วนท ๒๕-๒๖ มถนายน ๒๕๕๔

ณ โรงแรมเดอะรอยลเจมส กอลฟ รสอรท อำเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม

จดโดย สถาบนวจยระบบสาธารณสข และกระทรวงสาธารณสข

เลขมาตรฐานสากล

พมพครงท ๑

ทปรกษา

บรรณาธการ

กองบรรณาธการ

ประสานงาน

ศลปกรรม

ภาพถาย

จดพมพและเผยแพร

พมพท

๙๗๘-๙๗๔-๒๙๙-๑๖๘-๕

กนยายน ๒๕๕๔ จำนวน ๑,๐๐๐ เลม

นพ.ณรงค สหเมธาพฒน และ นพ.สมศกด ชณหรศม

นพ.พงษพสทธ จงอดมสข, ผศ.ดร.จรวยพร ศรศศลกษณ และ สายศร ดานวฒนะ

อารรตน ตงเลศไพบลย และ รตนศร ศระพาณชยกล

ฐตมา นวชนกล

ศรพร พรศรธเวช

เรงฤทธ คงเมอง

สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.)

ชน ๔ อาคารสขภาพแหงชาต ซ.สาธารณสข ๖ ถ.ตวานนท ๑๔

อ.เมอง จ.นนทบร ๑๑๐๐๐

โทรศพท ๐ ๒๘๓๒ ๙๒๐๐ โทรสาร ๐ ๒๘๓๒ ๙๒๐๑-๒

www.hsri.or.th

หจก. สหพฒนไพศาล

๘๙/๑๐๑ หมบานเพอรเฟคเพลส พระราม ๕ หม ๓ ตำบลบางขนกอง

อำเภอบางกรวย จงหวดนนทบร ๑๑๑๓๐

โทร. ๐๒ ๔๓๒ ๖๑๗๓-๕

e-mail: ktpnws@gmail.com

บทสงเคราะห�ข�อเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสขในศตวรรษท ๒๑

คำนำ /3

ยทธศาสตรการวจยระบบสขภาพ ป พ.ศ. ๒๕๕๔-๒๕๕๘

ไดตงเปาหมายไววา จะจดการความรมงสระบบสขภาพท

เปนธรรมและยงยน และหนงในแผนงานวจยทสำคญเพอ

บรรลเปาหมายดงกลาวคอ การพฒนาความเขมแขงกลไก

การอภบาลระบบสขภาพ (Health system governance) คำวา “การอภบาล

ระบบ” มการใชมานานพอสมควร แตกใหความหมายแตกตางกน ในทนเรา

หมายถง “การใชอำนาจรวมกน (ของกลไกและหนวยงานตางๆ ) ในการกำกบ

ทศทางการตดสนใจเพอบรรลวตถประสงคสงใดสงหนง (เชน สขภาวะของ

ประชาชน)” กลไกอภบาลระบบฯ จงไมไดจำกดทกลไกภาครฐเพยงอยางเดยว

แตเปนปฏสมพนธของกลไกทงหมดในสงคม ซงแตละกลไกมพลงอำนาจในมตท

แตกตางกน

กระทรวงสาธารณสข ซงไดจดตงมาเกอบ ๗๐ ป นบเปนหนงในกลไก

ทสำคญในการอภบาลระบบสขภาพ การเปลยนแปลงทเรยกวาการปฏรป

กระทรวงสาธารณสขเกดขนหลายครง ครงสำคญเกดขนในป พ.ศ. ๒๕๑๗ ทม

การแยกบทบาทของกรมวชาการกบหนวยปฏบตการ คอ สำนกงานปลดกระทรวง

และมการขยายสวนราชการตางๆ เพมขนเรอยๆ จนการเปลยนแปลงครงหลงสด

ในป ๒๕๔๕ ทำใหกระทรวงสาธารณสขมหนวยงานเทยบเทากรมอยในสงกด ๙

กรม และหนวยงานในกำกบอกจำนวนหนง

การเปลยนแปลงครงหลงสดจนถงปจจบน นบเปนเวลาเกอบ ๑๐ ป

และเปน ๑๐ ป ทสงคมไทยและปญหาสขภาพของคนไทยมการเปลยนแปลง

อยางมาก จนทำใหมผตงคำถามวา สมควรทจะทบทวนบทบาทภารกจและ

โครงสรางของกระทรวงสาธารณสขอกครงหรอไม เปนทนายนดวา กระทรวง

สาธารณสขตอบสนองตอประเดนคำถามดงกลาวดวยการจดกระบวนการตางๆ

อยางกวางขวาง ดวยมมมองและวธการทเปดกวางอยางมาก และดวยกระบวนการ

ดงกลาว ไมวาผลสรปจะเปนเชนไร สะทอนใหเหนวา กระทรวงสาธารณสขได

ผานการปฏรปครงสำคญไปแลว คอ การปฏรปกระบวนทศนในการบรหารจดการ

คำนำ

4

สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.) ยนดทไดมโอกาสสนบสนน

และรวมในกระบวนการดงกลาวของกระทรวงสาธารณสข โดยเฉพาะอยางยง

ในสวนทเปนภารกจของ สวรส. คอ การจดการความรเพอสนบสนนการพฒนา

โดยหนงในกจกรรมท สวรส. ไดรวมสนบสนนคอ การจดประชมเชงปฏบตการ

เรอง “บทบาทกระทรวงสาธารณสขในศตวรรษท ๒๑” ขนในระหวางวนท

๒๕-๒๖ มถนายน ๒๕๕๔

เอกสารฉบบน รวบรวมสาระสำคญทสงเคราะหจากเอกสารนำเขา

และความคดเหนของผเขารวมประชมเชงปฏบตการดงกลาวขางตน โดยหวงวา

ขอมล ความร และความคดเหนตางๆ จะเปนประโยชนตอการพฒนาบทบาท

ของกระทรวงสาธารณสขตอไปในอนาคต

สถาบนวจยระบบสาธารณสข

กนยายน ๒๕๕๔

คำนำ

บทนำ

บรบท สถานการณ และความทาทาย

กรอบแนวคดการกำหนดบทบาทของกระทรวงสาธารณสข

ขอเสนอการปรบบทบาทกระทรวงสาธารณสข

สรปขอเสนอในภาพรวม

ภาคผนวก

• ขอเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสขในการพฒนาระบบ

บรการสขภาพของประเทศ

โดย ศ.นพ.ไพบลย สรยะวงศไพศาล

• ขอเสนอการพฒนาระบบบรการสขภาพของกระทรวง

สาธารณสข

โดย คณะทำงานจดทำแผนยทธศาสตรการพฒนาหนวยงาน

ดานระบบบรการสขภาพ

• ขอเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสขในการพฒนาระบบ

การสรางเสรมสขภาพของประเทศ

โดย นพ.สรยะ วงศคงคาเทพ

• ขอเสนอการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพของกระทรวง

สาธารณสข

โดย คณะทำงานจดทำแผนยทธศาสตรการพฒนาหนวยงาน

ดานระบบสงเสรมสขภาพ

• ขอเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสขในการพฒนาระบบ

การควบคมและปองกนโรคของประเทศ

โดย รศ.นพ.สมเดช พนจสนทร

สารบญ

๓

๙

๑๗

๒๙

๓๓

๔๙

๕๔

๕๘

๖๔

๗๐

๗๘

• ขอเสนอการพฒนาระบบปองกนควบคมโรคและภยสขภาพ

ของกระทรวงสาธารณสข

โดย กรมควบคมโรค

• ขอเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสขในการพฒนาระบบยา

และการคมครองผบรโภคดานสขภาพ

โดย รศ.ดร.ชะอรสน สขศรวงศ

• ขอเสนอการพฒนาระบบงานคมครองผบรโภคดานสขภาพ

ของกระทรวงสาธารณสข

โดย สำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา

๘๔

๙๔

๑๐๖

8

บทนำ /9

ความเปนมาและความจำเปน

ในการปรบบทบาทและโครงสรางกระทรวงสาธารณสข

การเปลยนแปลงของโลกในศตวรรษท ๒๑ ทเช อมโยงทก

ประเทศและทกระบบเขาดวยกน ไมวาจะเปนระบบเศรษฐกจ

สงคม การเมอง ฯลฯ ทำใหประเทศตางๆ จำเปนตองมการ

ปรบตวเพอรบกบการเปลยนแปลงดงกลาว สำหรบประเทศไทยในชวง ๑๐ ป

ทผานมา ถอเปนชวงเวลาทมการเปลยนผานภายในประเทศอยางมากเชนกน ไมวา

จะเปนในดานการเมอง เศรษฐกจ และสงคม การปฏรประบบราชการทมงสความ

มประสทธภาพ และพฒนาประเทศเพอใหสามารถแขงขนในภมภาคและประชาคม

โลก การปฏรประบบสขภาพโดยการจดตงกลไกใหมๆ ไมวาจะเปนการจดตงสำนก

งานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) สำนกงานหลกประกนสขภาพ

แหงชาต (สปสช.) สำนกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.) เปนตน ขณะท

กระทรวงสาธารณสข หลงการปฏรปครงลาสด๑ ในป พ.ศ. ๒๕๔๕ ยงไมมการ

ดำเนนการพจารณาทบทวนอยางจรงจง

นอกจากนน สภาพปญหาสขภาพและปจจยตางๆ ทกระทบกบสขภาพ

เปนไปอยางซบซอนกวาในอดตมาก ไดแก ปจจยทางสงแวดลอม ภาวะโลกรอน

การใชสารเคมมากขน ภยธรรมชาตทรนแรงและบอยขน ปจจยทางสงคมและ

วฒนธรรม พฤตกรรมเสยงตอโรค เชน การบรโภคบหร พฤตกรรมบรโภคนยม

พฤตกรรมทางเพศ ชองวางทางสงคมทมากขน ระบาดวทยาการเกดโรค เชน โรค

อบตใหม แนวโนมของโรคไมตดตอททวความรนแรงมากขน อกทงจำนวนประชากร

ทเพมขน การเขาสการเปนสงคมผสงอาย การเคลอนยายประชากรทำใหโรคระบาด

แพรไดอยางรวดเรว ความกาวหนาในเชงธรกจ เชน ธรกจการทองเทยว ธรกจยา

ขามชาต และการดำเนนธรกจเชงรกดวยกลยทธหลากหลายทางการตลาด ตลอดจน

ยคของการสอสารและคมนาคมทรวดเรว รวมถงการเปลยนความหมายของสขภาพ

เปนสขภาวะ

บทนำ

๑ ปาณบด เอกะจมปกะ และคณะ. ๒๕๔๕. การปรบบทบาทภารกจและโครงสรางของกระทรวงสาธารณสข. สำนกนโยบายและยทธศาสตร. สำนกปลดกระทรวงสาธารณสข.

๑0

ในเดอนพฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๕๓ สำนกงานคณะกรรมการพฒนาระบบ

ราชการ (กพร.) ไดประสานหนวยราชการตางๆ ใหทำการทบทวน บทบาทภารกจ

จดทำแผนยทธศาสตรการพฒนาหนวยงาน โดยใหพจารณาปรบบทบาทภารกจให

สอดคลองกบบรบทตางๆ ทเปลยนแปลง ตลอดจนสอดคลองกบแผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาตฉบบท ๑๑ (พ.ศ. ๒๕๕๕-๒๕๕๙) และการเตรยมตวกาวส

ประชาคมอาเซยน (ASEAN Community) รวมถงทศทางการปฏรปประเทศไทย

กระทรวงสาธารณสขและสถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.)

จดตงคณะทำงานวชาการขน เพอพฒนาขอเสนอการปรบ

บทบาทกระทรวงสาธารณสข โดยมรองปลดกระทรวง

สาธารณสข นายแพทยณรงค สหเมธาพฒน เปนประธานคณะทำงานฯ มการ

ประชมปรกษาหารอและเสนอความคดเหนจากผบรหารและนกวชาการหลายครง

โดยมขอเสนอใหนำบทบาทกระทรวงสาธารณสข๒ ทง ๑๐ บทบาท เปนตวตง

(Function approach) โดยทบทวนแตละบทบาท ประกอบดวย ๑) การกำหนด

นโยบายและยทธศาสตรดานสขภาพของประเทศ ๒) การสรางและการจดการ

ความรดานสขภาพ ๓) กำหนดและกำกบดแลมาตรฐานดานสขภาพ ๔) สรางเสรม

ศกยภาพดานสขภาพแกองคกรภาคสวนตางๆ และภาคประชาชน ๕) ดแลการบงคบ

ใชกฎหมายดานสขภาพ ๖) ดแลการควบคมปองกนโรคและภยคกคามสขภาพ

๗) ดแลการเงนการคลงเพอจดใหมบรการสขภาพแกประชาชนทวไปและประชาชน

กลมเปาหมายเฉพาะ ๘) สรางเสรมความมนคงและเสถยรภาพของทรพยากรดาน

สขภาพ ๙) ดำเนนงานดานสขภาพระหวางประเทศ ๑๐) สนองงานตามโครงการ

อนเนองมาจากพระราชดำรทเกยวของกบสขภาพ ตอมาไดปรบเปนการพจารณา

โดยใชระบบเปนตวตง (System approach) เพอชวยใหมองเหนภารกจทควรทำ

มากกวาภารกจทดำเนนการอยในปจจบน โดยรองปลดกระทรวงฯ ไดมอบหมาย

ใหผบรหารและนกวชาการกรมตางๆ พรอมทงนกวชาการภายนอกกระทรวงฯ พฒนา

ขอเสนอการปรบบทบาทกระทรวงสาธารณสขในลกษณะคขนานใน ๔ ระบบยอย

ประกอบดวย ระบบบรการสขภาพ ระบบสรางเสรมสขภาพ ระบบควบคมปองกน

โรค ระบบคมครองผบรโภค โดย ๔ ระบบยอยดงกลาว ครอบคลมบทบาทหนาท

กระทรวงสาธารณสข ตาม พ.ร.บ.ปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. ๒๕๔๕

๒ อำพล จนดาวฒนะและคณะ. ๒๕๔๙. รายงานการสงเคราะหกลไกในระบบสขภาพแหงชาต และบทบาทหนาทโครงสรางกระทรวงสาธารณสข. สถาบนวจยระบบสาธารณสข.

บทนำ /๑๑

วธการศกษาเพอพฒนาขอเสนอ

นกวชาการไดรบมอบหมายใหทำการทบทวนเอกสาร (Document review)

เชน งานวจยทงในประเทศและตางประเทศ บทความ รายงาน กฎหมาย กฎระเบยบ

ทเกยวของ รวมกบการสมภาษณเชงลกผทรงคณวฒทเกยวของ การประชมเพอรบ

ฟงความคดเหนจากผเกยวของ เพอจดทำเอกสารขอเสนอการปรบบทบาทกระทรวง

สาธารณสขในระบบบรการสขภาพ ระบบสรางเสรมสขภาพ ระบบควบคมปองกน

โรค ระบบยาและการคมครองผบรโภค ทมกรอบประเดนดงน

๑. องคประกอบยอย (subsystem) ของแตละระบบ และบทบาทหนาท

ของแตละกลไก/องคประกอบยอยพรอมทงความสมพนธเชอมโยง

๒. บรบทของแตละระบบยอยทง ๔ ระบบ ทเปลยนไปและแนวโนม โดย

ครอบคลมการปรบบทบาทภาคภาคสวนตางๆ ในแตละระบบยอยของระบบสขภาพ

๓. วเคราะหบทบาทกระทรวงสาธารณสขในปจจบนทเกยวของกบระบบ

ยอยทง ๔ ระบบ พรอมขอเสนอบทบาทใหมทครอบคลมความสมพนธกบกลไก/

หนวยงานอนๆ ในระบบ

๔. ขอเสนอการปรบโครงสรางกระทรวงสาธารณสขตามบทบาทใหมใน

สวนทเกยวของกบระบบยอยทง ๔ ระบบ พรอมการบรหารจดการในชวงเปลยนผาน

๑๒

กรอบแนวคดในการพฒนาขอเสนอ

แมวาจะไมไดมการระบกรอบแนวคดทจะใชอางองในการพฒนาขอเสนออยางชดเจน แต

พบวานกวชาการสวนใหญจะใชกรอบแนวคดระบบสขภาพขององคการอนามยโลก (WHO Health

System Framework) เปนหลกในการพฒนาขอเสนอ โดยกรอบแนวคดดงกลาวระบผลลพธของ

ระบบสขภาพทสำคญ คอ การเขาถง ความครอบคลม คณภาพและความปลอดภย และผลสมฤทธ

นอกจากจะทำใหประชาชนมสขดขนแลว ยงตองมประสทธภาพ สรางเปนธรรม ปกปองคมครองความ

เสยงทงดานสงคมและการเงน และสามารถตอบสนองตอความตองการของประชาชนดวย โดยระบบ

สขภาพทจะบรรลถงเปาหมายเหลานไดจะตองประกอบดวยองคประกอบพนฐานอยางนอย ๖ ประการ

(six building blocks) ไดแก ๑) การใหบรการ ๒) บคลากรดานสขภาพ ๓) สารสนเทศ ๔) ผลตภณฑ

ทางการแพทย วคซน และเทคโนโลย ๕) การเงน ๖) ภาวะการนำและการอภบาล

SERVICE DELIVERY

HEALTH WORKFORCE

INFORMATION

MEDICAL PRODUCTS, VACCINES & TECHNOLOGIES

FINANCING

LEADERSHIP/ GOVERNANCE

IMPROVED HEALTH (LEVEL AND EQUITY)

RESPONSIVENESS

SOCIAL AND FINANCIAL RISK PROTECTION

IMPROVED EFFICIENCY

ACCESSCOVERAGE

QUALITYSAFETY

THE WHO HEALTH SYSTEM FRAMEWORK

SYSTEM BUILDING BLOCKS OVERALL GOALS/ OUTCOMES

รปท ๑: กรอบแนวคดระบบสขภาพขององคการอนามยโลก

ทมา: WHO 2007

บทบาทสำคญของภาครฐ คอ การอภบาลระบบ ซงมหนาทสำคญอยางนอย ๖ ประการ

ไดแก ๑) การกำหนดนโยบาย (Policy guidance) คอ การกำหนดยทธศาสตรและนโยบายเชงเทคนค

ทเกยวกบสขภาพ โดยกำหนดเปาหมาย ทศทาง และการจดลำดบความสำคญของบรการประเภท

ตางๆ รวมถงการกำหนดบทบาทของภาครฐ เอกชนและประชาสงคม ๒) การสงเคราะหความรและ

การดภาพรวม คอ การหนนใหเกดการสราง การวเคราะหและการใชองคความรทเกยวของกบระบบ

บทนำ /๑3

สขภาพ ซงรวมถงการตดตามและประเมนเกยวกบสงแวดลอมทางการเมอง ผลกระทบ

ของการปฏรปและผลลพธของนโยบายแตละดาน ๓) การประสานงานและสราง

ความรวมมอ ระหวางตวแสดงทงในและนอกภาครฐ รวมทงการโนมนาวใหเกดการ

ดำเนนการกบปจจยกำหนดสขภาพทสำคญและการเขาถงบรการสขภาพ ตลอดจน

การสรางระบบสนบสนนนโยบายสาธารณะ และการรกษาการเชอมโยงระหวาง

ภาคสวนตางๆ (joined up government) ๔) การกำกบดแล คอ การออกแบบ

และหนนใหเกดความเปนธรรมในการควบคมและสรางแรงจงใจ ๕) การออกแบบ

ระบบ คอ การหนนใหเกดความสอดคลองระหวางยทธศาสตรและโครงสรางตางๆ

ในระบบสขภาพ รวมถงการลดความซำซอน และลดความแตกแยกของระบบ

๖) ความรบผดชอบ คอ การหนนใหตวแสดงในระบบสขภาพทงหมดมความสำนก

รบผดชอบ มความโปรงใส ตรวจสอบโดยสาธารณชนได3

ขอเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสขในครงน ใชกรอบแนวคดของ

องคการอนามยโลกในการวเคราะห โดยพจารณาวาภายใตบทบาทของแตละ

๓ WHO. 2007. Everybody business: Strengthening health systems to improve health outcomes. WHO’s framework for action. Geneva. World Health Organization.

๑4

ระบบยอยตางๆ ใน ๔ ระบบ ไดแก ระบบบรการสขภาพ ระบบสรางเสรมสขภาพ

ระบบควบคมปองกนโรค ระบบยาและการคมครองผบรโภค บทบาทใดควรเปน

บทบาทหนาทของกระทรวงสาธารณสข ภายใตแนวคดทวา

๑. กระทรวงสาธารณสขควรเปน National Health Authority ทดแล

ภาพรวมระบบสขภาพของประเทศ และประสานเชอมโยงการดำเนนงานของ

หนวยงานและกลไกอนๆ เพอใหบรรลเปาหมายระบบสขภาพทพงประสงค โดยสรป

คอ การทำหนาทการอภบาลระบบสขภาพ

๒. การอภบาลระบบสขภาพทมประสทธภาพจะเกดขนไดกตอเมอมกลไก

การจดการความรและระบบขอมลสารสนเทศทดและมประสทธภาพสนบสนน

๓. ภายใตบรบททมภาคภาคสวนตางๆ เขามาเกยวของกบการพฒนาระบบ

สขภาพมากขน กระทรวงสาธารณสขควรประสานใชพลง และจดแขงของภาค

ภาคสวนตางๆ เพอพฒนาระบบสขภาพ แทนทจะแสดงบทบาทในการดำเนนการ

งานทกสวนเองเหมอนในอดต

ผลผลตและการนำไปใช

ผลจากกระบวนการวชาการดงกลาว ทำใหได เอกสารวชาการ

จำนวน ๘ เรอง โดยเปนขอเสนอเชงนโยบายการพฒนา

ระบบยอย ทง ๔ ระบบ ระบบละ ๒ เรองคขนานกน อาจ

เรยกไดวาเปนขอเสนอทพฒนาแบบ inside-out approach และ outside-in

approach

เอกสารวชาการดงกลาว ไดถกใชเปนปจจยนำเขาสำหรบการแลกเปลยน

อภปรายและหาขอสรปในการประชมเชงปฏบตการ ทไดจดขนในวนท ๒๕-๒๖

มถนายน ๒๕๕๔ เพอใหทกภาคสวนทเกยวของไดพจารณาขอเสนอการพฒนา

ระบบบรการสขภาพ ระบบสรางเสรมสขภาพ ระบบควบคมปองกนโรค ระบบยา

และการคมครองผบรโภคดานสขภาพ

บทนำ /๑5

๑6

บรบท สถานการณ และความทาทาย /๑7

บรบท สถานการณ� และความท�าทาย

๑8

บรบท สถานการณ และความทาทาย

๑. การเปลยนแปลงดานเศรษฐกจ สงคมในระดบโลก

ทประชมสดยอดอาเซยน (ASEAN Summit) ครงท ๘ เมอเดอนพฤศจกายน

๒๕๔๕ ไดเหนชอบการดำเนนงานเพอมงสการเปนประชาคมเศรษฐกจอาเซยน4

(ASEAN Economic Community: AEC) ในป ๒๕๖๓ ทำใหภาครฐและภาคเอกชน

ของทกประเทศสมาชกตองเตรยมปรบตวหลายประการ เนองจากจะมการเคลอนยาย

ปจจยการผลตระหวางประเทศสมาชกไดอยางเสร วตถดบและแรงงานสามารถ

เคลอนยายไดโดยอสระ ภายใตมาตรฐานสนคา กฎเกณฑ และกฎระเบยบเดยวกน

ทงน บรการสขภาพเปนหนงใน ๑๑ สาขาหลก ทจะตองเรงรดดำเนนการ และอาจ

มผลกระทบตอระบบบรการสขภาพของประเทศ ทจะมแนวโนมไปสการตอบสนอง

ตอกลมทมอำนาจซอมากเปนสำคญ และกระทบตอความเปนธรรมในการเขาถงและ

ไดรบบรการสขภาพ

๒. สถานการณดานสขภาพในระดบโลก

รายงานแนวโนมสถานการณสขภาพ ๗๐ ป (พ.ศ. ๒๔๙๘–พ.ศ. ๒๕๖๘)

ขององคการอนามยโลก5 ระบแนวโนมสขภาพ ๕๐ ประการ อาท จำนวนประชากร

ทจะเพมขนเปน ๘ ลานลานคนในป ค.ศ. ๒๐๒๕ การกระจายตวของประชากรทจะ

เขามาสเมองในสดสวนใกลเคยงกบทอาศยในเขตชนบท สดสวนประชากรสงวยท

ตองพงพงประชากรวยทำงานจะเพมขนเปนรอยละ ๑๗ ของประชากรทงหมด

เปนตน ซงอาจสงผลกระทบตอประเทศไทยไปในทศทางเดยวกน

โรคตดตออบตใหม ไดกลายเปนปญหาสาธารณสขสำคญ และอาจเปน

สาธารณภยทคกคามตอความมนคงของประเทศอยางรนแรง เนองจากสามารถกอให

เกดผลกระทบและความสญเสยตอสขภาพ ชวตและเศรษฐกจของประเทศไดมหาศาล

อาท เชน การระบาดของไขหวดใหญสายพนธใหม H๑N๑ ๒๐๐๙ ซงสงผลกระทบ

ตอการทองเทยวและเศรษฐกจทวโลก และหากประเทศไทยไมมการเตรยมพรอม

รบมอกบปญหาอยางมประสทธภาพ เมอเกดการระบาดของโรคตดตออบตใหมจะ

สงผลตอความมนคงดานสขภาพ สงคมและเศรษฐกจของประเทศอยางรนแรง

๔ ประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic Community: AEC) http://www2.oae.go.th/biae/Article/_aec15OCT50.pdf

๕ WHO. 1998. The world health report 1998 - Life in the 21st century: A vision for all. Geneva. World Health Orgnanization

บรบท สถานการณ และความทาทาย /๑9

๓. การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอมของประเทศไทย

การเปลยนแปลงดานเศรษฐกจ ในชวงสามทศวรรษกอน พ.ศ. ๒๕๔๐

เศรษฐกจของไทยมอตราการเตบโตเฉลยรอยละ ๗ ตอป มผลตภณฑมวลรวม

ประชาชาตตอหวเพมขน ๒๘ เทาโดยเฉพาะมการเพมอยางรวดเรวมากตงแตชวง

พ.ศ. ๒๕๒๙ เปนตนมา แตนบตงแตวกฤตเศรษฐกจในพ.ศ. ๒๕๔๐ ทำใหอตราการ

ขยายตวทางเศรษฐกจทเคยเตบโตเฉลยกวารอยละ ๗ กลบเปนตดลบรอยละ ๑.๗

ซงสงผลกระทบตอผลผลตมวลรวมตอหว ประเทศไทยไดแกไขปญหาเศรษฐกจ

ดวยมาตรการการเงนและการคลง สงผลใหเศรษฐกจเรมมการฟนตวเปนบวกดวย

อตรารอยละ ๗.๑ ใน พ.ศ. ๒๕๔๖ และตอมาเกดวกฤตเศรษฐกจตกตำทวโลกใน

พ.ศ. ๒๕๕๑ ทำใหอตราการขยายตวทางเศรษฐกจตดลบรอยละ ๒.๒ ในพ.ศ. ๒๕๕๒

และจะฟนตวเปน ๗.๐ ในพ.ศ. ๒๕๕๓ อนเนองมาจากการฟนตวของเศรษฐกจโลก

อยางไรกตามการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจของไทยกอใหเกดผลกระทบตอระบบ

สขภาพ คาใชจายดานสขภาพมแนวโนมเพมขน6 จากรอยละ ๓.๘ ของ GDP ใน

พ.ศ. ๒๕๒๓ เปนรอยละ ๖.๔๘ ของ GDP ใน พ.ศ. ๒๕๕๒

ก ารเปลยนแปลงดานสงคม การพฒนาประเทศทมงเนนสงเสรม

อตสาหกรรม ทำใหชาวชนบทจำนวนมากตองอพยพเขาส

เมองเพอขายแรงงานในภาคอตสาหกรรมและบรการมากขน

จงทำใหชมชนเมองรอบนอกเขตเมองทเปนศนยกลางความเจรญมการขยายตว

เรวขน โดยคาดวาในพ.ศ. ๒๕๗๐ ประชาชนจะอยในเขตเมองถงรอยละ ๔๗.๒

การอพยพยายถนจากชนบทไปสเมองมากขน ทำใหผอพยพตองปรบเปลยนวถชวต

แบบชนบทไปเปนแบบเขตเมอง ทำใหผอพยพบางสวนเกดปญหาในการปรบตว ซง

นำไปสปญหาสขภาพตามมา เชน ปญหาสขภาพจต โดยพบผปวยโรคจตเพมขนจาก

๔๔๐.๑ ตอประชากรแสนคนใน พ.ศ. ๒๕๔๐ เปน ๕๗๘.๑ ตอประชากรแสนคนใน

พ.ศ. ๒๕๕๒ ปญหาโรคเรอรง การบาดเจบ เปนภาระคาใชจายสงมากขน7 นอกจาก

นนผอพยพสวนใหญทตองทำงานในโรงงานยงตองเสยงตอการเกดโรคทอาจเกยวของ

กบสารเคมในโรงงานอตสาหกรรม เชน มะเรง โรคอนเกดจากสารพษ ปจจบนมการ

อพยพแรงงานขามชาตมากขน โดยเฉพาะแรงงานทอพยพเขามาบรเวณชายแดน

๖ สำนกนโยบายและยทธศาสตร. ๒๕๕๔. การสาธารณสขไทย ๒๕๕๑-๒๕๕๓. สำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสข.

๗ คณะทำงานจดทำบญชรายจายสขภาพแหงชาต. บญชรายจายสขภาพแหงชาตของประเทศไทย พ.ศ. ๒๕๔๕-๒๕๕๑. สำนกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ.

๒0

ทำใหเกดการแพรกระจายของโรคระบาดไดแก มาลาเรย อจจาระรวง โรคเอดส

โรคโปลโอ โรคแอนแทรกซ รวมทงโรคทประเทศไทยเคยควบคมไดแลวกอาจม

การแพรระบาดขนใหม8 เชน โรคเทาชาง ซงพบวา คนงานพมาทอพยพเขามาแถบ

ชายแดนมพยาธนำโรคเทาชางอยถงกวารอยละ ๓

นอกจากนนหากพจารณาความสญเสยทางเศรษฐกจของความ

รนแรงจากการทำรายตนเองและการทำรายกนในประเทศ

พ.ศ. ๒๕๔๘ พบวา ไทยมภาระคาใชจายทเกดจากความรนแรง

ดงกลาว ๓๓,๘๔๘ ลานบาท หรอคดเปนรอยละ ๐.๔ ของมลคาผลตภณฑมวลรวม

ในประเทศ ซงมากกวารอยละ ๙๐ ของคาใชจายดงกลาวมาจากการสญเสยกำลง

การผลต และมคาใชจายตรงทางการแพทยเพอการรกษาตนเองและทำรายกน

คดเปนมลคา ๑,๙๔๘.๙ ลานบาท9 สรปไดวาการขยายตวของเมอง และการหดตว

ของชนบท การเคลอนยายแรงงานทงภายในประเทศและขามประเทศ จะสงผลตอ

ความยงยากในการจดระบบสงตอ และการควบคมโรคตางๆ มากยงขน การแพร

ขยายของคานยมการบรโภคแบบตะวนตกทำใหเกดการบรโภคผลตภณฑสขภาพท

ไมจำเปนและเกนความจำเปนอยางมาก และอาจเกดอนตรายตอผบรโภคได

การเปลยนแปลงดานสงแวดลอม จากหลกฐานทางวทยาศาสตรยนยนวา

โลกกำลงเผชญกบวกฤตภาวะโลกรอนอนเนองมากจากการปลอยกาชเรอนกระจก

ในภาคพลงงานและการขนสง โดยรายงานของธนาคารโลก๑0 พ.ศ. ๒๕๔๙ พบวา

ประเทศไทยปลอยกาซเรอนกระจกมากเปนอนดบ ๓๑ ของโลก และเปนอนดบ ๔

ของอาเซยน ภาวะโลกรอนมผลกระทบตอระบบสขภาพไทย ไดแก การสญเสยชวต

ของประชาชนไทย อนเนองมาจากการเกดภยพบตและนำทวมในระยะ ๒๐ ปท

ผานมา กอใหเกดความเสยหายตอเศรษฐกจของประเทศ รวม ๘๕,๐๐๐ ลานบาท

โดยเฉพาะใน พ.ศ. ๒๕๔๙ มพนทถกนำทวม ๔๗ จงหวด มคนตายมากกวา ๑๐๐

คน คนไรทอยและไดรบความเดอดรอน ๔.๒ ลานคน๑๑ นอกจากนนอากาศรอน

๘ สำนกนโยบายและยทธศาสตร. ๒๕๕๔. การสาธารณสขไทย ๒๕๕๑-๒๕๕๓. สำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสข.๙ กนษฐา บญธรรมเจรญ และคณะ. ๒๕๔๘. Cost of Injuries due to interpersonal and self directed violence in Thailand.

๑๐ World Bank. 2006. World Development Indicators 2006. Washington DC. World Bank.๑๑ สำนกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. ๒๕๕๑. วสยทศนประเทศไทยสป ๒๕๗๐. ในเอกสารประกอบการประชมประจำป ๒๕๕๑ วนศกรท ๑๕ สงหาคม ๒๕๕๑ ณ หองแกรนดไดมอนดบอลรม ศนยแสดงสนคาและการประชมอมแพค เมองทองธาน จ.นนทบร. สำนกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต.

บรบท สถานการณ และความทาทาย /๒๑

ทำใหพาหะนำโรคตดตอบางชนดเพมจำนวนเรวขน เชน โรคไขเลอดออก พบวา

สถานการณโรคไขเลอดออกของไทย พ.ศ. ๒๕๕๑ พบผปวยสงถง ๘๙,๖๒๖ ราย๑๒

สวนการเปลยนแปลงดานสงแวดลอม พบวาสงแวดลอมไมเออตอการมสขภาพทด

ความแหงแลงหรอฝนตกหนก ทำใหสงแวดลอมเสยสมดล ความแหงแลงทำใหเกด

ไฟปาทรนแรง ซงควนและเขมาจากไฟปาเปนอนตรายตอระบบทางเดนหายใจและ

ระคายเคองตอตา รวมถงภยพบตจากนำทวม สงผลตอสขภาพของคนไทย

๔. การกาวเขาสสงคมสงอาย

การเปลยนแปลงดานประชากร ความสำเรจของนโยบายวางแผนครอบครว

ทำใหอตราการคมกำเนดของไทยมแนวโนมเพมขน อตราเพมของประชากรลดลง

จากรอยละ ๓.๒ ในชวงกอน พ.ศ. ๒๕๑๓ เปน รอยละ ๐.๔๑ ใน พ.ศ. ๒๕๔๙

คาดการณแนวโนมอตราเพมของประชากรจะลดลงเหลอรอยละ ๐.๕๔ ใน พ.ศ.

๒๕๗๓ การลดลงของอตราเพมของประชากรไดสงผลกระทบตอจำนวนและ

โครงสรางอายของประชากร๑3 สดสวนของประชากรวยเดกมแนวโนมลดลง ขณะท

สดสวนประชากรสงอายไทยเพมจากรอยละ ๗.๔ ในป ๒๕๓๓ เปนรอยละ ๑๐.๗

ในป ๒๕๕๐ และคาดการณวาจะเพมเปน ๒ เทาในป ๒๕๖๘ เปนรอยละ ๒๐ หรอ

มจำนวนประมาณ ๑๔.๙ ลานคน ในป ๒๕๗๓ คนไทยเกอบ ๑ ใน ๔ จะเปนผสงอาย

ทำใหประเทศไทยไดกาวเขาสการเปนสงคมสงอายอยางเตมตว ผสงอายสวนหนง

ยงมสขภาพดชวยเหลอตนเองได แตมากกวาครงมโรคเรอรงประจำตวและตองไดรบ

การบรการทางการแพทย แมวาผสงอายทไมมความจำเปนทตองไดรบบรการทาง

การแพทย แตอาจมภาวะพงพาทตองการการชวยเหลอดแลจากบคคลอนอย๑4

๕. แนวโนมโรค การเจบปวย และภยคกคามสขภาพ

ภยคกคามสขภาพเปลยนจากโรคตดเชอมาเปนโรคไมตดตอ อนเกดจาก

แบบแผนการบรโภคและการดำรงชวต ทำใหเกดปญหาสขภาพจต ภาวะนำหนกเกน

และอวน โรคเรอรงตางๆ ปญหาสงคม เชน ปญหาเยาวชน ยาเสพตด ความรนแรง

ภยคกคามจากสงแวดลอม มลพษและสารปนเปอน ภาวะโลกรอนและการเปลยนแปลง

๑๒ สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และสำนกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต. ๒๕๕๑. สขภาพคนไทย ๒๕๕๑. สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล.

๑๓ UNFPA. 2011. Impact of Demographic Change in Thailand.

๑๔ ศรพนธ สาสตย และคณะ. ๒๕๕๒. รปแบบการปฏบตการดแลผสงอายระยะยาวในสถานบรการในประเทศไทย. สถาบนวจยระบบสาธารณสข.

๒๒

ภมอากาศ โรคอบตใหม อบตซำ ปญหามลภาวะทางอากาศ ฝนละออง สารเคมท

เกดจากอตสาหกรรมทสงผลกระทบสขภาพชดเจน เชน กรณมาบตาพด อกทงยงม

ปญหาการขาดแคลนนำเพอการบรโภค เสยงตอการเจบปวยดวยโรคจากเกดจาก

นำเปนสอ การสขาภบาลอาหาร การจดการขยะและสงปฏกล รวมทงภยอนตราย

จากสาธารณภยตางๆ ซงสอดคลองกบแนวคดเรองปจจยสงคมกำหนดสขภาพ

(Social Determinants of Health) กลาวคอ สาเหตททำใหสขภาพไมด เกดจาก

หลายปจจย ทงดานชวภาพ วถชวต สงคม สงแวดลอม การเมอง ฯลฯ ในขณะท

การแกไขตองทำทงทระดบตวบคคลและนโยบายสาธารณะ

การเจบปวยหาอนดบแรกทคราชวตคนไทยไดแก โรคหวใจและ

เบาหวาน มะเรง การบาดเจบ โรคเอดส และโรคไมตดตออนๆ

ดชน DALY ชวา ผชายไทยสญเสยปสขภาวะมากทสด ๕ อนดบ

แรกเนองจาก โรคเอดส ภยจราจร หลอดเลอดสมอง ภยสรา และมะเรงตบ/ทางเดน

นำด ในขณะทผหญงไทยสญเสยปสขภาวะ ๕ อนดบแรก ไดแก โรคหลอดเลอดสมอง

โรคเอดส โรคเบาหวาน ซมเศรา และโรคหลอดเลอดหวใจตบตน โดยมสดสวนการ

สญเสยปสขภาวะจากภาวะเรอรงไมตดตอมากทสด และสอดคลองกบการกระจาย

ภาวะเสยง ๕ ชนดแรกทพบบอยทสด ไดแก เพศสมพนธสมเสยง สบบหร ดมสรา

ไมสวมหมวกนรภย ความดนเลอดสง สำนกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวาง

ประเทศ๑5 ไดทำการศกษาภาระโรคจากปจจยเสยงของคนไทยโดยเปรยบเทยบ

ภาระโรคใน พ.ศ. ๒๕๔๒ และ พ.ศ. ๒๕๔๗ พบวา ปจจยเสยงในเรองความดนโลหตสง

การมดชนมวลกายสง การมระดบโคเลสเตอรอลสง และการบรโภคผกและผลไมนอย

ทำใหมความสญเสยปสขภาวะเพมขน ซงปจจยดงกลาวลวนแตสงผลตอการเกดโรค

หวใจและหลอดเลอดทงสน

นอกจากน ปญหาใหญทยงมขอมลไมชดเจนแตเปนทนาหวงใย คอ การ

เสยชวต และการบาดเจบ อนเปนภาวะแทรกซอนจากการใชบรการรกษาพยาบาล

และการใชผลตภณฑสขภาพ ซงมการผลตและกระจายสผบรโภคตลอดเวลาแตม

คณภาพในเกณฑทไมนาพอใจ ตรวจพบปญหาทงการมตวยาสำคญในปรมาณตำ

กวาเกณฑ หรอมสารและคณสมบตทางเคมทไมเหมาะสมและเปนอนตราย ปญหา

ยาปลอม ผลตภณฑและยาสมนไพร ยาแผนโบราณมปญหาคณภาพหลายดาน มการ

โฆษณาและอวดอางสรรพคณเกนจรง

๑๕ คณะทำงานจดทำภาระโรคและปจจยเสยงของประเทศไทย. ๒๕๔๙. ภาระโรคและปจจยเสยงของประชากรไทย พ.ศ.๒๕๔๗. สำนกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ.

บรบท สถานการณ และความทาทาย /๒3

สวนปญหาสขภาพเดก พบปญหาทพโภชนาการ ปญหาพฒนาการไมสมวย

ปญหาสขภาพในชองปาก ปญหาสขภาพวยเจรญพนธและการตงครรภทไมพรอม

รวมถงการทำแทง สขภาพวยทำงานถกคกคามดวยโรคเรอรง เชน ไขมนในเลอดสง

อบตเหตและความพการ และเอดส

สำหรบสถานการณโรคตดตอ แมวาประเทศไทยจะมปญหาโรคตดตอท

ปองกนไดดวยวคซนลดลง แตกมโรคอบตใหมทเกดจากเชอไวรสทไมมยารกษา

มโรคตดตอทเชอดอยา และโรคทเคยควบคมไดกกลบมาเปนปญหาใหม

๖. การกระจายอำนาจและบทบาทขององคกรปกครองสวนทองถน

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๔๐ ระบใหรฐตองกระจาย

อำนาจใหทองถนพงตนเอง และตดสนใจในกจการของทองถนเอง และไดประกาศ

ใชพระราชบญญตกำหนดแผนและขนตอนการกระจายอำนาจใหแกองคกรปกครอง

สวนทองถนขนใน พ.ศ. ๒๕๔๒ ซงเปนทมาของการจดทำแผนการกระจายอำนาจ

ใหแกองคกรปกครองสวนทองถนฉบบแรกใน พ.ศ. ๒๕๔๓ ภายหลงการประกาศใช

แผนการกระจายอำนาจฯ ฉบบแรก พบวา กระบวนการกระจายอำนาจดานสขภาพ

ยงไมมความกาวหนาทชดเจนและเปนรปธรรมมากนก๑6 แมวาจะมการกำหนด

ภารกจดานสาธารณสขใหมการถายโอนใหกบ อปท. แตจากการตดตามประเมนผล

พบวาไมมการดำเนนงานทสอดคลองกบขนตอนและวธการทกำหนดไวในแผนฯ

เทาทควร คณะกรรมการการกระจายอำนาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถน (กกถ.)

ในฐานะองคกรนโยบายระดบชาต ททำหนาทกำกบและตดตามการกระจายอำนาจ

ไดตดตามและทวงถามการดำเนนงาน ในประเดนการกระจายอำนาจดานสขภาพ

มาโดยตลอด และสงผลใหกระทรวงสาธารณสขไดมการปรบแนวทางการกระจาย

อำนาจดานสขภาพในป พ.ศ. ๒๕๔๙ ซงมประเดนทสำคญเกดขน คอการเสนอ

รปแบบการถายโอนภารกจใหแกองคกรปกครองสวนทองถนทมหลายรปแบบเพอ

ใหเหมาะสมกบความพรอมและสถานการณของแตละพนท สรปแบบ คอ ถายโอน

แบบแยกสวน ถายโอนเปนเครอขายบรการ จดตงเปนองคกรมหาชน จดตงหนวย

บรการรปแบบพเศษ กรณการถายโอนแบบแยกสวน ซงมการเสนอใหสถานพยาบาล

ในพนทถายโอนไป อปท. ในระดบตางๆ เปนจดเปลยนทสำคญทไดมการเสนอใหม

ถายโอนสถานอนามยไปส อปท. ในระดบตางๆ ซงตอมามการประกาศใชแผนการ

กระจายอำนาจฯ ฉบบท ๒ ในป พ.ศ. ๒๕๕๑ ประเดนการถายโอนสถานอนามยไป

๑๖ ปรดา แตอารกษ. ๒๕๕๑. ทบทวนการกระจายอำนาจดานสาธารณสขใหแกองคกรปกครองสวนทองถน ระหวางป ๒๕๔๒-๒๕๕๐. สถาบนวจยระบบสาธารณสข.

๒4

อปท. กไดถกกำหนดไวอยางชดเจนและมการกำหนดเงอนเวลาดำเนนการให

เสรจในระยะสดทายของแผนฯ คอ พ.ศ. ๒๕๕๓ ซงหากไมสามารถดำเนนการให

แลวเสรจกใหถายโอนใหองคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.) ดำเนนการ ชวงเวลา

ดงกลาวไดเกดการเปลยนแปลงสำคญของการถายโอนสถานพยาบาลใหกบ อปท.

กลาวคอ กกถ. ไดอนมตใหดำเนนการถายโอนสถานอนามย ไป อปท. ซงตอมาใน

ชวงปลาย พ.ศ. ๒๕๕๐ ไดมการขบเคลอนอยางจรงจงทอาศยแรงผลกดนทาง

การเมองและภาวะผนำของผบรหารระดบสง สงผลใหมการถายโอนสถานอนามย

ไป อปท. จำนวน ๒๒ แหง และถายโอนเพมเตมอก ๖ แหงในปลาย พ.ศ. ๒๕๕๑

สรปไดวา มความคบหนานอยในการถายโอนสถานพยาบาลใหแก อปท.๑7

แมวาการถายโอนสถานพยาบาลรฐใหแกองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.)

จะมความคบหนาคอนขางนอย แตกมความคบหนาในสวนอน เชน การจดตงกองทน

หลกประกนสขภาพตำบล ซงเปนการรวมลงทนระหวาง สปสช. กบ อปท. โดย

สามารถดำเนนการครอบคลมพนทไดเกอบรอยละ ๑๐๐ หรอการสนบสนนบทบาท

อปท. ในการสรางเสรมสขภาพทมมตกวางกวาการเจบปวย โดยไดรบทนสนบสนน

จากสำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ โดยภาพรวมจะเหนบทบาท

ของ อปท. ในดานสขภาพเพมมากขน ทงโดยการลงทนดวยงบประมาณของตนเอง

และงบทไดรบการสนบสนนจากแหลงทนอน

๗. การเปลยนแปลงระบบการเงนการคลงอนเนองมาจากระบบหลกประกนสขภาพ

การมระบบหลกประกนสขภาพถวนหนาและการจดตง สปสช. ขนในป

๒๕๔๕ ทำใหเกดการแยกผซอบรการและผใหบรการออกจากกน (Purchaser

provider split) แตมปญหาการปรบตวของกลไกทเกยวของ จงยงพบปญหาการ

ทบซอนบทบาทและการเผชญหนาระหวางกลไกตางๆ บอยครง นอกจากนการขยาย

ความตองการบรการสขภาพอนเนองมาจากระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา

ทำใหงบประมาณดานการรกษาพยาบาลเพมขนอยางรวดเรว โดยเฉพาะระบบทยง

ไมมการควบคมคาใชจายทมประสทธภาพดพอ คอระบบสวสดการรกษาพยาบาล

ขาราชการ๑8 ทำใหสดสวนงบประมาณดานการสรางเสรมสขภาพตอรายจายรวม

ดานสขภาพลดลง

๑๗ สงครามชย ลทองด. ๒๕๕๓. การประเมนความกาวหนาและวเคราะหผลกระทบในการดำเนนงานตามแผนกระจายอำนาจดานสขภาพ. สถาบนวจยระบบสาธารณสข

๑๘ สำนกงานวจยเพอการพฒนาหลกประกนสขภาพไทย. ๒๕๕๓. การใชยา ผลกระทบตอคาใชจายและมาตรการควบคมการใชยาของโรงพยาบาลนำรอง กรณผปวยนอกในระบบจายตรง สวสดการรกษาพยาบาลขาราชการ ปงบประมาณ ๒๕๕๒.

บรบท สถานการณ และความทาทาย /๒5

๘. โครงสราง กลไก และระบบยอยในระบบสขภาพ

๘.๑ โครงสรางแบบ “พหภาค” ของระบบสขภาพ

การปรบเปลยนโครงสรางระบบสขภาพครงสำคญในชวงป พ.ศ. ๒๕๔๕

ทำใหเกดหนวยงานใหมๆ เขามารวมจดการระบบสขภาพจำนวนมาก๑9 อาท เชน

สำนกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.) สำนกงานกองทนสนบสนนการ

สรางเสรมสขภาพ (สสส.) สำนกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.) สถาบน

รบรองคณภาพสถานพยาบาล (สรพ.) สถาบนการแพทยฉกเฉนแหงชาต (สพฉ.)

นอกจากนหากขยายความหมายของสขภาพใหครอบคลมมตทกวาง คอ การม

“สขภาวะ” ในทกๆ ดาน (กาย จต สงคม และปญญา) หนวยงานทจะเขามาเกยวของ

จะขยายออกไปอยางกวางขวาง ครอบคลมทงภาครฐ ภาคเอกชน และประชาชน

การทำงานดานสขภาพในบรบทใหม จงเปนการทำงานรวมกนของ “พหภาค” ท

ตองอาศยระบบการจดการใหมๆ มาใชในการดำเนนงาน

๘.๒ การขาดบรณาการทงในระหวางกลไกภายในกระทรวงและกบ

ภายนอก

ปจจบนศนยวชาการระดบเขตของกรมตางๆ มบทบาทนอยลง และม

ชองวางระหวางหนวยปฏบตการกบหนวยวชาการภายในกระทรวงสาธารณสขเอง๒0

นอกจากน พบวาโครงสรางปจจบนแบงออกเปน “ระดบ” ซงมอย ๓ ระดบ คอ

ระดบสวนกลาง ระดบปฏบตการในพนท และระดบชมชน พบปญหาขาดการ

เชอมโยงระหวางองคกรระดบเดยวกน และสภาพความสมพนธเชงอำนาจระหวาง

ระดบทตางกน มชองวางระหวางจงหวด อำเภอ ตำบลทถางขยายมากขน โดยขาด

กลไกบรหารจดการในภาพรวม

โครงสรางระบบบรการสขภาพ ยงไมสามารถรบมอกบปญหาสขภาพท

เปลยนไปทตองอาศยการทำงานเชงบรณาการได โดยเฉพาะระบบบรการปฐมภมท

ยงแยกสวน และขาดหนวยงานกลไกรองรบกบแผน นโยบาย และยทธศาสตรใหมๆ

มบางเรองทมแผนระดบชาต เชน ยทธศาสตรสขภาพดวถชวตไทย ยทธศาสตรคนไทย

ไรพง แตการสนบสนนงบประมาณ และทศทางการปฏบตยงไมตรงกน ไมครบถวน

และตอเนอง

๑๙ วรฬ ลมสวาท. ๒๕๕๒. กลไกอภบาลระบบสขภาพแหงชาตของประเทศไทย ภายหลง พ.ร.บ.สขภาพแหงชาต พ.ศ. ๒๕๕๐. สถาบนวจยระบบสาธารณสข.

๒๐ วนย ลสมทธ และสมศกด ชณหรศม. ๒๕๕๓. บทบาททเหมาะสมของกระทรวงสาธารณสขภายใตการกระจายอำนาจดานสาธารณสข. สถาบนวจยระบบสาธารณสข.

๒6

๘.๓ ระบบกำลงคนดานสขภาพ

บคลากรสขภาพปจจบนยงไมเพยงพอตอความตองการ โดยเฉพาะอยางยง

เมอความตองการบรการดานสขภาพเพมขนจากการมระบบหลกประกนสขภาพ

นอกจากนยงมปญหาการกระจาย การผลตบคลากรผเชยวชาญสาขาตางๆ ทไม

สอดคลองกบภาระงานทจำเปน ปญหาทงหมดสวนหนงเกดจากการขาดกลไกจด

การทเปนเอกภาพและมองในภาพรวม๒๑ ขณะทประสบการณของตางประเทศ๒๒

และในประเทศจากพนททเปนกรณศกษาชวา การจดการกำลงคนทประสบความ

สำเรจเกดจากการจดระเบยบตวเองในระดบพนท ซงตองการความอสระและภาวะ

ผนำของบคลากรในระดบพนททมากเพยงพอ ปญหาสขภาพใหมๆ ยงอาจจำเปน

ตองพฒนาบคลากรทมความเชยวชาญใหมๆ เพมเตม เชน ผใหบรการการแพทย

ฉกเฉน ผใหการดแลผสงอายและเดก ทงนตองไมลมจดแขงของประเทศไทยทม

กำลงคนทเปนอาสาสมครสาธารณสขทกระจายอยทวประเทศเกอบ ๑ ลานคน

ซงชวยสนบสนนการพฒนาสขภาพหลายประเดนในอดตทผานมา

๘.๔ ระบบเทคโนโลยและการวจย

เทคโนโลยดานสขภาพเปลยนแปลงรวดเรวมาก และมอทธพลตอการ

ออกแบบรปแบบบรการ และกระทบตอคาใชจาย ทงในเชงคมคาและไมคมคาหรอ

เกนจำเปน คาใชจายดานยายงเปนภาระหนกทมอตราเตบโตใกลเคยงกบคาใชจาย

ดานสขภาพ คอ ประมาณรอยละ ๗ - ๘ ตอป แตสงกวาอตราการเตบโตของ GDP

มปญหาการกระจายทรพยากรและเทคโนโลย เพอการดแลผปวยอยางไมทวถง

โดยเฉพาะเครองมอแพทยขนาดใหญและราคาแพงยงกระจกตวในเมองใหญ๒3

การพฒนาผลตภณฑสขภาพใหมๆ เชน การนำ stem cell มาใชในการ

บำบดโรค การใช nanotechnology ในเครองสำอาง ไดนำไปสการถกเถยงถง

ประเดนเรองความปลอดภย ความคมคาและประสทธภาพในการคมครองผบรโภค

๒๑ Thinakorn Noree, Harin Chokchaichan, Veerasak Mongkolporn. 2005. Thailand’s Country paper; Abundant for the few, shortage for the majority: The inequitable distribution of doctors in Thailand. International Health Policy Program, Thailand.

๒๒ Tjadens, F. 2009. International mobility of health professionals to and from the Netherlands. Macro-report in the framework of the FP7-Mohprof-project. Alphen aan den Rijn, Health and Social Care Associates.

๒๓ วงเดอน จนดาวฒนะ ปยะ หาญวรวงศชย และวโรจน ตงเจรญเสถยร. ๒๕๔๒. เครองมอแพทยราคาแพงในประเทศไทย: การกระจาย การใชและ การเขาถงบรการ. http://ihppthaigov.net/publication/attachresearch/20/chapter3.pdf

บรบท สถานการณ และความทาทาย /๒7

ในขณะเดยวกนการพฒนาเทคโนโลยกสงผลดตอการพฒนาเครองมอและวธการ

ใหมๆ ในการดำเนนงานสขภาพดวย

ในดานการวจยดานสขภาพ แมวาจะมการจดตงหนวยงาน กลไกและ

เครอขายขายวจยตางๆ ขนเปนจำนวนมากในระยะทผานมา แตศกยภาพและการ

ลงทนเพอพฒนาศกยภาพระบบวจยสขภาพยงมอยคอนขางจำกด ทงยงขาดกลไก

การดภาพรวมระบบวจยสขภาพ ทำใหการพฒนาระบบวจยสขภาพขาดทศทาง

และการกำกบตดตามใหมการพฒนาไปตามทศทางดงกลาว ซงรวมถงการสงเสรม

ใหเกดการใชประโยชนจากงานวจยตางๆ ดวย

๘.๕ ระบบสารสนเทศ

กอนมระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา บคลากรในระบบสขภาพตองใช

เวลาจำนวนมากในการบนทกและจดทำรายงาน ซงตนเองไมไดใชเพอการปรบปรง

การทำงาน เพราะเปนรายงานทจดทำขนเพอสงใหหนวยงานสวนกลาง แมวาจะม

ความพยายามปรบปรงระบบขอมลหลายครง แตกไมมวแวววา จำนวนรายงานตางๆ

จะลดลง๒4 หลงมระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา พรอมๆ กบความกาวหนาของ

เทคโนโลยสารสนเทศ แทนทภาระงานเกยวกบระบบรายงานตางๆ จะลดลง แตกลบ

เพมขน เนองจากมการใชขอมลจำนวนมากเพอใชบรหารระบบคาตอบแทนตามผล

การดำเนนงาน

ความตองการใชขอมลสารสนเทศในการบรหารระบบสขภาพทเพมขน

อยางรวดเรว ทำใหมความจำเปนตองพฒนาระบบสารสนเทศตงแตโครงสราง

พนฐานและระบบทเกยวของ อาท เชน มาตรฐานระบบขอมล ซงปจจบนแตละสวน

ยงมพฒนาการทแตกตางกน ความพยายามปกปองขอมลสวนบคคล ทำใหปญหา

การเขาถงขอมลทวความรนแรงมากขน

ในสวนของประชาชน การเขาถงขอมลสารสนเทศดานสขภาพทเชอถอได

ยงมปญหาคอนขางมาก เพราะขาดกลไกควบคม กำกบ และการตรวจสอบทม

ประสทธภาพ ทำใหการตดสนใจจำนวนมากของประชาชน อยบนพนฐานขอมลท

ขาดความชดเจนและไมนาเชอถอเพยงพอ

๒๔ มลนธสาธารณสขแหงชาต. ๒๕๕๔. การประเมนการปฏบตตามนโยบายโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบล. สถาบนวจยระบบสาธารณสข.

๒8

กรอบแนวคดการกำหนดบทบาทของกระทรวงสาธารณสข /๒9

กรอบแนวคดการกำหนดบทบาทกระทรวงสาธารณสข

30

กรอบแนวคดการกำหนดบทบาทกระทรวงสาธารณสข วกฤตเศรษฐกจในป ๒๕๔๐ ไดสรางแรงกดดนทำใหจำเปนตองมการปฏรปกลไกภาครฐ เพอพฒนาประสทธภาพของระบบโดยรวม แนวคดทระบไวในแผนปฏรประบบบรหารภาครฐขณะนน๒5 สวนใหญยงเปนแนวคดทถกนำมาใชเปนกรอบในการพจารณาปรบบทบาทของกระทรวงสาธารณสขครงน อาท เชน • การจำกดบทบาทภาครฐเหลอเฉพาะทจำเปน (ภารกจหลก) สวนภารกจรองจะจดเปนองคการมหาชนหรอถายโอนใหหนวยงานอน ตอมาเมอมพระราชบญญตกำหนดแผนและขนตอนการกระจายอำนาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ. ๒๕๔๒ การถายโอนภารกจของกระทรวงสาธารณสขใหแกองคกรปกครองสวนทองถน จงเปนประเดนทมการถกเถยงกนอยางมาก แตไมมความคบหนาเทาทควร กรณการจดตงองคการมหาชนภายในกระทรวงสาธารณสข ปรากฏวามการดำเนนการเพยง ๒ แหง คอ ทโรงพยาบาลบานแพว (องคการมหาชน) ในป ๒๕๔๓ และการจดตงสถาบนรบรองคณภาพสถานพยาบาล (องคการมหาชน) ในป ๒๕๕๒ • การปรบเปลยนระบบงบประมาณเปนแบบมงเนนผลงานและผลลพธ โดยในแผนปฏรประบบบรหารงานภาครฐ พ.ศ. ๒๕๔๐-๒๕๔๔ ระบมาตรการหลกเพยงแคการกระจายอำนาจการจดการงบประมาณและการพฒนาระบบสารสนเทศดานการเงน แตการเปลยนแปลงครงนกไดกระตนใหมการนำแนวคดเรอง กลไกตลาดภายใน (internal market)๒6 มาใชในระบบสขภาพในชวงของการจดตงระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา โดยมการแยกหนวยงานหลกๆ คอ แยกผซอบรการออกจากผใหบรการ (purchaser-provider split) และจดความสมพนธใหมในรปสญญา (contractual relationship) ทมการตอบแทนดวยงบประมาณตามผลงานทกำหนด แนวคดการแยกบทบาทผซอและผใหบรการน นกวชาการและผเกยวของยงมความเหนแตกตางกนมาก

ดวยแนวคดการแยกบทบาทผซอและผใหบรการ ทำใหกระทรวงสาธารณสขซงปจจบนดแลสถานพยาบาลรฐสวนใหญของประเทศตองเผชญกบความทาทายวา จะเลอกบทบาทใดระหวางการเปนหนวยงานผซอบรการ ซงหมายถงวาจะตองมการ

๒๕ แผนปฏรประบบบรหารงานภาครฐ ๒๕๔๐-๒๕๔๔ ครอบคลมการเปลยนแปลง ๕ ดานคอ ๑) การปรบเปลยนบทบาทภารกจและการบรหารงานภาครฐ ๒) การปรบเปลยนระบบงบประมาณเปนแบบมงเนนผลลพธ ๓) การปรบเปลยนระบบบรหารงานบคคล ๔) การปรบเปลยนกฎหมาย และ ๕) การปรบเปลยนวฒนธรรมและคานยม

๒๖ ประเทศสหราชอาณาจกร ใช “กลไกตลาดภายใน (internal market)” เปนเครองมอในการปฏรประบบสขภาพของประเทศในป ๑๙๙๑ โดยหวงวาจะเพมประสทธภาพและการตอบสนองของระบบตอความตองการของประชาชน ผานการกระตนใหเกดการแขงขนโดยทประชาชนมทางเลอก

กรอบแนวคดการกำหนดบทบาทของกระทรวงสาธารณสข /3๑

ปฏรปสถานพยาบาลรฐในความดแลทงหมด โดยการถายโอนใหแกองคกรปกครองสวนทองถน (ตามแผนการกระจายอำนาจ) หรอปรบเปลยนรปแบบการบรหารใหมความเปนอสระจากกระทรวงสาธารณสขมากขน (เชน ในรปแบบองคการมหาชน) หรอเลอกเปนหนวยงานดแลสถานพยาบาลรฐสวนใหญตามเดม (ซงเปนสถานการณทดำรงอยปจจบน) ประเดนพจารณาเพมเตม กรณทกระทรวงสาธารณสขเลอกตดสนใจทจะดแลสถานพยาบาลรฐในสงกดตอไปคอ การตดสนใจดงกลาวจะเปนอปสรรคตอการแสดงบทบาทดานอนๆ (นอกเหนอจากบทบาทการเปนผซอบรการ) ของกระทรวงสาธารณสขหรอไม นกวชาการจำนวนหนงเหนวา การมสถานพยาบาลในสงกดนาจะเปนจดแขง เนองจากจะเปนกลไกสำคญในการผลกดนนโยบายตางๆ ไดอยางมประสทธภาพ ขณะทนกวชาการจำนวนหนงเหนวา การคงรปแบบการบรหารจดการสถานพยาบาลในรปแบบเดม แมจะไมกระทบตอบทบาทดานอนของกระทรวงสาธารณสข แตอาจไมกระตนใหมการพฒนาประสทธภาพการบรหารจดการสถานพยาบาลรฐไดเทาทควร

นอกจากแนวคดดงกลาวขางตน ระยะหลงมการจดตงกลไกใหมๆ ในระบบสขภาพเพมขน โดยสวนใหญเปนหนวยงานในกำกบของรฐ ทำใหเกดปญหาวา กลไกใดจะทำหนาทประสานและบรณาการใหเกดเอกภาพของการดำเนนงานสขภาพในภาพรวม จงเกดคำวา “National Health Authority”๒7 ทแสดงใหเหนถงหนวยงานทตองรบผดชอบ (accountability) ตอสขภาพของประชาชนในประเทศในภาพรวม และมหนาทตองประสาน/บรณาการการดำเนนงานของกลไกดานสขภาพทงหมด และคาดหวงวา กระทรวงสาธารณสขควรจะแสดงบทบาทดงกลาว โครงสรางการทำงานเพอใหเกดเอกภาพทางนโยบายและประสานการดำเนนงานทกภาคสวนเขาดวยกน แมสวนใหญจะเหนดวยวา กระทรวงสาธารณสขควรใชโครงสรางการทำงานกบภาคตางๆ ในรปแบบ “คณะกรรมการ” ในระดบชาตหรอระดบเขต ทสามารถระดมการมสวนรวมไดอยางกวางขวาง พรอมทงมสำนกงานเลขานการคณะกรรมการทมความเขมแขงในการบรหารจดการความร เพอกลไกดงกลาวสามารถตดสนใจบนพนฐานขอมล ขอเทจจรง และความร ไดอยางมประสทธภาพสงสด

๒๗ คำวา Authority ทมกแปลเปนภาษาไทยวา “ผมอำนาจ” หรอ “หนวยงานทมอำนาจ” อาจทำใหเกดความเขาใจผดวา National Health Authority จะเกยวของสมพนธกบกลไกและหนวยงานอนในลกษณะการใชอำนาจ (vertical relationship) ซงอาจไมใชความสมพนธทจะนำไปสการทำงานรวมกนอยางมประสทธผลและประสทธภาพสงสด ในทประชมวนท ๒๕-๒๖ มถนายน ๒๕๕๔ มผเสนอใชชอ “National Focal Point” เพอใชแทนคำน

3๒

ขอเสนอการปรบบทบาทกระทรวงสาธารณสข /33

ข�อเสนอการปรบบทบาทกระทรวงสาธารณสข

34

ขอเสนอการปรบบทบาทกระทรวงสาธารณสข

บทบาทกระทรวงสาธารณสขปจจบนครอบคลมมตทกวางขวาง ตงแตการ

กำหนดนโยบายและยทธศาสตร การพฒนาระบบสขภาพทครอบคลมระบบเฝาระวง

ปองกน ควบคมโรค และภยทางสขภาพ พฒนาระบบและกลไกการบรหารจดการ

ใหมคณภาพมาตรฐาน กำหนดนโยบายวจยและบรหารจดการองคความรดานสขภาพ

รวมทงการสงเสรมทกภาคสวนของสงคม ใหมสวนรวมในการพฒนาสขภาพ๒8

ขอเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสขใหมน พฒนาขนบนพนฐานกรอบแนวคดดงน

• กระทรวงสาธารณสขควรทำหนาทเปน National Health Authority

ทดแลภาพรวมของระบบสขภาพของประเทศ และประสานเชอมโยง

การดำเนนงานของหนวยงานและกลไกอนๆ เพอใหบรรลเปาหมายระบบ

สขภาพทพงประสงค โดยสรปคอ การทำหนาทอภบาลระบบสขภาพ

ซงครอบคลม ๑) การกำหนดนโยบาย ๒) การสงเคราะหความรและการ

ดภาพรวม ๓) การประสานงานและสรางความรวมมอ ระหวางตวแสดง

ทงในและนอกภาครฐ ๔) การกำกบดแล ๕) การออกแบบระบบ และ

๖) ความรบผดชอบ

• การอภบาลระบบสขภาพทมประสทธภาพ จะเกดขนไดกตอเมอมกลไก

การจดการความรและระบบขอมลสารสนเทศทด มประสทธภาพสนบสนน

• ภายใตบรบททมภาคภาคสวนตางๆ เขามาเกยวของกบการพฒนาระบบ

สขภาพมากขน กระทรวงสาธารณสขควรประสานใชพลงและจดแขงของ

ภาคภาคสวนตางๆ เพอพฒนาระบบสขภาพ แทนทจะแสดงบทบาทใน

การดำเนนการงานทกสวนเองเหมอนในอดต

• บทบาทการดำเนนงานเองของกระทรวงสาธารณสข ควรจำกดเฉพาะ

กรณทมความจำเปนและสงผลกระทบสงตอสขภาพของประชาชนอยาง

กวางขวาง เชน การเฝาระวงและดแลกรณทมการระบาดของโรคอยาง

กวางขวาง (pandemic)

๒๘ ขอมลสถานภาพของสวนราชการทงระดบกระทรวงและกรม กระทรวงสาธารณสข. สำนกนโยบายและยทธศาสตร. กมภาพนธ ๒๕๕๔.

ขอเสนอการปรบบทบาทกระทรวงสาธารณสข /35

เมอพจารณาบทบาทกระทรวงสาธารณสขในแตละระบบ ตามกรอบแนวคดดงกลาวขางตน

จะไดขอเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสขดงน

๑) ขอเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสขในการพฒนาระบบบรการสขภาพ

บทบาทเดมตามกฎกระทรวง* พ.ศ. ๒๕๕๒

ขอเสนอบทบาท (ใหม)

เหตผล

๑. ศกษา วเคราะห และจดทำขอมล เพอใชกำหนดนโยบาย เปาหมาย และผลสมฤทธของกระทรวง

๑. กำหนดนโยบายและยทธศาสตรการพฒนาระบบบรการสขภาพ บนพนฐานของขอมลและความร

กระทรวงสาธารณสขทำหนาทเปน National Health Authority ดแลภาพรวมการพฒนาระบบบรการสขภาพ

๒. กำกบ เรงรด ตดตาม และประเมนผล รวมทงประสานการปฏบตราชการของหนวยงานในสงกดกระทรวง

๒. กำกบ ดแล ตดตาม และประเมนผลระบบบรการสขภาพในภาพรวม ครอบคลมทงหนวยบรการของรฐและหนวยเอกชน

๓. ผลตและพฒนาบคลากรดานสขภาพ รวมทงศกษา วเคราะห วจย พฒนาและถายทอดองคความรและเทคโนโลยดานระบบบรการสขภาพ และดานการพยาบาลแกองคกรภาครฐ ภาคเอกชน และองคกรปกครองสวนทองถน

๓. กำหนดนโยบาย ยทธศาสตร กำลงคนดานสขภาพ รวมกบสภาวชาชพและสถาบนการศกษา และกำหนดมาตรการธำรงรกษากำลงคน และการกระจายกำลงคนอยางเปนธรรม เพอใหเพยงพอตอการดแลสขภาพของประชาชน

บทบาทในการผลตและพฒนาบคลากรดานสขภาพมสวนชวยแกไขปญหาการขาดแคลนบคลากรในชนบท แตในระยะยาวควรโอนภารกจนใหสถาบนการศกษาทำหนาทเปนผดแลแทน

๔. จดบรการสขภาพ (เปนเจาของหนวยบรการ)

๔. ในระยะยาวกระทรวงสาธารณสขควรลดบทบาทการเปนผจดบรการสขภาพเองลงใหเหลอเฉพาะในสวนทจำเปน และเปลยนไปทำหนาทในการอภบาลระบบแทน

การตองดแลสถานพยาบาลในสงกดจำนวนมาก ทำใหกระทรวงสาธารณสขเสยโอกาสในพฒนาบทบาทดานอนโดยเฉพาะอยางยงการอภบาลระบบบรการสขภาพในภาพรวม อกทงปจจบนมรปแบบการบรหารงานสถานพยาบาลรฐในรปแบบใหมๆ เชน องคการมหาชน เครอขายหนวยบรการ ฯลฯ ทเปนทางเลอกการปฏรปสถานพยาบาลรฐ แทนรปแบบการถายโอนใหกบองคกรปกครองสวนทองถนตามกฎหมายกระจายอำนาจ

36

บทบาทเดมตามกฎกระทรวง* พ.ศ. ๒๕๕๒

ขอเสนอบทบาท (ใหม)

เหตผล

๕. พฒนายทธศาสตรการบรหารของกระทรวง

๕. พฒนายทธศาสตรการบรหาร งานทสนบสนนการบรณาการและการมสวนรวมขององคกรตางๆ

๖. จดสรรและบรหารทรพยากรของกระทรวง เพอใหเกดการประหยด คมคา

๖. จดสรรและพฒนาระบบบรหารทรพยากรของกระทรวง เพอใหเกดการประหยด คมคา และสมประโยชน

๗. พฒนาระบบเทคโนโลยสารสนเทศเพอใชในการบรหารงานและการบรการของหนวยงานในสงกดกระทรวง

๗. พฒนามาตรฐานระบบขอมล และสนบสนนการพฒนาระบบเทคโนโลยสารสนเทศเพอใชในการบรหารงานและการบรการของหนวยงานในระบบสขภาพ

๘. สงเสรม สนบสนน และประสานการพฒนาระบบบรการสขภาพ

๘. สงเสรม สนบสนน และประสานการพฒนาระบบบรการสขภาพทกระดบโดยเฉพาะระบบการสงตอ

หมายเหต *กฎกระทรวง แบงสวนราชการสำนกงานปลดกระทรวง กระทรวงสาธารณสข พ.ศ. ๒๕๕๒

มขอถกเถยงกนคอนขางมากวา หากจะดำเนนการตามขอเสนอบทบาทใหม จะมทางเลอก

การปรบสถานพยาบาลทมอยเดมอยางไร ขอเสนอทางเลอกทมไดแก

ทางเลอกท ๑ องคการมหาชน

เปนทางเลอกทมกฎหมายรองรบชดเจน ทผานมาดำเนนการในขอบเขตทจำกดมากเนองจาก

ขาดแรงสนบสนนทางนโยบาย

ทางเลอกท ๒ เขตสขภาพ29

เปนรปแบบโครงสรางการบรหารระบบบรการสขภาพระดบพนททรบผดชอบการจดบรการ

สขภาพแกประชาชนในขอบเขตทชดเจน มเครอขายสถานพยาบาลอยภายใตการสนบสนนและกำกบ

ดแลของคณะกรรมการสขภาพเขต (Area Health Board) ทประกอบดวยภาคตางๆ เชน ผแทน

กระทรวงสาธารณสข ผแทน สปสช. ภาคเอกชน อปท. ประชาสงคม ฯลฯ มหนาทในการกำหนด

๒๙ ไพบลย สรยะวงศไพศาล. ขอเสนอปฏรปกระทรวงสาธารณสขในดานระบบบรการสขภาพ. สถาบนวจยระบบสาธารณสข. มถนายน ๒๕๕๔

ขอเสนอการปรบบทบาทกระทรวงสาธารณสข /37

นโยบาย กำหนดมาตรฐาน และกำกบดแลสถานพยาบาลตางๆ โดยการกำกบทศทางระบบบรการ

สขภาพเขตผานนโยบาย มาตรฐาน และกฎหมาย30 การจดตงคณะกรรมการเขตสขภาพอาจอาศย

พรบ. องคการมหาชน

๒) ขอเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสขในการพฒนาระบบสรางเสรมสขภาพ

บทบาทเดมตามกฎกระทรวง* พ.ศ. ๒๕๕๒

ขอเสนอบทบาท (ใหม)

เหตผล

๑. กำหนดและพฒนานโยบาย ยทธศาสตรและแผนงานหลกดานการสงเสรมสขภาพและการอนามยสงแวดลอมของประเทศ

๑. กำหนดนโยบายและยทธศาสตรดานการสรางเสรมสขภาพทสอดคลองกบสภาพปญหาของประเทศและทำหนาทในการอภบาลระบบสรางเสรมสขภาพ

นอกเหนอจากปจจยกำหนดสขภาพททวความซบซอนมากขน ปจจบนมหนวยงาน องคกร และภาคตางๆ เขามามบทบาทในการสรางเสรมสขภาพมากขน หากไมมกลไกการอภบาลทจะทำใหเกดการประสานพลงของภาคสวนตางๆ จะทำใหการผลกดนยทธศาสตรการสรางเสรมสขภาพเปนไปไดยากขน

๒. ศกษา วจย และพฒนาองคความรและเทคโนโลยการบรการสงเสรมสขภาพ การจดการปจจยเสยงตอสขภาพ และการจดการอนามยสงแวดลอม รวมทงการประเมนผลกระทบตอสขภาพ

๒. สรางและจดการความรในประเดนทเกยวของกบระบบการสรางเสรมสขภาพ

๓. กำหนดและพฒนาคณภาพ มาตรฐาน และกฎเกณฑ รวมทงการรบรองมาตรฐานการบรการสงเสรมสขภาพ และการจดการอนามยสงแวดลอม

๓. กำหนดและพฒนา มาตรฐาน และกฎเกณฑรวมทงการรบรองมาตรฐานการบรการสงเสรมสขภาพ และการจดการอนามยสงแวดลอม

๓๐ คณะทำงานจดทำแผนยทธศาสตรการพฒนาหนวยงานดานระบบบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข. ขอเสนอเชงนโยบายการพฒนาระบบบรการสขภาพของกระทรวงสาธารณสข. มถนายน ๒๕๕๔.

38

บทบาทเดมตามกฎกระทรวง* พ.ศ. ๒๕๕๒

ขอเสนอบทบาท (ใหม)

เหตผล

๔. พฒนาระบบและกลไกเครอขายในการเฝาระวงสถานะทางสขภาพ พฤตกรรมสขภาพ และสภาพแวดลอม รวมทงการพฒนาระบบประเมนผลกระทบตอสขภาพ ทงในระดบชาต ระดบทองถน ระดบโครงการหรอกจกรรม

๔. พฒนาระบบและกลไกการเฝาระวงสถานะทางสขภาพ พฤตกรรมสขภาพ และสภาพแวดลอมทมประสทธภาพ รวมทงพฒนาระบบประเมนผลกระทบตอสขภาพ รวมกบหนวยงานทเกยวของ

๕. พฒนาระบบ กลไก และดำเนนการตามกฎหมายวาดวยการสาธารณสข และกฎหมายอนทเกยวของกบการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม

๕.พฒนาระบบ กลไก และดำเนน การตามกฎหมายวาดวยการสาธารณสข และกฎหมายอนทเกยวของกบการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม

๖. ถายทอด และ พฒนาศกยภาพ ขดความสามารถ และการมสวนรวมในการสงเสรมสขภาพ การจดการปจจยเสยงตอสขภาพ การอนามยสงแวดลอม และการประเมนผลกระทบตอสขภาพแกหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน องคกรปกครองสวนทองถน ภาค เครอขาย และชมชน

๖.ถายทอด และพฒนาศกยภาพ ขดความสามารถ และการมสวนรวมในการสงเสรมสขภาพ การจดการปจจยเสยงตอสขภาพ การอนามยสงแวดลอม และการประเมนผลกระทบตอสขภาพ แกหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน องคกรปกครองสวนทองถน ภาคเครอขาย และชมชน

๗. ประสานงาน รวมมอ สนบสนนและตดตามนเทศงานหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน องคกรปกครองสวนทองถน ภาค เครอขาย รวมทงการประสานงานระหวางประเทศ ในงานดานการสงเสรมสขภาพ การจดการปจจยเสยงตอสขภาพการอนามยสงแวดลอม และประเมนผลกระทบตอสขภาพ

๗. ประสานงาน รวมมอ สนบสนน และตดตามนเทศงานหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน องคกรปกครองสวนทองถน ภาค เครอขาย รวมทงการประสานงานระหวางประเทศ ในงานดานการสงเสรมสขภาพ การจดการปจจยเสยงตอสขภาพการอนามยสงแวดลอม และประเมนผลกระทบตอสขภาพ

ขอเสนอการปรบบทบาทกระทรวงสาธารณสข /39

บทบาทเดมตามกฎกระทรวง* พ.ศ. ๒๕๕๒

ขอเสนอบทบาท (ใหม)

เหตผล

๘. สรางกระแสสงคม และรณรงคเผยแพรองคความรและเทคโนโลยการสงเสรมสขภาพ การจดการปจจยเสยงตอสขภาพ การอนามยสงแวดลอม และการประเมนผลกระทบตอสขภาพในสงคม

๘. สรางกระแสสงคม และรณรงคเผยแพรองคความรและเทคโนโลยการสงเสรมสขภาพ การจดการปจจยเสยงตอสขภาพ การอนามยสงแวดลอม และการประเมนผลกระทบตอสขภาพ

หมายเหต *กฎกระทรวง แบงสวนราชการกรมอนามย กระทรวงสาธารณสข พ.ศ. ๒๕๕๒

ทางเลอกการปรบโครงสรางกระทรวงสาธารณสขในการพฒนาระบบสรางเสรมสขภาพ

กระทรวงสาธารณสขในฐานะผดแลระบบสรางเสรมสขภาพ อาจปรบเปลยนโครงสรางและ

ระบบการบรหารงานได ๒ ทางเลอก ดงน

ทางเลอกท ๑ สรางความเขมแขงของระบบเดม31

โดยตง “คณะกรรมการสรางเสรมสขภาพแหงชาต” ขน โดยใหกรมอนามยทำหนาทเปน

สำนกงานเลขานการคณะกรรมการ กระทรวงสาธารณสขปรบบทบาทและยทธศาสตรโดยเนนการ

ทำงานดานวชาการ การประสานเชอมโยงภาคเครอขายการทำงาน มกลไกดแลภาพรวม พรอมระบบ

ตดตามและประเมนผล ตลอดจนพฒนาระบบสรางเสรมสขภาพอยางตอเนอง บทบาทหนาทของ

คณะกรรมการสรางเสรมสขภาพแหงชาต เนนหนกการกำหนดทศทางนโยบาย ยทธศาสตร และการ

จดสรรทรพยากรในภาพรวมของระดบประเทศ รวมถงการอภบาลระบบสรางเสรมสขภาพ โดยอง

ขอมลและความร

กรมอนามยควรปรบยทธศาสตรการทำงานเนนการทำรวมกบพหภาค ในการขบเคลอน

การสรางเสรมสขภาพทมประชาชนเปนเปาหมาย มเครอขายทเขมแขงเปนเงอนไขของความสำเรจ

สนบสนนใหม “คลงสมองเชงยทธศาสตร (Strategic Think Tank)” ทเปนอสระจากฝายบรหาร

ประกอบดวยผทรงคณวฒทมประสบการณจากภายนอก รวมกบผทรงคณวฒของกรม เพอประเมน

สถานการณและบรบทการสรางเสรมสขภาพ แลกเปลยนทศนะ และใหขอเสนอแนะเชงยทธศาสตร

ตลอดจนมาตรการแกไขปญหาทเหมาะสม เพอเปนแนวทางการทำงานแกผบรหารและหนวยงาน

ของกรม กรมวชาการตองพฒนากลไกการตดตามและประเมนผลนโยบายและยทธศาสตร รวมทง

ตดตามประเมนผลภายในแผนงานและโครงการของหนวยงาน ซงอาจมบคคลภายนอกรวมดวย

๓๑ คณะทำงานจดทำแผนยทธศาสตรการพฒนาหนวยงานดานระบบสงเสรมสขภาพ กระทรวงสาธารณสข. ขอเสนอแนะเชงนโยบายการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพของกระทรวงสาธารณสข. มถนายน ๒๕๕๔.

40

หรอใชวธ Outsourcing ไปยงสถาบนวชาการภายนอกกรม สวนบทบาทหนาท

หนวยงานระดบเขตอาจตองปรบเปลยนใหสามารถเชอมโยงนโยบายและยทธศาสตร

ของสวนกลาง กบการแปลงนโยบายไปปฏบตในสวนภมภาค ซงมใชรปแบบความ

สมพนธแนวดงในลกษณะเดมหรอเปนเพยงการตรวจราชการและนเทศงานปกต

แตเปนความสมพนธเชงยทธศาสตรทสงเสรมใหจงหวดและพนทสามารถบรหารจด

การงานสรางเสรมสขภาพไดดวยตนเอง และเปนการปรบเปลยนบทบาทของผตรวจ

ราชการและสาธารณสขนเทศกไปจากเดม สวนกลไกการบรหารจดการดานการเงน

แมวาในอนาคตกลไกการบรหารจดการงบประมาณสรางเสรมสขภาพสวนใหญจะ

ยงคงอยท สปสช. แต สปสช. สามารถใชความคลองตวยดหยนซงเปนจดแขงของ

องคกร มาประสานการทำงานรวมกบกระทรวงสาธารณสขและหนวยงานตางๆ ใน

พนท โดยใหมการปรกษาหารอรวมกนตงแตการวางยทธศาสตร เปาหมาย รปแบบ

การดำเนนงาน งบประมาณ การออกแบบระบบบรหารจดการ และระบบตดตาม

ประเมนผล เพอใหบรรลภารกจของการสรางเสรมสขภาพรวมกน3๒

ทางเลอกท ๒ ตงหนวยงานใหม

โดยหนวยงานใหมจะทำหนาทเปนสำนกงานบรหารยทธศาสตรดานการ

สรางเสรมสขภาพ ใหกบคณะกรรมการสรางเสรมสขภาพระดบประเทศและระดบ

เขต โดยสำนกนโยบายและยทธศาสตรเดมปรบบทบาทหนาทเปนสำนกงานบรหาร

ยทธศาสตร (Office of Strategic Management : OSM) ในสวนกลาง สวนสำนกงาน

บรหารยทธศาสตรในระดบเขต นอกจากจะบรหารจดการเชงยทธศาสตรในเรองการ

สรางเสรมสขภาพแลว ยงทำหนาทบรหารยทธศาสตรในระบบอนๆ ดวย เชน ระบบ

ควบคมปองกนโรค ระบบบรการสขภาพ

๓๒ สรยะ วงศคงคาเทพ. ขอเสนอเชงนโยบายการพฒนาระบบสรางเสรมสขภาพ. สถาบนวจยระบบสาธารณสข. มถนายน ๒๕๕๔.

ขอเสนอการปรบบทบาทกระทรวงสาธารณสข /4๑

๓) ขอเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสขในการพฒนาระบบควบคมและปองกนโรค

บทบาทเดมตามกฎกระทรวง* พ.ศ. ๒๕๕๒

ขอเสนอบทบาท (ใหม) เหตผล

๑. กำหนดและพฒนานโยบาย กฎหมาย มาตรการและคณภาพมาตรฐานการดำเนนงานในการเฝาระวง ปองกน และการควบคมโรคและภยทคกคามสขภาพของประชาชน

๑. กำหนดนโยบายและยทธศาสตรการควบคมปองกนโรคและภยสขภาพ เพอใหเกดเอกภาพทางนโยบายของหนวยงานตางๆ ทเกยวของ พฒนากฎหมายทเกยวของใหทนสมย และทำหนาทในการอภบาลระบบควบคมปองกนโรค

กระทรวงสาธารณสขทำหนาทเปน National Health Authority ดแลภาพรวมการพฒนาระบบการควบคมปองกนโรค โดยตองประสานเชอมโยงนโยบายกบหนวยงานอนๆ ทเกยวของเพอเตรยมรบมอกบโรคและภยคกคามใหมๆ (emerging health problems)

๒. ศกษา วเคราะห วจย และพฒนาองคความรและเทคโนโลยในการเฝาระวง ปองกนและควบคมโรคและภยทคกคามสขภาพของประชาชน

๒. สรางและจดการความรทตอบสนองและแกปญหาโรคและภยสขภาพของประเทศ รวมถงพฒนาวชาการและสนบสนนองคความรใหกบหนวยงานในระดบพนท

การพฒนานโยบายและยทธศาสตรควรอยบนพนฐานของการใชความร เนองจากสถานการณทเปลยนไปอยางรวดเรว การพฒนาความรใหมๆ ตองครอบคลมประเดนโรคและความเจบปวยในคน สตว ทเชอมโยงกบสงแวดลอม (Eco-health system)

๓.ถายทอดองคความรและเทคโนโลยในการเฝาระวง ปองกนและควบคมโรคและภยทคกคามสขภาพใหแกหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน อปท. และประชาชน

๓. การเฝาระวงและควบคมโรคและภยคกคามสขภาพในระดบประเทศ การสนบสนนการเฝาระวงและควบคมโรคและภยคกคามดานสขภาพในระดบพนท

ปจจบนการแพรระบาดของโรคและภยคกคามสขภาพเปนปญหาระดบสากล จำเปนตองมกลไกการเฝาระวงควบคมโรคในระดบประเทศทเชอมโยงกบระดบสากล ขณะเดยวกน จำเปนตองมกลไกสนบสนนใหแตละพนทมความเขมแขงในการเฝาระวงและควบคมโรคในระดบพนท โดยขอมลการเฝาระวงในพนทตางๆ มความเชอมโยงกนเพอประสทธผลในการดำเนนการ

๔. จด ประสาน และพฒนาระบบกลไกและเครอขายในการเฝาระวง สอบสวน ปองกน และการควบคมโรคและภยทคกคามสขภาพ รวมทงสอสญญาณเตอนภยการระบาดของโรคแกหนวยงานทเกยวของและสาธารณชน

4๒

บทบาทเดมตามกฎกระทรวง* พ.ศ. ๒๕๕๒

ขอเสนอบทบาท (ใหม) เหตผล

๕. ดำเนนการตามกฎหมายวาดวยโรคตดตอ กฎหมายวาดวยการควบคมผลตภณฑยาสบ กฎหมายวาดวยการคมครองสขภาพของผไมสบบหร กฎหมายวาดวยการควบคมเครองดมแอลกอฮอล อนสญญาหรอกฎขอบงคบระหวางประเทศ และกฎหมายอนทเกยวของ

๕. ดำเนนการตามกฎหมายวาดวยโรคตดตอ กฎหมายวาดวยการควบคมผลตภณฑยาสบ กฎหมายวาดวยการคมครองสขภาพของผไมสบบหร กฎหมายวาดวยการควบคมเครองดมแอลกอฮอล อนสญญาหรอกฎขอบงคบระหวางประเทศ และกฎหมายอนทเกยวของ

๖. เปนศนยกลางในการสงเสรม สนบสนนและประสานงานทางดานวชาการ เวชภณฑ และวสดอปกรณในการเฝาระวง ปองกน ควบคม วนจฉย และรกษาโรคอบตใหมและโรคอบตซำ

๖. เปนศนยกลางในการสงเสรม สนบสนนและประสานงานทางดานวชาการ เวชภณฑ และวสดอปกรณในการเฝาระวง ปองกน ควบคม วนจฉย และรกษาโรคอบตใหมและโรคอบตซำ

๗. จดใหมบรการเพอรองรบการสงตอผปวยโรคตดตอเฉพาะโรคตดตอสำคญและโรคตดตอรายแรงในระดบตตยภม และกกกนผปวยโรคตดตออนตรายตามขอตกลงระหวางประเทศ

๗. ประสานงานกบหนวยบรการเพอรองรบการสงตอผปวยโรคตดตอเฉพาะโรคตดตอสำคญและโรคตดตอรายแรงในระดบตตยภม และกกกนผปวยโรคตดตออนตรายตามขอตกลงระหวางประเทศ

๘. จดใหมบรการปองกน ควบคม รกษา และฟนฟสภาพโรคและภยทคกคามสขภาพ ตลอดจนแหลงแพรโรค เพอใหไดองคความรในการพฒนาวชาการตามภารกจของกรม

๘. จดใหมบรการปองกน ควบคม รกษา และฟนฟสภาพโรคและภยทคกคามสขภาพ ตลอดจนแหลงแพรโรค เพอใหไดองคความรในการพฒนาวชาการตามภารกจของกรม

๙. พฒนาระบบและกลไก เพอใหมการดำเนนการบงคบใชกฎหมายทอยในความรบผดชอบ

๙. พฒนาระบบและกลไก เพอใหมการดำเนนการบงคบใชกฎหมายทอยในความรบผดชอบ

หมายเหต *กฎกระทรวง แบงสวนราชการกรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข พ.ศ. ๒๕๕๒

ขอเสนอการปรบบทบาทกระทรวงสาธารณสข /43

ทางเลอกการปรบโครงสรางกระทรวงสาธารณสขในการพฒนาระบบควบคมปองกนโรค

กระทรวงสาธารณสขในฐานะผดแลระบบปองกนควบคมโรค อาจปรบเปลยนโครงสรางและ

ระบบการบรหารงาน ๒ ทางเลอก33 ดงน

ทางเลอกท ๑ ปรบปรงประสทธภาพการบรหารจดการระบบเดมภายใตระบบราชการ

โดยมการบรหารจดการรปแบบพเศษสำหรบการดำเนนงานบางสาขา รปแบบพเศษนจะใช

สำหรบสาขาทตองการความยดหยนคลองตวสงและตองการธำรงบคลากรทมศกยภาพไวในระบบ

อาจใชการบรหารจดการในรปแบบ Program-based management คลายการบรหารจดการของ

สำนกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ (IHPP)

ในระดบประเทศ “ศนยปองกนควบคมโรคแหงชาต (National Center for Disease

Control : NCDC)” มบทบาทในการพฒนานโยบายรวมกบภาคทกภาคสวน โดยใชขอมลทางวชาการ

เปนขอมลสำคญประกอบการจดทำนโยบาย ทงน เมอจดทำรางนโยบายสำเรจ ใหนำเสนอตอ

“คณะกรรมการปองกนควบคมโรคแหงชาต”เพอใหความเหนชอบ ศนยฯ จะทำหนาทในการประสาน

ขบเคลอนนโยบาย รวมถงตดตามกำกบการดำเนนงานตามนโยบาย ทงนการพฒนานโยบายสำหรบ

ปญหาสำคญเฉพาะดาน เชน นโยบายเอดสแหงชาต จะจดทำโดยหนวยงานทรบผดชอบงานดานน

ภายใตศนยฯ และเสนอตอคณะอนกรรมการเอดสแหงชาต และใหศนยฯ ขบเคลอนและตดตามกำกบ

การดำเนนงานตอไป สวนบทบาทการพฒนาสนบสนนวชาการ ศนยปองกนควบคมโรคแหงชาต ม

บทบาทในการพฒนาวชาการรวมกบภาคทกภาคสวน เชน หนวยงานตางๆ ในกระทรวงสาธารณสข

มหาวทยาลยตางๆ34 องคกรระหวางประเทศ ทำการพฒนาองคความร เพอประกอบการจดทำนโยบาย

และประเมนผลนโยบาย สวนบทบาทดานการเฝาระวงโรคและภยสขภาพ สำนกระบาดวทยา มบทบาท

ในการเปนแกนกลางพฒนาระบบเฝาระวงของประเทศ โดยแลกเปลยนและใชขอมลรวมกบฐานขอมล

อนอยางเหมาะสมและเกดประโยชนสงสดตอการปองกนควบคมโรคของประเทศ

ทางเลอกท ๒ ปรบเปลยนเปนระบบราชการแบบผสม โดยมองคกรอสระภายใตกำกบของกรม

ควบคมโรค

งานดานนโยบายและการตดตามประเมนผลตามนโยบายและ National program ตางๆ

ยงใชกลไกบรหารในรปแบบราชการ แตงานพฒนาวชาการและระบบปองกนควบคมโรคซงตองการ

ความอสระในการดำเนนงาน และความคลองตวสง จำเปนตองมการบรหารในรปแบบทสงเสรมการ

๓๓ กรมควบคมโรค. ขอเสนอแนะเชงนโยบายการพฒนาระบบปองกน ควบคมโรคและภยสขภาพของประเทศไทย. มถนายน ๒๕๕๔.

๓๔ สมเดช พนจสนทร. ขอเสนอเชงนโยบายการพฒนาระบบควบคมปองกนโรค. สถาบนวจยระบบสาธารณสข. มถนายน ๒๕๕๔.

44

พฒนาในรปแบบองคกรอสระภายใตกำกบของรฐ อยางไรกตาม การบรหารรปแบบพเศษตามทาง

เลอกท ๑ อาจมอปสรรคในดานความมนคงและยงยน และบคลากรขาดความกาวหนาในสาขาอาชพ

ราชการ จงมทางเลอกท ๒ ขนโดยใหมการจดตงหนวยงานหรอสถาบนในรปแบบองคกรทมโครงสราง

เออตอการพฒนาองคความร หนวยงานนมงเนนการศกษาเพอพฒนางานปองกนควบคมโรคและปญหา

สขภาพโดยรวม เรยกวา “สถาบนพฒนาระบบปองกนควบคมโรคแหงชาต” เพอพฒนาองคความร

ดานปองกนควบคมโรคและปญหาสขภาพ

ขอเสนอการปรบบทบาทกระทรวงสาธารณสข /45

๔) ขอเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสขในการพฒนาระบบยาและการคมครองผบรโภค

บทบาทเดมตามกฎกระทรวง* พ.ศ. ๒๕๕๒

ขอเสนอบทบาท (ใหม) เหตผล

๑. ดำเนนการตามกฎหมายวาดวยอาหาร กฎหมายวาดวยยา กฎหมายวาดวยเครองสำอาง กฎหมายวาดวยวตถอนตราย กฎหมายวาดวยวตถทออกฤทธตอจตและประสาท กฎหมายวาดวยยาเสพตดใหโทษ กฎหมายวาดวยเครองมอแพทย กฎหมายวาดวยการปองกนการใชสารระเหย และกฎหมายอนทเกยวของ

๑. กำหนดนโยบายและยทธศาสตรวาดวยระบบยาและการคมครองผบรโภค ปรบปรงกฎหมายวาดวยยา อาหาร เครองสำอาง วตถอนตราย วตถทออกฤทธตอจตและประสาท ยาเสพตดใหโทษ เครองมอแพทย การปองกนการใชสารระเหย และกฎหมายอนทเกยวของใหทนสมย และดำเนนการตามกฎหมาย ตลอดจนทำหนาทในการอภบาลระบบยาและการคมครองผบรโภค

กระทรวงสาธารณสขทำหนาทเปน National Health Authority ดแลภาพรวมการพฒนาระบบยาและการคมครองผบรโภคดานสขภาพ โดยกำหนดนโยบาย ยทธศาสตร การออกกฎหมายและปรบปรงกฎหมายใหเปนปจจบนและสามารถใชเปนเครองมอในการดำเนนงานไดอยางมประสทธภาพ

๒. พฒนาระบบและกลไก เพอใหมการดำเนนการบงคบใชกฎหมาย

๒. ดำเนนการคมครองผบรโภคและควบคมกำกบระบบยาดวยการบงคบใชมาตรการทางกฎหมายทเกยวของ รวมทงมอบอำนาจใหหนวยงานทเกยวของในระดบพนทดำเนนการ

การบงคบใชกฎหมายเปนมาตรการสำคญ โดยตองดำเนนการอยางมประสทธภาพและเปนธรรม (ไมเลอกปฏบต) ขณะเดยวกนการบงคบใชกฎหมายในบางกรณอาจมความจำเปนตองมอบหมายใหหนวยงาน/กลไกในระดบพนทเปนผดำเนนการเพอใหเกดประสทธภาพ

๓. เฝาระวง กำกบ และตรวจสอบคณภาพมาตรฐานของผลตภณฑสถานประกอบการและการโฆษณา รวมทงผลอนไมพงประสงคของผลตภณฑ การพฒนาระบบความปลอดภยดานสารเคมของประเทศ และเปนแกนกลางรวมดำเนนการกบองคกรระหวางประเทศดานสารเคม ตลอดจนมการตดตามหรอเฝาระวงขอมลขาวสารดานผลตภณฑสขภาพ จากภายในประเทศและภายนอกประเทศ

๓. เฝาระวง กำกบ และตรวจสอบคณภาพมาตรฐานของผลตภณฑสถานประกอบการและการโฆษณา รวมทงผลอนไมพงประสงคของผลตภณฑ การพฒนาระบบความปลอดภยดานสารเคมของประเทศ และเปนแกนกลางรวมดำเนนการกบองคกรระหวางประเทศดานสารเคม ตลอดจนมการตดตามหรอเฝาระวงขอมลขาวสารดานผลตภณฑสขภาพ จากภายในและภายนอกประเทศ

46

บทบาทเดมตามกฎกระทรวง* พ.ศ. ๒๕๕๒

ขอเสนอบทบาท (ใหม) เหตผล

๔. ศกษา วเคราะห วจยและพฒนาองคความร เทคโนโลย และระบบงานคมครองผบรโภคดานผลตภณฑสขภาพใหมประสทธภาพและประสทธผล

๔. สรางและจดการความรโดยเฉพาะงานวจยเพอพฒนาระบบยาและระบบการคมครองผบรโภคใหมประสทธผล

๕. สงเสรม และพฒนาผบรโภคใหมศกยภาพในการเลอกบรโภคผลตภณฑสขภาพทถกตอง เหมาะสม ปลอดภย และคมคา รวมทงเพอใหผบรโภคนนมการรองเรยน เพอปกปองสทธของตน

๕. สงเสรม และพฒนาผบรโภคใหมศกยภาพในการเลอกบรโภคผลตภณฑสขภาพทถกตอง เหมาะสม ปลอดภย และคมคา รวมทงเพอใหผบรโภคนนมการรองเรยน เพอปกปองสทธของตน

๖. พฒนาและสงเสรมการดำเนนงานคมครองผบรโภคดานผลตภณฑสขภาพโดยการมสวนรวมของภาครฐ องคกรปกครองสวนทองถน ภาคเอกชน ประชาชน และเครอขายประชาคมสขภาพ

๖. พฒนาและสงเสรมการดำเนนงานคมครองผบรโภคดานผลตภณฑสขภาพโดยการมสวนรวมของภาครฐ องคกรปกครองสวนทองถน ภาคเอกชน ประชาชน และเครอขายประชาคมสขภาพ

๗. พฒนาความรวมมอระหวางประเทศ เพอใหงานคมครองผบรโภคดานผลตภณฑสขภาพเกดประโยชนตอสขภาพของประชาชน และผลประโยชนของประเทศชาต

๗. พฒนาความรวมมอทงในประเทศและระหวางประเทศ เพอใหงานการคมครองผบรโภคเกดประสทธผล โดยยดหลกการกระจายอำนาจ และการมสวนรวมของทกภาคสวน ตลอดจนใหความสำคญกบความมนคงทางอาหาร (Food Security)

หมายเหต *กฎกระทรวง แบงสวนราชการ สำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข พ.ศ. ๒๕๕๒

ทางเลอกการปรบโครงสรางกระทรวงสาธารณสขในการพฒนาระบบยาและการคมครองผบรโภค

กระทรวงสาธารณสขในฐานะผดแลระบบยาและการคมครองผบรโภค ผานกลไกสำนกงาน

คณะกรรมการอาหารและยา (อย.) อาจปรบเปลยนโครงสรางและระบบการบรหารงาน ๒ ทางเลอก

ดงน

ขอเสนอการปรบบทบาทกระทรวงสาธารณสข /47

ทางเลอกท ๑ รปแบบระบบราชการเชนเดม

จดรปแบบองคกรเชนเดมในแบบแนวราบ ปรบเปลยนกลวธในการทำงาน

sub-contract ในดานงานบรการ ปรบบทบาทของบางหนวยงานใหรองรบความ

ทาทายในอนาคต ปรบแผนยทธศาสตร และ KPI ใหสอดคลองกบบทบาทหลก

(core business)

ทางเลอกท ๒ รปแบบองคกรในกำกบของรฐ

ผบรหารสงสดไดมาจากการสรรหาอยางโปรงใส บรหารงานแบบ CEO

การจดองคกรใหเปนแบบกลมภารกจ ๓ กลม ม Chief Technical Officer, Chief

Quality Officer และ Chief Promotion Officer เปนผบรหาร โดย sub-contract

งานดานบรการ ทำใหเกดความคลองตวในการบรหาร สามารถจดตงใหมหรอยบ

หนวยงานเกาไดเรว ตลอดจดตำแหนงกำลงคนใหสอดคลองกบความตองการ เชน

มตำแหนงรองรบแพทย สตวแพทย นกโภชนาการ นกเคม นกเศรษฐศาสตร หรอ

อนๆ การสรางแรงจงใจทำไดดขน

สำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา35 ควรทำหนาทพฒนามาตรฐาน

หรอแนวทางปฏบตการขนทะเบยนตางๆ โดยละเอยด ใชองคความรเพอประเมน

การขนทะเบยน การตรวจสอบ ควบคม กำกบดแล และการเฝาระวง การจดทำ

มาตรฐานและจดทำขอมล เพอสงตอใหภาค เครอขายดำเนนการเผยแพร ตลอดจน

สนบสนนองคความรใหกบหนวยงานในภมภาค ภาคเอกชน และหนวยงานอสระ

และทสำคญควรดำเนนการควบคมราคายา บรหารมใหมการขาดแคลนยาจำเปน

ผลกดนใหเกดจรยธรรมในผสงจายยา และยตการสงเสรมการขายทขาดจรยธรรม36

งานคมครองผบรโภคในสำนกงานสาธารณสขจงหวด ควรทำหนาทเปนฝายปฏบต

งานเสมอนเปนสาขายอยของสำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา รบนโยบาย

มาตรฐานการทำงานและ Code of Conduct มาจากสวนกลาง เพอใหผประกอบ

การไมสามารถเลยงระเบยบทแตละจงหวดทำไมเหมอนกนได ในอนาคตการใหขน

ทะเบยนดวยระบบ e-registration และสงเอกสารเปน electronic file มายง

สวนกลางทงหมดจะชวยแกปญหาไดอยางด

๓๕ สำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา. ขอเสนอแนะเชงนโยบายการพฒนาระบบคมครองผบรโภคดานสขภาพของกระทรวงสาธารณสข. มถนายน ๒๕๕๔.

๓๖ ชะอรสน สขศรวงศ. ขอเสนอเชงนโยบายการพฒนาระบบยาและคมครองผบรโภคดานสขภาพ. สถาบนวจยระบบสาธารณสข. มถนายน ๒๕๕๔.

48

สรปขอเสนอในภาพรวม /49

สรปข�อเสนอในภาพรวม

50

สรปขอเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสข

๑. การเปนองคกรหลกในการดแลงานดานสขภาพของประเทศ (National

Health Authority) ทำหนาทกำหนดนโยบาย ยทธศาสตร บนพนฐานของการใช

ความร (evidence informed policy) โดยนโยบายบางสวนจะเปนการออกแบบ

ระบบเพอใหกลไกและภาคตางๆ มบทบาททเหมาะสมในระบบสขภาพ ลดความ

ซำซอน และมการตรวจสอบกนและกนอยางเหมาะสม เพอใหเกดระบบทม

ธรรมาภบาล (good governance)

๒. การกำกบดแลการดำเนนงานตามนโยบาย (Regulator) มากกวาการ

เปนหนวยปฏบต (Implementer)

๓. การสรางและจดการความร เพอสนบสนนการพฒนานโยบายดาน

สขภาพ รวมถงการพฒนาระบบขอมลเพอใหสามารถกำกบ ตดตาม และประเมนผล

การดำเนนนโยบายดานสขภาพ

๔. การประสานและสรางความรวมมอกบภาคตางๆ โดยทำหนาทเปน

National focal point ทงดานการประสานงาน บรณาการ และการมสวนรวม

ของทกภาคสวน

๕. การบงคบใชกฎหมาย (legal power) โดยเฉพาะงานดานคมครอง

ผบรโภค

สรปขอเสนอในภาพรวม /5๑

สรปขอเสนอโครงสรางของกระทรวงสาธารณสข

๑. การจดตงคณะกรรมการขนในระดบตางๆ เพอเปนกลไกนโยบายทมา

จากการประสานความรวมมอระหวางกระทรวงสาธารณสขภาพและภาคภาคสวน

ตางๆ โดยมฝายเลขานการ ทำหนาทเปนกลไกสนบสนนดานขอมลและความร

เพอนำไปสกระบวนการตดสนใจทางนโยบายบนฐานความร

ในแตละระบบ มขอเสนอใหจดตงคณะกรรมการระดบชาต เพอดแล

ประเดนนนๆ เปนการเฉพาะ แตในทางปฏบตนาจะมคณะกรรมการระดบชาต

ขนเพยง ๑ คณะ เพอทำหนาทดงกลาวเชนเดยวกบคณะกรรมการในระดบเขต

แตยงไมชดเจนวา หากจะดำเนนการขอเสนอดงกลาว จะบรณาการหรอประสาน

เชอมโยงกบคณะกรรมการตางๆ ทมอยในปจจบนอยางไร

๒. การปฏรประบบบรหารบางหนวยงานของกระทรวงสาธารณสขโดย

เฉพาะหนวยงานทางดานวชาการและสถานพยาบาล ดวยการจดตงเปนองคการ

มหาชน เพอใหเกดความคลองตวและสามารถคดเลอกบคลากรทมความรความ

สามารถมาปฏบตงานในองคกรไดมากขน

๓. การปฏรปวธการทำงาน ดวยการ outsource งานตางๆ แทนทการ

ดำเนนการเอง การจดตง “คลงสมองทางยทธศาสตร (Strategic think tank)”

ทระดมสตปญญาของบคลากรจากทกภาคสวน เพอสนบสนนการดำเนนงานดาน

สขภาพของประเทศ

๔. การปฏรปการบรหารสถานพยาบาล โดยใหมการรวมตวและบรหาร

ในรปเครอขายสถานพยาบาลตางระดบ (Multi-level healthcare providers

network) โดยอาจใหคณะกรรมการสขภาพระดบเขตทำหนาทเปนกลไกนโยบาย

สำคญ

5๒

ภาคผนวก /53

ภาคผนวก

54

๑. ข�อเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสขในการพฒนาระบบบรการสขภาพของประเทศโดย ศ.นพ.ไพบลย สรยะวงศไพศาล

ภาคผนวก /55

บทบาทกระทรวงสาธารณสข การมองและจดการภาพรวมนบวนมความหมายมากขนจนขาดเสยมไดตอการปรบตวของระบบบรการสขภาพ เมอคำนงถงลกษณะอนซบซอนและเปลยนแปลงตลอดเวลาในทกองคประกอบของระบบ เสนอวา สำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสข (สป.) อยในฐานะทเหมาะสมทสดตอบทบาทการมองและจดการภาพรวม โดยมหนาทดงตอไปน ๑. กำหนดวสยทศน ทศทาง นโยบาย และแผนยทธศาสตร ๒. ประสานความรวมมอระดบนโยบายและแผนยทธศาสตร กบหนวยงาน

ระดบนโยบายภายในและภายนอกสาขาสขภาพ และหนวยงานตางประเทศ ๓. กำกบ ตดตาม และประเมนผลการดำเนนนโยบาย และแผนยทธศาสตร

ของหนวยงานทรบผดชอบ ๔. ทบทวน และเสนอปรบวสยทศน ทศทาง นโยบาย และแผนยทธศาสตร

การทจะแสดงบทบาทนได สำนกงานปลดกระทรวง ควรมอำนาจ ดงน ๑. กลนกรองและเหนชอบงบประมาณของหนวยงานทรบผดชอบแตละ

ภารกจ ๒. เสนอกฎหมายเพอปรบโครงสรางหนวยงานรฐทกรปแบบในระบบบรการ

สขภาพ ๓. ใหเงนอดหนนการสรางความรสนบสนนการพฒนานโยบาย และแผน

ยทธศาสตร และการผลกดนนโยบาย (policy advocacy)

โครงสรางสำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสข ๑. คณะกรรมการอำนวยการ ประกอบดวย รฐมนตร ปลดกระทรวง ผแทนจากสำนกงบประมาณ กรมบญชกลาง สำนกงานประกนสงคม สปสช. อปท. กรมสงเสรมการปกครองทองถน สวรส. สช. ภาคประชาสงคม ผทรงคณวฒ โดยมผอำนวยการสำนกนโยบายและยทธศาสตร เปนกรรมการและเลขานการ ๒. สำนกพฒนานโยบายและยทธศาสตร ประกอบดวย สำนกงานพฒนานโยบายและยทธศาสตร สำนกงานกำกบตดตามและประเมนผล สำนกงานประสานความรวมมอและผลกดนนโยบายและแผนยทธศาสตร สำนกขาวกรอง

ภายใตโครงสรางใหม สถานพยาบาลทงหมดสงกดกระทรวงสาธารณสข ใหถายโอนไปสพนท ในรปของเครอขายระบบบรการสขภาพระดบเขต ทบรณาการการจดบรการ การผลตบคลากรและการสรางความรเขาดวยกน โดยอาจพจารณาจดตงกลไกสนบสนนคลายคลงกบ HealthWatch และ Monitor ในสหราชอาณาจกร ถาเปนไปตามน กรมตางๆ กจะไดทำหนาทหลกคอ การพฒนาระบบอยางจรงจง

56

แนวทางในการปรบเปลยนจากโครงสรางปจจบนไปสโครงสรางใหม ยกรางพรบ.ปรบปรงโครงสราง ภารกจกสธ.โดยมสาระสำคญประกอบดวย

๑. ขอบเขตภารกจและอำนาจหนาท ๒. โครงสราง สำนกงานปลดกระทรวง และกรมตางๆ ควรมลกษณะกะทดรด เปนองคกร

แนวราบ คลองตวสง เหมาะแกการบรหารการเปลยนแปลง

๓. งบประมาณหมวด คาจาง คาตอบแทน เงนอดหนน คาดำเนนการ ทสอดคลองกบขอบเขตภารกจและอำนาจหนาท

๔. บคลากร ภายใตโครงสรางใหม ลกษณะบคลากรทเหมาะสมกบภารกจ คอ บคลากรทมความรและทกษะสงในดานการวเคราะหนโยบายและยทธศาสตร การออกแบบระบบขนมหภาค การประสานความรวมมอระดบมหภาค การบรหารจดการความรและสารสนเทศระดบมหภาค ในเชงปรมาณบคลากรเหลานมจำนวนนอย (ไมควรเกน๑๐๐ คน)

บคลากรในโครงสรางปจจบน ควรมการผองถายบคลากรสวนใหญในสำนกงานปลดกระทรวง ไปสหนวยบรการหรอหนวยงานอนในพนท ตามความตองการของหนวยงานและความสมครใจของบคคล โดยมแรงจงใจ เชน เงนกซอบานปลอดดอกเบย คาขนยาย การฝกอบรมเพมพนทกษะใหเหมาะสมกบงานใหม เปนตน

๕. การบรหารสนทรพย (ทดน อาคาร/สงปลกสราง) ภายใตโครงสรางใหมทจะกะทดรดมากขน ยอมทำใหความจำเปนของการใชพนททำงานนอยลงมาก จงเปดโอกาสใหสามารถบรหารพนทสวนเกนใหเปนเงนเพอนำมาอดหนนภารกจใหมของกสธ.และบรหารการเปลยนผาน เชน การใหเอกชนเชาพนทในยานธรกจ เชาพนทอาคารบางสวนในพนทตงปจจบน เปนตน

๖. การจดตงสำนกงานเฉพาะกจเพอบรหารการเปลยนผานภายใน ๕ ป โดยดแลดานบคลากรกบสนทรพย

๖.๑ ดานบคลากร อาจมแผนเตรยมพรอมเพอถายโอนบคลากรสหนวยบรการหรอหนวยบรหารสวนภมภาค โดย ปรบเปลยนดงน i. จดสรรงบประมาณคงทเทากบปปจจบน โดยแปลงเปนหมวดอดหนนทงหมดรวมคาตอบแทนทกประเภท (ยกเวนสวสดการรกษาพยาบาล) เพอใหมความยดหยนในการใชงบประมาณ ดวยความประหยดและมงเปาหมายอยางประสทธภาพมากขน

ภาคผนวก /57

ii. การใชงบประมาณใหเปนไปตามแผนงานแผนเงนทยดความตองการของพนทเปนหลก ดงนนเปาหมายทจะบรรลจงเปนเปาหมายระดบพนท โดยอาจแบงบคลากรเปนเขตสอดคลองกบเขตของสปสช. เพอใหเกดบรณาการของแผนงานแผนเงนและการดำเนนแผน ดงตวอยางความสำเรจทเกดขนอยางตอเนองในระดบเขตหรอจงหวด เชน เครอขายสงตอผปวยภาคเหนอตอนบน เครอขายวารฟารน เครอขายโรคหวใจขาดเลอดเฉยบพลน เปนตน iii. ยกรางระเบยบบรหารบคคลทใหความยดหยนแกผบรหารทจะจดสรรคนใหเหมาะสมกบงาน แทนทจะยดตดกบตำแหนงตายตว ในขณะเดยวกนกใหหลกประกนความมนคงในอาชพแกบคลากรทพยายามปรบตว โดยมระบบประเมนผลระดบกลมงาน (ตามทจดแบงตามพนทดงกลาวขางตน) ทมผบรหารในพนท และสถาบนวชาการภายนอกกระทรวงสาธารณสขรวมรบผดชอบการประเมน (โดยใชเงนอดหนนทแยกไวตางหากจากขอบเขตความรบผดชอบของผบรหารกลมงาน) iv. จดตงคณะกรรมการพฒนาระบบบรการสขภาพระดบเขตประกอบดวย นพ. สสจ. ผตรวจราชการ ผจดการ สปสช.เขต ผแทนอปท. ผทรงคณวฒ ผแทนภาคประชาสงคม ผแทนภาคเอกชน เพอบรหารจดการภาพรวมระดบเขต ดวยการกำหนดทศทางการพฒนา กำหนดนโยบายและอนมตแผนการจดสรรทรพยากร (เงน คน) ออกระเบยบบรหารบคลากร ระเบยบบรหารเงน แตงตง/ถอดถอน เลขานการคณะกรรมการ (ซอโอ) ซงมหนาทบรหารจดการใหเปนไปตามนโยบาย v. จดตงคณะกรรมการพฒนาระบบบรการสขภาพระดบอำเภอประกอบดวย สสอ. ผอำนวยการ รพ.ชมชน ผแทน อปท. ผทรงคณวฒ ผแทนภาคประชาสงคม ผแทนภาคเอกชน เพอบรหารจดการภาพรวมระดบอำเภอ ดวยการกำหนดทศทางการพฒนา กำหนดนโยบาย และอนมตแผนการจดสรรทรพยากร (เงน คน) ออกระเบยบบรหารบคลากร ระเบยบบรหารเงน แตงตง/ถอดถอน เลขานการคณะกรรมการ (ซอโอ) ซงมหนาทบรหารจดการใหเปนไปตามนโยบาย

๖.๒ ดานบรหารสนทรพย อาจพจารณาจดตงคณะกรรมการรบผดชอบโดยเฉพาะ ประกอบดวย ผแทนจากกระทรวงสาธารณสข กระทรวงการคลง สำนกงบประมาณ ภาคเอกชน ภาคประชาสงคม ผทรงคณวฒ เพอกำหนดกรอบเวลา แผนงาน แผนเงน แลวดำเนนการใหเสรจสนภายใน ๕ ป

58

๒. ข�อเสนอการพฒนาระบบบรการสขภาพของกระทรวงสาธารณสขโดย คณะทำงานจดทำแผนยทธศาสตรการพฒนา

หนวยงานดานระบบบรการสขภาพ

ภาคผนวก /59

บทบาทกระทรวงสาธารณสข

เสนอใหกระทรวงฯ มบทบาทเปน “หนวยบรหารจดการบรการสขภาพ

ระดบประเทศ” มบทบาท กำหนดนโยบายและยทธศาสตรดานบรการสขภาพ

บรหารทรพยากร ทำหนาทในฐานะตวแทนของหนวยบรการในสงกด ในการจดการ

งบประมาณทไดรบจากแหลงตางๆ ซงกหมายถงยงทำหนาทในฐานะเจาของหนวย

บรการ

โครงสรางกระทรวงสาธารณสข

ขอเสนอโครงสรางจงเปนแบบคลายหรอตอยอดจากโครงสรางปจจบน

เพมเตมกลไกเชอมโยงระบบสขภาพระดบเขต ระดบพนท และมกลไกระดบชาต

มามองภาพรวมของระบบ โดยมรายละเอยดดงน

๑. องคประกอบทงระบบ

ประกอบดวย ๔ สวน คอ ๑. เครอขายหนวยบรการสำหรบบรการหลก

(พวงบรการ) ๒. Functional Service Plan ๓. Contracting Unit for Regional

Care และ ๔. หนวยบรหาร ๔ ระดบ คอ ๑) กระทรวง (สวนกลาง) ๒) หนวยบรหาร

ระดบเขต ๓) หนวยบรหารระดบระดบจงหวด คอ สำนกงานสาธารณสขจงหวด

และ ๔) หนวยบรหารระดบอำเภอ คอ สำนกงานสาธารณสขอำเภอ

๒. หนวยบรหารจดการระดบเขต/จงหวด/อำเภอ

เสนอกลไกใหมๆ เพมเตมเขามา เพอบรหารการจดบรการทงในระดบเขต

จงหวด อำเภอ

• “คณะกรรมการบรหารสขภาพเขต” ทวประเทศ ๖ – ๘ เขต โดยม

ภาคสวนตางๆ เขามารวมเปนกรรมการ และม “สำนกงานสาธารณสข

เขต” ทำหนาทเปนเลขานการของคณะกรรมการ หนวยงานนจะมผตรวจ

ราชการเขตเปนเลขานการและมขาราชการจากสำนกตรวจราชการเดม

และรวบรวมเอาสำนกงานบรหารการสาธารณสข และหนวยวชาการ

ของกรมตางๆ เขามาทำงานรวมกนเปนโครงสรางทจะสนบสนนหนวย

บรการ

60

• หนวยบรหารจดการระดบจงหวด ใชกลไกสำนกงานสาธารณสขเดม

ไมเนนกรรมการทหลากหลายมากนก

• หนวยบรหารจดการระดบอำเภอ ตองการการมสวนรวมทหลากหลาย

กวาระดบจงหวด ใชกลไก คณะกรรมการประสานงานสาธารณสขระดบ

อำเภอ (คปสอ.) ดแลการจดบรการในพนท และใหม “คณะกรรมการ

สขภาพพนท (กสพ.) เปนกลไกทฝายสาธารณสข (คปสอ.) จะเชอม

ประสานบรณาการกบภาคสวนอนๆ นอกระบบสาธารณสข

๓. โครงสรางหนวยบรการ

• เครอขายบรการหรอพวงบรการหลกในระดบเขต จะดแลสขภาพครบ

วงจรตามระบบบรการสขภาพทงการสงเสรม ปองกน รกษา ฟนฟ

ครอบคลมภารกจดานการคมครองผบรโภคดานสขภาพ และครบถวน

ตามองคประกอบการดแลสขภาพแบบองครวม ผสมผสาน

• การจดบรการตอบสนอง Functional Service Plan รองรบบรการ

ปฐมภมตามแนวทางการจดบรการผปวยนอกตามพนท (Satellite OP)

เพอลดความแออด รพ.ขนาดใหญ และเพมการเขาถงบรการ

๔. การบรหารงบประมาณเพอจดบรการ

บรณาการงบประมาณจากทกกองทนสทธและแหลงทนอนๆ บรณาการใน

ภาพรวมเขตและจดบรการทสอดคลองกบพนท โดยคำนงถงการลดความเหลอมลำ

และขอขดแยงในกลมผรบบรการในแตละกลมสทธ และเชอวาจะสามารถใหบรการ

อยางเทาเทยมกนโดยไมตองคำนงถงความแตกตางของคาชดเชยบรการอยางทเปน

ในปจจบน ซงคณะทำงานเชอวาเปนจดเดนของโครงสรางใหมน

๕. กลไกเชอมโยงและกำกบดแลระบบสขภาพแหงชาต

เสนอใหม “คณะกรรมการระบบบรการสขภาพแหงชาต” เปนโครงสราง

ใหมเพอเชอมโยงระบบสขภาพ ทำหนาทเปนหนวยกำกบดแลระบบบรการระดบ

ประเทศ มหนาทกำหนดและบรณาการนโยบายและยทธศาสตร วชาการ ทรพยากร

งบประมาณ

กำหนดใหคณะกรรมการฯ มาจากหนวยบรการทงภาครฐ ภาคเอกชน

สวนกลาง สวนภมภาค องคกรทเกยวของ มประธานมาจากรฐบาล และมปลด

กระทรวงเปนเลขานการ สำนกงานปลดกระทรวงเปนสำนกงานเลขานการ

ภาคผนวก /6๑

แนวทางในการปรบเปลยนจากโครงสรางปจจบนไปสโครงสรางใหม

๑. การปรบโครงสรางภายในสำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสขเพอ

รองรบการปรบระบบบรการ

๑.๑ สำนกงานบรหารการสาธารณสข (สบรส.) แตเดมเปนหนวยงาน

รบผดชอบการพฒนาหนวยบรการ แตสงกดกรมสนบสนนบรการ

สขภาพ แตปญหาคอหนวยบรการเปนหนวยงานทสงกดโดยตรงกบ

สำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสข ดงนนในการปรบโครงสราง

ครงนเพอใหมหนวยงานในสำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสขท

รบผดชอบเรองการจดผงบรการ การบรหารและจดสรรทรพยากร

เพอรองรบระบบผงบรการทกำหนดเปนนโยบายระดบพนทแลว

ทงนรวมไปถงการเชอมโยงการกำกบดแลใหสถานบรการทกระดบม

มาตรฐานคณภาพ ภายใตเครอขายบรการพนทใหมระดบเขต ตงแต

ระดบปฐมภม โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบล จนถงระดบตตยภม

โรงพยาบาลศนย ทงนมการผนวกรวมสำนกบรหารการพฒนาระบบ

บรการปฐมภม ซงในปจจบนไดปรบเปนสำนกประสานการพฒนา

6๒

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบล ซงมบทบาทหลกในการพฒนา

ระบบปฐมภมในแบบโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบลเขามาอยใน

สำนกบรหารการสาธารณสขดวย

๑.๒ สำนกบรหารทรพยากรบคคล แยกจากสำนกบรหารกลาง ยกฐานะ

จากกลมงานบรหารบคคลเปนสำนกงานบรหารทรพยากรบคคล ม

บทบาทหนาทการจดตำแหนง และจดคนลงบรหารคาตอบแทน

ภาครฐ เนนผลสมฤทธการปฏบตราชการการบรหารทรพยากรบคคล

ภาครฐ ตามพระราชบญญตระเบยบขาราชการพลเรอน ป พ.ศ.

๒๕๕๑ ทงนเพอตอบสนองอตรากำลงหลกสวนใหญ ซงอยในภาค

บรการทางการแพทยและสาธารณสข ใหเกดความเพยงพอ และ

เหมาะสม

๑.๓ สำนกพฒนาการเงนการคลงสาธารณสข (สพค.) เปนการยกระดบ

กลมงานประกนสขภาพ สำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสขขนมา

เปนหนวยงานระดบสำนกงาน ทงนเพอรองรบภารกจดานการเงน

การคลงในระบบสขภาพ ในสวนของหนวยบรการในสงกดและรวมถง

หนวยบรการทงหมดในประเทศ ซงเนน การพฒนาระบบบญชและ

รายงานการเงนของหนวยบรการ การเฝาระวงสถานการณทางการ

เงนของหนวยบรการ การบรหารการเงนการคลงในระบบบรการ

รวมไปถงการพฒนาบคลากรและผบรหารดานการเงนการคลง การ

พฒนาศนยตนทนและกำหนดอตราราคาคารกษาพยาบาลทเพยงพอ

เหมาะสมกบคณภาพทพงประสงค สรางรวมมอกบกองทนและสทธ

รกษาพยาบาลตางๆ ในการจดสรรงบประมาณคารกษาทเปนธรรม

รวมไปถงการลดความเหลอมลำทไมเปนธรรมในการจดบรการจาก

การกำหนดสทธประโยชน และการจดสรรทงในและระหวางกองทน

หรอระบบหลกประกนตางๆ ทมในประเทศไทย โดยระยะแรกเนน

ระบบการเงนการคลงหนวยบรการภาครฐกอน

ภาคผนวก /63

๒. การปรบระบบงานภายในกระทรวงสาธารณสขอนๆ ไดแก ระบบงาน

ศนยขอมลทางดานสขภาพ เพอเชอมโยงระบบสารสนเทศดานบรการสขภาพ ใหเกด

เปนศนยขอมลทมการไหลเวยนของขอมลเปนปจจบนอยางตอเนอง รองรบความ

สามารถวเคราะห สงเคราะห ผลงานการใหบรการ สถานะสขภาพ สถานการณ

ใหบรการ ผลผลตทางดานสขภาพในประชาชน ดชนสขภาพตางๆ รวมไปถงขอมล

เพอการบรหาร การจดทำแผนงานและยทธศาสตร การสนบสนนทรพยากรตางๆ

ทสอดคลองกบสถานะและผลงานบรการทแมนยำถกตองรองรบการตดสนใจททน

ตอเหตการณในภาพรวมใหญของระบบสขภาพของประเทศ

๓. การสรางเอกภาพของกระทรวงสาธารณสขในการกำหนดผงบรการ และ

การบรหารจดการ เพอขบเคลอนเปนขอเสนอทเปนทางการตอหนวยอนๆ ทเกยวของ

๔. การปรบกระบวนการจดสรรงบประมาณจากเดมทกองทนตางๆ จด

สรรโดยตรงไปยงพนท เปนจดสรรผานกระทรวงสาธารณสข เพอขบเคลอนรวมกบ

ยทธศาสตรบรหารจดการระบบสขภาพ ทงระยะสน และระยะยาว โดยการหารอ

ทำขอตกลงรวมอยางเปนทางการ ในฐานะหนวยราชการตนสงกดซงรบผดชอบ

บรหารจดการหนวยงานในสงกดสำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

64

๓. ข�อเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสขในการพฒนาระบบการสร�างเสรมสขภาพของประเทศโดย นพ.สรยะ วงศคงคาเทพ

ภาคผนวก /65

ขอเสนอแนะดานนโยบายและยทธศาสตร

จากการประเมนระบบการสรางเสรมสขภาพ พบวาประเทศไทยมโครงสราง

และกลไกรองรบการดำเนนงานสรางเสรมสขภาพทดเปนตวอยางแกนานาประเทศ

แตอกดานหนง บทบาทการทำงานของโครงสรางและกลไกทมอยนนยงคอนขาง

เอกเทศ แยกสวน ตางคนตางทำ ขาดนโยบายและยทธศาสตรทกำหนดรวมกนใน

การแกไขปญหาตางๆ ขอเสนอในระดบนโยบายและยทธศาสตรจงเปนความเรงดวน

๑. คณะกรรมการนโยบายสขภาพแหงชาต

เนองจากกลไกการกำหนดนโยบายภาครฐยงไมสามารถตอบสนองการ

แกไขปญหาและรองรบความเปลยนแปลงทางสงคมตางๆ ทเกดขนอยางรวดเรวและ

สงผลตอสขภาพ จงเสนอใหมการจดตง “คณะกรรมการนโยบายสขภาพแหงชาต”

ขนโดยอำนาจทางกฎหมาย ประกอบดวยผทรงคณวฒ นกบรหาร นกวชาการ

นกพฒนา และผแทนจากภาคสวนตางๆ (จำนวนและสดสวนกรรมการตามความ

เหมาะสม) เพอใหขอเสนอเชงนโยบายและยทธศาสตรดานสขภาพ การใหคำ

ปรกษาแกรฐบาล การเสนอแนะทศทางการทำงานขององคกรภาครฐใหมเอกภาพ

ครอบคลมดานการสรางเสรมสขภาพ การปองกนควบคมโรคและภยสขภาพ การ

คมครองผบรโภค ตลอดจนการสงเสรมคมครองสทธของบคคลและสทธชมชนใน

การดแลสขภาพ

๒. การกำหนดปญหาเรงดวนใหเปนวาระแหงชาต

ปญหาสำคญทกำลงคกคามและสงผลตอสขภาพของประชากรในปจจบน

และอนาคต ไดแก ปญหาทเกดจากการเปลยนแปลงทางประชากร (ผสงอายเพมขน

อยางรวดเรว ประชากรวยทำงานลดลง แนวโนมการเกดลดลง) ปญหาการเพมขน

ของโรคไมตดตอเรอรง ปญหาสขภาพจตของประชากร ปญหานำหนกเกนและ

โรคอวนจากการบรโภคเกนขนาด ฯลฯ ซงเปนปญหาทงตอสขภาพของประชากร

โดยตรง ตลอดจนปญหาการเพมจำนวนและพฒนาความพรอมของสถานบรการ

สขภาพเพอรองรบ

ปญหาเหลานควรไดรบการเตรยมการ การวางแผนอยางเปนระบบ เพอ

สรางความพรอม และพฒนาศกยภาพของระบบทจะรองรบ โดยการจดเปนวาระ

แหงชาตของรฐบาล

66

๓. แผนยทธศาสตรสรางเสรมสขภาพระดบชาต

เนองจากงานสรางเสรมสขภาพจดเปนบทบาทและภารกจของภาครฐ

มองคกรและหนวยงานของรฐเขามาเกยวของมากมาย และจำเปนตองเชอมโยงกบ

ทกภาคสวนในสงคม เปนเครอขายสรางเสรมสขภาพตงแตระดบประเทศจนถง

ระดบชมชน งานสรางเสรมสขภาพจงมหลากหลายมต จำเปนตองวางกรอบทศทาง

รวมกนเพอใหเกดพลงและใชศกยภาพขององคกรและเครอขายทมอยไดอยางเตมท

ทผานมาประเทศไทย ยงไมมแผนยทธศาสตรการสรางเสรมสขภาพระดบชาต จงควร

รเรมกระบวนการดงกลาวขน

ขอเสนอแนะดานโครงสรางและการจดองคกร

๑. การปรบโครงสรางและบทบาทของกรม

เนองจากบทบาทของกระทรวงสาธารณสขทเคยเปนผบรหารโครงการ

และสนบสนนงบประมาณแกจงหวดไดเปลยนไป บทบาททเกดจากอำนาจทางการ

เงนเพอผลกดนกจกรรมของกรมลดนอยลง และจำเปนตองปรบมาสบทบาทดาน

วชาการมากขน กรมจงควรพจารณาปรบยทธศาสตรการทำงานของกรมใหสอดรบ

กบสถานการณปญหาสขภาพของประเทศและบรบทของการทำงานสรางเสรม

สขภาพแบบพหภาค และปรบกระบวนทศนภายในกรมแทนทจะทำงานเฉพาะ

สวนของกรม ปรบสไตลการทำงานแบบ Executive approach เปน Strategic

approach และทำงานกบเครอขาย โดยมองวากรมเปนองคาพยพหนงในกระบวน

การขบเคลอนการสรางเสรมสขภาพขนาดใหญทมประชาชนเปนเปาหมาย โดยม

เครอขายทเขมแขงจากผมไดสวนเสยเปนเงอนไขของความสำเรจ

กรมควรจดสนบสนนใหม “คลงสมองเชงยทธศาสตร (Strategic Think

Tank)” ทเปนอสระจากฝายบรหาร โดยอาศยผทรงคณวฒและมประสบการณจาก

ภายนอก รวมกบผทรงคณวฒของกรม เพอประเมนสถานการณและบรบทการ

สรางเสรมสขภาพ แลกเปลยนทศนะ และใหขอเสนอแนะเชงยทธศาสตร ตลอดจน

มาตรการแกไขปญหาทเหมาะสม เพอเปนแนวทางการทำงานแกผบรหารและ

หนวยงานของกรม

คลงสมองเชงยทธศาสตร อาจมเพยงชดเดยวทดแลการสรางเสรมสขภาพ

รวมกบกรมทเกยวของในกลมภารกจเดยวกนภายใตสำนกงานปลดกระทรวง

ภาคผนวก /67

กรมจำเปนตองพฒนากลไกการตดตามและประเมนผล (Monitoring &

Evaluation) ซงประกอบดวยการตดตามประเมนผลภายในแผนงาน/โครงการของ

หนวยงาน และการตดตามประเมนผลเชงนโยบายและยทธศาสตร ซงอาจมบคคล

ภายนอกรวมดวย หรอใชวธ Outsourcing ไปยงสถาบนวชาการภายนอกกรมกได

๒. การจดการองคกรระดบเขต

เนองจากบรบทของการทำงานสรางเสรมสขภาพ ยงขาดจดเชอมโยง

ระหวางนโยบายและยทธศาสตรของสวนกลางกบการแปลงนโยบายไปปฏบตใน

สวนภมภาค ซงมใชรปแบบความสมพนธแนวดงในลกษณะเดมแบบ Project-based

ทมกจกรรมและงบประมาณชดเจน หรอเปนเพยงการตรวจราชการและนเทศงาน

ปกต แตเปนความสมพนธเชงยทธศาสตรทสงเสรมใหจงหวดและพนทสามารถ

บรหารจดการงานสรางเสรมสขภาพไดดวยตนเอง และเปนการปรบเปลยนบทบาท

ของผตรวจราชการและสาธารณสขนเทศก ไปจากเดม

จงเสนอใหจดตง “สำนกงานสาธารณสขเขต” เปนหนวยงานระดบสำนก

มหนาทความรบผดชอบหลก ดงน

๑) สนบสนนบรหารราชการของกระทรวงสาธารณสขในระดบเขต ใหเกด

ผลสมฤทธตามนโยบายและยทธศาสตรของกระทรวง

๒) ตรวจราชการนโยบายและแผนงานระดบกระทรวง ตรวจสอบขอเทจ

จรงตามขอรองเรยนในราชการ

๓) เปนแกนประสานใหเกดการนเทศ ตดตาม กำกบ ตรวจสอบ ประเมนผล

การปฏบตราชการของหนวยงานราชการสวนภมภาคตามแนวนโยบาย

และแผนงานระดบกระทรวง ตลอดจนการเสนอแนะแนวทางแกไข

ปญหาอปสรรคในระดบกระทรวง

๔) ประสานราชการกบสวนราชการ ทงในระดบกระทรวง ตางกระทรวง

และองคกรภายนอก เพอสนบสนนใหการปฏบตราชการในสวนภมภาค

มเอกภาพ และบรรลผลอยางมประสทธภาพ สอดคลองกบนโยบาย

รฐบาล

68

สำนกงานสาธารณสขเขต จะไมใชบรหารราชการสวนภมภาค แตเปนหนวย

สนบสนนการบรหารงานของกระทรวงระดบเขต โดยมผตรวจราชการเปนผแทน

ปลดกระทรวงสาธารณสข รบผดชอบภารกจของกระทรวงในระดบเขต มการจด

ความสมพนธตามภารกจกบศนยวชาการระดบเขตของกรม และหนวยงานระดบ

เขตอนๆ เชน สปสช. สาขาเขตพนท

๓. การจดการองคกรระดบจงหวด

สำนกงานสาธารณสขจงหวด จะตองปรบกระบวนทศนของผบรหารและ

บทบาทของหนวยงานใหม เพอมงเนนงานยทธศาสตรระดบจงหวดใหเดนชดขน และ

ถอเปนภารกจสำคญ แทนทจะสนใจการบรหารงานของสำนกงานใหอยรอดเทานน

เชนเดยวกบผบรหารของสำนกงาน จะตองพฒนาความเปนผนำเชงยทธศาสตร

มากกวาผบรหารหนวยงาน

ความสำคญของการบรหารยทธศาสตรของจงหวด มไดจำกดแตการรจก

วเคราะหและวางแผนยทธศาสตรเทานน แตตองควบคกบการพฒนาศกยภาพของ

หนวยงานและบคลากรในการใชยทธศาสตรเปนตวขบเคลอนไปสการแกไขปญหา

สขภาพในพนท มการแผนบรณาการเชงรกเพอเปนแผนงานตอเนองทมงสการแก

ปญหา การสอสารเพอสรางความเขาใจ และพฒนาศกยภาพของหนวยปฏบตในการ

ดำเนนมาตรการตางๆ ตลอดจนสรางกลไกการตดตามกำกบ และประเมนผลการ

แกไขปญหาเหลานน

ขอเสนอแนะดานการบรหารการเงนเพอสขภาพ

๑. การจดสรรงบประมาณเพอการสรางเสรมสขภาพใหเพมขน

ความเปนจรงทผานมา พบวาสดสวนของงบประมาณเพอการสรางเสรม

สขภาพ เปรยบเทยบกบคาใชจายดานสขภาพของประเทศ (Thailand Health

Expenditure) ยงตำกวาระดบทควรจะเปนอยมาก ถงแมจะมอตราการเพมของ

งบประมาณ แตกเพมในอตราทตำกวางบประมาณดานรกษาพยาบาล ทงน อาจเปน

เรองสายเกนไปทรฐตองทมเทงบประมาณจำนวนมหาศาลเพอบำบดรกษาโรคแล

ะภาวะเจบปวยทเกดจากการขาดมาตรการเสรมสรางสขภาพของประชากรในชวง

กอนหนาน แตเมอมองไปอนาคตทเรมเขาสสงคมของผสงอาย ความจำเปนดานการ

ลงทนเพอสรางเสรมสขภาพกยงจำเปนมากขน

ขอเสนอของนกวจยระบบสขภาพเรยกรองใหรฐเพมสดสวนของงบประมาณ

สงเสรมสขภาพและการปองกนโรคของประเทศ เปาหมายอยทรอยละ ๐.๔๘ ของ

ภาคผนวก /69

คาใชจายดานสขภาพรวม คดเปนงบประมาณ ๔๗,๐๐๐ ลานบาท หรอสดสวนเพม

เปน ๒ เทาของปจจบน จงควรไดรบการพจารณาในระดบนโยบายอยางยง ทงน

รฐอาจใชนโยบายการคลงมาเสรมขอจำกดดานงบประมาณ เชน การเกบภาษเฉพาะ

เชนเดยวกบภาษบหรทประสบความสำเรจมาแลว

๒. กลไกการบรหารจดการดานการเงน

แมวาในอนาคต กลไกการบรหารจดการงบประมาณสรางเสรมสขภาพ

สวนใหญจะยงคงอยท สปสช. แต สปสช. สามารถใชความคลองตวยดหยนซงเปน

จดแขงขององคกร มาประสานการทำงานรวมกนกบกระทรวงสาธารณสขและ

หนวยงานตางๆ ในพนท โดยใหมการปรกษาหารอรวมกนตงแตการวางยทธศาสต

ร เปาหมาย รปแบบการดำเนนงาน งบประมาณ การออกแบบระบบบรหารจดการ

และระบบตดตามประเมนผล เพอใหบรรลภารกจของการสรางเสรมสขภาพรวมกน

สปสช. ควรระมดระวงในกรณทจะเปนผกำหนดมาตรการตางๆ โดยลำพง เพอให

ผอนปฏบต หรอมงตรวจสอบผลงานดงกลาวมากเกนไป ทสำคญจะตองมการพฒนา

ศกยภาพของหนวยงานภายในจงหวดภายใตระบบการตดตามประเมนผลทเขมแขง

ทสามารถชวยกนสะทอนปญหาไดอยางทนทวงท

70

๔. ข�อเสนอการพฒนาระบบส�งเสรมสขภาพของกระทรวงสาธารณสขโดย คณะทำงานจดทำแผนยทธศาสตรการพฒนา

หนวยงานดานระบบสงเสรมสขภาพ

ภาคผนวก /7๑

ขอเสนอแนะเชงนโยบายในการพฒนาระบบการสงเสรมสขภาพและอนามย

สงแวดลอม

จากการวเคราะหขอมลและสถานการณตางๆ ในการพฒนาระบบสงเสรม

สขภาพของประเทศ เพอใหเกดการบรหารจดการทเปนเอกภาพ สอดรบกบระบบ

บรการสาธารณสข ตลอดจนเสรมสรางความเขมแขงขององคกรปกครองสวนทองถน

ในการรองรบการกระจายอำนาจ อกทงทำใหประชาชนรเทาทนสขภาพ จงมขอเสนอ

ดงน

ลกษณะโครงสรางองคกรทคาดหวง

ควรมองคกรทบรหารจดการสงเสรมสขภาพใน ๒ ระดบ คอ ระดบสวน

กลางและระดบเขต

๑. องคกรระดบสวนกลาง

ควรจดโครงสรางองคกรใหสามารถทำหนาท ดงน

• มอำนาจหนาทตามกฎหมาย (Authority Power) ในการบรหารจดการ

ทกหนาท (Functions) ในระบบสงเสรมสขภาพ ภายในกระทรวง

สาธารณสข

• เปนศนยดำเนนการ (Focal Point) ในการทำหนาทประสานภาค

เครอขายตางๆ ทงภายในและนอกกระทรวงสาธารณสขทเกยวของกบ

ระบบสงเสรมสขภาพ ของระดบประเทศ และเปนตวแทนของประเทศ

ในเวทตางประเทศ

• มอำนาจชนำ (Advocacy Power) ในการชแนะใหทกภาคสวนรวมกน

พฒนาปจจยกำหนดสขภาพทเกยวของหรอเชอมโยงกบปญหาสขภาพ

ในระดบประเทศ

• สามารถเชอมตอกบกรมและองคกร ส. ตางๆ และเชอมกบระดบเขต

ไดอยางมประสทธภาพ บรณาการงานจากระดบสวนกลางไปยงระดบ

เขต มความยดหยนเพอใหระดบเขตสามารถบรหารจดการไดตามบรบท

ของพนท

7๒

๒. องคกรระดบเขต

ควรจดโครงสรางใหสามารถทำหนาท ดงน

• มอำนาจหนาทในการบรหารจดการทก Functions ในระบบสงเสรม

สขภาพ ภายในเขต

• เปนศนยดำเนนการทำหนาท ประสานภาคเครอขายตางๆ ทงภายใน

และนอกกระทรวงสาธารณสข ทเกยวของกบระบบสงเสรมสขภาพ

ภายในเขต

• มอำนาจชนำในการชแนะใหทกภาคสวนรวมกนพฒนาปจจยกำหนด

สขภาพทเกยวของหรอเชอมโยงกบปญหาสขภาพ ในระดบเขต

• สามารถเช อมตอกบสำนกงานสาธารณสขจงหวด โรงพยาบาล

ศนยวชาการเขต และองคกรตางๆ ภายในเขต ไดอยางมประสทธภาพ

บรณาการงานจากระดบเขตไปยงระดบจงหวด ควรมความยดหยนเพอ

ใหระดบจงหวดสามารถบรหารจดการไดตามบรบทของแตละพนท

การปรบเปลยนระบบโครงสรางเพอบรหารจดการภาพรวมของระบบ

สงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม ทงในเรองทศทาง นโยบาย ยทธศาสตร

การกระจายทรพยากรเพอการสงเสรมสขภาพ ทำได ๒ กรณ คอ

๑) สรางความเขมแขง (Strengthened) ระบบเดม โดยตงคณะกรรมการ

สงเสรมสขภาพระดบชาตขน

๒) ตงองคกรใหม โดยตงคณะกรรมสงเสรมสขภาพระดบชาต มสำนกงาน

บรหารจดการเชงยทธศาสตร (Office of Strategic Management :

OSM) ทงระดบสวนกลางและระดบเขต

กรณท ๑ ใชวธเสรมสรางความเขมแขงของระบบเดม

โดยตงคณะกรรมการสงเสรมสขภาพระดบชาตซงอาจเปนคณะกรรมการ

ชดเดยวกนกบคณะกรรมการระดบชาตของระบบสขภาพ (National Health

Board) ของสวนกลาง และระดบเขต แตไมมการตงองคกรใหมเพอมาทำหนาท

เปนสำนกเลขานการคณะกรรมการสงเสรมสขภาพ คณะกรรมการประกอบดวย

รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข เปนประธาน คณะกรรมการประกอบดวย

ภาคผนวก /73

ปลดกระทรวงสาธารณสข อธบด ผแทนองคกร ส. (สปสช. สช. สสส.) ผแทน

กระทรวงทเกยวของ ผแทน อปท. ผทรงคณวฒ ผแทนภาคประชาชน เปนตน โดย

คณะกรรมการมบทบาทหนาท

๑) กำหนดทศทาง นโยบายและยทธศาสตร การสงเสรมสขภาพของประเทศ

๒) ตงอนกรรมการ เพอ

• กำหนดวงเงนตอหวประชากรของงานสงเสรมปองกน (P&P)

ทเหมาะสม รวมถงสดสวนของการกระจายเงน P&P ทเหมาะสม

ใหกบสวนกลาง สถานบรการ และพนท

• กำหนดชดสทธประโยชน (Core Health Promotion

Package) ทครอบคลมทงบคคล ครอบครว ชมชน (Individual,

Family & Community)

• ตรวจสอบประสทธภาพและประสทธผลของระบบการสงเสรม

สขภาพ

• ตรวจสอบประสทธภาพของการใชงบประมาณสงเสรมปองกน

(P&P)

• ตรวจสอบประสทธภาพของระบบการเฝาระวงปญหา และการ

ตอบสนองความตองการของประชาชน

74

โครงสรางใหมทมคณะกรรมการสงเสรมสขภาพระดบชาตเปนกลไกนโยบาย

และยทธศาสตร เนองจากไมมโครงสรางเพอทำหนาทเปนสำนกงานเลขานการ จง

ตองมอบหมายใหหนวยงานของ สำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสข (สป.) และ

กรมอนามยทำหนาทเปนเจาภาพหลกในการประสานหนวยงานทเกยวของ ไดแก

สำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสข ทำหนาทเปนเจาภาพหลกในเรอง

๑) การบรหารจดการ

๒) การเงนการคลง รวมถงเรองการกำหนดสดสวนงบ P&P ทเหมาะสม

และการประสานแหลงทน รวมถงเรองการสรางแรงจงใจบคลากรใหมา

ทำงานในเรองการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม

๓) กำกบตดตามประเมนผล

๔) พฒนาสมรรถนะบคลากรสาธารณสขและ อสม.

๕) จดบรการสงเสรมสขภาพ

๖) ประสานภาคเครอขาย

กรมอนามย เปนเจาภาพหลก ในเรอง

๑) เปนสำนกเลขานการ (secretariat body) ใหกบคณะกรรมการของ

สวนกลาง

๒) เฝาระวง (Surveillance) เนนในเรองปจจยกำหนดสขภาพและสอสาร

ความเสยงดานสขภาพ ( Health & Health determinants & Risk

Communication)

๓) วจยและพฒนารปแบบ (R&D) ในระบบสงเสรมสขภาพ และอนามย

สงแวดลอม รวมถงเรองการวจยชดสทธประโยชนและตนทนตอหนวย

(Unit cost) ทเหมาะสม

• การจดการความร ในระบบสงเสรมสขภาพ และอนามย

สงแวดลอม

• สนบสนนและพฒนาศกยภาพภาคเครอขาย

• คมครองผบรโภคในเรองทเกยวของ

• มาตรฐานการบรการสงเสรมสขภาพ

ภาคผนวก /75

การบรหารกลไกในระดบเขต

มคณะกรรมการสงเสรมสขภาพระดบเขต โดยบทบาทของคณะกรรมการ

สงเสรมสขภาพ ระดบเขต มดงน

๑. ผตรวจราชการกระทรวงสาธารณสข/นพ.สสจ. ทำหนาทบรหารจดการ

(System Governance)ในระดบเขต/จงหวด

๒. สปสช. เขต และทองถน ทำหนาทซอบรการ (Purchaser) และรวมกบ

ผตรวจราชการกระทรวงสาธารณสข/สสจ./ศนยวชาการ ในการทำหนาทตดตาม

และประเมนผล ทงผลลพธการบรการ การเขาถงบรการ ความเปนธรรม ประสทธภาพ

และความคมคาของการใชทรพยากร

๓. ศนยวชาการเขต ทำหนาท เฝาระวงสถานการณ ตดตามประเมนผล

สรางองคความร รวมถงการเปนศนยขอมลขาวสารและความร (Information &

Knowledge Center) ทำหนาทพฒนาศกยภาพใหกบภาคเครอขาย และระบบ

บรการสงเสรมสขภาพ

๔. หนวยบรการสาธารณสข/ทองถน เปนผใหบรการ (Health Promotion

/Environment health service provider)

๕. ตวแทนภาคประชาชน (ควรมจำนวนทมากพอทจะถวงดลกรรมการ

จากสวนราชการ) ทำหนาทเปนปากเสยงของประชาชนในการใหขอเสนอแนะ และ

รวมในการประเมนผล เพอใหประชาชนไดรบการคมครองตามสทธทกำหนดโดย

กฎหมาย/กฎบตร อยในสงแวดลอมทปลอดภยและเออตอสขภาพ สามารถเขาถง

บรการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมทมประสทธภาพ ผลตภณฑและบรการ

สงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม ไดรบการตรวจสอบถงความปลอดภย

มมาตรฐานตามทกำหนด และประชาชนไดรบการเสรมพลงจนเปน บคคลทรเทาทน

สขภาพ (Health Literacy) และชมชนไดรบการเสรมพลงจนเปนชมชนเขมแขงท

จะมระบบเฝาระวงทางสขภาพของชมชน กำหนดมาตรการแกปญหา และมาตรการ

ทางสงคม ดวยชมชน และใชทรพยากรจากชมชน

โครงสรางของกรมอนามยและศนยเขต สวนใหญคงเหมอนเดม เพมใน

สวนทจะมาทำหนาหนาทสนบสนนคณะกรรมการในระดบสวนกลางและระดบเขต

76

กรณท ๒ มการตงหนวยงานใหม

หนวยงานใหมจะมาทำหนาทเปนสำนกงานบรหารยทธศาสตรดานสงเสรม

สขภาพ ใหกบคณะกรรมการสงเสรมสขภาพระดบประเทศและระดบเขต โดย

๑. คณะกรรมการสงเสรมสขภาพ ทงในระดบประเทศ และระดบเขต

มองคประกอบ และหนาทความรบผดชอบเหมอนกบกรณท ๑

๒. มสำนกงานบรหารยทธศาสตร (OSM) ขนทงในระดบสวนกลาง และ

ระดบเขต ซงสำนกงานบรหารยทธศาสตรในระดบเขต นอกจากจะบรหารจดการ

เชงยทธศาสตรในเรองการสงเสรมสขภาพแลว ยงทำหนาทบรหารยทธศาสตรใน

ระบบอนๆ ดวย เชน ระบบบรการสขภาพ และระบบควบคมปองกนโรค

สรปขอเสนอแนะเชงนโยบาย

๑. ระบบสงเสรมสขภาพจะตองมโครงสรางรองรบในทกระดบ และม

ปฏสมพนธตามบทบาทหนาท อยางเปนเอกภาพ

๒. ระบบสงเสรมสขภาพตองเปนระบบทสามารถเชอมโยงประเดนปจจย

กำหนดสขภาพ สงแวดลอมและผลกระทบตอสขภาพไดอยางมประสทธภาพ

๓. รฐควรลงทนจดสรรงบประมาณเพอการสงเสรมสขภาพในสดสวนทเพม

มากขน และพฒนากลไกการบรหารจดการงบประมาณอยางมประสทธภาพ

๔. กระทรวงสาธารณสขควรปรบบทบาทและยทธศาสตรการทำงาน ใหม

วชาการทเขมแขง สามารถประสานเชอมโยงภาคเครอขายการทำงาน มกลไกดแล

ภาพรวมของระบบ มการประเมน (M&E) และพฒนาระบบสงเสรมสขภาพอยาง

ตอเนอง

๕. บทบาทหนาทของคณะกรรมการสงเสรมสขภาพทงระดบกระทรวง/

ระดบเขต เนนหนกในการทำหนาทในการกำหนดทศทาง นโยบาย ยทธศาสตร และ

การจดสรรทรพยากรในภาพรวมของระดบประเทศ/เขต (System Governance)

โดยองขอมลและความร

ภาคผนวก /77

๖. การทบทวนผลผลตขององคกรในทกระดบตองสอดคลองกบการพฒนา

โครงสรางทปรบปรงขนใหม

๗. การพฒนาบคลากรตองพฒนาอยางเปนระบบ และใหสอดคลองกบ

สถานการณทเปลยนแปลง อกทงมระบบจงใจผทำงานสงเสรมสขภาพใหทดเทยม

กบบคลากรสขภาพดานอนๆ

๘. การจดบรการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม จะตองมระบบ

บรหารคณภาพเพอเปนหลกประกนตอการจดบรการตอประชาชน

78

๕. ข�อเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสขในการพฒนาระบบการควบคมและป�องกนโรคของประเทศโดย รศ.นพ.สมเดช พนจสนทร

ภาคผนวก /79

ขอเสนอแนะตอบทบาทขององคกร/หนวยงานตางๆ

หนวยงานตางๆ ในทน คอ กระทรวง ทบวง และกรมทเกยวของในการ

กำหนดทศทางและสนบสนนใหการควบคมและปองกนโรคมประสทธผล รวดเรว

ทนการณ รวมถงการเปนหนวยงานวชาการทจะระบลกษณะของปญหาสขภาพและ

แนวทางการควบคมหรอสนบสนนใหเกดการสรางเสรมสขภาพ โดยอาจแยกประเดน

ยอยไดดงตอไปน คอ

๑. รวมกนกำหนดนโยบายในรปแบบคณะกรรมการทมสวนรวมและนำนโยบาย

ไปสการปฏบตรวมกน

กรมตางๆ ของกระทรวงนาจะมคณะกรรมการระดบอธบดและหวหนา

สวนราชการในกรมตางๆ รวมกนเปนคณะกรรมการทจะนำเอานโยบายและแนวทาง

ปฏบตตางๆ ทจะใหศนย/สำนกงานเขตตางๆ และจงหวดไดปฏบต เนองจากงาน

ตางๆ ตามยทธศาสตรหรอแผนงานทงหลายนาจะมประชากรกลมเปาหมายเดยวกน

(แบงตามเพศ และอาย เปนหลก) การใหนโยบายและแนวทางปฏบตในการควบคม

ปองกนและสงเสรมสขภาพแกคนวยสงอาย วยรน โดยเปนปญหาทเกดกบแตละ

กลมเปนการเฉพาะ แตมงานของทกกรมเขาไปรวมในชดนโยบายและแผนงานของ

ทกสวนทเกยวของ จะทำใหการประสานงานและการปฏบตงานเปนเนอเดยวกน

ไมเกดความซำซอนและเสยเวลาของพนทในการตองรบทราบเรองเดยวกนหลายๆ

ครงโดยไมเปนลกษณะบรณาการเทาทควร

๒. รวมกนการกำหนดหวขอและวตถประสงคของการรณรงคในดานสขภาพ

และวางแผนรวมกน

เชน คนไทยไรพง เมาไมขบ การออกกำลงกาย เปนตน นาจะเปนการ

ประชมระดมความเหนจากทกกระทรวงทเกยวของ รวมกบภาคเครอขาย และ

ประชมรวมกบสอมวลชนเพออธบายถงเนอหา และประโยชนของการดำเนนงานน

เพอใหการรณรงคเปนหนงเดยว ทกภาคสวนทเกยวของเขาใจตรงกน และมสวนรวม

สนบสนนใหเรองทจดขนบรรลความสำเรจ หากเปนไปไดอาจจะประชมตวแทนท

เกยวของปละครง เมอไดหวขอและวตถประสงคแลว จงใหแตละหนวยงานไป

พจารณาดรายละเอยดเพมเตม แลวนำมาสรปและประกาศใชโดยผนำรฐบาล เชน

นายกรฐมนตร หรอรฐมนตรทรบผดชอบหลก การดำเนนงานในลกษณะบรณาการ

รวมกนทกกลมจะทำใหมผรเหนและเขารวมในกจกรรมตางๆ อยางกวางขวางดวย

ความรสกวาเปนเจาของงานรวมกน

80

การวางแผนรวมกนระหวางกระทรวงสาธารณสขกบกระทรวงทเกยวของ

เพอผลกดนนโยบายการสรางเสรมสขภาพ และการควบคมปองกนโรคไปสการ

ปฏบตอยางเปนรปธรรม มความเปนไปไดทจะประสบความสำเรจเปนอยางดกวา

ตางคนตางทำ

ตวอยางทนาจะตระหนกถงไดแกการนำความรเกยวกบการตดเชอและ

วธหลกเลยงการปนเปอน (Contamination) โดยใชขอความงายๆ วา “กนรอน

ชอนกลาง ลางมอ”โดยกระทรวงสาธารณสข ไปใสไวในบทเรยนของเดกประถม

โดยกระทรวงศกษาธการ หรอการเคหะแหงชาตรวมกบสำนกงานสาธารณสข

จงหวด และองคการบรหารสวนจงหวด จดหาพนทเพอการกฬาและการพกผอน

ของประชาชนเปาหมาย พรอมทงรวมสนบสนนใหชมชนจดกจกรรมเพอสรางเสรม

สขภาพของตนเองตอไป

๓. รวมกบสถาบนศกษา สถาบนวชาการในการพฒนาองคความร

กรมตางๆ ในกระทรวงสาธารณสขซงมพนธกจหลกเปนแหลงวชาการนาจะ

รวมมอกบหนวยงานวชาการในมหาวทยาลยตดตามความคบหนาของโรคอบตใหม

ทงสาเหต วธการตรวจและรกษา รวมถงการควบคมปองกนและลดปจจยเสยงตางๆ

มหาวทยาลยในแตละภมภาค นาจะมอาจารยทเชยวชาญเฉพาะโรคในทองถน รวมถง

องคความรทางระบาดวทยาตอโรคนน จงนาจะเปนภาคทสำคญในการควบคม

ปองกนโรค ในแงของการสรางองคความรทจำเปนจากสวนกลาง สำหรบการเปน

แหลงอางองและสนบสนนการทำงานของหนวยงานในภมภาคและทองถน

๔. พฒนาความเชยวชาญและสงเสรมความกาวหนาของบคลากรดานปองกน

ควบคมโรค

ประสบการณในการควบคมปองกนโรคใดโรคหนงมายาวนานเปนสงทม

คณคาและหาไมไดงาย ทงในแงของความพงพอใจทไดทำ และผลลพธทมกลบมา

เชน กรณของโรคเรอน และมาลาเรย บคลากรทเชยวชาญเหลานนาจะไดมโอกาส

รบการอบรมความรและเทคนคใหมๆ อยเสมอเพอคงความเปนผชำนาญของกรม

หรอศนย/สำนกงานเขต สำหรบการเขาไปชวยงานของพนท ในกรณทมปญหา

สขภาพในโรคทเกยวของ รวมถงการเจรญกาวหนาในสายงาน เปนผเชยวชาญ/

ชำนาญการหรอมความสามารถจนเปนทยอมรบในระดบชาตและนานาชาตกอาจ

จะไดรบการพจารณาเลอนขนและเงนตอบแทนเพอเปนการจงใจใหคนอยทำงานท

ตวเองชอบและถนดไดตอเนองยาวนาน

ภาคผนวก /8๑

๕. รวมกนพฒนาระบบขอมลและนำมาแลกเปลยนใชประโยชน

งานระบาดวทยาและขอมลขาวสารนาจะเปนหวใจสำคญของการนำไปใช

ในการวางแผนเพอควบคมและปองกนโรคในแตละพนท นอกจากขอมลตางๆ ท

ทางศนย/สำนกงานเขตไดรบมาจากทางพนทในจงหวดและอำเภอเพอสงใหกรม

ไดใช นาจะพจารณาถงขอมลทมอยจากสวนอน เชน สปสช. ซงจะทำใหไดขอมล

ของโรคและประชากรครบถวนยงขน ขณะเดยวกนการใชขอมลระบาดวทยาเพอ

วางแผนใหบรการและเฝาระวงในแตละพนทนาจะมการพฒนาใหใชงาย สะดวก

และรวดเรวยงขน รวมถงการถายทอดและประสานงานกบศนย/สำนกงานตาม

เขตตางๆ เพอแลกเปลยนขอมลรวมกน

๖. กรมและกระทรวง ควรเตรยมความพรอมระบบเฝาระวงและตอบโตโรค

หรอปญหา

หวใจสำคญอกอยางหนงของการควบคมปองกนโรค คอ การเฝาระวง

อยางมประสทธภาพพรอมกบเตรยมมาตรการเพอดำเนนการควบคมไมใหโรค

แพรกระจายรวมถงปองกนการตดโรคของประชาชนทวไป ในงานดงกลาวนกรม

ควบคมโรคและกระทรวงสาธารณสขไดมการจดอบรมทมงานเพอการเฝาระวงและ

ตอบโตโรคหรอปญหาทเกดขนไดทนการ (Surveillance and Rapid Response

Team : SRRT) และยงคงมการดำเนนงานอย อยางไรกตามแตละปญหาสขภาพหรอ

โรคทเกดขนจะมลกษณะของอาการ การตดตอ พาหะ และปจจยอนๆ ทแตกตางกน

ซงจะตองมผไดรบการอบรมอยเปนประจำใหเกดความเขาใจและพรอมทจะปฏบต

งานไดตลอดเวลา กรม และกระทรวงจงเปนหนวยงานทสำคญในการจดรปแบบ

และพฒนา SRRT รวมถงการจดการอบรมและฟนฟแกผปฏบตในพนทตอไป

๗. ตองมงเสรมสรางความเขมแขงใหกบหนวยงานในพนทและภาคประชาชน

สวนทองถนทประชาชนผรบบรการสขภาพอาศยอยในชมชนตางๆ จะม

หนวยงานวชาการคอ ศนย/สำนกงานเขต จากกรมตางๆ ของกระทรวงสาธารณสข

คอยสนบสนนทางวชาการแกหนวยงานในทองท รวมถงการพฒนาเครอขายจาก

ภาคสวนตางๆ เพอชวยกนควบคมโรค และมหนวยงานทเกยวของกบกรมสนบสนน

บรการสขภาพคอโรงพยาบาลตางๆ ในระดบจงหวด อำเภอ และศนยสขภาพชมชน

ในระดบตำบล หนวยงานเหลานจะทำงานรวมกบองคกรปกครองสวนทองถน

(อปท.) ทงในเมอง คอ เทศบาล และในเขตชนบท คอ องคการบรหารสวนตำบล

(อบต.) นอกจากน ยงมกลมคนทมาจากภาคประชาชนททำงานในดานสขภาพ

กระจายอยทวทกหมบาน/ตำบลในประเทศ คอ กลมอาสาสมครสาธารณสขประจำ

8๒

หมบาน (อสม.) จะเหนไดวาหากประชาชนมความรความเขาใจตอการควบคม

ปองกนโรคกยอมจะทำใหสขภาพกายและสขภาพจตด สามารถประกอบอาชพหรอ

ทำกจกรรมตางๆ ไดอยางมคณภาพและมความสข

๘. สงเสรมบทบาท อสม. ในการเกบขอมลและรายงานโรค

อสม. ถกกำหนดใหมบทบาททงการสงเสรมสขภาพ และการปองกน

ควบคมโรค โดยมคาตอบแทนรายเดอนและตองมการบนทกรายงานกจกรรมเพอ

ใหเจาหนาทสาธารณสขตรวจสอบได หากจดการอบรมดวยวธทงายและสะดวก ให

อสม. เปนผรบผดชอบงานเฝาระวงโรคอยางแทจรงในชมชน โดย อสม. อาจหา

ผชวย เชน เดกนกเรยนในโรงเรยนประจำหมบาน กอาจทำใหปญหาสขภาพหลายๆ

เรองไดรบการตรวจพบและรายงานเพอการตอบโตหรอควบคมโรคไดทนทวงท

โดยหลายๆ งานมความงายในการปฏบตและภาระงานไมมาก เชน การตรวจสอบ

ลกนำยงลายในบรเวณบานพกและสงแวดลอมใกลเคยง ซงหาก อสม. แตละคน

รบผดชอบแตละคมกจะมงานไมมาก และหากมเดกนกเรยนอยในบานบางหลงชวย

งานนกนาจะไดผลด สงทอสม.จะตองไดรบความร คอ การเพมขนหรอการคนพบ

ลกนำยงลายบงบอกถงอะไร จะตองรายงานผใด เมอไหร โดยวธไหน สงเหลานคอ

การสรางเครอขายงานเฝาระวงโรคทสามารถทำไดในชมชนทวประเทศ หรอทเคย

มการระบาดของโรคไขหวดนกตามฟารมไกขนาดกลาง/เลกในชมชนบางแหง หรอ

การใชยาฆาแมลงในไรนาซงจะเกดปญหาสขภาพจากการประกอบอาชพหรอเกด

โรคจากสงแวดลอมทเปนพษ สงเหลานอสม.หลายๆ คนในหมบานสามารถทำงาน

เครอขายเฝาระวงโรคได โดยอาจมอบหมายใหอสม.แตละคนศกษาหรอรบผดชอบ

ในแตละปญหาเปนหลก ๑ คน เพอรบมอบนโยบาย รบการฝกอบรมใหเกดความ

ชำนาญแลวเผยแพรตออสม.และประชาชนคนอนเพอรวมกนทำงานแบบเครอขาย

ตอไป

๙. องคกรปกครองสวนทองถน (เทศบาลและอบต.) ภาคทใกลชดชมชน

มหนาทดแลสขภาพโดยรวมของประชาชน โดยองคกรเหลานเปนผถอ

กฎหมายลอตามกรมและกระทรวงทเกยวของ เชน ทอยอาศย การตงโรงงาน

การกำจดขยะและสงปฎกล รวมถงการสนบสนนกจกรรมตางๆ ใหเกดสขภาพทด

ดงนน การพฒนาระบบเพอสรางเสรมสขภาพ ควบคมและปองกนโรคโดยให

เทศบาล และ อบต. มสวนรวมเปนภาคทสำคญยง เพราะ อบต. อยใกลชดพนท

ภาคผนวก /83

สามารถสอดสองดแลการประกอบอตสาหกรรม และเกษตรกรรมใหมคณภาพไม

กอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอมและคณภาพชวต สามารถสนบสนนกจกรรมทาง

กฬาและนนทนาการเพอสรางเสรมสขภาพและปองกนโรค (เชน ไขมนสง, โรคอวน)

รวมถงลดปญหายาเสพตดและอาชญากรรมในวยรน

หากมความรวมมอทดระหวาง กรม และกระทรวง รวมถง

หนวยงานในสวนภมภาคกบภาค เครอขายภาคประชาชน

คอ อปท. และ อสม. รวมถงองคกรเอกชนและภาคประชา

สงคมอนๆ เชน กลมแมบาน, กลมสมนไพร และแพทยพนบานในชมชน ฯลฯ

จะทำใหการควบคมปองกนโรคประสบผลสำเรจ เพราะมผรวมงานเปนจำนวนมาก

และอยในพนทอยางแทจรง ทางสวนกลางสามารถพจารณาการประเมนผลงาน

ของแตละอปท. หรอ กลมอสม.โดยใชแนวคดของการประเมนคณภาพโรงพยาบาล

(Hospital Accreditation : HA) วาแตละงานประสบความสำเรจหรอไม มอะไรท

ควรปรบปรง และหากทำการประเมนไดตอเนองตดตอกนหลายป นาจะเกดชมชน

สขภาพดปลอดโรคขนจรงในเมองไทยตอไป

84

๖. ข�อเสนอการพฒนาระบบป�องกนควบคมโรคและภยสขภาพของกระทรวงสาธารณสขโดย กรมควบคมโรค

ภาคผนวก /85

บทบาทกระทรวงสาธารณสขในการพฒนาระบบการปองกนควบคมโรค

๑. การพฒนานโยบายและยทธศาสตร กฎหมาย กฎระเบยบ และมาตรการใน

การบงคบใชกฎหมาย

ภายใตระบบการปองกนควบคมโรคของประเทศทมประสทธภาพสงนน

ผลตภณฑทสำคญ คอ การมนโยบายและแผนยทธศาสตรการปองกนควบคมโรค

แหงชาตทเปนเอกภาพ ทอยบนพนฐานของขอมลเชงประจกษ (Evidence-based

policy) เพอกำหนดทศทางการดำเนนงานดานนสการปฏบตทเปนรปธรรม สำหรบ

สงมอบใหภาคสวนทเกยวของนำไปใช ใหมการดำเนนการสนบสนนซงกนและกน

อยางมระบบ สอดคลองกน เกดการบรณาการทมประสทธภาพ ใชทรพยากรทม

อยอยางคมคา และเกดประโยชนสงสด รวมทงสอดคลองกบแนวทางการพฒนา

นโยบายอนๆ ทเกยวของ เชน ลกษณะขามเทคโนโลย (Trans-disciplinary policy)

ลกษณะขามสาขา (Trans-sectoral policy) ลกษณะขามรฐ (Across border

policy) ลกษณะยดหยน สามารถปรบตามพลวตร และลกษณะสนบสนน/เปนสวน

หนงของวสยทศนทางการเมอง เปนตน ทงน ใหมหนวยงานเลขานการในการบรหาร

จดการ ผลกดนใหเกดกลไก เชน คณะกรรมการ/คณะอนกรรมการหรอหนวยงาน

ระดบชาต ทกอใหเกดระบบและกระบวนการการพฒนานโยบายและยทธศาสตร

การปองกนควบคมโรคและภยสขภาพของประเทศ (Funding allocation, Authority,

network, community/social drive) ทเออตอการทำงาน/พฒนาแตละภาคสวนท

ชดเจน สอดคลอง/เชอมโยงกนในการขบเคลอนยทธศาสตร

นอกจากน ประเทศไทยเปนประเทศทเปนนตรฐซงตองยดถอ

กฎหมายเปนหลก รวมทงการดำเนนงานตามกฎระเบยบตางๆ

ทกฎหมายใหอำนาจการดำเนนการเอาไว แตขณะเดยวกน

กฎหมายหลายฉบบอาจไมสอดคลองกบสถานการณทมความเปลยนแปลงไปอย

ตลอดเวลาสงผลใหการดำเนนงานไมไดประสทธภาพตามทตงไว ดงนนควรมการ

พฒนาและปรบปรงกฎหมาย กฎระเบยบตางๆ ใหทนสมยอยเสมอ แตกยงคงตอง

คำนงถงผลประโยชนของประชาชนทกคนไวเปนอนดบแรก และมกระบวนการทจะ

พฒนา/ปรบปรงทมความสะดวกรวดเรว ตอบสนองไดทนตอสถานการณทมการ

เปลยนแปลงอยตลอดเวลา และมมาตรการบงคบใชกฎหมายทมประสทธภาพดวย

86

๒. การจดการความร วจยและพฒนาทตอบสนองและแกปญหาโรค/ภยสขภาพ

ของประเทศอยางแทจรง

โลกปจจบนมการเปลยนแปลงอยางรวดเรว ระบบตองมการพฒนาเพอ

พรอมรบความเปลยนทจะเกดขนจำเปนทตองอาศยการจดการความร ตลอดจน

การวจยและการพฒนา โดยเนนไปทการดำเนนงานอยางเปนระบบในการแสวงหา

ความร การสรางความรหรอนวตกรรมและการจดเกบความรอยางเหมาะสมเพอ

สามารถนำไปประยกตใชในการปฏบตงานอนจะทำใหเกดการแบงปนและถายโอน

ความรเพอใหเกดการสงตอไปยงภายในองคกรหรอองคกรภายนอกทเกยวของ เพอ

เสรมใหการดำเนนงานของระบบมประสทธภาพมากขน มการประสานทศทางทจะ

พฒนาองคความรทจะนำไปสการขยายผลไปทวประเทศ เนนหนกงานเพอการแก

ปญหาโรค/ภยสขภาพอยางแทจรง

๓. ระบบเฝาระวงโรคและภยสขภาพ ทมความครอบคลมสง ตรวจจบไดเรว

เปนแบบเชงรกมากกวาเชงรบ และมการนำขอมล มาใชประโยชนจรง

การเฝาระวงโรค ประกอบดวยการรวมรวมขอมล วเคราะห

ขอมล การแปลความหมายขอมลและการเผยแพรขอมลไป

ยงผทเกยวของ และการดำเนนการ หลงจากไดรบขอมล

ตลอดจนการประเมนผลประสทธภาพของการเฝาระวงเพอใหเกดการดำเนนการท

เหมาะสมและมประสทธภาพ ซงการดำเนนงาน ควรเนนใหมความครอบคลมในทก

พนทหรอเฉพาะกลมทไดรบผลกระทบ และสามารถตรวจจบโรคหรอเหตการณทผด

ปกตไดอยางรวดเรวและทนเวลาสำหรบดำเนนการควบคมโรคตอไป ทงนควรเปน

การดำเนนงานเชงรกมากกวาเชงรบ และมการพฒนาระบบ Disease Forecasting

ในระยะยาว เพอทำใหไดขอมลทครบถวนสอดคลองกบบรบทของปญหาในบรบท

ปจจบนและการวางแผนการพฒนาในอนาคต เพอใหเกดประโยชนไดจรงในทาง

ปฏบตงานปองกนควบคมโรคในแตละพนท

๔. การเตรยมความพรอมและตอบโตตอโรคและภยสขภาพทมประสทธภาพ

ททกคนเปนเจาของและมสวนรวม

การดำเนนงานแกไขหรอตอบโตตอโรคและภยสขภาพนนมทงการดำเนน

งานอยางเรงดวน และการดำเนนงานอยางคอยเปนคอยไป อยางไรกตามระบบ

ปองกนควบคมโรคตองมการเตรยมความพรอมทดสำหรบการดำเนนงานทงสอง

อยางทกลาวมา โดยตองเนนการรวบรวมขอมลอยางเปนระบบ และความสามารถ

ภาคผนวก /87

ในการคาดการณเกยวกบสถานการณทอาจเกดขน ทงนทำใหสามารถสรางฉากทศน

ในกรณตางๆ แลวจงเตรยมความพรอมใหสอดคลองเหมาะสมกบฉากทศนนนๆ

โดยทกคนตระหนกถงความสำคญ ความเปนเจาของ และเขามามสวนรวมอยางเตมท

๕. การสอสารความเสยงทเปนระบบและครบวงจร แบบเปนเชงรกและทนตอ

สถานการณ

จดยนของหนวยงานระดบชาตทรบผดชอบระบบการปองกนควบคมโรค

ของประเทศ จำเปนตองมการบรหารจดการและดำเนนการดานการสอสารความเสยง

สำหรบโรคและภยสขภาพอยางเปนระบบ ครบวงจร แบบเปนเชงรก และทนตอ

สถานการณ เพอใหกลมเปาหมายมความเขาใจและสามารถดำเนนการหรอปฏบต

ตนไดเหมาะสมกบสถานการณโรค/ภยสขภาพตางๆ โดยมหนวยงานกลางทดแล

ภาพรวม สามารถบรณาการการดำเนนงานกบหนวยงานตางๆ ทมอยรวมทงเครอขาย

ทกภาคสวน ทกระดบ ทงสวนกลาง ภมภาค และชมชน มสวนรวมดำเนนการได

อยางมประสทธภาพสอดคลองกน

โครงสรางเพอการอภบาลระบบปองกนควบคมโรคของประเทศ

• ใหมการจดตงคณะกรรมระดบชาต เรยกวา “คณะกรรมการปองกน

ควบคมโรคแหงชาต” โดยมนายกรฐมนตรเปนประธาน และรฐมนตรวาการกระทรวง

สาธารณสขเปนรองประธาน ผบรหารสงสดของศนยปองกนควบคมโรคแหงชาต

เปนเลขานการ คณะกรรมการประกอบดวยผบรหารของหนวยงาน/องคกรตางๆ

ทมบทบาทสำคญตอการดำเนนงานปองกนควบคมโรคของประเทศ ทงภายในและ

ภายนอกกระทรวงสาธารณสข เพอกำหนดนโยบายการปองกนควบคมโรคของ

ประเทศ โดยมศนยปองกนควบคมโรคแหงชาต (National Center for Disease

Control, NCDC) เปนแกนกลางในการประสาน/ขบเคลอนและตดตามกำกบการ

ดำเนนงานตามนโยบายฯ

• ใหมคณะอนกรรมการทมบทบาทในการใหขอเสนอแนะตอคณะกรรมการฯ

ในประเดนสำคญตางๆ ตามยทธศาสตร คณะอนกรรมการฯ ชดตางๆ เหลาน อาจ

แบงตามยทธศาสตร หรอตามกลมโรค ประกอบดวยผเชยวชาญหลายสาขาจาก

หนวยงานตางๆ ทเกยวของกบการปองกนควบคมโรคของประเทศ เชน สาขาการ

พฒนานโยบาย เศรษฐศาสตรสาธารณสข สอสารสาธารณะ รฐศาสตร สาธารณสข

ตวแทน NGO เปนตน โดยมผบรหารสงสดของ national program เปนเลขานการ

88

• ใหมคณะกรรมการบรหารศนยปองกนควบคมโรคแหงชาต (National

Center for Disease Control, NCDC) เพอทำหนาทบรหารจดการใหศนยฯ

สามารถดำเนนการไดสำเรจ บรรลตามวสยทศนและพนธกจทวางไว

ทงน การอภบาลระบบดวยคณะกรรมการ ควรดำเนนการภายใตหลกการ

ความโปรงใส การมสวนรวมของภาคสวนตางๆ รวมถงภาคประชาสงคม และตงอย

บนหลกการเพอประโยชนของประเทศชาตและประชาชน โดยกระทรวงสาธารณสข

ยงคงเปน กลไกหลก ของประเทศในการดแลสขภาพประชาชน ทำหนาทเปนแกน

ประสานนโยบายและสนบสนนวชาการ

ขอเสนอแนะการปรบเปลยนโครงสรางและระบบการบรหารงาน

กรมควบคมโรคในฐานะผดแลระบบปองกนควบคมโรคในระดบชาตม

ขอเสนอแนะการปรบเปลยนโครงสรางและระบบการบรหารงานของระบบปองกน

ควบคมโรค ๒ ทางเลอก ดงตอไปน

ทางเลอกท ๑ การปรบปรงประสทธภาพการบรหารจดการระบบเดมทมอย

ภายใตระบบราชการ โดยมการบรหารจดการรปแบบพเศษ สำหรบการดำเนน

งานบางสาขา

รปแบบพเศษจะใชสำหรบสาขาทตองการความยดหยนคลองตวสงและ

ตองการรกษา/พฒนาบคลากรทมศกยภาพไวในระบบราชการ การปรบปรง

ประสทธภาพการบรหารจดการภายใตระบบราชการประกอบดวยประเดนสำคญ

สองสวน ไดแก การบรหารจดการ และการกำหนดขอบเขตการเฝาระวงและควบคม

ปองกนโรคในแตละระดบ

๑) การบรหารจดการ

การบรหารจดการโดยเฉพาะดานนโยบายยงมความจำเปนทตองอาศย

กลไกภาครฐ ตามทกฎหมายกำหนดไว อยางไรกตาม งานปองกนควบคมโรคในบาง

สาขามความจำเปนตองมการบรหารจดการทมประสทธภาพ มความยดหยนและ

ความคลองตวสง รวมทงจำเปนตองเออตอการรกษาบคลากรทมศกยภาพสงไวใน

ระบบเชน การจดการความร การวจยพฒนา เปนตน งานในสาขาเหลานควรจะม

รปแบบการบรหารจดการในรปแบบพเศษ ในลกษณะ Program-based mana-

gement เชน IHPP (International Health Policy Program), Global fund

ภาคผนวก /89

แมวาการบรหารในรปแบบน อาจมปญหาดานความมนคงและยงยนของหนวยงาน

รวมถงความกาวหนาในสาขาวชาชพตามระบบราชการ แตการบรหารแบบน

สามารถดำเนนการไดในระยะเวลารวดเรว โดยสามารถดำเนนการไปพลาง ระหวาง

รอการปรบโครงสรางซงตองใชเวลาหลายป และถอเปนการพฒนานำรองเพอใชเปน

ขอมลประกอบการปฏรปโครงสรางในระยะยาวตอไป

๒) การกำหนดขอบเขต การเฝาระวงและควบคมปองกนโรคในแตละระดบ

บทบาทหนาท ๓ ดานไดแก การพฒนานโยบายอยางครบวงจรและเปน

ระบบ การพฒนาและสนบสนนวชาการ และการเฝาระวงโรคและภยสขภาพ

๒.๑) การพฒนานโยบาย

• หนวยงานสวนกลาง ไดแก ศนยปองกนควบคมโรคแหงชาต มบทบาทใน

การพฒนานโยบายรวมกบภาคทกภาคสวน อยางเปนระบบและใชขอมลทางวชาการ

เปนขอมลสำคญประกอบการจดทำนโยบาย ทงน เมอจดทำรางนโยบายสำเรจ ให

นำเสนอตอคณะกรรมการปองกนควบคมโรคแหงชาต เพอใหการรบรองนโยบาย

90

และศนยฯ จะทำหนาทในการประสานขบเคลอนนโยบายรวมถงตดตามกำกบการ

ดำเนนงานตามนโยบายตอไป (National Policy facilitator, Monitoring and

evaluation)

ทงน การพฒนานโยบายสำหรบปญหาสำคญเฉพาะดาน เชน นโยบาย

เอดสแหงชาต จะมการจดทำโดยหนวยงานทรบผดชอบงานดานนภายใตศนยฯ

และเสนอตอคณะอนกรรมการเอดสแหงชาตเพอรบรองและใหศนยฯ ขบเคลอน/

ตดตามกำกบการดำเนนงานตอไป

• หนวยงานสวนภมภาค จะทำหนาทเปนแกนกลางประสานขบเคลอน

นโยบายฯ ในระดบภมภาคตอไป รวมทงการตดตามประเมนผลการดำเนนงานตาม

นโยบาย (Regional policy facilitator)

• หนวยงานจงหวดและทองถน (อปท.) มบทบาทในการปองกนควบคมโรค

ตามนโยบาย ใหเหมาะสมกบบรบทของทองถน และรายงาน/แลกเปลยนผลการ

ดำเนนงานเพอนำมาเปนขอมลประกอบการพฒนานโยบายตอไป (Implementator)

๒.๒) การพฒนาและสนบสนนวชาการ

• หนวยงานสวนกลาง ไดแก ศนยปองกนควบคมโรคแหงชาต มบทบาทใน

การพฒนาวชาการรวมกบภาคทกภาคสวน เชน หนวยงานตางๆ ใน กสธ. มหาวทยาลย

ตางๆ องคกรระหวางประเทศ เปนตน ทงนศนยฯ และหนวยงานสวนกลางทแบง

ตามภารกจจะตองพฒนาวชาการ เพอตอบสนองตอการแกไขปญหาสาธารณสข

ของประเทศ รวมกบภาคเครอขายทสำคญ เชน การพฒนารปแบบการปองกน

ควบคมโรค (Disease control Model development) เปนตน รวมถงการพฒนา

วชาการเพอประกอบการจดทำนโยบายการเปนผจดการการวจยแบบสหสถาบน

เพอตอบปญหาสาธารณสขของประเทศ และการมบทบาทในการเปน clearing

house ของประเทศดานการปองกนควบคมโรคของประเทศ

• หนวยงานสวนภมภาค จะทำหนาทเปนพนทตนแบบการปองกนควบคม

โรคในดานตางๆ เปน node สำหรบนำขอมลวชาการไปเผยแพรใหแกหนวยงาน

ในระดบทองถนเพอนำผลการวจยไปใชใหเหมาะกบบรบทของพนท และเปน

Coacher ในการดำเนนงานดานนแกทองถนดวย รวมทงเปนพนทรวมวจยแบบ

สหสถาบนเพอนำผลการศกษามาตอบปญหาสาธารณสขของประเทศ

• หนวยงานจงหวดและทองถน (อปท.) มบทบาทในการนำขอมลทาง

วชาการไปใช และปรบใหเหมาะสมกบบรบทของทองถน และพฒนาวชาการใน

ระดบทองถนเพอใชประโยชนในพนทตอไป

ภาคผนวก /9๑

๒.๓) การเฝาระวงโรคและภยสขภาพ

• หนวยงานสวนกลาง ไดแก ศนยปองกนควบคมโรคแหงชาตโดยสำนก

ระบาดวทยา มบทบาทในการเปนแกนกลางพฒนาระบบเฝาระวงของประเทศโดย

แลกเปลยนและใชขอมลรวมกบฐานขอมลอนอยางเหมาะสม และเกดประโยชนสงสด

ตอการปองกนควบคมโรคของประเทศ

• หนวยงานสวนภมภาค จะทำหนาทเปนแมขาย (Node) การเฝาระวงใน

ระดบภมภาค และเปนพเลยง (Coach) ใหกบพนทเพอใหขอเสนอแนะเกยวกบการ

สอบสวนเฝาระวงโรคและภยสขภาพ

• หนวยงานจงหวดและทองถน (อปท.) มบทบาทในการรายงานผลการ

เฝาระวงทเปนขอมลตนทาง เพอนำไปรวบรวมเปนขอมลเฝาระวงของพนทและใน

ภาพรวมของประเทศตอไป

ทางเลอกท ๒ ปรบเปลยนเปนระบบราชการแบบผสม โดยมองคกรอสระ

ภายใตกำกบของกรมควบคมโรค

งานดานนโยบายและการตดตามประเมนผลตามนโยบายและ National

program ตางๆ ยงใชกลไกบรหารในรปแบบราชการ แตงานพฒนาวชาการและ

ระบบปองกนควบคมโรคซงตองการความอสระในการดำเนนงาน (แตยงคงดำเนน

งานภายใตกรอบนโยบาย) และตองการความคลองตวสง จำเปนตองมการบรหาร

ในรปแบบทสงเสรมการพฒนาในรปแบบองคกรอสระภายใตกำกบของรฐ อยางไร

กตาม การบรหารรปแบบพเศษตามทางเลอกท ๑ อาจมอปสรรคในดานความมนคง

และยงยน (Sustainability) และบคลากรขาดความกาวหนาในสาขาอาชพราชการ

จงมทางเลอกท ๒ ขนโดยใหมการจดตงหนวยงานหรอสถาบนในรปแบบองคกรทม

โครงสรางเออตอการพฒนาองคความร หนวยงานนมงเนนการศกษาเพอพฒนางาน

ปองกนควบคมโรคและปญหาสขภาพโดยรวม เรยกวา “สถาบนพฒนาระบบปองกน

ควบคมโรคแหงชาต” เพอพฒนาองคความรดานปองกนควบคมโรคและปญหา

สขภาพ โดยเปนสถาบนพฒนาวชาการคขนานกบสถาบนวจยระบบสาธารณสข

โดยพฒนารวมมอและบรณาการงานวจยทงสองดานอยางเหมาะสม

9๒

อนง สถาบนพฒนาระบบปองกนความคมโรคแหงชาต อาจเปนหนวย

ราชการ หรอมลกษณะเปนองคกรมหาชน ภายใตการสนบสนนของกระทรวง

สาธารณสข เชนเดยวกบทสถาบนวจยระบบสาธารณสขเปนอยในปจจบน

ทำหนาทหลก ๒ ประการ คอ

(๑) เปนผบรหารและสนบสนนงานพฒนาวชาการสำหรบระบบปองกน

ควบคมโรค คลายคลงกบสำนกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

(๒) ควรมสถาบนตางๆ ตามกลมโรคหรอกลมปญหา เพอทำหนาทในการ

พฒนาวชาการอยางตอเนอง

หนวยงานทจดตงขนใหมนจะตองดำเนนงานอยางเปนอสระ แตทศทาง

การดำเนนงานตองสอดคลองกบนโยบายการปองกนควบคมโรคแหงชาต ทงนศนย

ปองกนควบคมโรคแหงชาตและหนวยงานใหมนจะตองมการดำเนนงานทประสาน

กนอยางด มความสมพนธในรปแบบหนสวนหรอเครอขายเชงยทธศาสตร (Strategic

Partners) ทเขมแขง ทมงประโยชนของประเทศเปนหลก

สำหรบขอบเขตการดำเนนงานในดานตางๆ ๓ ดานนน จะมลกษณะ

คลายคลงกบทางเลอกทหนง เพยงแตผทมบทบาทในทางวชาการหลกในสวนกลาง

จะเปนสถาบนพฒนาวชาการตามขอเสนอน อยางไรกตามการพฒนา/สนบสนน

วชาการของศนยฯ กยงคงเปนภารกจทศนยตองดำเนนการตอเนองโดยเปนรวมกบ

สถาบนฯ และมการแลกเปลยนเรยนรรวมกน

สรปขอเสนอแนะเชงนโยบาย

• ระบบและโครงสรางองคกรในการปองกนและควบคมโรคทปรบขนใหม

จะตองมผทมบทบาทรบผดชอบดแลระบบปองกนควบคมโรค/ภยสขภาพในภาพรวม

ของประเทศ อยางชดเจน

• มการทบทวนผลตภณฑทพงประสงคของระบบและโครงสรางองคกร

ดงกลาว ในเรองการพฒนานโยบาย ยทธศาสตร การสนบสนนวชาการ การเฝาระวง

โรค การเตรยมความพรอมและตอบโตตอภาวะโรคและภยสขภาพ รวมทงกลไก

ระดบประเทศในการวางแผนกลยทธในการสอสารความเสยงอยางเปนระบบและ

ครบวงจร เพอใหเกดการดำเนนการทเหมาะสม มประสทธภาพ ครอบคลม และ

ทนเวลา ทงภาวะปกตและฉกเฉน

ภาคผนวก /93

• มการปรบระบบการบรหารและงบประมาณใหคลองตวและยดหยนกวา

ระบบราชการในปจจบน

• มกระบวนการในการพฒนากลไกทเครอขายทกภาคสวนมสวนรวมทก

ขนตอนในระบบ โดยเฉพาะอยางยงบทบาทขององคกรปกครองสวนทองถน และ

ชมชน

• มระบบการสรางและพฒนาบคลากรอยางเปนระบบและตอเนอง รวมทง

มระบบการจงใจใหแพทย นกวชาการ และนกวทยาศาสตรแขนงตางๆ ใหความ

สนใจงานดานการปองกนควบคมโรคเทาเทยมกบงานสขภาพดานอน ตลอดจนการ

พฒนาทกษะการบรหารจดการ การประสานพหภาค และการตดตอกบองคกร

ระหวางประเทศ

94

๗. ข�อเสนอบทบาทกระทรวงสาธารณสขในการพฒนาระบบยาและการค�มครองผ�บรโภคด�านสขภาพโดย รศ.ดร.ชะอรสน สขศรวงศ

ภาคผนวก /95

ขอเสนอแนะบทบาทใหมของกระทรวงสาธารณสขในระบบยาและการคมครอง

ผบรโภคดานผลตภณฑสขภาพ

ขอเสนอแนะสำหรบการปรบบทบาท การจดกลมภารกจ และโครงสราง

ของกระทรวงสาธารณสข จะวางอยบนกรอบแนวคดของการแกไขปญหาสำคญทม

ในปจจบน พรอมรบการเปลยนแปลงในอนาคต เพอความสำเรจ คอ ผลตภณฑ

สขภาพทมคณภาพ ปลอดภย มการใชอยางสมประโยชน โดยใชกระบวนการพฒนา

ระบบบรหาร พฒนาองคความร และการจดการเครอขายความรวมมอ (Networking)

มการดำเนนงานดวยความซอสตย โปรงใส ใชทรพยากรอยางคมคา และมมาตรฐาน

กฎ ระเบยบในการปฏบตงานอยางชดเจน องคกรมการพฒนาเปนองคกรทมขด

สมรรถนะสง (High Performance Organization) หรอองคกรทเปนเลศ (Excellence

Organization)

การจดกลมภารกจและโครงสราง

เสนอวา ควรแบงออกเปน ๓ กลม คอ

• กลมภารกจสรางความเขมแขงใหแกองคกรเพอปจจบนและอนาคต

• กลมภารกจเพมระดบคณภาพและความปลอดภยของผลตภณฑสขภาพ

• กลมภารกจสงเสรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทมคณภาพ ปลอดภย

และสมประโยชน

การจดแบงกลมเชนน จะนำไปสผลลพธหลกทพงประสงคคอ ผลตภณฑ

สขภาพทมคณภาพ ปลอดภย มการใชอยางสมประโยชน ผบรโภคมพฤตกรรมการ

บรโภคผลตภณฑสขภาพทถกตอง และมงสองคกรทมสมรรถนะสง

เหตผลทเสนอมดงน คอ

ดวยความกาวหนาของเทคโนโลย ทำใหเจาหนาทของภาครฐตองมความ

เขมแขงเชงวชาการ สามารถชนำ และจะตองเปนทพงของภาคสวนอนๆ ได การ

สรางความเขมแขงใหแกองคกรเพอปจจบนและอนาคตจงเปนสงจำเปน และทจด

ใหเปนอนดบแรก เนองจากทผานมาหนวยงานรฐททำหนาทหลกคอ สำนกงาน

คณะกรรมการอาหารและยา และฝายเภสชสาธารณสขของสำนกงานสาธารณสข

จงหวด ใหความสำคญกบงานบรการผประกอบการมากกวาการพฒนาตนเอง

ภารกจนจงไมไดรบการมองวาสำคญหรอมความจำเปนเรงดวน ชองวางระหวาง

สภาพทควรจะเปนกบทมอยจงตางกนมาก

96

ความรบผดชอบหลกของสำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา และฝาย

เภสชสาธารณสขของสำนกงานสาธารณสขจงหวด คอการควบคมดแลใหผลตภณฑ

สขภาพทจำหนาย ตองมคณภาพ ปลอดภย ซงเปนงานทเจาหนาททกทานตระหนก

ดและทำงานอยางเตมความสามารถอยแลว แตเมอเปรยบเทยบกบความคาดหวง

ของผบรโภคในทกภาคสวนยงพบวาควรจะทำไดดกวาน จงตองมการเพมระดบ

คณภาพและความปลอดภยของผลตภณฑสขภาพขนอก

หนวยงานภาครฐ ไมสามารถไลตามความซบซอนของกระบวน

การสงเสรมการขายทางการตลาด การขาดความรบผดชอบ

และความไมซอตรงของผประกอบการไดตลอดเวลา พลงจาก

เครอขายภาคประชาชนจงมความสำคญอยางยงตอการตดสนใจเลอกใช การสงเสรม

ใหผบรโภคสามารถตดสนใจเลอกบรโภคผลตภณฑสขภาพทมคณภาพ ปลอดภย

และสมประโยชนจงเปนความรบผดชอบหนงของหนวยงานภาครฐ อกทงยงชวย

ภาครฐสอดสองพฤตกรรมทไมถกตองไดอกดวย นอกจากน เนองจากความจำกด

ของงบประมาณและผลตภณฑสขภาพมราคาแพงขนอยางมาก จงสมควรตองจด

การใหมการใชอยางสมประโยชน ภาระงานนเปนสงใหมตามนโยบายแหงชาตดาน

ยา ๒๕๕๔ และแผนปฏบตการเขาถงยาตามยทธศาสตรการเขาถงยาถวนหนาของ

ประชากรไทย ในปงบประมาณ ๒๕๕๔ – ๒๕๕๘ ทนำเสนอตอสำนกงานคณะ

กรรมการสขภาพแหงชาต

เครอขายของระบบยาและการคมครองผบรโภคดานสขภาพ ประกอบดวย

หลายภาคสวน คอ สำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา หนวยงานภาครฐอนๆ

หนวยงานภาครฐในสวนภมภาค องคกรประชาชน ประชาชน บรษทเอกชน จงได

จดแบงวาในแตละกลมภารกจใหมนนจะมภาคสวนใดเกยวของบาง พบวาในกลม

ภารกจท ๑ เรองการสรางความเขมแขงใหแกองคกร มหนวยงานหลกทเกยวของ

คอ สำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา และหนวยงานภาครฐอนๆ เชน ภาคการ

ศกษา ภารกจท ๒ เรองการเพมระดบคณภาพและความปลอดภยของผลตภณฑ

สขภาพ เปนเรองของการใชอำนาจหนาททางกฏหมายของเจาพนกงานโดยตรง ม

หนวยงานหลกทเกยวของคอ สำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา และหนวยงาน

ภาครฐอนๆ ทงในสวนกลาง (เชน กรมวทยาศาสตรการแพทย) และสวนภมภาค

(เชน สำนกงานสาธารณสขจงหวด ศนยวทยาศาสตรการแพทยเขตตางๆ) รวมทง

บรษทเอกชน (เชน บรษททรบจางศกษาผลชวสมมลยของยา) และ ภารกจท ๓ นน

ภาคผนวก /97

ทกภาคสวนสามารถเขามามสวนรวมไดในเรองการสงเสรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทมคณภาพ

ปลอดภย และสมประโยชน การจดตามตารางน จงอาจจะชวยใหตอบไดวาบทบาทหลกและรองของ

สำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา ควรจะเปนไปอยางไร

ตารางท ๑ ภาคสวนทเกยวของกบกลมภารกจในระบบยาและการคมครองผบรโภคดานสขภาพ

ภาคสวนทเกยวของ

กลมภารกจ

๑. สรางความเขมแขงใหแกองคกรเพอปจจบนและอนาคต

๒. เพมระดบคณภาพและความปลอดภยของผลตภณฑสขภาพ

๓. สงเสรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทมคณภาพ ปลอดภย และสมประโยชน

สำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.)

หนวยงานภาครฐในภมภาค

หนวยงานภาครฐ อนๆ

องคกรประชาชน

ประชาชน

บรษทเอกชน

เมอพจารณาตารางท ๑ ซงวเคราะหวาหนวยงานหลกคอสำนกงานคณะกรรมการอาหารและ

ยาในปจจบน มการจดองคกรใหเขากบกลมภารกจอยางไร และเมอพจารณาจากนโยบายแหงชาต

ดานยาฯ และแผนปฏบตการเขาถงยาฯ ควรมหนวยงานใดเพมขนอกบาง พบวาสามารถรองรบการ

จดกลมภารกจรปแบบใหมไดทงหมด แตควรมการปรบระบบการทำงานภายใน การจดลำดบความ

สำคญของงาน การเขยนคำบรรยายลกษณะงาน (Job description) และการตดตามประเมนผลงาน

ใหเปนไปตามเปาหมายของกลมภารกจรปแบบใหม

98

ตารางท ๒ การจดหนวยงานของสำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา เขาในกลมภารกจใหม

กลมภารกจ สรางความเขมแขงใหแกองคกรเพอปจจบนและอนาคต

กลมภารกจ เพมระดบคณภาพและความปลอดภยของผลตภณฑสขภาพ

กลมภารกจ สงเสรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทมคณภาพ ปลอดภย และสมประโยชน

กองแผนงานและวชาการ สำนกอาหาร กองพฒนาศกยภาพผบรโภค

กลมกฎหมายอาหารและยา สำนกยา กองสงเสรมงานคมครองผบรโภคดานผลตภณฑสขภาพในสวนภมภาคและทองถน

กลมพฒนาระบบบรหาร สำนกดานอาหารและยา ศนยประสานงานพฒนาผลตภณฑสขภาพชมชน

กลมตรวจสอบภายใน สำนกควบคมเครองสำอางและวตถอนตราย

ศนยพฒนานโยบายแหงชาตดานสารเคม

สำนกความรวมมอระหวางประเทศ

กองวตถเสพตด *ควบคมราคายา

ศนยเทคโนโลยสารสนเทศ กองควบคมเครองมอแพทย *Rational Use of Drug

ศนยบรการผลตภณฑสขภาพเบดเสรจ

*เครองมอในการสงเสรมการใชยาอยางสมเหตผล (บญชยาหลกฯ CPG, PTC, ขอมลขาวสารทเปนกลาง)

*ประกนคณภาพยา * Good Distribution Practice (GDP) and Good Storage Practice (GSP)

*จรยธรรมผใชยาและยตการสงเสรมการขายทขาดจรยธรรม

* สงเสรมอตสาหกรรมผลตยาชอสามญในประเทศ

*บรหารการขาดแคลนยาจำเปนและเครอขายเพอการเขาถงยา

* คอภารกจใหม หรอ หนวยงานใหม

ภาคผนวก /99

องคกรของสำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา จะมผบรหารสงสดคอ เลขาธการหรอ

ประธาน (President) หรอ Chief Executive Officer มคณะทปรกษา หรอคณะกรรมการบรหาร

ในสวนของกลมภาระงานจะมหวหนาคอ รองเลขาธการหรอรองประธาน (Vice President) หรอ Chief

Technical Officer/Chief Quality Officer/Chief Promotional Officer ตามความเหมาะสม

บทบาทหนาทของแตละกลไก/องคประกอบยอยพรอมทงความสมพนธเชอมโยง

ก. บทบาทหนาทของสำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา

แบงออกเปน ๓ กลมภารกจ คอ

๑) กลมภารกจ สรางความเขมแขงใหแกองคกรเพอปจจบนและอนาคต

หนวยงาน ลกษณะงานทสำคญในบทบาทใหม

กองแผนงานและวชาการ ยกเลก

กลมพฒนาระบบบรหาร ยกเลก

กองแผนงานและพฒนาระบบบรหาร

๑. วางแผนยทธศาสตรและตดตาม กำกบ ประเมนผล โดยใชขอมลสารสนเทศ๒. พฒนาระบบบรหารใหทนตอการเปลยนแปลง๓. วางแผนกำลงคน

*กองวชาการ เปนศนยรวมผเชยวชาญวชาการดานตางๆ ทมความสามารถในการประเมนเอกสาร ใหความเหนและชนำเชงวชาการ

กลมกฏหมายอาหารและยา

๑. เพมขดความสามารถในการตดสนคดความตางๆ ๒. พจารณาจดตงศาลผลตภณฑสขภาพเพอใหมความเชยวชาญในการตดสนและสบสวน๓. พฒนากฎหมาย หลกเกณฑ และกฎระเบยบทสอดคลองกบสากล และเหมาะสมตอสถานการณ

กลมตรวจสอบภายใน ๑. สรางมาตรฐานการตรวจประเมนทสอดคลองกบเปาหมายภารกจ๒. สรางเกณฑการประเมนผลงานอยางเปนธรรมและโปรงใส๓. จดทำ Code of Conduct สำหรบเจาหนาท เพอเปนจดยนขององคกร

สำนกความรวมมอระหวางประเทศ

เหมอนเดม

๑00

หนวยงาน ลกษณะงานทสำคญในบทบาทใหม

ศนยเทคโนโลยสารสนเทศ

๑. เกบขอมลเพอใชในการบรหารและจดการองคความรเพอหนวยงานและประชาชน๒. เชอมโยงกบสำนกพฒนาขอมลขาวสารสขภาพ โรงพยาบาล องคกรดานสขภาพตางๆ และตางประเทศ โดยใชภาษาทเปนสากล

๒) กลมภารกจ เพมระดบคณภาพและความปลอดภยของผลตภณฑสขภาพ

หนวยงาน ลกษณะงานทสำคญในบทบาทใหม

สำนกอาหาร ๑. ทำ SOP ของการขนทะเบยนตางๆ โดยละเอยด ๒. ทำการฝกอบรมเจาหนาทของศนยบรการผลตภณฑสขภาพเบดเสรจใหสามารถตรวจเอกสารทใชขนทะเบยนผลตภณฑไดเปนมาตรฐานอยางถกตอง ๓. ใชองคความรเพอประเมนการขนทะเบยน การตรวจสอบ ควบคม กำกบดแล และการเฝาระวง

สำนกยา

สำนกควบคมเครองสำอางและวตถอนตราย

กองควบคมเครองมอแพทย

สำนกดานอาหารและยา เหมอนเดม

กองวตถเสพตด ควบคม กำกบ ดแลวตถเสพตดใหมคณภาพ ไดมาตรฐาน มความปลอดภยและเปนไปตามกฎหมาย

ศนยบรการผลตภณฑสขภาพเบดเสรจ

๑. Sub-contract ใหหนวยงานเอกชน ๒. ทำการฝกอบรมเจาหนาทของภาคเอกชนททำหนาทขนทะเบยนผลตภณฑ๓. ตรวจเอกสารการขนทะเบยนและสงตอใหหนวยงานของ สนง. อย. ทเกยวของดำเนนการ

*ประกนคณภาพยา

* Good Distribution

Practice (GDP) and

Good Storage

Practice (GSP) ของยา

จดใหเปนงานของสำนกยา

ภาคผนวก /๑0๑

๓) กลมภารกจ สงเสรมการบรโภคผลตภณฑสขภาพทมคณภาพ ปลอดภย

และสมประโยชน

หนวยงาน ลกษณะงานทสำคญในบทบาทใหม

กองพฒนาศกยภาพผบรโภค ๑. จดทำมาตรฐาน จดทำขอมลเพอสงตอใหภาค เครอขายดำเนนการเผยแพร๒. มอบนโยบาย เสรมองคความร๓. คอยลดบทบาทลง เปลยนใหฝายภมภาค ภาคเอกชน และหนวยงานอสระ มบทบาทเพมขน

กองสงเสรมงานคมครองผบรโภคดานผลตภณฑสขภาพในสวนภมภาคและทองถน

ศนยประสานงานพฒนาผลตภณฑสขภาพชมชน

ศนยพฒนานโยบายแหงชาตดานสารเคม เหมอนเดม

*ควบคมราคายา จดใหเปนงานของสำนกยาในระยะแรก และพฒนาเปนหนวยงานในกำกบของสำนกงานในระยะตอไป

*Rational Use of Drug

*เครองมอในการสงเสรมการใชยาอยางสมเหตผล (บญชยาหลกฯ CPG, PTC, ขอมลขาวสารทเปนกลาง)

*สงเสรมอตสาหกรรมผลตยาชอสามญในประเทศ

*บรหารการขาดแคลนยาจำเปนและเครอขายเพอการเขาถงยา

*จรยธรรมผใชยาและยตการสงเสรมการขายทขาดจรยธรรม

๑0๒

ข. บทบาทของสวนงานคมครองผบรโภคในสำนกงานสาธารณสขจงหวด

ควรทำหนาทเปนฝายปฏบตงาน เสมอนเปนสาขายอยของสำนกงาน

คณะกรรมการอาหารและยา จดองคกรเลยนแบบสำนกงานคณะกรรมการอาหาร

และยา แตใหรบนโยบาย มาตรฐานการทำงานและ Code of Conduct มาจาก

สวนกลาง เพอใหผประกอบการไมสามารถเลยงระเบยบทแตละจงหวดทำไมเหมอน

กนได ในอนาคตการใหขนทะเบยนดวยระบบ e-registration และสงเอกสารเปน

electronic file มายงสวนกลางทงหมดจะชวยแกปญหาไดอยางถาวร ในสวนของ

การบงคบใชกฏหมายเพอตรวจจบสถานประกอบการ ซงเจาหนาททำไดไมเตมท

เนองจากระบบอปถมภ ประกอบกบสงคมในแตละจงหวดจะใกลชดกน การตรวจ

จบจงสรางปญหาความอยรอดของเจาหนาท ควรใหภาคประชาชนและองคการ

บรหารสวนทองถนเขามามสวนรวมในการแกไข

ทางเลอกของการบรหารในอนาคต

ไดเสนอไวเปน ๓ ทางเลอก คอ

ทางเลอกท ๑ อยในระบบราชการเชนเดม จดรปแบบองคกรเชนเดมในแบบ

แนวราบ

ระบบบรหารเชนเดม เพมหนวยงานยอยเพอรองรบงานใหม sub-contract

ในดานงานบรการ ปรบบทบาทของบางหนวยงานใหรองรบความทาทายในอนาคต

ปรบแผนยทธศาสตร และ KPI ใหสอดคลองกบบทบาทหลก (core business)

ทางเลอกท ๒ อยในระบบราชการเชนเดม ปรบรปแบบการจดองคกรใหเปน

แบบกลมภารกจ ๓ กลม

ภายในกลมจดองคกรแบบ hybrid ระบบบรหารมรองเลขาธการทำหนาท

เปน vice president ของแตละกลมภาระกจ sub-contract ในดานงานบรการปรบ

บทบาทของบางหนวยงานใหรองรบความทาทายในอนาคต ปรบแผนยทธศาสตร

และ KPI ใหสอดคลองกบบทบาทหลก (core business)

ทางเลอกท ๓ อยในระบบองคกรในกำกบของรฐ

ผบรหารสงสดไดมาจากการสรรหาอยางโปรงใส บรหารงานแบบ CEO

รปแบบการจดองคกรใหเปนแบบกลมภารกจ ๓ กลม ม Chief Technical Officer,

ภาคผนวก /๑03

Chief Quality Officer และ Chief Promotion Officer เปนผบรหาร อาจมการ sub-contract ในดาน

งานบรการ และ sub-contract หรอ designate/delegate หนวยงานทรบภารกจททำใหเกดการใช

ผลตภณฑสขภาพอยางสมประโยชน จะเกดความคลองตวในการบรหาร สามารถจดตงใหมหรอยบ

หนวยงานเกาไดเรว ตลอดจดตำแหนงกำลงคนใหสอดคลองกบความตองการ เชน มตำแหนงรองรบ

แพทย สตวแพทย นกโภชนาการ นกเคม นกเศรษฐศาสตร หรออนๆ การสรางแรงจงใจทำไดดขน

วเคราะหผลของแตละทางเลอกทมตอปจจยตางๆ ม ดงน

ปจจย ทางเลอกท ๑ จดรปแบบองคกรในแนวราบ อยในระบบราชการเชนเดม

ทางเลอกท ๒ จดองคกรเปนแบบกลมภารกจ อยในระบบราชการเชนเดม

ทางเลอกท ๓ อยในระบบองคกรในกำกบของรฐ

การจดองคกร

จดรปแบบองคกรเชนเดมในแบบแนวราบ

จดองคกรใหเปนแบบกลมภารกจ ๓ กลม

จดองคกรใหเปนแบบกลมภารกจ ๓ กลม

ระบบบรหาร

และธรรมาภบาล มปญหาเหมอนเดม มงเปาหมาย

ธรรมาภบาลเหมอนเดม มงเปาหมายธรรมาภบาลเพมขน

ความตอเนองของนโยบาย

มปญหาเหมอนเดม ดขนเพราะรองเลขาธการจะเปนผบรหารหลก (Vice President) ของกลมภารกจ

ดขนเพราะมผบรหารสงสดของแตละกลมภารกจ คอ Chief Technical Officer,

Chief Quality Officer,

Chief Promotion Officer

รบผดชอบงานแบบเบดเสรจ

การตอบสนองตอปจจยภายนอก

ไมทนการ ดขนเพราะรองเลขาธการ ตองรบผดชอบเพมขน

ด มความคลองตวสง สามารถตดสนใจไดเองไมตองอยในกรอบราชการ

ระบบการไดมาของผบรหารระดบสง

แตงตงตามความเหมาะสมและวาระ

เลขาธการเหมอนเดม แต รองเลขาตองสรรหาและเปนผนำของการบรหารกลมภารกจ

สรรหาเลขาธการ ทำงานในตำแหนง Chief Executive Officer

การถกแทรกแซงจากการเมอง

สง เหมอนเดม จะลดลงไดบางถาหาก รองเลขาธการทำงานจรง

นอยลงมากเพราะผบรหารไมไดมาจากการแทรกแซงจากการเมอง

๑04

ปจจย ทางเลอกท ๑ จดรปแบบองคกรในแนวราบ อยในระบบราชการเชนเดม

ทางเลอกท ๒ จดองคกรเปนแบบกลมภารกจ อยในระบบราชการเชนเดม

ทางเลอกท ๓ อยในระบบองคกรในกำกบของรฐ

แรงจงใจ นอยเหมอนเดม ควรไดรบการใสใจเพมขน ควรจะไดคนทมความสามารถเพมขน เพราะจดระบบคาตอบแทนไดเหมาะสม

จดเดนของทางเลอก

ไมตองปรบมาก ปรบปานกลาง ใหผลผลตทดขน ไมยงยากนก

ใหผลผลตสง มความคลองตวมาก

จดดอยของทางเลอก

พบปญหาเชนเดม การเตรยมความพรอมของผบรหารระดบสง

การเตรยมความพรอมของผบรหารระดบสง และการยอมรบของเจาหนาท

แนวทางการบรหารจดการในชวงเปลยนผานจากโครงสรางปจจบนไปสโครงสรางใหม

๑. เปลยนตามทางเลอกท ๑

เปนการปรบเปลยนไมมาก ผบรหารตองทำความเขาใจกบเจาหนาททกระดบวาการเปลยน

ครงนเปนการปฏรป ทเปนนโยบายของกระทรวงไมใชการเปลยนเนองจากเปลยนเลขาธการ และ

ลงทนเรองระบบสารสนเทศกบการพฒนากำลงคน

๒. เปลยนตามทางเลอกท ๒

เปนระดบการปรบเปลยนทเพมจากทางเลอกท ๑ เพราะแตละกลมภารกจจะมหวหนาท

ลงมอทำงานจรง บคลากรทเหมาะสมกบภารกจ คอผทมความมงมนเพอผลสมฤทธขององคกร

มภาวะความเปนผนำ มความรและทกษะสงในดานการวเคราะหนโยบายและยทธศาสตร การบรหาร

จดการความรและสารสนเทศ และการบรหารกำลงคน ทำงานรบผดชอบไมวาจะเปลยนเลขาธการ

ไปอยางไร บทบาทของเลขาธการจะเปนประธานหนวยงาน ทำหนาทกำกบดแล ประสานงานกบ

หนวยงานภายนอก และควรจะมคณะทปรกษาเพอประสานงานกบหนวยงานภายใน ในระยะปรบเปลยน

ผบรหารตองทำความเขาใจกบเจาหนาททกระดบ และลงทนเรองระบบสารสนเทศกบการพฒนา

กำลงคน

ภาคผนวก /๑05

๓. เปลยนตามทางเลอกท ๓

ถาจะเปลยนจากหนวยงานราชการภายใตกระทรวงสาธารณสขไปเปน

หนวยงานในกำกบนน ตองใชเวลานานพอสมควร แตทำได เรมจากการจดการใหม

กฎหมายมารองรบ ทำความเขาใจกบพนกงานและขาราชการ ทำประชาพจารณ

จดทำระเบยบบรหารงานใหม ในระยะแรกจะมบคลากร ๒ กลม อยดวยกนคอ

ขาราชการและพนกงานของรฐ ซงจะสรางปญหาเชงบรหารบาง ผบรหารสงสดจะ

ไดมาจากการสรรหา ซงอาจจะเปนบคคลภายในหรอภายนอก แตจะตองเปนผนำ

ทสามารถทำการขบเคลอนและเปลยนแปลงองคกร สามารถจงใจบคลากร เพอให

ทกคนใหความสำคญและปฏบตตามยทธศาสตร มภาวะความเปนผนำสง ควรจดตง

คณะกรรมการบรหารเพอกำกบการทำงานของผบรหารสงสด

๑06

๘. ข�อเสนอการพฒนาระบบงานค�มครองผ�บรโภคด�านสขภาพของกระทรวงสาธารณสขโดย สำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา

ภาคผนวก /๑07

ขอเสนอแนะ

เพอใหระบบคมครองผบรโภคดานสขภาพเปนไปตามระบบทพงประสงค

จงมขอเสนอแนะดงน

๑. ดานภารกจและโครงสราง เสนอทางเลอก ๒ ทาง ดงน

ทางเลอกท ๑

รวมภารกจและหนวยงานทดำเนนการคมครองผบรโภคดานสขภาพ ทง

ผลตภณฑและบรการใหเปนหนวยงานเดยวกน ดำเนนการตงแตการกำหนดกฎหมาย

มาตรฐาน การกำกบดแลกอนการอนญาต การเฝาระวงและประเมนความเสยง

ตลอดจนการกำกบดแลหลงการอนญาต ทครอบคลมพนททงประเทศ โดยมกลไก

การดำเนนการในระดบสวนกลาง เขต ภมภาค ทองถนรวมกน เพอใหการคมครอง

ผบรโภคดานสขภาพมความเปนเอกภาพ มมาตรฐานเดยวกน ครอบคลม ครบถวน

และเปนระบบ

ทางเลอกท ๒

สำนกงานคณะกรรมการอาหารและยาดแล ๘ ผลตภณฑ ตามกฎหมาย

เฉพาะ ๘ ฉบบ และกฎหมายทเกยวของ ประกอบกบตองปฏบตใหสอดคลองกบ

กฎหมาย ระเบยบ กตกาของสากล นอกจากน ยงตองดำเนนงานคมครองผบรโภค

ใหครอบคลมถงประชาชนทกกลม ทกพนทของประเทศ จงยกระดบการดำเนนการ

คมครองผบรโภคดานผลตภณฑสขภาพ ใหมการดำเนนการทงสวนกลางและสวน

ภมภาคครอบคลมครบวงจรเปนระบบเดยวกน ตงแตการกำหนดนโยบาย การกำกบ

ดแลตงแตการผลตจนถงมอผบรโภค และพทกษสทธผบรโภค โดยมการถายโอน

ภารกจใหองคกรปกครองสวนทองถน ทงน ใหจดโครงสรางของระบบงานนมฐานะ

เทยบเทากระทรวง โดยบรณาการงานทงในสวนกลางและภมภาคเขาดวยกน เพอ

ใหสามารถดำเนนการคมครองผบรโภคไดครอบคลมทงประเทศ

ในการเลอกดำเนนการแบบใด จะตองคำนงถง

• กฎหมาย

• นโยบาย/ทศทางการบรหารประเทศ รวมถงแผนพฒนาเศรษฐกจและ

สงคมแหงชาต แผนการกระจายอำนาจ แผนบรหารราชการแผนดน

การปฏรประบบราชการ

๑08

• ระบบงานคมครองผบรโภคของสากลทเกยวของ เชน EU, FTA, WTO,

ASEAN Harmonization

๒. ดานการบรหารจดการ

๒.๑ พฒนากลไกเพอขบเคลอนใหทศทางการคมครองผบรโภคดานสขภาพ

เปนเอกภาพ มการบรณาการดานนโยบาย ยทธศาสตรและการบรหารจดการ

องคกรทมประสทธภาพทงในระดบชาตและระดบภมภาค กบหนวยงานทงภายใน

และภายนอกกระทรวงสาธารณสข มหนวยงานรองรบการขบเคลอนยทธศาสตร

ของคณะกรรมการระดบชาต

๒.๒ บรณาการการทำงานระหวางหนวยงาน ในรปแบบคณะทำงาน

(Cross functional Team) เพอใหเกดเอกภาพและประสทธภาพในการกำกบดแล

(Agenda- based Team หรอ Area-based Team) เชน

• การเฝาระวงและจดการความเสยงดานผลตภณฑสขภาพ/บรการสขภาพ

• การจดทำมาตรฐานการประเมนคณภาพการบรการสขภาพกอนใหการ

อนญาต/มาตรฐานการตรวจเฝาระวงและการบงคบใชกฎหมาย

• การประสานงานพฒนาระบบสขภาพภาคประชาชน

๒.๓ การกระจายอำนาจและถายโอนภารกจ ในการบงคบใชกฎหมายจะ

มอบลงถงระดบจงหวดและอำเภอ โดยมระดบแตกตางกนขนอยกบความพรอมของ

หนวยงานทจะรบและความเสยงของผลตภณฑ สวนระดบทองถนเนนใหมบทบาท

ในการถายทอดนโยบายสการปฏบต การบรหารจดการทรพยากร และการตดตาม

ประเมนผลการดำเนนงานในพนทท รบผดชอบ สวนการสงเสรมบทบาทภาค

ประชาชนใหบรหารจดการผานคณะกรรมการระดบเขตเพอปองกนการดำเนนงาน

ซำซอน ไดแก

บทบาทหนวยงานสวนกลาง

• พฒนาและขบเคลอนนโยบายและยทธศาสตรการคมครองผบรโภคและ

พฒนาระบบผลตภณฑและบรการสขภาพทงวงจร

• พฒนากฎหมาย

• กำหนดมาตรฐานตางๆ ทเกยวของในการดำเนนงาน

• จดการความร พฒนาระบบคลงขอมลการคมครองผบรโภคดานสขภาพ

เปนศนยกลางประมวลผลขอมลในการเฝาระวงอนตราย นำไปสการม

ภาคผนวก /๑09

มาตรการจดการความเสยงทเหมาะสม

• สนบสนนผประกอบการในการพฒนาใหเปนไปตามมาตรฐาน

• ควบคมโฆษณาและการสงเสรมการขายทมผลกระทบตอสงคม

• บงคบใชกฎหมาย (ผลตภณฑ/บรการทมความเสยงสง)

บทบาทหนวยงานระดบเขต

• ถายทอดนโยบายจากสวนกลางสการปฏบตในสวนภมภาค ทองถน

• บรหารจดการทรพยากร รวมทงงบประมาณ

• ตดตาม กำกบ หนวยงานสวนภมภาค ทองถน

• บรณาการการทำงานกบภาคประชาชน

บทบาทสำนกงานสาธารณสขจงหวด

• บงคบใชกฎหมาย ทงการกำกบดแลกอนและหลงการอนญาต

บทบาทสำนกงานสาธารณสขอำเภอ

• บงคบใชกฎหมาย ในสวนของการกำกบดแลหลงการอนญาต

บทบาทหนวยบรการ (โรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลทวไป โรงพยาบาล

ชมชน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบล)

• สงเสรม ใหความรและพฒนาศกยภาพผบรโภค (Empowerment)

ผานภาคเครอขายในระดบพนท เชน อสม. เครอขาย อย. นอย เครอขาย

ภาคประชาชน เปนตน

• เฝาระวงปญหาในระดบพนท ทงดานผลตภณฑสขภาพ บรการสขภาพ

และการโฆษณา เพอทราบปญหาของพนท พรอมทงสงตอขอมลให

หนวยงานทเกยวของเพอจดการปญหา

บทบาทองคกรปกครองสวนทองถน

- องคกรปกครองทองถนรปแบบพเศษ

• บงคบใชกฎหมาย ทงการกำกบดแลและหลงการอนญาต โดยคำนงถง

ความพรอมของหนวยงานและความเสยงของผลตภณฑ/บรการ

๑๑0

- เทศบาล

• บงคบใชกฎหมาย ในสวนของการกำกบดแลหลงการอนญาต มอบอำนาจ

บางสวน โดยคำนงถงความพรอมของหนวยงาน

- องคการบรหารสวนตำบล

• สงเสรม ใหความรและพฒนาศกยภาพผบรโภค (Empowerment)

ผานภาคเครอขายในระดบพนท เชน อสม. เครอขาย อย. นอย เครอขาย

ภาคประชาชน เปนตน

• เฝาระวงปญหาในระดบพนท ทงดานผลตภณฑสขภาพ บรการสขภาพ

และการโฆษณา เพอทราบปญหาของพนท พรอมทงสงตอขอมลให

หนวยงานทเกยวของเพอจดการปญหา

๒.๔ การนำระบบสารสนเทศ มาชวยในการดำเนนงานระบบคมครอง

ผบรโภคดานสขภาพ นบตงแตการจดทำคลงขอมล เชอมโยงใชประโยชนระหวาง

ผทเกยวของและบรการประชาชน รวมถงการจดการความร เพอเพมศกยภาพใน

งานคมครองผบรโภคดานสขภาพ

๓. ดานการพฒนากฎหมาย

ผลกดนใหมการปรบปรงและพฒนากฎหมาย กฎ ระเบยบทเกยวของให

สอดคลองกบสากลและสามารถดแลประชาชนไดอยางมประสทธภาพ สามารถ

บงคบใชกบผลตภณฑสขภาพ สถานพยาบาลของภาครฐและเอกชนใหเปนมาตรฐาน

เดยวกน เชน

กฎหมายทเกยวของกบผลตภณฑสขภาพ ไดแก

• ราง พระราชบญญตยา พ.ศ. ...

• ราง พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. ...

• ปรบกฎหมายใหรองรบการถายโอน

กฎหมายทเกยวของกบบรการสขภาพ ไดแก

• การยกเลกมาตรา ๕ ใน พ.ร.บ. สถานพยาบาล พ.ศ. ๒๕๔๑ และ

กฎกระทรวง ประกาศ ระเบยบ ทออกตาม พ.ร.บ. สถานพยาบาล

พ.ศ. ๒๕๔๑

• ออกกฎหมายพระราชบญญต เรองกำหนดสถานทเพอสขภาพหรอ

เพอเสรมสวย แทนประกาศกระทรวงสาธารณสข

ภาคผนวก /๑๑๑

• ออกกฎหมายพระราชบญญต เพอรองรบมาตรฐานระบบบรการสขภาพ

เพอตอบสนองกรณทมการยกเลกมาตรา ๕ ใน พ.ร.บ. สถานพยาบาล

พ.ศ. ๒๕๔๑

๔. ดานการพฒนาศกยภาพผบรโภค

สงเสรม สนบสนนใหชมชนและเครอขายการคมครองผบรโภคดานสขภาพ

มความเขมแขง มศกยภาพในการขบเคลอนการดำเนนงานระดบชมชนและทองถน

ขอเสนอการปรบโครงสรางภายในสำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา

ในชวงเปลยนผาน

๑. ยกระดบหนวยงานทกำกบดแลผลตภณฑสขภาพตามกฎหมายหลก

๘ ฉบบ ใหมศกดศรเทยบเทาสากลและเปนหนวยงานตามกฎหมาย

๒ ยกระดบหนวยงานเพอรองรบการขบเคลอนยทธศาสตรชาต พฒนา

ระบบขอมลขาวสาร คลงขอมลความร และความรวมมอระหวางประเทศ

๓. ปรบหนวยงานเพอรองรบการสงเสรม พฒนาเครอขาย และการม

สวนรวมของประชาชนในงานคมครองผบรโภคดานผลตภณฑสขภาพ ตลอดจน

การสรางความเขมแขงใหชมชน

๑๑๒