Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
เอกสารค�าแนะน�าท 8/2558 สมนไพรประจ�าบานพมพครงท 1 : จ�ำนวน10,000เลมพฤษภำคมพ.ศ.2558จดพมพ : กรมสงเสรมกำรเกษตรกระทรวงเกษตรและสหกรณพมพท : ชมนมสหกรณกำรเกษตรแหงประเทศไทยจ�ำกด
ประเทศไทยมพชพรรณนำนำชนดคนไทยมภมปญญำในกำรใชประโยชนจำกพชในกำรดแลสขภำพมำกมำยนบแตเกดจนตำยองคควำมรเหลำนถำยทอดจำกรน สรน แมจะขำดตอนไปบำงตำมกำรเปลยนแปลงของสงคม ปจจบนสงคมไทยยงไดใหคณคำเปดรบเชอมนและใชสมนไพรในกำรรกษำอำกำรเจบปวยอยมำกโดยเฉพำะกำรใชสมนไพรในกำรดแลสขภำพของคนในครอบครวเปนอำหำรเปนยำรกษำอำกำรเจบปวยเบองตนกอนไปหำหมอและใชประโยชนอนๆ ในชวตประจ�ำวนซงเรมตนจำกทบำน
เอกสำรค�ำแนะน�ำเรอง“สมนไพรประจ�ำบำน”ฉบบนประกอบดวยค�ำแนะน�ำในกำรปลกกำรดแลรกษำกำรเกบเกยวสรรพคณและกำรใชประโยชนของพชสมนไพรจ�ำนวน12ชนดทสำมำรถปลกในบรเวณบำนเรอนสำมำรถน�ำสวนตำงๆของพช มำใชประโยชนอยำงงำย ๆ และถกตอง ซงคณะผจดท�ำหวงวำเอกสำรค�ำแนะน�ำ ฉบบนจะเปนขอมล เปนแรงผลกดนใหผ สนใจไดน�ำไปปฎบต เกดประโยชนตอครอบครวและสงคมตอไป
กรมสงเสรมการเกษตร2558
ค�าน�า
สารบญ หนา
บทน�า 1
กระเจยบแดง 4
ขมนชน 6
ชมเหดเทศ 8
ตะไครหอม 10
บวบก 12
ฟาทะลายโจร 14
หนา
ฟกขาว 16
มะขามปอม 18
รางจด 20
วานหางจระเข 22
หญาหนวดแมว 24
อญชน 26
บรรณานกรม 28
ภำยใตสภำวะเศรษฐกจสงคมทบบรดและแขงขนเชนทกวนนคนไทยคงตองตระหนกถงกำรประหยดและพอเพยงมำกขน สขภำพของคนในครอบครว เปนปจจยส�ำคญหนงทตองเอำใจใสเพรำะมคำใชจำยสงมำกหำกเจบปวยวธดแลสขภำพ ไดแก กำรออกก�ำลงกำย ลดควำมเครยด รบประทำนอำหำรสขภำพ หลกเลยง ควำมเสยงตำงๆกำรใชสำรธรรมชำตและกำรใชพชสมนไพรนบเปนอกทำงเลอกทใชใน กำรดแลสขภำพ
บทน�า
รตน รปลก รประโยชนรใชพชสมนไพร
สมนไพรประจ�าบาน 1
ปลกสมนไพรในบานดอยางไร
✤ ปลกไวใชเวลำฉกเฉนใชบรรเทำอำกำรเจบปวยเบองตนท�ำใหประหยดคำรกษำแบงเบำภำระเศรษฐกจ เปนกำรดแลสขภำพพนฐำนของคนทงครอบครว
✤ มวธใชทง ำย ไดสรรพคณทำงยำครบถวน หำกปลกและใชถกวธ ไมมผลรำยขำงเคยงสมนไพรทใชปลอดภย ไมปนเปอนสำรเคมจลนทรยหรอเชอรำ
✤ เปนซปเปอรมำรเกตในบำนทงประกอบอำหำรเปนเครองปรงเปนเครองดมใชไลยงและแมลง ในแปลงปลกพชและในบำนเรอนใชกบสตวเลยง เปนไมประดบสวยงำมท�ำสวนสวย
กรมสงเสรมการเกษตร2
✤ ตองรจกชอพชสมนไพร เรยกใหถกชอ ถกตน ระวงชอพอง ขอนส�ำคญมำก อยำใชผดตน
✤ เลอกชนดทเหมำะกบบำน และควำมตองกำรบรโภคและใชของคนในครอบครว
✤ ตองรจกลกษณะของพช ไมยนตนขนำดเลก ใหญ กลำง ไมลมลกหรอประเภท หว ไมเลอย เถำขนำดเลก ใหญ หรอไมพม
✤ ร จกธรรมชำตของพช ตองกำรแสงหรอรมเงำ ชอบชนมำกนอย ตองกำรน�ำ มำกนอย ดนชนดใด
✤ ร วธขยำยพนธ เมลดขนำดใหญ ปลกลงดนโดยหยอดหลมหรอเพำะในถงด�ำ เมลดขนำดเลกเพำะกลำในภำชนะแลวยำยกลำปลก หรอใชวธหวำน เชน ฟำทะลำยโจร ขยำยพนธ ดวยกงช�ำใชกงกงออนกงแกมตำ 2-3 ขอ เชน หญำหนวดแมว ปกช�ำในแกลบทมควำมชนสง หรอพวกหว เชน ขมนชน แบงหวใหม 2-3 ตำ ปลกตนฤดฝน
✤ เตรยมดนใหด ตำกดนใสปยคอกหรอปยหมกซงตองยอยสลำยแลว ปรบปรงดน ใหมควำมอดมสมบรณ หำกปลกในภำชนะ ดนหรอวสดปลกตองโปรง รวนซย หำกเปนภำชนะแขวนตองใหมน�ำหนกเบำ
✤ รเกบเกยวสมนไพรไปใชใหถกสวน กง ใบ ดอก รำก ผล ฯลฯ เพรำะสำรส�ำคญ ออกฤทธหรอตวยำในแตละสวนของพชมควำมแตกตำงกน รเกบเกยวไปใชใหถกอำยพชเพรำะตวยำทไดจำกสวนตำง ๆ ของพช มมำกนอยแตกตำงกนตำมระยะกำรเจรญเตบโตของพช
สวนสมนไพรในบาน เรมอยางไร
สมนไพรประจ�าบาน 3
กระเจยบแดง เปนไมพมขนำดเลกสงประมำณ1.2-2 เมตรกงกำนมสมวงแดงใบมหยกเวำ3หยกขอบใบเรยบดอกมสชมพตรงกลำงจะมสเขมกวำสวนนอกของกลบเมอกลบดอกรวงโรยกลบรองดอกและกลบเลยงจะเจรญขนมสมวงแดงเขมมรสเปรยวกระเจยบแดงเปนพชทปลกเลยงงำย ชอบอำกำศรอนหรอคอนขำงรอน ทนตอควำม แหงแลง และไมชอบน�ำขง กลบรองดอกและกลบเลยงของกระเจยบแดงเมอน�ำมำตม กบน�ำใชดมแกรอนในกระหำยน�ำมสรรพคณปองกนกำรจบตวของไขมนในเสนเลอด
กระเจยบแดง Hibiscus sabdariffa L.
การขยายพนธและการปลก กระเจยบแดงขยำยพนธดวยเมลดพนธพนเมองจะมกลบขนำดเลกไมหนำแตม สำรส�ำคญสง เลอกพนทแจง มแสงแดดจดเตมวน ไมมน�ำขง ขนไดในดนทกชนด กระเจยบแดงเปนพชไวแสงจะออกดอกเมอวนสนจงควรปลกในเดอนกรกฏำคม-สงหำคมซงจะออกดอกเมออำยประมำณ120วนน�ำเมลดไปแชน�ำคดเมลดลอยทงเกบไวเฉพำะเมลดจมน�ำขนผงลมจนแหงแลวน�ำไปปลก
กรมสงเสรมการเกษตร4
กำรปลกแบบหยอดเมลดหยอดหลมละประมำณ2-3เมลดระยะปลกระหวำงตน 1เมตรระหวำงแถว1เมตรแลวกลบดนเลกนอยเมออำยได3-4สปดำหเปนตนออนถอนใหเหลอหลมละ1ตน กำรปลกในภำชนะ ควรเตรยมดนรวนซย หยอดเมลดลงในภำชนะปลก แลว กลบดนเลกนอยตงไวในทมแสงแดดทงวน
การดแลรกษา กระเจยบแดงระยะอำย30-60วนหลงเมลดงอก ควรใหน�ำสม�ำเสมอ หลงจำกนนจะทนตอควำมแหงแลงไดดกำรใสปยใชปยคอกหรอปยอนทรยชวงท เรมเจรญเตบโตอำย10-15วนและอำย40-50วน ไมควรใหปยทมไนโตรเจนมำกเกนไปก�ำจดวชพชรอบๆ โคนตนอยำงสม�ำเสมอ
การเกบเกยว กระเจยบแดงเกบเกยวประมำณเดอนพฤศจกำยน-ธนวำคม วธกำรเกบเกยวเกบสวนดอกกระเจยบแดงเฉพำะดอกทแกใชกรรไกรหรอมดตดใสในภำชนะทสะอำดและมวสดรองแยกกลบเลยงและกลบดอกออกจำกเมลดน�ำไปตำกแดดจนแหงสนทเลอกตนกระเจยบแดงทมดอกโตเนอหนำสแดงเขมเกบเมลดแกไวท�ำพนธ
การใชประโยชนในครวเรอน ✤ กลบรองดอกและกลบเลยงสดน�ำมำตมกบน�ำและน�ำตำล ใชดมแกรอนใน กระหำยน�ำ และปองกนกำรจบตวของ ไขมนในเสนเลอด ✤ น�ำกลบรองดอกและกลบเลยงตำกแหงบดเปนผง น�ำมำชงในน�ำเดอดครงละ1ชอนชำตอน�ำ1ถวยดมวนละ3ครงจะชวยขบปสสำวะ ✤ ใบของกระเจยบแดงใชแกงสมมวตำมนเอสงชวยบ�ำรงสำยตำ
สมนไพรประจ�าบาน 5
การขยายพนธและการปลก ขมนชน ขยำยพนธโดยกำรใชเหงำ ควรปลกตนฤดฝน กำรปลกในบำนเลอก พนทมแสงแดดหรอร�ำไรไดดนรวนซยมกำรระบำยน�ำดหำมมน�ำขงจะเกดโรคเนำไดงำยเตรยมแปลงใหดนรวนซยขดหลมปลกลก10-15เซนตเมตรรองกนหลมปลกดวยปยคอก200-300กรมวำงเหงำในหลมปลกกลบดนหนำ5-10เซนตเมตรระยะปลกระหวำงตน35เซนตเมตรระหวำงแถว50เซนตเมตร
ขมนชน Curcuma longa L.
ขมนชน เปนพชสมนไพรทคนไทยมภมปญญำกำรใชประโยชนมำยำวนำน โดยเฉพำะภำคใต ซงจะมกำรใชขมนชนเปนเครองเทศในอำหำรประจ�ำวนเกอบทกชนดขมนชนเปนพชลมลกอำย 1 ป มเหงำอยใตดน เนอในของเหงำมสสมอมเหลอง และ มกลนหอมเฉพำะตวเหงำขมนชนมสรรพคณรกษำโรคกระเพำะอำหำรบรรเทำอำกำรจกเสยด แนนเฟอ บ�ำรงผวพรรณ รกษำพษแมลงสตวกดตอย ขมนชนน�ำไปใชในอตสำหกรรมสมนไพรอยำงกวำงขวำงทงอำหำรอำหำรเสรมยำรกษำโรคของคนและสตวและเครองส�ำอำง
กรมสงเสรมการเกษตร6
กำรปลกในภำชนะ ควรใชในภำชนะขนำดใหญและมควำมลก เพรำะเปนพช ทมกำรลงหวรดน�ำทกวนสวนผสมของดนปลกดน2สวนทรำย1สวนปยคอก1สวนแกลบเผำ1สวนตงไวในทมแสงแดด
การดแลรกษา ในระยะแรกปลกตองใหน�ำอยำงสม�ำเสมอจนกวำพชจะตงตวได ใหน�ำนอยลง ในระยะหวเรมแกงดใหน�ำในระยะเกบเกยวใสปยอนทรย2ครงหลงปลก1เดอนและหลงปลก 3 เดอน โรยเปนแถวขำงตน หำงจำกโคนตน 8-15 เซนตเมตร ก�ำจดวชพช บอยๆโดยถอนหรอใชจอบดำยพรวนดนและกลบโคนตนในระยะทขมนชนยงเลกอย
การเกบเกยว ขมนชน เกบเกยวในชวงฤดแลง เมอขมนชนมอำย 9 เดอนขนไป สงเกต ตนจะฟบ จะเปนชวงทมสำรส�ำคญทเปนตวยำสง ไมควรเกบเกยวขมนชนในชวงก�ำลง แตกหนอใหมเพรำะจะมตวยำนอย วธกำรเกบเกยว ใหน�ำดนพอชน ทงไว 1 สปดำห เกบเกยวโดยใชจอบขด ตดแยกสวนเหนอดนและเหงำ อยำใหหวขมนชนเกดบำดแผล น�ำไปลำงเอำดน ทตดอยออกใหสะอำดตดรำกออกสำมำรถท�ำแหงไวใชโดยฝำนบำงๆน�ำไปตำกแดดบนภำชนะทสะอำดจนแหงสนท เกบรกษำในทเยน เหงำพนธส�ำหรบปลกขยำยพนธตอไป ควรเกบผงในทรมสะอำดอำกำศถำยเทไดและไมชน
การใชประโยชนในครวเรอน ✤ ใชเหงำสดประกอบอำหำร ✤ ใชเปนยำโดยน�ำเหงำขมนชน ฝำนเปนชนบำงๆตำกใหแหงสนทน�ำมำบดใหเปนผง รบประทำนแกทองอด ทองเฟอแกทองรวงและรกษำแผลในกระเพำะอำหำร ✤ เหงำสดมำฝนกบน�ำตมสกทำแกผนคนหรอใชผงขมนโรยบรเวณทมอำกำรผนคน
สมนไพรประจ�าบาน 7
การขยายพนธและการปลก ชมเหดเทศขยำยพนธดวยกำรเพำะเมลดโดยเมลดตองมำจำกฝกทแกจดแตกอำ เมลดมสเทำอมน�ำตำลไมลบเมลดของชมเหดเทศมเปลอกหมทแขงน�ำเมลดแชในน�ำรอนอณหภมประมำณ 80-100 องศำเซลเซยส นำนประมำณ 10 นำท จำกนนน�ำไปเพำะ โดยน�ำไปคลกกบทรำยอตรำ1:2แลวหอดวยผำขำวบำงรดน�ำหรอแชน�ำใหชมน�ำขนมำเกบในทชนประมำณ1-2วนเมลดจะเรมงอก น�ำเมลดทเรมงอกหวำนลงในแปลงเพำะ เกลยดนกลบบำง ๆ รดน�ำเชำเยน เมออำยได 25-35 วน มใบจรงประมำณ5-7 ใบน�ำลงปลกในพนททเตรยมไว ขดหลมขนำด40x40x40เซนตเมตรระยะระหวำงตนประมำณ3เมตรระหวำงแถว4เมตร ใสปยอนทรยหลมละครงกโลกรมน�ำตนกลำลงปลกควรปลกในฤดฝน
ชมเหดเทศ Senna alata L. Roxb
ชมเหดเทศ เปนสมนไพรทมสรรพคณชวยในกำรระบำย ใบชมเหดเทศม สำรส�ำคญคอแอนทรำควโนนซงมฤทธชวยกระตนใหล�ำไสใหญบบตวชมเหดเทศเปนไมพมขนำดกลำงสง1-3เมตรใบรปไขแตกออกเปนคตรงขำมกนออกดอกเปนชอสเหลองใหญ ผลเปนฝกแบนยำวคลำยไมบรรทด โดยทวไปชมเหดเทศชอบอำกำศรอนชน สำมำรถ ขนไดดในดนทกประเภทโดยเฉพำะบรเวณทลมและดนมควำมชมชนมำก
กรมสงเสรมการเกษตร8
การดแลรกษา ชมเหดเทศ เจรญเตบโตไดดในชวงฤดฝน หลงปลกควรรดน�ำทกวน จนกวำ ตนกลำจะตงตวได คอ ประมำณ 3 เดอน หลงจำกนนดตำมควำมช มชนของดน ท�ำไมค�ำยนตนเพอปองกนกำรโคนลม ชวงเดอนธนวำคมถงกมภำพนธ ชมเหดเทศจะพกตว กอนฤดฝนใหใสปยคอกรอบๆโคนตนในแนวรศมทรงพมพรวนดนและตดแตงกง
การเกบเกยว ชมเหดเทศเกบเกยวไดเมอตนมอำยได6-7เดอนขนไป วธกำรเกบเกยว ใหเกบเฉพำะใบเพสลำด (ใบไมออนไมแก) และเกบเกยว ครงตอไปหำงกน 2-3 เดอน เกบใบจำกดำนลำง โดยใชกรรไกรตดใบประกอบทงใบ และลำงน�ำสะอำดผงใหสะเดดน�ำเกลยตำกแดดใหแหง
การใชประโยชนในครวเรอน ✤ ดอกชมเหดเทศประมำณ3ชอลวกรบประทำนกบน�ำพรก เปนยำระบำย บรรเทำอำกำรทองผก หรอใชใบ 8-12 ใบ ตำกแดดใหแหง ปนเปนผงชงกบน�ำเดอด รนเฉพำะน�ำมำดม ✤ ใบชมเหดเทศสดขยหรอต�ำในครกใหละเอยด เตมน�ำเลกนอย ทำบรเวณท เปนกลำก ✤ ใบชมเหดเทศและกำนสดตมกบน�ำพอทวม แลวเคยวใหเหลอ 1 ใน 3 ใชชะลำงบรเวณทเปนฝและแผลพพอง
✤ ยำจำกสมนไพรในบญช ยำหลกแหงชำต ผงใบชมเหดเทศแหงซองละ3กรมรบประทำนครงละ1-2ซอง โดยชงในน�ำเดอด 120 มลลลตร นำน10นำทวนละ1ครงกอนนอนบรรเทำอำกำรทองผก
สมนไพรประจ�าบาน 9
การขยายพนธและการปลก ตะไครหอม กำรเตรยมตนพนธ โดยตดแตงใหมขอเหลออย 2-3 ขอ ตดปลำย ใบออกน�ำไปปกช�ำในแปลงปลกโดยใชระยะหำง1-1.25เมตร กำรปลกลงแปลง เลอกพนททมแสงแดดจด จะแตกกอด ดนรวนปนทรำย พรวนดนบรเวณทจะปลกใหรวนซย ใสปยอนทรย ขดหลมขนำด กวำง 15 เซนตเมตร ยำว15เซนตเมตรลก15เซนตเมตรระยะปลก1-1.5เมตรรองกนหลมดวยปยคอกหรอ ปยอนทรยน�ำตนพนธทเตรยมไวปลก3ตนตอหลมปกตนพนธตะไครลงใหเอยง45องศำ
ตะไครหอม Cymbopogon nardus L. Rendle
ตะไครหอมเปนพชในตระกลเดยวกบตะไครแกงแตมขนำดใหญกวำลกษณะเปนไมลมลกเจรญเตบโตเปนกอและมกลนหอมเฉพำะตวมดอกสแดงเปนชอแตกเปนแขนงสำมำรถเจรญเตบโตไดดในดนทกชนดพนทโลงแจงมแสงแดดตลอดทงวนและสำมำรถทนแลงไดดตะไครหอมเปนพชสมนไพรทมน�ำมนหอมระเหยอยในสวนใบและล�ำตนน�ำมนตะไครหอมน�ำไปใชประโยชนในกำรแตงกลนผลตภณฑตำงๆเชนสบแชมพอำหำรและเครองดมรวมทงสำมำรถน�ำไปใชในกำรเกษตรโดยใชเปนสำรไลแมลงศตรพช
กรมสงเสรมการเกษตร10
ไปดำนใดดำนหนงแลวกลบดนพอมดรำกแลวรดน�ำใหชม กำรปลกในภำชนะเนองจำกตะไครหอมมขนำดกอคอนขำงใหญและสงประมำณ1.5 เมตร หำกปลกในภำชนะ จงควรเลอกภำชนะทลก และมขนำดใหญเพยงพอใหพชแตกกอได ปกตะไครหอมลงในภำชนะประมำณ 2-3 ตน หลงปลกรดน�ำใหชม น�ำไปไว ในทแสงแดดจดเพอใหแตกกอ
การดแลรกษา ในระยะแรกปลกควรรดน�ำทกวนเพอใหแตกกอดหลงจำกนนจงลดกำรใหน�ำตะไครหอมเปนพชททนแลงไดด แตหำกไดรบน�ำสม�ำเสมอจะสำมำรถแตกกอไดตลอดทงป กำรใสปยควรบ�ำรงตนหลงตดใบไปใชเพอใหแตกกอใหมเรวขน
การเกบเกยว ตะไครหอมเรมเกบเกยวไดเมออำยประมำณ7เดอนสงเกตจำกใบลำงทเรมแหงตดเอำสวนใบเหนอจำกพนดน 25-30 เซนตเมตร เพอใหตนทเหลอแตกใบใหมไดเรวขนถำตะไครหอมไดรบน�ำสม�ำเสมอสำมำรถตดไดปละ2-3ครงเกบเกยวแตละครงหำงกนประมำณ3เดอนตะไครหอมจะใหผลผลตไดนำน2-3ป
การใชประโยชนในครวเรอน ✤ น�ำใบและตนมำทบ จะมกลนน�ำมนหอมระเหยออกมำ มดวำงไวบรเวณ รอบๆตวจะชวยปองกนยงกดและชวยดบกลนไมพงประสงคในครวเรอนได ✤ กำรน�ำไปใชไลแมลงท�ำได โดยกำรใชใบสดของตะไครหอมทแกจดผสมกบเหงำขำสดและใบสะเดำบดในอตรำ1:1แชน�ำ1ปบหมกนำน 2 วน กรองเฉพำะน�ำไปเปนหวเชอ ใชหวเชอ10ชอนแกงผสมน�ำ1ปบฉดปองกนแมลงในแปลงพชผก
สมนไพรประจ�าบาน 11
การขยายพนธและการปลก บวบก ขยำยพนธโดยกำรใชไหลหรอเมลด กำรใชไหลเปนวธทงำยและสะดวกรวดเรวกวำกำรใชเมลดโดยน�ำล�ำตนหรอไหลทมรำกและตนออนตดเปนทอนๆไปเพำะในกระบะเพำะประมำณ1-2สปดำหรดน�ำใหกระบะเพำะมควำมชมชนอยเสมอแลวจงยำยกลำจำกกระบะเพำะไปปลกในแปลงหรอภำชนะทเตรยมไว กำรปลกในแปลงควรเตรยมแปลงใหดนรวนซยและยกรองแปลงใหสงเหนอกวำระดบดนปกตเพอปองกนน�ำทวมขงโดยท�ำแปลงใหกวำงประมำณ1-2เมตรควำมยำวตำม
บวบก Centella asiatica L. Urban
บวบกเปนพชลมลกล�ำตนสนมไหลเลอยแผไปตำมดนมรำกงอกออกตำมขอของล�ำตนใบรปรำงกลมขอบใบหยกเปนคลนมดอกขนำดเลกสมวงบวบกเปนพชทสำมำรถปลกไดทวไป ปลกไดดในดนเหนยวหรอดนเหนยวปนดนรวน พนทชนแฉะแตน�ำไมทวมขง สำมำรถขนไดดทงในทรมร�ำไรและทโลงแจงมแสงแดดมำกล�ำตนและใบบวบกมสำรส�ำคญคอ กรดมำดคำสสค (Madecassic acid) กรดเอเซยตค (Asiatic acid) มฤทธในกำร สมำนแผลชวยฆำเชอแบคทเรยไมใหเกดแผลเปนสำรสกดบวบกใชมำกในอตสำหกรรมเครองส�ำอำงและยำ
กรมสงเสรมการเกษตร12
ควำมเหมำะสมของพนท ตำกดนประมำณ 7 วน จำกนนพรวนดนพรอมใสปยคอกหรอ ปยอนทรยอตรำ1-2กโลกรมตอตำรำงเมตรหลงจำกนนน�ำไหลทเพำะไวปกลงในแปลง ระยะปลกระหวำงตน15เซนตเมตรระหวำงแถว15เซนตเมตรระยะแรกของกำรปลก ควรท�ำตำขำยพรำงแสงไวประมำณ 7-10 วน หลงจำกนน จงน�ำตำขำยพรำงแสงออกบวบกมระบบรำกตนประมำณ1.5-2เซนตเมตรจงสำมำรถปลกไดดในภำชนะตำงๆ และภำชนะหอยแขวนทมปำกกวำงและมควำมลกไมเกน10เซนตเมตร
การดแลรกษา บวบกตองกำรควำมชนแฉะมำกจงควรใหน�ำอยำงสม�ำเสมอแตตองระวงอยำใหน�ำขงจะเกดโรคโคนเนำเนองจำกบวบกเปนพชทเจรญเตบโตไดงำยกำรใหปยจงไมจ�ำเปนอำจใหเมอตนมสภำพไมสมบรณเทำนนใหปยสตร15-15-15ปรมำณดตำมควำมเหมำะสม ของขนำดพนททปลก กำรเจรญเตบโต ควำมอดมสมบรณของดนและควำมสมบรณของตนบวบกดวยและทกครงทมกำรใสปยเสรจแลวจะตองรดน�ำใหชม
การเกบเกยว เรมเกบเกยวบวบกหลงจำกปลกไดประมำณ60-90 วน โดยใชมดตดตนเหนอจำกพนดนประมำณ2-3เซนตเมตรและสำมำรถเกบเกยวรอบตอไปไดภำยใน2-3เดอนและหำกบ�ำรงรกษำดจะสำมำรถเกบผลผลตไดนำนประมำณ2-3ป
การใชประโยชนในครวเรอน
บวบกสด ใชรบประทำนเปนผกหรอคนน�ำท�ำเปนเครองดมโดยกำรน�ำบวบก1ก�ำมอมำลำงใหสะอำดต�ำใหละเอยดคนน�ำดมรกษำอำกำรรอนในออนเพลยบ�ำรงก�ำลง น�ำคนใบบวบกใชทำบรเวณแผลสดชวยสมำนแผล ใบสดควรเกบรกษำในตเยนหำกทงใหเหยวจะท�ำใหสำรส�ำคญบำงชนดลดลงรวดเรว
สมนไพรประจ�าบาน 13
การขยายพนธและการปลก ฟำทะลำยโจรขยำยพนธโดยกำรใชเมลดหำกเพำะเมลดเองจำกตนเดมทมอยใหเลอก ฝกทแกจด เมลดมสน�ำตำลแดง เมลดฟำทะลำยโจรมเปลอกหมหนำและแขง ใหแชน�ำ ทอณหภมหองนำน24ชวโมงหรอแชน�ำรอนนำน5-7นำทแลวน�ำขนมำผงใหเยน กำรปลก โดยทวไปไมตองท�ำแปลง ยกเวนพนททคอนขำงลม ใหท�ำแปลงยกรองกวำง1-2เมตรไถพรวนดนใสปยคอกหรอปยหมกพอประมำณถำมเมลดมำกและมพนท กวำง ควรปลกโดยใชกำรหวำนเมลด โดยผสมเมลดกบทรำยหยำบในอตรำสวน 2 : 1 กลบดนบำง ๆ หลงหวำนเสรจ หำกมพนทและเมลดจ�ำกด ควรขดดนเปนรองตน ๆ ระหวำงแถวหำงกน40เซนตเมตรโรยเมลดลงในรองกลบดนบำงๆโดยไมใหเหนเมลด
ฟาทะลายโจร Andrographis paniculata (Burm.)Wall.ex Nees.
ฟำทะลำยโจร เปนพชลมลก สงประมำณ 30-100 เซนตเมตร ใบมลกษณะ ปลำยใบแหลมผวดำนบนมสเขยวเขมมำกกวำดำนลำงใบดอกขนำดเลกสขำวผลคลำย ฝกตอยตงภำยในมเมลดสน�ำตำลสำมำรถเจรญเตบโตไดดในสภำพอำกำศรอนหรอรอนชนสำมำรถปลกไดทกฤดกำลทงในทโลงแจงหรอแสงร�ำไรมสรรพคณทำงยำคอบรรเทำอำกำร เจบคอไขหวดทองเสย
กรมสงเสรมการเกษตร14
หรอขดหลมลก3-5 เซนตเมตร เปนแถวๆหำงกนหลมละ30 เซนตเมตรหยอดเมลด ลงหลมหลมละ5-10เมลดแลวเกลยดนกลบฟำทะลำยโจรสำมำรถปลกในบรเวณบำนไดดทงในแปลงและในภำชนะตง
การดแลรกษา หลงปลกฟำทะลำยโจรควรใชวสดคลมพนทปลก เชน ฟำงหรอหญำแหง เพอรกษำควำมชนแลวรดน�ำใหชมหลงจำกนนในระยะ1-2เดอนแรกควรรดน�ำทกวน วนละ1-2ครงเมออำย2เดอนใหใสปยอนทรย300-400กรมตอ2ตำรำงเมตรเมออำยได3-3.5เดอนใหปยอนทรย300-500กรมตอ1ตำรำงเมตรใหปยโดยกำรหวำนหรอใหแบบหยอดโคนหำงจำกโคนตน10เซนตเมตรหลงใหปยแลวรดน�ำทนทก�ำจดวชพชโดยเฉพำะในชวงฟำทะลำยโจรอำย1-2เดอนถอนวชพชรอบๆโคนตนอยำงสม�ำเสมอ
การเกบเกยว ระยะเกบเกยวฟำทะลำยโจรทเหมำะสมคอ ชวงเรมออกดอก อำยประมำณ 110-150วนกำรเกบเกยวใชกรรไกรตดกงหรอใชเคยวตดทงตนใหเหลอตอสงประมำณ5-10เซนตเมตรเพอใหแตกยอดและกอใหมสำมำรถเกบเกยวไดปละ2ครงโดยสำมำรถเกบเกยวรอบท2ไดหำงจำกรอบแรกประมำณ3เดอน
การใชประโยชนในครวเรอน ✤ ใบสดหรอแหงประมำณ5-7ใบชงดวยน�ำเดอด1แกวปดฝำทงไวจนอน รนน�ำดมครงละ 1 แกว หรอใชฟำทะลำยโจรทงตนและใบ 1 ก�ำมอ ตมกบน�ำ 4 แกว ชวยบรรเทำอำกำรเจบคอ ✤ ยำจำกสมนไพรในบญชยำหลกแหงชำตยำแคปซลยำเมดทมผงฟำทะลำยโจรแหง 250มลลกรมและ500มลลกรม - บรรเทำอำกำรทองเสยไมตดเชอรบประทำนครงละ500มลลกรม-2กรม วนละ4ครงหลงอำหำรและกอนนอน - บรรเทำอำกำรหวดเจบคอรบประทำนวนละ1.5-3กรมวนละ4ครง หลงอำหำรและกอนนอน
สมนไพรประจ�าบาน 15
การขยายพนธและการปลก ฟกขำว นยมขยำยพนธ โดยกำรเพำะเมลด ท�ำไดโดยน�ำเมลดแชน�ำทงไว 1คนเมลดจะอมน�ำหรอจะกะเทำะเปลอกแขงๆออกเพอชวยใหเมลดงอกไดงำยและ เรวขน จำกนนวำงเมลดลงบนดนเพำะ ปลกทโปรง ชมชน แตไมแฉะ กลบดนบำง ๆ ประมำณ 2-3 เซนตเมตร รดน�ำใหชม ระวงอยำใหดนแหง พอเมลดแตกใบจรงออกมำ 3-4ใบจงน�ำไปลงแปลงปลก
ฟกขาว Momordica cochinchinensis (Lour.) Spreng
ฟกขำวเปนผกพนบำนโบรำณทมกำรน�ำมำใชประกอบอำหำรในครวเรอนมำนำน พบทกภมภำคของประเทศ ลกษณะเปนไมเถำเลอยขนำดใหญ ผลมลกษณะกลมร ทเปลอกมหนำมเลก ๆ อยรอบผล ผลออนจะมสเขยวอมเหลอง แตเมอสกแลวผลจะม สแดงหรอสสมอมแดงผลสกเนอจะเปนสเหลองฟกขำวสำมำรถน�ำมำรบประทำนไดตงแตยอดออน ใบออน และผล ฟกขำวมสำรอำหำรทส�ำคญ คอ เบตำแคโรทนและไลโคปน อยทเยอหมเมลดของฟกขำว มสรรพคณในกำรตำนอนมลอสระ ลดควำมเสยงของกำร เกดโรคหลอดเลอดหวใจและโรคมะเรงรวมทงชวยเสรมภมคมกนใหรำงกำย
กรมสงเสรมการเกษตร16
กำรปลก สำมำรถท�ำไดหลำยรปแบบ เชน ปลกขนตนไมตำมธรรมชำต หรอ ขนตำมรวบำนในลกษณะคำงแบบแถวเดยว หรอท�ำคำงแบบหลงคำ กำรเตรยมคำงปลก แบบหลงคำ ท�ำคำงใหมหนำกวำงประมำณ 3-4 เมตร สงประมำณ 1.80 เมตร กำงตำขำยเพอใหเถำฟกขำวเลอยเกำะคำงสวนบนเปนพนทเลอยของเถำ
การดแลรกษา เมอตนฟกขำวเจรญเตบโตควรมกำรตดแตงและควบคมทรงตน โดยดแล ตดกงขำงทงอกจำกตนหลกออกใหหมดรวมทงตองมดเถำใหเลอยขนตงตรงอยตลอดเวลำ หลงจำกตนเจรญถงคำงแลว ใหตดยอดบงคบใหแตกเถำใหม 3-4 กง จำกนนจดเถำ ใหกระจำยออกไปโดยรอบตนทวพนทของคำง และควรตดยอดของเถำอกครงเมอยำว พอสมควรเพอชวยใหแตกยอดมำกขน นอกจำกน หลงเกบเกยวผลผลต ควรมกำร ตดแตงกง โดยเลอกตดแตงกงทตำย กงไมสมบรณ เพอท�ำใหทรงพมโปรง และท�ำใหกง ทเหลอมกำรเจรญเตบโตไดเตมท
การเกบเกยว กำรเกบเกยวผลสกเพอบรโภคใหเกบเกยวเมอเปลอกผลเปลยนเปนสแดงผลทแกเรมสกเนอในผลมสเหลองสำมำรถใชบรโภคสดหรอแปรรปไดฟกขำวมขวผลคอนขำงเหนยวกำรเกบผลควรใชมดคมตดกรณคำงสงควรเกบดวยตะกรอและควรรองพนตะกรอดวยกระดำษหนงสอพมพกอนเพอไมใหผลช�ำเกบรกษำผลฟกขำวในตเยนควรหอกระดำษเพอลดกำรคำยควำมชนจะสำมำรถชะลอกำรสกไดประมำณ2-4สปดำห
การใชประโยชนในครวเรอน ผลฟกขำวสดแปรรปเปนน�ำฟกขำว โดยกำรน�ำเนอฟกขำวและเยอหมเมลด มำปนใหเปนเนอเดยวกน เตมน�ำเสำวรสหรอน�ำผลไมอนทมรสเปรยวลงไปตมน�ำละลำยน�ำตำลใหเดอด น�ำน�ำฟกขำวใสลงไปคนใหเปนเนอเดยวกน เมอเดอดไดทใหยกลง น�ำมำรบประทำนไดนอกจำกนยอดและผลออนน�ำไปตมเปนผกรบประทำนกบน�ำพรกแกงแคแกงสมแกงเลยงเปนตน
สมนไพรประจ�าบาน 17
การขยายพนธและการปลก มะขำมปอม ขยำยพนธโดยกำรเพำะเมลด ซงมะขำมปอมจะใหผลผลตได เมออำย7-8ปวธอนในกำรขยำยพนธไดแกวธทำบกงตอนกงหรอเสยบยอดซงจะใหผลผลตในระยะ3ปและมทรงตนไมสง มะขำมปอมมทรงพมกวำงควรเลอกพนทใหเหมำะสมหำกปลกในบำนขดหลม 50x50x50เซนตเมตรระยะปลก3x6เมตรน�ำกงพนธลงปลกกลบดนใหมดรดน�ำทนทหลงปลก
มะขามปอม Phyllanthus emblica L.
มะขำมปอม เปนไมพนบำนทสำมำรถพบเหนไดทวไป ตำมปำเบญจพรรณ ปำเตงรง และปำดบเขำ สำมำรถน�ำมำปลกเปนไมประดบทสวยงำมในบำนทมพนท มะขำมปอมเปนไมยนตนผลดใบขนำดกลำง ล�ำตนมลกษณะคดงอ เปลอกสน�ำตำลเทำ ใบคลำยใบมะขำม ผลกลม ผลออนจะมสเขยวออน เมอแกจะเปนสเขยวอมเหลอง เนอฉ�ำน�ำ รบประทำนไดทนท มรสฝำดเปรยวช มคอ ผลมะขำมปอมมสรรพคณ ทำงสมนไพรใชลดไขขบปสสำวะชวยระบำยบ�ำรงหวใจน�ำคนผลสดมปรมำณวตำมนซ สงกวำน�ำสมคนประมำณ20เทำในปรมำณทเทำกน
กรมสงเสรมการเกษตร18
การดแลรกษา กำรใหน�ำเมอปลกใหมๆรดน�ำวนเวนวนเมอเขำเดอนท2รดน�ำวนเวน2วนหรอสงเกตดควำมชนของหนำดนทโคนกำรใหปยควรใหปยอนทรยปละ2ครงกำรก�ำจดศตรพชควรใชวธธรรมชำตเชนใชสำรสกดจำกสะเดำยำสบเปนตนสวนกำรก�ำจดวชพชใชกำรถอนวชพชรอบๆโคนตนอยำงสม�ำเสมอ
การเกบเกยว มะขำมป อม จะออกดอกในช วง เดอนมกรำคม-กมภำพนธ ตดผลในชวงเดอนมนำคม-เมษำยน ผลจะแกและเกบไดในชวงเดอนพฤศจกำยน-ธนวำคม เกบผลแกจด ดจำกสผลเปลยนเปนเหลองใสกดเมลดดขำงในจะเปนสน�ำตำลเขม
การใชประโยชนในครวเรอน ผลมะขำมปอมน�ำมำรบประทำนสดแกไอชมคอหรอน�ำมะขำมปอมแหง1ลกแชน�ำ1แกวทงไวตลอดคนรบประทำนทงเนอและน�ำในชวงทองวำงชวยบ�ำรงรำงกำยขบเสมหะนอกจำกนผลมะขำมปอมสำมำรถน�ำไปท�ำมะขำมปอมแชอมไดด
สมนไพรประจ�าบาน 19
การขยายพนธและการปลก รำงจด ขยำยพนธดวยเมลดหรอใชเถำแกปกช�ำ เลอกพนทดนรวนปนทรำย มควำมชมชนสงตองกำรแสงแดดปำนกลำง กอนท�ำกำรปลกควรท�ำคำงปลกอำจใชคำงปนหรอคำงไมกไดน�ำเถำแกรำงจด ทมควำมสมบรณ มตำประมำณ 5-6 ตำ ยำวประมำณ 20-30 เซนตเมตร มำปกช�ำ ในหลม ๆ ละ 2-3 ตน กลบดนทโคนใหแนน และคลมตำขำยพรำงแสง 50 เปอรเซนตรดน�ำใหชม
รางจด Thumbergia lourifolia L. indl.
รำงจด“รำชำแหงกำรถอนพษ”เปนไมเถำเลอยเนอแขงขนำดกลำงลกษณะใบ ใหญหนำเปนใบเดยวรปไขปลำยเรยวแหลมขอบใบมสวนหยกเลกนอยผวเรยบเปนมนดอกของรำงจดเปนรปปำกแตรสมวงออกทปลำยกง รำงจดชอบดนปนทรำย มสรรพคณถอนพษเบอเมำพษไขแกรอนในกระหำยน�ำ
กรมสงเสรมการเกษตร20
การดแลรกษา รำงจดตองกำรน�ำในชวงเรมปลกมำกกวำชวงอนๆหลงจำกนนมกำรใหน�ำบำง ในชวงฤดแลง กำรใหปยควรใหปยอนทรย รอบโคนตนทก ๆ 6 เดอน ตดแตงเถำ โดยตดยอดทงกจะแตกยอดขนมำใหมกำรท�ำคำงอำจเลอกท�ำคำงปนคำงไมท�ำเปนซม หรอปลกรมรว คำงรำงจดควรมขนำดใหญ เนองจำกรำงจดเปนไมเถำขนำดกลำง และ มกำรเจรญเตบโตเรว
การเกบเกยว กำรปลกโดยใชเมลดจะสำมำรถเกบเกยวเมออำยประมำณ 1 ป ถำปลกโดยใช เถำแกปกช�ำเกบเกยวเมออำยประมำณ5-6เดอน วธกำรเกบเกยว เกบใบกอนจงเกบเถำ โดยเกบใบทเจรญเตบโตเตมท เกบเถำขนำดเสนผำศนยกลำง0.5เซนตเมตร
การใชประโยชนในครวเรอน รำกหรอใบรำงจด น�ำมำโขลกใหแหลกผสมน�ำซำวขำวคนเอำแตน�ำใชดม ใบรำงจดผงลมใหแหง ชงกบน�ำรอน ดมตำงน�ำเปนกำรลำงพษออกจำกรำงกำย
สมนไพรประจ�าบาน 21
การขยายพนธและการปลก วำนหำงจระเข ขยำยพนธโดยกำรแยกหนอ ขนำดหนอสง 10-15 เซนตเมตร กำรปลกในแปลง ควรเตรยมแปลงใหดนรวนซย ชอบดนทรำย อำจยกรองแปลงใหสง เหนอกวำระดบดนปกตเพอใหระบำยน�ำไดด โดยท�ำแปลงกวำงประมำณ 1 เมตร ตำมควำมยำวของพนทขดหลมลก10-20เซนตเมตรใสปยคอกเลกนอยน�ำตนวำนหำงจระเข ลงปลก ระยะปลกระหวำงตน 50 เซนตเมตร ระหวำงแถว 70 เซนตเมตร กำรปลก ในภำชนะใชภำชนะขนำดเสนผำศนยกลำง10-12นวสวนผสมของดนปลกดน1สวนทรำย1สวนปยคอก1สวน
วานหางจระเข Aloe vera L. Burm. f.
วำนหำงจระเข เปนพชลมลก ล�ำตนสน ใบยำวอวบน�ำ ปลำยใบแหลมขอบใบหยกและมหนำมผวใบสเขยวและอำจมรอยกระสขำวสำมำรถปลกไดงำยตองกำรน�ำมำก ดนระบำยน�ำไดดไมชอบน�ำขงจะท�ำใหรำกเนำชอบแดดร�ำไรปลกไวประจ�ำบำนนอกจำกจะใชประดบตกแตงเพอควำมสวยงำมแลวภำยในใบวำนหำงจระเขมวนซงสำมำรถรกษำอำกำรเบองตนของแผลไฟไหมน�ำรอนลวกอกเสบและแผลเรอรงในกระเพำะอำหำรไดดวำนหำงจระเขเปนสวนประกอบในเครองส�ำอำงและเครองดมสขภำพ
กรมสงเสรมการเกษตร22
การดแลรกษา กำรใหน�ำวำนหำงจระเขควรรดน�ำแบบเปนฝอยกระจำยสม�ำเสมอและพอเพยง ใสปยคอกเดอนละครง ปองกนโรคโคนเนำจำกเชอรำ โดยลดกำรใหน�ำปรมำณมำก อยำใหน�ำทวมขงหรอไมควรปลกซ�ำในทเดมหลำยๆครง
การเกบเกยว ว ำนหำงจระเข เกบเกยวใบสดหลงปลก 6-8 เดอน เกบใบลำงขนไป โดยสงเกตเนอวนทโคนใบดำนในเตม และลำยทใบลบหมดแลว ระวงอยำใหใบช�ำ เกบเกยวไดปละ8ครง
การใชประโยชนในครวเรอน ✤ รกษำแผลไฟไหม และน�ำรอนลวก ใหเลอกใชใบลำงสด ลำงน�ำใหสะอำด ปอกเปลอกสเขยวออกลำงน�ำยำงสเหลองออกใหหมดเพรำะอำจจะระคำยเคองผวหนงและท�ำใหมอำกำรแพได ขดเอำวนใสปดพอกบรเวณแผล หรอฝำนเปนแผนบำงปดแผลพนดวยผำพนแผลทสะอำดเปลยนวนละ2ครงเชำเยนจนกวำแผลจะหำย ✤ บ�ำรงเสนผม ใชวนจำกใบสดชโลมบนเสนผม เพรำะวนของวำนหำงจระเข ท�ำใหรำกผมเยนเปนกำรชวยบ�ำรงตอมทรำกผมใหมสขภำพดนอกจำกนนยงชวยรกษำแผลบนหนงศรษะ ✤ รบประทำนเปนอำหำร สขภำพ โดยน�ำใบมำลอกเปลอก ออกใหเหลอวน น�ำมำลำงยำงออกตม รบประทำนผสมน�ำเชอม เปนของหวำนเยน
สมนไพรประจ�าบาน 23
การขยายพนธและการปลก หญำหนวดแมว ขยำยพนธโดยกำรปกช�ำ ตดกงแกหรอปำนกลำง ควำมยำว1-2คบเลอกเอำจำกยอดตรงดกวำยอดขำงไมตองเดดใบออกปกช�ำในแปลงหรอถงช�ำประมำณ10-15วนจงยำยปลก หญำหนวดแมว สำมำรถปลกลงแปลงหรอปลกในภำชนะไดด ควรเลอกพนท แดดไมจด เตรยมใหดนรวนซย รองพนหลมดวยปยคอก หำกปลกในแปลงใชระยะปลก
หญาหนวดแมว Orthosiphon aristatus (Biume) Miq
หญำหนวดแมว เปนพชสมนไพรขนำดเลกทออกดอกเกอบตลอดป ปลกงำยเจรญเตบโตเรว เปนไมประดบทสวยงำม มดอกสขำวสวย เกสรตวผยนยำวออกมำ นอกกลบดอกท�ำใหมลกษณะคลำยหนวดแมวหญำหนวดแมวจดเปนพชในกลมเดยวกนกบกะเพรำและโหระพำ มล�ำตนและกงออนเปนสเหลยมมสน�ำตำลหรอสมวงแดง ตนมควำมสงประมำณ0.3-0.8 เมตรลกษณะของใบเปนรปขำวหลำมตดมขอบใบหยกเปนจกคลำยฟนเลอย แผนใบบำงเปนสเขยวเขม ปลำยใบเรยวแหลม หญำหนวดแมว มสรรพคณในกำรขบปสสำวะและชวยขบนวในทำงเดนปสสำวะหรอในไต
กรมสงเสรมการเกษตร24
ระหวำงตน 30 เซนตเมตร ระหวำงแถว 60 เซนตเมตร เมอยำยปลกแลวรดน�ำทนท และควรท�ำรมใหประมำณ 7 วน กจะตงตวได หำกปลกในภำชนะใหใชภำชนะขนำด เสนผำศนยกลำง 10-12 นว สวนผสมของดนปลก ดน 2 สวน ทรำย 1 สวน ปยคอก 1สวนแกลบเผำ1สวน
การดแลรกษา กำรใหน�ำ ใหสงเกตควำมชมชนในดนหำกยงชมชนอยกยงไมจ�ำเปนตองใหน�ำ ดใหดนมควำมชมชนสม�ำเสมอใหปยคอกหลงจำกเกบเกยวเพอเรงยอดใหมใหเกดเรวขนหลงใสปยควรตดแตงทรงพมเพอใหหญำหนวดแมวแตกยอดใหม
การเกบเกยว หญำหนวดแมวใชสวนยอดเปนยำสมนไพรแตจะไมใชดอกโดยระยะเกบเกยว ทเหมำะสม ควรเกบในชวงทหญำหนวดแมวก�ำลงออกดอก อำยประมำณ 3 เดอน เพรำะจะเปนชวงทมสำรส�ำคญควรเกบเกยวเวลำเชำ วธกำรเกบเกยวเลอกตนทแขงแรงดไดจำกใบสเขยวเขมเปนมนใบใหญแขงหนำไมออนหอยลงล�ำตนอวบตรงเหลยมของล�ำตนมสมวงแดงเขมเดดตรงสวนยอดของล�ำตนยำวประมำณ1คบ
การใชประโยชนในครวเรอน วธท�ำชำหญำหนวดแมวไวรบประทำนในครวเรอน ใหใชสวนยอดซงมกำนและ ใบออน2-3ใบน�ำมำหนเปนทอนสนๆ ตำกแดดใหแหง ใช 4 กรม ชงกบน�ำรอน 750 มลลลตร ปดฝำทงไว 5-10นำทดมขณะรอนๆวนละ3ครงกอนอำหำรและตองดมน�ำตำมมำกๆ ขอควรระวง ไมควรใชรวมกบยำแอสไพรนเพรำะสำรจำกหญำหนวดแมวจะสงเสรมใหยำจ�ำพวกแอสไพรนไปจบกลำมเนอหวใจมำกขนและเปนอนตรำยตอรำงกำยได
สมนไพรประจ�าบาน 25
การขยายพนธและการปลก อญชน ขยำยพนธดวยเมลด เมลดอญชนงอกงำย สำมำรถน�ำเมลดไปปลกใน บรเวณทเตรยมไวไดเลย เตรยมดนในบรเวณทจะปลกใหรวนซย หยอดเมลดลงใน
อญชญ Hibicus subdariffa L.
อญชน เปนไมทสวนใหญรจกกนด นยมปลกตำมรมรวใหเลอยปกคลม มดอก ทมสสนสวยงำม อญชนสำมำรถปลกไดทกภำคทวประเทศ เปนไมทปลกงำย สำมำรถ เตบโตไดในสภำพแวดลอมทหลำกหลำย อญชนมลกษณะเปนไมเลอยเนอออน ใชยอด เลอยพนดอกมทงชนดทเปนดอกชนเดยวซงมสน�ำเงนครำมและดอกซอนซงมทงดอกสขำว และสมวงออกดอกเกอบตลอดปสำมำรถน�ำไปใชประโยชนไดหลำยสวนทงดอก เมลด และรำก ดอกอญชนมสำรแอนโธไซยำนน ซงชวยตำนอนมลอสระและเสรมสรำง ภมตำนทำนในรำงกำย ใชเปนเครองดม ผสมในอำหำรหรอขนมเพอใหเกดสสนสวยงำม ใชเปนสวนผสมในกำรผลตแชมพเพอชวยปองกนและหยดผมรวง ชวยใหผมดกด�ำ เมลดมสรรพคณเปนยำระบำยออน ๆ รำกใชเปนยำขบปสสำวะ ยำระบำยนยมใช รำกอญชนชนดดอกขำว
กรมสงเสรมการเกษตร26
พนททเตรยมไว หลมละ 2-3 เมลด ใหมระยะหำงตำมควำมเหมำะสมท�ำคำงหรอซม ใหอญชนเลอยเกำะสงประมำณ1.20-1.50เมตรคำงควรมควำมแขงแรงอำจใชไมรวกปกสำมเสำแบบคำงถวฝกยำวกได
การดแลรกษา กำรใหน�ำใหน�ำโดยสงเกตควำมชมชนในดนหำกยงชมชนอยกยงไมจ�ำเปนตองใหน�ำและในชวงฤดฝนอำจไมตองใหทกวนดใหดนมควำมชมชนสม�ำเสมอเพอใหออกดอกไดตลอดปตดแตงกงทแหงทงเสมอควรใหปยอนทรยประมำณปละ2ครงก�ำจดศตรพชโดยวธธรรมชำตเชนใชสำรสกดจำกสะเดำยำสบเปนตน
การเกบเกยว ดอกอญชน ควรเกบเกยวในชวงเชำ เกบเกยวดอกทบำนเตมท เกบเกยว แบบประณตไมใหช�ำและสะอำด ดอกอญชนตำกแหงโดยผงลม หรอตำกแดดตอนเชำ ไมใหถกแสงโดยตรง
การใชประโยชนในครวเรอน กำรท�ำน�ำอญชนรบประทำนในบำนโดยน�ำ ดอกอญชนสดประมำณ 100 กรม น�ำมำลำงน�ำ ใหสะอำด แลวใสหมอ เตมน�ำเปลำ 2 ถวย น�ำไปตมจนเดอดปดฝำทงไวประมำณ 3นำทแลวกรอง ดอกอญชนออกจำกหมอ ใสน�ำเชอมเพมตำม เหมำะสม
สมนไพรประจ�าบาน 27
บรรณานกรม
กรมสงเสรมกำรเกษตร.2545. สมนไพรนำร.โรงพมพชมนมสหกรณกำรเกษตรแหงประเทศไทยจ�ำกด.
กรมสงเสรมกำรเกษตร.2556.องคควำมรเพมประสทธภำพกำรผลตสกำรเปน smart officer สมนไพรและ
เครองเทศ.
มลนธสขภำพไทย.2554.ปลกยำรกษำปำ 1 คมอกำรปลกสมนไพรเพอเศรษฐกจชมชน.บรษททควพจ�ำกด.
มลนธสขภำพไทย.2555.ปลกยำรกษำปำ 2 คมอกำรปลกสมนไพรเพอเศรษฐกจชมชน.บรษททควพจ�ำกด.
สถำบนกำรแพทยแผนไทย.2553.คมอกำรปลกสมนไพรทเหมำะสม.โรงพมพองคกำรสงเครำะหทหำรผำนศก.
สทธชยปทมลองทอง.2556.สดยอดยำมหศจรรย ผกพนบำนตำนโรค ฟกขำว มะเขอพวง.ส�ำนกพมพfeelgood.
วธกำรปลกบวบก.2558.สบคนจำกhttp://alangcity.blogspot.com/2013/02/blog-post_7.html
อญชนสรรพคณและประโยชนของดอกอญชน30ขอ.2558.สบคนจำกhttp://frynn.com/%E0%B8%AD%
E0%B8%B1%E0%B8%8D%E0%B8%8A%E0%B8%B1%E0%B8%99/
มะขำมปอมสรรพคณและประโยชนของมะขำมปอม47ขอ.2558.สบคนจำกhttp://frynn.com/%E0%B8
%A1%E0%B8%B0%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%9B%E0%B9%89%E0%B
8%AD%E0%B8%A1/
มะขำมปอมสมนไพรทไมควรมองขำม.2558.สบคนจำกhttp://www.doctor.or.th/article/detail/1901
ขมนชนแกโรคกรดไหลยอนได.2558.สบคนจำกhttp://www.oknation.net/blog/print.php?id=519519
กระเจยบแดง.2558.สบคนจำกhttp://บำนพอเพยง.blogspot.com/2014/02/blog-post_8016.html
สมนไพรกระถำง.2558.สบคนจำกhttp://www.tungsong.com/samunpai/Gratan/Gratan.html
วำนหำงจระเข.2558.สบคนจำกhttp://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_17_3.htm
วำนรำงจด.2558.สบคนจำกhttp://natres.skc.rmuti.ac.th/WAN/data/lang-jud.htm
หญำหนวดแมว. 2558. สบคนจำก http://thaiherbal.org/%e0%b8%ab%e0%b8%8d%e0%b9%89%e
0%b8%b2%e0%b8%ab%e0%b8%99%e0%b8%a7%e0%b8%94%e0%b9%81%e0%b8%a1%
e0%b8%a7/159
ชมเหดเทศ.2558.สบคนจำกhttp://frynn.com/%E0%B8%8A%E0%B8%B8%E0%B8%A1%E0%B9%80
%E0%B8%AB%E0%B9%87%E0%B8%94%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8/
http://it.doa.go.th/pibai/pibai/n16/v_11-dec/korkui.html
พชรน สงศร.ฟกขำว พชพนบำนคณคำสงเพอสขภำพ. 2558. สบคนจำก http://ag2.kku.ac.th/kaj/PDF.
cfm?filename=01-Patcharin.pdf&id=617&keeptrack=38
ฟกขำว พชสรำงรำยได. 2558. สบคนจำก http://www.ndoae.doae.go.th/ndoae_article57/ndoae_
article57_006.html
กรมสงเสรมการเกษตร28
เอกสารค�าแนะน�าท 8/2558 สมนไพรประจ�าบานทปรกษานำยโอฬำรพทกษ อธบดกรมสงเสรมกำรเกษตรนำยสรพลจำรพงศ รองอธบดกรมสงเสรมกำรเกษตร ฝำยบรหำรนำยไพรชหวงด รองอธบดกรมสงเสรมกำรเกษตร ฝำยวชำกำรนำยสงกรำนตภกดคง รองอธบดกรมสงเสรมกำรเกษตร ฝำยสงเสรมและฝกอบรมนำงสกญญำอธปอนนต ผอ�ำนวยกำรส�ำนกพฒนำกำรถำยทอดเทคโนโลยนำงอรสำดสถำพร ผอ�ำนวยกำรส�ำนกสงเสรมและจดกำรสนคำเกษตร
เรยบเรยง นำงภสรำชวประดษฐ ผอ�ำนวยกำรกลมสงเสรมพชสมนไพรและเครองเทศนำงสำวพรพมลศรกำร นกวชำกำรเกษตรช�ำนำญกำรนำงสำวปรำรถนำไปเหนอ นกวชำกำรเกษตรปฏบตกำรกลมสงเสรมพชสมนไพรและเครองเทศส�ำนกสงเสรมและจดกำรสนคำเกษตรกรมสงเสรมกำรเกษตร
จดท�านำงอมรทพยภรมยบรณ ผอ�ำนวยกำรกลมพฒนำสอสงเสรมกำรเกษตรนำงอบลวรรณอำรยพงศ นกวชำกำรเผยแพรช�ำนำญกำรนำงสำวอ�ำไพพงษเกำะเทยน นกวชำกำรเผยแพรช�ำนำญกำรกลมพฒนำสอสงเสรมกำรเกษตรส�ำนกพฒนำกำรถำยทอดเทคโนโลยกรมสงเสรมกำรเกษตร