาทไดรบนมนต จดสรรบรเวณวดใหมหองสมดบรการ

ประชาชน รวมทงการใหความชวยเหลอการจดกจกรรมตาง ๆ เพอประโยชนแกประชาชน

จากบทบาทของพระสงฆทไดน าเสนอมาในเบองตน สรปไดวา

พระสงฆในฐานะทเปนผท าหนาทหรอตวแทนองคกรทางศาสนา จะตองท าบทบาทหลก ๆ

อยดวยกน คอ การท ากจของตนใหถงทสด ไดแก การศกษาหลกธรรมคาสงสอนให

กระจางชดทเรยกวาคนธระและในสวนของการปฏบตอบรมทางใจใหสงบ มงช าระจตใจให

สะอาดปราศจากเรองเศราหมอง ใหเกดปญญาใหรแจงตามสภาวธรรมทเรยกวา วปสสนา

ธระ และบทบาทหนาททางสงคมของพระสงฆ ทเกยวเนองกบสงคมหรอชาวบานทวไป คอ

การใหธรรมะ ใหความรจากพรระธรรมทศกษาคนความาสสงคม ในรปแบบการเทศนา

สงสอน และอบรมเพอเผยแผศาสนาใหกวางไกลออกไป

4. บทบาทหนาทของเจาอาวาส

4.1 ความหมายของเจาอาวาส

เจาอาวาสเปนตวแทนของวดหรอเปนหวหนาในการบรหารงานภายในวด

เปนผทน าพาใหวดเจรญกาวหนา เปนหวหนาของพระภกษสามเณร วดจะเจรญรงเรอง

หรอเสอมลงอยทความเปนผน าของเจาอาวาส มผใหความหมายของเจาอาวาสไว ดงน

กรมการศาสนา (2544, หนา 20) เจาอาวาส หมายถง

พระสงฆาธการระดบวดเปนผน าของพระภกษสามเณรและคฤหสถทมอยในวด เจาอาวาส

จงมความส าคญทสดตอความเจรญรงเรอง สนตสข และความมนคงของวด โดยท าหนาท

เปนผบรหารกจการตาง ๆ ของวด เปนผปกครองบงคบบญชา ก ากบดแล แนะน าสงสอน

พระภกษ สามเณร และฆราวาสผอยในวดใหมความเปนระเบยบเรยบรอยดงาม ด าเนน

กจกรรมและโครงการตาง ๆ ของวดใหส าเรจไปดวยดมประสทธภาพสงสด มความ

เจรญรงเรองถาวรมนคง และเปนศนยกลางของชมชน

ราชบณฑตยสถาน (2546, หนา 325) เจาอาวาส หมายถง พระภกษ

ไดรบแตงตงใหด ารงต าแหนงเปนผปกครองวด

พระมหาอทย พลเทโว (2549, หนา 38) เจาอาวาส หมายถง

พระสงฆาธการระดบวด เปนผน าของพระภกษและคฤหสถทมอยในวด

สบรรณ จนทรบตร (2549, หนา 166) เจาอาวาสหรอสมภาร คอ

ผน าของพระภกษสามเณรและคฤหสถทมอยในวด เจาอาวาสจงมความส าคญทสดตอ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

68

ความเจรญรงเรอง สนตและความมนคงของวด โดยท าหนาทเปนผบรหารกจการของวด

เปนผปกครองบงคบบญชาดแล แนะน า สงสอนพระภกษสามเณร และฆราวาสผอยในวด

ใหมความเปนระเบยบเรยบรอย ใหอยในศลในธรรมอนด ใหมความสมครสมานสามคค

ปรองดองกน ใหรวมแรงรวมใจปฏบตศาสนกจ ด าเนนกจกรรมและโครงการตาง ๆ ของวด

ใหส าเรจดวยด มประสทธภาพสงและใหวดมความเจรญรงเรองสนตและมนคง

เปนศนยกลางชมชนในการใหการศกษาอบรมศลธรรม จรยธรรมและภาวนาธรรม คอ

วปสสนา-กรรมฐานแกชมชน และประชาชนทงใกลและไกลใหเปนทพงทางใจแกสาธชน

ไดอยางแทจรง

สรปไดวา เจาอาวาส หมายถง พระภกษทไดรบแตงตงใหเปนผปกครอง

วดมหนาทในการบรหารกจการของวดและปกครองบงคบบญชาใหผอยในวดใหมความ

ประพฤตเรยบรอยดงาม ทงยงความเลอมใสใหแกพทธศาสนกชนใหเกดขน

4.2 ความส าคญและคณสมบตของเจาอาวาส

ในการเผยแพรพระพทธศาสนาในระยะแรก พระภกษสงฆมนอยและ

พระพทธเจากยงมไดอนญาตทพกอาศยใหแกพระภกษสงฆ จงมไดอยประจ า ภายหลงไดม

พทธบญญตเกดขน อนญาตใหพระภกษสงฆจ าพรรษาในฤดฝน การอยรวมกนเปน

หมคณะเปนไปอยางมระเบยบเรยบรอยและมประโยชนตอการบรหาร และไดแตงตง

พระภกษสงฆเปนเจาอาวาสปกครองวดซงเปนต าแหนงส าคญทสดทตองดแลพระภกษ

สามเณรในวดไมใหประพฤตเสอมเสย เจาอาวาสเปนผมความส าคญตอความ

เจรญกาวหนาของวดเปนผน าในการบรหารจดการวดมากทสด ไดมผกลาวถงความส าคญ

ของเจาอาวาสไว ดงน

ไพบลย เสยงกอง (2544, หนา 17) ไดกลาวถง ความส าคญของ

เจาอาวาส ไววาเจาอาวาสเปนผมความส าคญตอวดทสด ทงตอความเจรญรงเรอง สนต

สข และความมนคง โดยท าหนาทเปนผบรหารกจการตาง ๆ ของวด เปนผปกครองบงคบ

บญชา ก ากบดแลแนะน าสงสอนภกษ สามเณร และฆราวาสผอยในวดใหมความเปน

ระเบยบเรยบรอยดงาม ใหอยในศลในธรรมอนด ด าเนนกจกรรมและโครงการตาง ๆ ของ

วดใหมความเจรญรงเรองมนคงเปนศนยกลางของชมชนในการศกษาอบรมศลธรรม

จรยธรรม และภาวนาธรรม

บญรวม เทยมจนทร (2546, หนา 39 - 40) ไดกลาวถง ความส าคญ

ของเจาอาวาสไววา เจาอาวาสเปนหวหนาของพระภกษสงฆ เปนผปกครองดแลพระภกษ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

69

สงฆในวดใหอยเปนปกตสข เชนเดยวกบบานทตองมหวหนาบาน ทเรยกกนวาหวหนา

ครอบครว ดงนน เจาอาวาสจงเปนพอของวด เปนหวหนาวด เปนผมอ านาจ ทตาม

กฎหมายในการปกครองดแลวด

สบรรณ จนทรบตร (2549, หนา 166) กลาวถง ความส าคญของ

เจาอาวาสไววา เปนผบรหารกจการของวด เปนผปกครองดแล แนะน า และสงสอน

พระภกษ สามเณร และฆราวาสผอยในวดใหมความเปนระเบยบเรยบรอย ใหอยใน

ศลธรรมอนด ด าเนนกจกรรมและโครงการตาง ๆ ของวดใหส าเรจไปดวยด มประสทธภาพ

สงและท าใหวดเจรญรงเรอง

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย (2549, หนา 373 - 377) กลาววา

ดงน

1. อาวาสกธรรม 5 คอ คณสมบตของเจาอาวาสเปนทยกยอง

ไดแก

1.1 เปนผเพยบพรอมดวยมารยาท เพยบพรอมดวยวตร

1.2 เปนพหสต ทรงสตะ

1.3 เปนผมความประพฤตขดเกลา ยนดในการหลกเรน

1.4 เปนผยนดในกลยาณธรรม มวาจางาม เจรจาถอยค า

ไพเราะ

1.5 มปญญา ไมโงเขลา ไมเปนคนเซอะ

2. ปยธรรมของเจาอาวาส 5 คอ คณสมบตของเจาอาวาส ยอม

เปนทรกเปนทพอใจเปนทเคารพ เปนทควรยกยองของเพอนพรหมจารทงหลาย ไดแก

2.1 เปนผมศล ส ารวมดวยการสงวรในปาตโมกข เพยบพรอม

ดวย อาจาระและโคจร มปกตเหนภยในโทษแมเลกนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบท

ทงหลาย

2.2 เปนพหสต ทรงสตะ เปนผไดฟงธรรมทงหลายทมความ

งามในเบองตน มความงามในทามกลางและมความงามในทสด ประกาศพรหมจรรยพรอม

ทงอรรถและพยญชนะ บรสทธ บรบรณครบถวนแลวทรงจ าไวไดคลองปาก ขนใจ

แทงตลอดดดวยทฎฐ

2.3 เปนผมวาจางาม เจรจาถอยคาไพเราะอนประกอบดวย

วาจาของชาวเมองทสละสลวย ไมหยาบคาย ใหความหมายได

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

70

2.4 เปนผไดฌาน 4 อนมในจตยง ซงเปนเครองอยเปนสข

ในปจจบนตามความปรารถนา ไดโดยไมยาก ไดโดยไมล าบาก

2.5 ท าใหแจงซงเจโตวมต ปญญาวมต อนไมมอาสวะ

เพราะอาสวะทงหลายสนดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยในปจจบน

3. โสภณธรรมของเจาอาวาส 5 ภกษเจาอาวาสยอมท าอาวาส

ใหงาม ไดแก

3.1 เปนผมศล สารวมดวยความในพระปาตโมกข ฯลฯ ศกษา

อยในสกขาบททงหลาย

3.2 เปนพหสต ศกษาเลาเรยนมาก รหลกธรรมวนย มความร

ความเขาใจอยางกวางขวางลกซง รแจงแทงตลอดดดวยทฎฐ คอ ความเหนทถกตอง

3.3 เปนผมวาจางาม เจรจาถอยค าใหไพเราะอนประกอบดวย

วาจาของชาวเมองทสละสลวย ไมหยาบคาย ใหรความหมายได

3.4 เปนผสามารถชแจงบคคลผเขาไปหาใหเหนชด ชวนใหรบ

เอาไปปฏบตเราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรงดวยธรรมกถา

3.5 เปนผไดฌาน 4 อนมในจตยง ซงเปนเครองอยเปนสข

ในปจจบนตามปรารถนาไดโดยไมยาก ไมล าบาก

4. อปการะธรรมของเจาอาวาส 5 ภกษเจาอาวาสยอมเปนผม

อปการะมากแกอาวาส ไดแก

4.1 เปนพหสต ฯลฯ สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย

4.2 เปนพหสต ฯลฯ แทงตลอดดดวยทฏฐ คอ ความเหนท

ถกตอง

4.3 ปฏสงขรณเสนาสนะทปรกหกพง

4.4 ภกษสงฆจ านวนมากเขามาถง หรอภกษมาจากแควน

ตาง ๆ ยอมไปบอกพวกคฤหสถวาดกอนวาทานผมอายทงหลายมภกษสงฆหมใหญเขา

มาแลวมภกษสงฆมาจากแควนตาง ๆ ขอเชญทานทงหลายท าบญ เปนสมยท าบญ

5. อนกมปธรรม 5 ภกษเจาอาวาสยอมเปนผอปการะมากแก

อาวาส ไดแก

5.1 ใหคฤหสถสมาทานในอธศล

5.2 ใหคฤหสถตงอยในการเหนธรรม

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

71

5.3 เขาหาคฤหสถผปวยแลว ยอมใหสตวา ทานทงหลาย

จงตงสตใหตรงตอพระรตนตรยทควรแกการสกการะ และภกษสงฆจ านวนมากเขามาถง

แลว หรอภกษมาจากแควนตาง ๆ ยอมเขาไปบอกพวกคฤหสถวา ดกอนทานผมอาย

ทงหลายภกษหมใหญเขามา แลวมภกษมาจากแควนตาง ๆ ขอเชญทานทงหลายท าบญ

เปนสมยท าบญ

5.4 ยอมฉนโภชนะทพวกคฤหสถถวาย จะเลวหรอประณต

กตามดวยตนเอง

5.5 ไมยงศรทธาไทยใหเสยไป

สรปไดวา เจาอาวาสนนมความส าคญอยางยงในการเปนผน า

ดานการบรหารวดใหมความเจรญรงเรอง เปนขวญและก าลงใจใหแกพระภกษสงฆ

เปนทพงทางดานจตใจใหแกประชาชน

3.3 อ านาจและหนาทของเจาอาวาส

พระวสทธภทรธาดา (2547, หนา 84) อ านาจเจาอาวาส หมายถง สงท

เปนอปการะแกการปฏบตงานของเจาอาวาส เพอใหงานทปฏบตเปนไปดวยด เปนสงทคกบ

หนาทเจาอาวาส มไวเพอใชบงคบบญชาผอยใตบงคบบญชา โดยเฉพาะเกยวกบบรรพชต

และคฤหสถทมอยหรอพ านกอาศยอยในวดนน อ านาจของเจาอาวาสตามพระราชบญญต

คณะสงฆ พ.ศ. 2505 แกไขเพมเตมโดยพระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท 2) พ.ศ. 2535

ในมาตรา 38 สงใหบรรพชตและคฤหสถทมอยหรอพ านกอาศยอยในวด ท างานภายในวด

หรอใหท าทณฑบนหรอใหขอขมาโทษ ในเมอบรรพชตหรอคฤหสถในวดนนประพฤตผด

ค าสง เจาอาวาส ซงไดสงโดยชอบดวยพระธรรมวนย กฎมหาเถรสมาคม ขอบงคบ

ระเบยบหรอค าสงของมหาเถรสมาคม

มนส ภาคภม (2544, หนา 95) สรปอ านาจของเจาอาวาสตามมาตรา

38 วาเปนอ านาจเกยวกบบรรพชตและคฤหสถหรอผจะเขามาอยในปกครองและผได

ปกครองเทานน อ านาจของเจาอาวาสตามมาตรา 38 น เปนอ านาจเกยวกบบรรพชตและ

คฤหสถหรอผจะเขามาอยในการปกครอง และผอยใตบงคบบญชา (กรมการศาสนา,

กองพทธศาสนสถาน, 2544, หนา 95) แยกพจารณาได 3 อยาง คอ

1. อ านาจรบคนเขา

2. อ านาจเอาคนออก

3. อ านาจสงลงโทษ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

72

อ านาจ 1 หมายถง อ านาจทเจาอาวาสตองใชดลยพนจในการรบคนเขา

อยในวดทงทจะมาอยประจ าหรอชวคราว ซงแบงออกเปน 2 อยาง คอ

1. หามมใหบรรพชตและคฤหสถเขาไปอยในวด

2. อนญาตใหบรรพชตและคฤหสถเขาไปอยในวด

การหามและการอนญาตดงกลาวเปนอ านาจโดยตรงของเจาอาวาสจง

ถอวา เจาอาวาสเปนผคดเลอกคนเขาวด คกบต าแหนงพระอปชฌายซงเปนต าแหนงรบคน

เปนพระภกษสามเณรอนเปนสมาชกชนในพระพทธศาสนา การรบหรอไมรบบรรพชตและ

คฤหสถเขาอยในวด เปนอ านาจโดยตรงของเจาอาวาส สวนการรบหรอไมรบคนเขาเปน

บรรพชต เปนภาระโดยตรงของพระอปชฌาย การทสงฆมณฑลจะไดคนดเขาอย ในวดหรอ

จะไดคนไมดเขาเปนสมาชกชนในพระพทธศาสนา ถอวาเปนอ านาจและภาระของเจา

อาวาสและพระอปชฌายโดยแท

อ านาจ 2 หมายถง อ านาจทเจาอาวาสตองใชดลยพนจในการคดคนไวใน

วดหรอออกไปจากวด แบงไดเปน 2 อยาง คอ

1. ใหคนดอยในวด

2. ใหคนไมดออกจากวด

การใหคนดอยในวด เปนอ านาจโดยตรงอกอนหนงของเจาอาวาส

อ านาจนยอมมองคประกอบอยางชดเจน คอ จะไดสงเฉพาะผทไมตงอยในโอวาทของเจา

อาวาสและโอวาทนนเปนโอวาทโดยชอบดวยหนาทของเจาอาวาสตามความในขอ 37

ถาโอวาทเปนโอวาทโดยชอบดวยหนาทแลวผถกสงขดขน ยอมเปนความผดฐานขดค าสง

เจาพนกงานตามประมวลกฎหมายอาญาตามมาตรา 45 แตถาโอวาทหรอค าสงไมชอบ

ดวยหนาทเจาอาวาส โอวาทหรอค าสงนนยอมไมมผลใหผถกสง หรอผรบโอวาทตองปฏบต

ตามกลบจะเปนการใชอ านาจในทางมชอบ เปนเหตใหเจาอาวาสตองรบผดในฐานะเจา

พนกงานกระท าความผดตอต าแหนงหนาทตามประมวลกฎหมายอาญาได

อ านาจ 3 หมายถง อ านาจหนาทของเจาอาวาส จะพงสงลงโทษแก

บรรพชตและคฤหสถในวดผประพฤตผดค าสงของเจาอาวาส ซงเปนโทษทเบาลงและ

ประมวลลงไดเปน 3 สถาน คอ

1. ใหท างานภายในวด

2. ใหท าทณฑบน

3. ใหขอขมาโทษ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

73

การลงโทษทง 3 สถานน เจาอาวาสจะสงลงโทษไดเฉพาะในกรณท

ประพฤตผดค าสงเจาอาวาส และค าสงนนชอบดวยพระธรรมวนย กฎหมาย มหาเถร

สมาคม ขอบงคบ ระเบยบ หรอค าสงของมหาเถรสมาคม ถาค าสงเจาอาวาสไมชอบดวย

หลกดงกลาวเจาอาวาสจะสงลงโทษเลย ถาขนสงลงโทษยอมเปนการใชอ านาจโดยมชอบ

และอาจตองรบผดในฐานะเจาพนกงานกระท าความผดตอต าแหนงหนาทตามประมวล

กฎหมายอาญา

อ านาจของเจาอาวาส จงกลาวโดยสรปไดวา อ านาจเปนสงทเปน

อปการะแกการปฏบตงานของเจาอาวาส เพอใหงานทปฏบตเปนไปดวยด มประสทธภาพ

เปนสงทคกบหนาทเจาอาวาส มไวเพอใชบงคบบญชาผอยใตบงคบบญชา โดยเฉพาะกบ

บรรพชตและคฤหสถทมอยหรอพ านกอาศยในวดนนใหปฏบตตน อยในความดงาม

หนาทของเจาอาวาส ตามพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 แกไข

เพมเตม โดยพระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท 2) พ.ศ. 2535 ไดกลาวไวในมาตรา 37

วาดวยหนาทของเจาอาวาสม 4 ดาน (พระวสทธภทรธาดา, 2547, หนา 84) ดงน

1. บ ารงรกษาวด จดกจการและศาสนสมบตของวดใหเปนไปดวยด

2. ปกครองและสอดสองใหบรรพชตและคฤหสถทมอยหรอพ านก

อาศยอยในวดนนปฏบตตามพระธรรมวนย กฎหมายมหาเถรสมาคม ขอบงคบ ระเบยบ

หรอค าสงของมหาเถรสมาคม

3. เปนธระในการศกษา อบรม และสงสอนพระธรรมวนยแกบรรพชต

และคฤหสถ

4. ใหความสะดวกตามสมควรในการบ าเพญกศล

หนาทของเจาอาวาสในมาตรา 37 น ก าหนดโดยลกษณะงานไดเปน

4 ดาน (กรมการศาสนา, กองพทธศาสนสถาน, 2544, หนา 91 - 98) ดงน

1. หนาทตองปฏบตเปนรปธรรม

1.1 บ ารงรกษาวดใหเปนไปดวยด

1.2 จดกจการของวดใหเปนไปดวยด

1.3 จดศาสนสมบตของวดใหเปนไปดวยด

การบ ารงรกษาวด หมายถง การกอสราง การบรณปฏสงขรณ

การปรบปรงตกแตง การก าหนดแบบแปลนแผนผง ซงลวนแตเปนงานทตองท าดวยแรงเงน

แรงงาน และแรงความคด อนเปนสวนสรางสรรคและเสรมสรางสวนทเปนวตถ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

74

การจดกจการของวด หมายถง การจดกจการของวดตามหนาท

ผปกครองวดและหนาทจดกจการแทนวดในฐานะผแทนนตบคคล กจการของวดซงมการ

สาธารณปการ และการสาธารณสงเคราะห สวนกจการทตองจดการแทนวดในฐานะ

ผแทน เชน การรบทรพยสน การอรรถคด กจการเหลาน เจาอาวาสจะตองจดการให

เปนไปดวยด คอ เปนไปดวยความถกตองตามระเบยบแบบแผนหรอจารตวาดวยการนน

การจดศาสนสมบตของวด หมายถง การดแลและรกษาการใชจาย

การจดหาทรพยของวดตลอดจนการบญช ทงสวนทเปนศาสนวตถ ศาสนสถาน

และศาสนสมบตของวดทตนเปนเจาอาวาสใหเปนไปดวยด คอ ใหเปนไปตามวธการท

ก าหนดในกฎกระทรวง

2. หนาทในการปกครองบรรพชตและคฤหสถในวด

2.1 ปกครองบรรพชตและคฤหสถในวด

2.2 สอดสองบรรพชตและคฤหสถในวด

ปกครอง หมายถง การคมครองปกปองรกษาใหบรรพชตและคฤหสถ

ทมอยหรอพ านกอาศยอยในวดนน ไดเปนอยดวยความผาสกใหความอนเคราะหในสวนท

อาศยและปจจยตามสมควร

สอดสอง หมายถง การตรวจตราและเอาใจใสดแลการประพฤตและ

ปฏบตของบรรพชตและคฤหสถทมถนทอยหรอพ านกอาศยอยในวดนนใหเปนไปดวยความ

เรยบรอยดงาม รวมถงการควบคมและบงคบบญชาบรรพชตและคฤหสถดงกลาว ให

ปฏบตตามพระธรรมวนย กฎหมายมหาเถรสมาคม ขอบงคบ ระเบยบ หรอค าสงมหาเถร

สมาคม และรวมถงวากลาว แนะน าชแจง เกยวกบการปฏบตดงกลาวดวย

3. หนาทเปนธระจดการศกษาและอบรม

3.1 ในการจดการศาสนศกษา

3.2 ในการอบรมสงสอนพระธรรมวนย

การจดการศาสนศกษา หมายถง การจดใหมการเรยนการสอน

พระปรยตธรรมใหบรรพชตและคฤหสถไดศกษาเลาเรยน ทงแผนกบาลและนกธรรม

(รวมถงธรรมศกษาอยดวย) หรอเฉพาะแผนกใดแผนกหนงซงยดแบบแผนตามจารต

ประเพณ โดยปฏบตสบกนมาโดยตรง ไดแก การจดตงส านกศาสนศกษาแผนกบาลและ

นกธรรมหรอการทพระภกษสามเณรไปเรยนทวดใกลเคยง ซงมส านกศกษาดงกลาว

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

75

การอบรมสงสอนพระธรรมวนย หมายถง การจดใหมการอบรม

สงสอนพระธรรมวนยแกบรรพชตตามวธการทก าหนดในค าสงมหาเถรสมาคม เรองให

พระภกษสามเณรเรยนวนย พ.ศ. 2528 และการจดใหมการอบรมสงสอนพระธรรมวนยแก

คฤหสถในรปแบบอน ๆ รวมถงการฝกอบรมระเบยบแบบแผนเกยวกบการปฏบตตาม

พระธรรมวนยและการปฏบตศาสนกจของสงฆ เชน การท ากจวตรประจ าวน การฝกซอม

สวดมนต ฝกซอมเรองสงฆกรรมและพธกรรมทางพระศาสนา ตลอดจนฝกอบรมการ

ปฏบตศาสนกจของคฤหสถ เชน การท าวตรสวดมนตประจ า วนพระ งานการสมาทาน

อโบสถศล และปฏบตศาสนพธอนๆ

4. หนาทอ านวยความสะดวกในการบ าเพญกศล

หนาทอ านวยความสะดวกในการบ าเพญกศลนน เปนหนาท

เชอมโยง ผกพนกบสงคมทงในสวนวดและนอกวดและเปนหนาทอนเกยวกบผลประโยชน

ทงโดยตรงและโดยออม ดงน

4.1 การอ านวยความสะดวกแกบรรพชตและคฤหสถทขอใชวด

เปนทจดบ าเพญกศลทงทเปนสวนตวและสวนรวม

4.2 การอ านวยความสะดวกในการบ าเพญกศลของวดเอง

4.3 การอ านวยความสะดวกแกประชาชนผบ าเพญกศล

นอกวด แตขอรบค าปรกษาและความอปถมภจากเจาอาวาสหรอจากวด

4.4 การสรางสถานทเพออ านวยความสะดวกในการบ าเพญ

กศล เชน การ สรางฌาปนสถาน มเมรเผาศพ ศาลาพกศพหรอศาลาบ าเพญกศลและท

เกบศพ เปนตน หนาทของเจาอาวาสขอนตองใหการบ าเพญกศลทเกดจากการอ านวย

ความสะดวกนนเปนไปตามระเบยบแบบแผนไมมสงทเปนพษภย เชน อบายมขแฝงอย

กลาวโดยสรปแลวหนาทของเจาอาวาส คอ เปนการปฏบตงานตามทไดรบมอบหมายจาก

คณะสงฆตามกฎหมายในดานตาง ๆ ทเปนประโยชนตอสวนรวม ม 4 ดาน คอ

4.4.1 บ ารงรกษาวด จดกจการและศาสนสมบตของวดให

เปนไปดวยด

4.4.2 ปกครองและสอดสองใหบรรพชตและคฤหสถทมอย

หรอพานกอาศย อยในวดนนปฏบตตามพระธรรมวนย กฎหมายมหาเถรสมาคม ขอบงคบ

ระเบยบ หรอค าสงของมหาเถรสมาคม

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

76

4.4.3 เปนธระในการศกษา อบรมและสงสอนพระธรรม

วนยแกบรรพชตและคฤหสถ

4.4.4 ใหความสะดวกตามสมควรในการบ าเพญกศล

5. หลกธรรมส าหรบเจาอาวาสในพระไตรปฎก

พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต ไดกลาวถง หลกธรรม

ส าหรบเจาอาวาสไวในอาวาสกวรรค หมวดวาดวยภกษผเปนเจาอาวาส ดงน

5.1 คณธรรมส าหรบเจาอาวาส

5.1.1 เปนผเพยบพรอมดวยมรรยาท เพยบพรอมดวยวตร

5.1.2 เปนพหสต ทรงสตะ

5.1.3 เปนผประพฤตขดเกลา ยนดในการหลกเรน

5.1.4 เปนผยนดในกลยาณธรรม มวาจางาม เจรจาถอยค าไพเราะ

5.1.5 มปญญา ไมโงเขลา ไมเปนคนเซอะ

5.2 ปยธรรมส าหรบเจาอาวาส (ธรรมทเปนเหตใหเจาอาวาส

เปนทรก)

5.2.1 เปนผมศล ส ารวมดวยการสงวรในปาตโมกข เพยบพรอมดวย

อาจาระและโคจรมปกตเหนภยในโทษแมเลกนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย

5.2.2 เปนพหสต ทรงสตะ สงสมสตะ เปนผไดฟงธรรมทงหลาย

ทมความงามในเบองตน มความงามในทามกลาง มความงามในทสด ประกาศพรหมจรรย

พรอมทงอรรถและพยญชนะ บรสทธบรบรณครบถวนแลวทรงจ าไวไดคลองปาก

ขนใจ เหนแจงแทงตลอดดดวยทฏฐ

5.2.3 เปนผมวาจางาม เจรจาถอยค าไพเราะอน ประกอบดวย

วาจาชาวเมองทสละสลวย ไมหยาบคาย ใหรความหมายได

5.2.4 เปนผไดฌาน 4 อนมในจตยง ซงเปนเครองอยเปนสขในปจจบน

ตามความปรารถนาไดโดยไมยาก ไดโดยไมล าบาก

5.2.5 ท าใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนไมมอาสวะ เพราะอาสวะ

สนไปดวยปญญาอนยงเองเขาถงอยในปจจบน

5.3 อนกมปธรรมส าหรบเจาอาวาส (ธรรมทเปนเหตอนเคราะหคฤหสถ)

5.3.1 ใหคฤหสถสมาทานอธศล (ศล 5 ประการ)

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

77

5.3.2 ใหคฤหสถตงอยในการเหนธรรม (อรยสจ 4)

5.3.3 เขาไปหาคฤหสถผเปนไขใหสตวา “ทานทงหลายจงตงสตไวตอ

พระรตนตรยทควรแกสกการะ” และเมอภกษสงฆจ านวนมากเขามาถงหรอภกษจากตาง

แควนเขามาถงเธอเขาไปบอกพวกคฤหสถวา “ผมอายทงหลาย ภกษสงฆจ านวนมาก

เขามาถงแลว ภกษจากตางแควนเขามาถงแลวขอเชญพวกทานท าบญเถด นเปนกาลสมย

ทจะท าบญ”

5.3.4 ฉนโภชนะทพวกคฤหสถน ามาถวาย จะเลวหรอประณต

กตามดวยตนเอง

5.3.5 ไมท าศรทธาไทยใหตกไป

5.4 ธรรมทเปนเหตใหเจาอาวาสเหมอนด ารงอยในสวรรค

(สตรท 1)

5.4.1 พจารณา ไตรตรองแลว ตเตยนคนทควรตเตยน

5.4.2 พจารณา ไตรตรองแลว สรรเสรญคนทควรสรรเสรญ

5.4.3 พจารณา ไตรตรองแลว ปลกความไมเลอมใส

ในฐานะทไมควรเลอมใส

5.4.4 พจารณา ไตรตรองแลว ปลกความเลอมใส

ในฐานะทควรเลอมใส

5.4.5 ไมท าศรทธาไทยใหตกไป

5.5 ธรรมทเปนเหตใหเจาอาวาสเหมอนด ารงอยในสวรรค

(สตรท 2)

5.5.1 พจารณา ไตรตรองแลว ตเตยนคนทควรตเตยน

5.5.2 พจารณา ไตรตรองแลว สรรเสรญคนทควรสรรเสรญ

5.5.3 เปนผไมตระหนอาวาส ไมหวงแหนอาวาส

5.5.4 เปนผไมตระหนตระกล ไมหวงแหนตระกล

5.5.5 ไมท าศรทธาไทยใหตกไป

5.6 ธรรมทเปนเหตใหเจาอาวาสเหมอนด ารงอยในสวรรค

(สตรท 3)

5.6.1 พจารณา ไตรตรองแลว ตเตยนคนทควรตเตยน

5.6.2 พจารณา ไตรตรองแลว สรรเสรญคนทควรสรรเสรญ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

78

5.6.3 เปนผไมตระหนอาวาส

5.6.4 เปนผไมตระหนตระกล

5.6.5 เปนผไมตระหนลาภ

6. หลกธรรมส าหรบเจาอาวาสหรอผบรหาร

หลกธรรมสาหรบเจาอาวาสผบรหารหรอสาหรบผใหญ ซงเปนหลกธรรม

ทางศาสนาทผปกครองควรประพฤตปฏบต (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2539 ก,

หนา 373 - 29) ดงน

6.1 พรหมวหารธรรม 4 คอ ธรรมเครองอยอยางประเสรฐ หรอธรรม

เปนเครองอยของผใหญ ธรรมทตองมไวเปนหลกใจและก ากบความประพฤต จงไดชอวา

ด าเนนชวตหมดจดและปฏบตตอผรวมโดยชอบ จงประกอบไปดวย

6.1.1 เมตตา คอ ความรกใครปรารถนาใหเปนสข มจตแผไมตร

และเปนประโยชนกบเพอนรวมงานและบคคลทวไป

6.1.2 กรณา คอ มความสงสารคดชวยใหผอนพนทกข ใฝใจ

อนจะปลดเปลอง บ าบดความทกขยากเดอดรอนของปวงสตว

6.1.3 มทตา คอ ความยนด เมอผอนเปนสข ไมอจฉารษยาผอน

6.1.4 อเบกขา คอ ความวางใจเปนกลาง มจตเทยงธรรม

ไมเอนเอยงดวยรกหรอชง พจารณาเหนกรรมทสตวทงหลายไดกระท าแลว อนควรไดรบ

ผลดหรอชวสมควรแกเหตอนควรประกอบ

6.2 อทธบาท 4 คอ คณธรรมเครองใหความส าเรจ คณธรรม

ทน าไปสความส าเรจแหงผลทมงหมาย ม 4 ประการ คอ

6.2.1 ฉนทะ คอ ความพอใจ ความตองการทจะกระท า ใฝรกท

กระท าสงนนอยเสมอ และปรารถนาทจะท าใหดยง ๆ ขนไป เราท างานชนดใดตองพยายาม

สรางความพอใจใหเกดขนในงานนนดวยการพจารณาใหเหนคณคานน

6.2.2 วรยะ คอ ความพากเพยร เขมแขงอดทน เอาธระไมทอถอย

ท างานดวยความขยนอยางเตมทไมใชท าอยางครง ๆ กลาง ๆ หรอหลบหลกงาน

6.2.3 จตตะ คอ การตงจตรบรในสงทท า และท าสงนนดวยใจจด

ใจจอ ไมปลอยใจใหฟงซานเลอนลอยไป ถองานนนส าคญเปนชวตจตใจ ไมใชท า

อยางเสยมได

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

79

6.2.4 วมงสา คอ ความไตรตรอง หรอทดลองหมนใชปญญา

พจารณาใครครวญ ตรวจหาเหตผล ประเมนผล หาวธแกไขปรบปรง ถาไมดมอปสรรค

อะไรบาง จะแกไขอยางไร มทางทจะปรบปรงใหดขนหรอไม

6.3 สงคหวตถ 4 คอ ธรรมเครองยดเหนยวในบคคลและประสานหมชน

ไวใหสามคค ซงม 4 ประการ ดงน

6.3.1 ทาน คอ ความเออเฟอเผอแผ เสยสละ แบงปน ชวยเหลอกน

และกน ดวยสงของตลอดจนใหถงความรและแนะน าการสงสอน

6.3.2 ปยวาจา คอ วาจาเปนทรก ฟงแลวดดดมปลมปต

เปนค ากลาวทสภาพ ไพเราะออนหวาน สมานสามคคใหเกดไมตร และความรกใครนบถอ

ตลอดถงค าแสดงประโยชนประกอบดวยเหตผลเปนหลกฐานใหนยมยอมตาม

6.3.3 อตถจรยา คอ การประพฤตประโยชน ขวนขวายชวยเหลอ

กจการบ าเพญสาธารณประโยชนระมดระวงการกระท าของเราใหกระท าสงทดงามเปน

ประโยชนแกตนเองและผอน

6.3.4 สมานตตา คอ การท าตนเสมอตนเสมอปลาย ปฏบตสม าเสมอ

ในชนทงหลาย ตลอดจนการวางตนเหมาะแกฐานะ ภาวะบคคล เหตการณ

และสงแวดลอมถกตองตามธรรมเปนเครองมอในการตดสนคดความอยางเปนธรรม

ส าหรบเจาอาวาสหรอนกบรหาร

6.4 อคต 4 เจาอาวาสหรอผบรหารพงกระท าการละเวน

จากความประพฤตทคลาดเคลอน จากธรรม 4 ประการ ดงน

6.4.1 ฉนทาคต ล าเอยงเพราะชอบ

6.4.2 โทสาคต ล าเอยงเพราะชง

6.4.3 โมหาคต ล าเอยงเพราะหลง

6.4.4 ภยาคต ล าเอยงเพราะกลว

พระมหาอทย พลเทโว พลเทพ (2549, หนา 42) กลาววา การบรหาร

และการจดการวดทพระพทธเจาตรสวา “กอนจะไปฝกใคร ใหฝกตนเองกอน

กอนจะไปสอนใคร ตองสอนตนเองกอน เราท าไดกอนแลวจงจะสอนเขา จงสอนเขาดวย

ตวอยางทดของเรา” ดวยเหตน เจาอาวาสหรอสมภารวดจะตองเปนผน าในการบรหารและ

ประกอบดวยคณสมบตทดในการเปนผน า ดงน

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

80

1. เปนผทรงศลทรงธรรม

2. เปนผมกจการงานสะอาด ไมประพฤตเสยสมณะสารป

3. เปนผฉลาดในอบายแหงทางเจรญและทางเสอม

4. เปนผมองเหนการณไกล สบทอด ในการบรหารปกครอง

แลวรบสรางธรรมทายาทขนมา

5. เปนผมภาวะผน า

6. เปนผมสปปรสธรรม 7

7. เปนผมบคลกภาพด

8. เปนผมวาจาด

9. เปนผมปญญาด รอบรทงคดโลกคดธรรมพอสมควร

10. เปนผมความรเรมสรางสรรค และพฒนา

11. เปนผมคณธรรมในการบรหาร และการปกครองไดด

แสวง อดมศร (2546, หนา 5) กลาววา ภกษมคณธรรมของความ

เปนพระเถระดงกลาวน อยในตนเอง หากไดรบแตงตงเปนเจาอาวาสกจะท าใหทานม

คณสมบตของเจาอาวาสอนเปนเหตใหสงทดงาม 7 อยาง ดงน

1. เจาอาวาสตองควรแกการยกยอง พรอมดวยวตรปฏบต

เปนพหสต ทรงสตะ

2. เจาอาวาสตองเปนทเคารพยกยองของเพอนพรหมจาร

3. เจาอาวาสเปนผงดงามดวยศล ไดฌาน มพหสต

มวาจาไพเราะ

4. เจาอาวาสเปนคนทมอปการะมากกวาอาวาส คอ

ปฏสงขรณเสนาสนะทปรกหกพง

5. เจาอาวาสตองอนเคราะหคฤหสถใหรกษาศล อยในธรรม

ไมท าศรทธาใหตก

6. เจาอาวาสเปนผรจกไตรตรองกอนทจะตเตยนคน

และสรรเสรญ

7. เจาอาวาสเปนผทไมตระหนในอาวาส ในตระกล ในลาภ

และในวรรณะ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

81

สรปไดวา การทเจาอาวาสจะเปนผน าทดไดจะตอง ประกอบดวย

คณสมบตของเจาอาวาสหรอผบรหารปกครองวดตามหลกธรรมของพระพทธเจา คอ

อาวาสกธรรม 5, ปยธรรม 5, โสภณธรรม 5, อปการธรรม 5, อนกมปธรรม 5,

พรหมวหาร 4, อทธบาท 4, สงคหวตถ 4, อคต 4, อนงในยคปจจบนน เจาอาวาสจะตอง

เปนผพรอมดวยศลาจารวตรงดงาม มภาวะผน า และมบคลกภาพด มความสามารถ ฉลาด

ในอบายแหงทางเจรญและทางเสอม พรอมทงมองเหน การณไกล ในการสบทอดการ

บรหารปกครองแลวรบสรางธรรมทายาทขนมาเพอใหมความพรอมและสมบรณดวย

คณสมบตบคคลทจะมาท าหนาทเปนพระสงฆาธการบรหารวดตอไป

งานวจยทเกยวของ

1. งานวจยในประเทศ

ทว เขจรกล (2547, บทคดยอ) ไดศกษาวจยเรอง “บทบาทเจาอาวาสในการ

บรหารจดการวดในเขตการปกครองคณะสงฆอ าเภอเมอง จงหวดหนองคาย” ม

วตถประสงคเพอศกษาบทบาทและเปรยบเทยบการบรหารจดการวดของเจาอาวาส

ตามความคดเหนของเจาอาวาส ภกษ สามเณรและคณะกรรมการบรหารวด ในเขตการ

ปกครองคณะสงฆอ าเภอเมอง จงหวดหนองคาย พบวา (1) บทบาทเจาอาวาสในการ

บรหารจดการวด ในเขตการปกครองคณะสงฆ อ าเภอเมอง จงหวดหนองคาย โดยรวมอย

ในระดบปานกลางเมอพจารณาบทบาทแตละดานพบวา บทบาทเจาอาวาสในการบรหาร

จดการวด อยในระดบมาก 3 ดาน เรยงล าดบตามคาเฉลยจากสงไปหาต าา ปรากฏดงน

บทบาทดานการปกครอง บทบาทดานการสาธารณสงเคราะห บทบาทดานการ

สาธารณปการ บทบาทดานการเผยแผศาสนธรรม บทบาทดานการศกษาสงเคราะห และ

บทบาทดานการศาสนศกษา (2) เปรยบเทยบระดบการปฏบตของเจาอาวาส ภกษ

สามเณร และคณะกรรมการบรหารวดทมตอบทบาทเจาอาวาสในการบรหารจดการวด

โดยรวม พบวา ไมแตกตางกน (3) เปรยบเทยบระดบการปฏบตของเจาอาวาส ภกษ

สามเณร และคณะกรรมการบรหารวดทมตอบทบาทเจาอาวาสในการบรหารจดการวด

เปนรายดาน พบวา บทบาทดานการปกครองทความคดเหนของกลมตวอยางมความ

แตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 เมอทดสอบระหวางค พบวา มเพยงค

เดยวทแตกตางกน คอ ระดบความคดเหนของเจาอาวาส และคณะกรรมการบรหารวด

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

82

ทมตอบทบาทดานการปกครอง โดยเจาอาวาส มคาเฉลยของระดบความคดเหนมากกวา

คณะกรรมการบรหารวด (4) ปญหาในการบรหารจดการวดในเขตการปกครองคณะสงฆ

อ าเภอเมอง จงหวดหนองคาย 3 อนดบแรก คอ ขาดงบประมาณในการจดการศกษาแก

ภกษ ขาดงบประมาณในการด าเนนการเผยแผศาสนธรรม และพระภกษขาดความรความ

เขาใจในพระธรรมวนย (5) แนวทางแกไขปญหาการบรหารจดการวดในเขตปกครองคณะ

สงฆอ าเภอเมอง จงหวดหนองคาย 3 อนดบแรกทกลมตวอยางเสนอแนะไว คอ รฐควรให

การสนบสนนงบประมาณอยางตอเนอง เพอใชในการจดการศกษาแกภกษสงฆ รฐควรให

การสนบสนนงบประมาณเพอพฒนาวดใหเปนแหลงเรยนรของชมชน ซงเปนหนวยปฏบตใน

การเผยแผศาสนธรรม และพระสงฆควรพฒนาตนใหมความรอบรทงทางโลกและทาง

ธรรมใหร เทาทนตอการเปลยนแปลงของสงคม เพอใหสามารถเผยแผศาสนธรรมแก

ศาสนกชนได

พระมหาเสนห กลยาณธโร (2547, บทคดยอ) ไดศกษาวจย เรอง

“การศกษาปญหาและแนวทางแกไขปญหาการบรหารวดของเจาอาวาส ในเขตอ าเภอ

ปากชอง จงหวดนครราชสมา” ผลการวจยพบวา (1) เจาอาวาสในเขตอ าเภอปากชอง

จงหวดนครราชสมา มปญหาการบรหารวดอยในระดบปานกลาง ทงภาพรวมและเปน

รายดาน โดยดานทมคาเฉลยสงสด ไดแก ดานการศกษา อบรมและสงสอน รองลงมา คอ

ดานการบ ารงรกษา จดกจการและรกษาศาสนสมบตของวด ดานการใหความสะดวกใน

การบ าเพญกศล และดานการบรหารและปกครอง ตามล าดบ (2) เจาอาวาสในเขตอ าเภอ

ปากชอง จงหวดนครราชสมา ทมพรรษาต าแหนงประสบการณในต าแหนงเจาอาวาส

และประเภทวดแตกตางกน มปญหาการบรหารวดไมแตกตางกน (3) แนวทางแกไขปญหา

การบรหารวดของเจาอาวาสในเขตอ าเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา คอ ปญหาดาน

การบ ารงรกษา จดกจการและรกษาศาสนสมบตของวด ไดแก ขาดเครองมอทใชในการจด

กจการ แนวทางแกไขปญหา คอ คณะพระสงฆาธการ ชวยกนระดมทน จดหาเครองมอ

ราคาแพงไวใชรวมกนทงต าบล เปนการใชทรพยากรรวมกนในส านกงานเดยว ปญหาดาน

การบรหารและปกครอง ไดแก ขาดเครองมอททนสมย แนวทางแกไขปญหา คอ เครองมอ

ทส าคญคอสตปญญา เจาอาวาสตองศกษาหาความรในการใชเครองมอและอปกรณระบบ

การจดเอกสารใหช านาญ ปญหาดานการศกษา อบรมและสงสอน ไดแก ขาดงบประมาณ

ในการจดกจกรรมใหแกเยาวชนและประชาชน แนวทางแกไขปญหา คอ การรวมตวกน

ในกลมพระสงฆาธการชวยกนระดมทน จดอบรมเปนกลม ปญหาดานการใหความสะดวก

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

83

ในการบ าเพญกศล ไดแก ขาดการควบคมก ากบ ตดตามและประเมนผลการด าเนน

กจกรรมในแตละครง แนวทางแกไขปญหา คอ เจาอาวาสจะตองศกษาระเบยบกฎหมาย

ขนบประเพณ และนโยบายสงฆ โดยมการวางแผนงานและโครงการศกษาความหมายของ

การบ าเพญกศล กอนการด าเนนงานทกครง และตองมการมอบหมายทชดเจน หรอมอบ

บคคลภายนอกทเขารวมกจกรรมเปนผประเมน

พระสพศ วนทะวงษ (2551, บทคดยอ) ไดศกษาวจย เรอง “บทบาทเจา

อาวาสในการบรหารจดการวดในเขตการปกครองคณะสงฆอ าเภอขนหาญ จงหวด

ศรษะเกษ” มวตถประสงคเพอศกษาและเปรยบเทยบบทบาทเจาอาวาสในการบรหาร

จดการวดในเขตการปกครองคณะสงฆอ าเภอ ขนหาญ จงหวดศรษะเกษ ตามความคดเหน

ของเจาอาวาส ภกษสามเณร และคณะกรรมการบรหารวด พบวา (1) บทบาทเจาอาวาส

ในการบรหารจดการวดในเขตการปกครองคณะสงฆอ าเภอขนหาญ จงหวดศรษะเกษ

ทง 6 ดาน คอ ดานการปกครอง ดานการเผยแผศาสนธรรม ดานการศาสนศกษา

ดานการศกษาสงเคราะห ดานการสาธารณปการ และดานการสาธารณสงเคราะห โดย

ภาพรวมอยในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายดาน พบวา เจาอาวาส มบทบาทในการ

บรหารจดการวด ดานการปกครองและดานการสาธารณสงเคราะห อยในระดบมาก

สวนดานอน ๆ อยในระดบปานกลาง (2) เจาอาวาส พระภกษ สามเณร และ

คณะกรรมการบรหารวด มความคดเหนตอบทบาทเจาอาวาสในการบรหารจดการวด

ในเขต การปกครองคณะสงฆอ าเภอขนหาญ จงหวดศรษะเกษ ทงภาพรวมและรายดาน

ไมแตกตางกน

พระธนดล นาคพพฒน (2551, บทคดยอ) ไดศกษาวจย เรอง “การบรหาร

กจการคณะสงฆจงหวดบรรมย” โดยมวตถประสงคเพอศกษาบทบาทพระสงฆาธการ

ในการบรหารกจการคณะสงฆศกษาเปรยบเทยบการ บรหารกจการคณะสงฆปญหา

อปสรรค และขอเสนอแนะในการบรหารกจการคณะสงฆจงหวดบรรมย ซงผลการวจย

สรปวา พระสงฆาธการในจงหวดบรรมย มบทบาทในการบรหารกจการคณะสงฆโดย

รวมอยในระดบปานกลาง และเมอพจารณาเปนรายดาน พบวามบทบาทในการบรหาร

กจการคณะสงฆในดานการปกครองอยในระดบมาก สวนดานศาสนศกษา การศกษา

สงเคราะห การเผยแผพระพทธศาสนา การสาธารณปการ และการสาธารณสงเคราะหอย

ในระดบปานกลาง สวนผลการเปรยบเทยบบทบาทในการบรหารกจการคณะสงฆจงหวด

บรรมย พบวา พระสงฆาธการทมอาย ต าแหนงพระสงฆาธการ จ านวนพรรษาวฒ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

84

การศกษาทางสามญ การศกษาทางธรรม วฒการศกษาทางเปรยญธรรม และ

ประสบการณในการปฏบตหนาทของพระสงฆาธการทแตกตางกน มบทบาทในการบรหาร

กจการคณะสงฆไมแตกตางกน และขอเสนอแนะในการบรหารกจการคณะสงฆจงหวด

บรรมย ควรมการปกครองพระภกษ สามเณร ใหปฏบตตามพระวนยอยางเครงครด

มกองทนสงเสรมดานการศกษาแกพระภกษสามเณร ใหพระภกษ สามเณร เอาใจใส

ตอกจกรรมดานพระพทธศาสนาใหพระภกษสามเณร ดาเนนกจกรรมบางอยางภายในวด

อยางมระเบยบ

พระครใบฎกาอภชาต ธมมสทโธ (2553, บทคดยอ) ไดศกษาวจย เรอง

ประสทธผลการบรหารงานของเจาอาวาสในจงหวดนนทบร ผลวจยพบวา พระภกษ

และสามเณร มทศนะตอประสทธผลในการบรหารงานของเจาอาวาสในจงหวดนนทบร

โดยรวมอยในระดบมาก และเมอพจารณาเปนรายดาน พบวา พระภกษและสามเณร

มทศนะตอประสทธผลในการบรหารงานของเจาอาวาสในจงหวดนนทบร อยในระดบ

มากทกดาน โดยมคาเฉลยจากมากไปหานอย คอ ดานการศกษา อบรมและสงสอน

ดานการบ ารงรกษาวด จดกจการและศาสนสมบต ดานการใหความสะดวกในการบ าเพญ

กศล และดานการบรหารและการปกครอง ตามล าดบ การเปรยบเทยบทศนะของพระภกษ

และสามเณรตอประสทธภาพการบรหารงานของเจาอาวาสในจงหวดวดนนทบร พบวา

พระภกษและสามเณร มทศนะตอประสทธภาพการบรหารงานของเจาอาวาสไมแตกตาง

กนตาม สถานภาพ อาย พรรษา วฒการศกษานกธรรม วฒการศกษาเปรยญธรรม

และสงกดนกาย จงปฏเสธสมมตฐานทตงไว

พระธวชชย จารธมโม (2553, บทคดยอ) ไดศกษาวจย เรอง “ประสทธภาพ

การบรหารกจการคณะสงฆ : กรณศกษาวดในอ าเภอหนองแซง จงหวดสระบร”

ผลการวจยพบวา จากการศกษาพบวาประสทธภาพการบรหารกจการคณะสงฆ:

กรณศกษา วดในอ าเภอหนองแซง จงหวดสระบร โดยภาพรวมอยในระดบมาก เมอ

พจารณาในแตละดาน พระภกษสามเณร และประชาชนมความคดเหนตอประสทธภาพ

การบรหารกจการคณะสงฆ อยในระดบมากทกดานการเปรยบเทยบความคดเหนของ

พระภกษสามเณร และประชาชนตอประสทธภาพการบรหารกจการคณะสงฆ: กรณศกษา

วดในอ าเภอหนองแซง จงหวดสระบร พบวา สถานภาพ อายพรรษา ต าแหนง การศกษา

นกธรรม และการศกษาสายสามญ เพศ สถานภาพ อาชพ ตลอดจนถงทกษะและ

ประสบการณชวตในการปฏบตหนาทของพระภกษสามเณร ประชาชน แตกตางกน มความ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

85

คดเหน ประสทธภาพการบรหารกจการคณะสงฆ: กรณศกษา วดในอ าเภอหนองแซง

จงหวดสระบร โดยรวมแตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.5

พระครสงฆรกษกฤษฏตภณ สเมโธ (2553, บทคดยอ) ไดศกษาวจย เรอง

ประสทธภาพการบรหารจดการวดของเจาอาวาสในเขตอ าเภอล าลกกา จงหวดปทมธาน

ผลวจย พบวา ประสทธภาพการบรหารจดการวดของเจาอาวาสในเขตอ าเภอล าลกกา

จงหวดปทมธาน พบวา ประสทธภาพการบรหารจดการวดของเจาอาวาสในเขตอ าเภอ

ล าลกกา จงหวดปทมธาน ในภาพรวมอยในระดบปานกลาง โดยมคาเฉลย เทากบ 3.45

และเมอจ าแนกเปนรายดาน พบวา ดานการปกครองและดานสาธารณปการม

ประสทธภาพอยในระดบมาก โดยมคาเฉลยเทากบ 3.75 และ 3.54 ตามล าดบ สวนดาน

อน ๆ ไดแก ดานการศาสนศกษา ดานการศกษาสงเคราะห ดานการเผยแผ และดานการ

สาธารณสงเคราะหมประสทธภาพอยในระดบปานกลาง

พระครพศาลถรธรรม (2553, บทคดยอ) ไดศกษาวจย เรอง “ประสทธผล

การบรหารจดการวดของเจาอาวาสในเขตธนบร กรงเทพมหานคร” ผลวจยพบวา

ประสทธผลการบรหารจดการวดของเจาอาวาส ในเขตธนบร กรงเทพมหานคร พบวา

ในภาพรวมอยในระดบมาก โดยมคาเฉลยเทากบ 3.62 และเมอจ าแนกเปนรายดานพบวา

ดานการปกครอง, ดานการศกษาสงเคราะหและดานการสาธารณปการ มประสทธผลอย

ในระดบมาก สวนดานการศาสนศกษา การเผยแผและการสาธารณสงเคราะหม

ประสทธภาพอยในระดบปานกลาง

พระเกษมศกด วรสกโข (2553, บทคดยอ) ไดศกษาวจย เรอง บทบาท

พระสงฆาธการในการบรหารกจการคณะสงฆ อ าเภอชมแสง จงหวดนครสวรรคผลวจย

พบวา การบรหารกจการคณะสงฆตามหลกการปฏบตหนาทของพระสงฆาธในอ าเภอ

ชมแสงอยในระดบมากทกดาน ซงแสดงใหเหนถงความเจรญกาวหนาทเปนไปในทศทาง

เดยวกบพทธจกรและอาณาจกร เปนสวนหนงของการพฒนาสงคม ตลอดถงการพฒนา

บคลากร การศกษาและอน ๆ ทเกยวเนองกบคณะสงฆ โดยใชหลกหนาทของ

พระสงฆาธการ 6 ดาน คอ การปกครอง การศาสนศกษา การศกษาสงเคราะห การเผย

แผพระพทธศาสนา การสาธารณปการและการสาธารณสงเคราะห เมอเปรยบเทยบความ

คดเหนตอการบรหารกจการคณะสงฆในอ าเภอชมแสงจงหวดนครสวรรค พบวา พระภกษ

ทมอาย, พรรษา, การศกษาสามญ, การศกษาทางธรรมและต าแหนงทตางกน มความ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

86

คดเหนตอการบรหารกจการคณะสงฆในอ าเภอชมแสง จงหวดนครสวรรค แตกตางกน

อยางมนยส าคญทางสถตท 0.0133

ธนยพร พงษโสภณ (2553, หนา บทคดยอ) ไดศกษาวจย เรอง “บทบาท

ของพระสงฆ สอบคคลในการชน าและปลกจตส านกประชาชน เพอการมสวนรวมในการ

พฒนาทองถน (ศกษากรณ พระสงฆาธการระดบเจาอาวาส จงหวดกาญจนบร” โดยม

วตถประสงค เพอศกษาการเปดรบขาวสารทางสอสารมวลชนของพระสงฆ และการน า

ขาวสารทไดรบไปใชประโยชน การเลอกใชวธการสอสารของพระสงฆในการชน า และปลก

จตส านกประชาชนชนบท เพอการมสวนรวมในการพฒนาทองถน ความสมพนธระหวาง

คณลกษณะประชากรของพระสงฆความสมพนธระหวางคณลกษณะประชากรของ

พระสงฆซง ไดแก อาย พรรษา การศกษาทางโลก และการศกษาทางธรรมกบการชน า

และปลกจตส านกประชาชนชนบทเพอการมสวนรวมในการพฒนาทองถนกลมประชากร

ทใชในการวจยครงน ไดแก พระสงฆาธการระดบเจาอาวาส รองเจาอาวาส หรอผชวยเจา

อาวาส ซงจ าพรรษาอยในวดทตงอยในเขตพนทจงหวดกาญจนบร จ านวน 20 รปศกษา

ประชากรทงหมด พบวา ประชากรพระสงฆตดตามขาวสารตาง ๆ จากหนงสอพมพและ

วทยกระจายเสยงมากทสด ประชากรพระสงฆสวนใหญ อานหนงสอพมพทกวน และ

เปดรบขาวสารเกยวกบการพฒนาในดานสงคม เศรษฐกจ การเมอง วฒนธรรม และ

สงแวดลอมทางหนงสอพมพมากทสด พระสงฆสวนใหญจะตกลงใจเชอขาวสารจาก

หนงสอพมพมากทสด และประชากรพระสงฆสวนใหญน าขาวสารทไดจากการอาน รบฟง

หรอรบชม จากสอมวลชนตาง ๆ ไปใชประโยชนในการชน าอบรมสงสอนใหประชาชน

ในชมชน

พระมหาอนศกด จนทราลกษณ (2554, บทคดยอ) ไดศกษาวจย เรอง

ปญหาและแนวทางแกปญหาการบรหารจดการวดของเจาอาวาสในจงหวดมหาสารคาม

ผลการวจยพบวา ปญหาการบรหารจดการของเจาอาวาสในจงหวดมหาสารคาม

โดยภาพรวมอยในระดบมาก และมปญหาสงสดในดานการรายงาน เจาอาวาสวดในเขต

เทศบาล มปญหาสงสดในดานการอ านวยการ เจาอาวาสวดนอกเขตเทศบาล มปญหา

สงสดในดานการประสานงาน เจาอาวาสทมระยะเวลาในการด ารงต าแหนง 1 - 5 ป

และ 6 - 10 ป มปญหาสงสดในดานการอ านวยการและเจาอาวาสทมระยะเวลาในการ

ด ารงต าแหนง 11 ปขนไป มปญหาสงสดในดานการรายงาน ผลการเปรยบเทยบปญหาการ

บรหารจดการวดของเจาอาวาส พบวา เจาอาวาสวดในเขตเทศบาลมปญหาการบรหาร

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

87

จดการ โดยรวมและรายดาน 6 ดาน ไมตางกน มเพยงดานอ านวยการเพยงดานเดยวท

เจาอาวาสในเขตเทศบาล มปญหามากกวาเจาอาวาสวดนอกเขตเทศบาลอยางมนยส าคญ

ทางสถตท ระดบ .05 สวนเจาอาวาสทมระยะการด ารงต าแหนงตางกน มปญหาการ

บรหารจดการวดโดยรวมและรายดาน 5 ดาน คอ ดานการวางแผน ดานการจดหนวยงาน

ดานการบรหารบคคล ดานอ านวยการ และดานการจดงบประมาณ แตกตางกนอยางม

นยส าคญทางสถตทระดบ .05

2. งานวจยตางประเทศ

Ingersoll (1963, pp. 344 - 350) ไดวจย เรอง พระสงฆกบมรรค

การวเคราะหบทบาทของ พระสงฆในหมบานภาคกลางในประเทศไทย พบวา

การเปลยนแปลงบทบาทของพระสงฆในชนบท เปนผลมาจากการเปลยนแปลงของ

สถานภาพความเปนอยเนองมาจากอทธพลทงภายในและภายนอกชนบท การคมนาคม

ทเจรญขนท าใหพระสงฆและชาวบานมความคดทกวางขนและตดตอกบบคคลภายนอก

ไดมากขน การเปลยนแปลงบทบาทของพระสงฆมสวนเกยวพนกบคานยมใหม ๆ เขามา

แทน ชาวบานเรมทจะละทงหนาททเคยปฏบตกนมาและเรมรบความคดใหม ๆ เขามาแทน

ดงนน พระสงฆจงจ าเปนทจะตองปรบตวเองใหสนองกบความคดความเชอใหมทง

ของพระสงฆเองและของชาวไทย

Klansner (1974, p. 138) ไดวจย เรอง พทธศาสนาในอสาน ผลการวจย

พบวา มลกษณะ กลมกลนกบความจรงทางสงคม เศรษฐกจ พทธปรชญา และจตวทยา

และพบวา ลกษณะนอยในความสมพนธของพระพทธศาสนา ศาสนาพราหมณและลทธ

ผสางเทวดา (animism) แมศาสนา ดงกลาวจะมความแตกตางกนในแงของความคด ความ

เชอ แตในดานการปฏบตไมไดขดแยงกน ตรงกนขามตางกชวยกนเสรมเพมพลงแกกนและ

กนยงขน เราจะพบลกษณะเชนนในพธตาง ๆ คอ พธขอฝน การรกษาความเจบปวย การ

แตงงาน ฯลฯ พธกรรมดงกลาวน ประกอบดวยพธกรรมทางพทธศาสนา และพราหมณ

รวมกนโดยมวดเปนศนยกลางของกจกรรมทางสงคมทกอยางและมพระสงฆเปนผกระท า

หรอประสานงาน

Kirsch (1976, p. 432) ไดวจย เรอง พทธศาสนาของคนไทยทบานหนองสง

จงหวดสกลนคร พทธศาสนาเปนศาสนาทผสมระหวางศาสนาพราหมณ (Brahmanism)

และความเชอเกยวกบผสางเทวดา และพทธศาสนาเปนศนยรวมใจของชาวไทย พระธรรม

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

88

ค าสอนของพทธศาสนาท าใหการปฏบตเปนไปในแนวเดยวกน ในฐานะทศาสนาเปนสวน

หนงของสงคมเมอสงคมเปลยนไปกมผลท าใหพทธศาสนาผกผนตามไปดวย

Jamses (1979, pp. 1 - 40) ไดวจย เรอง บทบาทพระสงฆกบการเมอง

ในศรลงกา โดยศกษาบทบาทของสมาชกองคกร สารโวทายะ (sarvodaya oganization)

ผลการศกษาพบวา กลมตวอยาง รอยละ 46 เหนวา พระสงฆควรท าหนาทเปนครสอน

ศลธรรมและศาสนาเปนผน าในการจดพธกรรม รอยละ 29 เหนวา พระสงฆควรท าหนาท

เปนผชวยเหลอสงคม ดแลคน ทกขยาก รอยละ 9 เหนวา พระสงฆควรท าหนาทเปนครท

สงเสรมการศกษาแกชมชน รอยละ 9 เหนวา พระสงฆควรท าหนาท ชน าใหประชาชน

ลดความฟงเฟอทางวตถ จดการเศรษฐกจไดลงตว รอยละ 6 เหนวา พระสงฆควรท าหนาท

เปนแบบอยางในการด าเนนชวต และการเขาถงธรรมของพระพทธเจาและรอยละ 4 เหน

วา พระสงฆควรท าหนาทางการเมอง โดยการเปนทปรกษาใหแกนกการเมอง โดยในหนาท

ทกลาวมาเหลาน กลมตวอยางใหความส าคญกบการสอนศาสนามากถง 90% รองลงมา

คอ 78% ใหความส าคญกบการปฏบตวปสสนากรรมฐาน และ 55% ใหความส าคญกบ

การใหศลใหพรเปนก าลงใจแกประชาชน สวนหนาทอน ๆ เชน ดดวง จ านวน 59% เหนวา

ไมมความส าคญและการ เลนการเมอง 85% เหนวาไมส าคญ

Tendo Nyojo (2003, p. 69) ไดศกษาแนวทางการปฏบตของ ซงเคยปฏบต

หนาทเจาอาวาส วดพระพทธศาสนาหลายแหงในประเทศญปน ผลการศกษา พบวา

ในเบองตนทานไคโดจะแนะน าวธการปฏบตตนแกพระทเขามาอยในวดใหม โดยใหปฏบต

ตามหลกค าสอนของพระพทธเจาเปนหลก และขอรองใหผมาอยใหมโกนผมดวย

การฝกอบรมพระสงฆในวดตองมความเครงครดเสมอภาค ทงทแตเดมและผมาอยใหม

พระภกษใหมจะไดรบการฝกฝนใหพรรณนาความลกซงของหลกค าสอนของพระพทธเจา

โดยทานไคโดจะเปนผดแล ถาพบความผดพลาดกจะใหค าแนะน าและฝกฝน เหมอนการ

บงชวา เจาอาวาสจะตองมจตใจบรสทธดจดงพระทเรมบวชเสรจใหม เพยงแตม

ประสบการณในวงการพระสงฆมากเทานน เปนผน าทางจตวญญาณ พธกรรมและการ

ปฏบตตน ทางศาสนาเปนผน าในการตดสนใจท าในสงทพระลกวดไมกลาตดสนใจ เปนนก

จดการทด มบารม สามารถแสดงบทบาท ก าหนดบทบาทใหผอนปฏบตตามไดเมอยาม

จ าเปน สามารถชน าพระสงฆทมอายพรรษามากกวา และสามารถโยกยายไดถาจ าเปน

การณเชนนท าใหดเหมอนวา อ านาจของเจาอาวาสไรขดจ ากดและตองมความรบผดชอบ

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร

89

อยางสงสงในต าแหนงเจาอาวาส จงประกอบดวยทง การเปนผน า และเปนผใหบรการ

ชมชน อยในตว

จากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ พอสรปไดวา เจาอาวาสเปน

ผน าของภกษ สามเณร และคฤหสถทมอยในวด ถอวาเปนผทมความส าคญทสดตอความ

เจรญรงเรองสนตสข ตลอด ทงความมนคงของวดเพราะเปนผท าหนาทในการบรหาร

กจการของวดการปกครองบงคบบญชา ดแลแนะน าสงสอนอบรมพระภกษสามเณร และ

ฆราวาสผอาศยอยในวด ใหเปนผมความประพฤตเรยบรอยอยภายใตกฎระเบยบของวด

เปนผอยในศลธรรมอนดงาม มความสมครสมานสามคค ปรองดองกน ใหเกดความรวม

แรงรวมใจในการทจะปฏบตศาสนกจด าเนนกจกรรมโครงการตาง ๆ ของวดใหส าเรจลลวง

ไดดวยด นอกจากนเจาอาวาสถอไดวาเปนผท าหนาทเปนสอกลางและเปน ศนยกลางของ

การใหการศกษาอบรมศลธรรม จรยธรรม แกชมชน และประชาชนทงใกลและไกล เปนท

พงทางใจแกสาธชนไดอยางแทจรงตลอดทงเปนผใหการสนบสนนกจกรรมทจะน า

ประโยชน มาสประชาชน เพราะฉะนนภารกจทง 6 ดาน ของการบรหารจดการวด คอ

ดานการปกครอง ดานศาสนศกษา ดานการศกษาสงเคราะห ดานการเผยแผศาสนธรรม

ดานสาธารณปการและดานสาธารณะสงเคราะห ถอวามความส าคญเปนอยางยงทจะท า

ใหวดเปนศนยกลางและเปนศนยรวมจตใจเปนทพงใหกบพทธศาสนกชนไดอยางแทจรง

ดงนน ผวจยจงมความสนใจทจะท าการศกษาวจย เรอง แนวทางการพฒนาการบรหารวด

ในจงหวดสกลนคร สงกดส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาตตอไป

มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร