Embed Size (px)
Citation preview
1
คมอ การผลตเชอจลนทรยบท ก าจดหนอนทเรยน
เผยแพรโดยโครงการ
“การถายทอดเทคโนโลยการผลตจลนทรย เพอปองกนก าจดศตรพชในสวนทเรยน” ไดรบทนอดหนนการท ากจกรรมจากส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต
จดท าโดย
มหาวทยาลยแมโจ-ชมพร
2
กตตกรรมประกาศ
คมอฉบบน เปนเอกสารประกอบการเผยแพร ในโครงการ “การถายทอดเทคโนโลยการผลตจลนทรย เพอปองกนก าจดศตรพชในสวนทเรยน” ซงไดรบทนอดหนนการท ากจกรรมสงเสรมและสนบสนนการวจยประเภทโครงการถายทอดเทคโนโลยสกลมเปาหมายทมศกยภาพในการน าไปใชประโยชน ภายใตโครงการจดการความรและถายทอดเทคโนโลยจากผลงานวจยและนวตกรรม จากส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ประจ าปงบประมาณ 2559
3
ค าน า
คมอ “การผลตเชอจลนทรยบท ก าจดหนอนทเรยน” เลมนทไดจดท าขนเพอเผยแพรองคความรและนวตกรรมทไดจากการศกษาวจยเกยวกบเชอจลนทรยบท เพอใชในการปองกนและก าจดหนอนในทเรยน ภายใตโครงการ “การถายทอดเทคโนโลยการผลตจลนทรย เพอปองกนก าจดศตรพชในสวนทเรยน” โดยภายในเนอหาของคมอเลมนประกอบดวย ความรเบองตนเกยวกบจลนทรย เชอจลนทรยบท คณสมบต ขอด ขอจ ากดในการใช กรรมวธการผลตเชอจลนทรยบท การคดแยกเชอจลนทรย การขยายหวเชอจลนทรยบท การน า หวเชอจลนทรยมาขยายตอ ตลอดจนวธการน าเชอจลนทรยบทไปใชใหเกดประสทธผลไดอยางถกตอง และเหมาะสม เพอปองกนและก าจดหนอนในสวนทเรยนจะสามารถเพมผลตภาพ โดยสามารถลดตนทนปจจยในการผลต และเพมผลผลตไดอยางมประสทธภาพ ท าใหเกษตรมรายไดเพมมากขน อกทงไดผลผลตทางการเกษตรทปลอดภยไรสารพษตอผผลตและผบรโภค มคณภาพชวตทดทงผผลตและผบรโภครวมถงสงแวดลอม อนจะน ามาสความยงยนทางการเกษตรตอไปในอนาคต
คณะผจดท าหวงเปนอยางยงวาคมอเลมนจะเปนประโยชนแกเกษตรกรและผทสนใจในการน าเชอจลนทรยบทมาใชประโยชนทางการเกษตรเปนอยางด
คณะผจดท า พฤศจกายน 2559
4
สารบญ หนา
กตตกรรมประกาศ 2 ค าน า 3 สารบญ 4 บทท 1 จลนทรยบท 5 1.1 ความหมายของจลนทรย 5 1.2 กลไกควบคมเชอทเปนสาเหตของโรค 6 1.3 วธการใชเชอจลนทรย 8
1.4 จลนทรยบาซลลส ทรลนเจนซส 9 1.5 คณสมบตทวไปของเชอจลนทรยบท 12 1.6 สารพษทสรางโดยเชอจลนทรยบท 14 1.7 กลไกการเขาท าลายแมลงของจลนทรยบท 16
บทท 2 การผลตจลนทรย 18 บทท 3 การคดแยกเชอจลนทรยบท 19
3.1 วสดและอปกรณการแยกเชอจลนทรยบท 19 3.2 วธเขยแยกเชอจลนทรย 20
บทท 4 การผลตหวเชอจลนทรยบท 22 4.1 วสดและอปกรณการผลตหวเชอจลนทรยบท 22
4.2 วธผลตหวเชอจลนทรยบท 23 บทท 5 การขยายเชอจลนทรยบท 24 5.1 วสดและอปกรณการขยายเชอจลนทรยบท 26 5.2 วธขยายเชอจลนทรยบท 27 บทท 6 โครงสรางและการจดตงถงผลตจลนทรย 28
6.1 อปกรณในการจดท าโครงสรางถงผลตจลนทรย 28 6.2 แผนผงการสรางผลตหวเชอจลนทรย 29
บทท 7 วธการใชผลตภณฑจลนทรยบท 30 7.1 วธการใชผลตภณฑจลนทรยบท 30 7.2 ขอควรระวงในการใชจลนทรยบท 30
เอกสารอางอง 33
5
บทท 1 จลนทรยบท
1.1 ความหมายของจลนทรย จลนทรย คอ สงมชวตขนาดเลกทไมสามารถมองเหนไดดวย
ตาเปลา สามารถพบไดทวไปในธรรมชาต ในดน น า เศษวสดทางการเกษตรตางๆ จากการศกษาสามารถจ าแนกชนดของจลนทรยเปนกลมยอยๆ ไดมากมาย แตทจะน ามากลาวนเปนเพยงกลมเดยว คอ แบคทเรยบท เพอใหเปนขอมลพนฐานเกยวกบคณสมบตทวไป วงจรชวต กลไกในการเขาท าลายแมลง ขอด ขอจ ากดของเชอจลนทรยบท เทคนคการใชเชอจลนทรยบทอยางมประสทธภาพ เพอสรางความร ความเขาใจ และความมนใจใหกบเกษตรกร รวมถงผเกยวของทจะใชผลตภณฑจากจลนทรยในการควบคมแมลงศตรพช
โรคและแมลงศตรพชนบเปนปญหาส าคญส าหรบการเพาะปลกพชทสามารถท าความเสยหายใหแกเกษตรกรผปลก ซงอาจจะเกดขนตงแตเรมเพาะปลกจนกระทงหลงการเกบเกยว การควบคมโรคพชมหลายวธ แตวธทงายและไดผลเรวกคอการใชสารเคม แตกจะเกดปญหาตามมาคอการดอตอสารเคมของเชอโรค การปนเปอน การตกคางของสารเคมในผลตผลการเกษตร ในสงแวดลอม ซงมผลตอสขภาพของเกษตรกรผใชและผบรโภคดวย
6
ในปจจบนไดมการคนควาหาวธการควบคมโรคพชใหมๆ เพอลดปญหาอนตรายจากการใชสารเคมทางการเกษตรทเพมขน โดยใหเกษตรกรหนมาใชการควบคมโรคพชโดยชววธ ซงเปนวธหนงทยอมรบวาใชไดผลด ไดมการศกษาถงกลไกการควบคมโรค และระบบการควบคมโรคโดยวธตางๆ โดยเฉพาะการใชจลนทรยปฏปกษทเปนเชอแบคทเรยและเชอรา เชอแบคทเรยมกเปนปฏปกษตอเชอโรคพชโดยการแกงแยงอาหาร การยบยง ท าลาย และการเปนปรสต งานวจยดานการควบคมโรคโดยวธชวภาพ สวนใหญมกจะเนนการศกษาการควบคมโรคทท าลายสวนของพชทอยใตดนมากกวาเชอโรคทเขาท าลายสวนของพชทอยเหนอดน ปจจบนวธนเปนทยอมรบวาเปนวธทมโอกาสสงในการน าไปเปนกลยทธในการปองกนก าจดโรค เพราะใชไดผลดจนถงขนท าในระดบการคา
1.2 กลไกควบคมเชอทเปนสาเหตของโรค ในธรรมชาตจะมเชอจลนทรยแบคทเรยทมคณสมบตในการ
น ามาใชควบคมโรคพช เรยกวา เชอปฏปกษ โดยเชอนจะมกลไกควบคมเชอทเปนสาเหตของโรคได 4 ลกษณะ คอ
1. การแขงขน โดยเชอจลนทรยแบคทเรยทมความสามารถแขงขนกบเชอโรคพชในดานตางๆ เชน การใชธาตอาหาร อากาศ และการครอบครองพนทไดดกวาท าให เชอโรคพชไมสามารถเจรญเตบโตหรออาศยอย ในบร เวณท ม เช อปฏปกษ พชจะเจรญเตบโตแขงแรงมผลผลตสงขน การแขงขนทพบมากคอการ
7
น าเอาธาตอาหารหรอสารตางๆ ทมอยในดนหรอในสภาพแวดลอมนนมาใชประโยชนในการเตบโต ท าใหเชอโรคขาดสารไมสามารถเจรญเตบโตและเขาท าลายพช
2. การท าลายชวต โดยเชอจลนทรยแบคทเรยทไดรบความสนใจคดเลอกมาใชในการควบคมโรคพชโดยชววธนน จะเนนคณสมบตการท าลายชวตของเชอโรคเปนสวนใหญโดยเชอจลนทรยนมความสามารถผลตสารทมคณสมบตยบยงหรอท าลายเชอโรคได เชน สารพษ หรอสารปฏชวนะ ซงพบวาในกลไกชนดนเปนการควบคมโรคพชโดยชววธทส าเรจเปนครงแรกโดยเชอจลนทรยแบคทเรย
3. การเปนปรสต เชอแบคทเรยทมคณสมบตเปนปรสต เขาไปเจรญอาศยท าลายสงมชวตอนนนพบไดไมมากนก การใชควบคมโรคพชยงไมประสบความส าเรจเหมอนปฏกรยาแบบการท าลายชวต
4. การชกน าใหเกดความตานทานโรค ทงนเนองจากเชอจลนทรย เชน เชอราหรอแบคทเรย โดยเฉพาะพวกทเคยเปนเชอโรค เมอน ามาท าใหเสยความสามารถในการท าใหเกดโรคแลว สามารถจะชกน าหรอกระตนใหพชสรางความตานทานตอการท าลายของเชอโรคได
8
1.3 วธการใชเชอจลนทรย การน าเชอจลนทรยแบคทเรยไปใชในการควบคมโรคพช
นยมน าไปใชกบโรคพชทเกดบรเวณผวราก หรอบรเวณผวพชทอยเหนอดน ซงการใชเชอปฏปกษควบคมโรคจะมกรรมวธการใชแตกตางกน
1. บรเวณผวราก โดยจะมกรรมวธการใชเชอจลนทรยเพอควบคมโรคไดหลายแบบแตกตางกน ขนอยกบความสะดวกในการปฏบตของผใชและแตละวธอาจใหประสทธภาพการควบคมโรคไดไมเทากน ซงขนอยกบปจจยหลายอยาง เชน คณสมบตของพชเอง และลกษณะของผลตภณฑทมหลายรปแบบ
1.1 การคลกเมลด นยมใชกบพชทใชเมลดในการเพาะปลก โดยเมลดจะตองมขนาดไมใหญมากนก ชวยใหคลกงายและไมสนเปลองผลเชอ มกนยมคลกเมลดกอนปลก
1.2 การราดดน เปนวธทนยมปฏบตกนมาก แตจะไมคอยสะดวก หากจะน าไปใชในสภาพไรของเกษตรทน า ไมเพยงพอ และถาปลกพชเปนปรมาณมากกจะยงไมสะดวกในการปฏบต
1.3 การคลกดน ซงเปนวธการน าเอาผงเชอหรอสารละลายเชอจลนทรยใสไปในดนและคลกเคลาผสมกนใหทวกอนปลกพช ซงวธนเปนวธทคอนขางสะดวก
9
1.4 การจมราก เปนวธทนยมใชกนกบพชท ตอง เพาะเมลดแลวยายกลาไปปลก เชน มะเขอเทศ พรก หรอพชทมเมลดพนธราคาแพง วธนจะท าใหเชอจลนทรยควบคมโรคไดด เพราะรากจะสมผสกบเชอไดหมดทกสวน ไมกอใหเกดชองวางใหเชอโรคเขาท าลาย
2. บรเวณผวพชอยเหนอดน มวธใชทนยม 2 วธคอ 2.1 วธการทา เปนวธทนยมใชกบพชยนตนทถก
ท าลายโดยมแผลปรากฏใหเหนชดเจนบนสวนของตนหรอกง บรเวณทสามารถน าเอาเชอจลนทรยทเตรยมใหมความเขมขนและเหนยวไปทา เพอใหยดตดกบผวพชไดคงทน
2.2 วธการพน เปนวธทนยมใชกบพชทปลกเปนปรมาณมากหรอมล าตนสง ซงใชหลกการปฏบตเชนเดยวกบการพนสารเคมก าจดโรคพช
1.4 จลนทรยบาซลลส ทรลนเจนซส เ ช อ จ ล น ท ร ย แ บ ค ท เ ร ย บ า ซ ล ล ส ท ร น เ จ น ซ ส
(Bacillus thuringiensis) เรยกวา “BT” หรอ “บท” ซงเปนเชอแบคทเรยชนดแกรมบวกทท าหนาทเคลอบผวของพชสามารถสรางสปอรและพษในรปผลกโปรตนหลายรปแบบ เนองจากผลกโปรตนทสรางขนนมฤทธในการท าลายแมลงศตรชนดตางๆ เมอหนอน หรอตวออนของแมลงกนพชทมผลกโปรตนนเขาไป มผลท าใหสวนปากและชองทองของหนอนเปนอมพาต พษจะเขาท าลาย
10
ผนงชองทองของแมลงศตรพช โดยจะเขาท าลายเซลลผนงกระเพาะอาหารของแมลงใหบวมและแตกออก เชอจลนทรยบทในกระเพาะอาหารจะไหลเขาสชองวางภายในล าตวของแมลงท าใหแมลงศตรพชหยดการกนอาหารมการเคลอนไหวทชาลงและตาย เนองจากขาดอาหารมผลกระทบตอระบบไหลเวยนโลหต ท าใหแมลงมอาการโลหตเปนพษชกกระตกเปนอมพาตและจะตายในทสด ปจจบนเชอจลนทรยบทไดเขามามบทบาทในการควบคมแมลงศตรส าคญทงทางดานการเกษตร เชน การน ามาพฒนาเปนสารก าจดหนอนแมลงศตรพชเศรษฐกจ เชน หนอนใยผก หนอนเจาะสมอฝาย และหนอนเจาะผลทเรยน อกทงยงใหผลดกบการควบคมเชอรายอดพช และควบคมตวออนของหนอน
ภาพท 1 แสดงการเขาท าลายหนอนของเชอจลนทรยบท
11
เชอจลนทรยบทมศกยภาพในการควบคมแมลงศตรพชมานานแลว ปจจบนไดมการคนควาวจยในประเทศไทย และสามารถน าเชอทแยกไดในประเทศมาใชประโยชน โดยการคดเลอกสายพนธทมประสทธภาพสงในการก าจดแมลงศตรพชชนดทตองการทงในหองปฏบตการ สภาพเรอนปลกทดลอง และสภาพแปลงปลกของเกษตรกร โดยเชอจลนทรยบททแยกไดในประเทศนนยอมมความเหมาะสมและมศกยภาพสงในการก าจดศตรของประเทศเรา รวมถงเมอน ามาใชนนเชอจลนทรยบทตองอยในสภาพธรรมชาต จงจะสามารถมชวตและปรบตวใหอยรอดไดด สามารถขยายพนธและเพมปรมาณในสภาพแวดลอมไดอยางตอเนอง เพราะเปนสภาพถนอาศยเดม ถาสภาพเหมาะสมเชอจลนทรยบทจะคงอยและสรางผลกโปรตนซ ง เปนพษและฆาแมลงศตรพชไดตอไปเร อยๆ หลงจากนนน ามาเพมปรมาณในสภาวะทเหมาะสมและปลอดเชอ โดยเลอกใชวสดและกากเหลอจากโรงงานอตสาหกรรมในประเทศ เพอลดตนทนการผลต และสนบสนนใหเกษตรกรไดน ามาใชในการก าจดศตรพชอยางตอเนองและปลอดภยอนจะเปนการพฒนาทรพยากรธรรมชาตมาใชอยางยงยนซงลดการใชสารเคมก าจดแมลงซงนบวนจะสรางความเสอมโทรมใหกบสขภาพรางกายของมนษยสงมชวตอนๆ และสงแวดลอม
12
1.5 คณสมบตทวไปของเชอจลนทรยบท เชอจลนทรยบทกระจายตวอยตามธรรมชาตทงในดน ในน า
ตวออนของแมลง เศษใบพชทยอยสลาย ร าขาวและฝนละอองตามโรงเกบเมลดพนธ โดยปจจบนพบบททวโลก ประมาณกวา 70 สายพนธ ในประเทศไทยพบแลว 17 สายพนธ และคาดวาจะพบสายพนธอนๆ รวมทงสายพนธใหมอกมาก เราน าเชอจลนทรยบทมาใชประโยชนโดยการคดเลอกสายพนธทมประสทธภาพสงในการท าลายศตรส าคญทางเศรษฐกจซงสวนใหญการศกษาวจยเนนแมลงศตรท ด อต อสาร เคมส ง เคราะห เ ช อจลนทรยบทท มประสทธภาพสงสามารถน ามาใชก าจดแมลงศตรพชทดแทนสารเคม
เชอจลนทรยบทเปนแบคทเรยแกรมบวก เซลลรปแทงตอกนเปนสายลกโซสรางสปอรและผลกโปรตนซงมสวนประกอบของเดลตา เอนโดทอกซน ทมฤทธในการท าลายแมลง ผลกโปรตนจ าแนกเปน 6 กลมใหญโดยอาศยความเปนพษอยางเฉพาะเจาะจงตออนดบของแมลงและความคลายคลงของล าดบนวคลโอไทดของยนทสรางโปรตน ไดแก
กลมท 1 โปรตน Cry I (A-H) เปนโปรตนทมน าหนกโมเลกลในชวง 130-140 กโลดาลตน เปนผลกรปปรามดค มความเปนพษตอหนอนผเสอในอนดบ Lepidoptera
กลมท 2 โปรตน Cry II (A, B และ C) เปนโปรตนทมน าหนกโมเลกล 70 กโลดาลตน เปนผลกรปสเหลยมลกบาศก
13
มความเปนพษตอหนอนผเสอในอนดบ Lepidoptera และหนอนแมลงวนในอนดบ Diptera
กลมท 3 โปรตน Cry III เปนโปรตนทมน าหนกโมเลกลในชวง 72-75 กโลดาลตน ซงมความเปนพษตอหนอนดวงในอนดบ Coleoptera
กลมท 4 โปรตน Cry IV (A, B, C และ D) เปนโปรตนทมน าหนกโมเลกล 135, 128, 74 และ 72 กโลดาลตน ตามล าดบ ซงมความเปนพษตอหนอนแมลงวนในอนดบ Diptera เชน ลกน ายง
กลมท 5 โปรตน Cry V มความเปนพษตอหนอนผเสอในอนดบ Lepidoptera และหนอนดวงในอนดบ Coleoptera
กลมท 6 โปรตน Cyt A และ Cyt B พบในบททมพษตอลกน ายง
ปจจบนนกวจยไดจ าแนกกลมผลกโปรตนโดยใชตวเลข อาราบคมาแทนตวเลขโรมน โดยมล าดบตงแต 1-40 และเมอพบกลมใหมจะเพมจ านวนเลขขนไปเรอยๆ สวนโปรตน Cyt หรอ Cytolytic toxin มกลม A และ B ซงแยกเปนกลมยอยตามคณสมบตความเปนพษเชนกน
14
ภาพท 2 ลกษณะโคโลนของเชอจลนทรยบทเลยงบนอาหารเลยงเชอ
นาน 24 ชวโมง มสขาวขน ขอบไมเรยบ
ภาพท 3 เชอจลนทรยบทอาย 48 ชวโมง สรางเซลล (c) รปแทงสปอร (sp) ตดสเขยวของ malachite green และผลกโปรตน(cp) ตดสแดงของ safranin o
1.6 สารพษทสรางโดยเชอจลนทรยบท เชอจลนทรยบทสรางสารพษไดหลายชนดซงสายพนธท
ตางกนสามารถสรางสารพษทมคณสมบตเฉพาะเจาะจงกบแมลงตางชนดกนไป และมความเปนพษมากนอยแตกตางกน สารพษสวนใหญทจลนทรยบทสรางขนมามอย 4 ชนดหลก คอ
1. เดลตา เอนโดทอกซน เปนสารพษชนดทน ามาใชในการควบคมแมลงศตรพช ไมทนตอความรอน ผลกประกอบดวยกลมโมเลกลของโปรตนซงมท งสารพษและเอนไซม เกาะกนเปนรปดมเบลล
15
2. เบตา เอกโซทอกซน เปนสารพษทสรางขนภายนอกเซลล สามารถละลายน าได ไมทนตอความรอน มคณสมบตในการท าลายเมดเลอด ขดขวางการท างานของระบบสรรวทยาหลายอยางในตวแมลง แมลงทไดรบสารพษชนดนเขาไปจะเจรญเตบโตชา ไมเขาดกแด หรอถาเขาดกแดจะไมออกเปนตวเตมวย
3. อลฟา เอกโซทอกซน สารพษชนดนสรางขนกอนการสรางสปอร น าหนกโมเลกลต า แตทนความรอนไดสงถง 120 องศาเซลเซยส เปนเวลานาน 15 นาท มความเปนพษตอหนอนผเสอในอนดบ Lepidoptera, หนอนแมลงวนในอนดบ Diptera และหนอนดวงในอนดบ Coleoptera โดยมผลตอระบบฮอรโมน กระบวนการเมทาบอลซม และการสรางเอนไซมตางๆ แมลงทกนสารพษนเขาไป จะท าใหรปรางเปลยนแปลง ตวเตมวยไมสมบรณ วงชวตจะสนและไมสามารถสบพนธได โดยในปจจบนยงไมมการอนญาตใหมสารพษชนดนในผลตภณฑจลนทรยบททจ าหนายเพอใชควบคมแมลงศตรพช
4. แกมมา เอกโซทอกซน เปนสารพษทไมทนตอความรอน ออนแอตอสภาพอากาศ กาซออกซเจนและแสงอาทตย ทอณหภมสงกวา 60 องศาเซลเซยส จะถกท าลายภายใน 10-15 นาท กลไกการเขาท าลายแมลงของสารพษชนดนยงไมเปนททราบแนชด
16
1.7 กลไกการเขาท าลายแมลงของเชอจลนทรยบท เ ช อ จ ลนทร ย บ ท จ ะ เ ข าท าลายแมลงได เ ม อ แมลงกน
เชอจลนทรยบทซงมสวนประกอบของสปอรและผลกโปรตนเขาไปในกระเพาะอาหารโดยสภาพความเปนดางในกระเพาะอาหารสวนกลาง จะชวยยอยสลายผลกโปรตนขนาดใหญใหได protoxin และน ายอยโปรตนจะชวยยอยสลาย protoxin ไดสารพษทจะเขาท าลายเซลลผนงกระเพาะอาหารซงสารพษจากเชอจลนทรยบท สายพนธตางๆ ซงจะเฉพาะเจาะจงกบจดเขาท าลายทผนงกระเพาะอาหารของแมลงแตละชนด เมอเซลลผนงกระเพาะอาหารถกท าลายจะบวมและแตกออกเกดเปนรอยแยกทผนงกระเพาะอาหารท าใหอาหาร ของเหลว และเอนไซมตางๆ ทมอยภายในกระเพาะอาหารซงมสภาพเปนดางไหลออกมาปะปนกบน าเลอดในชองวางของล าตวแมลงซงมสภาพเปนกรดมผลใหแมลงหยดกนอาหาร เคลอนไหวเชองชา แสดงอาการโลหตเปนพษ ชกกระตก เปนอมพาตและตายในทสด
17
ภาพท 4 กลไกการเขาท าลายแมลงของเชอจลนทรยบท
ภาพท 5
ลกษณะของหนอนทไดรบเชอจลนทรยบท หนอนคบหยดกนอาหารและจะตายจากหลงจากไดรบเชอ
แมลงกนเชอจลนทรยบทซงมสวนประกอบของสปอร และผลกโปรตนเขาไปในกระเพาะอาหาร
สภาพความเปนดางจะชวยยอยสลายผลกโปรตนไดสารพษเขาท าลายเซลลผนงกระเพาะอาหาร
อาหาร ของเหลว เอนไซมตางๆ ทอยภายในกระเพาะอาหารไหลออกมาปะปนกบน าเลอดในชองวางของล าตวหนอน หนอนหยดกนอาหาร เคลอนไหวชาลง แสดงอาการโลหตเปนพษ ชกกระตก เปนอมพาตและตายในทสด
18
บทท 2 การผลตจลนทรย
การผลตจลนทรย คอการน าเชอจลนทรยทมอยในธรรมชาตมาใชประโยชนในดานตางๆ เชน ทางดานการเกษตร ดานอตสาหกรรมอาหาร รวมถ งทางด านการแพทย โดยมกระบวนการผลตและขนตอนหลกๆ ดงน
1. ขนตอนการคดแยกเชอจลนทรยใหมความบรสทธ เพราะจลนทรยทไดมาอาจมการปะปนจากเชอจลนทรยชนดอนๆ
2. ขนตอนการผลตหวเชอจลนทรย เปนขนตอนการเพมปร มาณจลนทร ยท แ ยกได จ ากในข นตอนแรกให มเชอจลนทรยมความหนาแนนมากทสด
3. ขนตอนการขยายเชอจลนทรย คอขนตอนทน า เอา หวเชอจลนทรยมาขยายเพอเพมปรมาณเชอจลนทรยมากขนใหเพยงพอตอการน าไปใชของเกษตรกร ซงหวเชอทไดจากขนตอนนนนเกษตรกรสามารถน าใชและน าไปขยายตอไดอกประมาณ 3-4 ครง เพราะถาหากวาขยายตอไปปรมาณเชอจลนทรยจะลดปรมาณลง และสงผลใหประสทธภาพในการใช เ ช อจ ลนทร ย ในการก าจ ดศตรพ ชลดลง เนองจากเปนการขยายเชอตอมาจากเชอทขยายมาแลว เกษตรกรจงตองน าหวเชอจลนทรยมาขยายใหมทกครงหลงจากการขยายตอไปแลว 3-4 ครง
19
บทท 3 การคดแยกเชอจลนทรยบท
การคดแยกเชอจลนทรยบท มวตถประสงคเพอท าใหเชอบทมความบรสทธ เพราะจลนทรยทไดมาจากการคดเลอกและแยกเชออาจมการปะปนจากเชอจลนทรยชนดอนๆ จงจ าเปนทจะตองท าการแยกเชอจลนทรยบทใหบรสทธมากทสด 3.1 วสดและอปกรณการแยกเชอจลนทรยบท 1. เชอจลนทรยบท 2. น ากลนนงฆาเชอ 3. อาหารเลยงเชอจลนทรย NA Agar 4. ตเขยเชอ 5. จานเพาะเชอ 6. เขมเขยเชอ 7. ตะเกยงแอลกอฮอล
ภาพท 6 วสดและอปกรณการแยกเชอจลนทรยบท
20
3.2 วธการเขยแยกเชอ มขนตอนปฏบตดงน 1.ใชลวดเขยเชอ ตกเชอผสมมาแตะทผววนใกลๆ ขอบใดขอบ
หนงของจานเพาะเชอ แลวลากลวดเขยเชอเบาๆ โดยใชดานแบนของปลายลวดแตะ บนผววนไปมา 4-5 เสน แตละเสนใหใกลกนทสดเทาทจะท าได ระวงอยาใหลวดเขยเชอฝงลงไปในวน และปดฝาจาน
2.เผาลวดเขยเชอใหแดง แลวปลอยใหเยนในอากาศใกลกบบรเวณเปลวไฟ ซงเปนบรเวณทปลอดเชอ
3.หมนจานเลกนอยใหเหมาะและถนดในการท า การเขยครงทสองใหเปดฝาจานท าการเขยในลกษณะทใหลวดเขยเชอผานเชอทแตะไวในครงแรก ลากไปมาบนผววน 5-6 เสน พยายามบงคบมอใหขดเสนใกลกนทสด
4.ท าเชนเดยวกนในครงท 3 และท 4 โดยอาจไมตองเผาลวดเขยเชอ แตระวงอยาใหลวดเขยเชอไปแตะเชอตามแนวเสนทได เขยไวกอน ดงภาพ
ภาพท 7 แสดงการเขยแยกเชอจลนทรยบท
21
ภาพท 8 แสดงการเขยแยกเชอจลนทรยบท
5.บมเชอไวในลกษณะคว าจานทอณหภมหองหรออณหภมทก าหนดจนกวามโคโลนเดยวๆ เจรญใหญพอทจะเขยเชอไดสะดวก ซงปกตแลวใชเวลา 24-48 ชวโมง
ประสทธภาพ/ขอด การแยก เ ช อบร ส ท ธ โ ดย ว ธ น ค อ ใ ช เ คร อ ง ม อน อ ย
สะดวก รวดเรว และใชตวอยางเพยงเลกนอยเทานน จงนยมใชในหองปฏบตการ
ขอจ ากด 1. การใชเทคนคแยกเชอบรสทธตองสะอาด ทงอปกรณและ
ผปฏบต 2. เทคนคแยกเชอบรสทธ ตองระวงการปนเปอนของ
จลนทรยอน 3. จะเขยแยกเชอทกครงจะตองปลอดเชอ เพอปองกนการ
ปนเปอนของจลนทรยอน
22
บทท 4 การผลตหวเชอจลนทรยบท
การผลตหวเชอจลนทรยบทเปนขนตอนในการเพมปรมาณ จลนทรยบททคดเลอกและเขยแยกไดจากในขนตอนแรก โดยเปนการเพมใหมปรมาณเชอจลนทรยทมความหนาแนนมากขน เพอจะน าเอาไปใชตอในขนตอนการขยายหวเชอตอไป เพราะถาจลนทรยมความหนาแนนนอยจะสงผลตอประสทธภาพการท างานของจลนทรย
4.1 วสดและอปกรณการผลตหวเชอจลนทรยบท 1. เชอจลนทรยบททผานการแยกเปนเชอบรสทธ 2. น ากลนนงฆาเชอ 3. อาหารเลยงเชอจลนทรย NA 4. ตเขยเชอ 5. ขวดรปชมพ 6. เขมเขยเชอ 7. ตะเกยงแอลกอฮอล 8. เครองเขยา
23
4.2 วธผลตหวเชอจลนทรยบท 1. เตรยมอาหารเลยงเชอแบบอาหารเหลว NA Broth 2. น าเชอบททแยกไดเปนเชอบรสทธ จากขอ 2.2 มาใสในขวดรปชมพทบรรจอาหารเหลว NA Broth
3. น าไปเขยาดวยเครองเขยาทอณหภมหอง เปนเวลา 7-14 วน จะไดหวเชอจลนทรยทพรอมใหเกษตรกรน าไปขยายตอ
ภาพท 9 การเพมปรมาณเชอจลนทรยบทโดยการเขยาดวยเครอง
24
บทท 5 การขยายเชอจลนทรยบท
การขยายเช อจลนทรย จลนทรย คอขนตอนทน า เอา หวเชอจลนทรยบทมาขยายเพอเพมปรมาณเชอจลนทรยมากขนใหเพยงพอตอการน าไปใชของเกษตรกร ซงจลนทรยทไดจากขนตอนนจะเปนเชอจลนทรยทเกษตรกรน าไปใช โดยเชอจลนทรยบททไดจากขนตอนนนนเกษตรกรสามารถน าใชและน าไปขยายตอไดอกประมาณ 3-4 ครง เพราะถาหากวาขยายตอไปปรมาณเชอจลนทรยจะลดปรมาณลง และสงผลใหประสทธภาพในการใชเชอจลนทรยในการก าจดศตรพชลดลง เนองจากเปนการขยายเ ช อ ต อ ม า จ าก เ ช อ ท ข ย า ย ม า แ ล ว เ กษตรกรจ ง ต อ งน า หวเชอจลนทรยทไดจากหองปฏบตการมาขยายใหมทกครงหลงจากการขยายตอไปแลว 3-4 ครง
ปจจบนเทคโนโลยการหมกมความเจรญกาวหนาเปนอยางยง เชอบทสามารถเพาะเลยงเพอเพมปรมาณใหไดมากๆซงจะอาศยกระบวนการหมกโดยใชถงหมกขนาดใหญซงใชอาหารเหลวทมสวนประกอบของสารอาหารคารบอนและไนโตรเจนในอตราสวนทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตและประสทธภาพในการผลตสารพษ นอกจากนยงตองมวตามนและแรธ าตตางๆทจ าเปนตอการเจรญเตบโตของจลนทรยบท และตองมการควบคมอณหภม ความเปนกรด-ดางของอาหาร ทงการถายเทอากาศภายในถงหมก
25
ตลอดจนรปแบบของการเพาะเลยงเชอ เชน การเพาะเลยงแบบเบดเสรจ แบบครงคราวและการเพาะเลยงแบบตอเนอง เปนตน ลวนตองมการศกษาและคนควา เพอชวยในการสงเสรมการผลตให ได แบคท เรยบท ในปรมาณท มากท งสน จากนนจะผ านกระบวนการเกบเกยวผลตภณฑเพอทจะแยกเชอบทออกจากอาหารเหลว โดยผลตภณฑทออกมาจะอยในรปผงละลายน าหรอน าเขมขน เปนตน
จดประสงคหลกของการท าหมกคอท าใหเชอจลนทรยบททผลตไดสามารถทจะเกบรกษาไวไดในสภาพแวดลอมปกตไดนานและเพอใหใชไดงาย สามารถน าไปพนควบคมศตรพชในแปลงปลกไดสะดวกและคงอยบนตนพชไดนานทนทานตอสภาพแวดลอมไดด เชน การทนตอรงสอลตราไวโอเลต การทนตอแสงแดด เปนตน ดงนนในการหมกจงเปนสงส าคญอยางยงตอผลตภณฑ จงจะเหนไดวาการพฒนาสตรผลตภณฑในรปแบบการคาจงมการปกปดเปนความลบ โดยผลตภณฑบททไดจากการพฒนาสตร และขายเปนการคาทเหนกนทวไปจะม 2 รปแบบ คอ สตรแบบผงละลายน า และสตรน าเขมขนหลงจากนนจะน าการบรรจผลตภณฑลงในขวดพลาสตกทบแสงหรอขวดแกวสชาทปดสนททงนเพอปองกนรงส UV จากแสงแดด และปองกนการระเหยของผลตภณฑดวย
26
5.1 วสดและอปกรณการขยายเชอจลนทรยบท สวนผสม
1. หวเชอจลนทรยบท 1 ลตร (สวน) 2. น าสะอาด 20 ลตร (สวน) 3. น ามะพราว 1 ลตร (สวน)
4. นมขนหวาน 2 กระปอง 5. กากน าตาลหรอน าตาลธรรมชาต 2 ลตร (สวน) 6. กลโคส 100 กรม 7. มนฝรงตมบดละเอยด 200 กรม
27
5.2 วธขยายเชอจลนทรยบท น าสวนผสมทงหมดมาผสมใหเขากน
1. หมกสวนผสมทงหมดไวในถงหรอแกลลอนทสะอาดมฝาปดมดชด
2. เปดปมลมแลวหมกทงไว 3 วนใชเวลาในการหมก 3 วนขนไป
3. หลงจากนนเตมออกซเจนทกๆ 1-3 วน
28
บทท 6 โครงสรางและการจดตงถงผลตจลนทรย
6.1 อปกรณในการจดท าโครงสรางถงผลตจลนทรย 1. ถงขยายหวเชอจลนทรย ขนาด 1,000 ลตร 2. ชดปมจาย/ดดน าและจลนทรย 1 ชด 3. ชดปมออกซเจน 1 ชด 4. ทอพวซ ขนาด 1 นว จ านวน 6 เมตร 5. ชดสายไฟ 1 ชด 6. โครงสรางเหลกตงถงจลนทรย
29
6.2 แผนผงการสรางผลตหวเชอจลนทรย
ชดปมออกซเจน
ชดปมดด/จาย
โครงเหลกตงถงพรอมหลงคา
ถงขยายจลนทรย
ทอพวซ 1”
30
บทท 7 วธการใชผลตภณฑจลนทรยบท
7.1 วธการใชผลตภณฑจลนทรยบท 1. ใชส าหรบก าจดหนอนและแมลงในอตราสวน 100 ซซตอ
ตอน า 20 ลตร ฉดพนทกๆ 7 วน 2. ควรฉดพนเมอแดดรมหรอชวงเยน เนองจากเชอจลนทรย
บท ถกท าลายดวยรงสยว และไมควรผสมเชอจลนทรยบทกบสารก าจดศตรพชในคราวเดยวกน เนองจากสารบางชนดอาจท าใหเชอจลนทรยบทเสอมประสทธภาพลงได
3. ควรส ารวจแปลงปลกพช และตวหนอนสปดาหละ 2 ครง และฉดพนเมอพบหนอนเพอลดการระบายของหนอนลงเพอเพมประสทธภาพมากยงขนควรใชควบคกบสารจบใบ
7.2 ขอควรระวงในการใชจลนทรยบท ดงน 1. ส ารวจแปลงปลกพช สปดาหละ 2 ครง และฉดพนเมอ
พบปรมาณแมลงศตรพชถงระดบควบคม แตในกรณทไมสามารถลงส ารวจแปลงได จ าเปนตองตามอตราสวนทก าหนดและพงระลกอยเสมอวา เชอบทใหผลดทสดตอตวออนขนาดเลก และตวออนทพงฟกออกจากไขใหมๆ ใหท าการควบคมทนท เมอเรมสงเกตเหนการท าลาย
31
2. ควรฉดพนเชอจลนทรยบทในเวลาเยน แดดรม ลมสงบ ความชนสง เนองจากเชอจลนทรยบทจะเสอมประสทธภาพเมอถกฉดพนในชวงเวลาทมแสงแดดรนแรง
3. ควรฉดพนใหครอบคลมดานลางของใบพชเชนเดยวกบดานบน เพราะเปนบรเวณทหนอนเรมเขากดกน
4. ใชหวฉดทมคณภาพด เพอใหไดละอองสารมขนาดเลกสม าเสมอ แรงดนสงจากเครองฉดพน จะท าใหการฉดพนท าไดทวถงครอบคลมพนท และมประสทธภาพมากขน
5. ควรผสมเชอจลนทรยบทกบสารจบใบหรอสารชวย
แพรกระจายในการฉดพนทกครง เพราะสารจบใบเปนสงส าคญ มฉะนนเมอพนสารแลวจะไมจบตดอยบนใบพช
6. ควรงดการใหแบบสปรงเกอรหรอการตกรดภายหลงการฉดพนสาร เพราะน าจะไปชะลางเชอจลนทรยบทออกจากพช และหากภายใน 48 ชวโมง หลงฉดพนถาหากมฝนตกหนกใหฉดพนเชอจลนทรยบทซ าอกครง
32
คณะผจดท า นกวจย 1) อาจารย ดร. มลลกา จนดาซงห 2) อาจารย ดร. สทธรกษ ผลเจรญ
สอบถามขอมลเพมเตมไดท [email protected] หรอ [email protected]
33
เอกสารอางอง
คณาจารยภาควชาจลชววทยา. 2538. จลชววทยาปฏบตการ. ภาควชาจลชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ.226 น.
จรยา จนทรไพแสง และวนย รชตปกรณชย. 2541. ใชบท (BT) ก าจดแมลงศตรพช. เอกสารประกอบนทรรศการ งานเกษตรแฟร ระหวางวนท31 มกราคม-7 กมภาพนธ 2541 ณ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ. 9 น.
ทพยวด อรรถธรรม. 2527. บทปฏบตการโรควทยาของแมลง. ภาควชากฏวทยา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตก าแพงแสน, นครปฐม. 107 น.
สรนทร ปยะโชคณากล. 2543. พนธวศวกรรมเบองตน. ภาควชาพนธศาสตรคณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ. 282 น.
อจฉรา ตนตโชดก. 2544. บท การควบคมแมลงศตรพช. เอกสารวชาการการควบคมแมลงศตรพชโดยชววธ. กองกฏและสตววทยา กรมวชาการเกษตร. น. 183-203.
Chanpaisaeng, J., N. Thaveechai, T. Attathom and G. Theeragool. 1993. Novel isolations of Bacillus thuringiensis found in Thailand. J. Agric. Science. 6: 55-66. (in Thai)
Chanpaisaeng, J., T. Attathom, N. Thaveechai and G. Theeragool. 1993. Bacillus thuringiensis found in natural habitat around Thailand. Proceedings of the 31th Annual Conference in Plant Science, Kasetsart University. P. 664-670.
Chilcott, C.N. and P.J. Wigley. 1993. Insecticidal activity of Bacillus thuringiensis crystal proteins. Proceedings of Second Canberra Bacillus thuringiensis Meeting. P. 8, Canberra, Australia.
Glick, B.R. and J.J. Pasternak. 1994. Molecular Biotechnology. ASM. Press. 500 p.
34
Hofte, H. and H.R. Whiteley. 1989. Insecticidal crystal proteins of Bacillus thuringiensis. Microbiol. Rev. 53: 242-255.
Ohba, M. and K. Aizawa. 1978. Serological identification of Bacillus thuringiensis and related bacteria isolated in Japan. J. Inverte. Pathol. 33: 303-309.
Schuler, T.H., G.M. Poppy, B.R. Kerry and I. Denholm. 1998. Insect-resistance transgenic plant. Trends Biotechnol. 16: 168-175.
Singer, S. and M.H. Rogoff. 1968. Inhibition of growth of Bacillus thuringiensis by amino acids in defined media. J. Inverte.Pathol. 12: 98-104.
Tanada, Y. and H.K. Kaya. 1933. Insect Pathology. Academic Press Inc., London. 666 pp.
35
บนทก …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
